Talen kleuren je leven

‘de lytse’

NR.9

Taalkado

De Lytse heit&mem wurdt fergees ferspraat fi a it Taalkado. It Taalkado is in kadootsje fan de provinsje Fryslân foar jonge âlden by de oanjefte fan in berte, en hat as doel om harren te ynformearjen oer de foardielen fan it opgroeien yn in meartalige situaasje, en om it brûken fan de Fryske taal yn it bysûnder te stimulearjen. Der wurdt wurke neffens in redaksjestatút dat boarch stiet foar de ûnôfhinklikheid fan de redaksje. De Lytse heit&mem past yn de rige fan heit&mem, dy’t mei trije útjeften yn 2022 ferskynt, de Lytse heit&mem is dêr ien fan. It is in meartalich tydskrift en spesifyk rjochte op âlders mei jonge bern (0-2 jier) yn Fryslân.

34 46

Kolofon

Haadredakteur:

Dieuwke van der Meer

Redaksje:

Ciska Noordmans Hieke Rienstra

Skriuwers:

Janna van der Meer Froukje Sijtsma Marieke Vinckers Tjalling de Vries Klasina van der Werf

Yllustrators:

Marijke Buurlage Annika Holtewes

Fotografy:

Hippe Kiek Fotografi e by Sjoeke www.hippekiek.nl

Foarmjouwer:

BW H ontwerpers www.bwhontwerpers.nl tel.: 058 - 213 35 43

Korreksje: Printurk:

Drukkerij van der Eems www.vandereems.nl ISSN: 1878-4437

Redaksje-adres/ útjouwer:

Afûk Postbus 53 8900 AB Ljouwert www.afuk.nl e-mail: ynfo@afuk.nl / ynfo@heitenmem.nl tel.: 058 - 234 30 70 Heit en Mem kinst ek folgje fi a:

Utjûn mei stipe fan de

12

22

01 Fan de redaksje 02 Kolofon 04 Talen kleuren je leven! 09 Weetjes meartaligens 10 Fit de kreamtiid út 12 De babykeamer 18 Sa prate wy thús 20 Bernepraatsjes 21 Foarnammen 22 Babyspa 26 Byinoar sliepe yn it famyljebêd 29 Ferske 30 Top 5 babyboeken 31 Top 5 pjutteboeken 32 Apps foar de lytskes! 34 Geboortetrauma 38 Afûk Boekpanel 40 Kollum Douwkje Douma

Op de cover stiet Mats Hoekstra út Ljouwert.

26

42 Lactatiekundige/borstvoedingstips 45 Kollum Raynaud Ritsma 46 Sliepferskes en slieprituelen 48 Alwer in Fries! 50 Ferneamd! 52 Boekstart: Baby’s houden van lezen 55 Ferske 56 De 10 soarten boartersguod dy’t bern ‘nedich’ hawwe 58 Babyblunders 60 Ut Dêr is se dan 62 De ‘griene’ poppe 65 Te lêzen op heitenmem.nl 66 Kreamkadootsjes op syn Frysk 68 Geelzucht bij baby’s 71 Ferske 72 Wurden yn ferwachting

Talen kleuren je leven!

Wat zijn de voordelen van meertaligheid? Hoe werkt meertaligheid in de praktijk? En wat is belangrijk voor een optimale meertalige ontwikkeling van je kind? Hierbij informatie, tips en handige websites over meertalig opvoeden.

Ben ik meertalig?

Groei je op met meer dan één taal? Kun je in verschillende situaties meer dan één taal gebruiken of spreken? Dan ben je meertalig!

Meertaligheid is geen uitzondering

Opgroeien met één taal is eerder een bijzonderheid. Alleen al in Europa wonen 50 miljoen mensen die iedere dag twee of meer talen spreken. Uit vele onderzoeken blijkt dat meertalig opgroeien niet alleen leuk is maar ook veel voordelen biedt.

Fryslân is een tweetalige provincie en hier kan iedereen z’n voordeel mee doen. Sommige kinderen krijgen van huis uit een tweede taal mee. Anderen komen spelenderwijs met andere talen in contact, bijvoorbeeld via de kinderopvang, de school of de familie. Taalontwikkeling van jonge kinderen gaat eigenlijk vanzelf en er is geen limiet aan wat een kind aan talen kan leren.

Meertaligheid geeft je een voorsprong

Kinderen die op jonge leeftijd meer dan één taal leren, hebben daar veel voordeel van. Dit blijkt uit onderzoeken over de hele wereld. onderzoeken over de hele wereld.

De voordelen op een rijtje

• Tweetalige kinderen zijn taalgevoeliger, ze leren later sneller een derde, vierde of vijfde taal. • Meertalige kinderen hebben een groter werkgeheugen. • Meertalige kinderen kunnen zich gemakkelijker focussen en concentreren, omdat ze van jongs af aan gewend zijn om te schakelen tussen verschillende talen. • Meertalige kinderen leren sneller technisch lezen. Ze weten sneller welke letter bij welke klank hoort en plakken de letters sneller aan elkaar tot woorden. • Mensen die meerdere talen spreken, zijn in het voordeel bij het zoeken naar een baan. • Mensen die hun leven lang regelmatig twee of meer talen gebruiken, krijgen later minder snel last van dementie en herstellen sneller van een beroerte.

Zijn er ook nadelen?

Soms wordt gedacht dat tweetaligheid verwarrend is voor een kind en taalachterstanden kan veroorzaken. Bijvoorbeeld doordat de beide talen maar half worden geleerd. Volgens deskundigen is meertaligheid echter nooit de oorzaak van een taalprobleem. Taalproblemen kunnen dan ook niet worden voorkomen of opgelost door simpelweg alleen Nederlands te spreken met je kind.

Denk je dat je kind een taalachterstand heeft?

Raadpleeg een logopedist als je een taalachterstand vermoedt. Wacht daar niet te lang mee, voor een goede taalontwikkeling zijn de eerste jaren kostbaar. Er zijn logopedisten met specifi eke kennis over meertaligheid. Informeer hiernaar voordat jullie een logopedist bezoeken.

Spreken jullie allebei Fries?

Het is prima dat er thuis alleen Fries wordt gesproken. Door het aanbod van het Nederlands in de omgeving worden Friestalige kinderen snel vloeiend tweetalig. Als de basis in de moedertaal goed is, ontwikkelt de tweede taal zich beter.

Taalontwikkeling

Zo rond de eerste verjaardag zeggen de meeste kinderen hun eerste woordjes. In jullie geval zullen dit vooral Friese woordjes zijn, maar door invloed van televisie of kinderopvang kunnen er ook al Nederlandse tussen zitten. Wanneer Friestalige kinderen ongeveer 3,5 jaar oud zijn, gaan ze oefenen met de Nederlandse taal, bijvoorbeeld in hun spel. Als een kind 4 of 5 jaar oud is, spreekt hij vloeiend Nederlands en Fries. Tot ongeveer 6 jaar is de woordenschat in het Fries mogelijk nog iets groter dan in het Nederlands, maar dat verschil verdwijnt op het moment dat kinderen leren lezen en schrijven. jaren ervoor een breed aanbod in de moedertaal te krijgen. Veel aandacht voor het Fries op de peuterspeelzaal of kinderopvang draagt bij aan een goede meertalige ontwikkeling. Daarom is het ook voor Friestalige kinderen goed om te kiezen voor een Friestalige of tweetalige kinderopvang. In Fryslân is ruim de helft van de kinderopvangcentra offi cieel tweetalig. Kijk op www.sfbo.nl voor een actueel overzicht.

Drietalige basisscholen

In Fryslân zijn steeds meer drietalige basisscholen. De gedachte achter deze scholen is dat kinderen vooral een taal leren door die veel te gebruiken. Binnen de drietalige scholen wordt de Friese, de Nederlandse en de Engelse taal niet alleen als vak gegeven, maar ook als voertaal voor andere vakken gebruikt. Leerkrachten op een drietalige school beheersen alle drie de talen goed.

Friestalige kinderopvang

Door de dominante positie van de Nederlandse taal op de basisschool is het goed om in de De ervaring leert dat kinderen het geweldig vinden om lessen in verschillende talen te volgen. Kijk op www.3ts.nl voor een school bij jullie in de buurt.