Nongqai Vol 10 No 2A by Hennie Heymans, Nongqai Publications

NONGQAI : VOL 10 NO 2A Table of Contents

Contents ADMINISTRATION | ADMINISTRASIE............................................................................................ 5 Publisher | Uitgewer .................................................................................................................. 5 Contact Details | Kontakbesonderhede..................................................................................... 5 Aim | Doel ................................................................................................................................. 6 Policy | Beleid ........................................................................................................................... 6 WELCOME | WELKOM.................................................................................................................... 6 FORWORD: DR RODNEY WARWICK .......................................................................................... 10 HOOFBERIG ................................................................................................................................. 12 Oorlog, nooit ooit weer nie! Laudis Meyer......................................................................... 12 Tweede Wêreldoorlog: Tobroek tot 1945 .......................................................................... 13 Oorlog, nooit ooit weer nie! Laudis Meyer......................................................................... 14 Stalag 4B .......................................................................................................................... 20 Bronnelys .......................................................................................................................... 24 Bylaag ............................................................................................................................... 25 WW2: JONATHAN PITTAWAY...................................................................................................... 30 From the book “Koevoet: The Men Speak” ....................................................................... 30 WHY THE FIGHTING POLICE OF SOUTH AFRICA? BRIG HENNIE HEYMANS ........................ 84 ANDER SAGAS EN BERIGTE ...................................................................................................... 86 No 19989 (Voet) AO (afgetree) JP “Johan of Oubaas” van Zyl (HBH) .............................. 86 James Price ...................................................................................................................... 88 Die Groot en lang mars: Kaptein HP Albertyn (SAP) ........................................................ 89 The March (1945) ............................................................................................................. 95 SAP Brigade: Brig. Hennie Heymans.............................................................................. 102

RMS Mauritania .............................................................................................................. 103 RMS Mauritania: World War II (1939–1947) ................................................................... 103 Places in North Africa where the SAP Brigade was deployed ........................................ 104 Members of the South African Police who Received Gallantry Awards and Decorations during World War Two .......................................................................................................... 108 World War 2 Medals: Peter A Dickens .................................................................................. 111 VOORWAARTS MARS! HANLIE VAN STRATEN ....................................................................... 112 2SAP: SAP-brigade: Nr. 19073 (B) AO (SAP) & RSM No SAP197073 (UVM) & RSM: PAG (SAW): Frederik Jacobus Wagenaar Geldenhuis (MM)(MMM) (MID) ................................... 112 Hoofstuk 4 ....................................................................................................................... 114 Hoofstuk 5 ....................................................................................................................... 116 Hoofstuk 6 ....................................................................................................................... 118 Hoofstuk 7 ....................................................................................................................... 121 Hoofstuk 8 ....................................................................................................................... 122 Hoofstuk 9 ....................................................................................................................... 123 Hoofstuk 10 ..................................................................................................................... 124 Hoofstuk 11 ..................................................................................................................... 128 Hoofstuk 12 ..................................................................................................................... 130 Hoofstuk 13 ..................................................................................................................... 133 Hoofstuk 14 ..................................................................................................................... 134 Hoofstuk 15 ..................................................................................................................... 135 Hoofstuk 16 ..................................................................................................................... 137 Hoofstuk 17 ..................................................................................................................... 140 WO2: PROPAGANDA: ENKELE WOORDE EN VOORBEELDE: BRIG. HENNIE HEYMANS.... 141 Voorblaaie: Nongqai ....................................................................................................... 149 Bevinding ........................................................................................................................ 164 STRYDKRAGTE PER LUGVERVOER: SA POLISIEBRIGADE .................................................. 168 SA POLICE BRIGADE PERSONALITIES / PERSOONLIKHEDE VERBONDE AAN DIE POLISIEBRIGADE: HBH ............................................................................................................. 169 Officers of the units forming the 6th Brigade ................................................................... 169 Brigade Staff ................................................................................................................... 169 Officers of 1SAP ............................................................................................................. 170 Officers of 2SAP ............................................................................................................. 171 A – Adendorff, HJ ................................................................................................................. 172 B – Capt.Baseley, Capt. FNEB Malan, Maj. Stander and Capt. Prinsloo .............................. 172 B - C Botha, WH Crotty & GP Britz ....................................................................................... 173 C - Maj. JP Coetzee, DSO. ................................................................................................... 173

Brig. FW Cooper ............................................................................................................. 174 Lt. CEE Coryndon-Baker,MC .......................................................................................... 175 D - AJ De Villiers & Maj.-Gen. IP de Villiers. ......................................................................... 176 Gen. IP de Villiers: Bardia ............................................................................................... 176 Maj. Gen. PJ Dillon ......................................................................................................... 178 Sgt. L Du Preez & various colleagues of the Police Brigade........................................... 180 GJ du Toit ....................................................................................................................... 181 F - MFW Farrington............................................................................................................... 181 G – Lt GA Gold & Const LM Amos ....................................................................................... 181 Const LR Gold ................................................................................................................ 182 J – A Jordaan & JJ Naude .................................................................................................... 182 Bennie Jordaan ............................................................................................................... 183 K – Kroonstad se polisie ....................................................................................................... 183 L – Bunny Leech ................................................................................................................... 184 M – No 12076 sers. J Masuret .............................................................................................. 184 M McNally ............................................................................................................................. 186 CHJ “Chris” Moolman ..................................................................................................... 186 Chris Moolman & manskap Van der Merwe .................................................................... 187 Chris Moolman en manskap Kok .................................................................................... 187 Stalag Luft 4C Brüx. ........................................................................................................ 188 Duitse kaartjies: B – Baracke Nr 15 Brüx ........................................................................ 188 Stalag IV-C ........................................................................................................................... 188 Camp history ......................................................................................................................... 190 N – Manskap Nel & WJ Nel .................................................................................................. 190 P – Palmer, RJ “Bobbie” ....................................................................................................... 191 DJ Pretorius & Sgt. PP Pretorius .................................................................................... 194 E Prinsloo, L du Preez, R Whittle, D van Tonder, O Papenfus & FP Nel ........................ 194 S – Brig. LG Snyman ............................................................................................................ 195 Snyman & Geldenhuis .................................................................................................... 195 WO Ted Stevens............................................................................................................. 196 Stalag VlllB: British Commonwealth Police in Stalag VlllB .............................................. 196 T - A Theron & AB Thiart ...................................................................................................... 197 V - Lt. Genl HV “Vic” Verster & Hoofkonstabel CB Sterley.................................................... 198 N Vlok & Brig CC von Keyserlingk .................................................................................. 199 W – Konst. Watermeyer & konst. DJE Weeber ..................................................................... 202 Brig. WA Wessels en Potchefstroom se manne ............................................................. 202 Promotion of members of the SAP Brigade to Commissioned rank ...................................... 203

MORALE POLICE TROOPS: ROLL OF HONOUR: BRIG HENNIE HEYMANS.......................... 205 Deserters ........................................................................................................................ 206 Honours and Awards: FO 3/1947/1................................................................................. 207 1945: ALBUM: SAP BRIGADE: DET/SGT IJ LIEBENBERG ....................................................... 207 POINT 207: SAP BRIGADE ......................................................................................................... 209 NONGQAI HUMOUR DURING THE WAR BY JH JACKSON: HBH ............................................ 211 MURDER OF SAP TROOPS ....................................................................................................... 218 Murder so foul at Lauchhamer by “Chipow” .................................................................... 218 Die Moord op Piet Zulu soos beskryf deur ooggetuie, sersant J Fölsher, MM ................ 224 LETTERS | BRIEWE .................................................................................................................... 227 HBH aan Laudis Meyer ................................................................................................... 227 Laudis Meyer aan HBH ................................................................................................... 227 Groot Mars: Kaarte: Mickey Friedenthal ......................................................................... 227 INDEMNITY & © | VRYWARING & © .......................................................................................... 228 End / Slot .............................................................................................................................. 228

ADMINISTRATION | ADMINISTRASIE

Publisher | Uitgewer The Nongqai is compiled by Hennie Heymans (HBH) a retired Brigadier of the late South African Police Force and this e-magazine is published on ISSUU. Hennie lives in Pretoria, ZA. He is passionate about our police-, military- and national security history and holds a MA-degree in National Strategic Studies. Any opinions expressed by him, are entirely his own. Die Nongqai word saamgestel deur Hennie Heymans (HBH), 'n afgetrede brigadier van die voormalige Suid-Afrikaanse Polisiemag en hierdie e-tydskrif word op ISSUU gepubliseer. Hennie woon in Pretoria, ZA. Hy is passievol oor ons polisie-, militêre- en nasionale veiligheidsgeskiedenis en het 'n MA-graad in Nasionale Strategiese Studies verwerf. Enige menings wat hy uitspreek, is uitsluitlik sy eie. Contact Details | Kontakbesonderhede

Aim | Doel Our goal is to collect and record our national security history for publication in the Nongqai for future generations.

Onthou, skryf u storie, soms kan ons net op u geskrewe weergawe terugval want dit is al wat daar is.

Ons doel is om die nasionale Deel u SAPendieSAW-foto’s met veiligheidsgeskiedenis in die Nongqai aan te teken en so vir nageslagte bewaar.

ons!

Policy | Beleid We publish the articles and stories as we receive them from our correspondents; we only correct the spelling mistakes. It's important to publish the stories in the form and context as we receive them from our correspondents. Policemen and defence personnel have their own language. We are not a scientific or literary journal. We only work with historical building blocks. Ons gebruik die artikels en stories soos ons dit van ons korrespondente ontvang; ons maak slegs die spelfoute reg. Dis belangrik om die stories te bewaar in die vorm en in die konteks soos ons dit ontvang. Lede van die veiligheidsmagte het hul eie taal en ons moet dit ook so aanteken. Ons is nie ‘n letterkundige of wetenskaplike joernaal nie. Ons werk slegs met die boustene van geskiedenis.

WELCOME | WELKOM

Hartlik welkom by hierdie spesiale uitgawe oor die geskiedenis van die SAP-brigade tydens die tweede wêreldoorlog (WO2). My ouers is in 1945, na vrede verklaar is, getroud. Die daaropvolgende jaar is ek gebore. Dit is nogal jammer dat ek so laat gebore is, want ek sou graag die oorlog wou meemaak! Ek dink dit was seker die grootste avontuur wat enige man kon onderneem. Ek wil nie oorlog verheerlik nie, maar alleenlik die geskiedenis daarvan met u deel. Die oorlog het tydens ‘n sensitiewe tydvak in ons geskiedenis plaas gevind. Kom saam met my en kom kyk hoe die SAP-brigade gedurende WO2 opgetree het en die ondervinding wat ons manne opgedoen het. My primêre oogmerk was slegs om op die

konvensionele fase van die oorlog te fokus, maar ek het besluit om ‘n paar berigte oor die brigade se aanhouding te skryf en ek het die “Groot Mars: ingesluit vanweë die besondere historiese betekenis daarvan. Die tydperk 1939 - 1945 was werklik moeilike jare vir die SA Polisie veral na 1938 toe die Afrikanervolk by Monumentkoppie byeengekom het om die hoeksteen van die Voortrekker-monument te lê. Landswyd het ons opgeruk, bv. uit Cedarville het Oupa JN Malan daar opgedaag! Kaptein Albertyn van Aus in SWA was daar! Uit hierdie nasionalistiese geesdrif is die Ossewabrandwag (OB) gedurende 1939 gebore. Die OB is deur kol. JCC Laas begin en die leisels is later deur dr JFJ “Hans” van Rensburg oorgeneem. Die kommandant-generaal van die OB, dr JFJ “Hans” van Rensburg, was inderdaad ‘n interessante persoonlikheid! (Lees gerus sy outobiografie.) Tydens die eerste wêreldoorlog toe die rebellie se vlamme hoog opgevlam het in die Vrystaat, was hy “in kakie” en lid van genl. Louis Botha se magte. Tydens WO2 is hy aan die anderkant van die draad; teen die regeringsmagte. Dr Van Rensburg het self ‘n baie hoë rang in die burgermag beklee. Hy is later uit die pos in die burgermag ontslaan. Ek wonder baie dae waarom hy nooit geïnterneer was nie? Later het oud-weermaglid, polisieman, spoorwegpolisieman, Springbok-bokser en Duitse valskermspringer Robey Leibbrandt aan die Weskus vanaf die seiljag, die Kyloe, aan wal gestap. Robey is na ‘n paar probeerslae later gearresteer en later ter dood veroordeel. Oom Claude Sterley – Springbok-bokser en oudlid van die SAP - het my die storie van die arrestasie van Leibbrandt by Wierdabrug vertel. Later het genl. HV Vic Verster vir my en Oom Claude sy kant van die storie vertel. (Die Verster’s en die Leibbrandt’s was voor die oorlog bure in Potchefstroom gewees.) Dit moet onthou word dat Robey Leibbrandt se vader saam met genl Jan Smuts in dieselfde kommando, tydens die Anglo Boereoorlog, geveg het. Ons het ‘n ingewikkelde en interessante geskiedenis! Dit was moeilike jare. Die SAP en die spesiale afdeling het baie Afrikaners aangekeer. [Militêre Inligting het al ons nasionalistiese en Afrikaner-kultuurorganisasie ingesypel. Dit is ‘n storie vir ‘n ander dag!] Luit.kol “Bul” Coetzee1 was die hoof van die spesiale afdeling en s/sers. DA Bester (sy skoonseun en later generaal, advokaat en hoof van die KOD) het baie mense – ons mense – aangekeer! Die polisie het sy wet opgelegde taak getrou uitgevoer. ‘n Polisieman het ook ‘n binneste en innerlike gevoel! Nie altyd lekker om (enige) mense toe te sluit en voor die hof te daag nie, veral nie in kriminele-politieke sake nie! Soos dit maar gaan, is gemoedere opgesweep en is ‘n deel van die polisie geïnterneer; baie is op vlas klagtes of twyfelagtige getuienis aangekeer2. (Dit kan ek getuig!) Indien hul wel misdade gepleeg het sou die polisie hierdie polisiemanne aangekla het. (Op Koffiefontein het adv. BJ Vorster en genl. HJ van den Bergh op die gedagte gekom om van die begin van 1963 af, mense sonder verhoor aan te hou, eers vir 90 dae en later vir 180 dae.)

1 2

Ons het al in die verlede baie deeglik oor lt.kol. Coetzee geskrywe - HBH Byvoorbeeld die gevalle van kol “Waggie” Wagenaar, kaptein Van Vollenhoven en WB Truter - HBH

Ons voormalige kommissaris, Sir Theo Truter, was die regering se hoof van aanhoudings sonder verhoor. Sy opvolger kol. IP de Villiers, MC, is na die slagveld en as genl.maj. in die UVM aangestel. Alle polisiemanne wat die “Afrika-eed” of te wel die “Rooi-eed” geneem het, was vrywilligers – hier en daar is ‘n man subtiel gedwing om die eed te neem. Alle lede van die UVM wat gaan veg het was vrywilligers. Die oorlog het hoë eise aan die Mag gestel – lede was op oorlogsdiens, lede was geïnterneer en min lede was op stasie oor. Iets wat mens van die Afrikaner en Engelssprekende SA Polisieman moet weet; is hy is in sy hart ‘n kryger – dit is in sy gene! Hy is ‘n gebore vegter. Hy “vang” gedurig skelms met ‘n soort van krygslis en gevaarlike misdadigers en as daar oorlog verklaar word, is hy reg om te veg! (Kyk maar na die geskiedenis van die polisie in ons ou Boere-republieke en in die kolonies. Hulle was vegters van formaat.) Ek is geen held nie, maar ek het die voorreg gehad om baie helde op die “harde manier” in die SAP-kollege te ontmoet. Uitstaande rolmodelle vir enige jong man. Ons BO destyds in die polisie-kollege, kol. Daantjie Maritz, was ‘n oorlogsveteraan, so ook maj. “Vingers” Snyman en sers. CJS Otto, DCM, ons hoofinstrukteur, by die berede afdeling. Op die stasie het ons ook oud-soldate gehad. Toe ons uitpasseer op 4 Julie 1964 – 55 jaar gelede – het kol Maritz ons toegespreek: “ ‘n Pliesieman is nooit laat nie! Hy is altyd vyf minute voor die tyd by die bestemde plek!” Dankie kolonel ek onthou dit, na 55 jaar, tot vandag! My eerste afdelingskommissaris was kol CC von Keyserlingk – hy was ook ‘n veteraan van die WO2. Hy was seker die beste man onder wie ek in die uniformtak gewerk het. Hy het my vertel dat hy tydens WO2 ‘n majoor in die Britse leer was, nl. in die Royal Wiltshire Regiment. Later was ek stasiebevelvoerder en het hy ‘n LV geword en hy het my baie vertroulike dinge oor ‘n koppie tee vertel. Dinge wat ek tot vandag onthou! (En nie maklik oor sal skryf nie!) In latere jare was ek goed bevriend met oom Fred Geldenhuis, MM, tot met sy dood! Hy was ook een van my oorlogshelde. (Hy was later RSM van 2SAP terwyl maj. Snyman tydens WO2 RSM van 1SAP was.) Oom Fred het sy Britse valskerm-vleuels in Italië verwerf. “Sommer in die kantoor geleer hoe om die valskerm te gebruik” en hy moes op ‘n maanlose aand sy eerste sprong (en dit was ‘n operasionele sprong) agter die vyandelike linies uitvoer om weer by die partisane aan te sluit.

Ek sou so graag met mense soos genl. IP de Villiers (ek lees in argiefstukke die Britte3 het hom “Peter” genoem) en genl. “Bobby” Palmer ook wou gesels! (En met genl. HJ van den Bergh en dr JFJ van Rensburg.) Tydens my loopbaan het ek met baie oudsoldate wat in die SAP gedien het gesels en hul stories beluister! Hulle het vreemde goed gedoen: Een polisieman het ‘n Duitse vegvliegtuig met ‘n .303 afgeskiet – die ooggetuie – ‘n bankbestuurder wat in die noorde gedien het, het my die storie vertel. In die spesiale uitgawe oor Ethiopië het ons van Mickey Dillon wat met sy Bren-geweer twee vliegtuie afgeskiet het, geskryf! Moeilike mense die polisie-soldate! Konstabel Bekingkosi Cele – ‘n dapper Zulu – het sy ervaring van WO2 met my gedeel. Wat hy ondermeer vertel het is dat jou enkels teen die grond moet wees as die handgranate en mortiere langs jou val. Hy het ook vertel dat as die bomme langs jou val kan jou maag maar los raak! Hy het ook met die hande beduie hoe “rats” die “German Kosaans” (Luftwaffe) kon vlieg, want jy het hulle moeilik raak geskiet! Hy het by Tobroek ontvlug en weer by die geallieerdes aangesluit. My dank aan die polisie, in my begin jare het ons ‘n maand dagdiens en twee weke lank nagdiens gewerk. Om vir 14 dae op nagdiens te wees met twee rusnagte was ‘n plesier – ek kon in die aanklagtekantoor talle boeke oor WO2, oor Churchill se vasberadenheid en vele ware verhale oor spioenasie, oorlog en krygsgevangenes lees! Vandag het ons YouTube en ek het seker al ‘n duisend films oor die verskillende oorloë bekyk! Terug na die geskiedenis: My Oupa JN Malan van Cedarville was in die OB, my vader het die “rooieed” geneem. Aan wie se kant is ek? Ek is aan die kant van die geskiedenis. My plig as Afrikaner is om die geskiedenis neer te pen, soos dit was, en ons hele geskiedenis op papier daar te stel en u self moet ‘n ‘raad van ondersoek’ hou en ‘n eie bevinding maak! Kapt. CI Rademeyer, later kommissaris, het geweier om betrokke te raak by OB-sake. S/sers. DA Bester het egter voortgegaan en net sy werk gedoen! Ek is ‘n Afrikaner in murg en been, maar ek mag nie blind wees vir die foute van my mense nie! Ja, ons het baie foute gemaak, baie was aangeleerde foute! Maar ek verstaan ook my mense. Baie van ons mense wou nie vir die Britte veg nie as gevolg van die twee vryheidsoorloë waaraan ons voorgeslagte geveg het. Party Afrikaners was die Duitsers goed gesind omdat die Duitsers ons geen onreg aangedoen het nie. Dit is egter my bevinding dat die burger geen keuse in die saak het nie. As sy land oorlog verklaar; moet hy sy kant bring!

In een argiefstuk het ek gelees dat die Britte geglo het, indien genl De Villiers nie siek geword het nie, ons nie by Tobroek sou verloor het nie! – HBH.

VOORBLAD

Ons voorblad vestig die aandag op die rol van die SAP-brigade. Die kunswerk is met dank deur Glenn Elsden gedoen. Hy doen sy kunswerk so goed ek weet nie watter voorblad om te kies nie.

FORWORD: DR RODNEY WARWICK The account by Laudis Meyer of his late father, SE Meyer, a member of the South African Police Brigade that went north in 1941 to serve in the 2nd SA Division against Rommel’s Afrika Korps and the Italians, brings to us vividly the courage of these policemen turned soldiers of nearly eight decades ago. In the case of SE Meyer, his often-horrific experiences during the prisoner of war years, would have reflected that of many companions. For after hard-fought battles at Bardia amongst others, the SAP Brigade were to be captured in virtual entirety during the highly controversial surrender of Tobruk. While the capitulation of the Tobruk garrison by 2nd SA Division commander Major-General Hendrik Klopper is a weighty subject in itself (and David Katz’s recent book gives an excellent, newly researched and thought-through account thereof); it was a disaster for Prime Minister Jan Smuts, the South African war effort and the Union Defence Force with its largely volunteer force. But it also meant the virtual extinction of the SAP Brigade who as a consequence, went into POW captivity. In the early 1970s, the SAP Brigade commander, Brigadier FW Cooper wrote a history of this force. But Meyer’s account and the others in this edition of Nongqai, take readers far closer to the hardship of war; as seen through the recollections of a son of a former SAP soldier-policeman, besides various documents/letters/artefacts. As Meyer correctly points out, right from the 1910 Union and before, colonial and republican policemen served as soldiers; this was partly the result of them being tasked to police large black tribal groupings within or on the borders of the Cape and Natal colonies, as well as the late 19th century Afrikaner republics.

The ZARPS were on the battlefield at Elandslaagte during late 1899 against British cavalry; the Natal Mounted Police (later Natal Police) served in the Anglo-Zulu War and Anglo-Boer War. The Cape Mounted Rifles; the Cape Government’s only regular/professional military force, covered the policing duties of the Eastern Cape/Transkei; before going off to war in German South West Africa in September 1914 as the 1st SA Mounted Rifles Regiment. Other colonial mounted police forces were grouped into the other various regiments forming the SA Mounted Rifles Brigade under Brigadier General Timson Lukin – which served as this formation during late 1914 against German forces in GSWA. Then Minister of Defence, General Jan Smuts had ensured through the 1912 Defence Act that the SAMR Brigade would be a regular military and policing force at his disposal, to serve as the first line of defence against insurrection; whether such came from black groupings – tribal or urban, Afrikaner nationalist rebels, or armed, striking white miners and workers influenced by communist /socialist/ syndicalist concepts. The SAMR were to be used in quelling the 1914 Rand unrest and the far more serious and violent events of 1922. My own maternal grandfather and former Natal Mounted Police member, Algernon Sparks, a World War One veteran and then a young lieutenant, was very badly wounded in the latter events. Therefore, given the historic manner in which policemen and soldiers within the South African context of the first half of the last century became almost inter-changeable, it was not surprising policemen would again be called upon during World War Two, to exchange their sidearms and truncheons for a rifle and a soldier’s uniform. Since Cooper penned his own reflections over forty years ago; here are fresh accounts which place another but closer spotlight on the role of the SAP at war in 1939-45.

HOOFBERIG â&#x20AC;¢ Oorlog, nooit ooit weer nie! Laudis Meyer (Biografie van veteraan SE Meyer, SAP195755, 1ste Polisie-bataljon, 6de Infanterie Brigade)

Opgedra aan AO SE Meyer. Saluut!

•

Tweede Wêreldoorlog: Tobroek tot 1945

‘n Biografie

• Oorlog, nooit ooit weer nie! Laudis Meyer Soldate wat tydens die Tweede Wêreldoorlog bereid was om hulle lewe op die spel te plaas ter wille van vrede en vryheid in die wêreld verdien spesiale vermelding. Oorlogsgebeure is dan ook heeltemal tereg geboekstaaf. Dit is egter vir my ‘n behoefte van die hart om ‘n meer persoonlike weergawe van SE Meyer, SAP 195755, my pa, (links) se wedervaringe tydens die oorlog op skrif te stel. Hy was ’n lid van die Sesde Infanterie Brigade, Eerste Polisie Bataljon. Datums van belang is die volgende (Selkirk, 1991): Op 31 Augustus 1939 beplan Hitler om Pole op 1 September binne te val. Die Duitse radiostasie by Gleiwitz word deur lede van die Gestapo in Poolse uniforms aangeval, alles om die wêreld te laat verstaan dat Pole die aggressor is. 1 September 1939: Die SS val Pole binne, steeds geen oorlogsverklaring. Op 3 September 1939 stel Brittanje aan Duitsland ’n ultimatum om terug te trek. Duitsland volhard met die aanval en Brittanje en Frankryk verklaar oorlog teen Duitsland (Ringer, W. 1979). ‘n Ander perspektief word deur Freedman (ongedateer) gegee waar die outeur verwys na Duitsland wat met Pole ŉ ooreenkoms wou sluit. Pole het ‘n korridor tussen Oos-en Wes Duitsland gevorm wat Duitsland se kanse vir oorlogvoering verswak het. Pole het egter intussen met Brittanje ‘n ooreenkoms aangegaan, wat sake ernstig vertroebel het. Freedman (ongedateer) meld in sy skrywe “Zionism — the hidden tyranny, dat “die Talmoediste (“Jode”) ‘n baie belangrike rol tydens die Tweede Wêreldoorlog gespeel het. Op die titelblad van hierdie skrywe meld Smith: “One sensational fact, amongst others, concerning the author of this article is that he interviewed at length, personally, seven Presidents of the United States.” Dieselfde outeur meld by herhaling die frase: “--- by railroading United States into the war in Europe as Great Britain’s ally”. Dan kon Duitsland weer soos met die eerste Wêreldoorlog oorwin word. Talmoedis? in “NIGHT”(1958) meld Elie Wiesel “ (Nobelprys wenner ) dat hy as ‘n “ Talmoedstudent “ in Auschwitz vyf tree vanaf ‘n vuurput gestaan het waarin hy “those children in flames” gesien het.”Yes, I saw it with my own eyes”. In 1934 het Hitler reeds die volgende gesê: “Even if we could not conquer, we should drag half the world into destruction with us, and leave no one to triumph over Germany … we may be destroyed, but if we are, we shall drag a world with us … a world in flames!” (Selkirk,1991). Ek was vyf jaar oud toe my pa Noorde toe is. Pa was eers in Kaapsehoop gestasioneer en is daarna na polisiehoofkwartier in Pretoria oorgeplaas. “Noorde toe” beteken vir my veral Tobroek, hawestad in Noord-Afrika. Gedurende die oorlogsjare was Ma en ek in die Schaafsma-losieshuis in Boomstraat, Pretoria, oorkant die dieretuin woonagtig. Een van die Schaafsmaseuns het in daardie dae eiehandig ‘n bomskuiling gegrawe. Dit dui op die paniek wat reeds op daardie stadium in die suide van Afrika geheers het, terwyl generaal Rommel van die Duitse magte in Noord-Afrika amok gemaak het.

Dit is maklik om by nabaat oor die oorlog standpunt in te neem. Indien ek in 1939 stemgeregtig was, sou ek heel waarskynlik by die Ossewa Brandwag probeer aansluit het. Hierdie beweging kon hulle glad nie met die regering van die dag se besluit vereenselwig nie. Ek sou ook Hitler in sy opmars teen Brittanje en Rusland ondersteun het. Het die Britte nie ses-en-twintig duisend vroue en kinders in konsentrasiekampe in Suid –Afrika laat sterf nie? Is Kommunisme nie die duiwel self nie? Dan sou ek miskien gedink het aan ‘n Boererepubliek – vry van Brittanje. Maar wat gebeur toe? ‘n Verfoeilike Hitlerisme oorheers in die Duitse Ryk! Daar word neergesien op die “untermenschen” wat “weinig meer as ‘n dier” is. Almal moet dood! (Bresheeth et al. 1994.) Nou het die oorlog ‘n ander wending geneem. Die Bybel stel dit tog duidelik dat almal voor God gelyk is. Die volwasse, denkende mense van Suid-Afrika moes seker in daardie tye maar baie verward gewees het, ongeag hulle sentimente. Pa en sy makkers het aan die einde van 1941 by brigadier F.W. Cooper, DSO, aangesluit. Hy was in bevel van die 6e SA Infanterie Brigade wat onder andere die 1ste Polisie Bataljon ingesluit het. Hulle sou aan drie veldslae deelneem (Du Preez,1973 asook Blendulf, 1995). Brigadier Cooper het die 1ste Polisie Bataljon aan die 3e Brigade beskikbaar gestel om die vyandvesting in Bardia te omsingel. Die manskappe van 1ste Polisie Bataljon moes eers met die tweede fase van die operasie help. Die aanval het op 1 Januarie 1942 plaasgevind. Dit was ‘n nat en bitter koue dag. ‘n Sandstorm het hulle taak verder bemoeilik. Na ‘n hewige geveg het majoor-generaal Schmitt van die Duitse magte om 10:00 oorgegee. Van die Suid-Afrikaanse troepe het 132 gesterf en is 270 gewond. Sollum, ‘n dorp aan die kus, was die volgende teiken. ‘n Strategies baie belangrike pad het deur die dorp geloop. Moeilikheid het vroeg-vroeg opgeduik toe verbinding met die mortiergroep verbreek is. Omdat hulle aanhou mortiere afvuur het, kon ons troepe nie vorentoe beweeg nie. Die vyand is egter die volgende oggend oorrompel. Met die slag van Halfaya het dit veel makliker gegaan. Op17 Januarie 1942 om 07:30 het die vyand met ‘n wit vlag (hemp)4 by 1ste Polisie Bataljon se hoofkwartier opgedaag om aan majoor-generaal De Villiers oor te gee. Met al drie veldslae is Duitsers en Italianers gevange geneem en van ons eie soldate bevry. Toe generaal Rommel sy aanslag op Tobroek begin voorberei het, het die 6e SA Brigade wes van Tobroek stelling ingeneem (Rosmarin,1990). Dit is hier waar my pa ook sy verjaardag gevier het. Die foto dui die verlatenheid van die stellings wat hulle moes inneem aan. ‘n Gat in die grond (“foxhole”) met ‘n seil daaroor gespan, is die skuilplek van elke soldaat. Aanvanklik was dit hulle “bergvesting” tydens bomaanvalle gedurende die nag, maar later, sê my pa, het hulle soms “bogronds” bly slaap, want wat was nou regtig die verskil!? Ek beskik vandag nog oor items soos my pa se Dixiekan en varkpan waaruit hulle geëet het. Wat egter meer merkwaardig is, is die feit dat my pa elke plek wat hulle aangedoen het, se naam op sy varkpan uit gegraveer het. Name soos Mauritanië (skip waarop hulle Noorde toe is), Bir Acroma, El Alamein, Sidi Barrani, ens. is getuienis dat hy in Noord-Afrika geveg het. Met die slag van Tobroek het generaal Rommel van vroegoggend af die oostelike area van Tobroek met Stuka bomwerpers laat aanval om ‘n pad vir die tenk aanval moontlik te maak. Op daardie stadium was daar uiteenlopende idees oor die lotgeval van Tobroek (Orpen,1980; Collier,1977 en

Die wit hemp is na die oorgawe onder andere deur lt.kol. RJ ‘Bobby’ Palmer en luit. Wessels geteken en deur brig. Heymans aan dr. Leon Wessels geskenk omdat sy vader, lt. WA Wessels, dit ook geteken het. Sien foto en berig elders – HBH. 4

Blendulf,1995). Generaal Klopper het ten einde laaste te midde van al die onsekerheid aan sy radiooperateur opdrag gegee om generaal Ritchie te laat weet dat hy kapituleer. Op 21 Junie 1942 om 07:45 word Tobroek dan ook deur Rommel beset. Hans Lombard (2012) gee ‘n deeglike uiteensetting van genl. Hendrik Klopper en moontlike redes vir die val van Tobroek. Dit is tog nodig om die volgende uit Katz (2018) aan te haal: “Klopper complained bitterly that orders from higher command were never definite, and that in this ambiguous situation he never fully grasped what he was supposed to do, or what troops were under his command, and that as a result, he and his staff never got any rest”. Van die 33 000 manskappe wat deur Rommel en sy magte oorrompel is, kon net 400 ontsnap.5 Luitenant Bill Bailie en sersant Gerard Norton was van die weiniges wat na lewensgevaarlike en baie senutergende ontberings suksesvol was om na agt en dertig dae later weer by hulle troepe aan te sluit. Hulle is agterna met oorlogsmedaljes vereer (Bailie, 1980). Bogenoemde getal manskappe het 11 000 Suid-Afrikaners ingesluit. Pa was een van hulle. Dit is interessant dat Stephanus Esias Meyer se naam ook in die krygsgevangenelys van Rosmarin (1990) aangeteken is. Aanvanklik kon hulle ongehinderd in Tobroek rondloop, maar die see in die noorde en die wye woestyn in die suide het hul kanse om weer by hul eie magte aan te sluit, verskraal. Al die krygsgevangenes is na Solaro, ’n hoogte buite Tobruk, gejaag. Op die plato het ‘n met doringdraad omheinde kraal (“cage“) hulle ingewag (“in the cage“). Hier het die manskappe wat wel oor ‘n kombers beskik het, dit in die koue nagte gebruik en in die lang dae as skuiling teen die verskroeiende son.

Generaal JC Smuts en Brigadier FW Cooper salueer die troepe vaarwel toe.

My kollega, konstabel Bekinkosi Cele (SAP King’s Rest) was ‘n baardraer by Tobroek. Hy het daar ontsnap. Tydens patrollie het hy my baie van sy verhale en avonture vertel - HBH 5

SE Meyer buite Tobroek, tydens sy verjaarsdag. ‘n Paar dae later het die Italianers die beheer van die krygsgevangenes by die Duitsers oorgeneem. Hulle is op vragmotors gelaai en die konvooi het via die Dernapas na die dorpie Derna beweeg. Almal moes staan, plek vir sit was daar nie. Wanneer moeder natuur geroep het, moes hul maar skuifel-skuifel hul weg, tussen die ander soldate tot op die rand van die vragmotorbak, vind. In Derna het hulle in ‘n begraafplaas geslaap. Die volgende dag het die prisoniers na ‘n tog van 300km in Benghazi aangekom. ‘n Doringdraadomheining het die krygsgevangenes weer ingewag. Hiervandaan is hulle per skip na Italië vervoer. Die soldate wat te swak was om tot by die skip te loop, is agtergelaat. Montgomery het later op baie lyke daar afgekom. Laterina in Italië sou vir ‘n lang tyd Pa-hulle se krygsgevangenekamp wees (Du Preez ,1973). ‘n Koevert waarop ‘n mede-prisonier, Joseph Brown van Yorkshire in Engeland, ‘n potloodskets van die dorpie Laterina gemaak het, is in my besit. Later is Pa-hulle per trein na Stalag IVB in Duitsland vervoer. Die kamp was net oos van Leipzig aan die Elberivier geleë. Volgens my pa het hy in die krygsgevangenekamp die sopbeen op die foto drie keer gekook om die laaste flou sop te kon drink. Later het hy ‘n pildosie van die sopbeen gemaak. Op daardie stadium moes die gevangenes in ‘n beetsuikerfabriek werk. Nazi-offisiere het gereeld kom inspeksie doen. My pa se vriend het eendag ‘n offisier in die oë gekyk en die lang mes waarmee hy gewerk het suggestief oor sy keel getrek. Nodeloos om te sê was hy eintlik ‘n koeël-lengte van sy dood af. Verder het die manne hulle daagliks met ruilhandel besig gehou. Met diegene wat ‘n aanleg vir besigheid gehad het, het dit goed gegaan. So ‘n persoon sou die oggend met byvoorbeeld tien sigarette begin en die aand met vyf sigarette, ‘n halwe blik konfyt en ‘n stuk brood eindig. Stalag IVB word deur Friend (1995) met foto’s van die kamp en hulle aktiwiteite toegelig. Nog aandenkings van my pa wat in my besit is, sluit ‘n poskaart vanaf Italië in. Die poskaart, gerig aan my oom-hulle (J.H. Scheffer, PO Bodenstein), dui daarop dat hy in “Campo, POW 82, PM 3200, Bungalow 10” was. ‘n Groen kaartjie en naamplaatjie verwys weer na die prisonierskamp, Stalag IVB, nr. 224284 naby Leipzig. In ‘n brief aan my oom, (mnr. WF Meyer, c/o Mr Ortlep, PO

Frederikstad, Transvaal, South Africa), meld my pa van ‘n week verlof in Kaïro, waarna hulle weer terug na die gate toe moes gaan. Op 9 Junie 1942 word die volgende opmerking in ‘n brief van my pa gemaak: “Die dinge lyk rooskleurig en ek dink dat die vyand nou sy laaste kaart gespeel het. Hy het die slag iets begin wat hy nie kan klaarmaak nie”.

Laterina1943: Krygsgevangenes SE Meyer, Brummer6, Van Rensburg.

No 13159 (berede) onder-sersant JH Brummer (o/kpl in SAP-brigade; No SAP 195551) vanaf SAP Worcester – HBH. 6

Kerkdiens te El Alamein. Min het hulle besef dat vrede eers na drie jaar sou aanbreek, want hulle is twaalf dae daarna deur Rommel en sy magte oorrompel. In ‘n brief aan my oom-hulle, gedateer 30-03-42 (tans in my besit), besef ek dat die brief ‘n dag voor my sewende verjaardag geskrywe is. Prouse (1982), outeur van “Ticket to hell via Dieppe”, was self ook vir sowat vier jaar ‘n krygsgevangene, nie ver van Stalag IVB af nie. Laasgenoemde was oos van Leipzig aan die oewer van die Elberivier geleë. Alle oorloggevangenes is destyds ooswaarts gejaag. Prouse (1982) skryf: “A large group of Germans entered our enclosure. They commenced the same procedure of prodding and shouting at us to move out. Not a man moved. The whole camp was determined that this was it, freedom was too near. The officer in charge of the guards screamed that either we moved out or we would be shot. The prisoners held ground and glared in defiance. For a moment there was an ominous silence, suddenly broken by the unmistakable sound of approaching tanks. We knew this was our salvation and let out a thunderous cheer.”

Op 25 April 1945 het die Amerikaners en Sowjetmagte by Torgau aan die oewer van die Elberivier tot stilstand gekom. Dit is net ‘n paar kilometers ten noorde van waar Pa-hulle in Stalag IVB aangehou is. Soos die Amerikaanse en Sowjetmagte nader aan Leipzig beweeg het, het die plaaslike Volksturmtroepe en die SS massamoorde gepleeg (Beevor, A.2003). Net buite Leipzig is 300 prisoniers in ‘n gebou gejaag waarna die vensters toegemaak is. Hierna is gasbomme in die vertrek gegooi. Dié wat wel probeer ontsnap het, is met masjiengewere afgemaai. In die binnehof van ‘n tronk is 300 geallieerde prisoniers doodgeskiet. ‘n Groot aantal vroue, sowat 6 500 van vele nasionaliteite, is van Leipzig na Dresden gejaag. Dié wat te swak was om die tog te voltooi, is summier doodgeskiet. Oorlog as sodanig is ‘n veragtelike en wrede gebeurtenis. Dit alleen is verdoemend vir elke soldaat en ook die weerlose inwoners van elke oorlogvoerende land. Wandade soos die oprigting van arbeidskampe, en die verhongering, marteling, massamoorde en veel meer van soldate en burgerlikes laat medemenslikheid, beskaafdheid en, bowenal, naasteliefde, vervaag en algeheel in die niet verdwyn. Enige oorlog is afskuwelik en weersinwekkend, maar die wending wat hierdie oorlog op ‘n stadium geneem het, was moontlik die boosaardigste en wreedste gebeurtenis van die eeu. •

Stalag 4B

Agter: Gould7, Meyer8, en Van Rensburg9, Voor: McQueen10, Desfontain11 en Van Rensburg. Geen rekord – wel ‘n konst. Gold. No 13269(V) - later AO - SE Meyer (SAP Pretoria). 9 Daar was twee Van Rensbergs en twee Van Rensburgs in die SAP brigade: No. 19639 (voet) HC van Rensberg (SAP Johannesburg); no. 15498 (voet) PJJ van Rensberg (SAP Johannesburg); no. 16998 (berede) RFJ van Rensburg (SAP Krugersdorp) & no. 17905 (berede) TP van Rensburg (SAP Middelburg Tvl). 10 Geen rekord – nie SAP. 11 Geen rekord – nie SAP. 7 8

Ironies dat, twaalf dae na die skrywe hierbo, ons troepe deur generaal Rommel oorrompel is. Skrywe aan Oom en Tannie WF Meyer, c/o ORTLEPP P.O. Frederikstad Transvaal S.A.

SE Meyer se varkpan

Aan die einde van die oorlog in 1945 het verskeie marse van oorlogsprisoniers onder toesig van Duitse wagte plaasgevind. Dit het as die “Langmarse” bekend gestaan. Volgens Artikel 7 van die Geneefse Konvensie moes krygsgevangenes van die oorlogstoneel verwyder word. Dit was ‘n gerieflike opdrag vir die Duitsers wat alles sou doen om net uit die hande van die vreesaanjaende Russe te bly. Die marse het vir die prisoniers gepaard gegaan met temperature van onder vriespunt, verhongering en die gevoel dat hulle reisigers op pad na nêrens was. Oorlogsprisoniers wat weens uithongering en uitputting langs die pad geval het, is afgemaai. Wat is ‘n koeël werd? Wat is ‘n lewe werd? Omdat dit gelyk het of die hele Duitsland ooswaarts aan die beweeg was, het dit al hoe moeiliker gegaan om die gevangenes in die aande te akkommodeer (Ogilvie en Robinson, 1975.) Tydens een van hierdie marse het ander prisoniers in Stalag IVB beland. Hulle het die aand gestort. Ene Kruger, wat vroeër 190 pond geweeg het, was nou 120 pond. ‘n Ander prisonier, genaamd Peter (155 lb), was nou 90 pond Die volgende opmerking spreek boekdele: “And Stalag IVB was as badly off for food as everywhere else. They were so weak that even strolling in the camp was too much to bear”. (Ogilvie & Robinson 1975). En toe kom hierdie soldate uit hul klein wêreld van haat, swaarkry en die alomteenwoordigheid van die dood terug na hul tuiste. Vry!? Vry om ongehinderd tussen duisende mense rond te beweeg? Hoe bevrydend kan dit wees? Die ware vrymaking, indien moontlik, en aanpassing lê nog voor. Moet vrede nie die resultaat van Godsvertroue wees nie? Die resultaat van versoening? Die oorlog met al sy negatiewe fasette sny dieper as bloot die liggaam self, maar ongelukkig ook tot in hulle diepste wese. Soldaat SE Meyer word nou weer ‘n gewone burger van sy land. Hy sien ook, na al die jare, sy tienjarige seun. Die seun se fiets, my fiets, word verkoop want ‘n fiets is nie ‘n speelding nie. Die egskeiding van my ouers raak my baie diep. Kosskool in ‘n naburige dorp is my volgende tuiste. Ek onthou so goed toe ons eendag vir my pa ‘n baadjie moes gaan koop. Vir meer as drie jaar was hy in sy militêre klere vasgeknel. Hoe meer ons sê dat die nuwe baadjie te knap sit, hoe meer antwoord my pa dat die ding nie soos ‘n sak aan hom moes hang nie! Verskille, haakplekke en spanning is die nagevolge van oorlogbesoedeling. Miskien sê die volgende aanhaling meer: Suid-Afrika is self ‘n sterfgeval– Hitler het sy vuis gebal! Prisonierskampe het hul wrede tol geëis – Die bloedstreep van mensehaat in ons wese vasgesweis. Heil Hitler! Weergalm oor lyke en baie meer Nou salueer ons maar elke moeë soldaat Hoe kon hul terugkeer sonder haat? (Meyer, 2017). Na die oorlog is daar baie daaroor geskryf en gesels. Ek sien voor my geestesoog nog hoe die ander losieshuismense om Pa gesit het. Hulle het oor alles gepraat … ja, ook oor die Oorlog. In later jare het Pa net hier en daar terloops na alledaagse oorlog-insidente verwys. As volwassene het ek Pa nooit oor die Oorlog gepols nie. Daar is soldate wat gelukkig boeke oor hulle wedervaringe geskryf het … ander het net stil gebly.

Sopbeen en Pildosie

• Bronnelys Bailie, LH. 1980. The 38-day trek from Tobruk. (In Reader’s Digest Illustrated Story of World War 11. Vol.1 The menace of the Third Reich. Cape Town: The Reader’s Digest Association. Beevor, A. 2003. Berlin – The downfall 1945. Penguin Books Ltd. London. Bresheeth, H, Hood, S and Jansz, L. 1994. The holocaust – for beginners. Cambridge: Iron Books. Ltd. Du Preez, L.1973. Inside the cage. Struik (Pty) Ltd. Freedman, B. (Ongedateer). Zionism – The Hidden Tyranny. The Satanic power which promotes and directs chaos in order to lay low all civilization in preparation for a well-outlined plan for world dictatorship. Friend, DG. 1995. Reluctant guests of the Third Reich. (In Keene, J. red., South Africa in World War 11: A pictorial history. Pretoria: Human & Rousseau. Katz, DB. 2018. South Africans versus Rommel. The untold story of the desert war in World War 11. United States of America, Stackpole books. Lombard, H 2012. Verloor of verneder. Rapport, Weekliks,17 06 12. Lombard, H 2012. Tobroek die ware verhaal. Rapport ,Weekliks, 2 09 12. Meyer, L.J. 2017. Sommer maar net. Bladuitleg en voorbladontwerp deur Live4Design. (Ongepubliseer). Ogilvie, P. & Robison, N.1975. In the bag. South Africa: Mac Millan. Orpen, N.1980. Tobruk: Military disaster or political blunder? (In Reader’s Digest Illustrated Story of World War II. Vol.1. The menace of the Third Reich. Cape Town: The Reader’s Digest Association. Prouse, AR & Robinson, N. 1982. Ticket to Hell: via Dieppe. From a prisoner’s war time log 1942, 1945. England Webb & Bower. Ringer, W. 1979 Life with the enemy. Trowbridge: Redwood Burn Ltd. Rosmarin, I.1990. Inside story. Cape Town: WJ Flesch 7 Partners 9 Pty Ltd. Selkirk, E, Rosenblatt, N, Wolve-Pfister, S .1991 World War 11-for beginners. Writers & Readers. Publishing Incorporate. Shirrer, W.L,1980. Hitler’s seizure of Europe. (In Reader’s Digest Illustrated story of World War II. Vol. 1. The menace of the Third Reich. Cape Town: The Reader’s Digest Association.) Wiesel, E.1985. Night - his record of childhood in the death camps of Auschwitz and Buchenwald. England: Penguin Books Ltd.

â&#x20AC;¢

Bylaag

Bitter koud en nat.

Pa se dogtag.

Ja-nee!

Laterina

Kunstenaar Joseph Brown. Van YOURKSHIRE Engeland. Vanaf die Krygsgevangekamp: LATERINA die dorpie.

Aan oom Chris en ant Baby Scheffer, Bodenstein, Transvaal Suid Afrika:

Aandenkings

Generaal Smuts se skrywe aan alle soldate.

Pa op pad na die Noorde, Ma buskonduktrise en Laudis

Aandenkings uit die Tweede Wêreldoorlog en Bybel

WW2: JONATHAN PITTAWAY • From the book “Koevoet: The Men Speak” Nongqai is honoured to be a friend of Jonathan Pittaway of Durban. He has granted Nongqai permission to publish a few pages of his book on Koevoet dealing with the Second World War. I am proud to say I assisted with this chapter in a small way. Please enjoy this section with us! If you like it, buy the book!

Lt. Gen. JG Dreyer

Chapter two: World War ll

Capt. Jan Taillard: One of the SAPâ&#x20AC;&#x2122;s great wartime spy masters

Bottom right: Two Crossleyâ&#x20AC;&#x2122;s were taken to Windhoek

2/Sgt Fred Geldenhuis, MM

Sgt. Geldenhuis performing the Roman Ride

Front row centre: Sgt Sammy van Niekerk and Sgt Fred Geldenhuis

Top right: Sgt Fred Geldenhuis

Top right and bottom left: RSM Louis “Vingers” Snyman

Gen. Schmidt surrendering to SAP Brigade; the first German General to do so!

WHY THE FIGHTING POLICE OF SOUTH AFRICA? BRIG HENNIE HEYMANS

A question often rose: “Why the SA Police to combat intensive and extensive riots and insurgency? The public and the inhabitants of a country determine the model which the police will apply – as there are two choices: the unarmed civilian ‘town police; a model performed by a ‘police service’ or the gendarmerie model generally known as a semi-military police force. The one has the ‘soft’ approach while the other has the ‘hard’ approach. Since the founding of South Africa, the police in Southern Africa was a civil police force but semi-military in nature. They were mounted police for rural areas and town or foot police in cities and towns.

Going back into Southern African history we find that the police as an institution here; differ greatly from the ‘police ideal’ as put forward by Sir Robert Peel in 1829. His idea is manifested in the London Metropolitan Police. However, in Ireland, in the former British colonies and in their mandated areas it was a ‘different kettle of fish’. Here the gendarmerie model is followed, for example same as was in Palestine. The police were semi-military, armed and mounted. After World War ll they became ‘mobile police’. In southern Africa the police were seen as a money saver and a sort of ‘quick fix’ solution to many problems. Unlike the London model of policing, the police here in southern Africa are seen as the first line of defence; for e.g. in the former Rhodesia the British South Africa Police was the senior regiment and on parades they took their rightful place ‘right of the line’. Before the Anglo-Boer War the police in the British Colonies of Natal, Cape and Rhodesia and in the two Boer Republics were of the gendarmerie type of police. Boer and Colonial police fought in the Anglo-Boer War on their respective sides and it was Lord Strathcona who came with the idea of bringing elements the North-West Mounted Police from Canada to South Africa to combat the Boer commandos and their guerrilla tactics. Remember the old adage: “A Mountie always gets his man!” The Canadian police received the title “Royal” in 1906 for the excellent service rendered during the Anglo Boer War thus becoming the Royal North West Mounted Police finally becoming the Royal Canadian Mounted Police. During the later stages of the Anglo-Boer War the South African Constabulary was formed to combat Boer guerrillas. At formation of the Union of South Africa the Union Defence Force came into being during 1912 and the South African Police during 1913. In terms of the Defence and Police Acts of 1912 defence force personnel could be used to assist the police and the policemen could be called in to serve with the defence force. From 1913 to 1926 South Africa had two police forces the SA Mounted Riflemen and the SA Police. From 1926 the SA Police performed both police and military functions when called to do so. Apart from service in World War l and in World War ll in which the South African Police provided two brigades we also saw service in Ethiopia, Palestine and Kenya. When our term came to combat insurgency, the police had already had battle-hardened men who saw service in Rhodesia and South-West Africa. Thus, whether countering riots in Soweto, or combating terrorism in Johannesburg, or performing counter insurgency duties in the then South-West Africa or Rhodesia, or patrolling rural areas in Zululand; or combating faction fights, or attending to a mundane road accident in a city street, these functions were just ‘normal’ police duties as performed by the police in Southern Africa. We saw combating of terrorism as a police function. Terrorism is crime; like sabotage is crime, attacks with RPGs on towns and cantonments, or the killing of security forces on patrol or the killing of headmen and chiefs become a police matter. The perpetrators are criminals and are taken to court. Our police were hard men, who lived near to the ground in all climes and were geared to move in small patrols, they were also geared to follow spoor and to gather information and they had their informants across the whole spectrum of society. We literally had the pulse of the community in our hands. We were taught to manage the scene of crimes and to gather evidence to place before court. Policemen are taught to act single or in small groups and to use their acquired police skills. Police are able to evaluate information and to speedily act upon it. Once on the track of perpetrators they continued day and night with the single object of arresting or killing the terrorists. Again, the fleeing perpetrators had a choice – they may fight to death or they can surrender. Once near the fleeing terrorists the police would call in the air force to help them in battle against the armed insurgents. The police were successful in ‘turning’ many terrorists to join their ranks. A hundred and six years ago when the SAP was established, they soon were embroiled in severe unrest and strikes when during 1914 they took part in quelling a rebellion of former Boers

Commandos. The police were deeply involved in the turbulent history of South Africa. During the late 1980’s – early 1990’s the SAP was one of the greatest mobile light mechanised infantry police forces in the western world with roughly 3 000 men dedicated to do counter insurgency and riot control. The versatile Casspir and its variants gave the police the necessary mobility and protection they needed to combat and to foil terror. The SA Police were the “first” in South-West Africa and the “last” to leave South-West Africa. At the end of its lifetime during 1994 the SAP were found serving, not only on the borders of the country but in volatile townships all over South Africa with the assistance of elements of the SADF, keeping the uneasy peace and making possible the constitutional changes in the country. We will always remember our colleagues who were called to higher service. However, after all the terrible fighting nobody died in vain.

ANDER SAGAS EN BERIGTE • No 19989 (Voet) AO (afgetree) JP “Johan of Oubaas” van Zyl (HBH) Ek is in Swellendam gebore. Op 7 Maart 1940 het ek by die Suid-Afrikaanse Polisie aangesluit. Terwyl ek onder opleiding in die destydse polisie-depot was, is ons oorgeplaas na die nuutgestigte SAP Brigade. Ons troep het nooit formeel as polisiemanne uitpasseer nie. Na ’n ruk in die SAP Depot is ons na Zonderwater vir verdere opleiding. Ek was lid van 1 SAP onder bevel van luit-kol RJ “Bobby” Palmer. Ons sersant-majoor was die legendariese LG “Vingers” Snyman – die man met die groot hande en vingers! Later het ons na Pietermaritzburg verskuif waar ons ons opleiding voltooi het en voor generaal Smuts uitpasseer het. Ons is toe na Durban waar ons met drie skepe vertrek het. Ek het op die skip “Mauritania” gevaar. Ons het te Port Tovick (?) afgeklim, dis naby Alexandrië. Ons is toe in die woestyn ontplooi. Ons het drie maal met die vyand slaags geraak, te Sollum, Bardia en Tobruk waar ons gevange geneem is. Een nag is ons deur die vyand vasgepen te Bardia. Terwyl ons so in die loopgrawe lê, kom ’n konstabel Coetzee na my en vra of ons nie plekke kan omruil nie, hy wil graag naby sy vriende wees. Ek het ingewillig. Later die volgende dag kom sersant De Beer na my en se dat Coetzee vermis is. Ek het aangebied om hom te wys waar ek Coetzee laas gesien het. Ons is na die plek waar ons plekke omgeruil het. Daar van ons konstabel Coetzee met ’n koeël in die kop aangetref. Hy is dodelik deur die vyand verwond! Hy is daar begrawe saam met ander ongevalle. Ek het nooit die oorlog persoonlik ervaar nie. Hulle het na ons geskiet en ons het teruggeskiet. Ons het gewoonlik van die middag tot die aand laat op mekaar geskiet. Ek was in “A” Kompanie en ons

was gewoonlik die eerste om in te gaan en te skiet. Ons het plat gelê. Eenmaal het ek teruggekyk en was verbaas om al die “tracers” te sien soos hulle oor ons gevlieg het. Toe het ek besef hulle skiet op ons en toe lê ek nog platter!!!!

So tussen ons en die vyand was gewoonlik niemandsland. Beide kante het die grense daarvan patrolleer. So ook is daar observasieposte nodig om bv. vir die kanonniers te sê waar hul bomme val. Een donker nag hoor ons ’n man aangestap kom. Ons het hom gedaag. ’n Humoristiese tafereel het hom voor my afgespeel. Hy het geantwoord dat hy ‘n “friend” is, maar wou nie nader kom nie. In sy breë Skotse aksent sê hy: “No, I am not cummin, You can cumm here!” Hulle vind toe die man met ‘n los telefoondraad onder sy een arm en ‘n Dixie warm tee in die ander. Dit was vreeslik donker en die telefoondraad is sy gids terug na die observasiepos in die donker. In Noord-Afrika was dit ’n wipplank situasie. Dan wen ons veld en dan weer die Spilmagte. So het dit aangegaan totdat ons het na Tobroek beweeg waar ons later gevange geneem is. Hier het ons dors leer ken. Die verskillende magte het altyd die waterputte gesaboteer sodat die vyand dit nie kon gebruik nie. Ons het bv. sout in party putte gegooi as ons moes terug beweeg om die vyand die gebruik daarvan te ontsê. Na ons gevangeneming is water gerantsoeneer – elke gevangene het net ’n sekere hoeveelheid water ontvang en hy moes daarmee elke dag uitkom. Een man sal in die hitte al sy water uitdrink, ander manne weer was uiters gedissiplineer en het hul water gerantsoeneer. Ons is na Benghazi geneem en daar vandaan per skip na Italië. Ons is na Fara Sabina, naby Rome, in die krygsgevangene kamp aangehou. Toe ons by Fara Sabina aankom was ons skreeu-honger. Die dag toe ons uit Benghazi vertrek het, het ons rantsoene vir een dag ontvang. Toe ons op die skip is, was daar gewaarsku teen geallieerde duikbote. Teen-duikbootmaatreëls moes geneem word en die vaart het baie langer geduur. Die kamp het in ’n groen lusernveld gestaan. Gou het ons al die lusern opgeëet. Ek was in die kamp vir een jaar en drie maande. Ons kamp was baie gedisorganiseerd. Ons wagte het bestaan uit al die “sick, lame and lazy” manne. Al hul weerbare manne was in die weermag. Hulle het ons opgepas en ons het hulle baie frustreer, bv. met die daaglikse “roll call”. Ons het hulle

ure besig gehou met die getalle van die verskillende hutte – dan is daar te veel en dan te min, manne. Die Internasionale Kommissie van die Rooi Kruis het vir ons musiek instrumente gegee. Later het ons ’n goeie orkes gehad. Ons het ook baie konserte aangebied. Ook het ons trompetter gou die Italiaanse trompet seine aangeleer. Hy het dit telkens gespeel en die Italianers verwar, selfs 0300 het hy (ons) die alarm gegee! Ons het ons dan verontskuldig na al die chaos in die kamp. Dan het die gebruiklike reperkussies gevolg. Ons kampkommandant was sers.-majoor LG “Vingers” Snyman. Hy het met sy dominerende persoonlikheid die Italianers oorheers en die Italianers ’n harde tyd gegee. Hy het ook gehelp met die ‘cover-ups’ tydens roll call. Die arme Italianers moes soms tot drie maal oortel voordat ‘alles reg was’. Om soms die gemors met die tellery uit te sorteer is ons na die niemandsland, tussen die twee buitenste kampheinings, geneem. Sodra die tellery mooi op dreef is, dan breek ’n ‘geveg’ tussen ons manne uit en alles is weer deurmekaar. Waar daar drie man te min was, is daar nou weer vier man te veel! Die dag toe die Italianers oorgee moes die Duitsers al die gate toestop en tydens hierdie harwar het ek ontsnap. Ek het ’n volle nege maande in die oopte gebly of in die bosse weggekruip. Ons was ’n paar makkers – Van der Walt, Lourens en ???. Later het ’n Suid-Afrikaanse kleurling, James Price, by ons groep aangesluit. • James Price Om jouself as ’n Italianer voor te doen moet jy wit wees en James Price was swart! Nou moes ons die donker beweeg om James ter wille te wees. Ons het ’n ou Ganger (ploegbaas) geken en altyd snags by hom gesit en gesels. Ek toe al lekker vlot Italiaans praat. Skielik is daar ’n klop aan die deur – Duitsers! Ons steek ou James in die kombuis weg. Die Duitsers drink saam met ons wyn. Intussen steel ou James die ploegbaas se gerookte varkboud en hy ontsnap deur die kombuisvenster. Dis toe natuurlik die einde van die nuwe vriendskap met die ploegbaas! Steel kos om aan die lewe te bly Op ’n ander geleentheid het ons ’n skaap gesteel. Ons het dit net gedoen wanneer ons baie honger is. In Italië loop die skaapwagter voor sy trop skape en hy het een of twee honde. Die leierskaap (voorbok?) loop voor met ’n klok en die nader skape volg hom en die skaapwagter. Saans slaap die skaapwagter en sy skape op ’n veilige plekkie in die veld. Gewoonlik langs ’n heining. Ons kruip dan nader onder die wind en steel ’n skaap en dra hom weg sonder geraas of dat die honde hoor. Een nag steel ek en James ’n skaap – hy steel nogal die skaap met die klok!! Toe is die honde op ons en ons moes vinnig deur die draad ontsnap. Daar was verskeie hulporganisasies en eenmaal moes ons ’n klomp Russe in die veld huisves en wegsteek. In die veld moes elke ou maar sy kant bring om te oorleef. Eendag word ’n os gevang en dood gemaak. Die Duitse SS het die bloedspoor gevolg en ons moes vlug. Ons het die Russe een vir een verwyder en aan die hulporganisasie terugbesorg. Die laaste Rus het ons met ’n lykswa vervoer. Ek wil graag noem dat ek ses jaar oud was toe ek ’n vliegtuig vir die eerste maal gesien het. Gedurende 1944 toe ek 24 jaar oud was, dis ongeveer 18 jaar later het ek naby Rome op ’n koppie gesit en ‘n 1000 vliegtuie waargeneem. Dit was genoem “the thousand bomber raid”. Van Italië is ek per Dakota na Suid-Afrika. In daardie dae het dit ’n lang tyd geneem om na die Unie terug te vlieg. Ek het van Italië na Kaïro gevlieg en van daar met verskillende spronge na Pretoria. Na die vrede is ek weer terug na die Suid-Afrikaanse Polisie waar ek gedurende 1976 afgetree het. Daarna het ek nog vir nege jaar in ’n tydelike hoedanigheid in die Suid-Afrikaanse Polisie gedien.

•

Die Groot en lang mars: Kaptein HP Albertyn (SAP)

Ek het in Junie 1941 saam met die 2de SA Infanterie Brigade van Durban na Port Suez vertrek. Ons het agtien dae later van die stad na die gevegsfront vertrek. Na verskeie skermutselings is die brigade na Tobroek waar die geallieerde magte op 21 Junie die volgende jaar aan die Duitsers oorgegee het. Ek was een van sowat 30 000 man wat krysgevangene geneem is. Ons is na verskeie plekke totdat ‘n deel van ons in Benghazi in Libië in ‘n kamp geplaas is. Kos was baie skaars en ons het honger gely. ‘n Groot groep van ons is op 11 Julie per vragskip oor die Middellandse See na Italië vervoer. Ons het twee dae later by Brindisi aan wal gegaan en is per trein na Tuturaro. Daarvandaan is ons op 20 Julie na Kamp 65, Gravina, geneem waar ek en nog vyf man in die kamp-polisie opgeneem is. Ons ekstra-vergoeding was ‘n klein broodjie so groot soos ‘n man se vuis. Ons het egter net een keer per dag kos gekry wat uit waterige sop en ‘n broodjie bestaan het. Ondanks die ekstra broodjie wat die polisielede gekry het, het ons honger gely. ‘n Aantal van ons is later op 17 April na die plaas Toretta in die Foggia-area gestuur waar dit beter gegaan het. Ons het koring geplant en geoes; die verblyf en werk was ook aangenaam en die plaaspersoneel was ons goedgesind. Nadat die geallieerdes Italië binnegeval het, is ons op 19 Augustus 43 van Kamp 82 by Latima verskuif. Hier het ons weer min te ete gekry, maar Italië het gelukkig op 9 September oorgegee. Die kamp-opsigter, ‘n sersant-majoor, het ons gevra om nie kamp te verlaat nie, want hy het verwag dat ons eie magte die kamp binne dae sou bereik. In plaas daarvan het Duitse troepe die kamp op 11 September omsingel en ons kon nie meer wegkom nie. Ons is vyf dae later in beestrokke gelaai en na Duitsland vervoer. Ons het die Sogan-kamp (VVVIIIc) vyf dae later bereik nadat ons twee dae sonder water was en feitlik geen kos gekry nie. Op 11 Oktober was ek weer gelukkig toe ek saam met ander manne na ‘n suikerfabriek te Brieg in die distrik Breslau gestuur is om daar te werk as kok. Ek het na ‘n paar maande ‘n uitval met ‘n wag gehad en is byna doodgeskiet. Ek moes vervolgens in die fabriek werk. Ek het die meeste van die tyd hout vir vuurmaak gesaag en in blokke gekap. Ek het van die hout op bestelling by twee huise op die dorp afgelewer. Ek is nie deur ‘n wag vergesel nie.

Op 16 April was dit weer tyd om te trek. Ons is van Brieg eers na Nimie in Pole en ‘n week later is ons na Diaski verskuif. Hier het ons saam met honderde ander man, onder wie Pole, ondergronds in ‘n steelkoolmyn gewerk. Dit was harde arbeid. Ek het in Julie siek geword en ‘n Duitse geneesheer het malaria gediagnoseer. Ek het dit egter betwyfel. Ek is op 6 Julie na Lamsdorf gestuur om aan te sterk. Ek was saam met duisende ander in Kamp 1 van Stalag 344 opgeneem. Nadat my toestand verbeter het, is ek na Kamp 2 gestuur. Voordat ek sodanig herstel het om na Kamp 3 gestuur te word vir uitplasing na ŉ ander werksplek, het ek verneem dat van die gevangenes na ‘n suikerfabriek sou gaan. Ander sou na minder goeie werksplekke gestuur word, veral staalfabrieke. Ek en ‘n maat het planne gemaak om by die geneesheer van Kamp 3 uit te kom om te kon kwalifiseer vir uitplasing na die suikerfabriek. Ek het aan hom verduidelik dat ons reeds tevore in ‘n suikerfabriek gewerk het en dat ons bekwaam is daarvoor. My versoek is toegestaan en ons is op 13 Oktober na Obergglogau gestuur om in die suikerfabriek te begin werk.

Na ŉ paar maande is ek deur ‘n Duitse wag bevel om ‘n offisier te spreek. My hart het in my skoene gesak maar die offisier het my hoflik gevra om vir hom suiker uit die fabriek te bring. Ek het ‘n afdeling gewerk waar die suiker in sakke geweeg en geberg is. Ons het sakkies gehad waarin ons suiker gegaps en onder ons klere uitgesmokkel het. Ek het suiker na die offisier geneem en ek twyfel of die wag wat my vergesel het onraad gemerk het. Etlike dae later is ek weer deur ŉ wag aangesê dat ‘n Duitse offisier my wil spreek. Ek is met gemengde gevoelens na hom maar nadat hy vriendelik na my welstand verneem het, het hy ‘n brief van my moeder aan my gegee. Hy het my gevra of ek ‘n boodskap oor die radio aan my moeder wil stuur. Ek het gretig ingestem maar my moeder het nie self die boodskap gehoor nie. ‘n Ander gesin het dit egter gehoor en haar daarvan gesê. Die gety het intussen begin draai op die slagveld. Die Russe het die Duitse magte begin terugdryf en daar is besluit dat ons gevangenes ook moes uitwyk na Duitsland. Die terugtog het op 25 Januarie 1945 te voet begin. Ons het die dag sewentien kilometer in vallende sneeu afgelê en die lyke van ses Jode langs die pad teëgekom. Ons was ‘n groep van sowat 200 man wat die nag in ‘n koeistal deurgebring het met hooi as matras. Die volgende dag het ons elf kilometer tot by Langenbruck gestap. Ons het die lyke van nog ses Jode gesien wat òf doodgeskiet is òf weens die koue beswyk het. Ons het tot 1 Februarie op Langenbruck oorgebly en het daarvandaan vyftien kilometer tot by Niktasdorf gestap. Ander kolonne het hulle by ons aangesluit en ons was nou sowat 500 man. Ons het nog Jode dood langs die roete aangetref. Ons was toe reeds ses dae sonder brood en het van aartappels en waterige sop oorleef. Ek het saam met drie maats gestap, ŉ Suid-Afrikaner, ‘n Australiër en ‘n Nieu-Seelander. Ons het Niktasdorf op 2 Februarie verlaat en het swaar aan ons slee getrek omdat die sneeu begin smelt het. Die slee het ons van iemand geërf. Ons het ses kilometer afgelê en dieselfde dag in Freiwalden in Sudetenland aangekom. Ons uiteindelike bestemming was nog onbekend en ons het nog steeds in koeistalle oornag. Ons het Freiwalden die volgende dag verlaat en ons moes ‘n gedeelte van die Karpatianse berge oorsteek. Hier is perde gebruik en ons bagasie is op sleë gelaai tot op die top van die berg waar ons weer self ons goed moes dra of sleep. Die spits van die berg was 790 meter hoog en dit was bitter koud. Ons het Goldenstein na twintig kilometer bereik en moes weereens in ‘n koeistal oornag met min hooi om op te slaap. Ons het ons staptog vanaf Goldenstein op 5 Februarie voortgesit. Die sneeu was dik, maar ons het ons slee met gemak gesleep en ons het tot by Hansdorf veertien kilometer verder gevorder. Ons voedsel het uit waterige aartaappelsop bestaan met geen brood daarby nie. Die volgende dag het ons agtien kilometer tot by Oberlipka gevorder. Dit was die moeilikste staptog tot dusver met vallende sneeu en ysreën. Ons kos vir die dag was ses aartappels per man. Ons het twee weke lank op Oberlipka oorgebly. Ons het reeds 111 kilometer in sewe dae afgelê. Hier het elke vyf man eers twee kilogram brood en ‘n bietjie vleis en sop ontvang, maar ons proviand was later baie skraps en het uit ‘n paar aartappels en ‘n stukkie brood bestaan. Ons was die meeste van die tyd honger en kos was ‘n groot daaglikse behoefte. Daar was darem ‘n geleentheid om in landerye te werk en sodoende kon ons ekstra aartappels en stukkies brood verdien. Ons het die werk in twee skofte van veertig man per skof gedoen. Onder die burgerlike mense het ons van ons klere verruil om nog aartappels en brood te bekom. Ons het Oberlipka op 20 Februarie verlaat. Danksy die digtheid van die sneeu kon ons die slee met gemak trek en ons het agtien kilometer tot by Schildberg afgelê waar ons in ‘n fabriek oornag het.

Die geriewe was die onaangenaamste nog en dit was baie koud. Ons het Russiese gevangenes daar aangetref. Hulle was in ŉ baie swakker toestand as ons. Ons het die volgende dag van Michelsdorf naby Landskron vertrek en dertig kilometer afgelê. Daar het ons in ‘n stal oornag en meer kos as gewoonlik gekry. Dit het uit sop, brood (‘n half-kilo per man) en aartappels bestaan. Die volgende staptog het op 23 Februarie begin. Ons moes modder, wind en ‘n water deurdrenkte terrein oor berge en deur valleie trotseer. Ons het 34 kilometer afgelê en te Chatzen in TsjeggoSlowakye oornag nadat ons die land by Wildenschwert binnegegaan het. Die burgerlike bevolking het ons goed ontvang en ons sop, brood en koffie gegee. Voordat ons die volgende oggend van Chatzen na Estreton vertrek het, was dit wonderlik om weer sop, brood, en koffie van die plaaslike mense te kry. Die tog van agtien kilometer na Estreton, naby Horlitz, was oor modderige terrein en ons skoene was deurgaans sopnat. Ons het ‘n dag lank oorgebly en twee goeie etes van die vriendelike plaaslike mense gekry. Ons het Estreton op die 26ste verlaat en weer eens met reën en modderpaaie te doen gekry. Ons het die Elberivier oorgesteek en 24 kilometer afgelê. Die mense langs die pad was baie vriendelik. ‘n Suikerfabriek by Porschebatschka naby Koningsgratz was ons oornagplek en die plaaslike mense het weer vir brood en sop gesorg. Die volgende bestemming was die buitewyke van Koningsgratz tot waar ons sewe kilometer afgelê en in ‘n stal oornag het. Hier het ek en my vier makkers ons slee verruil vir ‘n twee-wiel-karretjie wat maklik deur twee persone getrek kon word. Ons het meer kos gekry as wat ons kon eet en het tot 1 Maart oorgebly. Die volgende staptog van 17 kilometer tot by Kleinitz en daarvandaan agt kilometer tot by Horschitz waar ons weer in ‘n stal geslaap het. Daarna moes ons 14 kilometer na Kamenitz aflê en weer het ons met ‘n sterk wind en waai-sneeu te doen gekry. Die volgende dag, 5 Maart 1945, het ons 30 kilometer in middelmatige sneeu afgelê na Osek net buite Sobotka. Ons het die volgende dag daar oorgebly terwyl dit aanhoudend gesneeu het. Die plaaslike mense was nog steeds goed vir ons en daarsonder sou ons nie kon klaarkom nie. Op 7 Maart het ons van Osek na Repon, naby Jurgsburslau, vertrek en 17 kilometer afgelê. Sowat 28 kilometer verder het ons Obersliwno bereik nadat ons die Elberivier oorgesteek het in koue en winderige weer. Ons het 9 en 10 Maart daar vertoef in baie koue weer; dié keer het ons nie kos van die plaaslike mense gekry nie. Die volgende dag het ons oor baie modderige paaie deur Olbe tot by Saleslitz gemarsjeer, ‘n afstand van 28 kilometer. Ons het ‘n dag lank daar vertoef en die inwoners het ons weer eens kos gegee. Die volgende sewe kilometer tot by Jedibub (Dedibaly) is darem in mooi weer afgelê, maar hier moes al vier van ons met net twee kilogram brood tevrede wees. Op 14 Maart het ons 24 kilometer tot by Lunkau (Lunikov) afgelê. Ons het die Moldayrivier by Weltrus (Veltruzy) oorgegaan. Ons rantsoen was een snytjie brood en ‘n beker bitter koffie. Die volgende dag het elkeen 300 gram brood ontvang. Ek het my porsie dadelik opgeëet. Die nag het ons in ‘n stal geslaap en die volgende dag oorgebly. Ons het twee keer sop gekry – nie baie nie – asook 800 gram brood vir twee dae. Ons het die goeie nuus ontvang dat ons binne vier dae in ‘n Duitse kamp sou wees. Op 16 Maart het ons 15 kilometer afgelê tot by Jedimilitz waar ons wagte omgeruil is. Hieroor was ons bly want nou was ons ontslae van een wat ons ‘Scar Face’ genoem het. Op Jedimilitz is ‘n

Engelsman in ons groep doodgeskiet, blykbaar omdat hy aartappels wou steel. Hy is net daar begrawe. Die volgende dag, 18 Maart, het ons deur Rentch na Haspeln gestap en 25 kilometer afgelê. Die plaaslike mense was baie vriendelik en het ons sop en brood gegee. Ons het die nag in ‘n solder geslaap. Die volgende dag was ‘n Sondag en ons het genoeg kos van die inwoners ontvang. Die wagte was goed vir ons en het ons nie lastig geval nie. Toe ons Haspeln verlaat is die wagte weer omgeruil en ‘n ander groep krygsgevangenes het by ons aangesluit sodat ons nou ‘n groep van sowat 1 500 man was. Ons is terug na Rentch en daarvandaan na Wlnarschitz (Vinarise), ‘n tog van sowat 19 kilometer. Die inwoners het ons met brood en sop gehelp en ons het weer in ‘n stal geslaap. Die volgende dag het ons deur Laun gemarsjeer waar die strate deur Duitse soldate belyn was. Ons het die Sudetenland weer vyf kilometer van Laun af ingegaan en tot by Rannay gevorder, ‘n totale afstand van 18 kilometer. Hier was die mense bra onvriendelik en ons het geen kos van hulle gekry nie. Daar was ons ook meegedeel dat ons ons kamp die volgende dag sou bereik. Die volgende dag het ons deur Brax en Koplitz gemarsjeer en Kamp 54, ‘n myndorp, Ober Leutensdorf, bereik. Vanaf Oberglagau tot hier het ons altesaam 520 kilometer gestap waarvan 323 kilometer deur Tsjeggo-Slowakye was, en ek het nou my eerste bad geniet – dit nogal in warm water – sedert ons Oberglagau op 25 Januarie verlaat het. Die rantsoen vir die kamp was egter maar skraps. Op 26 Maart het ons in ‘n olieraffinadery begin werk. Die plek was in stukke gebombardeer deur ons magte en ons moes die puin opruim. Ons is op 3 April na Kamp 22A by Oberbergenthal oorgeplaas. Hier was die rantsoen ook skaars en ons kon net oorleef. Ons het twee keer per week ‘n botteltjie bier ontvang en alhoewel die alkoholinhoud laag was, het ons dit graag en gratis ontvang vir die krag wat ons daaruit kon put. Op 15 April het ons gerugte gehoor dat ons magte ons binne twee of drie dae sou bereik. Die oggend van 19 April het ons die nuus ontvang dat vrede verklaar is tussen Duitsland en die Geallieerde Magte van Brittanje en Amerika. Die Duitsers was egter nog in ‘n staat van oorlog met Rusland en ons kon nie die kamp verlaat nie. Ons wagte het die kamp egter op 8 Mei ontruim en ons was vry om te doen soos ons goedgedink het. Vier van ons het die Duitse kroeg besoek nadat ons gehoor het dit word nie gebruik nie. Ons het ‘n bedrag Duitse mark daar gevind en daarop beslag gelê. Ons is met die geld dorp toe en daar het ons links na regs kos gekoop. Terug by die kamp het ons gehoor ons moet dit om 9 vm. verlaat, maar ons vier het eers kos gemaak en het dit om 10.30 vm. verlaat. Die Russe het opgeruk en ons kon hoor hoe hulle met grofgeskut op die Duitsers skiet. Langs die pad het ons duisende vlugtelinge teëgekom. Die meeste was vroue, baie met jong kinders, wat na Komotau en Karlsbad op pad was omdat hulle geglo het ons troepe was daar en hulle sodoende sou wegkom van die oprukkende Russiese magte. Ons het Komotau 22 kilometer verder bereik. Ons wou daar oornag maar het laat die nag gehoor die Russe is aan die kom. Dit was onwaar maar ons wou self nie in hulle hande val nie en ons is toe na die spoorwegstasie. Daar het ons plek op die dak van ‘n trein gekry want binne die trein was daar nie eers meer staanplek nie. ‘n Duitser op die trein se trappe wou ons verhinder om op te klim, maar nadat ek hom vertel het wie ons is, het hy ons gretig gehelp. Die trein was alreeds onderweg na Karlsbad maar dit het na 20 kilometer gaan staan. Om 02.30 die oggend het ons vier op die dak van ‘n ander trein geklim, maar die trein het na 23 kilometer tot stilstand gekom en sou nie verder gaan nie.

Ons is te voet en ons het Scrabe bereik. Mense was besig om treintrokke te plunder vir kos en ons het ons self gehelp aan blikkieskos en wors wat ons etlike dae sou hou. In ‘n stoorkamer het ons sigare en bottels wyn buitgemaak. Toe vier ons eers fees! Ons het van Scrabe agt kilometer gevorder tot by Wicknitz waar ons op 9 Mei laatmiddag aangekom het en ons in ‘n leë trok tuisgemaak het. Terwyl ons kos gemaak het, het ek in die deur van die trok gesit. ‘n Duitse vrou het skielik voor my gestaan. Sy het kos gesoek en het haar trouring as betaling aangebied. Sy en haar kinders het vier dae lank geen kos gehad nie. Ons het haar ‘n hoeveelheid kos gegee sonder om haar ring te vat. Nog ‘n vrou met vyf kindertjies het om help gevra. Hulle was baie honger maar ons kon elkeen net ‘n sny brood en ‘n stukkie wors gee. Op 5 Mei is ons te voet verder na Karlsbad. Ons het 16 kilometer ver gestap en het Karlsbad om 14:30 bereik. Amerikaanse magte was toe reeds daar en hulle het ‘n Duitse bus opgekommandeer waarmee ons verder moes ry. Ek en my maats was hier gelukkig genoeg om ‘n plek op die dak van die bus te kry. Ons is na ‘n plek 15 kilometer buite Karlsbad geneem waar ons elkeen ‘n pakkie harde rantsoene van die Yanks gekry het, die eerste wat ons ontvang het vandat ons Ober Georgettar verlaat het. Ons het op 11 Mei per bus deur Eger na ‘n plek gery waar daar ook Yanks was. Die Yanks het vir ons skoon klere gegee voordat ons op 13 Mei per bus verder gery het. Voor ons vertrek is ek van my drie maats geskei en ek het hulle nooit weer gesien nie. Ons het 112 kilometer ver gery tot by Regenburg nadat ons die Donaurivier oorgesteek het. Ons sou daarvandaan per vliegtuig na Reims in Frankryk vertrek, maar die eerste dag was daar nie ‘n vliegtuig nie. Ons het wel die volgende oggend vertrek en by Reims is ons baie goed ontvang deur die Yanks. Hulle het alles baie goed georganiseer en dit was ‘n wonderlike gevoel om te besef ‘n mens is hier vry en tussen jou eie manne, sonder vrees in die teenwoordigheid van wagte. Op 15 Mei is ons per vragmotor na die Juvercourt-lughawe geneem waarvandaan ons om 2.45 nm. in ‘n Lancaster bomwerper na die Westcott-vliegveld by Aylesbury in Engeland vertrek het. Ons volgende bestemming was ‘n RAF-kamp te Bicester in Oxfordshire. Ek en ‘n Engelsman is laat die middag na die menasie om iets te drinke te kry. Ek het Duitse marke by my gehad, maar hy was platsak. Ons het ‘n man wat in sy tuin gewerk het gevra of hy die Duitse mark vir Britse geld sou verruil en hy het ons toe ‘n halfkroon daarvoor gegee. By die menasie het ek twee biere bestel, maar ‘n vroulike Engelse luitenant het skielik langs my gestaan en my gevra of ek geld het. Ek het haar die halfkroon gewys waarop sy toe aangedring het dat sy vir die bier sal betaal. Die Britte kon aan ons kleredrag sien dat ons krygsgevangenes was. Ons het by ander manne by ‘n tafel aangesluit en ons is deur hulle getrakteer. Toe ons later terug is, het ek nog steeds die halfkroon gehad. Die oggend van 16 Mei het ons per trein deur Reading tot by Paddington gereis. Daar is ons met ‘n ondergrondse trein eers na Victoriastasie en toe na Brightonstasie geneem. Daarvandaan is ons per motor na ‘n transito-kamp geneem waar die kos weer min was en ons met leë mae gaan slap het – die eerste keer vandat ons vry gekom het! Op 17 Mei is ons na ‘n ander kamp, Groep 1, verskuif waar ons in huise geplaas was en twee in ‘n kamer geslaap het. Oor naweke het ons op besigtigingstoere na Londen gegaan en in die namiddae kon ons van vieruur tot tienuur saans gaan dans. Een keer was ons twee deur twee baie gawe Engelse dames vir ‘n uitstappie na die platteland geneem. Dit was opvallend hoe vroeg dit in Engeland lig word en hoe laat dit donker word. Die oggend van 8 Junie 1945 om 10.20 vm. het ons per trein van Brighton na Liverpool vertrek. Ons het dwarsdeur die nag gery en by die Liverpool dokke aangekom en aan boord gegaan van die Alcontaba. Ons was uiteindelik onderweg na SuidAfrika – wat ‘n wonderlike gevoel! Teen sonsondergang, op 12 Junie, het ons buite Gibraltar anker gegooi en ons kon ‘n pragtige uitsig oor die Spaanse kuslyn geniet.

Ons het twee dae later by die Kanarie en Madeira-eilande verbygevaar. Ons het die pragtige Freetown op Sondag, 17 Junie om 17:00 bereik en in die hawe oornag. Jong seuns het met bootjies na die skip gevaar en ons het hulle vermaak deur muntstukke in die water te gooi wat hulle dan uitgeduik het. Nadat ons Freetown verlaat het, het ons dae lank geen land gesien nie, maar met ‘n sterk wind en onstuimige see te doen gekry. Op 26 Junie 1945 het ons Kaapstad uiteindelik in die verte gesien. Ek kan nie die wonderlike gevoel beskryf wat jy kry as jy Tafelberg sien nie. In die hawe is ons hartlik en warm ontvang. My verloofde was ook daar. Ons Suidwesters was die laaste wat die boot verlaat het en het eers om 14:30 aan wal gegaan. Ons het twee dae in Kaapstad oorgebly en het op 28 Junie 1945 per trein na SuidwesAfrika (nou Namibië) vertrek. Op 1 Julie 1945 het ons op Aus, ek en Piet Fourie se tuiste, aangekom. Dit was die einde van ‘n ellelange reis deur tien lande.12 Opmerking: Europa tydens die oorlog en Europa na die oorlog het, wat plekname betref, aansienlik verander. Sonder kennis van Europese geskiedenis na WO2 en kennis van die geografie kan geen mens maklik ‘n kaart van die groot mars opstel nie. Ek het probeer. - HBH • The March (1945) From Wikipedia, the free encyclopaedia13

AO Doppies Baartman (V-tak Port Natal) het ook die groot tog meegemaak. Hy het my gedurende 1970 vertel hoe swaar hulle gekry het. Voorts het hy ook vertel maklik die Duitsers vir die Russe (krygsgevangenes) doodgeskiet het. Hulle het in Duits geskree: “Arbeid! Arbeid” (Werk! Werk! ) en siek, lui en tam Russe voor die andere geallieerde krygsgevangenes doodgeskiet. Tot my spyt het ek egter nooit ‘n verklaring by hom afgeneem nie! HBH 13 https://en.wikipedia.org/wiki/The_March_(1945)

Two survivors of the March pictured in front of a damaged Luftwaffe Arado Ar 96 at Celle Airfield on 18 April 1945. "The March" refers to a series of forced marches during the final stages of the Second World War in Europe. From a total of 257,000 western Allied prisoners of war held in German military prison camps, over 80,000 POWs were forced to march westward across Poland, Czechoslovakia, and Germany in extreme winter conditions, over about four months between January and April 1945. This series of events has been called various names: "The Great March West", "The Long March", "The Long Walk", "The Long Trek", "The Black March", "The Bread March", and "Death March Across Germany", but most survivors just called it "The March". As the Soviet Army was advancing, German authorities decided to evacuate POW camps, to delay liberation of the prisoners. At the same time, hundreds of thousands of German civilian refugees, most of them women and children, as well as civilians of other nationalities, were also making their way westward on foot. Notorious examples include: •

from Stalag Luft IV at Gross Tychow in Pomerania the prisoners faced an 800 km (500 mile) trek in blizzard conditions across Germany, during which hundreds died, and; • a march from Stalag VIII-B, known as the "Lamsdorf Death March",[1] which was similar to the better-known Bataan Death March (1942) in terms of mortality rates.[2] • from Stalag Luft III in Silesia to Bavaria Motives On 19 July 1944, Adolf Hitler issued an order from his headquarters, Wolfsschanze, 150 km (93 mi) west of Stalag Luft VI, "concerning preparations for the defense of the Reich". It put the German civilian population on a total war footing and issued instructions for preparations for evacuations of 'foreign labour' (slave labour) and civilians away from the advancing Soviet Army in the east. Item 6(a) called for "preparations for moving prisoners of war to the rear". This prolonged the war for hundreds of thousands of Allied personnel, as well as causing them severe hardship, starvation, injuries and/or death. In the later stages of the war there were great concerns among POWs over the motives for moving them westward. Many different and conflicting rumours abounded, including suggestions that: •

They were being moved towards concentration camps to be killed, in revenge for Allied commanders' deliberate targeting of civilians, in cities such as Dresden. • POWs would be force-marched until their deaths from exhaustion, a practise that had already been made notorious by the Japanese military (see, for instance: Bataan Death March). • They would be held hostage to leverage peace deals, including claims that they would be held at a national redoubt in the Alps. This claim was backed up by SS General Gottlob Berger, who was appointed general commander of POW camps during 1944. Berger stated during his trial for war crimes (1948), that Hitler had considered a threat to execute 35,000 POWs, unless the Allies agreed to a peace deal. Similarly, SS chief Heinrich Himmler had made similar plans, centred on the Baltic coastal region and set up a new headquarters in a castle on the Bay of Lübeck.[3] Main evacuation routes to the west Robert Schirmer was the Red Cross delegate in northern Germany when the evacuation of PoW camps was taking place. His situation report was received in London and Washington on 18th February 1945. He is likely to have seen a group of marchers on the road in Pomerania. He had knowledge of the overall prisoner of war situation in Germany. His report described three main POW evacuation routes to the west:[3]

•

The "northern route", included POWs from Stalag XX-B, Stalag XX-A and Stalag Luft IV. Many of the men in Stalag Luft VI, the camp closest to the Russian advance, were transported to Stalag XX-A by train in July 1944, and so took part in the evacuation from there. (This is the group that included Dixie Deans.) Schirmer estimated that 100,000 POWs took the northern route. It went to Stalag Luft IV at Gross Tychow, Pomerania then via Stettin to Stalag XI-B and Stalag 357 at Fallingbostel. Some prisoners were marched from here at the end of the war towards Lübeck, however, for most, Fallingbostel was their final destination. The route involved crossing the River Oder and the Elbe.[a] In interpreting Schirmer's description, Nichol and Rennell emphasise that the various groups of POWs were distributed across an area of more than 500 square miles, with some still far behind on roads to the west of Danzig: so the reality was much less organised than it might first appear.[3]

•

A "central route", started at Stalag Luft 7 at Bankau, near Kreuzburg in Silesia (now Poland), via Stalag 344 at Lamsdorf, to Stalag VIII-A Görlitz, then ending at Stalag III-A at Luckenwalde, 30 km south of Berlin. The "southern route", from Stalag VIII-B (formerly Stalag VIII-D) at Teschen (not far from Auschwitz) which led through Czechoslovakia, towards Stalag XIII-D at Nuremberg and then onto Stalag VII-A at Moosburg in Bavaria.

•

The direction of travel was not consistent, an individual group might sometimes travel in circles and end up in a previous stopping point; it often zig-zagged. Charles Waite describes his route as: Marienburg (Stalag XX-B), Neustettin, Nuebrandenburg, Schwerin, heading for Lübeck but diverting south to Wittenberge, Stendal (after crossing the frozen Elbe), Magdeburg, Halle (just north of Leipzig), Luckenwalde, Belzig, Brandenburg, eastwards towards Potsdam and then in the direction of Berlin. Waite estimated the distance covered as 1,600 km.[4] Comparison of this route with Schirmer's description of the three lines of march may suggest to the reader that his group started on the northern line of march and finished on the central one. The marches began in July 1944, at Stalag Luft VI at Heydekrug, when thousands of western Allied POWs were marched either to Stalag Luft IV at Gross Tychow (a journey which also involved a 60hour journey by ship to Swinemünde), or to Stalag XX-A at Thorn in Poland (with part of the distance covered by cattle train). The marches January and February 1945 were among the coldest winter months of the 20th century in Europe, with blizzards and temperatures as low as –25 °C (–13 °F), and even until the middle of March, temperatures were well below 0 °C (32 °F).] Most of the POWs were ill-prepared for the evacuation, having suffered years of poor rations and wearing clothing ill-suited to the appalling winter conditions. In most camps, the POWs were broken up in groups of 250 to 300 men and because of the inadequate roads and the flow of battle, not all the prisoners followed the same route. The groups would march 20 to 40 kilometres a day - resting in factories, churches, barns and even in the open. Soon long columns of POWs were wandering over the northern part of Germany with little or nothing in the way of food, clothing, shelter or medical care. Prisoners from different camps had different experiences: sometimes the Germans provided farm wagons for those unable to walk. There seldom were horses available, so teams of POWs pulled the wagons through the snow. Sometimes the guards and prisoners became dependent on each other, other times the guards became increasingly hostile. Passing through some villages, the residents would throw bricks and stones, and in others, the residents would share their last food. Some groups of prisoners were joined by German civilians who were also fleeing from the Russians. Some who tried to escape or could not go on were shot by guards.

Those with intact boots had the dilemma of whether to remove them at night - if they left them on, trench foot could result; if they removed them, they may not get their swollen feet back into their boots in the morning or get frostbite. Worse still, the boots may freeze or, more likely, be stolen.[3][4] With so little food they were reduced to scavenging to survive. Some were reduced to eating dogs and cats â&#x20AC;&#x201D; and even rats and grassâ&#x20AC;&#x201D;anything they could obtain. Already underweight from years of prison rations, some were at half their pre-war body weight by the end. Because of the unsanitary conditions and a near starvation diet, hundreds of POWs died of disease along the way and many more were ill. Dysentery was common: according to Robert Schirmer, a Red Cross delegate in Germany, 80% of the POWs on the northern line of march were suffering from this disease. Sufferers had the indignity of soiling themselves whilst having to continue to march, and being further weakened by the debilitating effects of illness. Dysentery was easily spread from one group to another when they followed the same route and rested in the same places. Many POWs suffered from frostbite which could lead to gangrene. Typhus, spread by body lice, was a risk for all POWs, but was now increased by using overnight shelter previously occupied by infected groups. Some men simply froze to death in their sleep.[3][5] In addition to these conditions were the dangers from air attack by Allied forces mistaking the POWs for retreating columns of German troops. On April 19, 1945, at a village called Gresse, 30 Allied POWs died and 30 were seriously injured (possibly fatally) when strafed by a flight of RAF Typhoons.[6][7][8] As winter drew to a close, suffering from the cold abated and some of the German guards became less harsh in their treatment of POWs. But the thaw rendered useless the sledges made by many POWs to carry spare clothing, carefully preserved food supplies and other items. So, the route became littered with items that could not be carried. Some even discarded their greatcoats, hoping that the weather did not turn cold again.[5] As the columns reached the western side of Germany they ran into the advancing western Allied armies. For some, this brought liberation. Others were not so lucky. They were marched towards the Baltic Sea, where Nazis were said to be using POWs as human shields and hostages. It was later estimated that a large number of POWs had marched over 800 km (500 mi) by the time they were liberated, and some had walked nearly a 1,500 km (930 mi). New Zealander Norman Jardine[9] explained how, once liberated, his group of POWs were given a revolver by a U.S. Army officer and told to shoot any guards who had treated them unfairly. He stated that "We did!" On 4 May 1945 RAF Bomber Command implemented Operation Exodus, and the first prisoners of war were repatriated by air. Bomber Command flew 2,900 sorties over the next 23 days, carrying 72,500 prisoners of war. Total number of deaths The total number of US POWs in Germany was in the region of 93,000-94,000 and official sources claim that 1,121 died. The British Commonwealth total was close to 180,000 and while no accurate records exist, if a similar casualty rate is assumed, the number who died would be around 2,200. Therefore, according to a report by the US Department of Veterans' Affairs, almost 3,500 US and Commonwealth POWs died as a result of the marches.[10] It is possible that some of these deaths occurred before the death marches, but the marches would have claimed the vast majority. Other estimates vary greatly, with one magazine for former POWs putting the number of deaths from the Gross Tychow march alone at 1,500.[11] A senior YMCA official closely involved with the POW camps put the number of Commonwealth and American POW deaths at 8,348 between September 1944 and May 1945.[12] It is possible to get an impression of the casualty rate among British Commonwealth POWs from the Commonwealth War Graves Commission website.[13] The casualties of the March who have a

known grave have mostly been reburied in the larger war cemeteries in Germany. In cemeteries away from the line of advance of Commonwealth troops, army (as opposed to air force) casualties from January 1945 onwards have a high chance of representing POWs who died on the March.[14] For POW casualties with no known graves, their names should appear on a campaign memorial, such as the Dunkirk Memorial[15] and the date of death suggests whether or not it occurred on the March. Army casualties in 1945 that are buried at Durnbach War Cemetery, the Berlin 19391945 War Cemetery or which appear on the Dunkirk Memorial total 469 - clearly this excludes RAF and Naval personnel, POWs buried in other cemeteries, or those with unknown graves who were taken prisoner in other campaigns. This may be consistent with the 2,200 estimated total shown above. Blame for the marches SS Generalleutnant Gottlob Berger, who was put in charge of POW camps in 1944, was arrested and put on trial in the Ministries Trial in 1947. In 1949 there was an attempt to assign blame for the marches against Berger and the indictment read: that between September 1944 and May 1945, hundreds of thousands of American and Allied prisons of war were compelled to undertake forced marches in severe weather without adequate rest, shelter, food, clothing and medical supplies; and that such forced marches, conducted under the authority of the defendant Berger, chief of Prisoner-of-War Affairs, resulted in great privation and deaths to many thousands of prisoners.[16] Berger argued that it was in fact the Germans' duty under the 1929 Geneva Convention to remove POWs from a potential combat zone, as long as it did not put their lives in even greater danger. He also claimed that the rapid advance of the Red Army had surprised the Germans, who had planned to transport the POWs by train. He stated that he had protested against the decision made by Hitler. According to Berger, he was "without power or authority to countermand or avoid the order". He was acquitted due to these statements and the lack of eyewitness evidence—most ex-POWs were completely unaware of the trial taking place.[3] However, in 1949, Berger was convicted for his role in the genocide of European Jews and sentenced to 25 years in prison. The sentence was reduced to 10 years in 1951 because of his refusal to kill the "Prominentes" (famous or high-ranking Allied officers), who were held at Oflag IVC (Colditz Castle), despite direct orders from Hitler. He had helped these prisoners escape by moving them to Bavaria and then to Austria where he met with them twice before they were returned to American forces. Berger claimed that he had saved the Prominente from Gestapo head Ernst Kaltenbrunner, who had sent agents to kill them. After the war, Berger claimed that Hitler had wanted more shootings of prisoners and more punishments, but that he had resisted this. In 1948, Berger gave details to an American judge in Nuremberg of Hitler's plans to hold 35,000 Allied prisoners, hostage in a 'last redoubt' in the Bavarian mountains. If a peace deal was not forthcoming, Hitler had ordered that the hostages were to be executed. Berger claimed that on 22 April 1945 Hitler had signed orders to this effect and these were passed to him by Eva Braun but he decided to stall and not carry out the order. Berger also claimed that he had opposed a plan, proposed by the Luftwaffe and approved by Hitler, to set up special POW camps for Commonwealth and American airmen in the centre of large German cities to act as human shields against Allied bombing raids. Berger realized that this would contravene the Geneva Convention and argued that there was not enough barbed wire. As a result, this plan was not implemented.[17] Berger was released from prison in 1951 and died in 1975. Timeline of POW evacuations •

13 July 1944 – -evacuation of Stalag Luft VI at Heydekrug in Lithuania begins, to Stalag Luft IV at Gross Tychow involving a force march and 60hr journey by ship to Swinemünde, or by force march and cattle train to Stalag XX-A at Thorn in Poland.

17 December 1944 – The SS shot seventy-one captured American POWs in the Malmedy massacre. • 24 December 1944 – POW work camps near Königsberg (now Kaliningrad) are evacuated. • 27 December 1944 to April 1945 – POWs at Stalag VIII-B (formerly Stalag VIII-D) at Teschen began their forced march through Czechoslovakia, towards Dresden, then towards Stalag XIII-D at Nuremberg and finally on to Stalag VII-A at Moosburg in Bavaria. • 12 January 1945 – Red Army launched offensive in Poland and East Prussia. • 19 January 1945 – evacuation from Stalag Luft 7 at Bankau, near Kreuzberg, Poland, begins in blizzard conditions – 1,500 prisoners were force marched then loaded onto cattle trucks and taken to Stalag III-A at Luckenwalde, south of Berlin. Evacuation of work party 344 at (Piaski), part of Stalag VIIB, prisoners commenced march on foot. • 20 January 1945 – Stalag XX-A at Thorn, Poland started evacuation. • 22 January 1945 – Stalag 344 at Lamsdorf, Silesia was evacuated. • 23 January 1945 – Evacuation began at Stalag XX-B at Marienburg, Danzig. • 27 January 1945 – Red Army liberates Auschwitz. • 27 January 1945 to February 1945 – evacuation began at Stalag Luft III, Sagan, to either Stalag III-A at Luckenwalde, 30 km south of Berlin, or to Marlag und Milag Nord, near Bremen, or to Stalag XIII-D, near Nuremberg, then onto Stalag VII-A near Moosburg, Bavaria. • 29 January 1945 - Stalag IID Stargard (now Stargard Szczeciński, Poland) was evacuated. Almost a thousand men struggled into formation. There were about five-hundred Russians, twohundred Frenchmen, one-hundred Americans and twenty-five Canadians in the march. The POWs were put on a forced march along a northern route in blizzard conditions via Settin (Szczecin) to arrive at Stalag II-A, Neubrandenburg on February 7, 1945. • 6 February 1945 to March 1945 – Evacuation from Stalag Luft IV at Gross Tychow, Pomerania began an eighty-six-day forced march to Stalag XI-B and Stalag 357 at Fallingbostel. Many prisoners were then marched from here at the end of the war towards Lübeck. • 8 February 1945 – Stalag VIII-C at Sagan was evacuated. The POWs marched across Germany to Stalag IX-B near Bad Orb, and arrive there 16 March. • 10 February 1945 – Stalag VIII-A at Görlitz was evacuated. • 14 February 1945 – Commonwealth and US bomber squadrons attacked Dresden. • 19 March 1945 – Hitler issued the Nero Decree. • 3 April 1945 – Stalag XIII-D at Nuremberg was evacuated. • 6 April 1945 – Stalag XI-B and Stalag 357 at Fallingbostel were evacuated. • 16 April 1945 – Oflag IV-C, (Colditz Castle), was liberated. • 16 April 1945 – POWs left behind at Fallingbostel were liberated by the British Second Army. • 17 April 1945 – Bergen-Belsen concentration camp was liberated. • 19 April 1945 – POW column was attacked by allied aircraft at Gresse resulting in 60 fatalities. • 22 April 1945 – Stalag III-A at Luckenwalde was liberated by Soviet forces. • 27 April 1945 – US and Soviet forces met at the River Elbe. • 29 April 1945 – Stalag VII-A at Moosburg was liberated by Patton's Third United States Army. • 30 April 1945 – Berlin falls to the Red Army and Hitler commits suicide. • 4 May 1945 – German forces surrendered on Lüneburg Heath. • 8 May 1945 – The last POWs evacuated from Stalag XI-B at Fallingbostel are liberated on VE day. • 12 May 1945 – The Red Army releases Commonwealth and US POWs at Stalag III-A, Luckenwalde. See also •

•

James 'Dixie' Deans

100

• • • • • •

Bataan Death March Death marches (Holocaust) Phil Lamason List of German World War II POW camps Prisoner of war Prisoner-of-war camp Notes 1. ^ PoW Charles Waite was in a group which crossed the Oder at Stettin (Szczecin); shortly after this, the bridge was blown up. They crossed the Elbe by walking across the frozen river.[4] References 1. ^ "Lamsdorf Death March 1945". Retrieved 6 May 2016. 2. ^ Chris Christiansen - Seven Years amongst Prisoners of War, trans. Egede Winther, Athens, Ohio: Ohio University Press, 1994. 3. ^ Jump up to:a b c d e f The Last Escape - John Nichol, Tony Rennell - 2002 Penguin UK Archived 2014-02-20 at the Wayback Machine 4. ^ Jump up to:a b c Waite, Charles; La Vardera, Dee (2012). Survivor of the Long March: Five Years as a PoW 1940-1945 (Kindle ed.). Stroud, Gloucestershire: The History Press. ISBN 978-0-7524-7752-7. 5. ^ Jump up to:a b "Henry Owens, Long (Baltic) March, 1945 - 51st Highland Division". Retrieved 6 May 2016. 6. ^ World War II forum discussion mentioning Gresse friendly-fire incident & sources 7. ^ Victor F. Gammon. Not All Glory: True Accounts of RAF Airmen Taken Prisoner in Europe, 1939-45. 8. ^ "List of British personnel killed by low flying a/c at Gresse, on April 19th, 1945. Interred at Gresse churchyard on April 19th and 20th, 1945" and "List of men taken to hospital with injuries following a/c attack at Gresse" from the Canadian Department of National Defence's Directorate of Military History 9. ^ "Forced marches - Prisoners of War - NZHistory, New Zealand history online". Retrieved 6 May 2016. 10. ^ Annual report of the DVA Advisory Committee on Former Prisoners of War, in cooperation with the Department of Defense, 1999. 11. ^ John Frisbee & George Guderley, "Lest We Forget", Air Force Magazine, September 1997. 12. ^ Chris Christiansen, Seven Years amongst Prisoners of War, trans. Egede Winther Athens, Ohio: Ohio University Press, 1994. 13. ^ Reading Room Manchester. "Homepage". Retrieved 6 May 2016. 14. ^ for example http://www.cwgc.org/find-a-cemetery/cemetery/2081150/BERLIN%2019391945%20WAR%20CEMETERY and http://www.cwgc.org/find-acemetery/cemetery/2008700/DURNBACH%20WAR%20CEMETERY 15. ^ Reading Room Manchester. "Cemetery Details". Retrieved 6 May 2016. 16. ^ Trials of War criminals before the Nuernberg [sic] Military Tribunals under Control Council Law No 10, Vol. XIII (Washington, D.C.: US Government Printing Office, 1952 17. ^ Berger statement to Allied intelligence officers, Nuremberg, 19 October 1945 Bibliography • •

For You The War Is Over by Sam Kydd - Futura, London, 1974. We've Been A Long Time Coming Boys by Charles Morrison - Albyn Press, Haddington 1989. ISBN 0-284-98840-5

101

•

Almost a Lifetime by John MacMahon - Shamrock Publications, Salt Spring Island BC 1995 ISBN 978-0-9684454-0-2 • The Last Escape by Nichol and Rennell - Viking, New York, 2003. • Of Stirlings and Stalags: an air-gunner's tale - WE 'Bill' Goodman – Publish Nation, London, 2013. • The Long March to Freedom - 3-part video documentary, dir. Stephen Saunders - ASA, Stafford, 2011. External links • • • • • • • • • • • • •

http://www.lamsdorf.com/the-long-march.html Lamsdorf Death March 1945 An account by RAF Warrant Officer Joseph Fusniak, BEM (still alive Sept 2010) Stalag VIII-B Discussion Board Lamsdorf Remembered Norman Jardine's Diary of a Forced March of POWs, January-May 1945 B24.net Evacuation of Fallinbostel POW camp - April 1945 catwalkchatt.com stalag-viiib.com Ersatz Krieg: A True Story of Men Captured, But Not Conquered Account by Alban Snape of his time in a sugar factory and following long march of Jan-May 1945 WWII Memories featuring the account of Danny Dorlin's Death March, along with others and personal PoW accounts http://www.bbc.co.uk/history/ww2peopleswar/categories/c55391/ http://www.lamsdorf.com/the-long-march.html

• SAP Brigade: Brig. Hennie Heymans War Graves World War 2: War graves of the 6th SA Infantry Brigade [The Police Brigade] 1939 – 1945; we are currently busy with a series of articles in the Nongqai on wartime police graves by Capt. Charles Ross (SAN – Ret).

102

• RMS Mauritania On the 6th of July 1941 the Police Brigade left Durban for North Africa aboard the RMS Mauritania.

•

Mauretania in her grey paint scheme RMS Mauritania: World War II (1939–1947)

Mauretania sailed on her maiden voyage from Liverpool to New York on 17 June 1939 under the command of Captain A T Brown (who had delivered the previous Mauretania to the shipbreakers), after remaining in New York for a week she returned to Southampton via Cherbourg on Friday, 30 June 1939. Like RMS Aquitania, 25 years before, Mauretania was to experience only the briefest period of commercial operation before the outbreak of hostilities halted this work for over six years. Returning from the next voyage, Mauretania called at Southampton, Le Havre and finally London where she berthed in the King George V Dock. From August she was switched to the London- New York service for which she was intended. Here she supplemented Britannic and Georgic on the London to New York service. On 11 August 1939 she left on her final pre-war voyage to New York. On her return she was requisitioned by the government. Mauretania was armed with two 6-inch (152 mm) guns and some smaller weapons, painted in battle grey, and then despatched to America at the end of December 1939.

103

For three months the ship lay idle in New York, docked alongside RMS Queen Elizabeth, RMS Queen Mary, and the French Line's SS Normandie, until it was decided to use her as a troopship. On 20 March 1940 she sailed from New York to Sydney, via Panama, to be converted for her new role. She endured a tense voyage out to Australia via Bilbao, San Francisco and Honolulu, tracked for much of the way by the enemy and having to evade concentrations of U-boats that were known to be lying in wait for her. This conversion work was carried out in April and in May she left Sydney as part of one of the greatest convoys ever mustered for the transport of troops. With her were Queen Mary, Queen Elizabeth, and Aquitania, with 2,000 troops, bound for the River Clyde via South Africa. Other notable liners in this great convoy were RMS Empress of Britain, RMS Empress of Canada, RMS Empress of Asia, and SS Nieuw Amsterdam. During the early stages of the war the ship transported Australian troops to Suez, India and Singapore but later she mainly served in the North Atlantic. Like Aquitania, she amassed over 50,000 nautical miles (93,000 km) during the course of her war duties, first crossing of the Indian Ocean, then working the Atlantic with American and Canadian troops and finally serving in the Pacific. One of her wartime voyages, of 28,662 nautical miles (53,082 km), took her right around the world, taking 82 days to complete. During this epic voyage she established a speed record for the crossing time from Freemantle, Australia to Durban, South Africa. The 4,000-mile (6,400 km) distance was covered in 8 days and 19 hours at an average speed of 21.06 knots (39.00 km/h). Another wartime troop transport voyage began in New York on 10 May 1943 and ended in Bombay on 24 June 1943, with calls en route at Trinidad, Rio de Janeiro, Cape Town and Diego Suarez. On 8 January 1944 she was involved in a minor collision with the American tanker Hat Creek in New York harbour. During the Second World War she travelled 540,000 miles (870,000 km) and carried over 340,000 troops. Mauretania was not designed to be an exceptionally fast ship and during six years of war duty, her engines had received little attention but still achieved a turn of speed in 1945 making the passage from Bombay to the UK via the Cape at an average speed of 23.4 knots (43.3 km/h). After the war's end, Mauretania made several further voyages for the government repatriating troops. This mainly took the ship to Canada and Singapore. In addition, she made at least one voyage from New Zealand via Australia and South Africa to Liverpool. Women and children were crammed ten to a cabin in the bunks used by the troops, while the men were in "dormitories" for sixty, sleeping in hammocks. On that voyage she sailed from Cape Town on 10 September 1945. She was delayed for three days off Liverpool by strong winds, and finally docked on 25 September. Mauretania took the first dedicated sailing of British war brides and their children being patriated to Canada to join their husbands, landing at Pier 21 at Halifax, Nova Scotia in February 1946. On 2 September 1946 she returned to Liverpool, was released from government service and immediately went into Gladstone Dock to be reconditioned by Cammell Laird & Co. for return to Cunard White Star service.14 • Places in North Africa where the SAP Brigade was deployed The following places (from East to West) figure prominently during WWll: • El Alamein • Sidi Adel Rahman • Fuka • Mersa Maruh • Railway Stations in North Africa: Charing Cross, Oxford, Piccadilly Circus • Sidi Barrani • Sollum • Halfaya Pass 14

https://en.wikipedia.org/wiki/RMS_Mauretania_(1938)

104

• • • • • • •

Fort Capuzzo Bardia Sidi rezegh Tobruk Gazala Tmimi Derna

The SAP Brigade in North Africa In North Africa the Police Brigade fought with distinction. They figured prominently in the battles at • Bardia, • Sollum, • Halfaya and • Fig Tree Wells • Gazala Line. • Tobruk • Point 204 • Commonwealth Keep German and Italian troops were forced to surrender in the battles at Bardia, Sollum, and Halfaya. At Bardia and Halfaya the German and Italian commanders surrendered in person to the Commissioner of the South African Police. Major-General Schmidt was the first German General to be captured at Bardia. Later, the men of the SAP Brigade saw service in the 1st South African Division. The Police Brigade dug in at Tobruk. On 26th May 1942 Field Marshal Erwin Rommel began his successful counter offensive. The result was that Tobruk collapsed and on the 21st of June 1942 Major-General HB Klopper, the South African Commander, surrendered to Field Marshall Rommel. 6th Armoured Division: Italy Those policemen fortunate enough to escape being taken prisoner remained on active duty. After German and Italian troops had been driven from North Africa, the UDF’s forces were formed into the new 6th Armoured Division and sent to Italy. Brigadier Palmer15 commanded one of the Brigades in the Sixth Division. Scoreboard 36 policemen received decorations for gallantry; 41 were Mentioned in Dispatches; 74 policemen lost their lives; 32 were wounded in action; and 11 sustained other injuries. Research Project The names of those 74 SAP members who died in North Africa and Europe and the location of their graves are being researched by Capt. Charles Ross (SAN – Ret). It is the wish of Brig Heymans to try and visit these all these graves and photograph them. Other SAP members died in Europe mainly as POW’s in Italy and Germany. Particulars of all those SAP injured or captured during the War has already been collected. 15

Brigadier Palmer earned amongst other distinctions a DSO and two bars.

105

Policemen who served in the South African Forces (UDF) are easily traced because of the prefix SAP that precedes their force numbers. Some Information on 72 SAP Members Killed During WW2 in our possession: Military Number

Police No

Name, Initials

Date of death

Remarks

18343 18575

Army or Police Rank16 Const Const

SAP 195499 SAP 195959 [SAAF]18 SAP 196835

Baillie, D. Barford, J

1944-09-27

11903

Lieut

Baseley, WFB

1944-05-27

SAP 196224 SAP 196224 SAP 196795

16494 16496 19774

Const Const Const

Basson, HAW Basson, JA Beer, B

1942-11-29 1941-12-14 1943-12-08

SAP 195679 SAP 195822

16249 13686

Const Const

Bester, JPK Bezuidenhoudt

1942-12-12 1945-06-30

SAP 196013 SAP 197014 SAP 195524 SAP 196317 SAP 195510 SAP 195490 SAP 196822 SAP 195782 SAP 196039 SAP 195892 SAP 196535 SAP 198317

12300 13463 18765 15640 18271 15483 13458 13922 19106 19560 1570 14109

Const Const Const Const Const Const Capt Const Const Const Const Const

Booysen, AB Botha, LJ Burns, HG Cloete, J Close, ET Coetzee, DA Coryndon-Baker CEE Du Bruyn, JD Dorfling, CJ Du Preez, RP Du Toit, GJ Engelbrecht,

1943-10-27 1942-05-29 1942-01-15 1945-02-27 1942-01-14 1942-01-15 1942-05-28 1942-01-12 1942-01-02 1942-02-27 1942-12-02 1942-06-16

SAP 196259

19168

Const

Estherhuizen, JEJ

1942-11-29

SAP 198037

19673

Const

Ferreira, PNJ

1941-12-20

SAP 195498 SAP 195921 SAP 195554 SAP 196019 SAP 195617 SAP 195425

17705 18407 10211 12794 11621 13104

Const Const Const Const Const Const

Fourie, JLS Fourie, WJP Geyer, MWP Gold, LR Gratton, DR Griessel, FCJ

1944-09-25 1942-01-02 1942-01-15 1944-02-19 1942-08-01 1942-05-29

SAP 195519 SAP 195736

18997 17579

Const Const

Grobler, IH Grove, AM

1942-04-15 1940-11-15

Italy.17 Flying accident Union of SA Middle East 6 SA Armour. Div Drowned at sea. Bardia Air-raid on Aquila Station, N Africa POW Drowned on Active Service. Enemy action - POW North Africa North Africa POW Germany KIA North Africa KIA North Africa Arcoma Keep Sollum KIA Bardia Air attack: Germany POW Drowned on Active Service. Drowned on Active Service. Bir Silkiya, North Africa POW KIA Bardia KIA North Africa Shot POW - Germany POW Died – wounds North Africa KIA North Africa Drowned

The police rank is used where the army rank is unknown. His death is suspicious – further investigation is needed – HBH. 18 Member of SA Air Force. 17

106

SAP 196364

20077

Const

Grove, S

1945-04-29

SAP 195584 SAP 195719 SAP 198243

18435 16467 10663

Heath, TGC Hodgson, L Holley, DJ

1942-01-02 1940-08-04 1942-05-10

SAP 195513 SAP 196075

17428 10366

Const Const 2 /Sgt19 Const L/Sgt20

POW â&#x20AC;&#x201C; recaptured and shot KIA - Bardia Drowned Drowned

1942-01-26 1940-09-21

North Africa Drowned

SAP 196198 SAP 196162 SAP 196572 SAP 198062

13711 16248 15821 18391

Const Const Const Const

Jackson, EVW Jansen van Rensburg, HPJ Jooste, TS Kaber, TP Kock, WP Labuschagne, DP

1942-01-12 1942-01-02 1941-10-20 1940-10-01

Sollum Bardia Drowned Drowned

SAP 196450 SAP 196701 SAP 195801 SAP 195983 SAP 196093 SAP 196376 SAP 196933 SAP 188090 SAP 198028

6852 18700 17620 19071 12098 20039 12679 18907 29169

Const Const Const Const Const Const Const Const Const

Lee, TC Liebenberg, JJL Lottering, BL Lubbe, PC Lynsky, PJ Oosthuizen, AS Pieterse, JJS Rademeyer, J Roberts, JK

1942-11-13 1943-11-23 1942-01-02 1942-01-02 1943-12-08 1943-01-31 1942-06-16 1942-01-12 1945-03-10

SAP 198091 SAP 196216 SAP 197071 SAP 198220 SAP 196677 SAP 195776 SAP 196995 SAP 196840 SAP 196992 SAP 197074

18892 13593 12951 18036 12033 12200 18136 14725 14658 1396

Const Const Const Const Const Const Const Const Const 2/Sgt

Rothman Saaiman, JD Smith, HFH Taljaard, FW Upton,WJ Van den Berg, AJ Van der Merwe, JH Van Dyk, PJ Van Heerden, PJ Van Niekerk, CA

1940-12-07 1943-10-27 1944-05-22 1942-01-02 1945-05-10 1942-08-02 1942-02-07 1942-10-11 1941-02-07 1944-11-03

SAP 195728 SAP 196541 SAP 196609 SAP 198012 SAP 195505 SAP 196959 SAP 195534 SAP 196569 SAP 196441 SAP 195491 SAP 197971

17170 18847 17834 19465 19759 11496 6482 18324 17585 16880 4483

Const Const Const L/Sgt Const Const Const Const Const Const 2/Sgt

Van Rooyen, GI Van Staden, JJ Van Straaten, AS Van Zyl, BF Vermaak, SJC Vlock, NJ Voster (sic) PR Watermeyer, JS Wentzel, JF Wessels, FH Wessels, WJP

1942-07-03 1941-12-20 1941-12-09 1943-08-25 1942-01-02 1942-03-08 1942-02-02 1942-12-24 1942-01-11 1942-01-03 1942-05-27

POW POW Bardia Bardia Missing Suicide North Africa Sollum After liberation killed in Railway accident at Krakow, Poland Drowned POW Germany Bardia Aircraft crash Kisumu POW North Africa POW Drowned Drowned while escaping POW camp North Africa Bir21 Silkiya En route to Italy POW: Air attack Bardia Blasting accident North Africa North Africa Sollum North Africa North Africa

19 20

2nd Class Sergeant Lance Sergeant

107

SAP 196760 SAP 196788

9657 18083

2/Sgt L/Sgt

Whitfield, RW Wiid, FJJ

1941-06-29 1942-05-10

Drowned Drowned at Sea

â&#x20AC;¢

Members of the South African Police who Received Gallantry Awards and Decorations during World War Two Military Number Police Number Police Rank Name London Gazette British Medal SAP254093

10865(F)

Const

Maritz, H P

14-02-1947

SAP195872

20130(F)

Const

Wicks, D

14-02-1947

Col

de Villiers (MC), IP

09-09-1942

Companion of the Order of the Bath SAP254100

Maj Gen

Distinguished Conduct Medal SAP 196908

12358(M)

Const

McAlister, E W

19-03-1942

SAP196405

19737(M)

Const

Otto, C J S

19-03-1942

SAP197013

14610(M)

L/Sgt

Wessels, B J

19-12-1946

Distinguished Service Order SAP195478

9855(M)

Maj

Bestford, G

19-12-1946

SAP196830

Maj

Coetzee, J P

19-03-1942

SAP195476

645(F)

Brig

Cooper, F W

19-12-1946

SAP135401

Capt

Jenkins, R D

31-12-1942

SAP195900

2447(F)

Lieut-Col

Palmer, R J Awarded Bar Awarded 2nd Bar

03-03-1942 19-04-1945 23-08-1945

SAP196822

13458(F)

Lieut

Coryndon-Baker, CEE

19-03-1942

SAP198000

15697(M)

Lieut

de Villiers, R

19-12-1946

SAP196289

15757(M)

Lieut

Garde, VE

03-03-1942

SAP 1968 19

10153(F)

Capt

Lemmer, ]C

19-12-1946

SAP195943

Lieut

Visser, WJV

03-03-1942

18187(F) 19539(M) 17861(F) 17462(F) 19549(M) 19073(M) 18289(M) 1945 7(M) 17375(M) 17095(M) 19452(M)

Const Const Const Sgt Const 2/Sgt Const Sgt Const Const 2/Sgt

Acton, D Blignaut, P S Bredenkamp, F A Cubbin, R E Folscher, J C E P Geldenhuys, F J W Kruger, E T Langford, E ] Long, D C E Louw, A S Louw, W

19-12-946 05-12-1946 19-12-1946 03-03-1942 26-07-1945 19-12-1946 19-03-1942 09-11-1944 19-12-1946 09 -09-1942 14 -02-1947

Military Cross

Military Medal SAP196460 SAP197963 SAP198227 SAP195976 SAP196859 SAP197073 SAP196429 SAP198I21 SAP198311 SAP196509 SAP198334

108

SAP195774 SAP196092 SAP198139 SAP195916 SAP196748 SAP196295 SAP196183

15557(M) 17764(F) 20050(M) 18586(F) 10408(F) 18864(M) 20107(F)

Sgt Corp Const D/Const Const Const D/Const

Muller, N P Pienaar, H W Stanford, O C van der Merwe, B S van der Vyver, E P Vassard, N F Westbrook, W E

03 -03-1942 03 -03-1942 19-03-1942 19-12-1946 13-08-1942 03-03-1942 26-07-1945

Grobler, P Snyman, L

09 Sep 1942 19 Dec 1946

Order of the British Empire (Member) SAP 195479 SAP 196269

9938(F) 14929(M)

Capt R/Sgt Maj

Members of the South African Police Mentioned in Despatches during World War Two The members of the South African Police listed below were Mentioned in Despatches, in recognition of the following actions, as indicated in the last column: 1.

In recognition of distinguished service performed whilst on active service

2. In recognition of gallant and distinguished service in the Middle East during the period 1 May 1942 to 22 October 1942 3.

In recognition of gallant and distinguished service prior to, and during, the battle of Tobruk

4. In recognition of gallant and distinguished service in the Middle East during the period 1 Nov 1941 to 30 Apr 1942 Military Number

Police Number

Police Rank

Name

London Gazette

Act

SAP196068

9153(F)

Const

Barnard, JH

01- 03-1945

SAP195478

9855(M)

Maj

Bestford, G (DSO)

15-12-942

SAP 196641

18915(F)

Const

Coetzee, DNH

26-07-45

SAP196830

Maj

Coetzee (DSO), JP

19-03-1942

SAP195476

645(F)

Brig

Cooper (DSO), FW

15-12-1942

SAP 195905

10362(F)

Maj

Crotty, WH

SAP196813

Capt

Dees, JIR

SAP 196800

17242(M

Const

De Jager, AJ de B

20-09-1945

SAP195883

18223(F)

Const

Du Plessis, JD v W

09-11-1944

SAP198008

19458(M)

Const

Du Preez, CB

03-08-1944

SAP196814

Lieut-Col

Du Preez, HC

15-12-1942

SAP196816

8915(M)

Lieut-Col

Du Toit, JJ

19-12-1946

SAP195962

15939(M)

2 /Sgt

Ford, TD

09-11-1944

109

SAP195700

16908(F)

Corp

Foxcroft, ML

09-11-1944

SAP196289

15757(M)

Lieut

Garde (MO), VE

19 -07-1945

SAP195901

10010(F)

Lieut-Col

Grobbelaar, PL

19-12-1946

SAP195482

9613(F)

Lieut

Hutchison, CM

19-12-1946

SAP195682

18409(M)

Const

Jacobs, J

05-12-1946

SAP135401

7899(F)

Capt

Jenkins (DSO), RD

24-06-1943

SAP196826

Capt

Lansdell, WB

15-12-1942

SAP196137

17952(F)

Const

Myburgh, T

26-07-1945

SAP198159

19024(F)

Const

Nel, HF

15-12-1942

SAP196242

11807(M)

L/Sgt

Pascucci, E

SAP196349

20062(M)

Const

Peacock, HS

03-08-1944

SAP195912

9143(M)

Capt

Prinsloo, AL

03-08-1944

SAP179864

Capt

Reay, JAC

30-12-1941

SAP198053

17264(M)

Const

Rode, D de V W

16-40-1942

SAP195993

14203(M)

Sgt

Roets, GL

19-12-1946

SAP195504

12484(F)

L/Sgt

Rootman, LWJK

05-12-1946

SAP196454

8317(F)

2/Sgt

Rudman, CL

05-12-1946

SAP196356

20090(M)

Const

Schmahl, PJ

05-12-1946

SAP198075

18811(F)

Const

Short, LSD

03-12-1944

SAP196660

18447(M

Const

Slabber, P D

20-09-1945

1/D/Sgt

Stevens, EE

20-09-1945

SAP198232

12224(F)

SAP196485

13500(F)

Sgt

Sutherland HJD

19-12-1946

SAP198168

17713(F)

Const

Swart, WJ

09-11-1944

SAP 195848

19928(F)

Const

Uys, EFP van N

03-08-1944

SAP196143

18674(F)

Const

Van Eck, JJ

24-06-1943

SAP196807

10688(M)

Head-Const

Van Rooyen, IA

09-11 -1944

SAP196059

I7127(F)

Const

Van Wyk, NS

09-11 -1944

SAP 19 7064

1144I(M)

W/Off

Van Zyl, JAB

19 -12-1946

â&#x20AC;¢

Certificate of good service

110

Military Number

Police Number

Police Rank

Name

Action

SAP197073

19073(M)

2/Sgt

Geldenhuis (MM), FJW

SAP196060

17766(F)

Const

Krause, BN

SAP196210

11958(M)

Const

Mitchell, JA

SAP198116

15379(M)

D/Const

Mouton, PJ

World War 2 Medals: Peter A Dickens Understanding World War 2 medals. This is the standard set received by many South Africans who fought in both the North/East African theatre of operations and the Italian campaign. These are in the correct order of precedence and from left to right they are: 1. The 1939 – 1945 Star – campaign medal awarded to all British and Commonwealth personnel who fought in any theatre of operations during WW2. The ribbon shows arms of service – Navy (dark blue), Army (red) and Air Force (light blue). 2. The Africa Star – campaign medal awarded to all British and Commonwealth personnel who fought in African theatre of operations. The ribbon is distinguished by the “Sahara” sand colour). 3. The Italy Star – campaign medal awarded to all British and Commonwealth combatants who fought in the Italy theatre of operations (distinguished by ribbon in the colours of the Italian flag). 4. The Defence Medal – campaign medal awarded for both Operational and non-Operational service during WW2 to British and Commonwealth service personnel (and civilians involved in Service to armed forces). The ribbon is symbolic of the air attacks on green land of UK and the Black out is shown by the two thin black lines. 5. The War Medal 1939-1945 – campaign medal for British and Commonwealth personnel who had served full-time in the Armed Forces or the Merchant Navy for at least 28 days between 3 September 1939 and 2 September 1945. The medal ribbon is distinguished by the colours of the British Union Flag/Jack. 6. The Africa Service Medal – a South African campaign medal for service during the Second World War, which was awarded to members of the South African Union Defence Forces, the South African Police and the South African Railways Police who served during WW2. The ribbon represents the

111

Two Oaths taken (red tab for Africa Service Oath and the later General Service Oath) and the green and gold colours of South Africa.

Have a look at your Grandfather’s or Dad’s medals (or your Mum/ Grandmother’s) and see if they are in the right order and which of these six medals you now recognise. Note: This is a very complex field and the intention is to show the basic outline, each of the medals has rather extensive qualifying criteria.22

VOORWAARTS MARS! HANLIE VAN STRATEN •

2SAP: SAP-brigade: Nr. 19073 (B) AO (SAP) & RSM No SAP197073 (UVM) & RSM: PAG (SAW): Frederik Jacobus Wagenaar Geldenhuis (MM)(MMM) (MID)

Met toestemming aangehaal uit Voorwaarts Mars deur Hanlie van Straten: VOORWOORD

https://www.salegion.org.uk/world-war-2-medals/

112

Fred Geldenhuis kom uit ‘n merkwaardige familie van mense met dryfkrag en deursettingsvermoë. Sy vader was ‘n polisieman, wat ook gedurende die Eerste Wêreldoorlog in Noord-Afrika geveg het. Sy moeder se grootvader was “Groot-Koot” Wagenaar, een van die stigterslede van die dorp Jamestown, in die Oos Kaap. Die dorp is in 1874 op “Groot- Koot” se plaas Plessiskraal aangelê. Daar is besluit om Groot Koot se tweede naam, Jacobus, se Engelse ekwivalent te gebruik, vir die naam van die dorp. Groot Koot Wagenaar was ‘n uitstekende geweerskut. Hy was mede-stigter van die “Jamestown Berede Skuts” saam met sy vriend en tydgenoot, Alexander Kidwell. Groot Koot het aktief deelgeneem aan die grensoorloë en het die rang van luitenant beklee. Groot Koot se suster, was die moeder van regter NJ de Wet, dus was die regter, wat ook waargeneem het as Goewerneur-Generaal van die Unie van Suid-Afrika in 1941, die neef van Fred se oupa aan moederskant. Fred se Oumagrootjie aan moederskant was Johanna Maria Elizabeth Wepener. Sy was die dogter van Frederik Jacobus Wepener wat in 1808 gebore is. Hy was die oudste broer van Kommandant Louw Wepener, wat by Thaba Bosigo, die bergvesting van die Basoeto opperhoof Moshesh gesneuwel het. Beide Fred en sy Grootvader dra die name Frederik Jacobus. Fred se Oupa se jongste suster, Elizabeth Sophia Wagenaar, is getroud met Willem Carel Vorster. Twee van hulle seuns het openbare figure geword. Hulle was dr. Koot Vorster wat onderskeidelik aktuaris en moderator van die Kaapse Sinode van die NG kerk was, en natuurlik John Vorster, eerste minister en staatspresident van Suid-Afrika, gedurende die vorige bedeling. Fred het sy wedervaringe tydens die Tweede Wêreldoorlog en daarna, te boek gestel op aandrang van sy kinders en hierdie memoirs is die uitsluitlike bron van inligting waarop hierdie biografie berus. Vanaf 1947 tot 1949 het Fred ook ‘n hele paar keer die ligblou trui van die destydse Noord-Transvaal oor sy kop getrek en as flank uitgedraf. Hy was ook ‘n langasem op die atletiekveld. Fred kan verskeie musiek instrumente, naamlik die beuel, fluit, trom en die trompet bespeel en was ook tamboermajoor, voordat hy oorlog toe is. Fred is krygsgevange geneem by Tobroek, en het verskeie kere ontsnap, waar hy by anti-Duitse weerstandsbewegings aangesluit het. Fred kan ook Italiaans, Grieks, Frans, Duits, Nederlands en Vlaams praat. Fred se loopbaan in die Suid-Afrikaanse Polisie het oor ‘n tydperk van meer as 37 jaar gestrek. Na sy vroeë aftrede, het die Weermag hom die posisie van regiment sersant majoor van die Prince Alfred’s Guard regiment aangebied. Fred het hom hier volkome uitgeleef tot hy in 1989 die tuig neergelê het vir ‘n welverdiende aftrede. Ek het Fred maar baie onlangs leer ken. Hy is ‘n baie spesiale mens wat ‘n onuitwisbare indruk op jou maak. Hy is ‘n mens wat jy nooit sal kan vergeet nie, ‘n mens wat met sy innemende geaardheid sommer diep in jou hart kruip, en ‘n mens wat die voorbeeld van getrouheid, lojaliteit en opoffering stel. Met iemand soos Fred kan jy maar gerus oorlog toe gaan, as jy moet. Ek wil ook vir Hennie Heymans bedank dat hy my genader het om hierdie boek, gebaseer op Fred se memoires, die lig te laat sien. As daar iemand is wat erkenning vir sy diensbaarheid aan die mense van Suid-Afrika verdien, is dit Fred en ek is dankbaar dat dit my voorreg was om sy “Soldiers’s Scrap Book” te kon vertaal en verwerk. Hanlie van Straaten NIGEL

113

Kommentaar deur HBH: Oom Fred se medaljes – hy is eervol op die slagveld vermeld – kyk eikeblare - (Mentioned in Despatches) en hy het die MM, asook die “Italy Star” ook verwerf omdat hy ook in Italië geveg het – meeste lede van die SAP Brigade het nie in Italië geveg nie. Hy het ontsnap en saam met die partisane teen die Duitsers in Italië geveg. Hy het ook behalwe SAP medaljes ook medaljes van die UVM en die SAW – hy het ook in Angola diens gedoen!~ Voorwaar ‘n man waarop enige polisieman of soldaat trots kan wees!! Geredigeer, verkort en baie illustrasies verwyder - HBH • Hoofstuk 4 Die uitbreek van die tweede wêreldoorlog Om 11vm op 3 September 1939 verklaar Groot Brittanje oorlog teen Nazi Duitsland, en ‘n paar uur later volg Frankryk haar voorbeeld. Brittanje se oorlogsverklaring volg op Duitsland se verontagsaming van die ultimatum wat vroeër aan hom gerig is, om sy troepe uit Pole, wat hy op 1 September binnegeval en beset het, te onttrek. Hitler het ook alreeds in 1938 Oostenryk en Tsjeggo-Slowakye binnegemars en verower sonder die geringste mate van weerstand. Op 6 September kom die Suid-Afrikaanse koalisie-regeringskabinet byeen om die situasie te bespreek. Generaal JBM Hertzog (Nasionale Party) bedank nadat die kabinet met ‘n meerderheid van 13 stemme ten gunste van Suid-Afrikaanse deelname aan die oorlog besluit het. Generaal JC Smuts, adjunk-premier (Verenigde Party) word aangewys as eerste minister. Die tydperk wat sou volg sou bitter verdeeldheid tussen die twee ou strydosse, wat sy aan sy in die Tweede Vryheidsoorlog geveg het, inlui. Generaal Smuts het dieselfde dag van sy aanwysing as Premier, oorlog teen Duitsland verklaar. Niemand is egter gedwing tot deelname aan die oorlog nie. Elkeen wat aangesluit het, was ‘n vrywilliger. Diegene wat alreeds in die weermag was en nie ten gunste van deelname was nie, het of uit die weermag bedank of in nie-gevegsposisies aangebly. ‘n Dag of twee later, het die skel klank van die sirene op die depot terrein waar Fred gestasioneer was, die stilte aan flarde geskeur. Depot-personeel het op die paradegrond aangetree. Die rekrute is na hulle kwartiere gestuur. Kaptein Grobbelaar, die depot-kommandant, moes op die stoepmuurtjie klim om homself sigbaar te maak, want hy was klein van postuur. Hoewel die manne tot voor sy koms, nog goedig gespot het, kon die onsekerheid onder hulle tog aangevoel word. Die kaptein het die manne meegedeel dat die kommissaris van polisie, kolonel IP de Villiers, die Suid-Afrikaanse Polisie mobiliseer. Hy was reguit en het gesê dat elke polisieman die reg het om as vrywilliger in die Suid-Afrikaanse verdedigingsmag opgeneem te word. Hy het ook gesê al is jy ‘n vrywilliger, is dit nie te sê dat jy aan die oorlogsfront gaan land, of uit die polisiediens vrygestel gaan word nie. Die wat vrywillig hul dienste aan die weermag beskikbaarstel, is gevra om staande agter te bly, terwyl hulle wat eers daaroor wou nadink, na die nr. 1 paradegrond moes gaan. Fred en Wally Krantz het bly staan, saam met ongeveer helfte van die depot personeel. Ongeveer een derde van die depot personeel het openlik getoon dat hulle lojaliteit elders lê en hiermee was die polisiediens verdeeld. Gedurende die dag is die eed afgelê om oral in Afrika van diens te wees. Rooi lussies is aan hulle uitgereik wat op die skouers gedra is, en deel van hul uniform uitgemaak het. Later is die vrywilligers voorberei om in die weermag opgeneem te word. So, voor Fred die ouderdom van 19 jaar bereik het, was hy ‘n vrywilliger in die Unie Verdedigingsmag, wat op ‘n gereedheidsgrondslag was om aan die oorlog teen Duitsland deel te neem. Fred het ‘n toestemmingsbrief van sy vader nodig gehad om op die oorlogsfront aangewend te word, wat hy belowe het hy sou verkry, maar in die harwar wat geheers het, het almal, insluitend Fred daarvan vergeet. Van die vrywilligers was meer as 60% Afrikaanssprekend. Die Suid-

114

Afrikaanse Verdedigingsmag was ook uniek in die opsig dat dit die enigste weermag was wat totaal uit vrywilligers bestaan het. Die lede van die depotpersoneel wat nie vrywilligers was nie, is uitgepos na die verskillende polisiestasies, aangesien die werwingsproses tot ‘n einde gekom het. Sommige van die rekrute het ook vrywillig aangesluit. Die opleiding in die depots het voortgegaan en daar was ‘n mate van onsekerheid. Senior rekrute is uitgepasseer sonder ‘n parade en is na stasies gestuur. Diegene wat in die weermag opgeneem is, het bataljonne gevorm. Fred was in die Tweede Bataljon. Hul brigade was die 6de Suid-Afrikaanse Infanterie Brigade. Fred was op bystand met die hantering van swaar masjiengewere. Hy was ‘n Vickers-wapeninstrukteur en is tot vol korporaal bevorder. Terwyl burgerlikes na die bataljonne gekom het, was Fred besig met die opleiding van polisie reserviste, wat meesal uit besigheidsmanne, wat vrywillig reeds aangesluit het, of op die punt gestaan het om aan te sluit, bestaan het. Die Pretoria-groep het Saterdagmiddae klasse by die depot bygewoon. Die klasse het die hantering van artillerie, handgewere en ligte masjiengewere ingesluit. Meeste van hierdie mense moes diens doen in die plek van polisiemanne wat opgeroep is. Almal is ingekwartier in tente op die berede paradegrond in twee bataljonne, die 1ste en 2de Polisie bataljonne. Al hierdie polisiebeamptes het vrywillig aangesluit vir aktiewe diens. Dit het nogal tyd geneem om die manne te organiseer en met die nodige uniforms ens. toe te rus. Jy kan jouself indink, ‘n stasiebevelvoerder wat skielik as kwartiermeester moet funksioneer en ander pelotonbevelhebbers wat vir die eerste keer in die weermag diens doen. Fred-hulle was in die kamp op die berede parade onderkant die polisie-depot. Fred het bevel oor die brandwagte uitgeoefen en was aangesê om sy manne vir wagstaan beurte te kies en te organiseer. Permanente weermag personeel het vanaf Voortrekkerhoogte na die depot gekom om hulp te verleen. Manne is aan kitskursusse onderwerp, daar dit van die uiterste belang was om Suid-Afrika te mobiliseer. Die kommissaris van die Suid-Afrikaanse Polisie, kolonel IP de Villiers, was in daardie dae die enigste persoon met die rang van kolonel in die polisie. Daar is gesê dit was sy intensie om ‘n brigade van polisiebeamptes te stig. Dit was toe ook al bekend dat hy die bevel oor die Tweede Divisie van die Sesde Brigade, ook bekend as die Polisie-brigade sou neem. Hy sou die rang van Generaal beklee. Met die situasie wat in die land geheers het, kon kol. De Villiers nie 3 bataljonne bestaande uit polisiemanne van diens onttrek nie. Die 3de bataljon bestaande uit polisiereserviste is dus teruggehou, maar dit kon nie materialiseer nie want daar was nie genoeg reserviste om ‘n bataljon te vorm nie. Die meeste reserviste wat jonk genoeg was, het reeds by ander regimente aangesluit. So, met 2 Polisie bataljonne, die 3de bataljon was die Tweede Transvaalse Skotse bataljon, onder bevel van Brigadier Fred Cooper. Hy was Fred-hulle se kwartiermeester in die polisie. Fred en sy vriend en kamermaat, Wally Krantz, is aan die 2de bataljon toegewys. Baie van die polisiereserviste wat besigheidsmense was, en nie weermagsdiens kon verrig nie, is opgeneem as burgerlike wagte en het ‘n groot diens verrig. Fred en Wally het steeds in hulle kamer geslaap en blykbaar het niemand dit opgelet of omgegee wat na ure gebeur nie. So het hulle tot op die laaste ‘n bietjie gerief gehad. Fred en Wally was soos broers. Hulle het selfs hulle klere gedeel, en toe hulle uiteindelik hulle kamer moes opgee, was dit behoorlik ‘n geval van “een hemp vir jou en een hemp vir my, een broek vir jou en een broek vir my....” Net hulle skoene en damesgeselskap is nie gedeel nie. Gedurende Fred se verblyf in die depot na uitpassering, het hy deelgeneem aan atletiek en het hy ook in ‘n paar wedstryde vir die Pretoria Polisie se eerste rugbyspan uitgedraf. Nadat die Polisie se mobilisering afgehandel is, is alle sport aktiwiteite halt geroep. Daar was egter nog ‘n paar

115

rugbywedstryde wat gespeel moes word, aangesien Fred-hulle se span bo-aan die punteleer was en ook reeds die Carlton-beker verower het Vroeg in Mei 1940 word die troepe na Kafferskraal, naby Premiermyn verskuif. Aangesien Fredhulle se divisie nou volledig was met 3 bataljonne, het hulle in verskillende kampe verdeel by Kafferskraal en Zonderwater, net buite Cullinan, waar Fred skoolgegaan het. Sy vader het ook ‘n plaas, so 16 kilometer buite Cullinan gehad. Fred-hulle se divisie het bestaan uit die 4de, 5de en 6de brigades. Soos reeds genoem, was die opperbevelhebber van hierdie divisie, die kommissaris van polisie, kol. IP de Villiers. De Villiers het ‘n militêre kruis (MC) in die Eerste Wêreldoorlog verwerf. Hy het nou die rang van Generaal beklee. Dit het ongeveer ‘n week geneem om die brigades na Kafferskraal te verskuif. Fred was deurgaans besig om gewere in te stel en was nie regtig betrokke by die verskuiwing nie. By Kafferskraal het Fred ‘n tent gedeel met die ander nasionale bevelvoerders. Daar was 8 van hulle. Die area waar die kamp opgeslaan is, het uit grasveld en bosagtige gebied bestaan, en hulle moes hulleself maar so gemaklik as moontlik probeer inrig. Fred se polisienr. was 19073 (B) Die “B” het gestaan vir Berede Polisie of “M” vir “Mounted Police”. Sy weermagnommer was 197073 en almal was verbaas oor die een syfer verskil in die twee nommers, wat heel toevallig was.

• Hoofstuk 5 Die oorlog sleep voort. Italië nou ook in oorlog met die geallieërde magte Teen die tyd het Italië aan die kant van Duitsland tot die oorlog toegetreë. Engeland en haar kolonies het nou basies alleen gestaan teen Nazi Duitsland en Italië. Frankryk was geen faktor meer nie en waar Rusland hom sou skaar, was nog ‘n onbeantwoorde vraag. Londen en Coventry is deurlopend gebombardeer. Italië het kolonies in Afrika gehad en genl. George Brink wat in beheer van die Eerste Divisie was, is na Oos-Afrika gestuur. Brigadier Dan Pienaar, bevelhebber van die Eerste Brigade, het naam vir homself gemaak. Daar was ook ‘n lugmageskader. Oom Fred-hulle het gehoop om te volg, maar toe hulle voorhoede teruggeroep is van Broken Hill , in Zambië, toe nog Noord-Rhodesië, het die manne geweet hulle bestemming was nie Oos-Afrika nie. Die offensief daar het basies tot ‘n einde gekom. Die Italianers was verslaan deur die Suid-Afrikaanse magte. Opleiding het nou in alle erns begin. Manne is op kursussse gestuur en diegene wat gekwalifiseer het, is weer aangewend om opleiding aan hulle makkers te bied. Fred moes opleiding verskaf in die gebruik van die Vickers-masjiengeweer, die Bren-masjiengeweer, drilformasies en skietkuns.

116

Nietemin, het die hoop om tog na Oos-Arika te gaan weer opgevlam, toe die manne aan krygsoefeninge in die bos onderwerp is, nadat die Italianers hulle self in ‘n mate reggeruk het, deur ‘n paar lande soos Abessinië, Eritria en Somalië te beset. Toe Fred-hulle, na Kafferskraal verskuif is, is die lede van die permanente weermag teruggestuur na Voortrekkerhoogte (Robertshoogte) aangesien die permanente weermag relatief maar baie klein was en elders aangewend kon word. Tydens krygsoefeninge is die manne dikwels deur stafoffisiere geëvalueer om hul mate van doeltreffendheid te bepaal. Fred se bevelvoerder was kaptein Brits, ook genoem “Pappa”, maar nie dieselfde “Pappa” van SDB-faam nie. Hy was ‘n forsgeboude en sterk offisier en het sy eie idees gehad. Ook het hy geen bog geduld nie. Fred was saam toe “Pappa” ‘n oproer wat losgebreek het onder Duitse gevangenes, van die skip Watusi, wat by Baviaanspoort aangehou is, moes onderdruk. Die oproer was binne ‘n ommesientjie iets van die verlede! Aangesien “Pappa” die ondersteuningstroepe se bevelvoerende offisier was, moes Fred hom leer om die Vickers-geweer te hanteer, aangesien hy homself vertroud wou maak wat hierdie area van die krygskuns betref. Die opleiding was suksesvol en hy is beloon met ‘n sertifikaat wat te Voortrekkerhoogte aan hom uitgereik is. Die opleiding wat Fred aan hom verskaf het, het vir ongeveer twee weke , elke oggend net buite die kamp geskied. Met teetyd, het hulle dan tee en toebroodjies wat deur ‘n kneg aangedra is, geniet. Hierdie spesiale behandeling was die grootste rede waarom Fred dit baie geniet het om die nodige opleiding te verskaf. Fred se pelotonbevelhebber, toe Vickers-masjiengeweer peloton, was luitenant Hannes Noppe23. Hy was baie intelligent maar ook baie onredelik. Hy het nie van Fred gehou nie, of dalk was dit bloot net ‘n geval dat hulle nie oor die weg kon kom nie. Toe die luitenant een oggend tydens die aflees van die teenwoordigheidslys weer in een van sy opvlieënde buie was, het Fred net besluit hy het nou genoeg gehad. Met so ‘n persoon is hy nie bereid om die oorlogsfront aan te durf nie. Dan gaan hy eerder huistoe. En hy kon, want sy Pa het nie skriftelik toestemming gegee dat hy by die vrywilligerskorps kon aansluit nie. Dieselfde dag het Fred met een van sy mede drilsersante, sersant John Landman gaan praat, wat toe die sersant-majoor van die” B” kompanjie was. Sy broer, wat Fred-hulle se kamp-sersant-majoor by die polisiedepot was, lt. Paul Landman, was nou ‘n luitenant en pelotonbevelvoerder van nr. 9 peloton, “B” Kompanjie”. Dit was ‘n reënerige Saterdagoggend, na een van die troep se marathon wedlope, dat sersant-majoor Landman na Fred gekom het en hom meegedeel het dat hy sy broer moet gaan sien inverband met ‘n oorplasing vanaf die ondersteuningskompanjie na die “B” Kompanjie. Fred het dit onomwonde gestel dat indien daar nie ‘n verandering intree nie, hy die weermag sou verlaat, want hy sien eenvoudig net nie kans om langer onder lt. Noppe te dien nie. Maandagoggend, sonder die voltooiing van enige vorms, is Fred oorgeplaas na die “B” Kompanjie”, onder bevel van lt. Paul Landman, en na sy oorplasing was oom Fred seksieleier (korporaal) in nr. 9 peloton, wat ‘n infanteriepeloton was. Fred het geen aanpassingsprobleme in sy nuwe posisie ondervind nie, en sy leiding is spontaan deur die res van die groep aanvaar. Krygsoefeninge en afstand marse was nou aan die orde van die dag, so ook nagmarse. Beginnende 18h00 is daar vir 40 myl (64 km) gemars. Op ‘n keer is daar in gietende reën gemars, aangesien ‘n geweldige donderstorm losgebars het, kort na hulle vertrek. Hulle was druipnat tot op die vel.Die kamp was relatief naby Fred se vader se plaas, en hy het hy gewoonlik Saterdagaande te voet deur die veld en oor die heuwels al langs die Elandsrivier huistoe gestap. Sy vader het hom dan Sondae oggende teruggeneem kamp toe. Een Sondagaand net voor die brigade se verskuiwing na

Hans Noppe was ‘n baie bekende offisier – “almal” in die Mag het geweet of gehoor van “Hans” Noppe – HBH.

117

Pietermaritzburg, is Fred huistoe om te gaan groet. teruggeneem kamp toe.

Sy vader het hom met die perdekar

“Wil jy regtig gaan?” het sy vader gevra en bygevoeg: “Onthou, ek kan enige tyd vra vir jou ontslag, want ek het nie toestemming vir jou aansluiting gegee nie.” Fred het bevestig dat hy graag wou gaan. Al sy vriende wag vir hom. Toe het sy vader sy ring van sy vinger getrek en aan sy seun gegee, en die hoop uitgespreek dat alles spoedig verby sou wees.... min wetende dat dit byna vyf jaar sou duur voordat hulle mekaar weer sou sien.

Krygsoefeninge by Spitskop. Oom Fred is agter, vierde van regs. • Hoofstuk 6 Vertrek na Pietermaritzburg voor verskeping Die uittog van die soldate na die Natalse hoofstad, is oral begroet met spontane applous en die strooi van baie blomme. Daar was selfs diegene wat eetgoed aangebied het – vir die wat gelukkig genoeg was om daarvan te kry! Soos die konvooie beweeg het, was die troepe weldeeglik daarvan bewus dat Pietermaritzburg die eerste stap sou wees tot hul verskeping na ‘n onbekende bestemming op die oorlogsfront. Terwyl hulle steeds in Kafferskraal was, was die hoop nog lewend dat hulle wel na Abessinië gestuur sou word, maar namate hul Eerste Divisie en in besonder die 1ste Brigade onder bevel van Brigadier Dan Pienaar uiters suksesvol in hul operasie teen die Italianers was, en daar ook Britse troepe

118

teenwoordig was, het hierdie hoop geleidelik gesterf. Met die terugroep van hul voorhoede uit Broken Hill, Zambië, was dit duidelik dat hulle dienste ook nie daar benodig was nie. In Pietermaritzburg is die troepe oorweldig deur die gasvryheid van die plaaslike gemeenskap. En in die kamp het die manne hulle maar besig gehou met krygsoefeninge waartydens lewendige ammunisie gebruik is terwyl hulle by Bainsfield inbeweeg het. Die manne het die tyd wat hulle in Pietermaritzburg vertoef het oor die algemeen baie geniet. Fred het ook bevriend geraak met die Anderson familie, wat in ‘n mate ‘n rol in sy lewe sou speel. Na ongeveer drie maande in die kamp in Pietermaritzburg, is die manne meegedeel dat die eerste minister, generaal JC Smuts, wat toe alreeds die rang van veldmaarskalk beklee het, die kamp sou besoek. Die manne het toegesien dat alles onberispelik was, toe die generaal se vliegtuig een oggend op die kampterrein land. Die manne het op die paradegrond aangetreë en die toespraak wat die eerste minister daardie oggend, uit die vuis, sonder een enkele nota gelewer het, het ‘n onuitwisbare indruk op die bloedjong Fred Geldenhuis gemaak. Dit is aan die manne gesė dat hulle soos kruisvaarders na die Noorde gaan. “Ek het vir generaal Wavell gesė dat ek vir hom goeie manne stuur” het die Generaal voortgegaan, reguit, sonder omhaal van woorde en op die man af: “Sommige van julle, soos julle hier staan, sal nie terugkom nie. Ander mag gestremd, of vermink, vir die res van hul lewens terugkom...” Dit was die naakte werklikheid wat jou soos ‘n vuishou tussen die oë getref het. Die feit dat hulle aan die felheid van ‘n oorlog blootgestel gaan word, het tydens hierdie toespraak by die manne begin ingesink, maar hulle het steeds nie geweet wat om te verwag nie. Intussen het generaal Wavell die Italianers teruggedryf van die Egiptiese grense af, reg verby Bengasi tot by Ageila op die Libiese grens. Kort hierna daag die Duitse Afrika-korps op en dryf op hulle beurt weer vir generaal Wavell en sy klein, swak toegeruste 8ste weermag terug na Mersah Matruh en na die Egiptiese grens. Maar voordat hulle hulle behoorlik kon ingrawe, het generaal Wavell hulle teruggedryf na Sidi Barrâni (Egipte), Bardia (Libië), Solum en Halfaya Pas, deur die troepe sommer Hellfire Pas genoem. Die naam was natuurlik heel gepas, as jy binne trefafstand gekom het van die 15-duim skeepskanonne, wat hulle daar op die platorand opgestel het.

119

Die pyltjies op die kaart dui die vloei van die infiltrasie terugwaarts en vorentoe gedurende drie jaar van oorlog in die Westelike Woestyn. Net soos die see die Duitsers verhoed het om die Alamein lyn, aan die linkerkant te omvleuel, so het die Quatarra-duik (regs onder op die kaart), hulle verhoed om die lyn van regs te omvleuel. Op hierdie stadium het die Suid-Afrikaners begin om vanaf AbessiniĂŤ te arriveer, na die oorgawe van die Hertog van Aostia (die skoonseun van Mussolini) in Eretria.

Die uittog van Kafferskraal na Pietermaritzburg. Die manne rek so â&#x20AC;&#x2DC;n bietjie bene.

120

• Hoofstuk 7 Na Durban – Die vertrekpunt. Die soldate het ongeveer 13:00 vanaf die stasie, by die hawe aangekom, en reguit na die wagtende oorlogskip marsjeer. Dit was die Mauritanië. Sy het die “blou lint” vir vaart, gedra. Terwyl die manne na die skip marsjeer het, is hulle deur die “Dame in Wit” toegesing, en dames van vermoedelik die Rooi Kruis of ‘n ander ondersteunersorganisasie, het klein geskenkpakkies wat bestaan het uit skryfpapier, ‘n potlood, waslappie, kougom en ‘n klein koekie Lifebuoy-seep, uitgedeel. Fred hulle se troepemag moes waarskynlik die laaste gewees het om aan boord te gaan, want teen 17:00 het die skip begin wegbeweeg van die kaai, waar twee skepe voor anker gelê het. En terwyl die Mauritanië na die oop see begin vaar het, het sleepbote gefluit en kleiner skepe in die hawe het hul sirenes laat afgaan. Die drie skepe met soldate het nou ‘n konvooi gevorm – die Mauritanië, die Ill de France en die Nieu Amsterdam. Dit was nog lig toe die skepe die hawe agterlaat. Kol. Bobby Palmer, die offisier in bevel aan boord van die skip, het die manne uitgeroep vir hul heel eerste dril op see met reddingsbaadjies (May Wests) aan. Op die horison kon hulle hulle vry geleide skip, die HMS Cornwell sien. Sy was ‘n Vloot vaartuig en is twee jaar later deur die Japanners in die Verre-Ooste gekelder. Die Britte het ‘n ander oorlogskip herdoop na die HMS Cornwell.

Die Suid-Afrikaanse troepemag word vaarwel toegewuif.

121

• Hoofstuk 8 Die Seevaart na die oorlogsfront Die drie skepe met die Suid-Afrikaanse vrywilligers aan boord, het voort gestoom in ‘n tipe van spiespunt formasie met die Mauritanië aan die voorpunt en die HMS Cornwell ver vooruit, wat elke nou en dan die koers verander. Aan boord die Mauritanië, kon die manne maar net nie tot ruste kom nie en het vrylik rondbeweeg. Net die heel boonste dek, waar die senior offisiere gehuisves was, was natuurlik vir die gewone troepies verbode terrein. Die gevreesde Duitse “U” bote wat die Indiese Oseaan deurkruis het, was ‘n bedreiging waarvoor die skepe op die uitkyk moes wees, en die manne is aangesê om hulle May Wests te alle tye byderhand te hê. Die kroeë op die skip was oorvol en slegs bier was vir die dorstige manne beskikbaar. In die skeepsruim is slaapbanke en hangmatte vir die manne ingerig. Fred-hulle se hele brigade was op die Mauritanië gehuisves. Die ander twee Suid-Afrikaanse Brigades is op die Ill de France en die Nieu Amsterdam vervoer. Die hele Tweede Divisie en hul ondersteuningstroepe was dus op hierdie drie skepe onderweg na hul bestemming in Noord-Afrika. Al drie die skepe was vinnig en het een of ander tyd ‘n spoedrekord opgestel. Fred se eerste nag op die Mauritanië was die enigste nag wat hy op sy slaapbank deurgebring het. Dit was nie alleenlik ongemaklik nie maar dit was ook ontsettend bedompig en warm in die skeepsruim. Die manne het almal slegs in kortbroeke rondbeweeg en sommer op die dek gaan lê met hulle May Wests as kopkussings. Die eerste oggend tydens ontbyt het Fred vir die eerste keer graanvlokkies gesien en vir hom het dit heerlik gesmaak. In daardie dae het in- en uitvoere alleenlik via skeepsvervoer geskied en die heerlike ontbytkos het nog nie sy weg na Suid-Afrika gevind nie. Die voedsel wat aan hulle tydens die duur van die vaart voorgesit is, was te alle tye voortreflik. Die manne het hulle maar besig gehou met lees. Fred self het drie boeke in sy gasmasker gehad, wat hy kon lees. Ander het gedobbel en daar is selfs boksgevegte gereël. Veral uitdagings tussen die drie bataljonne was gewild. Hennie Lotter was ‘n kampioen in sy gewigsafdeling en het in die Statebondspele van 1938 geboks. Hy was ‘n polisieman van Kaapstad en het die manne beloon met ‘n boksvertoning. Hennie en Fred het goeie vriende geword, veral na die oorlog en hulle het mekaar ook gereeld by sportbyeenkomste ontmoet. Na die drie skepe die ewenaar oorgesteek het, moes hul horlosies se uurwysers met een uur vorentoe aangeskuif word. Teen die tyd was dit versengend warm. Die eentonigheid van die skeepsreis is darem onderbreek deur teikenoefeninge. Die HMS Cornwell het een oggend nader aan die drie skepe beweeg. Sy het eers ‘n teiken agter haar opgeskiet maar die Mauritanië se kanonnier het elke keer die teiken suksesvol getref. Teen sononder het die troepeskepe nader aan die Cornwell beweeg, en teen ligdag is hul normale afstand weer gehandhaaf. Snags is morsekode boodskappe na mekaar gesein. Die manne wat op die dek geslaap het, kon dit alles sien.

122

Nadat die skepe om die horing van Afrika beweeg het en die Rooi see binnegevaar het, het die HMS Cornwell, die drie skepe met die Suid-Afrikaanse soldate, gegroet en voorspoed toegewens met die hys van vlae. Van daardie oomblik af was die skepe op hul eie. Dit was duidelik waarneembaar dat die Mauritanië begin spoed vermeerder en begin wegbeweeg van die ander twee skepe. Ongeveer 23:00 een aand is die Seestraat van Aden bereik. Dit was omtrent die 11de dag van die reis op see. Die ander twee skepe was nou glad nie in sig nie. Die seestraat was maar nou en dit het konsentrasie en ervaring geverg om daardeur te vaar, dus het die Mauritanië nou baie stadig beweeg. Die volgende dag het hulle deur die Rooi See gevaar. Die land wat hulle aan weerskante kon waarneem, was net sand. Een oggend, ongeveer die 13de dag, het die Mauritanië anker gegooi net buite die hawe van Teifik, by die ingang tot die Suez kanaal, en hier is hulle behoorlik lastig geval deur Egiptenaars in klein bootjies, wat geld gebedel het. Elke kompanjie moes sy eie toerusting op die trekskuite laai, wat hulle na die hawe vervoer het. Daar moes van trekskuite gebruik gemaak word, aangesien die skepe nie nader kon beweeg weens die vlak water en klein hawe nie. Dit was nogal uitputtend om die toerusting met behulp van lere af te dra. Dit is ook hier waar Fred aanskou het hoe ‘n redelike groot boot deur die Suez kanaal beweeg met berge sand aan weerskante, sodat die skoorsteen skaars waarneembaar was.

• Hoofstuk 9 Die landing in Egipte. Die reis na Mariopolos kamp buite Alexandria. Op die kaai het vervoer gewag om die Suid-Afrikaanse soldate in kompanjies te verskuif. Daar was geen vertragings nie en spoedig het die konvooie deur Kaïro na Alexandria beweeg, waar hulle nou wegbeweeg het van die kus na die woestyn vir ongeveer 20 myl (32 km). Dit was reeds donker toe hulle hulle bestemming bereik. Suid-Afrikaanse en Australiaanse Militêre Polisie (MP’s) het hulle geneem na, wat die Mariopolos kamp sou word. Die manne het sommer daardie aand op die sand geslaap. Die volgende oggend was alles om hulle net woestyn. Tente is uitgereik wat hulle moes opslaan. Die Duitsers het Alexandria deurlopend bombardeer, dus moes loopgrawe uitgegrawe word. Die eerste aand wat die manne in die kamp deurgebring het, het Duitse bomwerpers ligfakkels afgeskiet en die hawe van Alexandria gebombardeer. Vir die arme groentjies uit Suid-Afrika het dit kompleet gevoel of die aanval direk op die kamp geloods word. Die ligfakkels het die hele kamp verlig en toe die bomme begin val het hulle laat spaander. Dit is toe dat Fred onthou het dat sy vader vertel het hoe hulle snags doringdraad voor die loopgrawe gespan het en wanneer die ligfakkels

123

afgevuur is, het hulle doodstil gestaan. Sodra hulle beweeg het is hulle raakgesien. Fred het maar heel verleë teruggestap na sy tent, skaam oor die impulsiewe optrede. Die volgende dag is al die tente behoorlik ingegrawe, en skuilslote is ook gegrawe waarin die manne kon skuil indien die Duitsers ‘n aanval sou loods. Die manne het gou gewoond geraak aan die feit dat Alexandria deurlopend gebombardeer word. Waar hulle eers in die loopgrawe skuiling gevind het, wanneer die sirenes se skel klanke deur die kamp geklief het, as die bomme naby hulle ontplof het, het meeste van hulle nou net omgedraai en verder geslaap. Gedurende die eerste week in Mariopolos, het van die manne woestyn-sere opgedoen, waar die moordende son op hul velle gebrand het. Die manne het meesal met kaal bolywe in die kamp rondbeweeg. Die bataljon-dokter het instruksies aan die kombuis personeel uitgereik dat uie in enige vorm – gekook, rou of gebraai – deel moes uitmaak van die manne se dieet. Die manne is aangemoedig om soveel uie moontlik te eet en binne ‘n week was die sere iets van die verlede. Die manne het ongeveer twee weke in Mariopolos kamp vertoef. Daarna is hulle na El Alamein. El Alamein was in daardie stadium slegs ‘n spoorweghalte. Dit was ‘n wye spoor tussen Mersah Matruh, ‘n vakansieoord, en Alexandria. Mersah Matruh was een van die mooiste strandoorde aan die woestynkuslyn wat Fred nog gesien het. Dit was natuurlik ook ‘n belewenis om een van die min passasierstreine hier te sien verbygaan, in ‘n wolk van woestynstof, met Arabiere wat soos vinke hang, oral waar hulle vashouplek kan kry! Die weermag het voorkeur prioriteit gehad wat die gebruik van die spoorlyne betref. Egiptenaars wat die treine van buite beset het vir ‘n saamry geleentheid, was ‘n algemene gesig in Kaïro. Die reël wat blykbaar gegeld het, was indien jy nie binne sit nie, betaal jy nie. El Alamein het natuurlik bekend geword vir die veldslag wat daar plaasgevind het op 23 Oktober 1942. Teen die tyd dat die geveg by El Alamein begin het, was dit die grootste artillerie studam in die geskiedenis.

• Hoofstuk 10 El Alamein Daar is ongeveer twee kilometer van die see af, op die kus, kamp opgeslaan. Die idée was om die area te beskerm teen die landing van vyandelike rubberbootjies. Die Suid-Afrikaanse magte was dus opgestel tussen die see en die kuspad wat al langs die kus na die woestyn gelei het. Soos gemeld was die wêreld waarin die Suid-Afrikaners hulle bevind het, woes en leeg en hulle het hulleself spoedig in seksies, pelotonne en kompanjies georganiseer. Hulle tente was oor die area versprei. Daar hulle so naby die kus was en water maklik oopgegrawe kon word, kon hulle nie die tente ingrawe nie. Party van die manne het fonteine oopgegrawe op 2 voet (0,6 meter) maar die water was egter maar sout. Van die eerste mobiele geboue wat opgerig is, was die kantien en die kombuis.

124

Terwyl Fred by Waterkloof-lugmagbasis was, vir opleiding om, uit te spring, en posisie in te neem wanneer vliegtuie land, het hy bevriend geraak met ŉ middeljarige sersant in dieselfde kompanjie. Fred kon in daardie stadium nie eens ŉ pint bier baasraak nie en hy is deur die betrokke sersant belowe dat hy hom nog sal leer bier drink. Wel daardie snikheet middag in El Alamein het die betrokke sersant, Fred genooi vir ŉ bier en die voorstel het nogal aanloklik geklink. Die kantien was alreeds oorvol dorstige soldate en toe Fred sy pint bier bestel, is hy deur die kroegman meegedeel dat daar net kwarte ( 2 pinte) beskikbaar was. Tot Fred se eie verbasing het hy die kwart baasgeraak. Sy vriend het hom op die skouer geklop en gesê: “Nou is jy ŉ man” Hoewel Fred ŉ bier sou geniet wanneer dit baie warm was, het hy nooit ŉ bierdrinker geword nie. Die manne sou nog leer dat voorregte soos bier drink net nie op die oorlogsfront beskikbaar is nie. Opleiding het voortgegaan. Nagmarse, roetemarse, kaart en kompas lees opleiding het tussen die duine geskied. En die enigste lafenis was ŉ swem in die Middellandse-see teen laatmiddag. Vir alle praktiese doeleindes was die oorlog nou sluimerend. Behalwe vir die frontlinie patrollies en bomwerper vliegtuie wat oor die kamp geskeer het, was daar niks om jou te herinner dat ŉ oorlog aan die woed was nie. Alle aktiwiteite op die front van Halfaya-pas, Sidi Barâni, regdeur tot by Fort Cappuzo het tot ŉ stilstand gekom. Generaal Wavell het die gekombineerde Duits-Italiaanse magte weggedryf van die Egiptiese grens na daardie posisies. In Europa het Frankryk geval en Engeland is dag en nag gebombardeer. Duitsland het kleiner lande soos Griekeland, Joegoslawië en Roemenië binnegeval met feitlik geen weerstand nie. Brittanje het Griekeland te hulp gestel, toe ŉ oproep om bystand ontvang is, maar dit was te laat. Dit was ook baie moeilik en alhoewel troepe van Egipte gestuur was, is hulle oorweldig deur ŉ goed toegeruste oormag. Brittanje moes teen ŉ verlies terugtrek. Die Duitsers het egter ook swaar verliese gely tydens hulle aanval op Kreta. Teen die tyd het Duitsland beheer gehad oor Holland, Frankryk, Pole, België, Luxemburg en al die Balkanstate. Verder is die Duitse mag bygestaan deur burgers van daardie lande wat simpatiek gestaan het teenoor Duitsland en sy Nazi-beleid. Duitsland het letterlik daardie lande leeggetap van bronne van rykdom. Selfs Italië wat sy bondgenoot was, is deur Duitsland op hierdie wyse gebruik. By El Alamein is daar begin om verskansings op te rig op hoër grond, met loopgrawe tussenin. Die verskansings is so opgestel dat ŉ hele weermag daarin geakkommodeer kon word. Al hierdie verskansings is in die grond ingebou. Artillerie posisies ook. Sommige moes uit rots oopgeblaas word. Verskansings is so gebou dat die area by die see gedek is. Daarna is verskansings opgerig by die Quatarra-terrein insinking, waardeur niemand kon beweeg nie. Niemand te voet of per voertuig kon deur hierdie dryfsand area beweeg nie. Hierdie gebied wat vir kilometers ver die woestyn in gestrek het, was ŉ natuurlike verdedigingsmeganisme. Indien vyandelike magte in die woestyn sou land, sou hulle nie kon deurdring tot by die Suid-Afrikaners nie. Die El Alamein verdedigsverskansings vanaf die see tot by die Quatarra-terrein insinking was in totaal 25 myl (40 km). By sommige plekke was die insinkingsgebied van 2 myl (3,2 km) tot 6 myl (9,6 km) wyd. Enige persoon wat daardeur sou beweeg sou tot by die knieë wegsak. Daar was steeds ŉ te kort aan wapens in die Britse weermag in die algemeen. Die wapens tot die Suid- Afrikaners se beskikking was dus in ŉ mate minderwaardig teenoor die van die Duitsers. Waar die Duitsers se tenks en artillerie byvoorbeeld toegerus was met 75mm-kanonne en die beroemde 88mm kanon, het die Britte nog oorlog gevoer met die Honey-tenk met sy twee ponder-kanon, wat ŉ veel korter trefafstand kon haal as die 88mm, wat baie sterker was.

125

Die Suid-Afrikaanse vrywilligers het nou almal kursusse deurloop in die hantering van anti-tenk granate, die Mills-bom, Molotov-cocktail ens. Die manne is aangesê om na die vyandelike tenks se wiele te mik. Dit sou effektief wees mits jy na genoeg kon kom, natuurlik. Die beste wapen wat hulle gehad het was die 25-ponder artillerie geweer. Dit kon nie die Duitsers se 88mm. in afstand ewenaar nie, maar was baie effektief en het ŉ beter koeëlbaan gehad as die 88mm. As ŉ infanterie bataljon, het die manne hulle wapens gehad: .303 gewere wat deur die Britte gebruik is, Bren-, Lewis- en Vickers-masjiengewere en mortiere. Die Sten-geweer, ŉ baie veelsydige wapen, is toe vervaardig en uitgereik aan seksie leiers in pelotonne. Om Fred het dus ook een van die wapens ontvang. Almal het op artillerie kursusse en hoe om ŉ kanon af te vuur, gegaan. Die Tommy-geweer het toe ook uitgekom, maar was nie opgewasse teen die woestyn klimaat nie. Die geweer het jou dikwels in die steek gelaat, deur eenvoudig vas te slaan, soos Fred in die veldslag van Solum sou uitvind. Die Suid-Afrikaners se grootste klagte was dat hulle net Britse rantsoene ontvang het. Dit was natuurlik omdat hulle onder die 8ste weermag, met genl. Wavell in bevel, geval het. Dit het natuurlik beteken dat hulle net tee en geen koffie ontvang het nie. Ook het hulle geen mieliepap ontvang nie. Eendag het genl. Frank Theron, besoek in Fred-hulle se bataljon afgelê en Suid-Afrikaanse rantsoene is aan hulle belowe. Binne ŉ week was die pakkies daar – koffie, mieliemeel en ander bekende eetware van die huis af. Die manne kon dus goed aangaan met Britse en Suid-Afrikaanse rantsoene. Die rokers was natuurlik veral in hulle skik met 100 Wild Woodline en 100 Springbok sigarette wat hulle ontvang het en die man wat seker die breedste geglimlag het, was Wally Krantz, Fred se beste vriend, wat nooit ŉ gebrek aan sigarette gehad het nie, want aangesien Fred ŉ nieroker was, het hy sy voorraad sigarette gereeld vir Wally gegee. Dit dien vermeld te word dat die verskansings by El Alamein meesal op soliede rots gebou is en hamerbore sowel as dinamiet moes gebruik word om hierdie verskansings te bou. Die aktiwiteit het daagliks plaasgevind. Die idée was, soos Winston Churchill dit uitgedruk het en ek haal aan: “Desert battles are like battles at sea. No matter where it is fought, as long as it is won” Genl. Wavell het alreeds in 1941 die taktiek gebruik om die vyand na die oop vlakte voor El Alamein te dryf en dit met korter lyne van kommunikasie en voorraad. Die slag van El Alamein het eers in Oktober 1942 plaasgevind. Iemand anders het die krediet ontvang. Gedurende die bou van die verskansings, het die manne steeds voortgegaan met opleiding en gereeld op patrollies uitgegaan, veral kus patrollies. Dit was ook gedurende hierdie tyd dat sersant Strydom verplaas is na nr. 7 peloton. Fred is bevorder na sersant van die 9de peloton. Die nr. 7 peloton sersant was bevorder tot kompanjie sersant majoor. Hy was ŉ bejaarde persoon. Kort na Fred se bevordering is gerugte versprei dat twee manne na die Unie gestuur gaan word op ŉ offisierskursus, en Fred se naam is genoem. Nie lank daarna nie is drie sersante geïdentifiseer vir onderhoudvoering. Fred was een van hulle. En hy was ook een van die jongste lede van die bataljon. Voor die onderhoud, het een van Fred se vriende gewaarsku dat indien hy sou gaan, hy nie weer sou terugkom nie. Die waarskuwing was gerig in die lig van die Ossewabrandwag (OB) se bedrywighede in die land. Die OB was in daardie stadium verdink van die opblaas van poskantore en treine, veral troepe treine. Tydens byeenkomste het OB lede mekaar met die Nazi saluut gegroet. Ongeveer 250 polisiemanne is geïnterneer weens OB betrokkenheid. Onder van die bekende geïnterneerdes was adv. John Vorster, wat in later jare, minister van justisie, eerste minister en staatspresident van Suid-Afrika, gedurende die vorige bedeling, sou word.

126

Gedurende mnr. Vorster se aanhouding op Koffiefontein, het hy bevriend geraak met ŉ polisieman, Hendrik van den Berg. Na die Nasionale Party se bewindsoorname in 1948, sou mnr. Van den Berg spoedig die bevorderingsleer in die polisie klim tot die rang van generaal. Genl. Van den Berg sou later mnr. Vorster se regterhand word. Fred het hom geroepe gevoel om nie die geleentheid om vir die kursus na Voortrekkerhoogte te gaan, te aanvaar nie, al het die besluit op hom geval om te gaan. Dit het toe ook so gebeur dat die twee sersante wat vir die bywoning van die kursus vertrek het, nie teruggekom het nie. Hulle het nogtans na die oorlog hulle betrokke range behou. Terwyl die soldate in El Alamein was, is hulle in groepe verlof toegestaan. Vervoer is gereël vir besoeke na Kaïro en Alexandria. Vriende het gesorg dat hulle in dieselfde groep is en behalwe vir die pret, het hulle ook die piramides besoek. Fred was bevoorreg om selfs die binnekant van die piramide van Gisa te sien! Op ‘n keer het hulle ŉ groep Nieu-Seelanders ontmoet. Die klompie kon nog nie die teleurstelling van die Springbokke se 2-1 toetsreeks oorwinning teen die All Blacks in 1937 verwerk nie, en ŉ skrum is sommer daar en dan gevorm. Na die voltooiing van die verskansings in El Alamein, is daar inspeksie gehou deur genl. IP de Villiers en sommige top Britse offisiere. Hulle was veral geïnteresseerd in van die verskansings naby die see en Fred is deur sy peloton bevelvoerder, lt. P. Landman uitgewys om te demonstreer hoe lank dit neem om van een verskansing na ŉ ander te beweeg. Die loopgrawe was nog nie heeltemal voltooi nie, en was gekamoefleer met nette. Fred moes toe van een verskansing na die ander kruip. Die betrokke punt was toe deur lt. Landman en kol. Du Toit Geldenhuis’s crawl genoem. Dit het nou duidelik begin word dat dinge aan die front begin gebeur. Treine het vertrek na die spoorweg se breekpunt in die woestyn, waarheen al die voorrade vervoer is. Die Nieu Seelandse ingenieurs het die spoorlyn gelê vanaf Mersah Matruh tot by die spesifieke spoorweg eindpunt. Soldate en toerusting sou vanaf daardie punt met voertuie verder geneem word. Tenks in besonder is ook per spoor vervoer. Aangesien ŉ groot hoeveelheid oorlogstoerusting so vervoer is, moes wagte opgestel word. Die plaaslike bevolking kon nie vertrou word nie. Bo en behalwe vir patrollie rondtes, was Fred-hulle se peloton verskuif na ŉ spoorweghalte genaamd Behig. Hulle moes die stasie en die spoorlyn bewaak aangesien tenks en artillerie per spoor vervoer is. Die gerugte is nou oral versprei dat die groot offensief gaan begin. Die manne het nog steeds ook Britse rantsoene ontvang, en oral het lemoensakkies vol tee rondgelê. Die Egiptenaars het gewoonlik na die kamp gekom om byvoorbeeld eiers vir tee te ruil. Een van die soldate het ŉ sakkie tee geruil vir ŉ kuiken wat hoogstens ŉ paar dae oud kon wees. Die kuiken het hy op beskuitjies en boeliebief grootgemaak. Die hoender het maar in die kamp gewei, en was later in die sorg van die kombuis personeel gelaat, waar die kok, ou Harry (Van die Indiër weermag) hom gevoer het. Gedurende die dag het die hoender in die onmiddellike omtrek van die kombuis gewei en is met oorskiet deur ou Harry gevoer. Die hoender was naderhand so wetgeleerd, dat dit hom nie in die minste gesteur het as die Geallieerde magte se vliegtuie oor die kamp beweeg nie, maar sodra vyandelike bomwerpers bespeur is, het hy saam met ou Harry skuiling tussen die duine gesoek. Toe die kamp opgebreek is, was die hoender eerste op die trok.

127

Die Veldkombuis by El Alamein.

• Hoofstuk 11 Die vertrek na die front Die troepe was nou al gekonfyt in die bou van verskansings en die verrigting van allerlei sleurwerkies. Hulle was ook, gewapen om die trein enersyds te beskerm teen moontlike aanvalle van die vyand en andersyds teen diefstal van toerusting. Soos reeds elders gemeld kon die plaaslike bevolking nie heeltemal vertrou word nie. Al die soldate is per spoor in goederetrokke na die hoof spoorweg-eindpunt in die woestyn vervoer. Natuurlik was die troetel hoender saamgeneem. Die vyand het die hoof spoorweg-eindpunt in sy visier gehad en met gereëlde tussenposes gebombardeer. Hier het die Duitsers die botoon gevoer. Fred-hulle se vegvliegtuie het bestaan uit Hawker Hurricanes en Hawker Furies. Die betrokke vegters was reeds uitgedien en was geen gelyke van die Duitse Messerschmitt (ME) 109 en 110 nie. Laasgenoemde was in die vorm van ŉ

128

potlood ontwerp en is genoem die Vlieënde potlood. As bomwerpers, het Geallieerdes darem die Wellingtons gehad. Dit was ŉ stadige vliegtuig en bykans uitgedien. Vliegtuie deur die Duitsers as bomwerpers gebruik, was die Dornier en Stuka duikbomwerpers (U87). Min Italiaanse vliegtuie is in hierdie stadium opgemerk. Vliegtuie deur die Geallieerde magte in die woestyn aangewend, die begin van 1942, was die Boston ligte bomwerper en die Glen-Martin Maryland, ŉ Amerikaanse Vegter-bomwerper. Laasgenoemde is deur die Suid-Afrikaners in 24 Eskader gevlieg. Fred-hulle is alreeds gedurende hul eerste nag by die spoorweg-eindpunt vanuit die lug aangeval. Aangesien die trein aan die beweeg gebly het, het daar slegs ŉ paar trokke agtergebly. Die troepe se vervoer na die front, het in daardie stadium nog nie opgedaag nie. Daar was egter geen verliese of ongevalle tydens die aanval nie. Die volgende dag het Duitse krygsgevangenes vanaf die front aangekom. Hulle is in stilstaande beestrokke gelaai om na die agterhoede verskuif te word. Die gevangenes was bestem om na Amerika verskeep te word. Dit sou nie raadsaam wees om hulle na Suid-Afrika te stuur nie, as gevolg van die OB bedrywighede, voortspruitende uit hulle simpatie met Duitsland. Die soldate wat nog op vervoer na die front gewag het, het maar in die skaduwees van die trokke bly sit. Fred onthou dat hy aan een van hierdie gevangenes ŉ asperien gegee het, met water uit sy eie waterbottel. Hy het hom die kritiek van sommige van sy makkers op die hals gehaal, veral aangesien hy net een bottel water gehad het en die vraag ontstaan het wat hy sou doen as hy nie meer water sou hê nie. Wel, hy het hom nie in ŉ waterkrisis bevind nie en hy was nie spyt oor die humanitêre daad wat hy verrig het nie. Dit was November 1941 en die aankoms van die krygsgevangenes, het die vermoede dat die offensief in alle erns begin het, bevestig. Daardie selfde middag is die manne na die Fort Capuzzio area verskuif. Die hoofmag wat voor hulle uitbeweeg het, het Halfaya-pas en Bardia in hul offensief oorgeslaan maar die plekkies, veral Halfaya Pas was maar ŉ doring in die vlees. Hulle het naamlik 6 Franse skeepskanonne met ŉ baie lang trefafstand opgestel en die hele kuspad was onder hul beheer. Solum en Bardia was hawens wat die Geallieerdes broodnodig gehad het. Bevel is dus aan Fred-hulle se troepe uitgereik om te begin met “Operasie skoonmaak” in hierdie areas. Hulle het stelling buite Halfaya-pas ingeneem en daarin geslaag om een van hulle syferfonteine genaamd Punt 207 in te neem. Die peloton moes konsolideer en daar bly vir ingeval die vyand sou probeer om die fontein te ontset. Halfaya-pas was op die platorand en omring van berge en valleie. Die Duitsers was deeglik daar ingegrawe en het van daar op Fred-hulle losgebrand met daardie groot kanonne. Fred-hulle was so naby aan hulle, dat hulle snags moes beweeg. Geen trokke is daar gelaat nie, want hulle is gedurig onder skoot gehou. Die Duitsers het ŉ gewoonte daarvan gemaak om teen dagbreek op hulle los te brand. Die arme manne het letterlik in loopgrawe en frontskuilings geleef. Vroeg een oggend, net na dagbreek, is Fred-hulle deur die Duitsers aangeval. Hulle was duidelik opsoek na water en Fred-hulle was in beheer van Punt 207. Die Duitsers was so goed verskuil, dat dit selfmoord sou wees om Halfaya-pas aan te val. Dit was dus die heeltyd die intensie om hulle te dryf tot op ŉ punt van oorgawe. Wel, die waternood het hulle toe gedwing om tot die offensief oor te gaan, met ŉ tenk en infanterie. Dit het gebeur, nadat hulle reeds die oggend, soos gewoonlik op die Geallieerdes losgebrand het. Fred en van sy manne was op patrollie uit toe die koeëls om hulle val. ŉ Koeël het naby Piet Mulder oopgebars. Van die skrapnel van die koeël het ŉ gat in sy

129

regterbeen bokant die knie geruk, sy regterarm en skouer is ook erg beseer en die skouerblad vergruis. Sy linkerbeen was ook gebreek. Fred het Piet opgetel en hom na veiligheid gedra. Daarna het hy sy wonde verbind en ŉ tydskrif gebruik om die gebreekte been te spalk. Hulle het daarin geslaag om Piet en die man wat naby hom was en deur ŉ stuk skrapnel in sy maag getref is, na hoofkwartier te stuur met die 14de veldambulans. Die soldaat was ene Breytenbach. Fred het nooit weer enige kontak met hom gehad nie, maar Piet het ŉ maand later ŉ bedankingsbrief aan Fred gestuur. Die brief is deur ŉ verpleegster geskryf met ŉ onbeholpe nota wat Piet met sy linkerhand probeer krabbel het. Hy was toe in ŉ hospitaal in Mersah Matruh. Fred en Piet sou mekaar jare later weer raakloop toe Piet na Walmer Polisiestasie verplaas is. Fred was toe by Baken-straat polisiekantoor gestasioneer. Hulle was albei klas 1 sersante. Piet het mank geloop, hy kon nie lank staan nie, was geweldig senuagtig en het baie gerook. Die ondervinding wat hy gehad het by Halfaya-pas, het duidelik nie net ŉ liggaamlike letsel gelaat nie. In 1988 het Piet se seun, Eugene, wat toe al aan Fred bekend was, Fred en sy eggenote in ŉ hipermark raakgeloop en Fred bedank omdat hy sy vader se lewe gered het. “As dit nie vir Oom was nie, was ek nie vandag hier nie”, het hy bygevoeg. Piet moes dus uiteindelik oor daardie dag van doodsangs en pyn gepraat het. Fred-hulle se peloton is later verlig van hul plig om die Punt 207 te bewaak en het aan beweeg na die bopunt van Solum. Die laer deel van Halfaya-pas het deur Solum geloop met die kuspad. Die pad het dan deur die platorand geloop en is Solum-pas genoem.

• Hoofstuk 12 Die stryd om Solum tot oorgawe te bring. Solum was ‘n klein dorpie met ‘n baai en klein hawe. Halfaya-pas kannone het die Solum-pas, direk van Solum, op teen die platorand, beheer. Na skatting was die platorand ten minste 1000 meter hoog. Om Solum te kon bereik, moes daar afwaarts teen die platorand, met behulp van die droë rivierbeddings (wadi’s) beweeg word. Die pas kon nie gebruik word nie, aangesien die Duitsers landmyne daar geplant het en die Halfaya-pas kanonne elke beweging in die area gekontroleer het. Fred-hulle se hoofkwartier was in die area tussen Solum en Halfaya-pas op die platorand. Hulle het in ‘n posisie bokant Solum, waar hulle kompanjie was, beweeg. Die Transvaalse Skotse-kompanjie was in ‘n posisie bokant Solum-pas. Fred-hulle se mag was gretig om die gebruik van die pas te verkry, vir die beweging van troepe en toerusting. Van die Skotte se kant af het hulle verskeie pogings aangewend om Solum te bereik, maar sonder sukses. Daar was een area, ongeveer halfpad teen die platorand af, wat genoem is “Clayton se Loopgraaf”. Die loopgraaf is deur die Skotse Regiment uitgegrawe. Ene Sersant Clayton is daar gedood. Vandaar die naam Clayton’s Trench.

130

Fred-hulle se peloton het in ‘n posisie na aan die Skotse kompanjie beweeg en dit is aan hulle gesê dat hulle Solum gaan inneem. Wat Halfaya-pas betref, was die vyand daar so goed ingegrawe dat die vesting ondeurdringbaar was. Een oggend voor dagbreek het die manne teen die platorand afgedaal in die rigting van Solum. Ongeveer halfpad is daar op hulle losgebrand vanaf Halfaya-pas. Die Duitsers het die seine opgetel deur draad in die droë rivierbeddings te span. Die geweervuur was lukraak en nie na ‘n spesifieke teiken gemik nie. Toe die troepe die gelyk area onderkant die platorand bereik, is daar hewig op hulle gevuur uit van die huise in Solum. Hulle ondersteuningsvuur van die DMR (De Middelandse Regiment) wat deur hulle masjiengeweer-bataljon aan hulle toegewys is, het hulle in staat gestel om die buitewyke van die dorp te bereik, maar die prys wat hulle hiervoor moes betaal, was die verlies van manskap Wentzel van nr. 2 seksie in Fred-hulle se peloton. Dit was nou dagbreek, en van hier af was dit omtrent huis-tot-huis gevegte. Die huise was almal onbewoon. Nr. 1 seksie wat deur Fred aangevoer is, was die enigste seksie wat hulle doelwit vir daardie middag bereik het, maar ‘n paar soldate is gewond. Teen laatmiddag het hulle ongeveer twee derdes van die dorp beset. Teen donker is hulle teruggeroep en nr. 7 peloton het die nagwaak oorgeneem. Die paar Duitse krygsgevangenes is saam met hulle teruggeneem. Die gewondes wat kon loop, is deur van die ander soldate ondersteun en na hoofkwartier aan die bopunt van die platorand geneem. Daar het ‘n warm ete en ‘n welkome ruskansie op hulle gewag. Hoewel hulle baie vroeg die volgende oggend weer moes vertrek, was die paar uur slaap wat hulle ingekry het, verkwikkend. Nr. 1 seksie het slegs 3 manne oorgehad wat kon veg. Van die manne in die betrokke seksie was swaar gewond. Die volgende oggend het die oorblywende lede van die kompanjie, in die vorm van ‘n spiespunt gekonsolideer, hoewel daar nou net 2 seksies in die peloton was. Die Duitsers het gedurende die nag teruggetrek in ‘n grot wat as hospitaal en hawehoof gebruik is. Gevegte het by ‘n pomphuis net onderkant die pas uitgebreek. Aan die regterkant van die pad na die hawehoof en grot posisies was die see en aan die linkerkant ‘n rotswand van ongeveer 7 meter in hoogte. Die pad self was ongeveer 20 meter wyd. Die pomphuis waar die skermutseling die oggend plaasgevind het, was die ingang tot hierdie pad, wat na die hawehoof gelei het. Dit was nou redelik stil en die verwagting was dat net opruimingsoperasies nodig sou wees. By die ingang tot die grot het nou ‘n groot Rooi Kruis vlag gehang. Die manne het die pomphuis gebruik as ‘n tipe skild en om vir ‘n wyle te kon rus. Toe die manne egter die pad wat tot die hawehoof lei betree het absolute pandemonium losgebars. Die hawehoof was ongeveer 300 meter weg van hulle en die pad het ‘n buiging na regs, rondom die baai gemaak. Vanaf die hawehoof en die grot waar die Rooi Kruis vlag gewapper het, het die Duitsers nou op die manne losgebrand. Hulle het ook gevuur vanuit posisies wat hulle rondom die grot gegrawe het. Die manne moes skuiling teen die rotswand vind. Hulle het ook jong Rademeyer wat in die nek gewond was, verloor. Die manne het nou bajonette getrek vir hand-tot-hand gevegte. In hierdie stadium was dit asof die hitte van die stryd so effens afgekoel het, voor dit weer in hewige felheid sou uitbars. Die vyand het nou handgranate na die manne geslinger. Die granate het hout handvatsels gehad en was glad nie so doeltreffend soos hul Britse eweknieë nie. Hierdie gebied was omtrent die enigste waar die Duitse produk nie meerderwaardig was nie. Ook maar gelukkig vir Fred, want toe een van hierdie granate naby hom val, en hy dit nie betyds weggeskop kon kry nie, het hy lig daarvan afgekom, met net ‘n paar stukkies tin in die sitvlak. Was dit ‘n Britse granaat, sou Fred nie vandag hier gewees het om die verhaal te vertel nie. Die intensiteit van die geweervuur het nou afgeneem, maar die masjiengeweer het hulle bly peper, tot Fred dit uit sy skuilplek gewaag het om ‘n handgranaat deur die venster te slinger. Hierna het

131

die geweervuur stil geword. Toe word die wit vlag voor die grot gehys en die garnisoen gee hulleself oor aan Fred-hulle se kompanjie bevelvoerder, majoor Coetzee. Vir die moeë manne was dit omtrent ‘n verligting. ‘n Vlootoffisier was in bevel van die garnisoen. Toe hierdie garnisoenlede as prisoniers uitgemarsjeer word, het hierdie offisier gesê dat sy enigste hoop is dat dit nie hierdie groep sal wees wat Halfaya-pas aanval nie. Wat ‘n kompliment om te ontvang, komende van die vyand! In die grot wat as hospitaal gebruik is, is drie gewondes van die Skotse regiment gevind. Die garnisoen in Solum, was letterlik sonder mediese voorraad en daar kon nie aangegaan word met die versorging van die gewondes nie. Die Geallieerdes se ingenieurs het die landmyne in die pas gou buite aksie gestel, maar Halfayapas was nog steeds ŉ struikelblok wat onoorkomelik gelyk het. Die Duitsers daar het nog steeds beheer gehad oor die hoe of kuspad en sodra beweging waargeneem is, het hulle hewig op die manne losgebrand. Die Vrye Franse-eskader het op hulle beurt ook Halfaya-pas gebombardeer. Eintlik het hulle alles wat beweeg met bomme gepeper en selfs een keer per abuis ŉ voorpos van oom Fred-hulle se 1ste bataljon naby Bardia, aangeval, met die lewensverlies van een manskap. By hulle kamp aan die bopunt van die platorand, het oom Fred-hulle die koste van die veldslag bereken – 2 manne gedood en 4 gewond, wat teruggestuur is na die Unie. Fred is ook verlos van die ongemak van die handgranaat splinters in sy sitvlak. Die manne het nou ook begin beplan aan die offensief teen Halfaya-pas. Daardie gebied is nou omtrent dag en nag gebombardeer. Intussen is Bardia ingeneem deur Fred-hulle se 1ste bataljon, bygestaan deur die ondersteuningswapens wat nie by Solum gebruik kon word nie en tot hulle beskikking gestel is. ŉ Week later het Halfaya-pas oorgegee. Dit was ook min of meer hierdie tyd dat Fred meegedeel is dat ŉ militêre medalje (MM) aan hom toegeken is vir die aksie in Solum.

Solum, Egipte.

132

• Hoofstuk 13 Die offensief gaan voort – die verlies van die 5de Brigade Op 1 Januarie 1942 het die 1ste bataljon Bardia verower. Daar is 7775 van die Duits-Italiaanse soldate gevange geneem. Op 17 Januarie 1942 is Halfaya-pas ingeneem. Die manne het bly voortbeweeg – nader aan Sidi Resegh, waar die hele 5de Brigade letterlik uitgewis is. Diegene wat nie voor die Duitse tenks, wat sonder die geringste teken van genade voortgestorm het, gesneuwel het nie, is gevange geneem. Brigadier Armstrong wat die 5de Brigade aangevoer het, is gevange geneem. Die Duitse wapentuig was eenvoudig net meer modern en doeltreffend as dit waaroor die Geallieerde magte beskik het. Toe brig. Dan Pienaar en sy 1ste Brigade, op grond sy voorgevoel die slagveld van Sidi Resegh bereik, was dit te laat om die 5de Brigade te hulp te snel, en die 6de Brigade, bestaande uit NieuSeelanders is bygestaan. Brig. Pienaar het 25-ponders gebruik om die vyand terug te dryf. Die Slag van Sidi Resegh sal in die anale van die geskiedenis aangeteken staan, as ŉ lanfer dag, soos dit die geval was met die Slag van Delville-bos, gedurende die Eerste Wêreldoorlog. Fred-hulle se bataljon het opwaarts beweeg en bokant Bardia aan die kus stelling ingeneem. Terwyl hulle opwaarts beweeg het is daar op ŉ geskutkuil afgekom op ŉ baie modern lugafweer geweer. Die meganisme van die geweer was uitmekaar gehaal. Daar was ŉ paar manne wat Fred gehelp het om die dele bymekaar te maak, wat hulle gereken het, aan die geweer behoort en al die dele is aan een van die trokke vasgemaak en met hulle saamgesleep. Na Sidi Resegh is weinig weerstand gebied en het die vyand teruggetrek tot by Agheila op die Libiese grens. Nadat die manne kamp opgeslaan het, het Fred die geweer onderdele geneem en binne ŉ dag het hy die wapen aanmekaar gesit en dit afgevuur. Die wapen was van Italiaanse oorsprong en het meer na ŉ speelgoed geweer gelyk as ŉ wapen vir oorlogvoering. In hierdie stadium het Brittanje en haar kolonies nou al vir ŉ jaar alleen gestaan teen die goed voorbereide Duitse en Italiaanse magte. Almal het die spreekwoordelike doodskoot verwag, want sy is omtrent dag en nag gebombardeer. Maar Duitsland het nou sy visier op Rusland ingestel, klaarblyklik omdat sy Afrika Korps nie juis hond kon haaraf maak in die Midde-Ooste nie. Sy aanslag om die Suez-kanaal asook die ryk olievelde van die Midde-Ooste te beheer is deur die 8ste Weermag gefnuik en hy het nou sy oog gevestig op die olievelde van Roemenië. In Desember 1941 het Japan Amerika, by “Pearl Harbour” sonder enige oorlogsverklaring aangeval. Duitsland verklaar oorlog teen Amerika en die bordjies word verhang, want Brittanje was nou nie meer alleen in die stryd nie.

133

Maar in die Midde-Ooste het die Geallieerdes maar nog swaar gekry, wat lug oorlogvoering betref. Die Spitfire was nie aangepas vir die woestyn klimaat in daardie stadium nie. Aan die front het daar nou ŉ periode van rus ingetree, wat die magte die geleentheid gebied het om in hulle posisies te konsolideer. Die Duitsers se Afrika Korps was by Agheila in ŉ natuurlike verskansing ingegrawe, in die vorm van ŉ bottelnek, en die 8ste weermag, waarvan Fred deel was, het nie genoegsame manne en effektiewe wapentuig gehad om hulle daar uit te dryf nie. Sou hulle beter in die lug toegerus wees, sou dit natuurlik die situasie heeltemal verander. ŉ Britse vermaaklikheidsgroep het in daardie stadium Mersah Matruh besoek en daar is een middag aan die manne verlof toegestaan om die konsert wat aangebied is, by te woon. Dit was die eerste keer wat Fred vir Vera Lynn gesien en gehoor sing het. Die manne het die soldate liedjies wat sy gesing het, geniet en waardeer. Terwyl die manne die geleentheid gehad het, het hulle ook op ŉ ontdekkingsreis gegaan na plekkies soos Bardia en Fort Capuzzo. Hierdie plekkies, veral Bardia, ŉ hawestad wat in ŉ kom met die Platorand wat dit omsluit, geleë was, was pragtig. Die manne het nou terug beweeg na die area tussen Halfaya-pas en Sidi Barâni aan die kus. Hulle het die gruispad en gevaarlike pas by Halfaya-pas gebruik. Lt. Landman, Fred se pelotonoffisier het gevra dat Fred die voertuig bestuur waarin hy gereis het. Dit was net hulle twee in die voertuig teen die gevaarlike pas uit. Fred het in daardie stadium nog nie eens oor ŉ geldige rybewys beskik nie, maar hy het hom goed van sy taak gekwyt en die gevaarlike reis het so seepglad verloop dat die luitenant heel tevrede was. Natuurlik was die luitenant nie daarvan bewus dat die bestuurder van die trok nie oor ‘n bestuurderslisensie beskik het nie.

• Hoofstuk 14 Woestyn-sandstorm Terwyl die manne aan die beweeg was na die area tussen Halfaya-pas en Sidi Barâni, het hulle ŉ woestyn-sandstorm beleef, wat vir drie dae gewoed het. Dit was in die middag, toe dit gelyk het asof die hele woestyn na hulle aangerol gekom het. Dit was so donker dat jy by tye nie verder as ŉ armlengte voor jou kon sien nie. Soms het dit beter gegaan. Vreemd, maar as jy die sand van jou afgeskud het, het die ghries vlekke op jou klere ook sommer verdwyn. Daar was geen radio’s nie en ŉ draad was gespan tussen hulle en die wagte, anders sou hulle maklik kon verdwaal. Op die tweede dag het die manne verveeld begin raak om net rond te sit. Gelukkig het hulle stofbrille en gasmaskers gehad vir beskerming teen die sand. Piet Craine, hulle peloton se boodskapper, het besluit om by die NAAFI (Naval, Air Force and Army Institute) ŉ mobiele trok, waar jy kos en drank te koop kon kry, uit te kom. Piet het voor op die modderskerm van ŉ voertuig geklim, met die verbindingstelefoon tussen die peloton en hoofkwartier, om aan die drywer die pad aan te dui. By hoofkantoor het hy die verbindingslyn na die NAAFI geneem, whisky en bier gekoop en langs dieselfde roete teruggekom. ŉ Bottel whisky

134

het 9 ⁄ - (90c) gekos. Piet Craine se gewildheid het natuurlik na hierdie “heldedaad” met ŉ hele paar grade by sy makkers gestyg. Wel, daar was weer lewe na die storm. Gerugte het die rondte gedoen dat sommige van die eenhede ‘n pantserkorps gaan vorm. Die hele 2de divisie sou daarby betrokke wees. Hulle was reeds in afwagting op tenks, sodat hulle opgelei kon word in daardie veld van oorlogvoering. Amerika sou hulle van die tenks voorsien. Die Generaal Grant-tenk het alreeds gearriveer en is in gebruik geneem deur die Britse 7de Gepantserde Divisie wat in die woestyn gestasioneer was. Daar is geglo dat die Generaal Sherman-tenk, sommer in die algemeen na verwys as Shermantenks, vir die 2de Divisie in aantog was. Dit was die rede waarom hulle verder moes aan beweeg. Daar is intussen iets gevind vir die manne om hulle besig te hou. Fred-hulle se peloton is byvoorbeeld gestuur na ŉ lugmagbasis, deur Suid-Afrika se 24 Eskader beman, om die basis te bewaak. Die eskader het die Glenn-Martin Maryland-bomwerpers met dubbel enjins gevlieg. Al hierdie Glen-Martin Marylands, het ŉ langer trefafstand gehad, as gewone vegters. Eendag was daar omtrent ŉ geskarrel om die vliegtuie te ont-bom. Op ŉ vraag van Fred, is gesê die vliegtuie gaan as vegters gebruik word. Inligting is ontvang dat Duitse troepe-draende vliegtuie op pad was met troepe en voorrade om Rommel se Afrika Korps te versterk. Weermag se Intelligensie afdeling het aan die manne besonderhede gegee van die aantal vliegtuie wat op pad was om Rommel te versterk, hulle vertrektye uit Italië, die roete wat hulle sou volg, en die verwagte tyd wat hulle die Noord-Afrikaanse grens sou bereik. Hulle het duidelik geen vegvliegtuie gehad om hulle te dek nie, want die trefafstand was te ver Fred-hulle het angstig op die vegvliegtuie se terugkoms gewag, soos gewoonlik, wanneer hulle op ŉ missie vertrek het. Omdat Fred-hulle nou so betrokke was by die Eskader se operasies, het hulle die vliegtuie begin tel soos hulle ingekom het. Later, dieselfde middag van hul vertrek, het al die Vegters veilig teruggekeer. Hulle missie was suksesvol en dit moes ŉ swaar slag vir die ou Woestynjakkals se Afrika Korps gewees het. Vir Fred-hulle was die tydjie saam met die Eskader maar kort, want die Duitsers het met ŉ offensief in Agheila begin en was besig om veld te wen. Die sukses van Woestyn oorlogvoering het grootliks daarvan afgehang wie die inisiatief eerste neem. Dit was ŉ geval van wie slaan eerste en hoe hard!

• Hoofstuk 15 Na die front Fred-hulle se bataljon was nou haastig aan die beweeg – noordwaarts, frontwaarts… Hulle is in konvooie na ŉ sentrale punt vervoer. Die Suid-Afrikaanse divisies was groter as die Britse divisies. Waar daar 13 man in ŉ Suid-Afrikaanse seksie was, het ŉ Britse seksie slegs uit 9 manne bestaan. So op hierdie stadium is manne dus as reserwes teruggehou. Fred se peloton bevelvoerder,

135

Luitenant Paul Landman, is agtergehou in die reserwe mag en Fred is aangewys as peloton bevelvoerder. Die soldate is in konvooie, gedek met pantservoertuie, verskuif. Op hul reis deur die woestyn, het hulle by Tobroek, in Libië verby beweeg na Gazala. Hulle is ook onderweg na hul bestemming deur die Duitsers gebombardeer met hulle Stuka-duikbomwerpers en Messerschmitt-vegvliegtuie. Dit was Fred se eerste ondervinding met die Stuka-bomwerper. Die vliegtuig het laag ingekom en dan sy duik beweging uitgevoer. Die Geallieerde divisie kon ŉ paar van hulle neerskiet. Dit was pateties om te sien hoe hulle grondwaarts tuimel en in die sand ontplof. Hierdie duikbomwerpers het ŉ sirene laat afgaan wanneer die duikbeweging uitgevoer word en wanneer die 500lb-bom afgegooi is, het die geweerskut agter in die vliegtuig op jou losgebrand. Dit was ŉ senutergende ervaring en of jy agter die vaal woestyn bosse geskuil het, of veiligheid agter die trokke opgesoek het, het jy nog steeds ŉ ope teiken gevoel. Nietemin het dit erger gevoel as wat dit was, want slegs ‘n paar trokke is beskadig en die reis kon sonder ongevalle voortgesit word na Gazala, waar posisie ingeneem is. Die Duitsers is by Tmimi en Mkili gestuit, waar hulle hulleself ingegrawe het. Daar was ’n 10 km strook niemandsland tot by die Gazalla lyn. Die Gazala-lyn as pelotonbevelvoerder Die Gazala-lyn het gestrek van die see tot die platorand. Dit het oor ŉ area van 5 tot 6 kilometer gestrek, wat deur Fred-hulle se kompanjie gedek is. Die 1ste divisie wat nou onder bevel van genl. Dan Pienaar was, het by die platorand by die aanvalsmag aangesluit. Kol. Palmer is bevorder tot brigadier en het bevel van die 3de Brigade oorgeneem. Kol. Grobbelaar was nou in bevel van die reserwe mag van die 1ste Suid-Afrikaanse Polisie-bataljon. Verder in die woestyn op was daar ŉ area hoog teen die platorand wat die linkerflank van die lyn gevorm het. Dit is op die landkaart aangedui as Punt 209. Punt 209 is deur lede van die Franse Vreemde Legioen ingeneem. Britse divisies soos die Green Howards was ook in die lyn en het by die 1ste Suid-Afrikaanse divisie aangesluit. Die peloton waarvan Fred die bevelvoerder was, het ŉ seksie net onder die platorand in posisie gehad. Sommige van die kompanjie soldate is teruggehou as reserwe en was op ŉ gereedheidsgrondslag. Hulle was ŉ hele ent agter die front soldate en op die agtergrond ontplooi. Nadat die Duitsers gestuit is, het aktiwiteite op die lyn heeltemal afgeskaal tot dag- en nag patrollies. Fred het Wally Krantz, wat by die hoofkwartier-bataljon was, se oorplasing na sy peloton bewerkstellig, en vir die twee boesemvriende was dit ŉ groot vreugde om weer saam te wees. Soos Fred sê: hulle was nie net groot vriende nie, hulle was soos broers. Die feit dat Fred die jongste in sy peloton was, het glad nie sy leierskap affekteer nie. Buitendien was Fred sedert sy SDB dae gewoond om leiding te neem.

136

• Hoofstuk 16 Promosie na regiment-sersant-majoor van die 2de Suid-Afrikaanse Polisie-bataljon Een oggend vroeg lui die veldtelefoon by Fred se pelotonhoofkwartier. Fred was steeds die peloton bevelvoerder. Dit was die adjudant, kapt. Bill Landsdell, wat Fred meegedeel het dat sy teenwoordigheid by die bataljonhoofkwartier verlang word. Hy is ook aangesê om sy bagasie saam te bring aangesien hy nie weer na die peloton sal terugkeer nie. Talle vrae het deur Fred se kop gemaal, en natuurlik was hy ook effens bekommerd. Hy kon nie aan enigiets dink wat hoofkwartier ontevrede kon stem met sy leierskap oor die peloton nie, maar wat kon dan die rede wees vir die dringende oproep? Die Bataljonhoofkwartier was gesetel in ŉ groot dubbelverdieping huis. Toe Fred daar aankom, het ŉ ordonnans hom na die kantoor van die offisier in bevel, kol. Du Toit, geneem. Hier is Fred deur kol. Du Toit, in die teenwoordigheid van kapt. Landsdell meegedeel, dat hy na die rang van adjudant offisier klas 1, die regiment-sersant-majoor (RSM) van die 2de Suid-Afrikaanse Polisie Bataljon, bevorder is. Fred is ook meegedeel dat lt. Landman binnekort die peloton sou oorneem. Fred was stomgeslaan. Hy was 21 jaar oud en die jongste RSM in die Britse Leër. Daar was 3 SersanteMajoor, wat sy seniors was, maar hy is bo hulle verkies, in die plek van RSM Henn, wat weens swak gesondheid teruggestuur is na die Unie. Verskeie pligte het op die nuwe RSM gewag, maar sekerlik sy grootste verantwoordelikheid, was die verspreiding van ammunisie na die verskillende kompanjies. Fred het sy kwartiermeester gehad, maar ook net 3 trokke tot sy beskikking om die ammunisie by die verskillende punte te kry. Die verspreiding van rantsoene, en die werk verrigting van die kompanjie kwartiermeesters, was deel van sy verantwoordelikheid. Fred het baie gou in hierdie nuwe verantwoordelikheidsveld aangepas. Kort na Fred die leisels as RSM oorgeneem het, begin die Duitsers met ŉ nuwe offensief in die westelike woestyn. Hulle aanval op Bir Haghiem en Punt 209 begin in al sy felheid. Pantser voertuie is gestuur om die manne van die 8ste Weermag weg van Punt 209 te kry, maar dit was onmoontlik om enigiets te vermag. Die Duits-Italiaanse vegvliegtuie, het die lugruim gevul, die bomme het letterlik gereën, en enigiets wat beweeg het, is geteiken deur masjiengeweer skuts. Daar is bevel aan die 2de Suid-Afrikaanse Polisie bataljon uitgereik om na ŉ sterk punt naby Tobroek te verskuif. Die idée was dat hulle so hulle posisie sou versterk. Die front by die Gazalalyn het steeds, ten spyte van die swaar lugaanvalle staande gebly. Die geharde Legioensoldate het moordende aanval na moordende aanval, dapper afgeweer. Maar die Duits-Italiaanse magte het stelselmatig die weerstand afgebreek tot hulle Bir Haghiem kon binnedring. Die ander magte binne die gebied moes terugtrek of sneuwel. Die Suid-Afrikaanse 1ste divisie onder genl. Dan Pienaar, was deel van hierdie mag, wat moes terugval voor die Duitse aanslag. Terwyl hierdie magte aan die terugtrek was, het die vyandelike magte toegang tot die platorand verkry, en ook vandaar op die troepe losgebrand. Fred hulle se bataljon het as agterhoede geveg, om te verhoed dat die troepe uit Gazala, afgesny word. Sodoende is Fred-hulle forseer om in die spervuur van die vyand te beweeg. Daar was ’n gaping waardeur hulle moes beweeg, die buiterand was vol myne gelê. Al die woede van die aanval was nou op hierdie deurgang gekonsentreer. Fred het ŉ baie ervare bruin drywer gehad, wat geen tekens van vrees getoon het nie. Dit, opsigself, het Fred ook meer moed gegee. Kort na hulle deur die opening beweeg het, was Fred in die eerste van sy drie ammunisie trokke. Die trokke was gelaai met al die verskillende tipe wapens wat gebruik is. Drie Duitse ME109 Vegvliegtuie, het baie laag vanaf die see se kant ingekom, om op die manne te vuur. Vir Fred was dit of hulle reguit op die ammunisietrok afgepeil het. Hy het aan die drywer instruksie gegee om af te trek en uit die voertuig te spring. Fred het terselfdertyd ook gespring. Ook

137

net betyds, want sekondes nadat hulle die grond getref het, het die trok in vlamme opgegaan. Fred en sy drywer het oorleef, maar die trok met sy kosbare voorraad was verlore. Hulle het in Fred se volgende trok, die reis voortgesit. Op hulle weg na Tobroek, het hulle uitgesprei om die hoofpad te vermy, wat feitlik voortdurend onder skoot was van Duitse en Italiaanse vliegtuie. Op hierdie reis het Fred van sy grootste vrese op die oorlogsfront ervaar. Die Duitsers het heeltyd op hulle gevuur, vanuit die lug. Trokke moes aftrek en die drywers moes dan terug vuur of skuiling vind. Oom Fred het ŉ Bren-masjiengeweer gehad, en het na vegvliegtuie geskiet. Mens kon jou skaars die neteligheid van die situasie indink…. Trokke wat in ligte laaie staan, geweervuur en bomme wat uit die lug val….. Jy kom tot ŉ punt waar jy maar net dit wat besig is om te gebeur outomaties aanvaar en eenvoudig bly terugslaan. In die hitte van die geveg, het Fred uit ammunisie geraak. Hy het onthou dat daar selfs ammunisie op die kombuis se trok gelaai was en het gou daarheen beweeg en toe hy ŉ houer oopmaak, waarin hy gemeen het ammunisie kon wees, het “onse hoender” met so ŉ lawaai uit die houer gevlieg, dat Fred byna op sy rug geval het. Iemand het die hoender in ŉ leë ammunisie houer versteek en soos die noodlot dit wou hê, was dit juis die houer wat Fred moes oopmaak. Wat van die hoender geword het, sal niemand seker ooit weet nie. Op hulle weg na Tobroek, was daar vele oponthoude, as gevolg van die aanvalle wat voortdurend geloods is. Op een plek, het een van die A-kompanjie se manskappe oorgeneem by ŉ skuilgat. Toe hy egter induik, het granate ontplof en sy hele maag is basies weggeskiet. Hy is per ambulans na Tobroek geneem, en dit is nie duidelik of hy die voorval oorleef het nie. Fred het die man met die naam Veigne, ŉ baie gawe persoon gevind. Oom Fred het, toe die man op ŉ draagbaar weggeneem is, outomaties teruggedink dat hulle een aand tydens krygsoefeninge in Pietermaritzburg gesels het. Veigne het daardie aand gesê hy sou nie in die gesig van die man wat nie sou terugkom nie, wou kyk nie…. Met hulle aankoms in Tobroek, was dit vir Fred-hulle ooglopend dat geen lugafweer wapens lugwaarts opgestel is nie. Slegs leë geweerkuile het hulle begroet. Tobroek was ŉ verlate dorp, in teenstelling met die dorp wat Fred nie so lank gelede nog besoek het nie. Intussen het die 1ste divisie Tobroek verbygetrek na El Alamein, waar die Geallieerde magte beoog het om kragte saam te snoer in ŉ poging om die Duitsers te stuit. Dit het algaande duidelik geword waarom al daardie verskansings by El Alamein gebou moes word, en waarom letterlik elke beskikbare wapen daarheen gestuur is. So was dit nou ook duidelik waarom sommige troepe onttrek is om direk na El Alamein te gaan. Die Geallieerde bevelvoerders se strategie was om die vyand in die ope te kry – weerloos, sonder verskansings en lang lyne van kommunikasie. Teen die tyd dat die troepe Tobroek binne beweeg het, het gevegte gewoed, na die suide van Acroma toe. Acroma was waar die ompad na Tobroek en die Tobroek hoofpad kruis. Fred-hulle het dadelik in hul posisies inbeweeg in die besef dat hulle Tobroek gaan behou. Gerugte wou dit hê dat genl. Dan Pienaar aan genl. Klopper, wat nou bevelvoerder van die 2de divisie was, gesê het om uit Tobroek pad te gee en in El Alamein aan te sluit. Fred-hulle het na die noordelike omstreke van Tobroek verskuif en hulle posisies daar opgeneem. Die 4de Brigade aan hulle linkerkant, was ŉ brigade van wagte en ŉ Indiese divisie. Dan was daar ook die ondersteuningstroepe. Fred-hulle het op ŉ Sondag Tobroek binne beweeg. Daar was verskansings maar elkeen moes homself inrig. Daar is ook voortdurend op hulle gevuur, hoofsaaklik deur Stuka-bomwerpers. Teen Woensdag was Fred-hulle onder beleg, en genl. Klopper was in bevel van Tobroek. Dit was dieselfde genl. Klopper, wat in bevel van die SDB was, toe Fred daar was.

138

Sedert daardie Woensdag, was dit of die vyand met al sy mag, net op Tobroek gekonsentreer het. Een aand was daar ŉ BBC-nuusberig oor die radio, waarin gesê is dat Tobroek sy belangrikheid vir die Geallieerde magte verloor het. Een oggend toe Fred een van die vervoerafdelings besoek het, om enersyds te verneem of hulle al gevestig is en andersyds om ŉ gedetailleerde verslag te kry van die stand van hul beskikbare voertuie , het die Duitse Stukas weer aangeval. Die mane was al gewoond aan hierdie aanvalle, en dit het nie meer so ŉ ontstellende uitwerking op hulle gehad nie. Hierdie keer was Fred ŉ bietjie laat om skuiling op te soek en ŉ splinter het hom getref, net toe hy ŉ duikbeweging uitvoer. Fred het later hieroor skertsenderwys hieroor opgemerk: “Die definisie van ŉ goeie soldaat, is iemand wat twee keer gewond is, en elke keer van agter.” Saterdagmiddag 20 Junie 1942, het die Duitsers deur die verskansings by die Indiese Brigade deurgebreek. Teen laatmiddag daardie dag, was die hawe van Tobroek in hulle hande. Gedurende die nag is ŉ oproep deur die bataljon ontvang vir anti-tenk granate. Teen 05:00 die oggend het Fred ŉ hoeveelheid na die divisie se hoofkwartier geneem. In die teenwoordigheid van Genl. Klopper het Fred die granate gelaai. Dit was eers toe dat hy verneem het dat slegs drie tenks beskikbaar was vir gebruik, daar die 7de pantser divisie swaar verliese gelei het, as gevolg van die hewige tenk gevegte wat plaasgevind het by Knightsbridge naby Acroma. Toe Fred-hulle Tobroek binnegegaan het, het hulle die agterhoede gevorm vir die oorblywende troepe van die 8ste weermag om te kon deurgaan. Die tenks wat hulle gehad het, is die beskadigde tenks, wat in die werkswinkel herstel is. Fred is deur Genl. Klopper beveel om na hulle verdedigingslyne terug te keer. Die son het opgekom en behalwe vir ŉ paar skote wat van die manne na die hawe gevuur is, was dit stil. Fred het in hierdie stadium besef dit sou nodeloos wees om terug te probeer veg, aangesien hulle feitlik niks gehad het om mee te probeer veg nie en selfs die hawe was nou onder vyandelike beheer. Teen 7h00 het genl. Klopper oorgegee. Klopper se oorweging was om lewens te red. Dit was duidelik dat hierdie manne die prys moes betaal vir die 8ste weermag om te kon deurbreek na El Alamein. En die Duitsers het nou gesit met duisende krygsgevangenes wat ŉ groot deel van hulle mag gevorm het. Voor die amptelike oorgawe, is voorraad opslagplekke opgeblaas, trokke en ekstra bagasie verbrand. Tobroek was gehul in ŉ kolom van rook. Die trokke is by die kranse afgegooi in die see. Met die ontploffings wat veroorsaak is, kon die son nie deur die vlamme en rook gesien word nie. Vir Fred was dit een van die slegste ondervindings van sy lewe. Die gedagte dat hy kon omkom in ŉ gevegsituasie, het al by hom opgekom, maar om as krygsgevange die wapen neer te lê, was eenvoudig iets waaraan hy nooit gedink het nie. Dit was nie ŉ aangename gedagte om een van meer as 20 000 soldate te wees, wat gevange geneem is, sonder dat een enkele skoot ter verdediging van Tobroek, geskiet is nie.

139

• Hoofstuk 17 Die Oorgawe by Tobroek: Krygsgevangenes Die Geallieerde troepemag by Tobroek, is tot oorgawe gedwing 7h00 op 21 Junie 1942. Fred en van die seiners het planne gehad om, die Saterdagaand, nadat die hawe beset is, te ontsnap. Hulle het net vir die bevel gewag, en kon nie hulle pligte verlaat sonder die amptelike goedkeuring nie. Hulle planne was deeglik uitgewerk, maar hulle het nooit die opdrag ontvang nie. Hulle sou na die woestyn ontsnap en hul weg vind na El Alamein. Na die oorgawe, het die manne na die bataljon hoofkwartier marsjeer tot gevangeneming. Op hierdie stadium het Fred nie sy hande in die lug opgesteek as gebaar tot oorgawe nie. Duitse wagte het nou die prisoniers noukeurig dopgehou en vergesel na ŉ area bokant Tobroek. Dit was opdraande pad met ŉ draai. Iemand moes voor gevangeneming ŉ draai in die kombuis gemaak het en daar ŉ 10 pond blik stroop gebuit het. Langs die pad het hy natuurlik moeg geword en sy kosbare soetigheid maar laat agterbly. Iemand in die groep het ŉ poging aangewend om die blik op te tel, maar die Duitse wag het op hom geskiet. Talle male na daardie voorval, wanneer Fred honger was, het daardie blik stroop behoorlik by hom gespook, veral in sy drome. As ŉ mens honger is, is al jou drome maar voedsel gesentreerd. Toe hulle by die aangewese plek van aanhouding aankom, was dit alreeds laat namiddag. Hulle moes in die oopte sit. Niemand was hierop voorbereid nie, en meeste van die gevangenes het neerslagtig voorgekom. Die woord stres, het op daardie stadium nog nie in die woordeskat van enige taal voorgekom nie, maar vandag sou ons kon sê die manne het kwaai aan stres gelei. Manne het hul vriende opgesoek en so in groepies saamgebondel. Niemand het geweet wat nou met hulle gaan gebeur nie. Vir die Duitsers was hierdie ±20 000 prisoniers ŉ meulsteen. Geen voedsel of water is aangebied nie. Almal is saamgebondel met die wagte rondom hulle. Fred het die situasie deeglik opgesom, en ŉ seiner en bruin drywer, het dieselfde breingolf as hy gekry. Hulle sou ontsnap – al langs die see beweeg snags, en bedags in grotte en uitgrawings skuil - Tot hier die konvesionele oorlog waarin die SAP-brigade betrokke was en soos Oom Fred beskryf.

140

WO2: PROPAGANDA: ENKELE WOORDE EN VOORBEELDE: BRIG. HENNIE HEYMANS Daar is net drie maniere beskikbaar om enige mens se gedagtegang of houding te verander: 1. Deur oortuiging; 2. deur oorreding (lokmiddele); of 3. deur dwang. ‘n Magsvermenigvuldiger is soms die onaantasbare dinge, soos propaganda en geloof, wat jy gebruik om jou strategie en jou wil te verstrek. So het die regering van genl. Smuts in 1939 – 1945 ook van propaganda gebruik gemaak om ons land se gemoedere te verstrek. Die propaganda was ‘n gedurige langtermyn sensitering of bewusmaking om tydens die oorlog beide die soldaat en die burger op te skerp. So word burgers aangemoedig om te bespaar, om in oorlog beleggings (war bonds) te belê, om bv. nie oor skepe en hul vrag te gesels nie – veral nie in kroeë nie, om by die weermag aan te sluit, om bv. passasierstreine spaarsaam te gebruik en om verdagte persone en optrede aan die owerhede te rapporteer. Natuurlik het die SA Polisie met NONGQAI tydens WO2 voorgeloop met die propaganda veldtog. Daar was natuurlik ook posseëls, koerante, nuusfilms en tydskrifte wat die oorlog “bemark” het. Tydens WO2 het ons, die Unie van Suid-Afrika, van die Britte se oorlogsboek gebruik gemaak. As oorlog uitbreek weet die soldaat en die owerheid presies wat hy moet doen. Toe ons die Britse Gemenebes verlaat het gedurende 1961 ons nie meer deel gehad aan die Britse oorlogsboek nie (So het ons bv. tydens die rewolusionêre oorlog ons eie “oorlogsboek” gehad – ons het dit ATO genoem – Administrasie Totale Oorlog en elke departement het ‘n DATO gehad – t.w. Departementele Administrasie Totale Oorlog. So het bv. die departement van polisie presies geweet wat van hom verwag word. ‘n Wye reeks van onderwerpe word gedek – bv. vyandelike persone in jou gebied, noodregulasie, seker aanhoudings en watter “stratkom” die polisie moes bedryf bv. bemarking van suksesse, om een voorbeeld te noem. Natuurlik maak die vyand op sy beurt ook van propaganda gebruik: Radio Zeesen is van Duitsland na Afrika uitgesaai en is tot in die Verre-Ooste opgevang. Die Duitsers het ook van Afrikaanse omroepers gebruik gemaak – name word weerhou. Interessant, ‘n Engelssprekende omroeper, Lord Haw-Haw, Robey Joyce was in Berlyn dieselfde tyd toe Robey Leibbrandt daar was. Robey Leibbrandt se moeder was ‘n Joyce en hulle was verlang familie. Lord Haw-Haw het veral na die Britte en Engelssprekende troepe uitgesaai met die doel om luisteraars te demoraliseer. Na die oorlog is Lord Haw-Haw tereggestel wees hoogverraad. Hy is op ‘n tegniese punt skuldig bevind: Alhoewel hy ‘n Duitse onderdaan was, het hy aanvanklik met ‘n Britse paspoort na Duitsland gereis om daar ‘n Duitse burgerskap te aanvaar. Op ddardie tegniese punt is hy skuldig aan hoogverraad bevind. Waarom luister mens na die vyand se uitsendings? Jou land sensor die nuus in sy eie belang (want duie vyand luister ook daarna) en die vyand op sy beurt weer vertel die burgers van die teiken land wat werklik gebeur – soms ietwat oordrewe; maar strewe om geloofwaardigheid te behou. Dit was bv. teen die bepalings van die oorlogsregulasies om in Suid-Afrika na Radio Zeesen te luister. (Maar baie Afrikaners en Engelse het na Zeesen uitsendings geluister omdat hul uitsendings uitstekend was.) Tydens verskeie noodtoestande in Suid-Afrika het ons ook bv. na Radio Freedom geluister waaroor hulle spog of na die BBC se Afrika diens. Die BBC of “Voice of America” het ons bv. goed vertel wat die SAUK nie vertel het Hier volg ‘n paar voorbeelde van propaganda plakkate:

141

142

143

144

145

Baie van hierdie plakkate deur die staatsdrukker was in kleur.

146

Spesifiek gemik op Boere-Afrikaner sentimente:

147

148

• Voorblaaie: Nongqai Natuurlik het die Nongqai ook sy voorblaaie vir propaganda gebruik. Ironies die soldaat en polisieman moet indirek ook hiervoor betaal:

“Cry havoc and let slip the dogs of war!”

149

Ons magte is nou in Egipte â&#x20AC;&#x201C; hulle was suksesvol teen die Italianers in Kenia en AbessiniĂŤ.

150

Veldmaarskalk JC Smuts en mev Smuts â&#x20AC;&#x201C; die egpaar was baie gewild onder die Unie se troepe.

151

Die VSA se toetrede tot WO2

152

Lugmag voer die botoon.

153

Sit â&#x20AC;&#x2DC;n wag voor jou mond!

154

“Koue staal” van die infanterie!

155

Aanvulling word gedoen!

156

Die lugmag maak reg vir die geveg!

157

Die geskut bring sy kant!

158

Die BBC en die SAUK was op die slagveld!

159

Generaals in â&#x20AC;&#x2DC;n strategiese gesprek op die slagveld.

160

“V” for Victory – “V” vir Vryheid!

161

Selfs bejaardes ondersteun die oorlog en bring â&#x20AC;&#x2DC;hul kant!â&#x20AC;&#x2122;

162

Kalkoen vir Kersfees!

163

Kom Suid-Afrika! â&#x20AC;¢

Bevinding

164

Daar is letterlik honderde voorbeelde in die Nongqai van “strategiese kommunikasie – eie magte” beskikbaar, dit blyk ‘n voltydse aanslag op ons troepe te gewees het. Ons vestig u aandag op die volgende ter stawing van bostaande stelling:

165

Ten slotte let op die inhoud van die volgende:

166

Vergroting van skrif:

167

Hier bv. is Kerswense aan die manne in die noorde:

STRYDKRAGTE PER LUGVERVOER: SA POLISIEBRIGADE Alhoewel dit nie wyd gepubliseer is nie, het Suid-Afrika die voortou geneem en 'n skitterende rol gespeel op die gebied van die lugvervoer van strydkragte. In Junie 1940 het agt SAA Junkers Ju 52/3-vliegtuie 'n kompanie van die Transvaal Scottish van Swartkop-lugmagbasis na Pietersburg gevlieg en weer terug na Swartkop gevlieg met opdrag om die vliegveld teen 'n fiktiewe vyfde-kolom aanval te beveilig. Op 1 Julie 1940, is kolonel FW Cooper, opdrag gegee om 2 bataljonne van die Polisie Brigade op te lei, om per vliegtuig ‘n moontlike besetting van Lourenço Marques te loods indien dit nodig sou wees om te voorkom dat dit deur die Duitsers beset word. 'n Reeks oefeninge is tussen 9 en 15 Julie 1940 by die Waterkloof- en Wonderboom-lugmagbasisse gehou en standaard operasionele prosedures is opgestel vir die vinnige ontplooiing van soldate per vliegtuig. Dit was 'n innoverende konsep en voordat die geallieerde magte se militêre beplanners daaraan gedink het. Verwysing: http://samilitaryhistory.org/8/p08febne.html Sien ook Voorwaarts mars!

168

SA POLICE BRIGADE PERSONALITIES / PERSOONLIKHEDE VERBONDE AAN DIE POLISIEBRIGADE: HBH Sonder mense is daar geen brigade of polisiemag nie! Uiteraard kon ek nie elke lid van die brigade se foto hier aanhaal nie. Die opperoffisiere, die offisiere, die RSM’s, die AO’s, die onder-offisiere en manskappe is natuurlik ook baie belangrik. Almal vorm ‘n hegte eenheid en almal het mekaar nodig. Die offisiere is daar vir leiding, strategie en taktiese formulering, die AO’s en oo’s werk met die manskappe om die beste uit hulle te kry. ‘n Offisier stel natuurlik die voorbeeld wat die res moet navolg. Hy moet vir sy manne sorg en hy eet nie voor sy manne kos het nie! Die pelotonoffisier is die man wat die pas aangegee en hy moet dapper wees en van voor af lei! • •

Officers of the units forming the 6th Brigade Brigade Staff

169

•

Officers of 1SAP

Met erkenning aan brig. FW Cooper

• • •

Luitenant PHS Henning was later die kwartiermeester. Luitenant DJJ Maritz was later die BO van die SAP-kollege. Luitenant PJ Dillon was in beval van die SAP op 26 Augustus 1966 tydens die Slag van Ongulambashe.

170

•

Officers of 2SAP

Opmerkings • • • • •

Kaptein Lemmer het later burgemeester van Johannesburg geword en hy is met die ere-rang van genl.maj. vereer. Luitenant LP Bradley was aan die SAP-orkes verbonde. Luitenant WA Wessels is die vader van dr Leon Wessels. Lt. P du P Taylor was aan die SAP-kollege verbonde gedurende 1964. Oom Fred Geldenhuis het RSM Henn vervang – HBH.

171

A – Adendorff, HJ

B – Capt.Baseley, Capt. FNEB Malan, Maj. Stander and Capt. Prinsloo

172

B - C Botha, WH Crotty & GP Britz

SM Chris Botha (1942-09)

Capt. GP Britz & Capt. WH Crotty (1940-03)

C - Maj. JP Coetzee, DSO.

173

•

Brig. FW Cooper

Book SAP Brigade. Brig. Cooper with various officers, WO’s & NCO’s

174

â&#x20AC;¢

Lt. CEE Coryndon-Baker,MC

175

D - AJ De Villiers & Maj.-Gen. IP de Villiers.

â&#x20AC;˘

Gen. IP de Villiers: Bardia

176

177

• Maj. Gen. PJ Dillon Generaal “Pat” Dillon se medaljes

178

179

â&#x20AC;¢

Sgt. L Du Preez & various colleagues of the Police Brigade

180

• GJ du Toit F - MFW Farrington

(1945-12)

(1944-3)

G – Lt GA Gold & Const LM Amos

181

•

Const LR Gold

1. Nongqai 1943-03-233.

2. FO (G) 8/1944/2 & Nongqai May 1944, p 625.

Const Gold was murdered by the Nazi’s – see article elsewhere J – A Jordaan & JJ Naude

182

•

Bennie Jordaan

K – Kroonstad se polisie

Voor: Du Toit, JH Cpl, Crotty, WH Maj, Verster, JP Kapt, Botha en CJ O/kpl 2de ry: Bornman JJ, Haughton JJ, Marchinkowski JF, Kotzee BB, Pieterse JJS, Engelbrecht SC. Agter: Rode, D de V, Van der Merwe, IC, Van Noordwyk, AJHJ, Jonker, W, Van den Berg JS, Bester CH. Inset links: Enslin LHJ en regs JJ Kemp

183

L – Bunny Leech

M – No 12076 sers. J Masuret

Bron: Sarp 7-1966-39.

184

185

M McNally

•

CHJ “Chris” Moolman

186

•

Chris Moolman & manskap Van der Merwe

•

Chris Moolman en manskap Kok

Let op die groot SAP’s bo-op die ‘rooi lussies’

187

•

Stalag Luft 4C Brüx.

Chris Moolman in Duitse konsentrasie kamp Stalag Luft 4C Brüx. •

Duitse kaartjies: B – Baracke Nr 15 Brüx Letterlik vertaal in Engels soos volg: B Barracks Number 15, Brüx Entrance - Reich Marks 0,50 (Empire Mark 50 c) Only for Foreigners Only valid on purchase date To be presented upon request BIREKA Berlin – Staaken Hoop dit help? Walter Volker

Stalag IV-C From Wikipedia, the free encyclopedia24

https://en.wikipedia.org/wiki/Stalag_IV-C

188

Stalag IV-C Wistritz, Sudetenland

Stalag IV-C Coordinates Type

50.6815°N 13.7882°E Prisoner-of-war camp

Site information Controlled by

Nazi Germany

Site history In use

1941–1945

Garrison information Occupants

French, British, Polish, American & Russian soldiers

Stalag IV-C was a German World War II prisoner-of-war camp located in Wistritz, Sudetenland, (now Dubí, Czech Republic), just north of the town of Teplitz (now Teplice)[1] in the Erzgebirge ("Ore Mountains") region.

189

Camp history The camp was opened in February 1941.[1] The main camp was housed in a former porcelain factory. In 1943 fewer than 250 men were there, with the remaining population, some 23,000 men, attached to various Arbeitskommandos working in local industry and construction. The largest detachment, of 8,000 men, was at Brüx (now Most)[2] working on the construction of the Sudetenländische Treibstoffwerke ("Sudetenland Fuel Works"), part of the stateowned industrial conglomerate Reichswerke Hermann Göring. This plant was designed to process oil from coal, and as part of the Allied campaign to attack German oil production it was bombed several times between July 1944 and April 1945. In the second raid on 21 July 1944 six British POWs were killed and 21 were injured.[3] The camp was liberated by the Russian Army in May 1945.[4] 1. ^ Jump up to:a b "Kriegsgefangenenlager (Liste)". Moosburg Online. 2011. Retrieved 4 December 2011. 2. ^ 5ème bureau de la Direction du Service des Prisonniers de Guerre (5th Office of the Directorate of Prisoners of War Service) (31 August 1943). "Stalag IV-C" (in French). Lyon. Retrieved 4 December 2011. 3. ^ "Spring 2002 Newsletter". The National Ex-Prisoner of War Association. 2011. Retrieved 4 December 2011. 4. ^ "Private Papers of G E Weedon". Imperial War Museums. 2011. Retrieved 4 December 2011. N – Manskap Nel & WJ Nel

190

P – Palmer, RJ “Bobbie” Our photograph left is that of Brigadier (Lt.-Col., S.A. Police) R. J. Palmer, the Commissioner Designate of the S.A. Police. He enlisted in the Orange River Colony Police in February 1913, after having served in the B.S.A.P. for about two years. Shortly after he came over on amalgamation of all the pre-Union Police Forces into the then freshly established S.A. Police. Brigadier Palmer rose in the conventional manner to commissioned rank, which he reached in September 1924. His promotion to Inspector dates from April 1, 1931; that to Chief Inspector from January 15, 1935. His elevation to Lieutenant-Colonel came in May, 1937. Brigadier Palmer served as Deputy-Commissioner successively at Kimberley, Cape Town and at Headquarters. He has also been Commanding Officer, S.A. Police Training Depot, and before that Commanding Officer, Police Dog Depot. He helped to form the Police Brigade towards the middle of 1940 and played a major part in the moulding of the Brigade into the magnificent fighting unit it later turned out to be. He was awarded the D.S.O. for conspicuous gallantry and determined leadership whilst in command of his Battalion during the attack on Bardia on New Year's Day, 1942, and also has a Mention in Despatches. He was appointed Chief Deputy-Commissioner on January 1, 1945, in absentia, for it must be known that he is with the 6th S.A. Armoured Division in Italy; the exploits of which need no recapitulation here. His pending appointment to Commissioner of the S.A. Police has wholehearted approval throughout the Force. In the last war he was a Pilot in the R.F.C. and wears the “wings". He is an accomplished horseman and was in his younger days a good Boxer.

191

‘n Indrukwekkende foto van brigadier ‘Bobby’ Palmer geneem vanuit die Nongqai gedateer Augustus 1945. Let op die DSO en twee balkies, die gespe van die 8ste leer en die akkerblare vir die eervolle vermelding ‘mention in despatches’ en sy vlerkies. Later sou die koning van Engeland hom vereer met die MVO en die Amerikaners met die sg. Bronze Star. Neem as kommissaris oor op 1 Augustus 1945.

Genl Palmer en humor | Gen Palmer and Humour

192

193

•

DJ Pretorius & Sgt. PP Pretorius

•

E Prinsloo, L du Preez, R Whittle, D van Tonder, O Papenfus & FP Nel

194

S – Brig. LG Snyman

•

Snyman & Geldenhuis

195

•

WO Ted Stevens

•

Stalag VlllB: British Commonwealth Police in Stalag VlllB

196

T - A Theron & AB Thiart

197

V - Lt. Genl HV “Vic” Verster & Hoofkonstabel CB Sterley

Tydens WO2 was genl. Vic Verster verbonde aan die SA Lugmag. Sy medaljes is oral verwerf in Suid-Afrika, SWA, Europa en ROC (Taiwan) en is van die 2de wêreldoorlog deur na die “bosoorlog”.

198

â&#x20AC;¢

N Vlok & Brig CC von Keyserlingk

199

200

201

W – Konst. Watermeyer & konst. DJE Weeber

•

Brig. WA Wessels en Potchefstroom se manne

202

Promotion of members of the SAP Brigade to Commissioned rank.

Even Constables were elevated to Commissioned Rank. Not all members of the SAP Brigade who were officers in the SAP Brigade were promoted to Commissioned rank.

203

204

MORALE POLICE TROOPS: ROLL OF HONOUR: BRIG HENNIE HEYMANS When your men are at war, and you have men sacrificing their lives, the Commissioner of Police has to support them. One way in which the Commissioner and the department increased morale was by way of Force Orders. The Roll of Honour provided for: • • • • • • • •

Killed in Action Died Wounded Prisoners of War Missing: believed Prisoners of War Repatriation of POW’s Missing Honours and Awards

Here are a few examples:

205

â&#x20AC;˘

Deserters

I fortunately know of no SAP Brigade deserters. Many escaped from POW camps and a few were murdered by the Axis troops. (I remembered reading once about a Private Bailie who escaped in Italy, was apprehended and summerly executed â&#x20AC;&#x201C; murdered in my language.)

206

•

Honours and Awards: FO 3/1947/1

The Nongqai, March 1947:419 1945: ALBUM: SAP BRIGADE: DET/SGT IJ LIEBENBERG

SAP Brigade 1945-10 – this was another ‘morale’ booster for the police brigade. Here are some photographs of that album:

207

Gen. JC Smuts addressing the SAP Brigade

Gen IP de Villiers & Brig FW Cooper

208

POINT 207: SAP BRIGADE

The white shirt used as a white flag waived by the Axis troops was signed by all officers including Lt. WA Wessels, the father of Dr Leon Wessels. The shirt was presented to him.

209

210

NONGQAI HUMOUR DURING THE WAR BY JH JACKSON: HBH

211

212

213

214

215

216

217

MURDER OF SAP TROOPS • Murder so foul at Lauchhamer by “Chipow” The thick black smoke which billowed from the furnace stacks standing tall and stark against a lowering sky of the Mitteldeutsche Stalhlwerke, created a permanent and menacing pall over the town of Lauchhamer, toying deep in the heart of Saxony, Germany, a town spawned by the steel mill strategically placed in close proximity to surface coal deposits. This pall added to the intensity of the dark and foreboding cloud which hung over the head of each one of the miserable wretches who were forced to labour demoralising and energy sapping twelve hour shifts in the mill, straining one's every nerve to breaking point. Russian, British, South African, French (paroled) prisoners-of-war and Dutch civilians, formed the forced labour complement which toiled almost ceaselessly under their German masters, who, neverending, extracted their pound of flesh. The Frenchmen, incarcerated since the fall of France, were offered parole by their captors who were readily accepted, and the Dutch civilians could, more or less, come and go as they pleased, within the restrictions of the curfew imposed upon the town by the military command. A condition of the parole agreement, fully documented and attested to by each paroled Frenchman was; that no attempt at escape would be made, the consequences of which, upon being recaptured were dire indeed, apart from which, the parole of the French contingent would immediately be withdrawn. The possibility of a return to a P.O.W. cage was, no doubt, a great deterrent. The French and the Dutch had to; however, tread more than warily, cohabitation between a German woman and a non-Aryan being a crime punishable by death. There is no evidence of any POW in the camp having committed this cardinal crime but a prisoner in the British / South African compound boasted that he had had sexual intercourse with a German female gantry crane operator in her cabin, some 50 / 60 feet above ground level. Fortunately for the man concerned, the boast was never substantiated. The French tended to ostracise the British prisoners - relationships in some cases being strained as the French avowed that their capture was due, in the main, to the British army's failure to hold Dunkirk. There were of course notable exceptions to the rule between the men of the different nationalities, who toiled side by side in the mill, the common denominator being the arduous work and the hatred of the German, making for a certain tenuous closeness. On the other hand, certain British prisoners showed much the same attitude towards the South Africans, proclaiming that the blame for the fall of Tobruk could be laid fairly and squarely on the shoulders of the South African garrison. In the accusation there were overtones of cowardice on the part of the South Africans, which even went so far as to suggest that certain South African gunners failed to spike their guns, at the crucial time! What a travesty!! What did the accusers know of South African valour! The valiant struggle of the Boers in the war of 1899-1902, the courageous stand of the glorious 5th brigade at Sidi Rezegh, or of the magnificent 1st brigade’s epic defence- under the command of the wily general Dan Pienaar at Taib-el-Essem,

218

or of the part played by South African forces in the advance from El Alamein - courage of the highest order in each instance, and in countless other instances, which will live forever in the memories of those who know of these things! What a travesty indeed!! The Dutch civilians were a breed of men apart - they spoke to a German only when it was absolutely necessary - maintained a clean appearance in their person under the most adverse and trying of conditions, and who created in the minds of those who were privileged to witness it, a lasting impression of an upright bearing and a dignity which was to be envied - and which will not easily be forgotten. In the midst of one's own abject misery, in which one became completely immersed, one's heart bled for the Russian prisoners. Denied the protection of the Geneva Convention, they died like flies from starvation, disease, and a lack of the will to live. The Russian POW dead have no known graves, as these corpses were summarily thrown into a lime pit established within the confines of their compound. Without the saviour of Red Cross parcels, mail from home, and without hope of any description, and considered by their German captors to be sub - human beings, they were the forgotten and forsaken prisoners of the war! Release for these poor souls posed a threat to their safety as the Russian high command demanded that no Russian soldier should be taken alive, but that he should fight to the very death. A point perhaps to ponder! The Russians believed that should they ever be returned to the U.S.S.R. they faced imprisonment, or even worse, execution, for the heinous crime of having raised their hands in combat. Death for these poor wretches was a happy and blessed release from the abject misery, trauma, and tragedy of their lives. Upon the death of a Russian, his comrades would conceal the body in order to collect an extra ration of the swill provided for them, until the stench of the decomposing corpse eventually gave the game away. What worse punishment can there be, but to live, without hope! The British and South African prisoners were housed, some in wooden and some in stone barracks divided into small dormitories known as stube's, accommodating twenty men in double tiered / wooden bunks. Each stube was installed with a small coal-briquette burning stove which became a shining beacon in the bitter cold winter months, and which brought a modicum of comfort into the prisonerâ&#x20AC;&#x2122;s bleak and dreary lives. The daily routine consisted of the never-ending drudgery of reveille at 05:00 for the all-important appel (roll-call). The shambling stumbling, trudge to the mill, some 3 to 4 kilometres distance, to commence the shifts at 06:00 for the day workers, and 18:00 for the those who laboured at night. The shifts were of a 12-hour duration, with but a half-hour's respite. The march to and from the mill somehow became the time for the prisoners to berate the Germans amongst themselves, for the inhuman treatment which was being metered out to the hapless men. On returning to the camp after a shift the men enjoyed the luxury of a hot-water shower - the water being rationed on a limited time basis.

219

On a number of occasions immediately after the completion of a 12-hour shift, certain of the exhausted men were marched to the marshalling yards to off-load railway trucks which were heavily laden with coal-briquettes. The daily ration consisted of 125 grams of bread, a watery-soup made from turnip and potato peelings, and on rare occasions a heaven-sent minute portion of horsemeat-sweet to the taste and certainly not unpalatable. The rations were hardly sufficient to sustain life and it was necessary to barter for food with whatever one had of any consequence, little enough, with the French and the Dutch who were blessed indeed to be more adequately fed - such as this may have been. This appalling way of life and the hunger pangs which seared one’s innards were alleviated by an all too rare heaven-sent issue of an international Red Cross food parcel, and an infrequent parcel of clothing and cigarettes from a far-off and never to be forgotten place called home. The succour provided by the Red Cross to World War II P.O.W.'s was one of the miracles of that war and will forever live in the minds and hearts of the men who were fortunate enough to receive it. Concerts were organised and brought some little relief from the permanent state of depression from which the men suffered so deeply. A rugger match on a small area of uneven and rough ground which was played between the springboks and the lions lifted flagging spirits somewhat and became a talking point long before and long after the epic tussle. Towards the end of 1944 excitement ran through the camp when men of a British air-borne division taken prisoner after the abortive drop on Arnhem 1 on the 17th September 1944, were brought into the camp. The intrepid parachutists brought with them a breath of clean fresh air, and an optimism which was catching - a glimmer of hope, a taste of freedom at long last! They disseminated the latest and authentic news of the war which had been denied to the P.O.W.'s for so long - news of the successes on the eastern and the western fronts, of 1000 bomber raids25, of mastery in the air, and of the overwhelming array of men and machines amassed against the Germans. A ray of hope like a sharp slant of sunlight entered the minds and souls of the beleaguered POWs. They knew now that they had but to survive the rigours of their lives and that one day - please dear God - one day, they would be free men once again. Freedom a thought to be delicately savoured. But survival and freedom were, in fact, a long way off. The optimism of yesterday was quickly dispelled by the news of the well-nigh successful German offensive in the Ardennes in December 1944 and with the curtailment of the issue of Red Cross parcels, coupled with the bitter and unrelenting winter weather clutching the men in its icy grip, dispirited and forlorn, they entered the new year of 1945 in a mood of great despondency. The atmosphere was one of gloom and doom. The compound was commanded by a despot of a man - a tyrant - Oberveldwebel Koenow who ruled the camp with a rod of iron clutched in a mailed fist - literally as one of the prisoners (a 3rd Jock) will testify. On returning one evening from his shift at the mill, he was set upon by the camp guards and pistolwhipped into a bloody mass almost unrecognisable by his mates. He was accused of disseminating anti-German propaganda amongst - the Russian prisoners, what utter nonsense!!

See “Oubaas” van Zyl’s account in Italy – HBH.

220

The man in question was something of a rebel - a courageous one at that - berating the Germans unceasingly to any prisoner who cared to listen. He had apparently been a target for some time and the oberveldwebel taught him a lesson unmercifully so!!! An informer in the woodpile? - not unlikely! The oberveld ensured that the prisoners were bombarded - almost on a daily basis - with anti-Semitic literature. This added to the heavy burden already carried by the four Jews in the camp. Early in the new year the men of stube number 19 were awakened not by the customary raucous shouts of the guards: "araus - araus - aufstein - appel! - appel!â&#x20AC;? But by a commotion in stube 20. The upheaval was caused by the fact that Pte. Gold - a South West African policeman26, a member of one of the police battalions - refused to rise, nor get dressed, nor to appear on the appel.

He proclaimed in a loud voice that during the night he had a visitation from God who had told him that he was to no longer work for the Germans! Poor Gold, little did he realise the consequence which would result from his nightmare. He was obviously suffering from a mental aberration, not altogether unknown among P.O.W.'s euphemistically known as being "wire happy". This most unfortunate state of mind was brought about by one's inability to withstand the rigours, vicissitudes, and hopelessness of P.O.W. life. It was an escape mechanism - to transport oneself to another world - utopia perhaps!

He was according to my information an SAP-member from Natal â&#x20AC;&#x201C; HBH.

221

Poor Gold indeed! One could only guess - correctly so - at what the state of his mind would foretell. Gold's stube mates realising the dire consequences that would result from his actions, reacted immediately, hastily dressing him by force, and force marching him on to the appel. Appel consisted of a head-count, and at this stage, as far as the guards were concerned, nothing appeared to be amiss. Gold was shoulder marched the 3 or 4 kms to the mill, and then directly to his gear-cutting machine of which he was the minder. Upon reaching his machine he immediately sat down. This action was one of the cardinal sins that one could commit in the montage section of the mill. The black-clad dreaded factory policemen instantly pounced on him ordering him in their raucous voices to "aufstein - aufstein”! Gold complied with the order but when the policemen’s backs were turned, he immediately sat down again. This act elicited a stream of abuse and threats from the policemen. Gold, who spoke German, calmly reiterated that which he had earlier that morning told his comrades - God's message was clear - he was to no longer work for his captors. When it was patently clear to the police that the unfortunate man had no intention whatsoever of carrying out his duties, he was unceremoniously frog-marched by his black-clad tormentors out of the factory, and down the oft-trod road which led back to the compound. The drama which unfolded before the eyes of those who witnessed it will have it indelibly imprinted on their minds for evermore. Upon arrival at the compound, Gold was taken to Cpl. Jevans's stube which doubled as the camp office. (Jevans - the British man-of-confidence - the senior N.C.O. in the camp - medical officer excepted). Jevans had the onerous task of ensuring that the obervelds' orders and commands were carried out by the men to the letter. Gold was dumped onto a wooden bench in front of Jevans' table and he waited! He 'did not have long to wait. The police snapped to attention as the oberveldwebel strode through the door of the stobe, seating himself in the chair directly opposite the prisoner. He barked at Gold to stand up, & upon being questioned as to his refusal to work, he repeated, once again, the message he claimed to have received from the Almighty. Upon hearing Gold’s words, the oberveld stood up and calmly and with slow precision unbuttoned his holster, withdrew his service pistol, and fired at Gold at point blank range, three shots hitting him in the chest killing him: instantly. Murder so foul was committed at Lauchhammer that day! The body was placed in a plain wooden coffin and lay that night in an empty stube. A hush fell over the camp - men spoke only in whispers, and shuffled instead of walking. The Jews in the camp trembled with anxiety and anguish. What if their cover was exposed! What would their fate be at the hands of the tyrant! The next day the coffin was placed on a small horse-drawn cart, and with those men not on shift standing stiffly to attention on either side of the pathway, the cart and its burden trundled slowly out of the camp to some obscure burial ground, to be laid to rest presumably in an unmarked grave. Cpl. Jevans’ entreaties that Pte Gold be given a military funeral attended by a contingent of his comrades fell upon the heartless obervelds' deaf ears - true to his form.

222

And so Gold lies - God knows where - in ground which forever will be a part of South Africa. Footnotes 1) Koenow, was swallowed up in the maelstrom of the Russian invasion of eastern Germany. One can only hope that he received his just deserts. 11) The owner of the Mitteldeutshe Stahl-werke appeared; it is alleged, at the Nuremberg war crimes tribunal. It is further alleged that he was charged with employing slave labour in his factories. The result of these allegations is not known. lll) The Geneva Convention states that ill treatment of a P.O.W. constitutes a war crime. IV) Countless atrocities committed against P.O.W.s are chronicled. One of the most infamous being the massacre at Malmedy. William Gilbert (in his history of World War 2 writes: - (the Ardennes offensive): “ - the slaughter took place on the 17 December 1944 when 72 American soldiers, having been captured by a German SS unit, south of the Ardennes town of Malmedy, were led into an open field, lined up and machine gunned. About 12 of the men managed to escape the massacre and hid in a cafe. The Germans surrounded the cafe; set it on fire and then shot the men as they fled the flames. William Gilbert in his magnificent history chronicles many other atrocities committed on POW's particularly during the German invasion of Poland.” V) There are no known successful escapes from Lauchhamer. There were one or two unsuccessful attempts. Vl) the POW’s of Lauchhammer were marched back to the mother camp at Muhlberg-on-Elbe in April 1945, and were released by 4 Cossacks who entered this main camp on horseback, followed a day or two later by a few Americans in a jeep. Vll) On the arrival of the South African survivors in Brighton, England, in May of 1945 the facts of the murder at Lauchhammer were reported to the unit which was established to monitor atrocities committed in POW-cages. The facts were also reported to the South African authorities on their return home. An interesting aspect in this matter is that + 3 years after the facts were reported in South Africa one of the returnees was called to wit command HQ Drill Hall, Johannesburg, to recount, once again the details of the case as he remembered them. Nothing further was ever heard, concerning the murder. Vlll) At a time when a stroke of a pen, the wrong queue, transport turning left instead of right, had the effect of separating POW, mates who had been together in cages for years, it was indeed a strange. Quirk of fate that brought 7 members of the 3rd battalion to labour at Lauchhammer. An even stranger twist lies in the fact that they were all "B" company lads. The only pleasing note in this report is that they are still "survivors" praise be to the good Lord:Mac, Cussy, Ben, Bunny, Chippy, Stan (Tich) and Vic (since deceased). [The 3rd battalion being the 3rd Battalion of the Transvaal Scottish regiment]

223

• Die Moord op Piet Zulu soos beskryf deur ooggetuie, sersant J Fölsher, MM Johan Fölscher27 is identies met: (1) Unieverdedigingsmag: no. SAP 196859, “Act/Corp” 28; en (2) No 19549 (Berede) Konstabel JCEP Fölscher No. 53 Distrik (Omaruru) SWA29 MM toegeken op 26 Julie 1945 vir “bravery in the field” 30. Volgens King het Folscher die medalje gekry vir “gallant and distinguished service prior to, and during the battle of Tobruk. 31 Sy nom de geure in Italië was Giovanni Rossi – en hy was bekend as ‘n legende in Italië en het aan verskeie gevegte deelgeneem. 32 Blykbaar is hy ‘n sersant in die Unieverdedigingsmag – daar is verskeie verwysings na sersant Fölscher. 33 Hy is ook bekend as “Ginger.34 Hy is aanvanklik as krygsgevangene in Kamp 344 aangehou35 Alles het begin teen elfuur die oggend van 22 Junie 1942. Ek was lid van die Tweede Suid-Afrikaanse Polisie-bataljon. Ons was saam met die Eerste Polisiebataljon en die Sewende Suid-Afrikaanse Verkenningsregiment ingegrawe aan die westekant van Tobroek. Ons het 'n groot deel van die front aan die westekant gedek tot teenaan die see. Ons was gesoute veterane wat ons vuurdoop reeds in Abessinië gehad het. Ja, ons het selfs so tussen die bang deur, uitgesien na die Duitse aanval. Ons vestings was stewig en ons wapens was geolie. Daar was niks waaraan ons 'n tekort gehad het nie. Hierdie klomp manne se moreel was seker verreweg die hoogste van almal wat in 'n halwe kring om die hawedorpie Tobroek gelê het. Genl. Klopper het dit ook geweet en daarom het hy ons reg in die pad geplaas van waar die hoofaanslag van Rommel se oprukkende magte verwag is. Ons het geglo dat ons vesting ondeurdringbaar was, want ons het dit net so oorgeneem soos dit gebou is deur die Australiërs wat 'n jaar gelede op dieselfde plekke gelê het om die Duitsers van die belangrike ingang tot die see weg te hou. Wat hulle kon doen, so het ons geglo, kon ons net so goed en nog beter doen.

Vlug na Vryheid – J Huisamen en J Folsher, Perskor, 1987 ISBN: 0 628 03187 4 King 2000: 265 29 King 2000: 265 30 Huisamen & Folscher 1987: 124 31 King 2000: 271 32 Huisamen & Fölscher 1987: 62 33 Huisamen & Fölscher 1987: 66 & 115 34 Huisamen & Fölscher 1987: 104 35 King 2000: 283 27 28

224

Min het ons geweet dat die verdediging van Tobroek hierdie keer 'n Achilleshiel had. Aan die oostekant, waar ons opperbevel die minste 'n aanval verwag het, was die Indiese Regiment ingegrawe. Hierdie regiment moes die afgelope dae 'n verskriklike hap van die Duitse stormloop met die kus langs afbyt en was vuisvoos. Dit het genl. Klopper goed geweet en daarom het hy hulle die oostekant gegee om te verdedig. Ek dink Rommel het dit ook geweet. Soos in die verlede het hy met sy pantserkolonnes verby Tobroek gestorm asof hy hierdie lastige doring in sy sy weer sou ignoreer. Toe hy egter verby was, het hy vasgesteek en omgedraai. Met sy 15de en 21ste Pantserdivisies, sy 15de Geweerbrigade asook die Ariete-pantserdivisie en die Brescia-divisie het hy reg op die verswakte Indiërs afgestorm en deurgebreek. Voordat ons nog werklik in gevegte betrokke was, het Tobroek reeds agter ons rug geval. Die Sondag van 21 Junie het genl. Klopper oorgegee. Maandagoggend 22 Junie het ons reeds vroeg gewere, masjiengewere, kanonne en swaar voertuie die kranse af die see ingeslinger. Teen elfuur die oggend het 'n Duitse soldaat sy Mauser op my gerig en in gebroke Engels gesê: "Vir you de war ist over': Ek het byna vir hom gesê dat hy maar sy eie taal kon praat, want aan die Hoërskool Springbok was ek uitblinker in Duits en as geregsdienaar in Suidwes-Afrika was Duits die algemene spreektaal. En toe het die hel begin. Op daardie oomblik was ek reeds dors en die manskappe om my was dors. Tog was daar een vrolike man. Hy was Piet, ons Zoeloe-bode en groot vriend. Ons kom al vanuit Durban saam en het die Abessynse veldtog saam deurgemaak. Ek het egter lankal van Piet meer as 'n bode gemaak. Daar by die watergat van Marassas verder na die westekant van Tobroek, waar die Stuka’s elke aand laag oorgevlieg het nadat hulle bomme op die Geallieerde stellings laat val het, het Piet my gehelp om die ligte 0,55-pantserafweerkanonnetjie op 'n leë oliedrom vas te sweis sodat hy ook in die lug kon opskiet. Ek het sy magasyntjie van drie patrone vol gelaai en toe die niksvermoedende Stuka oor ons dreun om hoogte te kry, het ons losgebrand. Ek het nooit die Stuka sien val nie, maar die blou rook het uit hom uitgetrek. Piet Zoeloe, soos ek hom genoem het, het soos 'n waansinnige op die warm sand begin dans. Die volgende middag het in plaas van 'n Stuka 'n Messerschmitt op ons afgeduik en letterlik die hel uit ons los geskiet. Toe die Messerschmitt uiteindelik weg is, het dit gedreun soos Piet vanuit sy skuiling gelag het. Toe ek hom vra wat so snaaks was, vra hy of ek gesien het hoe korporaal Louw onder die pantsermotor ingeduik het. Korporaal Louw het pas onder die handgemaakte stort uitgekom. Piet was vrolik en Piet was braaf, want in die geharwar het hy 'n bottel rum die hande gekry en dit sonder inagneming van ons penarie leeggedrink. Toe die jong Duitse soldaatjie weer op ons begin vloek en skel en aanspoor om vinniger te loop, was dit vir hierdie Zoeloe eens te veel. Hy het op my skouer getik en gesê: "Sergeant, watch hoe gaan ek hom nou donder!" Ek het Piet aan die arm gegryp om hom te probeer keer, maar my vingers het oor die beswete spiere gegly en toe is hy met bakarms en gebalde vuiste reg op die Duitser af. Die Duitser se Luger het drie maal geblaf en toe het Piet vooroor geval, op sy rug gedraai en met glasige oë in die rookbedekte hemel opgekyk. En kon sien dat hy dood was. Ek wou na hom uitspring, maar die wag het ook op my gemik en ek het terug in my ry gespring en voortgestrompel. Ek het 'n gevoel van weemoed en woede oor my gekry en geweet dat hier 'n Zoeloe-kryger was wat nooit weer deur die grasvelde van sy geboorteland sou stap nie en dat 'n paar Zoeloe-vrouens tevergeefs op die terugkeer van 'n eggenoot en vader sou wag. Die dood van Piet Zoeloe het die kroon gespan op die verskriklikheid van hierdie angswekkende dag. Ek moet seker se dat ek geskok was by die aanskoue van die doodskiet van my vriend en kameraad, maar op 'n verdere gevoel van skok kon ek nie aanspraak maak rûe. My hele senustelsel was teen daardie tyd in so 'n toestand van verslaenheid en elke liggaamsdeel so oorheers deur dors en uitputting, dat dit nie in staat was om nog 'n skokreaksie te absorbeer nie.

225

Dit is moeilik om so 'n gevoel te verklaar, maar nogtans bereik jy daardie stadium. Jou vriend word langs jou doodgeskiet en jy gaan maar aan of sy dood van die minder belangrike dinge is wat gebeur het. Iemand wat jou omstandighede nie geken het nie, sou jou van gevoelloosheid kon beskuldig. Dit was egter saans, wanneer jy stille, omdat jy voel dit kan help om weerstand te bied teen die dors, dat skok uit donkere dieptes van jou liggaam opgewel het. Eers het die hartseer oor en verlange na my vriend stadig deur my liggaam gekruip, maar mettertyd het dit oorgegaan in woede en 'n vasberade drang om hierdie mense terug te betaal. Soos ek deur die jare nagedink het oor die dood van Piet Zoeloe, het ek trouens daarvan oortuig geword dat hierdie swart soldaat se dood in die dae en weke en maande wat gekom het 'n groot dryfveer was om my van die dinge wat ek gedoen het, te laat doen. Een ding wat ek nooit van Piet sal vergeet nie, is sy aansteeklike en byna onbeperkte sin vir humor. Ook was daar die begeerte by hom om soos 'n werklike soldaat te kan veg. Wanneer daar 'n skermutseling plaasgevind het of wanneer ons 'n skermutseling verwag het, het ek toegesien dat Piet Zoeloe sy .303 en bandelier kry. Kommentaar HBH â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Wie is Piet Zulu? Sandy Haynes has identified Piet Zulu: "Piet" Zulu must be Private J Zulu, N12401, Native Military Corps S.A Forces, buried at Tobruk War Cemetery at grave H.12.

226

LETTERS | BRIEWE

• HBH aan Laudis Meyer Laudis, Manuskrip ontvang = ek gee nou 'n spesiale Nongqai uit - ons dra dit op aan u Vader! HBH.

• Laudis Meyer aan HBH Ek kan glad nie glo wat ek lees nie. TIEN jaar se intensiewe literatuurstudie en my vrou se ondersteuning. U sensitiwiteit en erkenning aan manne wat belowe het: "Ek sal lewe ek sal sterwe ek vir jou SUID AFRIKA !!! Dankbare groete, Laudis Meyer.

• Groot Mars: Kaarte: Mickey Friedenthal

227

End / Slot Dear reader Please note that in this quasi-historical document we make use of various sources and consequently it is obvious that the document contains various diverse and personal opinions of different people and the author of the Nongqai cannot be held responsible or be liable in his personal capacity. Geagte leser Vir hierdie kwasiehistoriese dokument maak ons van verskeie bronne gebruik en bevat die dokument uiteraard uiteenlopende en diverse persoonlike menings van verskillende persone en die opsteller van die Nongqai kan nie in sy persoonlike hoedanigheid daarvoor verantwoordelik of aanspreeklik gehou word nie. Brig. Hennie Heymans: No 43630 (B) © HB Heymans 2019.

228