OP&doek by Hendrik Ramaker

OP doek OP doek OP doek

Toelatingsnummer P 209004 Afgiftekantoor Gent X

magazine voor amateurtheater

Landjuweelfestival rec

ent

Theater ens De Zwarte Brief aan de koning

Roovers kant

magazine voor amateurtheater

OPENDOEK vzw, Zirkstraat 36, 2000 Antwerpen

OP&doek EEN INITIATIEF VAN

layoutop&doekfeb2011.indd 1

28/01/11 01:01

Stel je gemeente kandidaat voor Met ‘Toneeltgemee’ wil OPENDOEK steden en gemeenten in beeld brengen die het amateurtheater op een goede manier ondersteunen. Verricht je gemeente goed werk en wil je haar in de bloemetjes zetten? Kijk dan snel op www.toneeltgemee.be. Wie weet wordt jouw gemeente ‘Toneelgemeente 2011’! Let op: deadline kandidaturen is 1 maart. Info: www.toneeltgemee.be

Basisworkshop verhalen

vertellen

Voor wie wil kennis maken met de boeiende wereld van de vertelkunst. Je hoeft geen “voorkennis” te hebben. Docenten: Koen Demuynck en Veerle Ernalsteen.

Workshop ‘vertellen

op locatie’

Hoe vertel je een verhaal en hoe pas je dat aan aan je locatie? Docent: Mirjam Mare. Beide workshops vinden plaats van 1 april (19.30u) tot 3 april 2011 (17.00u) in Dommelhof, Neerpelt. Prijs: € 140 voor leden, € 160 voor niet-leden.

Meer info op www.vanstoeltotstoel.be

layoutop&doekfeb2011.indd 2

28/01/11 01:01

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

EDITORIAAL

LIEFDE Nee, liefde is geen werkwoord. Wat sommige geleerde boeken ook mogen beweren. Als liefde moeite begint te kosten, is het er mee gedaan. Mijn moeder zaliger heeft zeven kinderen op de wereld gezet en heeft geprobeerd ze alle zeven deftig op te voeden. Mezelf kennende moet dat geen sinecure zijn geweest. Ze zag ons één voor één zielsgraag, onvoorwaardelijk. Ze is er zelfs aan kapot gegaan. Dat zal dus wel heel wat moeite hebben gekost, heel wat arbeid, spaarzaam omzien en massa’s geduld. Maar zij was gelukkig voor ons een ouderwetse moeder. Zij rekende niet. Zij doseerde haar inspanningen niet. Zij stond dag en nacht klaar om die kwetterende, gulzige vogelbekjes te vullen. Niet uit plichtsbesef – of toch ook wel een beetje – maar omdat ze haar lieve schurken onnoemelijk graag zag. Mijn moeder was de echte amateur. Als het moeite begint te kosten om me naar de repetitie te slepen, dan is de liefde voor het theater aan het sterven. Dan wordt het tijd dat ik een nieuw lief, een nieuwe hobby, zoek. Als ik toch naar die vervelende productievergadering trek uit plichtsbesef of eergevoel,

Nee, liefde is geen werkwoord.

dan ben ik misschien wel een chique vent maar dan zit mijn enthousiasme diep in mijn schoenen. Een

amateur zonder enthousiasme is een pruim zonder sap, uitgedroogd en gerimpeld. Misschien kunnen we dan rationeel nog wel deftig werk afleveren, maar de vonk van de frisheid ontbreekt. Dan schuwen we de risico’s en het gevaar om te mislukken. We spelen op veilig, herhalen ons zelf, imiteren wat ergens anders succes had. Jaloersheid en prestatiedrang gaan overheersen. Wie echter onvoorwaardelijk lief heeft, vliegt erin, gooit zich in het avontuur en laat anderen van die roes genieten. Natuurlijk beschermt hij wat hem lief is. Hij stort zijn groep niet in een ravijn. Maar wie liefheeft is gek. Hij weegt zijn inspanningen niet op een apothekerweegschaal. Als voorzitter probeert hij voor de duizendste keer de brokken te lijmen. Hij gaat naar het eind van de wereld om het juiste rekwisiet te vinden, hij knutselt thuis met zaklantaarns en enkele filters een lichtplan in elkaar, hij beluistert CD’s tot hij doof wordt net nadat hij de perfecte muziek heeft ontdekt, hij slaat het bloed uit zijn duimen omdat hij wil dat het decor tijdig in orde is, hij cijfert zichzelf weg in de tekstbrochure om te souffleren zonder zich dood te ergeren aan die luie acteur die zijn tekst niet kent, hij smeert de boterhammen voor tijdens de pauze alleen maar om het plezier van die verraste gezichten… Zonder plezier is een amateur slechts een zeur. Wie liefheeft, is immers zalig gek. Daarom zijn wij amateurs, om die gelukzaligheid samen te kunnen beleven. Voor amateurs is het altijd Valentijnsdag. COVER: Woyzeck Landjuweelfestival 2010 - Toneelatelier Aalst © Katleen Clé

Jef Mellemans, hoofdredacteur

layoutop&doekfeb2011.indd 3

28/01/11 01:01

doek

OP 4

magazine voor amateurtheater

OP&doek februari 2011 - Nr 1

doekinhoud magazine voor amateurtheater

OP doekinhoud magazine voor amateurtheater

JAARGANG 10 februari

2011

EDITORIAAL / liefde

De kleren maken niet altijd de erotiek

Liefde en tragiek

U was weer geweldig

De smeerlappen zitten in de zaal

Kus mij! Het moet!

Uit de kleren met Hilde

Kloon 21

Ik voel de noodzaak niet

Applaus kan je melken

En ze leefden nog langâ&#x20AC;Ś

nieuws 24

THEATERFOTO 13

Intiem met een pop

Liefde speelt de eerste viool

theaterspel 27

Pas zichtbaar als het fout loopt

10 jaar opendoek

Een lijk na de soep

l REDACTIE: p/a OPENDOEK, Zirkstraat 36, 2000 Antwerpen, T: 03 222 40 90, F: 03 233 81 33, redactie@opendoek-vzw.be, www.opendoek-vzw.be l h oofdredacte u r: Jef Mellemans l CO O R D I N AT I E: Danielle De Nul l v erant woorde l ijke u itg e v er: Rob Van Genechten p/a OPENDOEK Zirkstraat 36, 2000 Antwerpen l directe u r O P E N D O E K : Bernard Soenens l dr u k : Geers Offset, w w w.geers- offset.be l vorm g e v in g: w w w.ipscreation.be l periodiciteit: Verschijnt 5 maal per jaar l Volgend nummer: 15 april 2011 l op l ag e: 17.400 ex l ISSN NR 1377/9478

layoutop&doekfeb2011.indd 4

28/01/11 01:01

Tweelingzussen OP&dOek februari 2011 - Nr 1

De tweelingzussen: liefde en tragiek

Meer dan 200 jaar geleden schreef het neefje van Voltaire, JeanPierre Claris de Florian een tekst die nog altijd gezongen wordt en niets aan waarheid inboet: “Plaisird’amour ne dure qu”un moment, chagrind’amour dure toute la vie.” Leonard Cohen stelt: “There ain”t no cure for love” en magister Brel heeft het over “Aimer jusqu’à la déchirure, aimer même trop, même mal”. We kunnen zo nog wat doorgaan. Het lijkt of liefde en tragiek aan elkaar kleven, dat ze de twee zijden vormen van eenzelfde munt. Met de wereldliteratuur kan je veel ’boulevards of brokenheartsanddreams’ plaveien. De lotgenoten van ’Werther’ of ’Romeo en Julia’ vormen een lange stoet. De kleur van liefde en bloedende harten is niet toevallig dezelfde. Ovidius schreef: “De liefde is een bron van zorg en angst” en Plautus: “De liefde is rijk aan honing en gal”. Die gal ontstaat uit verlies, gemis door afstand of overlijden, misverstanden door het complexe proces van uitzenden en ontvangen, tekortkomingen, onrealistische verwachtingen, lichtzinnigheid, onbedachtzaamheid, koppigheid, het onvermogen om bepaalde stappen te zetten of bepaalde woorden te vinden en meer van die pijnlijke zaken. Die gal zit ook in het wezen van alles, de vergankelijkheid. Alles groeit en vergaat. Liefde is misschien een woord dat te groot is voor een mensenmond. Ze is duivels goddelijk of is het goddelijk duivels? Ze schept en vernietigt, tilt ons in de hoogste sferen en kwakt ons in de diepste putten. Bibliotheken staan vol pogingen van knappe koppen om het magische fenomeen te bevatten. Lukken doet het niet echt. Talloze prachtige stukken gaan over liefde en tragiek. Die stukken

layoutop&doekfeb2011.indd 5

spelen is zalig maar niet simpel. Het is makkelijker vrijen achter dan voor de schermen. Het toekijkende publiek werkt hinderlijk. Liefdesscènes moeten geloofwaardig blijven, tijdens een vrijscène op het podium wordt het hilarisch als het meisje voortdurend de zoom van haar kleed naar beneden trekt. Je kan geen passionele moord plegen zonder elkaar voordien aangekeken te hebben. Lichamelijk spel veronderstelt vertrouwen en je moet elkaar een beetje graag zien. Het uitstellen van een lookmaaltijd helpt ook. Aanrakingen moeten niet noodzakelijk. Stiltes en oogcontact doen wonderen. Liefde begint immers bij kijken. Dat bedenk ik niet zelf, ik heb het van een kenner. De kracht van ogen wordt zwaar onderschat. Terecht worden ze de spiegels van de ziel genoemd. De spanning die ontstaat door elkaar ongewoon lang aan te kijken, te meten, te diepgronden, kan een publiek kippenvel bezorgen. Dirk Tanghe liet in ‘Medea’ twee knaapjes minutenlang de zaal frontaal in kijken. Je werd er ongemakkelijk van. Ze eisten a.h.w. verantwoording voor hun dood. Ook originele bewegingen of gebaren, in een verrassend ritme, zorgen voor effect. Ooit zag ik een effenaf schitterende liefdesscène: het koppel vertelde rechtstaand, zonder woorden, zonder elkaar aan te raken, alleen met de voeten een verhaal van toenadering en verwijdering. Het beroerde enorm. De thema’s liefde en tragiek bezitten - bij uitstek - een universeel karakter. Ze spreken iedereen aan en geven ons een hoop mogelijkheden om creatief te zoeken naar verrassende expressies. Een Russisch spreekwoord luidt: “Men kan beter op een kruitvat zitten dan op de knieën van een vrouw.”

De weduwen Theater ARGUS © Sanne PePer

28/01/11 01:01

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

Demonen Theater Platteau ÂŠ theater PlatteaU

layoutop&doekfeb2011.indd 6

28/01/11 01:01

appen zitten in de z OP&dOek februari 2011 - Nr 1

Jef Mellemans

“De smeerlappen zitten in de zaal!” DE KRACHT VAN DE SUGGESTIE Al jaren zijn de toeschouwers ervan overtuigd dat Greetje en Roger samen ‘iets’ hebben. Zo overtuigd spelen zij telkens hun liefdesscènes. In werkelijkheid is er echter niks aan de hand en heeft Greetje zelfs min of meer een hekel aan het volgens haar soms te opdringerige spel van haar medespeler. Maar bij de voorraad spelers zit er niets beters en dus maken ze er maar het beste van. Met een jarenlange roddel als gevolg. Het publiek ziet wat het wil zien.

Spelers maken dankbaar gebruik van de kracht van de suggestie. Toneel zit nu eenmaal zo in elkaar. Het publiek wil iets meemaken, iets beleven. Mensen verplaatsen zich hiervoor en betalen hiervoor een toegangskaartje. Ze maken zichzelf dus ‘gevoelig’ voor wat ze te zien en te horen zullen krijgen. Van het moment dat de zaallichten doven, zijn zij ontvankelijk voor elke suggestie. Hun zintuigen staan op scherp om hun verbeelding te voeden. Als plots iemand op de scène verschijnt en zegt dat hij een technicus is die nog iets moet bijregelen, maakt hij voor het publiek reeds deel uit van het ‘spel’.

bereidheid bij het publiek nog zo groot zijn, de prikkel is niet goed genoeg om de juiste gevoelssnaar bij de toeschouwer te laten trillen. De acteurs communiceren niet op de correcte manier. We kunnen natuurlijk ook als bulldozers communiceren, door alles te tonen wat er te tonen valt, alles te zeggen wat er te zeggen valt. Het publiek kan dan alleen nog maar ‘kijken’. Van suggestie, interpretatie, op weg zetten is er geen sprake. De kijker is de voyeur, de stiekemerd, de gluurder, en de speler is de platte exhibitionist, de etaleur, het te bekijken ding.

DE KIJKER IS DE VOYEUR, DE STIEKEMERD, DE GLUURDER, EN DE SPELER IS DE PLATTE EXHIBITIONIST, DE ETALEUR, HET TE BEKIJKEN DING. Alles wat op het podium gebeurt, ervaart het publiek als een ‘teken’. Het is aan de toneelmakers om de juiste tekens te geven. Als Greetje en Roger zodanig staan te knoeien dat iedereen ziet dat ze elkaar niet kunnen luchten, voelt het publiek zich in zijn verwachting bedrogen. Als het de bedoeling is dat een man en een vrouw elkaar innig omarmen, maar er kan nog altijd een varkentje tussen hun twee lichamen doorglippen, dan mag de

layoutop&doekfeb2011.indd 7

Ook dat laatste kan een sterk ‘teken’ zijn. De toeschouwer wordt dan brutaal geconfronteerd met een objectief waarneembaar fotografisch beeld. Hij kan niet schuilen in zijn verbeelding die een ander niet kan controleren. Hij wordt meer gedwongen tot een stellingneming. Hij kan niet doen alsof hij niet ziet wat hij ziet. Dit is een hedendaagse toneelvorm die niet door alle makers of toeschouwers even enthousiast wordt geapprecieerd.

Meestal zullen wij het als amateurs houden bij de manipulerende suggestie. Wij spelen zodanig dat bij de toeschouwer de gewenste beeldvorming ontstaat in zijn geest. We formuleren voorstellen. Zetten een handeling in die we zich alleen in de verbeelding van het publiek laten verder zetten. Als die ‘aanzetten’ duidelijk zijn en juist en origineel, ondervindt onze suggestie weinig of geen weerstand bij de toeschouwer. Integendeel, hij vult maar wat graag in wat wij niet willen of durven tonen, wat voor om het even welke reden best verborgen blijft. Zulke redenen kunnen zijn: preutsheid of tact tegenover het onderwerp, onvermogen, de wil om de toeschouwer te confronteren met zijn eigen verbeelding, het respect voor die verbeelding, eigen bescheidenheid, drang naar esthetisering, het machtsgevoel bij het hypnotiserend manipuleren, enzovoort. Welke speelstijl we ook hanteren; acteurs zijn levende wezens in een reële situatie en wij theatermakers beslissen hoe we ons aan het publiek presenteren, suggestief of open en bloot, en door die beslissing kunnen we ons niet verschuilen achter een oordeel als “de smeerlappen zitten in de zaal.”

28/01/11 01:01

Ontboezemingen van e tboezemingen van n moederbeest 8

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

Danielle De Nul

Anno 2010 is naakt geen taboe meer. Er wordt veel over seks gepraat en overal in de stad hangen afﬁches van schaars geklede vrouwen en mannen. In elk toneelstuk of ﬁlm is er naakt, te pas of te onpas, vanuit een artistiek doel of als verkoopsmiddel. We spraken met Hilde van Mieghem (‘Smoorverliefd’) over erotisch getinte scènes en de functie van naakt. Is ‘naakt spelen’ een probleem voor amateuracteurs? Een seksscène spelen is voor iedereen moeilijk. Het brengt een geladenheid met zich mee. Om acteurs en actrices te ontspannen, doe ik de acties meestal voor, met kleren aan weliswaar. Zo heb ook ik in de nek van Koen de Graeve gezeten en hard gekreund. Het geeft de acteurs inzicht in wat ik van hen verlang en het doet lachen waardoor het ijs wordt gebroken. Het creëert een samenhorigheidsgevoel. De hele ploeg is een team. Professionele acteurs kunnen zich niet permitteren om moeilijk te doen. Elke draaidag kost veel geld. Elke scène is in de beginfase uitvoerig besproken. Indien acteurs geen vrijscènes willen spelen, probeer ik ze ook niet te overtuigen. Dat heeft geen zin. Moet naakt functioneel zijn? Naakt moet een functie hebben. In Smoorverliefd beleeft Barbara (Wiene Dierickx) een passionele romance met Johan (Koen de Graeve). Ze vrijen de pannen van het dak. Ik kan hun affaire niet vertellen zonder hen naakt te tonen. Seksuele relaties moeten getoond worden zoals ze zich in het echt voordoen, anders vind ik het hypocriet. In deze

beleven verschillende avonturen. Het is een romantische komedie met pittige momenten. Die moeten dan ook –waardig - gefilmd worden. Je films gaan vaak over sterke vrouwen. Weerspiegelen ze je eigen persoonlijkheid? Ik ben een temperamentvolle vrouw (lacht). Mijn vrouwelijke hoofdpersonages weerspiegelen inderdaad vaak mijn persoonlijkheid: passioneel, energiek en vol hartstocht. Piekende hoogtes en diepe afgronden. Het ouder worden heeft me wel getemperd en ik heb leren doseren. Toch blijft mijn enthousiasme en doorzettingsvermogen even hoog. Op de set vindt iedereen dat geweldig, hoewel mijn vurigheid in het begin soms wel eens oversloeg in autoriteit, wat dan weer contraproductief werkte. Mijn films worden echter meer gedomineerd door ouder–kind relaties. Zo verfilm ik binnenkort Sprakeloos van Tom Lanoye. Velen denken dat ik dit project koos omdat zijn moeder een flamboyante amateurtheateractrice was en hij in het boek over haar schrijft. Toch vind ik hier de monologue intérieure van de schrijver veel belangrijker. Ik zal me minder focussen op zijn moeder, maar eerder op

BIJ EEN INTIEME SAMENWERKING HOREN OOK AUTOMATISCH GEVOELENS. ER MOET EEN KLIK ZIJN. film is naakt noodzakelijk. In De kus daarentegen toon ik geen naakt en laat ik veel aan de verbeelding over. De film gaat over een jong meisje dat verliefd wordt op een pooier. Het gaat niet over lust maar over de allereerste verliefdheid. De film is veel emotioneler. Het zou erg ongepast zijn om bijvoorbeeld in de verkrachtingsscène het naakt te accentueren. Smoorverliefd heeft een meer Sex and the City-gehalte. Vier vrouwen

layoutop&doekfeb2011.indd 8

zijn lijden. Ik zou graag eens een thriller regisseren of een politiek getinte film. Is ‘Smoorverliefd’ autobiografisch? Het is deels autobiografisch. Ik heb slechts een facet belicht uit mijn leven. De sleur van het alledaagse leven zit er bijvoorbeeld niet in. Het komische aspect was belangrijker. Het basisverhaal klopt echter wel. Zo heb ik vroeger met vier vrouwen samengewoond en veel gelijk-

aardige liefdessituaties beleefd. Dankzij vrienden en kennissen werd me ook veel boeiend materiaal aangeleverd. In theater sta je naakt voor vrienden en familie, maar het moment is zo weer over. In films kunnen erotische handelingen je levenslang achtervolgen. Wat verkies je? Film is moeilijker dan theater. De camera plakt als het ware (boven)op de acteurs. Er wordt weinig ruimte gelaten voor suggestie. Bij toneel wordt de vorm bepaald op het podium, bij film in de montagekamer (en dus niet op de set). Ook is casting belangrijker voor films dan voor theater. Casting is 50% van de rol. De constellatie van acteurs moet kloppen, anders kunnen de chemie en de gevoelens niet overkomen. Deze constellatie bepaalt de film. Het beeld is genadeloos en dicteert jou. In theater is dit veel minder het geval. Op de tiende rij zie je al niet meer zo goed. Ook heb je daar veel meer vrijheid en is de verbeelding groter. Na de voorstelling kun je nog lang mijmeren. Een film dringt zich op en moet je laten bezinken. Vandaar dat film misschien beter bij mijn temperament past: direct en aanwezig. Hebben verliefde of lustgevoelens al eens een productie of film bedreigd? Er is vaak jaloezie op een set. Verschillende mensen werken op een intensieve manier met mekaar samen. Toch kwam er daardoor nog nooit een productie of film in het gedrang. Als acteur moet je je daarboven zetten en door de zure appel bijten. Het doel primeert. Vaak zijn de gevoelens productiegebonden. Volwassen acteurs kunnen dat goed plaatsen. Als je jong bent, word je sneller verliefd op scène. De chemie is immers echt. Bij een intieme samenwerking horen ook

28/01/11 01:01

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

UIT DE KLEREN MET HILDE

n een moederbeest automatisch gevoelens. Er moet een klik zijn. Je stelt je immers helemaal open.

Heb je tips voor amateurs? Voor ik aan de Studio studeerde, werkte ik met amateurs. Nadien heb ik drie jaar gestudeerd. Het was knokken om mijn persoonlijke moeilijkheden te overwinnen en om mijn eigen grenzen te verleggen. Verlegenheid en angst overwinnen is een groot deel van het professionalisme. Liefdesscènes moeten acteurs vooral zelf overwinnen. In een vertrouwde omgeving gaat dat makkelijker. Dit geldt ook voor rollen waar je niet van houdt. De grootste bevrediging van een acteur is expressie kunnen geven aan emoties. Acteren werkt helend en therapeutisch. Op een podium kan je je meest donkere kanten ontdekken. Daar krijg je de kans om de mens beter te begrijpen. Hoewel acteurs moeten aanvaarden dat ze niet elke rol kunnen spelen, moeten ze zichzelf ook uitdagen en de rol proberen begrijpen. De rol moet beklijven. Deze uitdagingen maken je een betere acteur/actrice. Ik ben een warm moederbeest,een ijskoude vrouw spelen is voor mij een hele opdracht.

layoutop&doekfeb2011.indd 9

Waarom heb je de rol van Judith niet zelf gespeeld? Ze hebben me dat voorgesteld, maar dan had ik tien extra draaidagen nodig en dat was onbetaalbaar. Spelen en zelf regisseren is een zware opdracht, zeker als je een actrice je eigen leven ziet spelen. Anderzijds weet je in een autobiografisch verhaal welke gevoelens je wil overbrengen. Je weet wat je wil vertellen en je kent het scenario door en door. Soms wordt het echter ook heel emotioneel. Toen mijn dochter, Marie Vinck, na de verkrachtingsscène in De Kus flauwviel, ben ik erg geschrokken.

28/01/11 01:01

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

“Ik voel d

Bernard Soenens

“Ik voel de noodz Als je daarmee van wal steekt na een toneelvoorstelling, ben je van goeden huize. Een professioneel kijker wil immers aanvoelen vanuit welke noodzaak regisseur en acteurs hun tekstkeuze maakten. Waarom speel je dit toneelstuk? “We vonden het een goed stuk en we hadden er de spelers voor”, hoor je in het amateurtheater. Of ook nog: “Ons publiek houdt daarvan.” Daar houdt het doorgaans op. Hoe moet het verder? We vroegen het uit noodzaak aan Els Van Steenberghe, vrouw, jong, theaterwetenschapper, docent repertoirestudie, recensent voor Knack. Een juiste keuze, zo blijkt. Demonen Theater Platteau © theater PlatteaU

layoutop&doekfeb2011.indd 10

28/01/11 01:01

l de noodzaak niet!” OP&dOek februari 2011 - Nr 1

dzaak niet!” Om met de deur in huis te vallen. Neem nu ‘Zolderling’, een productie van Joris Vandenbrande en Jan Sobrie over vriendschap en de dunne grenzen ervan. Vijf jaar geleden geselecteerd voor het Theaterfestival. Twee acteurs zorgen voor een magisch moment. Hun personages zijn Jan en Joris zoals ze zelf ook heten. Ze spelen ook zichzelf. Als toeschouwer voel je de noodzaak van hun keuze. “Om iets in mezelf te verwerken”, zoals Jan het in interviews zelf uitlegt. Op het therapeutische af. Zoals Peter Gorissen toen hij op het jongste theaterfestival zijn eigen levensverhaal met zijn vele ups en nog meer downs etaleerde. Als de acteurs van ‘Zoldering’ er achteraf nog een vervolg aan breien of als anderen dezelfde tekst brengen, is het de herhaling van een concept. De magie is er niet meer. De noodzaak is verdwenen. Teren op succes is dus niet aan de orde. De noodzaak hoeft niet zo nodig uit de persoonlijke sfeer te groeien. Guy Casiers is gebeten om grote literatuur naar de actualiteit te brengen. Dat kan

met een mix van dansers met en zonder lichamelijke beperking, is dit ook vanuit een noodzaak. Als je die noodzaak voelt, dan blijf je geboeid kijken als toeschouwer, ook als er technisch niet goed gespeeld wordt. De geloofwaardigheid kan ook in het spelplezier zitten. Als je voelt dat de acteurs met hun volle goesting op de planken staan, geloven in wat ze doen en zeggen, dan kan het niet echt fout lopen. Vandaag is de balans niet meer in evenwicht. Theater is vaak te egocentrisch, terwijl er zoveel mooie verhalen, zoveel mooie teksten bestaan. Zo zitten we in de discussie rond repertoire. Wat doen we vandaag met Shakespeare, Tjechov en Ibsen? Je moet je twee vragen stellen: Eén: Weet ik wat Tjechov heeft willen vertellen en twee: Hoe zou ik dat vandaag brengen? Welke teksten zijn universeel? Als je vandaag over het onrecht in de wereld wil vertellen, moet je niet meer naar ‘Mistero Buffo’ grijpen. De sociale tegenstellingen, zoals Dario Fo ze beschreef zijn vandaag niet meer

oorspronkelijk uit 1900. Het amateurtheater heeft nog andere troeven. Je bent uiteraard theatermaker, maar je vormt ook een groep vrienden, die samen een toffe hobby hebben. Belangrijk is dat te koesteren en vooral ook deuren open te zetten voor nieuwe mensen. Dan ontdek je zo dat het leuk is om te experimenteren en grenzen te verleggen. Met wie werk je? Welke teksten kies je? Experimenteren zit ook reeds in het bijwonen van voorstellingen, die je niet spontaan zou kiezen. Of eens een dansvoorstelling meemaken. Zo blijf je ook jezelf. Kijk verder dan je tekst? Zeker. Maar dat is de tweede stap. Belangrijk is ook te kijken naar andere teksten. En dan is er locatietheater. Het gebeurt veel te weinig. Je hoeft het als amateurs niet te ver te zoeken. Het kan in je eigen dorp of gemeente. Het geeft een meerwaarde aan de buurt. Wie het als acteur of toeschouwer meemaakt, kijkt achteraf anders naar zijn eigen omgeving.

DE GELOOFWAARDIGHEID KAN OOK IN HET SPELPLEZIER ZITTEN. ook. Of je kiest een toneeltekst vanuit woede en verontwaardiging, omwille van maatschappelijke wantoestanden of wereldproblemen. Je merkt dat ook in sociaal-artistieke projecten. Zoals Marthatentatief aan de slag ging met de marginale figuren die rondhangen op het Antwerpse De Coninckplein. Dan doe je wel makkelijk aan exhibitionisme. Het te kijk zetten van probleem-figuren. Als Fabuleus een dansvoorstelling maakt

layoutop&doekfeb2011.indd 11

herkenbaar. Dan blijft ‘Hamlet’ veel steviger overeind. Lees ‘Hamlet’ en maak er een zoektocht van naar de relatie met de actualiteit. Een mooi voorbeeld is ‘Mephisto for ever’, een bewerking van het werk van Klaus Mann door Guy Casiers en Tom Lanoye. De actualisering naar extreemrechtse toestanden in Vlaanderen maakt het werk zeer herkenbaar, ook al dateert het

28/01/11 01:01

OP&doek februari 2011 - Nr 1

Annie Schelfout

En ze leefden nog lang en gelukkig.... Na 100 jaar slapen eindelijk wakker worden door een kus van een charmante prins, die je meeneemt naar zijn prachtig paleis... Verlost worden van het vergiftigde appelstukje, uit je glazen doodskist opstaan om dan in de armen te vallen van de (rijke) man-van-je-leven... Na vele inspanningen je koude kikkerlijf inruilen voor je eigen vertrouwde lichaam en meteen een mooie prinses veroveren... Dankzij de wijze raad van je moeder, met een erwt een échte prinses vinden en haar prinselijk ten huwelijk vragen... Meegevoerd worden door de prins op het witte paard... een prachtige toekomst tegemoet! In de ogen kijken van een wondermooie prinses, de liefdesvlam in je hart voelen trillen en onmiddellijk met haar in het huwelijksbootje stappen... ... EN ZE LEEFDEN NOG LANG EN GELUKKIG! Zo eindigen vele sprookjes... Maar... blijft de magie echt duren? Als in het grote kasteel het zoveelste jachtfeest doorgaat en de vrolijke vrienden van de prins met hun zat gelal de zalen vullen... zou Doornroosje dan niet terug verlangen naar de zalige rust van het lange slapen?

En Sneeuwwitje, zou zij niet met veel heimwee terug denken aan de gezellig tijd met de zeven dwergen, als zij weer eenzaam wacht op de terugkomst van haar te vaak uithuizige man? Misschien wil de kikkerprins zijn onbezorgde kikkerleventje terug als hij tot de vaststelling komt dat zijn schone prinses een verwaand, verwend en nooit tevreden vrouw blijkt te zijn. Samenleven met een échte, over-gemanierde en supergevoelige prinses lijkt niet gemakkelijk. Zou haar gemaal soms verlangen om in een bedje van erwten te slapen... met een wilde boerenmeid? Als de smaak van koekenbrood en slagroomtaart plaats maakt voor dagelijks brood, wat blijft er dan over van het droomhuwelijk? Mooie liedjes duren niet lang en sprookjes evenmin... Maar misschien moeten we blijven geloven in de kracht van het verhaal en ons laten meevoeren op het vliegend tapijt van de fantasie... zalig mijmerend op een wolkje van rozengeur en maneschijn, dromend van de prins op het witte paard of de mooie prinses in de kasteeltoren. Het is de verteller die deze magie overbrengt! En dat vertelsels meer kunnen bieden dan een mooi verhaal weet Sherazade als geen ander! Niet met haar schoonheid, kooktalent of toverstreken verovert zij het hart van de koning, maar met haar vertelkunst! Duizend en één nacht brengt zij haar gemaal in vervoering met prikkelende verhalen... Het boosaardige hart van steen smelt tot kneedbare peperkoek bij het horen van al dat moois. De liefde bloeit open en ja... ze leefden waarschijnlijk nog lang en gelukkig! Lang leven de vertellers die met boeiende verhalen mensen verbinden... Lang en gelukkig!

layoutop&doekfeb2011.indd 12

28/01/11 01:01

OP&doek februari 2011 - Nr 1

"DE EIGENTIJDSE STUKKEN WORDEN BIJ IEDERE OPVOERING OUDER." "GA MET JE TIJD MEE, MAAR KOM AF EN TOE EENS TERUG!" Stanislaw Jerzy Lec (Polen, 1909-1966)

DWAZEN Vrank en Vrij © Marc Detroyer

layoutop&doekfeb2011.indd 13

28/01/11 01:01

In een Gents café volgen we de ludieke conversatie tussen goed getekende personages. Ieder heeft zijn eigen opinie over ‘het leven’ en gaat maar al te graag in discussie..Regelmatig wordt de vierde wand doorbroken en is er interactie met het publiek. Op badinerende toon wordt aan maatschappijkritiek gedaan en komen politieke en andere hangijzers (daklozen, de liefde,…) aan bod. Via een volkse taal wordt het publiek een boeiende en amusante avond geboden. De actuele thema’s vereisen enige voorkennis. Er staat een vervaldatum op het stuk. Herschrijven en nieuwe gegevens toevoegen zijn hiervoor geen oplossing. Houdbaarheid: drie jaar.

Bazen en burgers (4 à 9 D, 4 à 10 H - dubbelrollen mogelijk) - Luc Kerkhofs

Het kluchtige verhaal van de ambtenarij in een boerengemeente. Het stuk heeft twee verhaallijnen. Enerzijds mensen aan een loket, anderzijds de verhoudingen tussen het gemeentepersoneel, in de clinch voor de opvolging van de baas die op pensioen gaat. Het stuk zit vol archetypes en achterhaalde clichés zoals het feit als zou het personeel op een gemeentedienst bestaan uit luilakken die hun eigen zaakjes opknappen op hun werk. Voor groepen die stereotypen en triviale humor niet als belemmering zien.

layoutop&doekfeb2011.indd 14

Een kluchtig verhaal over een lingeriedemonstratie voor mevrouw die de kaartavond van de man doorkruist. Zij wil de demonstratie, hij wil kaarten. Zij krijgt haar zin, hij verklaart zich ziek om zo door het raam te ontsnappen. De vriend des huizes moet dit alles ensceneren. Als de mannequin niet opdaagt, moet diezelfde vriend dan maar de lingerie showen en tegelijk moet hij nog de verschillende intriges van andere mannen oplossen. Bovenop dit alles wordt hij nog verliefd en alles eindigt in een happy end. Een klucht voor een groep en hun publiek die niet over ongerijmdheden vallen en houden van visuele grappen. Voor de regisseur een opdracht om met veel fantasie en kunde de soms tamme of onwerkelijke situaties en humor levendig te maken en tot hun recht te laten komen.

De kalktuin (7D, 2H) [The chalk garden] - Enid Bagnold

Een heerlijke observatie van mysterieuze mensen en verhoudingen. Een echte Engelse lady neemt een nieuwe gouvernante aan voor haar kleindochter. Dit blijkt een zeer intrigerende vrouw, die gelouterd door een uitgezeten gevangenisstraf, grote invloed uitoefent op haar omgeving. De verhaallijnen hebben geen invloed op de personages. Over de dialogen en beperkte handelingen hangt voortdurend een geheimzinnig waas. Het is de verschillende aard en fantasie van de personages die voor interactie zorgt, maar weinig houvast biedt voor het verloop van het stuk. De steeds nieuwe kennismaking met personages blijft constant boeien en intrigeren. Voor acteurs een toffe uitdaging en een fijne avond voor een luisterend publiek dat wil ondergedompeld worden in een bijzondere sfeer.

REPERTOIRE

Het verhaal van een voormiddag in een volkscafé.

Open Miserie (5D, 3H, 2 fig) - Ivo Maes

Verkrijgbaar in de bibliotheek van OPENDOEK.

Frans Vanderschueren Als toneel een FEEST is, dan hebben deze stukken veel met elkaar te maken.

✄

De vis (2D, 3H) - Jo Van Damme

28/01/11 01:01

✄

Verkrijgbaar in de bibliotheek van OPENDOEK.

REPERTOIRE

Frans Vanderschueren Als toneel een FEEST is, dan hebben deze stukken veel met elkaar te maken.

Midzomernachts-sex-komedie (3D,3H) - Woody Allen

Armandus de zoveelste

Een plezierig verhaal over drie koppels. De ene is verliefd op de andere en die andere dan weer op een andere.

(39 personages, mogelijk met 10 acteurs) - Dimitri Leue

Een bijeenkomst van drie vrienden met hun vrouwelijk gezelschap: respectievelijk vrouw, toekomstige bruid en een ‘scharrel’. De ene komt aanzetten met een vroegere vlam die nog steeds droomt van de lichamelijke voltrekking van de oude liefde. Een ander is dan weer verliefd omdat hij steeds opnieuw verliefd wordt. Diens vriendin ziet dan weer iets in één van de andere mannen die droomt van een jungleliefde. Deze liefdesperikelen zijn op een zeer amusante manier verteld, zelfs de dood van één van de mannen tijdens 'de daad' doet geen afbreuk aan het amusement. Een aanrader voor wie van droge humor houdt, van een lach die na het denken komt, van komische situaties die ontstaan uit verschillende interpretaties van eenzelfde gegeven. Kortom: voor wie van de humor van Woody Allen houdt.

Een sprookje met alle klassieke ingrediënten: koningen, prinsen, feeën, heksen, kabouters, een zwarte ridder, goeden, slechten en uiteraard een happy end.

Aprilse grillen (5D, 3H) [Enchatend April] - Matthew Barber

De kleine dingen (1D,1H) [The small things] - Enda Walsh

Een jonge vrouw heeft de drang naar vrijheid ontdekt. Daardoor wil ze tijd voor zichzelf hebben en de wereld ontdekken. Samen met drie andere vrouwen huurt ze een kasteel in Italië. Vier vrouwen, vier karakters, vier geheimen. De kleine strijd voor zelfstandigheid zonder uitgesponnen verhaallijn. De sfeer is typisch ‘British’: terughoudend, de schijn boven de daad, een specifieke aanspreektaal en ietwat oubollige etiquette. Het stuk drijft op de emoties van de dames en hun recht om gelukkig te zijn. Het stuk kabbelt verder in een gezapig taaltje en een rustig tempo.

De man en de vrouw wonen ieder op een berg en zijn gescheiden door een dal. Door traumatische gebeurtenissen in hun jeugd, met name een fascistische beweging die ‘de stilte’ predikte en daarom bij iedereen de tong uitsneed, verloren ze elkaar uit het oog. Tot hun twaalf jaar waren ze vriendjes, maar dan zijn ze hun eigen (vlucht)weg gegaan. Hun doel is nu: ik spreek, dus ik ben. En dat doen ze vooral over hun verleden en de kleine dingen des levens. Het verhaal heeft geen plot, enkel taal telt. Twee naast elkaar lopende, steeds doorbroken, monologen.

Een romantisch, nostalgisch verhaal dat zich afspeelt na de Tweede Wereldoorlog in Engeland.

layoutop&doekfeb2011.indd 15

De koningin ligt op sterven door toedoen van de valse eerste minister. Niets kan baten behalve de zwarte bloem. De koning en zijn kinderen vertrekken op een queeste om die te vinden. Op die tocht ontmoeten ze alle denkbare wezens die thuishoren in dit genre. Alhoewel voor kinderen 6+ is het dankzij de taal en vele woordspelingen ook zeker geschikt voor volwassenen. Zoals steeds munt deze auteur uit in taalgebruik en fantasie.

Het bizarre, niet steeds gemakkelijke verhaal van twee mensen wiens belangrijkste doel is om te praten.

28/01/11 01:02

AEYTQAJFY van Liefde speelt de e ntboezemingen moederbeest 16

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

Danielle De Nul

Musicals hebben vaak liefde als hoofdthema. Bart Picavet, huisregisseur van de amateurtheatergroep Muzart creĂŤert elk jaar een productie met jongeren tussen 12-18 jaar. Zij zijn de verliefde gevoelens echter nog niet helemaal eigen. (KKKKK kromtaal) kussen op het podium is een karwei. Ze voelen zich onwennig. Hoe gaat een regisseur daarmee om? En helpt muziek?

layoutop&doekfeb2011.indd 16

28/01/11 01:02

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

AJFYdgJIjPRqTtgvGECz e eerste viool. ONGEKENDE GEVOELENS Bart vindt dat acteurs die een koppel spelen, vertrouwen krijgen in het stuk en in de regisseur. Dat begint met een goede voorbereiding. Uit de kleren gaan is niet aan de orde. We houden het doorgaans romantisch. Het is wel belangrijk dat een romance op het podium geloofwaardig overkomt. Een klein kusje op de wang of op de lippen is niet genoeg. Kusscènes worden het best apart gerepeteerd met de beide acteurs en de regisseur. Kussende acteurs verleggen grenzen. Na deze eerste stap moet er op het podium veel geoefend worden om de kunstmatige tederheid weg te werken. Een regisseur kan bij intieme scènes andere acteurs mee inschakelen zodat het koppel in kwestie zich gestimuleerd voelt. Als een acteur te geremd is, moet de regisseur andere oplossingen zoeken. Het romantisch moment komt anders nooit geloofwaardig over.

DE MUZE VAN DE REGISSEUR Liefde op of naast het podium zit ook in de bewondering van de regisseur voor één van zijn acteurs/actrices. Bart draagt elke productie op aan iemand die hem geïnspireerd heeft. Eén van zijn grootste muzen was Priscilla, een doofstom meisje van zestien. Bart zag het meisje heel begeesterend dansen op een trouwfeest. Hij was zo in de ban van haar dat hij Yell schreef met het meisje in de hoofdrol. Het verhaal gaat over een doof meisje dat verliefd wordt op een jongen. Hij maakt voor haar een beeldje en steekt er een briefje in. Ze denkt dat hij haar niet moet, gooit het beeldje stuk en ontdekt zo het briefje. Het dove meisje leest het briefje en… spreekt.

layoutop&doekfeb2011.indd 17

Een erg ontroerend moment. Ook liet Bart Priscilla dansen, net zoals op het trouwfeest. Vermits het meisje de muziek niet hoorde, kreeg ze signalen door wissels in de belichting. Ook voelde zij de bas heel lichtjes. Sinds Yell speelt Muzart één voorstelling per productie voor slechthorenden. Dan worden er tolken ingeschakeld.

MUZIEK VERSTERKT EMOTIES Muzart maakt musicals en dus worden de liefdesscènes gezongen. Dit is vaak een duet met romantische underscore. De zang wordt opgenomen om de stem van de jongeren te sparen, zodat ze de hele voorstellingsreeks (acht voorstellingen op vier dagen) kunnen meedraaien. De draagkracht van muziek is groot. Volgens Bart zit er in muziek meer puurheid dan in een naakt lichaam. Je kan meer suggereren. Muziek kan zo een belangrijke medespeler worden. Muziek vertelt zonder woorden. Het roept emoties op of versterkt ze. Indien acteurs het gevoel niet kunnen overbrengen, kan muziek een noodoplossing zijn. De regisseur moet goed samenwerken met de componist. Deze krijgt meestal instructies in de studio. De keuze van de muziekinstrumenten en de muziekstijl is heel belangrijk. Bij een verleidingsscène kies je voor een zwoele sax of een akoestische gitaar. Jazzmuziek laait de lustgevoelens ook makkelijker op. Bij pure – breekbare – liefde (bijvoorbeeld bij een eerste kus op het podium) gebruik je best een harp, een sobere piano of een viool. Bij een hevige ruzie zullen gloeiende elektrische gitaren scoren en om een zwarte donkere sfeer te creëren zijn strijkers aangewezen. Zij kunnen ook een gevoel versterken. Zij typeren de personages.

DRAMA IN EN NA TIEN BEDRIJVEN Soms ontstaan er ook negatieve gevoelens. Een vriendin of vriendje wordt jaloers door zoveel gekus op de planken. De regisseur of een ouder moet dan al eens tussenkomen om de hormonen weer in te perken, maar bij Muzart hebben gevoelens nog nooit een productie in het gedrang gebracht. De prestatiedruk ligt te hoog. Het mooiste compliment dat een acteurskoppel kan krijgen is als het publiek vraagt: “Zag je dat zitten met dat meisje/die jongen?” Dan is het opzet geslaagd. Volgens Bart is een liefdesscène niet geloofwaardig als je niets voor mekaar voelt. Er moet iets zijn tussen de twee acteurs in kwestie: aantrekking, sympathie, lust, verliefdheid, vriendschap, genegenheid of respect. Je moet de ander immers willen of kunnen toelaten in je comfortzone. Enkele Muzart-koppels hebben elkaar leren kennen tijdens een productie (daarom speelden ze niet noodzakelijk een hoofdrol). De vlam sloeg ook buiten het podium over wat al leidde tot Muzart-baby’s. Een theaterproductie maken is echter erg vluchtig en intensief. Vaak worden de gevoelens op (of naast) een podium verkeerd geïnterpreteerd waardoor de relatie na een productie al weer snel wordt verbroken. Als een productie ten einde is, vallen acteurs en medewerkers (na het laatste feest) in een zwart gat omdat er zo intensief werd samengewerkt. Toch houden de acteurs een goed gevoel over aan de productie. Jongeren met talent en engagement moet je dus een unieke ervaring bezorgen zodat ze na hun studies terugkomen. Muzart bouwde, in tien jaar tijd, al een groot netwerk op en kon oudgedienden alweer met open armen terug verwelkomen. Ware liefde roest niet.

28/01/11 01:02

OP&doek februari 2011 - Nr 1

Tania Vanden Bossche

Pas zichtbaar als het fout loopt!

Romantiek & liefde vraagt een afgemeten belichting. Vraag het Tom Lagast. Tom is de initiatiefnemer van KUNST.LICHT. Hij helpt creatieve lichtprojecten te concipiëren, ontwerpen en realiseren. Hij is architect stedenbouwkundige. “Licht is voor mij een passie, een uit de hand gelopen hobby die evolueerde naar een bijberoep,“ getuigt hij zelf. Hij noemt zichzelf “een lichtman met een toverstokje.” We praten met de tovenaar. Het toverstokje “Er zijn twee soorten lichtmensen. Vooreerst de lichttechnicus die uitvoert wat de regisseur oplegt. Zijn opdracht is de scène uitlichten. Een klassiek 5-deurenstuk vraagt een algemene belichting, die niet meewerkt aan het opbouwen van dramatiek. Daarnaast heb je de lichtontwerper. Hij denkt na over de sfeer. Hij creëert licht.”

Wanneer word je betrokken bij het repetitieproces? “Ik wil er zo vroeg mogelijk bij zijn. De lichtman moet met de regisseur aan tafel zitten, liefst nog voor de acteurs erbij betrokken worden. Ik denk mee over de enscenering, het verloop van het stuk en de gevoelens en sferen die overgebracht worden. Je moet belichting niet benaderen als techniek. Ik wil met licht het publiek kippenvelmomenten bezorgen. De lichtontwerper roept beelden op en creëert ruimtes. Onlangs lieten we het oorspronkelijk gekozen decor volledig weg. Door de wisseling van lichtstanden creëerden we telkens een totaal nieuwe enscenering. Het is alsof ik met een toverstokje magie mag brengen in een productie. Je kan met licht een wereld oproepen. Een donker bos of een woestijn. Met het simpelste licht krijg je de mooiste effecten.”

Hoe belicht je een intieme scène? “De onwennigheid van de acteurs is minder de zaak van de lichtman. Tenzij om de schroom bij gedeeltelijk naakt te overwinnen. Door minder hard licht heb je een grotere comfortzone waarin acteurs zich veiliger voelen. Ik kan de spelers beter doen uitkomen, hen zelfs

layoutop&doekfeb2011.indd 18

flatteren. Iets meer licht of juist minder kan wonderen doen.”

Hoe creëer je sfeer in liefdesscènes? “Het is een klassiek gegeven dat de warme kleuren het best scoren bij liefdesscènes of romantiek. De meest innige momenten vinden vaak ‘s avonds plaats. Ook kaarslicht of licht van een olielamp zijn vaak warm geel, oranje of rood. Rood in al zijn schakeringen is bovendien de kleur van de passie en de warmte. Maar hard rood wordt ook veel gebruikt in de prostitutie om de huid egaler te maken, om foutjes weg te werken. Rood licht egaliseert, werkt schaduwen weg waardoor de vrouwen achter de ramen er jonger, frisser en vooral aantrekkelijk uitzien. En tegelijkertijd creëert dit rood licht afstand. Ik gebruik liever een felle kleur voor het aanlichten van de hele achterwand, dan om de personages zelf in een kleur te zetten. Voor je het weet lijkt die romantische scène die je in gedachten had, op een bordeelscène. Over romantiek moet je nadenken. Gebruik je warme tinten of juist wit als symbool van puurheid? Een koppel tussen mooi gestreken witte lakens moet je warm uitbelichten omdat anders de puurheid van het wit verloren gaat. Ook de intimiteit tussen twee oudere mensen vraagt een specifieke belichting. Misschien gebruik je hier wel hard wit licht om het verweerde gezicht meer te accentueren. Het is dus niet zo dat een romantische scène per definitie warm moet worden uitgelicht.

Zijn er valkuilen? “Vermijd hard frontaal licht waardoor op

de achterwand schaduwen vallen (tenzij je dit effect natuurlijk net wil bereiken). Felle kleuren op de huid - zeker groenmijd je best. Dit geeft een verschrikkelijk beeld. Ik probeer meestal de personages zelf enkel warm of koud uit te lichten. Kleur komt op de achtergrond, desnoods de hele achterwand. Een acteur, neutraal of een tikkeltje warm of koud uitgelicht, tegen een volledig blauwe of rode achterwand heeft heel wat meer impact dan tegen een zwarte achtergrond met een blauw spotje.

Waar zit jij als lichtman? In de regiekamer of in de zaal? “Niet in de regiekamer. Ik wil de scène bekijken als toeschouwer. Bij donkere scènes werkt het glazen raam zelfs afstompend en verlies je elk detail op de scène. Zet het lichtpaneel in de zaal, zeker bij repetities.

Heb je nog tips? “Durf experimenteren! Zet de spot eens op de grond of achteraan. Ook kleuren moet je uitproberen. Waarom het lichtpaneel niet eens mee op de scène zetten? Laat de acteurs het zelf bedienen. Dit is makkelijker als je als theatergroep over een eigen zaal beschikt. De lichtman is een medespeler maar krijgt meestal weinig tijd, vaak slechts een paar dagen voor de voorstelling. Tijd voor een technische repetitie is er nauwelijks. Jammer, want net dan kunnen lichtstanden optimaal worden afgestemd op decor, kledij en acteurs. Het licht is een onderdeel van de productie. Het licht is als een acteur op scène, het wordt pas zichtbaar als er iets fout loopt.” Info: www.kunst-licht.be

28/01/11 01:02

OP&doek februari 2011 - Nr 1

Bjorn Haegeman

De kleren maken… niet altijd de erotiek

Erotiek en seksualiteit vormen een wezenlijk onderdeel van dit aardse bestaan en aangezien theater bigger is than life, is de lokroep der natuur alomtegenwoordig. We legden ons rooie oortje te luisteren naar aanleiding van erotisch getinte kostumering. Akkoord, een adamskostuum is ook een kostuum, maar we zochten naar iets met meer om het lijf en toch erotisch, sensueel, verleidelijk “Dat moet gespeeld worden” An De Mol is reeds tweeëntwintig jaar werkzaam bij NTGent en weet als hoofd van het kostuumatelier wel waarover ze spreekt. Het boeit haar te weten waarom mensen net die kleren dragen die ze dragen. Ook voor personages op een scène gaat die vraag vooraf aan het ontwerpen. En laat nu verleidelijkheid één van de mogelijke redenen zijn. Die verleidelijkheid moet niet per definitie in de kledij tot uiting komen. “Je legt zoiets in een kostuum, maar vooral in het spelen zelf. Het hangt van het personage af. In de eerste gesprekken met regisseur en dramaturg wordt duidelijk welke richting we uitgegaan. Een regisseur zei onlangs: Dat moet gespeeld worden. Zo’n keuze vloeit dan uiteraard voort uit de tekst en hoe de acteur zelf zijn personage ziet.“

Kostuum in dienst van het spelen: mensen moeten zien waarvoor wij werken “Verleiding en sensualiteit zijn heel subjectief. Actrice Elsie de Brauw droeg in ‘Instinct’ een zijden broek die heel soepel over haar lichaam viel. Is dat sensueel? Het is het geheel van spel en kostuum dat een bepaalde emotie kan overbrengen. Het kostuum staat in dienst van die emotie en van het spelen. Wij organiseren hier in NTGent ook workshops in het kostuumatelier. Ik vertrek dan altijd vanop de scène. Mensen moeten zien waarvoor wij werken. Hoe meer ik erover nadenk en hoe langer ik in dit vak aan het werk ben, hoe meer ik besef dat theater een samenspel is van alles en iedereen. Het gebeurt natuurlijk dat je alles kant-en-klaar op scène moet brengen. Enkele jaren geleden hadden we hier de ‘Rocky Horror Show’. Dat stuk vraagt dat je weinig aan de verbeelding overlaat. Wanneer je een hoertje laat opdraven, ga je vaak op zoek naar het expliciete van de kledij. Maar ook dan gaan spel en kledij hand in hand.”

Geen maatje 38 nodig “Ik ga ervan uit dat regisseurs de beste acteurs kiezen voor de beste rollen. Erotiek en sensualiteit gaan vaak meer over uitstraling en dan komen we weer bij het acteren terecht. Je hoeft geen maatje 38 te hebben, maar de présence is wel van belang. De rest is werk voor de kostumière.”

layoutop&doekfeb2011.indd 19

Dwazen Vrank en Vrij © Marc Detroyer

28/01/11 01:02

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

U was weer geweldig! Àde gems Volks the ate r:

Te ater Fr appa

de ka ap van vijftig

rsjes uit! Wij blazen dit jaar 50 kaa (Etienne Notteboom)

o e d H e re n t: Tro u w erninM g ve n d in le r g lk e e sp To n s to k o u d e n

het oor in Een vlo in en Moed. 0 jaar terug. w u ro T 100 jaar melaere) ht van 10 klederdrac leum. (Jeroen Rom bi ju l vo er fe Een s

nt : jo ng vo lwas

se n

Ludiek

25 jaar theate r vierde Teat er Frappant m de holte van et ‘In je arm Een dikke proﬁ ’ van Dimitri Frenkel Fran k. ciat aan de he le bende. (Van Goethem Pete r)

Wa re vre ugd ein d de der

tig

ugd uit Waardamme Toneelkring Ware Vre jarig bestaan. 30r haa de vier r bood het Gemeentebe Op zaterdag 9 oktobe een receptie aan op het p am stk Oo van stuur yDeschepper) gemeentehuis. (Frank

En u, was u niet geweldig?

Heb je zelf een speciale gebeurtenis te vieren met je toneelkring? Een speciale gebeurtenis op de planken? Stuur een foto en korte motivatie naar redactie@opendoek-vzw.be en wie weet!...

layoutop&doekfeb2011.indd 20

Festen Theater MaMaThé © Senta KoChaneK

28/01/11 01:03

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

Cursiefje Joris Denoo Daan Hugaert

Kus mij! Het moet! Enkele tips van Daan Hugaert , Amateurtheaterregisseur en professioneel acteur

• Veel jonge knapen beginnen hun acteercarrière als JEUNE PREMIER, de jonge gast die een liefdesspel heeft met een meisje. Kijk maar naar Leonardo Dicaprio, Brad Pitt, Alain Delon of Gérard Philipe. Als je wil acteren en je bent aantrekkelijk, probeer het dan eens in die rol? Misschien kus je dan wel je eigen Kate Winslet op het podium. • Verban je grenzen op het podium en laat je voluit gaan, maar houd rekening met je toneelpartner. Maak samen AFSPRAKEN tot waar je kan gaan. • Laat de CHEMIE zijn werk doen. Daag mekaar uit. Vermijd tenenkrullende ontwijkingen van zoenen op het podium. Als je het moet doen, doe het dan echt. • Bouw een VERTROUWENSBAND op met je toneelpartner. Zoek op wat hij/zij al gespeeld heeft en vraag naar zijn/haar toneelervaringen. • KIJK naar je tegenspeler en zie (of denk) wat een mooie vrouw/man daar staat. • Als de kus echt moet (omdat er tien pagina’s over gaan), leun dan achterover en zeg tegen je medespeler: ‘Ik wacht op de kus. Het MOET.’ • Wil je veel erotisch getinte scènes spelen, dan heb je minder kans bij je plaatselijke parochiekring. • Is er geen chemie tussen jullie twee, dan zal die er ook nooit zijn. Misschien kan je dan best een andere rol in een ander stuk overwegen. Er moet ANIMO zijn. De sterren moeten goed staan. Te veel chemie is echter ook niet goed. Dan kan je je werk immers verwaarlozen of kan je blokkeren.

layoutop&doekfeb2011.indd 21

Kloon Ik droom van een stuk waarin twee schommels op het podium staan. Ze bewegen zacht in de wind, terwijl het publiek de zaal binnenkomt en na het hoffelijke babbeltje met de buren op de zitplaatsen voor, achter, rechts en links gaat zitten. Er mag wat geknars en geknierp te horen zijn: de schommels hebben wat olie nodig, zoals alle schommels. Uit het leven gegrepen! Dan komt op de linkerschommel een viersterrenmeisje zitten. Neen: ze heeft geen lolly in haar mond. Even later neemt op de rechterschommel bijvoorbeeld Elvis Presley plaats. Of een buurvrouw. Of een astronaut. Dan ontspint zich natuurlijk een gesprek. De schommels kunnen daarbij een leuke bijrol vertolken: simultaansynchroon, als tegenliggers, één in beweging en één bevroren … We komen te weten dat het viersterrenmeisje de helft van een tweeling is. Elvis Presley (laten we die versie eens nemen) is een lookalike die in het werkelijke leven sedert kort lesgeeft in Nederlands en Engels. Hij heeft dat diploma door studie in de gevangenis verworven. Tijd zat. Voorheen was hij namelijk een geducht gangster, met bivakmuts en masker op. Zijn gelijkenis met de wereldbekende heupzanger exploiteert hij niet. Hij slaat er geen munt uit en gaat nooit naar elvismeetings. In mijn stuk zou ik ook graag echte duiven en mussen laten fladderen en scharrelen. Broodkruimels zullen hierbij noodzakelijke rekwisieten zijn. De regisseur moet natuurlijk een dirigent zijn. Hij moet metronomisch gevoel hebben om de schommels te beheersen. Misschien mag er ook een grote metronoom voor of achter op het podium. Het viersterrenmeisje, zo leren we, zou graag apothekeres worden. Dan zou ze een pil uitvinden die belet dat de ene mens op de andere mens gelijkt. Ze heeft daar dus – volgens het stuk – een paar redenen voor. Zelf gelijkt ze ook op de Egyptische koningin Nefertiti, vrouw van Achnaton. Dat vormt echter geen noemens-waardig probleem. Elvis prijst haar om haar klassieke schoonheid en haar dubbel geperforeerde oorlelletjes. Nu moet ik nog een titel vinden. Hoe zal ik mijn stuk noemen? Niets schommelachtigs. Wat dacht u van ‘Kloons’? ‘Bring in the kloons?’ ‘Waltzingkloons?’ Ach, titels.

28/01/11 01:03

OP&doek februari 2011 - Nr 1

layoutop&doekfeb2011.indd 22

Applaus a kk

28/01/11 01:03

kan je mels applaus kan je melken keneen moederbee OP&dOek februari 2011 - Nr 1

Jef Mellemans

Wij hebben over het algemeen een vrij goed opgevoed en zelfs vriendelijk publiek. Ze gooien niet met tomaten of rotte eieren om hun ongenoegen te uiten. Er is ook niemand die tijdens de voorstelling boe roept of de zaal met veel gedruis verlaat. Integendeel, we spelen meestal voor sympathisanten om niet te zeggen supporters die met handgeklap hun waardering laten kennen. Die waardering kan zelfs meerdere vormen aannemen.

WAARDERING Applaus is de normale theaterconventie voor het publiek om zijn appreciatie uit te drukken. De felheid of intensiteit van dat handgeklap kan variëren. Een beleefd applausje beperkt zich tot een zacht geluid dat uitsterft voor het goed en wel is begonnen. De spelers hebben nauwelijks één keer gebogen en kunnen al in doodse stilte het podium verlaten. Eerder dan zij af zijn, verdringt het publiek zich al aan de uitgang. Geen succes… Maar soms gaat het applaus in crescendo, ontstaat er een ritmisch klappen, wordt er met de voeten gestampt, wordt er hier en daar ‘bravo’ of ‘bis’ geroepen of wordt er gewoon luid geschreeuwd of zelfs gefloten. Als dat alles nog eens onderstreept wordt door een staande ovatie, kan het succes niet meer stuk! We kunnen dat applaus zelfs een beetje ‘uitmelken’. Geroutineerde acteurs laten het applaus niet uitsterven en verschijnen al lopend terug op het podium. Het publiek steekt meteen een tandje bij. Een ritmisch, vrolijk muziekje helpt ook uitstekend. En natuurlijk zet je geen zuur gezicht op. Je toont dat je gelukkig bent met het applaus.

VEDETTES Maar het publiek kan nog op andere

layoutop&doekfeb2011.indd 23

momenten van de avond zijn appreciatie tonen. En die momenten kunnen we iets minder goed controleren. In sommige theaterzalen heb je nog een mooi rood doek. Denk bijvoorbeeld aan het Echt Antwaarps Teater. Het publiek zit dan in blijde verwachting tot het doek opgaat. Als het decor dan verrassend knap is uitgewerkt, kan er spontaan applaus losbarsten ter waardering van de decorploeg. Vaudevillestukken vereisen zo een decor. Het moet leuk spelen zijn, als het publiek zich van bij het begin lekker voelt en dit ook kenbaar maakt. Heel sporadisch – vooral bij komedies - applaudisseert het publiek bij de opkomst van een acteurvedette. Echte vedettes kicken hierop. Bij hun opkomst talmen ze een ogenblik, precies om het publiek uit te nodigen tot een applaus. Echte toneelspelers houden hier niet van. Ze lanceren snel hun repliek of verleggen de aandacht snel naar een medespeler . Een publiek dat vreest dat ze een repliek zal missen of de draad verliezen, geeft niet vlug extra applaus.

OPEN DOEKJE Hetzelfde effect krijgen we soms wanneer zo een vedette afgaat. Net na een belangrijke repliek met een sterke pointe aarzelt de acteur schijnbaar even en verdwijnt van de scène. Hij heeft net geen buiging gemaakt. Elke toneelvereniging

kent zulke publiekspelers… Opendoekjes – want zo noemt men zulke spontane uitbarstingen – kunnen ook na netjes afgeronde scènes volgen. Bij musicals krijg je dat na bijna elke song. De scènes (songs) zijn zelfs opgebouwd naar die opendoekjes. Het mag plezant lijken, maar het blijft toch wat goedkoop en het stremt zeker de actie op het toneel.

NIETS OVERTREFT DE LACH! Verwant aan het opendoekje bestaat ook het lachsalvo. Het grootste deel van het publiek lacht plots en klapt ook nog spontaan in de handen. Kluchten en komedies zijn op deze lachsalvo’s gericht. Als niemand lacht tijdens een blijspel, krijgen we een echt trieste bedoening. Acteurs weten waar ze zo een lachbui mogen verwachten en kennen de vaardigheid om het publiek even de tijd te gunnen om te genieten van de grap, en dan snel over te schakelen naar de volgende repliek of handeling. Omdat tempo een belangrijk kenmerk is van een blijspel, mag er niet te lang getemporiseerd worden. Een ander mooi kenmerk van een blijspel is het feit dat pas dankzij de ‘aanbrenger’ een medeacteur kan scoren. Een geslaagde grap op de scène is meestal teamwerk en getuigt van liefde voor het vak.

28/01/11 01:03

sch ooi 010

OP&doek deCeMber 2010 - Nr 5

ANTWERPEN

THEATERFESTIVAL De Gouden Handjes theaterseizoen 2011-2012 Inschrijven vanaf 1 januari antwerpen@opendoek-vzw.be

WEST-VLAANDEREN

WESTVLAAMSE PROVINCIALE THEATERHAPPENING

Masterclass: Acteren en improviseren op muziek als je jezelf niet gelooft, gelooft het publiek je ook niet. Geloofwaardig en waarachtig spelen staan voorop in deze improvisatieworkshop voor acteurs. docente Paula bangels is jarenlang verbonden aan de Paardenkathedraal in utrecht en oprichter van de Spelerij. (www.despelerij. be). acteur/muzikant david Cantens zorgt voor muzikale live begeleiding van de improvisaties. Hierdoor ontstaat er een grote vrijheid op de vloer die de creativiteit en het spelplezier ten goede komt. een uniek concept dat uitmondt in een toonmoment. We presenteren â&#x20AC;&#x153;keien op de vloerâ&#x20AC;?. Voor gedreven acteurs (18+) die een nieuwe stap willen zetten. docenten: Paula bangels en david Cantens datums: zaterdag 19 en zondag 20 maart2011 uur: zaterdag van 13.30u. tot 19u. uur: zondag van 11u. tot 17u. Locatie: Hak, Zirkstraat 36, 2000 antwerpen Prijs: 60 euro - inschrijven via www.theatercursussen.be

THEATER CURSUSSEN

westvlaanderen@opendoek-vzw.be

VLAAMS-BRABANT EN BRUSSEL

JONGERENTHEATERFESTIVAL Zaterdag 26 maart 2011 Uilenspiegeltheater Diest

Tevreden of niet?

Ondersteunt jouw gemeente of stad het amateurtheater. Zijn er voldoende subsidies? Heb je promotieborden? Is er voldoende infrastructuur? Repetitielokalen? Stockeerruimte? Is er een uitleendienst? Komt de schepen van cultuur naar je voorstellingen? Werkt de gemeente mee aan de Week van de Amateurkunsten?

Ja?

Zet je argumenten op een rij waarom je tevreden bent van het gemeentebestuur en draag je gemeente voor als kandidaat-toneelgemeente 2011. Surf naar www.toneeltgemee.be en mail de ingevulde vragenlijst naar OPENDOEK tegen 1 februari 2011. Een commissie van OPENDOEK vraagt bij je gemeentebestuur nog extra-informatie, beoordeelt de aanvragen en kiest de toneeltgemeente 2011 tegen 1 maart 2011.

Neen?

vlaamsbrabant@opendoek-vzw.be

layoutop&doekfeb2011.indd 24

Thea Je le Van www

Theate

6 februari 2011 14u30 De kleine Stooringhe Rumbeke

8 juli

zw.be

Nieuws

Dan moet je er iets aan doen. Klop aan bij de dienst cultuur, bij de schepen van cultuur of bij de culturele raad. Je kan ook actie voeren. Hou het ludiek en schrijf een brief. Je hebt in het verleden al veel brieven geschreven zonde resultaat. Maak een omweg. Schrijf een brief naar de Schepen van cultuur en stuur hem naar de Koning. Dan is de schepen van cultuur wel verplicht om er aandacht aan te besteden. Op pagina 26 vind je een voorbeeld.

28/01/11 01:03

OOST-VLAANDEREN

OOSTVLAAMSE PROVINCIALE THEATERHAPPENING

Oproep! Volgend thema OP&doek: Liefde & romantiek. Hoe gaan acteurs om met liefde op het podium? TheaterHebben is vooracteurs jou iets meer dan het moeilijk om een hobby? intiem te zijn? Hoe je Je legt de artistieke lat breng hoger? romantiek op het podium? Vanaf 1Stuur november is het cursusaanbod voorjaar je anekdotes naar redactie@opendoek-vzw.be

Acteren Regie Techniek Jongeren

2011 online

Zondag 6 februari 2011 14u30

www.theatercursussen.be.

eatercursussen

LIMBURG

Feestprogramma EENHOORN

Een initiatief van

Eenhoorn/Theatercafé wordt 45 en feest. Zij doen het vooral met toneel… - Ze zijn gestart met ‘Het huis van Bernarda Alba’ van F. Garcia Lorca. - Ze bieden met ‘Hotspot’ en ‘Toonmomenten’ een podium aan jonge theatermakers. - Ze programmeren één gastvoorstelling: ‘Liefde in tijden van varkensgriep’. - Ze werken samen met Villa Basta in ‘Ivonne’ van Witold Gombrowicz. - Ze brengen in december ‘Kerstverhalen’ door cursisten. - Ze wagen zich in februari onder professionele leiding aan ‘Victor’ van Roger Vitrac. - Ze plannen voor april ‘De Geschiedenis van een Paard’ van Lew Tolstoy. Feestvieren kan dus zeer gevarieerd en boeiend zijn.

Jongerentheater op de Kemmel. Zaterdag eerste sessie. een dag hard werken. ’s avonds krijgt het spel van de acteurs al een vaste vorm. beloning: een lekkere spaghetti, een toffe quiz en nog lang napraten... Op zondag wordt er verder gewerkt: tekst, muziek, kledij... Morgen komen ouders, familie en vrienden kijken. 's avonds is er een verrassingsworkshop: grime! Piet françois introduceert een enthousiaste bende in de geheimen van verf, spons, penseel en potlood. elke cursist grimeert een andere. Gevolg: een bonte mengeling van trollen en heksen want, jawel, het is halloween! Maandag, 1 november. Nog een laatste repetitie. Om 15.00u: voorstelling. Het is een succes. 15 minuten vol emoties, ervaringen en verlangens. Mooi en pakkend. Het is alweer voorbij. kusjes, beloftes om mekaar te mailen, foto's door te sturen en af te spreken voor volgend jaar. Om 18.00u rijd ik huiswaarts; moe maar zeer voldaan en vol ideeën voor 2011. Mijn verjongingskuur zit er weer op. Linda Provoost, weekendmama.

layoutop&doekfeb2011.indd 25

(*Oplossing van ‘hoofdrolspelers’. )

R EN

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

HOTSPOT Limburgse Theaterhappening 14 en 15 januari 2011 in theatercafé “’t Schuurtje” St.-Lambrechtsherkstraat 69 3500 Hasselt

AUDITIE RITSPROJECT

‘Theater maken’ 4 DECEMBER 2010!

Meer info danielle.de.nul@opendoek-vzw.be

28/01/11 01:03

OP&dOek februari 2011 - Nr 1

Luc Vandeputte & Alain Verhelst

intiem

MET EEN POP Wap zit geknield naast het bed van Soﬁe en kust haar. "Wat denkt hij wel, de dood. O, wat ben ik kwaad! Ik kan alleen maar huilen nu jij er niet meer bent." Hij drukt haar ‘dode lichaam’ tegen zich aan en tilt het van het bed op. "Sofie, mijn lieve kleine meid. Ik wil altijd van je houden, ook nu jij je ogen sluit." Wap komt recht en draagt Soﬁe in zijn armen over het naakte podium naar het ‘oneindige licht’. (Eindfragment uit ‘Kleine Sofie’ naar het boek van Els Pelgrom. Productie DRAAD-poppentheater uit Roeselare 2005).

Tussen de twee hoofdfiguren is het pure liefde. Het zijn wel draadpoppen. Constructies die heel wat ‘menselijke’ bewegingen, kunnen maken. Met een ‘sjaaltje’ kan je al poëtisch en gevoelsmatig theater creëren. Wie focust op poppen ontdekt sterke, rijke en kunstzinnige verscheidenheid. Poppen roepen zomaar een gevoel van vertedering, afgrijzen, berusting… op. Het magisch moment ontstaat pas wanneer deze emoties verlengd worden door de kracht, de gedrevenheid, de ervaring, de juiste manipulatie. Als bij de toeschouwer de pop als object vervaagt, hij zich ermee identificeert, wordt de statische expressie van het object verbroken. Figurentheater neemt de toeschouwer via suggestie mee in een illusionistische wereld, laat hem geloven in dode materie.

layoutop&doekfeb2011.indd 26

Elk intiem beeld kan ‘spreken’ als er een goede verhaallijn is, een fijne mise-enscène, passende ondersteunende muziek en belichting. Ook de rol van de dramaturg, die emoties kan versterken en vervlakking vermijden, mag niet worden onderschat! De sterke emotionele binding van een kunstenaar met zijn creatie verzwakt als het commerciële de bovenhand haalt. De poppenmaker steekt er zijn ‘ziel’ in en vindt het pijnlijk als poppen niet tactvol worden bewaard of achteloos in een verdwijnhoekje terecht komen. Het is een noodzaak om het rijke erfgoed van het figurentheater te bewaren. Poppen ademen een tijdsgeest uit. Ze roepen herinneringen op en worden des te leuker als het verhaal erachter bekend wordt. In de rijke verzameling poppen van Alain

Verhelst zit een reeks die hem bijzonder nauw aan het hart ligt. Poppen gecreeerd in 1942 in de buurt van Braunsweig door een onbekende Duitse snijder die zich niet kon vinden in de ‘Endlösung’ en daarom een nabijgelegen tehuis voor mentaal gehandicapten voorzag van onafgewerkte handpoppen. Zij kregen de opdracht die af te werken, glad te wrijven, te schilderen en… te verkopen. Ze slaagden en bewezen zo dat ze ‘nuttig’ waren. Ze vermeden hun deportatie. ‘Schindlers list’ met poppen…

Theaterliefhebbers, laat je betoveren door objecten die tot leven worden gewekt en herontdek de rijke schatkamer van je eigen fantasie. Is Figurentheater dan niet de meest magische theatervorm?

28/01/11 01:03

OP&doek februari 2011 - Nr 1

Theaterspel Je vindt in onderstaand schema per rij een vijftal foto’s waarvan er telkens één niet thuis hoort in de reeks. Welke? Weet je ook waarom? Je vindt de oplossing ergens in dit magazine.

Aarlenstraat 75-77 - 1040 Brussel - Tel. 02/286.82.11 www.sabam.be - info@sabam.be 4D 4E

We houden van cultuur. Aarlenstraat 75-77 - 1040 Brussel - Tel. 02/286.82.11 www.sabam.be - info@sabam.be

Cultuur is adembenemend. Schreeuwt het uit. Of maakt je stil. Cultuur brengt leven in de maatschappij en KBC leeft graag mee. Met culturele initiatieven. En met u. Want als grote bankverzekeraar geven we graag iets terug. daarom helpen culturele projecten vooruit: muziek, dans, tentoonstellingen, kunst,... kortom, cultuur waar u van houdt. En waarvoor wij het hebben. Net als voor u.

We houden van cultuur. Cultuur is adembenemend. Schreeuwt het uit. Of maakt je stil. Cultuur brengt leven in de maatschappij en KBC leeft graag mee. Met culturele initiatieven. En met u. Want als grote layoutop&doekfeb2011.indd 27 bankverzekeraar geven we graag iets terug. daarom

28/01/11 01:03

10 JAAR OPENDOEK 4 DECEMBER 2000 â&#x20AC;&#x201C; 4 DECEMBER 2010

ZOVEEL AMATEURTHEATER ...

www.ipscreation.be

900 toneelgroepen l 27000 theaterbeoefenaars l 1550 producties per jaar 3800 voorstellingen per jaar l 524000 toeschouwers per jaar 1561 regisseurs l 17287 acteurs l 4727 decorbouwers l 1380 lichttechnici 135 voorzeggers l 314 vertellers l 36 figurentheaters

ZOVEEL OPENDOEK 3200 cursusuren per jaar l 1600 uren coaching op maat 9329 toneelteksten in bibliotheek l 1033 klanten per jaar l 9082 ontleningen per jaar 525 bezoeken door contactpersonen per jaar l 185 vrijwilligers l 11 personeelsleden

layoutop&doekfeb2011.indd 28

28/01/11 01:04

layoutop&doekfeb2011.indd 29

28/01/11 01:04