Nongqai Vol 12 No 7B - SA Dept of Foreign Affairs & Intelligence Community including the SA Police by Hennie Heymans, Nongqai Publications

NONGQAI VOL 12 NO 7

NONGQAI

CONTENTS 2: Publisher, our Aim & Policy | Uitgewer + Doel & Beleid 3: Inhoudsopgawe | Contents 4: VOORWOORD | FOREWORD: SAPskakeling oorsee en hoe ek DBS beleef het Brig HB Heymans 22: Die rol van die Dept. Buitelandse Sake in die destydse RSA intelligensie-gemeenskap Dr Willem Steenkamp 40: Article by the late Carlos Cardoso on the Nkomati Accord 47: Interview with the late Min RF (Pik) Botha on the 1 April 1989 SWAPO incursion Brig HB Heymans 51: Embassies afford the military the opportunity to post attachés abroad Dr Willem Steenkamp 60: The Murder of Ambassador Eddie Dunn 61: Die DBS het voor geveg teen sanksies Dr Willem Steenkamp 67: Ex Africa semper aliquid novi (humor) Dr Willem Steenkamp

NONGQAI VOL 12 NO 7

DIE SAP EN DIE VOORMALIGE DEPARTEMENT VAN BUITELANDSE SAKE (WAARBY INGELYF IS DIE VOORMALIGE DEPARTEMENT VAN INLIGTING) EN DIE SEKRETARIAAT VAN DIE STAATVEILIGHEIDSRAAD: ‘N PERSOONLIKE PERSPEKTIEF MET ENKELE GEDAGTES OOR DIE ONDERWERP— Brig HB Heymans “Lande het nie vriende nie – net belange...”

‘n Mens kies gewoonlik jou vriende maar jou familie is egter ‘n gegewe. My niggie, Sandra (Mapp) Jacobs is getroud met ‘n diplomaat, mnr CF Jacobs. Hulle was onder andere in Washington, Salisbury, Hong Kong en Ankara gestasioneer. Toe ambassadeur Jacobs in Hong Kong was, was dit nog onder Britse beheer en is sy geloofsbriewe deur koningin Elizabeth ‘aanvaar’ met haar handtekening daarop. Ek het ambassadeur CF Jacobs verskeie kere besoek en was ook in sy ampswoning in Ankara, Turkye, tuis. By mnr Jacobs en vriende (kollegas) verbonde aan die voormalige departemente van inligting en buitelandse sake het ek vreeslik baie geleer. Met baie is ek steeds vriende. In die buiteland het ek gesien dat alles wat die SAP of SAW doen, ernstige gevolge vir RSAdiplomate in die buiteland inhou. Die veiligheidsmagte “sien” dinge anders as diplomate. Die buitewêreld weer het ander norme as Suid-Afrika en ons binnelandse beleid was destyds ‘n probleem. Daar was ook op amptelike vlak skriftelike en persoonlik kontak tussen polisie en buitelandse sake. DIE POLISIE EN BUITELANDSE SAKE Misdaad ken geen grense nie. Mense beweeg snel oor die aardbol heen. Party mense glip oor die grens, ander maak van vervalste reisgeriewe gebruik. Ander gebruik wettige reisgeriewe om die gereg te ontvlug. Ander kruip in skepe of in vliegtuie weg. Derhalwe skakel polisiemanne graag met die polisie in buurlande oor gemeenskaplike sake. Die polisie skakel selfs oor veiligheidsaangeleenthede met polisiemanne van ander lande. Goeie verhoudinge tussen

wetstoepassers is van kardinale belang. Die polisie stel in die bedrywighede en aktiwiteite van mense belang. Sommige mense word as verdagtes beskou en die polisie let dan veral op sulke mense se aktiwiteite dikwels voor hulle in ‘n geregshof verskyn – laat ek ‘n voorbeeld gee bv. ‘n motordief wat voertuie plaaslik steel en oorgrens smokkel en dan daar verkoop is ‘n verdagte in wie se bedrywighede die polisie belang sal in stel. DURBAN In Durban was ‘n persoon wat VSA-dollars vervals het. Hy is aangekla. Ek is gevra om ‘n lid van die Amerikaanse Secret Service wat van Jan Smuts-lughawe na Louis Botha-lughawe gevlieg het, op die vliegtuig te ontmoet en hom dan aan die plaaslike speurders te oorhandig. Hy was ‘n deskundige getuie in die saak. Durban was ‘n hawestad en ons het dikwels matrose aangekeer vir ‘dronk op straat’, rusverstoring of bakleiery in die openbaar. Dan het ons met die konsul of skeepsagent geskakel om die boete te kom betaal. Tydens ‘n privaat besoek aan die VSA het genl Steenkamp my gehelp om ‘n polisie-swaard amptelik via Tesourie te kon bekom, om as geskenk vir ‘n Amerikaanse polisievriend te kon gee. RHODESIË In Durban het kol FMA Steenkamp by geleentheid vir luit PL du Toit (later genl-maj) aangestel as lyfwag en bestuurder vir mnr Ian Smith, terwyl ek as lyfwag en bestuurder vir die minister van “law and order”, mnr Ladner Burke, aangestel is. Die luitenant en ek het groot vriende met die Rhodesiërs geword en ons het selfs saam met

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 5)

(Continued from page 4)

hul ambassadeur in Suid-Afrika, viselugmaarskalk Hawkins, aan tafel gesit en eet. Terugskouend was die Rhodesiërs heeltyd besig beïnvloedingsaksies want toe ons hulle moes help, was ons reeds positief ingestel. Later is ek na Pretoria verplaas. Die BSAP van Rhodesië het ‘n voltydse skakeloffisier in Pretoria gehad en ons het inligting van gemeenskaplike belang uitgeruil. Ek het goed bevriend geraak met hierdie skakel-offisiere. Die SA Polisie het ‘n permanente skakeloffisier in Salisbury gehad, brig. Phil Rawlings en die veiligheidstak het senior offisiere vir drie maande per keer gestuur om met Special Branch te skakel. SAP-TIN het mense gestuur om te help met grensbeveiliging, grensbewaking en teeninsurgensie. Ek weet ons het ook wetenskaplike steun verleen. Die SAP se veiligheidstak het mense na Rhodesië gestuur om die BSAP se Special Branch by te staan met “ground coverage” en luitkol JJ Viktor was ons bevelvoerder. VEILIGHEIDSTAK VERRE NOORD-TRANVAAL Die afdelingsbevelvoerder van die veiligheidstak in die Verre-Noord-Transvaal, kol Viktor, het my vertel hoe hy goeie bande met sy bure gesmee het in Rhodesië, Mosambiek en Botswana. Sy beheergebied het verskeie polisie grensposte gehad. Ontmoetings met die polisie van daardie lande en die SAP het gereeld plaas gevind. MOSAMBIEK Genl. Johan Coetzee het my aangestel as skakelbeampte met die veiligheidspolisie in Mosambiek wat as SNASP bekend gestaan het. In die proses het ek selfs die minister van staatsveiligheid by geleentheid ontmoet. Wat my later opgeval het, was kol Jacobs van die destydse spoorwegpolisie was goed bevriend met die polisie in Mosambiek omdat ons treine en vliegtuie Mosambiek besoek het. Dit was ‘n besondere eer om die pos te kon beklee en ek het goeie vriende met die Mosambiekers geword. Vertroue wek vertroue en so bv. het die Mosambiekers my gewys watter skade die SAW tydens oorgrens operasies

aangerig het. Eenkeer het hulle benoud geskakel en gevra “of Suid-Afrika oorlog verklaar het”. SKAKELING MET BUITELANDSE SAKE Uit die aard van die saak kan ons nie alles van die verlede openbaar maak nie. Na sekere amptelike besoeke wat ek onderneem het, is die departement van buitelandse sake volledig ingelig deur ‘n kommissaris/minister-memo waarvan ‘n afskrif aan buitelandse sake deur gestuur is. In sekere ander aangeleenthede het genl Johan Coetzee my opdrag gegee om met die plaaslike tak van die Amerikaanse CIA te skakel. (Ironies was die veiligheidspolisie en die CIA in aangrensende geboue. Ek het baie gewonder of hulle “meeluister”. Van die CIA se kantore af, destyds kon die CIA ook NI se gebou, in Skinnerstraat, ook duidelik sien. Weereens het ek gewonder van watter tegnologie hulle gebruik maak?) Tydens besoeke aan Suid-Afrika deur mense

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 7)

Sodanige amptelike buitelandse besoeke geskied met die tussenkoms van die departement van buitelandse sake.

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued from page 5)

soos Henry Kissinger het ons, as lede van die veiligheidspolisie, dan ook amptelik met die Secret Service geskakel. Lede van buitelandse sake se protokol afdeling was ook op die grond aanwesig. Natuurlik het ons almal kollegiale betrekkinge op interdepartementele vlak gehad en veral senior beamptes van die departement van inligting het ons persoonlik op kantoor besoek met sekere navrae. BUITELANDSE SAKE EN DIE SEKRETARIAAT VAN DIE STAATVEILIGHEIDSRAAD Genl Steenkamp, veiligheidshoof, het my eendag ingeroep en my “gevra” om diens te gaan verrig by sekretariaat van die staatveiligheidsraad. In die praktyk word mens na NI gesekondeer en dan by die SSVR “geplaas”. Tydens my sekondering aan die sekretariaat van die staatveiligheidsraad het ek verskeie lede van die departement van buitelandse sake daar gevind. Party amptenare het ek geken en ander was vir my nuwe gesigte. Lede van buitelandse sake het gedien op die tak strategie, strategiese kommunikasie en by die tak nasionale vertolking.

Deurentyd was weermag-generaals in bevel van die sekretariaat van die staatsveiligheidsraad met posbenaming “sekretaris van die sekretariaat staatsveiligheidsraad”. Mens moet onthou dit was tydens die “totale aanslag” met mnr PW Botha in bevel. ‘n Lid van buitelandse sake was egter die notulerende sekretaris van die werkkomitee van die staatsveiligheidsraad en die sekretaris van die staatveiligheidsraad se amptelike vergaderings. Vir sekere take moes ek bv. insit by die tak nasionale vertolking se vergaderings as blote waarnemer. Die TNV moes bv. dan die “strategiese vertolking” van die “strategiese situasie” onderling uitklaar. Ek was baie beïndruk deur die gehalte van die vergaderings veral as mens die inhoud inagneem. Amptenare van buitelandse sake het veral gefokus op die buitelandse dimensie van ons nasionale veiligheid. Hulle goeie advies is gevolg met die beplanning van nasionale strategieë en die uitvoering van ander take wat ons bv. verrig het. Hier het ek weereens gesien: Wat vir die soldaat of polisieman bloot roetine is kan verrykende implikasies in die buiteland hê. (As distrikskommissaris het ek gedurende die

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 8)

(Continued from page 7)

vroeë negentigs in die praktyk ervaar dat bv. wanneer die staatspresident, mnr FW de Klerk, in die buiteland is, word oproer met opset aangeblaas sodat die SAP later deur die ANCalliansie verwyt kon word, sou ons optree...) Een van my take by die SSVR was om die verskillende maandelikse/kwartaallikse “monitor” verslae op te stel. Die departement van buitelandse sake en die gevangenis departement het my deurgaans beïndruk met die gehalte van hul monitor-verslae. BOPHUTHATSWANA In die Welkom-polisiedistrik was ‘n kantoor van die onafhanklike land, Bophuthatswana en die hoofamptenaar aldaar het ‘n paar hoflikheidsbesoeke aan my kantoor gebring. Met een of ander fees in Bophuthatswana is ek genooi na hul hoofstad, Mafeking, om die verrigting in my amptelike hoedanigheid by te woon. So het ek die geleentheid gehad om daardie land te besoek en te deel in die feesvieringe. SAP HOOFKANTOOR Na my sekondering by die SSVR het ek diens gedoen by die Nodale Punt van die SAP te polisiehoofkantoor. Hier moes ek bv. die SAPdepartementele monitor verslae skryf en vergaderings namens die SAP as geheel bywoon. REPUBLIEK VAN CHINA (TAIWAN) Ek

was

uitgenooi

‘n

oorlogvoeringskursus in Taiwan by te woon. (Kmdr Jan van Riebeeck was ook, op sy dag, op besoek aan Taiwan - toe bekend as Formosa.) Mnr Adriaan Vlok het my ingeroep na sy kantoor en hy het my versoek om skakeling met Taiwan te bevorder. Ons was ‘n militêre groep kursusgangers en ons het tydens die kursus die minister van buitelandse sake besoek en die hoofde van polisie en weermag ontmoet. Toe ek by die SAP aangesluit het, was die getalsterkte van die Mag ongeveer 40,000 man. Wel op een parade waarheen ek genooi was, was 20,000 man op parade! Hulle het op ‘n lughawe se aanloopbaan marsjeer dat die stof so staan. Terug in Suid-Afrika het ek ‘n paar gesellighede gereël en het selfs toe ek op kolonels-kursus was ‘n skemerkelk-party op ‘n Taiwannese oorlogskip bygewoon. Later het mnr FW de Klerk die leisels oorgeneem en die SSVR en sy strukture het in die proses gesneuwel. Ek het “gevra” om terug te gaan na die uniformtak. Die veiligheidstak •

WALVISBAAI

So het ons bv. ‘n Walvisbaai-strategie gehad en het ons soms Walvisbaai (toe ‘n enklawe in Namibië) besoek ten einde die monitor-verslag op te stel. Ook is ek genooi om bv. Swaziland te besoek saam met brig W Marais en kapt Tom Jefferson. Ek het ook besoek aan Lesotho se kommissaris gebring.

politieke NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 9)

•

AKADEMIESE VOORLIGTING

SKAKELING

Op akademiese gebied het oud-lede of goedgesinde lede van buitelandse inligtings organisasies dan ook as gaslektore opgetree en met ons gesels. Hierdie vriendskappe moet gesien word teen die agtergrond van die koue oorlog. Dit is ook feit dat “ou” Suid-Afrika se NI en SAP (V) spioene aangekeer het en dat daar na die arrestasie met Westerse inligtingsdienste geskakel was. Ek het deel gehad in die opstel van genl Mike Geldenhuys se boek. Hy het aan my vertel dat hy met die Duitse Geheimediens geskakel het toe mnr Loginov aan die KGB oorhandig is. Kundige besoekers aan die RSA het ook aan ons voorligting oor kommunisme gegee. •

SAP GRENSPOSTE

Grensposte onder die beheer van die polisie is vanaf Veiligheidshoofkantoor beheer al het die manne uniform gedra. Gewone polisiemanne van die voormalige SA Polisie wat as grensbeheerbeamptes by grensposte aangestel was, het uit die aard van die saak nou met eweknieë aan die oorkant geskakel en kollegiale bande gesmee. INTERNATIONAL POLICE ASSOCIATION (IPASA) Terwyl ek in die Mag was, was ek deurentyd lid van die International Police Association (IPA) en het ek verskeie besoekende polisie-offisiere ontmoet. Ons het dikwels lede van die verskillende polisiemagte in Nederland, aan huis ontvang. Ons het uit ons pad gegaan om die lede behoorlik te onthaal en getrakteer met braaivleise en toere. As nagraadse student in strategiese studies het die professor my gevra om as deel van my strategiese studies deurentyd navorsing oor die Nederlandse polisiestelsel te doen. ‘n Ander SAP -Kollega en student weer, is gevra om die Franse polisiestelsel onder die loep te neem. So het ek bevriend geraak met kaptein Arie van der Kerkhof en sy opvolger kaptein Piet Verdonk. Beide was offisiere van die Koninklijke Marechaussee en in beheer van die polisie op die

lughawe oor die gemaak sommer gestuur.

te Schiphol. Hulle het vir my boeke ens. Nederlandse polisiestelsel bymekaar vir navorsingsdoeleindes en dan per vliegtuig na die SAP te Jan Smuts

In Pretoria was mnr Klaas de Jonge in die Nederlandse ambassade onder asiel en die SAP kon hom feitlik niks aandoen terwyl hy daar skuil nie. ‘n Nederlandse polisiebeampte, senioradjudant-offisier Ger Sevink van Nederland, het hom by mnr De Jonge aangesluit en na mnr De Jonge se veiligheid in die ambassade omgesien. Ten spyte van sanksies (kulturele boikot) teen Suid-Afrika in Nederland, en na ek voor ‘n “raad” verskyn het, is ek toegelaat om navorsing in Nederland te doen. Groot was my verbasing toe huisvesting by mnr en mev Sevink gekry het. Sedert 1989 het ons hegte vriende geraak en verskeie besoeke oor en weer gebring. Ek was die eerste polisieman om in Nederland by die Sevink-familie tuis te gaan. Nog ‘n baie suksesvolle besoek aan Suid-Afrika was deur ‘n groep Amerikaanse polisiebeamptes. Weereens het ons hulle met Suid-Afrikaanse gasvryheid oorlaai. Die kommissaris van die Koninklijke Marechaussee het ‘n heimlike besoek aan SuidAfrika gebring. Ons het hom tuis onthaal en op sy versoek weggehou van polisiehoofkantoor. As distrikskommissaris het ek gedurende 1990 te Welkom ‘n groep Nederlandse polisiebeamptes onder leiding van kapt Arie van der Kerkhof ontvang: Hulle is gul trakteer, hulle is na die Ventersburg SAP Museum geneem, na die goudmyne en die SAW Tempe het ook op ‘n Sondag vir hul ‘n vertoning gelewer. Ek het ook met ‘n Belgiese polisieman bevriend geraak en hom ook die land laat sien. SKAKELING As ek iets oor skakeling geleer is, dit: Slegs Hoofkantoor skakel met eweknie hoofkantoor aangesien beleid ter sprake kan kom. Plaaslike mense skakel op plaaslike vlak oor reeds uitgeklaarde sake. ‘n Man op ‘n grenspos kan bv. nie met die kommissaris van ‘n buurland skakel nie. Op SAP-hoofkantoor vlak het ons ook goeie

NONGQAI VOL 12 NO 7

skakeling met die Uniegebou gehandhaaf. Ons het bv. probleme met diplomate met die protokol afdeling bespreek. So bv. kan die SAP ‘n diplomatieke voertuig wat in bv. Zambië geakkrediteer is, in Suid-Afrika by ‘n padblokkade deursoek. Dit word nie algemeen aanbeveel nie, maar slegs in sekere uitsonderlike gevalle. DE WITT-KOMITEE VAN VAKUUM EN ISOLASIE

ONDERSOEK:

Gedurende circa 1989 het die De Witt-komitee van Ondersoek tot stand gekom en lede is vir voorstelle gevra. Ek het vier voorstelle ingedien waarvan een die instelling van “polisie attachés” was. Die SAP kan nie in isolasie of in ‘n vakuum opereer nie. Jare gelede het die SAP in Palestina gedien en later het genl CI Rademeyer vir ‘n kaptein Du Plessis na Kenia gestuur om die Mau-Mau te ondersoek omdat die generaal voorsien het, dat die “winde van verandering van noord na suid gaan waai”. Myns insiens ‘n wyse en pro-aktiewe stap. Die SAP het ook speurhonde na Kenia gestuur. Die polisie is nie politici nie – die polisie moet onder alle omstandighede wet en orde handhaaf. Dit is nodig dat die polisie vroegtydig by ander lande leer hoe om probleme te hanteer. VOORUITSKOUING In 1971 het ek ‘n gesprek met ‘n telefoontegnikus gehad en hy het my vertel van die tegniese voorspellings wat telefone en kommunikasie betref – ons is vandag al so ver dat mens sonder moeite enige persoon, enige tyd, op enige plek ter wêreld telefonies of per internet of per Facebook kan skakel! Oor die volgende tien jaar gaan polisiëring soos ons dit vandag ken, stadig maar seker in sy aard en wese gaan verander. Kyk na toestande en omstandighede in die VSA, die VK (met ‘nogo-areas’ in beide lande) en Suid-Amerika. Selfs Mosambiek het in die noorde van die land het tans ernstige veiligheids kwessies. Lande gaan meer besorg word oor die interne dimensie van nasionale veiligheid wat misdaad bekamping en ondersoek gaan omvat. Behalwe vir die eksterne bedreiging van China – gaan sake soos dwelms, mensehandel, kubermisdaad, interne terreur, gewapende fanatici,

seerowery, kuber-afpersing, kapings, massaonluste en goed bewapende kriminele die polisie besig hou. Internasionaal gaan die polisie, binnelandse inligting en misdaad-inligting gaan aanpas by die bedreiging. Dit word voorsien dat lande se weermagte gaan krimp en dat lande se polisiemagte gaan uitbrei om beide “harde” polisiëring en “sagte” polisiëring te doen. Ook word voorsien dat die lug- en watervleuels van die polisie uitgebrei sal word. Wetenskaplike en tegniese ondersteuning van die hoogste orde sal by die bekamping van terreur en misdaad gebruik word. Daar moet ook gewaak word dat die polisie nie te “magtig” word nie! Terselfdertyd sal teen-inligtings operasies in die polisie self geloods moet word, omdat kriminele by die polisie sal aansluit (infiltreer) om taktiese- en strategiese misdaadinligting te bekom. Daar is en bly slegs drie bronne van inligting: Overte-, koverte- en tegniese bronne. Op tegniese gebied sal die polisie-wetenskaplikes ‘n groot rol vervul veral in “sting” operasies. Polisie-attachés en polisie-wetenskaplikes, ook in die kuberruimte met inbegrip van “the dark web”, gaan ‘n groot rol speel met Interpol as koördinerende polisie-orgaan. Die tyd is nou reg om by die VN te begin besin oor oorgrens- en kubermisdaad en samewerkings verdrae en die skep van spesiale howe om die tipe van “internasionale” sake te verhoor – die kuberruimte het mos nie grense nie! Nota – Uit die aard van die saak sal ek nooit oor sekere sake rapporteer nie aangesien dit op ‘n vertrouensbreuk sal neerkom. Waaroor ek geskryf het is slegs van geskiedkundige belang. Die SAP was met die min middele tot sy beskikking was darem altyd ‘op en wakker’ en pro -aktief. As polisiemanne is ons baie dank verskuldig aan die voormalige departement van buitelandse sake—nie alleen dit wat hulle vir ons departement gedoen het nie, maar ook wat hulle op die inligtings– en veiligheidsterrein vermag het. Ook van hulle het ook “in diens” omgekom en gevare trotseer.

NONGQAI VOL 12 NO 7

DIE SUID-AFRIKAANSE POLISIE EN INTERNASIONALE SKAKELING 1913—1994

Vlnr: Generaal Johan Coetzee en genl-maj Frans Steenkamp — beide was briljante veiligheidshoofde en het baie skakeling met buitelandse polisiemagte onderneem — eerstens om beter diens te kon lewer en tweedens inligting en steun te kon bekom wat nie plaaslik beskikbaar is nie. Genl Steenkamp was die persoon wat ons polisie-helikopters bekom het. Dit was absoluut ‘n voorreg om onder hierdie manne te kon dien. Ons het reeds ‘n spesiale uitgawe van die Nongqai aan genl Steenkamp gewy. Ek het beide offisiere in Durban leer ken—genl Coetzee was hoof van RI in Durban en genl Steenkamp was afdelingsbevelvoerder, v-tak, Port Natal/ Hy was ‘n deurwinterde kriminele speurder! - HBH. NONGQAI VOL 12 NO 7

1972

BSAP— KAROI—1974

Die SAP het goeie skakeling met die BSAP in Rhodesië gehad en die BSAP het selfs ‘n polisie-attaché in Pretoria gehad. Lede van BSAP Karoi - waar ons gedurende 1974 in hul stasiewyk geplaas was te Magunji op die Binga-pad.. NONGQAI VOL 12 NO 7

Bo: Genl Viktor (links met rug na kamera, toe luit-kolonel) saam met ander Rhodesiese offisiere in gesprek met mnr Ian Smith, die premier van Rhodesië.

Dept. van Inligting: Mnr C More

Luit-genl JJ Viktor

Een van Suid-Afrika se top staatsamptenare was mnr Charles More, destyds direkteur, van die departement van inligting. Ek het dikwels met hom geskakel i.v.m. geheime staatsprojekte waarby genl Van den Bergh en dr Eschel Rhoodie betrokke was. Hy het in diens gesterf en was iemand met ‘n onkreukbare karakter. Hy was ook die veiligheidsoffisier van die geheime projekte by die dept. Van inligting. Hy was ‘n amptenaar van die “ou skool” en sou nooit ‘n pennie gesteel of verduister het nie. Na ‘n gesprek met genl CF Zietsman — destyds veiligheidshoof — het die generaal aan my verduidelik dat daar nie eintlik ‘n inligtingskandaal was nie. Ek het baie by hierdie man geleer en was ‘n draer by sy begrafnis. NONGQAI VOL 12 NO 7

SAP SKAKELING MET MOSAMBIEK SE SNASP

SNASP

NONGQAI VOL 12 NO 7

SAP skakeling met militêre attachés in Taiwan

Mev J Adams (RSA), HBH, genl Lee (Taiwan Weermag), kol Brian Adams (SAW — Militêre Attaché) en mev Lee

SA Vloot Attaché, Arabiese Polisie-offisier en HBH in Fu Hsing Khang-militêre basis in Peitou. (Ons het ’n geselligheid sonder enige alkoholiese drank bygewoon.) NONGQAI VOL 12 NO 7

SAP: Skakeling met Taiwannese Militêre Attachés in “Knuppel Dik”, Wachthuis

‘n Groep Suid-Afrikaanse amptenare wat voorheen in die Republiek van China (Taiwan) was. Vlnr: Chinese offisier, brig Gawie Greyling (SA Spoorwegpolisie), ’n Opleidingsbeampte van die staatsdienskommissie, HBH, brig HD Stadler, ‘n offisier van Spoorwegpolisie, kol Dries van Vuuren (Dept van Gevangenisse) en Chinese offisier. Die offisiere was onthaal in “Knuppel Dik” - die pragtige offisiersklub van die SAP te hoofkantoor. Let op die pragtige stoele met SAP-kenteken.

NONGQAI VOL 12 NO 7

SAP SKAKELING MET VSA SE POLISIE

NONGQAI VOL 12 NO 7

SKAKELING MET KONINKLIJKE MARECHAUSSEE EN NEDERLANDSE POLITIE

Genl-maj Hans Rademaker en HBH in die SAP Museum te Pretoria

Vlnr: Petro Heymans, HBH, kapt Arie van der Kerkhof, kol Thobi en besoekende Nederlandse polisieoffisier te Welkom. NONGQAI VOL 12 NO 7

BESOEK DUITSLAND

NONGQAI VOL 12 NO 7

Met polisieboot op die rivier Spree in Berlyn en ons is gewys waar die spioene destyds tydens die Koue -oorlog tussen die Ooste en die Weste uitgeruil is. My jare-lange vriend, luit Ger Sevink van die Nederlandse Koninklijke Marechaussee

NONGQAI VOL 12 NO 7

SAP: SKAKELING MET SWAZILAND EN LESOTHO POLISIE

NONGQAI VOL 12 NO 7

DEPARTEMENT VAN BUITELANDSE SAKE SE ROL AS LID VAN DIE DESTYDSE RSA INTELLIGENSIE-GEMEENSKAP Dr WP Steenkamp Die rol van die destydse Departement van Buitelandse Sake binne die toentertydse SuidAfrikaanse intelligensie-gemeenskap is seker vir meeste Nongqai-lesers die mins bekende van die rolle gespeel deur die vier permanente lede van daardie gemeenskap. Die permanente vier gedurende die tagtigs was die SAP-VT (Veiligheidstak van die SA Polisie), die Afdeling Militêre Inligting van die SA Weermag (AMI), die Nasionale Intelligensiediens (NI) en dan die Departement van Buitelandse Sake (DBS). Voor die konsolidasie van die polisiedienste het die SA Spoorwegpolisie ook ‘n saakmakende rol gespeel, en van tyd-tot-tyd – soos deur relevansie gedikteer – is ander instellings soos die Gevangenisdiens by spesifieke vergaderings van die Koördinerende Intelligensie-komitee (KIK) betrek, bv. in die jaarlikse evaluasie van Nelson Mandela se voortgesette aanhouding, of die Dept. van Onderwys en Opleiding wanneer skoolstakings ter sprake was. Hierdie artikel het dus as oogmerk om die sluier ietwat te lig oor wat die DBS in daardie kritieke tye bygedra het tot nasionale veiligheidsbesluitneming – wat was sy rol en funksie, en hoe is dit aangepak? As aptytwekker, laat mens hier ter inleiding net maar sê dat die DBS se algemene siening van die bedreiging en oplossings, myns insiens korrek in ‘n resente boek beskryf is as een van “Siamese tweeling” wees met die vertolkings wat NI voorgestaan het, maar meer daaroor later. Die “laventel”-manne en hulle laventel-opsies Soos wat die AMI-manne verbonde aan die SA Leër die bynaam “bruinskoene” gehad het, is die DBS-diplomate die “laventel”-manne genoem. Aan die een kant was dit omrede hulle gewaande pierewaaier-bestaan in die buiteland (gesien deur Jan Alleman as synde nie veel meer doen nie as

uithang by skemerkelke en diplomatieke funksies). Die ander rede vir dié bynaam was die “kleur” van hulle voorkeur-oplossings, nl. purperlaventel, wat dan sou versinnebeeld “alle opsies anders as die gebruik van geweld”. Die mees impakvolle DG van Buitelandse Sake gedurende daardie krisis-jare, Neil van Heerden, het bv. voor die Waarheids- en Versoeningskommissie soos volg getuig, in antwoord op ‘n vraag oor oorgrens-optrede wat die Veiligheidspolisie die nag van 19/20 Desember 1985 teen ANC-lede in Lesotho geloods het: “Vraag: ...the Department of Foreign Affairs, you weren't known as the "lavender boys" for nothing.” NPvH antwoord: “…I found myself in precisely that position many times, where people would threaten and say: ‘With this information in front of us, are you really prepared to still want to come with the 'lavender' proposal?’ And our - it could only have been our position, the answer was always ‘Yes, yes’.” (Die “lavender proposal” van DBS in hierdie geval was die sluit van die grens met Lesotho en terugstuur van hulle arbeiders, ten einde die Lesotho-regering te beweeg om self van die ANC -lede binne hulle grense ontslae te raak, as alternatief vir ‘n gewapende aanval ter uitwissing van daardie ANC-lede). Om die rasionaal agter Buitelandse Sake se tipiese “laventel”-insette te begryp, is dit nodig om eers te verstaan wat die DBS se rol en funksie was binne die raamwerk van die intelligensiegemeenskap. Voorts ook nodig om kennis te hê van die basiese werking van ‘n diplomatieke diens binne die konteks van die internasionale konvensies en gebruike wat die gedragsnorme daarvoor neerlê, soos bv. met betrekking tot immuniteit van diplomate. In hierdie artikel sal ek

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 23)

(Continued from page 22)

graag eerstens vir u só ‘n fondasie van essensiële kennis probeer gee, sodat u dan self u eie waardering kan maak van wat ek vervolgens dan met u sal deel oor die DBS se insette en bydraes tot besluitneming in veral daardie kritieke jare van die tagtigs. Voor ek egter begin om uiteen te sit wat DBS se lynfunksies en inset was (m.a.w., dit wat hom ‘n permanente lid van die Intelligensie-gemeenskap gemaak het) net eers ‘n bietjie persoonlike agtergrond oor my eie “dienlikheid” om ‘n artikel van hierdie aard by te dra. Eerstens, akademies gesien, was die fokus van my doktorale studie in die Politieke Wetenskap (wat uitgeloop het op die graad D. Litt. et Phil.) die verstaan van die intelligensie-funksie se plek en rol binne die besluitnemingskringloop van enige

politieke stelsel. Dus kan ek DBS se rol en funksie interpreteer teen hierdie konsepsuele verwysingsraamwerk. Tweedens, kom ek uit ‘n familie wat nóú betrokke was by die destydse intelligensie-gemeenskap, en dit vanuit verskillende hoeke – my oorlede vader, genl. maj. Frans Steenkamp, was hoof van die SAP-VT, en ek self het my nasionale diensplig en Staatsdiens-beursverpligtinge afgewerk by NI, oor sewe jaar heen, waar ek o.a. hoof was van die SWA-vertolkingslessenaar en later (as stafoffisier vir die Hoofdirekteur: Navorsing) direk betrokke was by die redigering van gekoördineerde, d.w.s. nasionaal vertolkte

intelligensie-produkte vir die Staatsveiligheidsraad en kabinet. Na afhandeling van hierdie beurs- en dienspligverpligtinge, het ek eers gesorg dat ek toelating verkry het as prokureur (my ander akademiese “been” is die regte). Daarna, gegewe die moeilike tye wat die land in die tagtigs beleef het, het ek aangesluit by DBS, waar ek vir meer as ‘n dekade gedien het. As diplomaat was ek o.a. eerste sekretaris in Parys, toe hoof van diplomatieke opleiding gedurende die oorgangsjare na ‘n volledige demokrasie, en uiteindelik die Nuwe Suid-Afrika se eerste ambassadeur in sg. Swart Afrika, met residensie in Libreville (Gaboen) en met verantwoordelikheid ook vir betrekking met vyf ander lande digby die ewenaar in Wes-Afrika, tewete Kameroen, Tsjaad, die SentraalAfrikaanse Republiek, Ekwatoriaal-Guinee en Sao Tome & Principe. Dus, soos ons op Engels sê: been there, done it. Die oorsprong van buitelandse dienste in Suider-Afrika Maar waar het Suid-Afrika se diplomatieke diens begin? Die DBS self is op 1 Junie 1927 daargestel as die “Department of External Relations”. Dit het geskied aan die hand van die besluit van die Britse Ryk se 1926 imperiale konferensie van regeringshoofde (soos vervat in die Balfour-verklaring waarvan ons almal op skool geleer het), waarkragtens die internasionale status van die “blanke” kolonies sou verander na “dominiums” (vrygeweste). Hierdie statusverandering is bekragtig met die Statuut van Westminster van 1931, wat die Britse Commonwealth (gemenebes) daargestel en aan Suid-Afrika, Kanada, Newfoundland, die Ierse Vrystaat, Australië en Nieu-Seeland elk gelyke en afsonderlike internasionale statuur gegee het as diè van die Verenigde Koninkryk self – voor 1927, gedurende die koloniale fase, is die Unie van Suid -Afrika se buitelandse betrekkinge bedryf deur die Britse Foreign Office. Die Boererepublieke Die daarstel van die DBS as staatsdepartement in 1927 was egter nie die begin van eie diplomasie op Suider-Afrikaanse bodem nie. Beide die Vrystaatse en Transvaalse republieke het bv.

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 24)

(Continued from page 23)

reeds in 1864 die Geneefse Konvensie oor norme vir oorlogvoering onderteken. Die Transvaal / Suid-Afrikaanse Republiek het na die 1e AngloBoereoorlog formeel ‘n diplomatieke diens daargestel, onder gesag van die Staatsekretaris (die belangrikste amp naas diè van president). Die eerste diplomaat/staatsekretaris was Dr. Willem Johannes Leyds, wat in 1888 sy amp aanvaar het maar in 1896 dit moes neerlê weens gesondheidsprobleme wat hom genoodsaak het om na Europa te reis vir behandeling; hy het vervolgens in 1898 die eerste (en enigste) gevolmagtigde ZAR-gesant in die buiteland geword, gebaseer in Brussel, met verantwoordelikheid vir betrekkinge met die

Dr. J.D. Leyds (Wikipedia) Europese moondhede en die VSA – ‘n posisie wat hy deur die 2e Anglo-Boereoorlog heen beklee het. Leyds is in 1898 as ZAR-staatsekretaris opgevolg deur die oud-president van die Vrystaat, F.W. Reitz (wat self vroeër weens gesondheidsredes as OVS-president moes bedank, maar gelukkig genoegsaam herstel het dat hy tot die broederrepubliek se regeringsdiens kon toetree). Reitz en Leyds (tesame met staatsprokureur Jan Smuts) was ‘n kundige, gedugte span i.t.v. die bevorder

van die Boererepublieke se saak oorsee. Beide Smuts en Reitz het in Brittanje studeer gehad en het dus die VK se mag en kwespunte deeglik geken. In Europa en die VSA bv. was die bevolking en media oorweldigend aan die kant van die Boere (veral die Iers-Amerikaners) en word dit bv. aanvaar dat Brittanje sy aansprake op Samoa laat vaar het ten gunste van die VSA, uit vrees vir Boere-vordering met die Amerikaners – só is dit bv. deur Amerikaners gesê: the Boers won us Samoa. (Ongelukkig was die VSAstaatsekretaris van daardie era, John Hay, ‘n geswore Anglofoob en elitistiese snob verblind deur die Britse geldmag, sodat hy alle amptelike toenadering tot die Boere-republieke streng teengestaan het). Die einde van die 2e Vryheidsoorlog het uiteraard ook die einde van die ZAR se diplomatieke diens beteken, alhoewel Dr. Leyds voortgegaan het om welsynsondersteuning oorsee vir die Boerefamilies te werf en ook die stoflike oorskot van Pres. Paul Kruger in 1904 vergesel het, van Switserland terug na die Transvaal. DBS en die kantoor van die Eerste Minister Na sy stigting in 1927, tot en met die premierskap van adv. J.G. Strijdom, het die DBS direk onder die kantoor van die Unie se Eerste Minister geval. Die jare van veldmaarskalk Jan Smuts se premierskap tydens die 2e Wêreld-oorlog het sekerlik die hoogtepunt van Suid-Afrika se internasionale aansien en impak vergestalt, met Smuts wat bv. die outeur was van die teks van die Verenigde Nasies se handves. Soos die Eerste Minister, was die DBS-personeel gesetel in die Uniegebou. Hierdie direkte toegang en gevolglike skyn van spesiale statuur het die destydse diplomate gedurende daardie jare al ‘n beeld-probleem onder mede-staatsamptenare besorg (iets nogal algemeen, om die wêreld heen). ‘n Staaltjie wat vertel word en waarvoor ek nie kan instaan vir die letterlike waarheid daarvan nie, alhoewel dit hierdie beeld-probleem goed illustreer, is dat van die toentertydse “laventel”manne glo die gebruik ontwikkel het om soggens op die Uniegebou se trappe te drentel, in afwagting op die aankoms van eerste minister Smuts, om hom dan glo met buig en handewringing te groet met “Goeiemôre eerste

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 25)

(Continued from page 24)

minister / Goeiemôre veldmaarskalk”. Dit het glo aangehou totdat Smuts hom op ‘n dag glo so vervies het dat hy hulle sou toegesnou het: “Ja, goeiemôre julle k@kke”. Die eerste Suid-Afrikaanse Buitelandse Minister was adv. Eric Louw (1955), opgevolg in 1963 deur dr. Hilgaard Mulller, wat gedien het tot en met die aanstelling van adv. RF Botha in 1977. Pik Botha, wat tot die demokratiese oorgang in 1994 minister was van buitelandse, was op daardie stadium die langs-dienende buitelandse minister in die wêreld. Benewens die era direk onder die eerste ministers, het die “ou” SuidAfrika dus slegs maar drie ministers van buitelandse sake gehad oor ‘n periode van meer as vier dekades, met veral Pik Botha wat ‘n duidelike stempel sou afdruk, ook i.t.v. die vorming van ‘n groep amptenare om hom (die sg. “Washington Mafia”) en die bepaal van prioriteite – waaromtrent meer later.

Die historiese evolusie van diplomatieke dienste in die internasionale arena Die norme of protokol, plus die volkeregtelike immuniteite van formele diplomasie bedryf, het

oor baie eeue heen uitkristalliseer. Dit het gegroei uit die behoefte van regeerders om gesaghebbend en vertroulik te kan skakel met hulle eweknieë in die buiteland, sonder dat daar enige twyfel kan wees oor die volmag van die gesant om namens sy regering te praat en boodskappe te ontvang. Daarom is ‘n “buitengewone en gevolmagtigde ambassadeur” (om die amptelike titel soos steeds in gebruik, te siteer) in eie persoon die direkte verteenwoordiger van sy staatshoof, by wyse van ‘n persoonlike aanstelling gemaak deur die staatshoof self. Die ambassadeur word vervolgens geakkrediteer tot die staatshoof van die gasheerland by wyse van ‘n geloofsbrief in naam van en onderteken deur daardie staatshoof. In die vervloë verlede was dit die algemene gebruik van konings om hulle direkte familie as ambassadeurs aan te stel. ‘n Ambassadeur as persoonlike gesant van sy staatshoof (m.a.w., die amp is nie net maar ‘n staatsdiens-rangskaal nie) staan dus i.t.v. protokol baie hoog op die amptelike voorranglys. In die VSA byvoorbeeld, kom ambassadeurs direk na die dienende president en vise-president, speaker, voormalige presidente en visepresidente en die hoofregter. Dienende VSAambassadeurs (in hulle lande van akkreditasie) vul dus die 8e kategorie in die VSA se voorranglys, dus bo die Secretary of State (11e) en ander kabinetslede (19e kategorie), en aansienlik bo die hoofde van die verskillende verdegingskomponente en die Chairman of the Joint Chiefs, wat in die 53e kategorie val. Hierdie skema is verteenwoordigend van prakties alle lande se voorrang-protokol. Wanneer ‘n Suid-Afrikaanse ambassadeur bv. aan boord gaan van ‘n SA Vloot-vaartuig of dit verlaat, moet dit elke keer met volle seremoniële eer geskied: dus die ambassadeur moet aan boord / aan land “gefluit” word met ‘n erewag, en sou die ambassadeur met die vaartuig reis, is dit protokol dat die kaptein sy kajuit aan die ambassadeur afstaan om te oornag (in terme van wedersydse goeie verhoudinge, is dit egter tipies dat die ambassadeur die aanbod van die hand sal wys en die 2e in bevel se kajuit sal aanvaar).

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 26)

(Continued from page 25)

Die Kongres van Wenen van 1815 en die Weense Konvensies van 1961 en 1963 Die norme vir die voer van diplomatieke betrekkinge is die eerste keer gestandaardiseer in 1815 deur die Kongres van Wenen. Dit is in 1928 opgevolg deur die Konvensie van Havana oor diplomatieke personeel, en uiteindelik in sy moderne vorm gekodifiseer deur die Weense Konvensie van 1961, wat reeds deur 192 lande ratifiseer is.

amptelike korrespondensie nie deur die gasheerland oopgemaak of mee ingemeng word nie. ‘n Geakkrediteerde diplomaat mag ook nie strafregtelik in die gasheerland vervolg word nie, sonder dat die ambassadeur namens sy regering daardie diplomaat se immuniteit uitdruklik opgehef het (wat die rede is waarom sommige lande se minder korrekte diplomate parkeer net waar hulle wil). Voorbeeld van ‘n ambassadeur se geloofsbrief

Twee jaar later is dit opgevolg met die Weense Konvensie oor Konsulêre Betrekkinge (die verskil tussen diplomatieke en konsulêre betrekkinge is dat eg. tussen state is, bedoel om interstaatlike regering-tot-regering skakeling te fasiliteer, terwyl konsulêre betrekkinge gaan om die stuur-land se behoefte en vermoë om praktiese op-die-grond hulp en bystand te verleen aan sy burgers in nood, wat hulle op ‘n gegewe moment in die gasheerland mag bevind; daar kan dus slegs een ambassade in ‘n gasheerland wees, normaalweg in daardie land se hoofstad of hoofstede, met dan ‘n hele aantal konsulate, gewoonlik in die belangrikste handel/hawestede en toerismesentrums). Hoe werk ‘n ambassade? Dit is eeue gelede reeds ingesien dat, vir ‘n ambassadeur om sy rol te kan vervul, sy persoon, perseel, voertuie en kommunikasies deur die gasheerland as absoluut onaantasbaar respekteer moet word. Soos gesê, vorm hierdie norme en sg. “immuniteite” die kern van die Weense konvensies oor diplomatieke en konsulêre betrekkinge. Daarom bv. word die perseel en struktuur van die kanselary (die tegniese naam vir die gebou waarin die ambassade gehuisves word) plus die ampswoning of residensie van die ambassadeur, regtens beskou deel te wees van die grondgebied van die land wat die ambassadeur stuur, al val dit binne die grondgebied van die gasheerland (gewoonlik in die hart van hulle hoofstad). Daarom mag polisie- of veiligheidsmagte van die gasheerland slegs die kanselary of ampswoning betree op uitdruklike uitnodiging van die ambassadeur, en mag die diplomatieke sak met

Dis belangrik om te weet dat alle ander diplomate verbonde aan ‘n diplomatieke missie, ongeag hulle departement van oorsprong, hulle voorregte en statuur ontleen aan die feit dat hulle deel van die ambassadeur se sg. “gevolg” is; daarom is die ambassadeur ook oorhoofs in bevel van elke afdeling verteenwoordig binne die missie, nie net van die buitelandse sake-komponent nie – ingeslote bv. die kantoor van die militêre attaché of die oorgeplaasde personeel van ‘n intelligensiediens. Dit beteken nie dat ‘n ambassadeur gaan inmeng in die dag-tot-dag interne bestuur van sulke komponente nie, maar hy mag te enige tyd ingryp as só ‘n komponent of lede daarvan,

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 27)

(Continued from page 26)

bv. dinge sou doen wat die bilaterale verhoudinge met die gasheerland mag skaad. Die kantoorhoofde van hierdie komponente sal dus ten nouste skakel met hulle ambassadeur om vooraf klaring te kry vir delikate aangeleenthede, en hulle dien ook op die missie se komitee van afdelingshoofde. In dieselfde sin sal die ambassadeur bv. die militêre attaché konsulteer oor en betrek by militêre aangeleenthede wat op sy weg as ambassadeur mag kom, net soos met bv. die landbou-attaché oor aangeleenthede binne dié se kundigheidsveld.

meer kan kry. Gebruiklik word oorgeplaasde lede van ‘n stuur-land se siviele intelligensieagentskap nie teenoor die publiek as enigiets anders as “gewone” diplomate identifiseer nie – hulle verskyn dus ook op die “diplomatieke lys” van die Dept. van Buitelandse Sake, asof deel van die DBS se eie diplomatieke kontingent by die ambassade waaraan hulle verbonde is, met normale diplomatieke range soos 3e sekretaris, 1e sekretaris ens. Sulke intelligensie-personeel word egter addisioneel ook in hulle ware professionele kapasiteit teenoor die gasheerland se intelligensie-instellings verklaar, omrede hulle hoof-taak by die ambassade, skakeling is met daardie gasheer intelligensie-instellings.

Omrede die ambassadeur die spilpunt is waarom die hele ambassade regtens wentel, word daar vooraf by die gasheerland aansoek gedoen vir “agrément” (formele instemming) vir sy/haar aanstelling. Die gasheerland mag dit weier, as hulle nie die spesifieke persoon as ambassadeur wil hê nie – alhoewel dit in die praktyk slegs by hoë uitsondering gebeur. Die rasionaal agter hierdie gebruik is weer eens dat daar wedersydse vertroue moet wees in die persoon van die gesant wat belangrike vertroulike boodskappe tussen die twee staatshoofde getrou moet oordra. Die ambassadeur se diensaanvaarding in sy amp, geskied tegnies op die datum waarop die gasheer-staatshoof hom/haar formeel ontvang vir die seremonie van oorhandiging van die ambassadeur se geloofsbrief (letters of credence – soos die voorbeeld op die vorige bladsy) waarin die staatshoof wat die ambassadeur gestuur het, sy eweknie van die gasheerland in die fynste diplomatieke taal versoek om asseblief volle geloof en vertroue te hê in alles wat die ambassadeur in naam van die stuur-staatshoof aan hom mag kommunikeer. Toegevoegde personeel van ander departemente (intelligensiedienste en militêr) Alle ander personeel van ‘n missie word by aankoms in die gasheerland, eerstens formeel deur die ambassade se protokol-afdeling aan daardie land se diplomatieke diens se protokolafdeling “verklaar” (d.w.s., aangemeld). Dit geskied ten einde hulle behoorlik te kan registreer en sodat hulle hul diplomatieke identifikasie-kaarte, voertuig-nommerplate enso-

Met my gesin tydens jaarlikse kransleggingsplegtigheid by die S.A. Nasionale Oorlogsgedenkteken en Museum by Delvillebos, in die noorde van Frankryk, 1988. Geen koverte insameling in gasheerland Dit is ‘n goue reël dat sulke verklaarde intelligensie-personeel verbonde aan ‘n ambassade, nie binne die gasheerland koverte insamelingsoperasies behoort te onderneem nie.

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 28)

en vinnig aan die eie regering oorgedra word.

(Continued from page 27)

‘n Intelligensie-offisier verbonde aan die ambassade in Parys, sal dus bv. as sy belangrikste taak hê om overt met die Franse intelligensiedienste te skakel, en sekondêr om koverte operasies / agente in bv. Italië te bestuur. Een van die krities-belangrike funksies wat ‘n departement van buitelandse sake vervul vir die ander lede van die intelligensie-gemeenskap, is dus om aan hulle die “veilige hawe” infrastruktuur van die ambassades te bied, vanwaar hulle hul skakel-taak met hulle buitelandse eweknieë kan uitvoer. Militêre Attachés en Polisie Die militêre kontingent verbonde aan ‘n ambassade word tradisioneel openlik as sodanig identifiseer, met die korresponderende militêr/ diplomatieke titels – ook omrede hulle hooftaak amptelike skakeling is met die gasheerland se militêre instellings en hulle ‘n belangrike openbare seremoniële verteenwoordigingsrol vervul aan die sy van die ambassadeur. Dit is bv. gebruiklik dat, by belangrike funksies soos die vier van die stuur-land se nasionale dag, die senior militêre attaché in volle seremoniële uniform by die ingang direk langs die ambassadeurspaar sal staan, om gaste te verwelkom. Hedendaags het die SA Polisiediens ook offisiere wat in sleutel-ambassades geplaas is om daar met die gasheer-polisie te kan skakel en inligting uit te ruil oor bedreigings soos bv. internasionale dwelmhandel. Die rol van ‘n tradisionele diplomatieke diens, m.b.t. die intelligensie-funksie Ambassadeurs en hulle “gevolg” is enersyds die amptelike “tong”, en andersyds die goedgeplaasde “oë en ore” van die stuur-regering in die buiteland. Hulle lynfunksie is dus tweeledig. As gevolmagtigde “tong” dra hulle gesaghebbend die stuur-regering se boodskappe langs amptelike diplomatieke kanale oor aan die regering van die gasheerland. As “oë en ore” ontvang hulle eerstens die gasheerland se amptelike boodskappe en sien toe dat dit veilig

Tweedens volg die diplomate die openlikwaarneembare algemene gang van sake en manifestasies van openbare mening in die gasheerland, vir rapporteer aan die eie regering. Dit is veral hierdie funksie van die amptelike, overte “oë en ore” wees wat maak dat oor die wêreld heen, lande se departemente van buitelandse sake tradisioneel deel vorm van hulle intelligensie-gemeenskappe. Dit is só omrede die begrip “intelligensie” nie net te make het met inligting wat kovert, dus in die geheim, bekom word nie. Dit slaan op alle inligting, hoe ook al bekom, wat (na dit behoorlik vir betroubaarheid evalueer en kundig vertolk is) vir nasionale besluitnemers kan help om die mees optimale veiligheidsbesluite te neem. In die moderne tyd van media-saturasie en die internet is dit onteenseglik só dat prakties 90% van die inligting wat vir nasionale veiligheidsbesluitneming benodig word, goedkoop en sonder risiko overt ingesamel kan word: die sogenaamde “ope insameling”. As hierdie ope insameling oor buitelandse bedreigings goed en reg gedoen word deur die beroepsdiplomate, beteken dit dat die intelligensiedienste wat op die koverte insameling van geheime inligting gemik is, al hulle aandag en middele kan fokus op die inwin van daar klein maar uiters belangrike persentasie van sleutel-inligting wat vyande probeer geheim hou en wat dus spesiale koverte insamelingsmetodes en tegnologie vereis om dit te bekom. In die konteks van die tagtigerjare was dit dus die DBS se rol in die intelligensie-gemeenskap van die “ou” Suid-Afrika om die amptelike standpunte van buitelandse regerings en internasionale organisasies (soos die veiligheidsraad van die VN), sowel as die overt-waargeneemde tendense in die buiteland (soos relevant vir die veiligheid en voorspoed van die RSA), in die nasionale besluitnemingsdebat in te dra. Na Sharpeville, en vervolgens die SAW se inval in Angola (Operasie Savannah) en die Soweto-opstand het die belang van die VN as regtens die “wettiger” van daadwerklike internasionale druk teen SuidAfrika, grootliks in belang bly toeneem, en so ook

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 29)

voorwaarde dat Maré ‘n kollega, Chris van Melle Kamp, saamneem as getuie.

(Continued from page 28)

dus die DBS se beriggewing daaromtrent vanuit ons VN-missie in New York. Boodskappe van oorlog en vrede: Kuba soek ‘n skikking van SWA/Angola-konfllik ‘n Goeie voorbeeld van die belang van sulke sleutel-inligting wat via die DBS diplomatieke kanale ontvang is “uit die perd se bek” as synde die amptelike standpunte van ander regerings, was die Kubane se uitreik in Februarie 1988 na Suid-Afrika om ‘n formele gesprek aan die gang te kry, ten einde die konflik in SWA/Angola te probeer beëindig. Wat gebeur het was dat Fidel Castro van Kuba (wat sy magte in Angola aanvanklik eers uit die 1987-botsings met die SAW aan die Lomba-rivier gehou gehad het) gedwonge was om op 15 November 1987 ‘n noodvergadering met sy sleutel-raadgewers te hou in Havana, ten einde die MPLA-regering te red van ‘n dreigende militêre katastrofe. Daar is besluit op ‘n drieledige, baie aggresiewe militêr/diplomatieke strategie. Dit het behels die toetree tot die stryd rondom Cuito Cuanavale ten einde ruggraat te gee aan die FAPLA-verdedigers, plus die open van ‘n tweede, konvensionele militêre front in die suid-weste van Angola teenoor Ovamboland (met die massiewe ontplooiing daar van Kuba se beste militêre eenhede, insluitende die elite 50e divisie). Gelyklopend is besluit op ‘n formele diplomatieke uitreik na Suid-Afrika en die VSA om vredesonderhandelinge aan die gang te kry. Ter uitvoering van Castro se opdrag om dringend uit te reik na Suid-Afrika, het die Kubaanse missie by die Verenigde Nasies in New York, in Februarie 1988 ‘n DBS-diplomaat verbonde aan die RSA se VN-missie, dr. John Maré, telefonies genader vir ‘n gesig-tot-gesig ontmoeting. Dit is insiggewend dat die Kubane van Maré kennis geneem gehad het a.g.v. ‘n toevallige ontmoeting wat hy op ‘n skemerkelk in November 1987 gehad het met ‘n besoekende Kubaanse vise-minister van buitelandse sake. Ambassadeur Leslie Manley, toe hoof van SA se VNmissie, het só ‘n ontmoeting goedgekeur, op

Die partye het in die Barclay Intercontinental hotel in New York ontmoet en die Kubane het dit duidelik gemaak dat hulle ‘n kanaal wil skep vir die onderhandel van ‘n vreedsame beslegting van die Angola-oorlog. Van Melle Kamp het in oorleg met amb. Manley en Pretoria die kontak verder uitgebou (Maré se dienstermyn in New York het ondertussen verstryk gehad) en tesame met voelers wat deur die Kubane en die USSR uitgestuur is via die VSA en selfs die premier van die Duitse deelstaat Beiere, het die uiteindelik suksesvolle vredesondergandelinge onder die voorsitterskap van die Amerikaanse adjunkminister van buitelandse sake vir Afrika, dr. Chester Crocker, daaruit voortgevloei. Mens kan jouself met reg afvra: as daar nie soiets was soos ‘n Suid-Afrikaanse diplomatieke missie in New York nie – sou die Kubane hulle bereidwilligheid om realisties vir vrede te onderhandel (na meer as ‘n dekade van gevegte), met dieselfde geloofwaardigheid kon kommunikeer het? As daardie diplomatieke inisiatief nie gelyklopend met die ontplooi van die nuwe militêre front gekommunikeer was nie, wat sou die kanse gewees het dat Suid-Afrika die nuwe front dan as ‘n ondubbelsinnige aanduiding van die bedoeling om SWA binne te val sou gesien het, en dus voorspring-operasies (soos die beplande Ops Hilti) sou geloods het wat op ‘n volskaalse konvensionele oorlog met uiteindelik selfs kernwapens, kon uitgeloop het? Naas amptelike kanale, gebruik diplomate as “oë en ore” ook informele kanale Soos pas gemeld, het dr. John Maré se kontak met die Kubane begin a.g.v. ‘n toevallige ontmoeting tydens ‘n skemerkelk-funksie. Diplomate die wêreld oor is gewoonlik van hulle land se knapste, bes-opgeleide amptenare. Daar is dus minstens ‘n professionele begrip vir mekaar se taak, plus internasionaal-erkende omgangsnorme waaraan almal (meesal) hou, ongeag die feit dat julle “vyande” mag wees. Wat die nimmereindigende diplomatieke “party-

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 30)

(Continued from page 29)

tjies” aan diplomate bied (waarvoor mens gou genoeg hartlik sat word – diplomate werk seker van die langste ure van enige staatsamptenare) is die geleentheid om informeel boodskappe oor te dra en tydig ‘n gevoel te kry vir tendense, bedreigings en moontlikhede. Hierdie “sosiale geleenthede” word gewoonlik ook bygewoon deur die plaaslike elite vanuit die media, akademiese en besigheidskringe, en dis merkwaardig hoe graag mense vir ‘n ambassadeur dinge wil vertel wat hulle glo vir hulleself belangrik / ingelig sal laat lyk. Moet dus nie die skemerkelke en besigheidsetes afskryf as ‘n bron van inligting nie, want al dra dit nie ‘n amptelike seël nie, is dit tog eweseer inligting wat “uit die perd se bek” uit kom. As die buitelandse “tong” van jou regering, bied hierdie funksies uiteraard ook geleentheid om plaaslike meningsvormers positief te probeer beïnvloed.

lg. op die hoogte kon bly van wat in Suid-Afrika en oorsee aangaan – vir enige ambassadeur was een van die belangrikste momente van sy dag die aanland van die daaglikse intelligensieverslag op sy rekenaar-skerm). Hierdie konstante stroom van DBS-insette oor amptelike en semi-amptelike standpunte, plus overt-ingesamelde ope inligting, was ‘n uiters belangrike matriks van wat in die buiteland jeens Suid-Afrika aan die kook was, waarteen die ander lede van die intelligensie-gemeenskap se koverte en tegnies-bekomde inligting in perspektief gesien kon word. ‘n Voorbeeld van nuanse: internasionale wapensanksies en Krygkor in Parys Die RSA-ambassade, Parys, Frankryk

Dit is tipies ook die verantwoordelikheid van die diplomatieke diens om ‘n oog te hou oor wat aangaan onder die meningsvormers in die gasheerland. Binne die DBS moes elke missie daagliks bv. ‘n media-verslag saamstel en na Pretoria deurstuur, waarin die inhoud van mediadekking wat die RSA gekry het, saam met die prominensie en volume daarvan, saamgevat en vertolk is t.o.v. tendense (word dit bv. meer krities, minder krities). Dit was ook die taak van die missies om te skakel met, en te rapporteer oor die invloed wat uitgegaan het van ander plaaslike meningsvormers in “civil society” soos die kerke, vakunies, akademici ensomeer. Hierdie stroom van amptelik- en informeelgekommunikeerde inligting sowel as die produk van ope insameling, is daagliks van die missies na Pretoria deurgestuur waar dit dan deur die hoofkantoor-lessenaars verwerk is in geëvalueerde intelligensie-verslae. Hierdie verslae is gesirkuleer na die ander lede van die intelligensie-gemeenskap, asook terug na die missies in die buiteland (DBS moes nie net besluitnemers tuis op hoogte hou nie, maar uiteraard ook sy eie missiehoofde oorsee, sodat

Die DBS-insette het veral groter tendense kon identifiseer, waarskynlike reaksies antisipeer, en nuanses uitlig. ‘n Praktiese voorbeeld van hoe genuanseerd ‘n gasheerland se buitelandse beleid dikwels kan wees: met die VNwapensankies teen Suid-Afrika, het Frankryk sigself genoodsaak gevoel om met fanfare te gelas dat die groot Krygkor-kantoor in ‘n blink gebou in een van Parys se westelike voorstede terstond gesluit moes word; terselfdertyd egter, het hulle die ambassade toegelaat om die Krygkor-personeel as diplomate te akkrediteer en binne die kanselary te huisves as die nuutuitgebreide “tegniese afdeling” van die ambassade, sodat Frankryk se lukratiewe wapenhandel met Suid-Afrika buite die openbare

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 31)

(Continued from page 30)

oog (en dikwels via die diplomatieke sak) kon voortgaan... DBS-opleiding Wat sy diplomatieke personeel betref, was DBS bevoorreg om knap jongmense te kon lok wat prakties almal oor nagraadse kwalifikasies beskik het. Hierdie “kadette” se opleiding was geskoei op die MBA-model – m.a.w., dit het nie net gegaan oor die memoriseer en verstaan van dit wat jy tydens jou opleiding geleer het nie, maar veral ook oor wat jy prakties met daardie kennis in die werklike beroepsmilieu kon doen. Die sillabus wat ek in die vroeg-negentigs as hoof van opleiding bestuur het, het vakke ingesluit soos internasionale reg, ekonomie en kommunikasiekunde – maar ook die intelligensiefunksie Ja, die kadette is volledig opgelei oor wat hulle rol as diplomate is m.b.t. die intelligensie-funksie, hoe ope insameling en evaluasie/vertolking geskied (bv. t.o.v. bron- en inligtingsklassifikasie i.t.v. die bekende internasionale sesledige letter/ syfer skema, soos dat die bron se betroubaarheid bv. as “B” tipeer word en die inligting as ‘n “3”), asook wat die rol en funksies is van ander lede van die intelligensie-gemeenskap wat aan buitelandse missies toegevoeg word, soos bv. personeel van NI en AMI. Diplomate is ook deeglik oriënteer rondom die basiese tegnieke van koverte bron-werwing – nie sodat hulle moes uitgaan en sulke bronne probeer werf nie, maar sodat hulle sulke toenaderings tydig sou kon eien vir wat dit is, indien hulleself geteiken sou word. Diplomate se inskakeling by die gemeenskap in gasheerlande Die normale patroon van buitelandse plasings vs. diens op hoofkantoor, was vir DBS-diplomate dat hulle drie of vier jaar aan ‘n missie in die buiteland verbonde sou wees, gevolg deur ongeveer twee jaar terug op ‘n hoofkantoorlessenaar, voor hulle weer uitgeplaas is. Die diplomate se inskakeling by die plaaslike gemeenskap in die gasheerland, in hulle gefokusde werkshoedanigheid maar ook bloot net vir hulle alledaagse lewensbehoeftes en buurskap, is ook belangrik in die vorming van

hulle insig m.b.t. wat in daardie land en sy internasionale dampkring aan’t woel is. Binne die missie se organigram is elke diplomaat sy spesifieke verantwoordelikheidsveld opgedra (bv. die kerke, plaaslike vriendskapsverenigings, ‘n segment van die media, vakunies soos die polisie -bond) waarbinne die diplomaat kontakte moes kultiveer en waarvoor hy bv. van ‘n onthaalbegroting voorsien is. Pro-SA vriendskapsverenigings was ‘n belangrike vermenigvuldiger van kontak, wat waardevolle insigte opgelewer het om die braaivleisvure aan huis van ons diplomate daar in die vreemde. In hoofsaak was hierdie skakeling met sg. “civil society” invloedsgroepe soos die media, kerke, polisie-verenigings (as synde self lid van ‘n IPAfamilie, was ek bv. in Parys verantwoordelik vir die kontak met die Franse chapter van die IPA – die International Police Association) eerstens gerig daarop om hulle positief te beïnvloed. Deur die skep van gesonde werksverhoudinge selfs met persone “aan die ander kant” van die ideologiese draad en dikwels werklike vriendskappe wat uit hierdie kontak voortgevloei het, kon Suid-Afrikaanse diplomate egter ook belangrike insigte vorm en relevante inligting bekom oor die “groter prent” waarbinne die Koue Oorlog-stryd om Suider-Afrika afgespeel het. Deur fisies in die gasheerland te woon en werk (soos onderskei van bv. deurreis op vakansie) kon diplomate ‘n goed-gefundeerde gevoel ontwikkel vir die openbare mening daar m.b.t. gebeure in Suider-Afrika, en hoe dit die beleid van die gasheerland se regering sou impakteer. Selfs jou kinders se skoolmaats en dié se families het sulke insig help vorm – dit was bv. vir ons in Parys opvallend dat die Suid-Afrikaanse kinders in die internasionale skole van nature maats gemaak het met die ander kinders van Derde Wêreld “sonskynlande” eerder as met bleek Europese kinders, sodat (amptelike regeringsboikotte ten spyt) hierdie Afrika- en Asiatiese kinders en hulle families huisvriende geword het. Hierdie “expats” was meesal toonaangewende sakelui, en ook dus goeie kontakte.

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 32)

(Continued from page 31)

DBS se intelligensie-insette: hoe lyk ‘n “laventel”-opsie, en waarom dit voorstaan? Wanneer met die wysheid van terug-kyk analiseer word of die destydse DBS die buitelandse reaksies op gebeure in Suider-Afrika reg vertolk en antisipeer het, dan is die antwoord ondubbelsinnig “ja”. Hierin is DBS merendeels deur die Nasionale Intelligensiediens se vertolkings ondersteun – vandaar dat die twee instellings as “Siamese tweeling” beskryf is m.b.t. hulle sienings. Die debatte wat binne die destydse intelligensie-gemeenskap gevoer is, was nie soseer of DBS/NI reg was in hulle vertolkings en waarskuwings nie, maar eerder watter gewig aan die buitelandse dimensie (wat dikwels baie amorf voorgekom het) gegee moes word, soos teenoor die baie konkrete, onmiddellike lewensbedreiging wat die plaaslike gewapende stryd vergestalt het, beide t.o.v. die SWA/Angola grensoorlog en die binnelandse terreur-bedreiging van daardie tyd. Die eerste belangrike antisipering wat DBS en die destydse BSV (as voorganger van NI) duidelik reg gekry het, was hulle voorspelling in 1975 tydens die loods van die SAW se Operasie Savannah, die militêre inval in Angola, dat die VSA sou kop-uittrek en die SAW / SA-regering alleen met die gebakte pere sou laat. Dit is harde geskiedenis dat dit die korrekte vertolking van die internasionale werklikheid van die tyd was, en die Suid-Afrikaanse magte was gevolglik genoodsaak om terug te trek – wat die eensmalige “ballon van onoorwinlikheid” wat ons tot op daardie stadium omgeef gehad het, geprik en die vyand se moraal enorm opgebou het. In wese was DBS en NI die twee lede van die intelligensie-gemeenskap wat die beste geplaas was om die totale internasionale magsbalansmatriks waarbinne Suid-Afrika hom bevind het, korrek te vertolk, en dus te verstaan wat die hefbome was wat die internasionale gemeenskap teen Suid-Afrika sou kon inspan. Kortom, waar ons werklik gestaan het in die magsbalans, as dinge rof sou begin raak? Dis belangrik om te verstaan dat hierdie twee dienste se personeel opgelei was om nie bv. net die

militêre magsbalans te kan vertolk nie, maar ook die ekonomiese, kulturele, sosio-politieke en volkeregtelike posisies. Voorts het hulle ‘n meer onafhanklike en dus objektiewe uitkyk kon ontwikkel omrede hulle instellings nie fisiese aksie-departemente was soos die SAW/SAP nie. Hulle instellings was dus nie as “sleutel-spelers” aktief betrokke in die (wed)stryd nie – soos wat bv. die VSA en RSA se attachés uiteraard lede was van hulle onderskeie weermag-”spanne” m.b.t. die stryde waarin hulle betrokke was in Vietnam en SWA//Angola, en waar departementele aansien, ego en begrotings op die spel was. ‘n Voorbeeld hiervan is die wyse waarop van die SAW-attachés gedurende Ops. Savannah, eie departementele belang voorop gestel het en wesentlike inligting oor wat werklik in Angola aan die gang was, van hulle ambassadeurs (wat die internasionale kritiek moes probeer teengaan) weerhou het... Die kern internasionale tendense wat die toekoms van die RSA help bepaal het Tot en met die vroeg-vyftigerjare was die geldende werklikheid in Suid-Afrika, nl. van ‘n blanke minderheid wat bewind gevoer het oor ‘n nie-blanke meerderheid, die aanvaarde internasionale norm. Europese kolonialisme is gesien as die natuurlike orde van dinge. Die Tweede Wêreldoorlog het egter die Europese

moondhede van hulle militêre mag en wil om koloniale oorloë te voer gestroop sodat ‘n “kroonjuweel” soos Brits-Indië in 1947 reeds afgestaan is en die Europeërs bloutjies geloop het in die vryheidstryde wat in bv. Algerië en Frans IndoSjina uitgebreek het, sowel as in die konflik oor die Suez-kanaal.

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 33)

die lang duur nie vanuit sy internasionale isolasie sou kon weerstaan nie.

(Continued from page 32)

Voorts het Hitler se brutale rassisme gelei tot ‘n totale renons wat in die Westerse publieke mening gevorm het teen rasse-onderdrukking en bygevolg kolonialisme, want rassisme en herrenvolk superioriteit is beleef as die kern-oorsaak van die matelose lyding wat die oorlog meegebring het. Daar was dus ook nie die openbare wil in die Weste om die koloniale orde te bly regverdig of in stand te probeer hou nie. Derdens het die oorlog die USSR op die wêreldtoneel laat verrys as militêr die 2e supermoondheid – een met ‘n ideologiese sendelingdrang om sy wêreld-visie op alles en almal af te dwing, en wat dus ideologies en strategies geesdriftig was om sg. oorloë van nasionale bevryding in die kolonies aan te blaas. Die gevolg was dat die Weste in die laat vyftigs en sestigerjare met alle haas Afrika begin dekoloniseer het en dat Suid-Afrika eensklaps beweeg het van gewoon deel van die norm te wees, na die status ‘n historiese anomalie. Die val van die Caetano-bewind in Portugal was die laaste Afrika-domino voor die Wit Suide, en alle aandag sou nou toegespits wees op die uitwis van hierdie oorblywende historiese anomalie. Hierdie tendense was miskien nie dadelik so sigbaar, gesien vanaf Suid-Afrikaanse bodem nie (waar die lewe relatief soos voorheen voortgegaan het), maar vir die DBS met sy direkte buitelandse blootstelling was dit voor-diehand-liggend. Ondanks ‘n aanvanklike sukses toe die Wêreldhof die saak teen Suid-Afrika oor SWA op ‘n tegniese punt uitgegooi het, het die SWAvraagstuk net maar bly groei as internasionale knelpunt, juis omrede dit so presies in hierdie kategorie van ras- en koloniaal-gedefinieerde stryde geval het. Dit was vir DBS en NI (en lg. se BSV-voorganger) duidelik wat Suid-Afrika se werklike posisie was in die relatiewe magsbalans van kragte wat teen die land ingespan sou kon word – veelvuldige kragte oor die ekonomiese, kulturele, sport- en self wetenskapsterreine heen, om nie eens van wapen-sanksies te praat nie, wat Suid-Afrika op

Die aard van Suid-Afrika se dilemma Die dilemma was tweeledig: enersyds het SuidAfrika homself in die konteks van die Koue Oorlog voorgehou as ‘n Westers-demokratiese bastion teen die kommunisme – maar dan wou die SA-regering nie die essensie van ‘n Westerse demokrasie, nl. gelyke stemreg vir almal, implementeer nie. Tweedens is binne DBS besef dat kommunisme nie die enigste bedreiging was nie (en in die laat tagtigs het dit vir DBS/NI al hoe duideliker geword dat die USSR aan’t wankel was); die ander groot politieke bedreiging was die sleutel-rol wat die nie -blanke stem begin speel het in verkiesings binne die belangrikste van al die lande op die aardbol, die VSA – en die implikasies daarvan vir VSApolitici se beleidsformulering teenoor die Wit anomalie aan die suidpunt van Afrika. Met die verbrokkeling van die Oosblok was daar dus in DBS/NI se opinie, ‘n eenmalige geleentheidsvenster vir die aanspreek van die wortel-oorsaak van die konflik, nl. die ontsegging van volle demokratiese regte, by wyse van eie gedrewe binnelandse onderhandeling. Hierdie geleentheidsvenster het saamgeval met die intree van ‘n algemene ontnugtering binne Suid-Afrika met die ou opsie van steun op streng binnelandse veiligheidsoptrede en militêre mag om die bestaande orde staande te probeer hou. Die vlaag van groeiende binnelandse onrus en die onregeerbaar maak van belangrike areas, het die inherente beperkinge van die polisie se vermoë om onbepaald met brute mag orde te bly afdwing, duidelik uitgelig (wat onderstreep is deur die SAP-VT se eie voorleggings al in Maart 1987 aan die regering, dat dringend na onderhandeling beweeg behoort te word omdat die stryd eerstens ‘n politieke een is wat net staatkundig opgelos kan word, en tweedens omdat politici nie die illusie moes hê dat die “dun blou lyn” ewig en altyd staande sou kon bly nie). Die militêre opsie se beperkinge is uitgelig deur

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 34)

(Continued from page 33)

die skaakmat in Angola vroeg in 1988 rondom die Tumpo-driehoek (Cuito Cuanavale) toe die Kubane uiteindelik besluit het om FAPLA se verdedigingslyne te versterk, plus dan die onverwagte ontplooiing deur Fidel Castro van ‘n konvensionele tweede front teenoor Ruacana in die suid-weste van Angola – ongeag die SAW se belegging in kernwapens, missiele en gevorderde artillerie, wat kennelik nie as voldoende afskrikmiddel gedien het nie. Die derde oorweging wat binnelandse opinie erg begin impakteer het, was die nadelige gevolge wat die ekonomiese en kulturele dwangmaatreëls teen die land reeds toe tot gevolg gehad het gekoppel aan die wete dat dit slegs maar die hefaan was van wat kon voorlê. Daar is toenemend besef dat die destydse staatkundige bestel gesien is as ‘n ras-gedefinieerde minderheidsregering, sonder demokratiese legitimiteit. DBS se sleutelrol in die oorlewingstryd DBS se sg. laventel-opsies was gebaseer op ‘n goeie insig in hierdie magsrealiteite. Dit was egter allermins ‘n benadering van boedel-oorgee. DBS het bv. baie hard saam geveg in die stryd teen die internasionale sanksies, en al sy talente en infrastruktuur hiervoor gebruik. Dit is nie algemeen bekend watter sleutel-rol DBS gespeel het in die bedryf van heelparty van die belangrikste sg. sanctions-busting projekte soos “Blue” en “Grail”, wat uiters gesofistikeerde operasies was, opgestel in jurisdiksies soos Lichtenstein en die Kanaal-eilande (sien latere artikel in hierdie spesiale uitgawe). Dis ook nie algemeen bekend welke suksesse DBS gedurende die isolasie-jare in Afrika behaal het met ekonomiese projekte wat deure help oopmaak het na sleutel-leiers soos pres. Omar Bongo van Gaboen. In lg. se tuisprovinsie is bv. ‘n model-beesplaas bedryf en is ook gehelp met die uitvoer van hulle mangaan. Op Bioko-eiland in Ekwatoriaal-Guinee is nog ‘n model-beesplaas bedryf hoog in die nek tussen twee vulkane, die enigste plaaslike bron van rooivleis in daardie tropiese landjie. Dit het mannemoed gekos om in daardie isolasie-jare in ‘n plek wat (na die

Spanjaarde halsoorkop ontruim het) so gehawend gelaat is soos Bioko-eiland, daardie voorposte te gaan beman, midde-in endemiese malaria en sonder plaaslike toegang tot behoorlike mediese sorg, slegs maar met jou radioverbinding met Pretoria en die hoop dat ‘n noodvlug betyds sal opdaag om jou of jou vrou te ontruim, indien nodig. (Ek onthou goed hoe ek in later jare, toe reeds as ambassadeur van die Nuwe Suid-Afrika, tydens my eerste ampsbesoek aan Bioko onthaal is in hulle staats-gastehuis – wat ons nogal vroeër vir hulle gebou gehad het – op ‘n ontbyt slegs maar van Coca-Cola, kondensmelk en die droë ronde broodjies wat as katkoppe bekend was. Dis was letterlik al voedsel wat in hulle hoofstad se mark beskikbaar was, na óns die geld gegee gehad het vir een van hulle amptenare om darem íéts te gaan soek om te eet; dáár was bepaald niks van die pierewaaierbestaan waarvan diplomate in die buiteland altoos verdink is nie). Oorgrens-optrede vs. diplomatieke druk Ook wanneer dit oorgrens-operasies van die veiligheidsmagte geraak het, was buitelandse sake se posisie nie simplisties een van bloot moreel-gesproke “anti-geweld” wees nie. Bepaald ook was dit nie ‘n geval van “kom ons doen liewers niks nie”. Dit was eerder ‘n kwessie van die werklike aard van die groter stryd verstaan, en dan afweeg wat die onderskeie voor - en nadele van bepaalde opsies sou wees. Dit is vanselfsprekend dat die veiligheidsmagte, as gevolg van hulle taak, dit as noodsaaklik gesien het om ‘n terroris wat op die punt staan om ‘n terreur-daad te pleeg wat onskuldige mense se lewens kon eis, óf te arresteer, óf andersins te elimineer – en sou die terroris hom in ‘n buurland bevind, dan uiteraard was arres nie ‘n opsie nie en moes hy elimineer word, desnoods oorgrens en met geweld. Wat DBS en NI ingesien het, was dat die groter stryd uit-en-uit ‘n politieke een was, wentelend om die vorming van openbare mening binnelands en in die buiteland. Die beste voorbeeld van die vyand se werklike strategie was Vietnam, waar hulle die magtige VSA gedwing het om te onttrek

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 35)

(Continued from page 34)

deur sy eie militêre suksesse teen hom te gebruik in die monstering van binnelandse en buitelandse mening en nie deur die VSA militêr te probeer verslaan nie. Net soos tydens die grensoorlog in SWA/Angola, was een van die VSA-weermag in Vietnam se belangrike maatstawwe vir meet van sukses, hoeveel van die vyand hulle ge-elimineer het (die sg. kill statistics of ratio). Wat nie daar in Asië of in SWA geredelik in ag geneem is nie, is dat elke “terroris” wat gedood is, iemand se broer / seun / ouer / vriend was. Die dood van een van jou eie, meegebring deur ‘n vreemde indringer van boonop ‘n ander ras, het noodwendig verbittering en polarisasie tot gevolg gehad – presies soos deur die vyand beplan. Gevolglik, vir elke een wat gedood is, het veelvuldig meer vervolgens uitgewyk om by die stryd aan te sluit. Dit het perfek ingespeel in die romantiese prentjie wat die opposisie-media kwistig geskets het van die gewone burger, die klein mannetjie, wat moreel-geregverdigd opstaan teen die magtige onderdrukker; ‘n uitbeelding wat internasionale mening drasties teen die Suid-Afrikaanse “rassiste” (en vroeër die Amerikaanse “imperialiste”) begin draai het en wat gevolglik vir politici, wat van skering en inslag die wêreld oor maar weerhane is, genoop het om hulle standpunte daarby aan te pas. Binne die strukture wat vir nasionale intelligensie -koördinasie en -vertolking geskep is, soos die Tak Nasionale Vertolking en in die formulering van die sesmaandelikse Nasionale Intelligensiewaardering (NIW), was die DBS se insette (tesame met díe van NI) oor die internasionale dimensie van die aanslag van uiterste belang, veral om perspektief en balans te gee aan die gesigspunte van die militêre lynfunksiedepartement, die SAW. Op die grond het dinge egter nie altyd die gestadigde gang van die formele vertolkings- en koördinasie-proses gegaan nie... Daar is nie tyd en spasie om hier uit te brei oor elke geval waar die DBS binne die Koördinerende Intelligensie-komitee (KIK) voor-

spraak gemaak het vir vreedsame dwang-opsies eerder as gryp na die wapen nie. Die oorgrensaanval binne Lesotho kort voor Kersfees 1985 wat reeds genoem is, is egter ‘n goeie voorbeeld van wat in werklikheid op die tafel gesit is. Die opsies wat DBS aan die hand gedoen het, was dat Lesotho deur amptelike kanale gewaarsku moes word dat, as hulle nie self van die ANCteenwoordigheid binne hulle grense ontslae gaan raak nie, Suid-Afrika genoodsaak sal wees om sy grens met Lesotho te sluit en te gelas dat alle Lesotho-trekarbeiders terstond teruggestuur word. Enigeen wat bekend is met die realiteite van Lesotho, sal weet dat sulke stappe baie gou tot uiters ernstige onmin binne daardie land sou lei. Dit sou dan na alle waarskynlikheid die regering daar dwing om op te tree, of anders die risiko te loop om uit die kussings gelig te word, met ‘n nuwe regering wat dan sal doen wat Suid-Afrika redelikerwys vra. In die besondere geval, is hierdie strategie-debat nooit in die KIK of SVR kon voer nie, omrede die SAP-VT op eie houtjie so ‘n oorgrens-aanval as voorspring-aksie gelas gehad het o.g.v. die vrees dat die ANC-lede andersins vanuit Lesotho oor die Kersgety ‘n moord-aanslag op onskuldige landsburgers sou kon loods. Die oorgrensoptrede was veronderstel om “ontoerekeningsvatbaar” uitgevoer te gewees het, deur “onbekende Lesotho-rebelle” – dus sonder dat dit aan Suid-Afrika toegedig kon word. Daarvan het natuurlik dadels gekom, en ‘n yslike rellie het by die VN losgebars, met die voorspelde negatiewe internasionale publisiteit en verdere verskerping van die internasionale druk teen die RSA. Dit is ‘n historiese feit dat die hardekwas-regering in Maseru iedergeval net daarna tot ‘n val gekom het en vervang is deur nuwe leiding wat SuidAfrika se punt ingesien het en gesorg het dat die ANC-teenwoordigheid daar as steen-des-aanstoots verwyder is. Essensieel dieselfde het gebeur met Swaziland en toe met Mosambiek, waar DBS se voorstaan van onderhandeling uitgeloop het op die sluit van

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 36)

(Continued from page 35)

nie-aanvalsverdrae soos die Nkomati-akkoord, wat die ANC-teenwoordigheid daar hokgeslaan het. As mens nou die koste vergelyk vir SuidAfrika (in geld, bloed en aansien) om deur onderhandeling die Mosambiek-probleem op te gelos het, teenoor eers militêr die SWAPO-inAngola probleem te probeer oplos het, kan mens met reg vra watter strategie die beste Suid-Afrika se belang gedien het – die sg. laventel-benadering of die militêre benadering? (Uiteindelik is die SWA/Angola kwessie tog wel ook deur onderhandeling besleg, maar eers na enorme koste en afkyk in die afgrond in van ‘n moontlike volskaalse oorlog – ‘n konvensionele uitputtingsoorlog wat ons beperkte logistieke en lug-vermoë ons op die lang duur nie sou toegelaat het om te wen nie, gegewe die internasionale knyp-aksies se doodsgreep op veral ons lugmag en op ons vermoë om wapentuig tydig te diens en te vervang nie). Hierdie keuses van strategiese opsies het geensins gesuggereer dat DBS die krygsvaardigheid en moed van die Suid-Afrikaanse soldaat enigsins betwyfel het nie – dit kan met reg gesê word dat die Bos-oorlog een was waar ons jong manne die gevegte gewen het, maar waar ons strategies die oorlog verloor het, bloot omrede dit vanweë sy essensieel politieke aard, nie op die slagveld besleg is of ooit kon word nie. Hierdie analise wil ook nie probeer voorgee dat DBS al-wys of altyd reg was in sy vertolkings en in sy prioritisering nie. Dit is bv. ‘n geldige kritiek dat Buitelandse Sake onder Pik Botha en sy “Washington Mafia” groep van amptenare wat hy om hom geskaar het, die strategiese belang van betrekkinge met Afrika nie behoorlik na waarde geskat het nie (hulle was in hoofsaak gefokus op bande met die Westerse alliansie, veral die VSA en VK, sonder genoegsame ag daarop dat die Amerikaners en Europeërs se beleidsposisies jeens Suid-Afrika insigself sterk beïnvloed is deur die standpunt-innames van die Afrikane). As u belang stel om meer hieroor te wete te kom, kan u gerus die volgende artikel lees wat Glenn Babb, die baie knap destydse ADG-Afrika van die DBS, onlangs geskryf het oor wyle minister Pik

Botha en sy ampstermyn (met die feitelike inhoud daarvan stem ek uit eie ervaring grootliks saam, alhoewel nie met die soms onnodig skerp trant en toon van die artikel nie): https://www.politicsweb.co.za/opinion/thehollowness-of-pik-botha Slotsom Die destydse Departement van Buitelandse Sake se intelligensie-insette oor die laaste twee dekades heen van die “ou” Republiek, is kennelik grootliks as korrek bewys. Dit het akkuraat vertolk dat die groter stryd waarin Suid-Afrika gedompel is a.g.v. die na-oorlogse ommeswaai in internasionale publieke mening rondom rassisme en kolonialisme, essensieel ‘n politieke een was, waarin internasionale mening en buitelandse druk ‘n deurslaggewende rol sou speel – meer so as sukses op die slagveld (net soos wat die geval was in Vietnam en die ander “bevrydingstryde” wat in die vyftigs en sestigs gevoer is). DBS se inset binne die intelligensie-gemeenskap oor die tendense in die internasionale milieu, en die buitelandse reaksies wat op SuiderAfrikaanse gebeure / inisiatiewe antisipeer moes word, was dus kernbelangrik om balans en perspektief te gee aan die ander komponente se veiligheidsinsette wat merendeels korttermyn gerig was op die aktiwiteite op die grond hier ter plaatse. Die noodsaaklike langtermyn geheelprent (dit wat besluitnemers moes verstaan ten einde optimale besluite te kon formuleer) kon dus nie sonder die DBS-inset soos gerugsteun deur soortgelyke vertolkings komende van NI, korrek interpreteer en aan die SVR / Kabinet oorgedra word nie. Dat hierdie nie ‘n eenvoudige taak was nie, val dadelik op as mens in ag neem dat politici (in hierdie geval die NP-politici wat PW Botha aan bewind gestel het) uiteraard hulle eie kies-volk se sienings verteenwoordig het, en in die vroeg-tagtigs is daardie sienings aanvanklik bepaald nog nie deur post-koloniale werklikhede ingelig en gevorm nie... Hoe sou dit ook kon, in ag genome die isolasie en basiese publieke onbekendheid met / agterdog jeens die buiteland? Die kern-taak vir die DBS en NI was om die

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 37)

(Continued from page 36)

gehalte van hulle intelligensie-produk die oortuigingswerk te laat doen, en strek dit tot eer van leiers soos PW Botha en FW de Klerk dat hulle ten besluite bereid was om die voorgelegde feite onder oë te sien en die nodige beleidsaanpassings tydig te maak – Botha om die SWA/ Angola-skikking te aanvaar en om Nelson Mandela in sy kantoor te ontvang, en De Klerk om die Gordiaanse knoop van algemene stemreg (as onontkombare basis vir ware demokrasie en dus vrede) deur te sny en ons republiek as ‘n demokratiese, Westerse vryemark regstaat te behou.

van die intelligensie-gemeenskap bloot te stel aan die realiteite van die buitewêreld, binne forums soos die TNV en KIK maar o.a. ook deur middel van die uitplasings-geleenthede vir hulle personeel, na ons buitelanse missies. Kwaliteit-personeel: die voorbeeld van Neil van Heerden Wyle Neil P. van Heerden (self ‘n polisie-kind)

Soos ook maar die geval is in meeste ander lande (gedrewe deur ‘n mate van afguns?) kon die DBSdiplomate binne die groter staatsdiens-opset ook nie ontkom aan die beeld-probleem dat hulle elitistiese, leë “laventel-mannetjies” sou wees wat altyd maar die maklike weg sou verkies, eerder as om te veg. Die moderne oorlewingstryd van nasies word egter eerder met die kop as met brute geweld besleg, en daar is nie ruimte vir illusies en bravade nie – soos wat die Nazi’s uitgevind het toe hulle Rusland binnegeval het, die Japanners met hulle aanval op Pearl Harbor, die USSR met sy besetting van Afghanistan en die VSA met sy inmenging in Vietnam en Irak. In my eie ervaring van verskillende beroepsmilieu binne die destydse intelligensie-gemeenskap, was die DBS se diplomate van die mees patriotiese, trotse Suid-Afrikaners wat jy kon hoop om te kry, wat onder uiters moeilike omstandighede SuidAfrika se saak in ‘n vyandige buitewêreld ten beste gestel het – soms in plekke waar min ander sou waag om te gaan woon en werk. Hulle het ook nie geskroom om die uitdagings van die tyd, soos internasionale sanksies, met slim projekte en professionele bedrewenheid te beveg nie (die toenmalige hoof van DBS se administrasie, die briljante en koelkop Evert Riekert, was een van die grootste bates in die vestiging van ‘n buitelandse infrastruktuur wat al die departemente wat oorsee moes dien, gebaat het). Ongeag die oppervlakkige persepsie dat dit by die diplomate aan fermheid en durf ontbreek het, was hulle intelligensie-insette in die kol en het hulle ook grootliks meegehelp om die ander komponente

Die diplomate van die DBS was gelukkig ook gereed om die onderhandelinge wat noodwendig die gewapende konflikte sou moes afsluit, met kundigheid en professionalisme te lei. So bv. het Neil van Heerden (wat as DBS-DG, hoof was van die SA-afvaardiging in die krities-belangrike onderhandelinge om ‘n volskaalse oorlog rondom SWA/Angola te voorkom en daardie konflik tot vrede te bring), as beroepsdiplomaat die hoogste agting geniet – dr. Chester Crocker het bv. van hom gesê: “He’s a damn good diplomat ... it’s true that he’s cool. He always manages to maintain an equilibrium of presence” en die toentertydse VSA -ambassadeur in Suid-Afrika, William Lacy Swing, het Van Heerden beskryf as: “...one of the finest diplomats I’ve encountered in about thirty years in this business. He’s a diplomat’s diplomat. He has finesse as well as

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 38)

firmness and he’s a master of detail without ever losing sight of the big picture.”). Diplomasie is die kuns van die beste behaal uit die beperkte opsies wat, realisties-gesien, in werklikheid beskikbaar is – dus nie om wensdenkery na te jaag nie. Dit bestaan daaruit om die groot prent en langtermyn-tendense te verstaan, geleentheidsvensters korrek te identifiseer, en ‘n werklikheidsgefundeerde begrip te hê nie net van die opposisie se sterk-en swakpunte nie, maar ook van jou eie, gesien binne die kille konteks van die ware magsbalans. Dat Suid-Afrika vreedsaam kon oorgaan daartoe om ‘n volwaardige Westerse-styl demokrasie te wees, gebou op die fondament van ‘n liberale regstaat (en nie as ‘n “peoples’ republic” geëindig het nie) is in geen geringe mate nie te danke aan die intelligensie-insette wat die DBS (en NI) in die tagtigerjare gelewer het. Dit was hierdie deurdagte, feit- en realiteit-gebaseerde insette, plus die voorbeeld van die suksesvolle onderhandeling van die RSA se onttrekking uit SWA/Angola, gekoppel met die geleentheidsvenster geskep deur die val van die USSR, wat die destydse SA-regering se vertroue gewen en die politieke leierskap gehelp het tot nuwe insigte, aanleidend daartoe dat hulle op die regte moment met nuwe beleidsinisiatiewe na vore gekom het, wat uitgeloop het op ons intern-gedrewe staatkundige onderhandelinge. As daardie onderhandelinge nie aangeknoop was nie – vra gerus uself nou af: waar meen u sou Suid-Afrika dan vandag gestaan het as ons, in PW Botha se woorde, sou gekies het om “hardegat onder te gaan”? Wat sou dan vandag ons skikkings-opsies en onderhandelingshefbome kon wees, in die hedendaagse konteks van ‘n Biden-regering, Black Lives Matter en die steeds groeiende openbare haat-veldtogte in Amerika en oor Europa heen, teen die hele Blanke koloniale erfenis en sg. “white supremacy”? Soos John Vorster reeds tereg gewaarsku het – sonder ‘n vreedsame skikking sou die toekoms “too ghastly to contemplate” gewees het. Dit is onweerlegbaar só dat die geskiedenis van Suid-Afrika (en Suider-Afrika) gedurende die jare tagtigs in finale instansie bepaal is deur onderhandelings. (Dit is in sigself nie vreemd nie,

want soos die strateeg Clausewitz tereg uitgewys het, is oorlog slegs maar die – tydelike – bedryf van die politiek met behulp van ander middele). Die stryd om Suid-Afrika se toekoms was te alle tye ten aller-eerste ‘n politieke stryd, nie ‘n gewapende stryd nie. Daar moes dus uiteindelik politieke oplossings vir die grens-konflikte sowel as vir die binnelandse problematiek gevind word, by wyse van onderhandeling. Sekerlik die saakmakendste van hierdie onderhandelinge was dié gevoer met Mosambiek vir die daarstel van ‘n wedersydse nie-aggressie-verdrag (Die Nkomati-Akkoord van Maart 1984), en veel-al dan die onderhandelinge vir die skik van die konflik in Angola en gelyklopend daarmee, die beslegting van die dispuut met die internasionale gemeenskap oor die onafhanklikwording van SWA-Namibië. Al hierdie onderhandelinge, wat uiteindelik suksesvol deurgevoer is, is in hoofsaak gedryf deur die beroepsdiplomate van die Departement van Buitelandse Sake, wie se beroepsvaardigheid (soos hierbo uitgewys) wye lof ontlok het. Toe dit egter kom by Suid-Afrika se eie binnelandse onderhandelinge, was dit opmerklik dat daar nie manier gevind is om die regeringskant se mees ervare en suksesvolle onderhandelaars, sy beroepsdiplomate, se kundigheid in daardie proses te benut nie. Daarteenoor het die ANC wel deeglik sy jare van ervaring in die internasionale diplomatieke arena binne die CODESA-onderhandelinge laat geld, deur die benut van sy gesoute uitgeweke “diplomate” in die CODESA-proses.(Adv. Jan Heunis, die regering se regsverteenwoordiger tydens die onderhandelingsproses, verwys in sy boek “Die Binnekring” pertinent na hierdie ironie). Dit is insiggewind om vandag terug te kyk op die buitelandse onderhandelinge, soos bv. dié wat gelei het tot die Nkomati-Akkoord. Veral om dit te doen vanuit die gesigpunt van die eensmalige “vyand” van die destydse Sui-Afrikaanse regering. Ons her-publiseer dus vervolgens ‘n opinie-artikel geskryf deur Carlos Cardoso, die toenmalige hoofredakteur van die Mosambiekse Nuusagentskap, wat in Maart 1984 deur daardie agentskap publiseer is en wat ingesluit was by die Suid-Afrikaanse onderhandelaars se voorligtingspakket. (Cardoso is in 1951 in Beira gebore, van

NONGQAI VOL 12 NO 7

blanke Portugees-Mosambiekse afkoms. Hy het in Suid-Afrika skoolgegaan en aan die Universiteit van die Witwatersrand studeer – na die val van die Portugese bewind in Mosambiek het hy aangebly en onder President Machel hoof geword van die amptelike nuusagentskap, dus baie goed ingeskakel. Na die dood van Machel het sy bande met die Chissano-bewind egter verswak, tot die mate dat hy in private joernalistiek gegaan en hoëvlakse korrupsie begin ondersoek het. Vir sy moeite is hy in 2000 doodgeskiet in ‘n sluipmooordaanval in Maputo; volgens sy moordenaars, in opdrag van Chissano se seun). Dit is veral insiggewend om Cardoso se opmerkings te lees oor dit wat die Mosambiekers (en sekerlik ook die ander Frontlinie-leiers) gesien het as die “verlore dekade” waartydens die PW Botha-regering weg beweeg het van Eerste Minister Vorster se buitelandse beleid van détente

(sy uitreik-beleid na Swart Afrika), ten gunste van ‘n “totale aanslag”-benadering wat o.a. behels het om militêre dwang op die buurlande te probeer plaas – net om uiteindelik noodgedwonge weer daardie beleid van onderhandeling te moes laat herleef... Een van die belangrikste lesse wat sekerlik in hierdie tye van snel-toenemende globalisering te leer is, is dat enige en elke land se omgang met die internasionale milieu fundamenteel-belangrik is in die bepaal van sy lot: hetsy polities, ekonomies, sosio-kultureel of sy fisieke veiligheid. Dus is ‘n bekwame buitelandse diens (wat die realiteite eerlik en in hulle ware konteks kan deel maak van die intelligensie-prent wat aan politieke besluitnemers deurgegee word), van die allergrootste belang vir die verwesenliking van vrede, veiligheid en voorspoed. [ ]

Oorhandiging van geloofsbriewe, Bangui, Sentraal-Afrikaanse Republiek.

NONGQAI VOL 12 NO 7

An insightful article by the late Carlos Cardoso, giving the Mozambican view of the Nkomati Accord and how they perceived of the South African side to those negotiations (this article formed part of the briefing documents provided to the South African negotiators by the South African intelligence community).

NONGQAI VOL 12 NO 7

Carlos Cardoso was born in Beira in 1951, from Portuguese-Mozambican parents. He attended school in South Africa and studied at the University of the Witwatersrand. After in dependence he stayed on in Mozambique and became head of their national news agency under President Samora Machel, maintaining close ties to his government. However, he did not enjoy the same relationship with the suc cessor Chissano government, and eventually elected to set up a private investigative jour nalism agency, focussed on exposing corrup tion. He was assassinated in Maputo in 2000 — according to declarations by his assassins in court, on the orders of the son of President Joachim Chissano. NONGQAI VOL 12 NO 7

MIN PIK BOTHA: THE NAMIBIA CRISIS OF 1 APRIL 1989 [Interview: Min. Pik Botha, 10 Jan. 2011]

Brig HB Heymans On the eve of the implementation of Resolution 435 Mr Martti Ahtisaari, Special Representative of the Secretary-General of the U.N.and I, together with senior officials attended a dinner at the Ad ministrator General’s residence. I informed Ahtisaari that a senior officer of the Security Forc es had informed me earlier that day that they had reliable information that SWAPO fighters would be infiltrating across the border during the night and next day to establish bases in Namibia which would destabilise the whole area. In terms of the agreements between South Africa, Cuba and Angola as well as the applicable UN Security Council decisions SA troops had been withdrawn by then to their barracks under the su pervision of UNTAG. Ahtisaari could not believe what I had told him and responded that SWAPO would achieve noth ing by doing this and as a matter of fact would in flict serious damage to themselves. Such action would be totally unacceptable. 1 April 1989 was the day on which the implemen tation of UN Security Council Resolution 435 (1978) was due to commence. To the dismay of the world and in violation of its own commitment to the Secretary-General to ob serve a cease-fire and to confine its personnel to bases north of latitude 16°S. SWAPO chose to mount large-scale armed incursions across the border from Angola into Namibia on that very day. Margaret Thatcher, who was on an African tour, had visited a British component of the UN peace keeping force in Namibia on 1 April 1989. It was arranged that I would meet her at the air port. She was accompanied by her husband, Sir Denis. I informed her of the SWAPO-forces’ bor der crossings in their hundreds or even thou sands. Our Security Forces required immediate permis sion to open our barracks and lead our troops out to resist the SWAPO-invasion. I told her that we were facing a severe crisis. It was unfortunately not “an April Fools-joke” but a “1st of April-tragedy”

which might result in incalculable consequences, including the demolition of Resolution 435 and years of toil and strenuous negotiations. She em phatically said: “Under no circumstances must you break any of the rules and directions pertain ing to Resolution 435.” I said to her: “But Prime Minister, can’t you con sider for a moment the seriousness of the situa tion if our troops were not allowed to leave their barracks. The farmers of the north will organise their own defence operations and we would be heading for a civil war”. However she insisted that we could not release our troops without the authority of the SecretaryGeneral of the United Nations. I then phoned Ahtisaari, and said to him that what I had told him the previous evening was happening and would he agree to the release of our troops? His response was: “Sorry, the Secretary-General would have to approve.” I then phoned Secretary-General Javier Perez de Cuellar in New York who said that he could not give us permission to deploy our troops, only the Security Council could do that. I asked him how long that would take. He replied, approximately 12 hours. Thatcher could hear what I was saying as she was sitting in the same room at the airport from where I was talking. I told her that the dam wall was going to break and if it breaks it would be the end of Resolution 435. However she was adamant that we could not re lease our troops without the Secretary-General’s approval. I realised that a decision to release our troops could not be deferred for 12 hours without dire consequences. I again phoned de Cuellar and said to him: “What are you going to say afterwards if I told the world that I did phone you, I requested your coopera tion, but you dragged your feet? And as result of your delaying tactics Resolution 435 and the

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 48)

and the Union of Soviet Socialist Republics partic ipated in their capacity as observers.

(Continued from page 47)

years of hard work are now heading for a train smash”. I added that I was sure that he would not wish that to happen and, in the circumstances, I as sumed at that point that he would agree that we had no choice but to release our troops to stop SWAPO’s invasion. As he did not categorically contradict or rejected my assumption. I put the phone down and told Thatcher that SecretaryGeneral de Cuellar “did not object” and we were releasing our troops. During the ensuing events the Secretary-General did not contradict my assumption and it is inter esting that in reply to a question in the House of Commons on 4 April 1989 on the incursions, the British Prime Minister, Mrs Margaret Thatcher re sponded crisply: "The Secretary-General's report to the Security Council specifically confirmed that there has been large-scale incursions from Angola to Namibia by armed SWAPO personnel. It is a most serious challenge to the authority of the United Nations and the internationally agreed arrangement for Namibia's independence and I certainly condemn it. There has been no provision in the United Nations plan for SWAPO to have bases in Namibia, indeed SWAPO committed themselves to the Geneva Accord under which they are required to stay north of the 16th parallel in Angola. It is this breach by SWAPO which has led to the most regrettable fighting and loss of life. I would emphasize that the South African units involved are acting with the authority of the United Nations. It is now important that the authority of the United Nations be upheld and the agreements implemented in full." In the light of this grave situation, the Joint Com mission created by the Protocol of Brazzaville of 13 December 1988, met at Mount Etjo, Namibia, on 8 to 9 April 1989 for an extraordinary session, in fact an emergency session. Delegations of the People's Republic of Angola, the Republic of Cuba and the Republic of South Africa, parties to the Tri-lateral New York Accord of 22 December 1988, attended this meeting.

At this meeting, the threat to the continued imple mentation of the Namibian peace plan was effec tively addressed. Leaders of the three delegations signed the Mount Etjo Declaration late on Sunday, 9 April 1989 in which they reaffirmed their commitment "to fulfil the obligations undertaken in the accord of 22 December 1988 for the peaceful resolution of the conflict in the south-western region of Africa and in conformity with United Nations Security Council Resolution 632 of 16 February 1989.” Further it was determined that in order to facilitate the restoration of peace and to promote the full application of resolution 435/78 of the Security Council of the United Nations and the subsequent agreements subscribed to by the parties, as well as the restoration of the situation in existence on 31 March 1989, the parties agreed to a package of recommendations which were formulated as an Annexure to the Mount Etjo Declaration. The parties urged the Secretary-General of the United Nations to urgently adopt all the necessary measures for the most rapid and complete de ployment of UNTAG so that it could fully and ef fectively carry out its mandate. Member states of the United Nations, particularly those who are members of the Security Council were urged to extend their full co-operation to the SecretaryGeneral regarding the task assigned to UNTAG. The Mount Etjo declaration was acclaimed as an agreement which saved the peace settlement from collapse. It held out the hope that the com mon interest which the three participating coun tries shared in bringing peace to south-western Africa by concluding a series of agreements painstakingly negotiated over eighteen months should not be frustrated by SWAPO. The Mount Etjo meeting of the Joint Commission was followed by a Second Extraordinary Session at SWAWEK, Ruacana, on 20 April 1989 in order to examine further proposals to expedite the Mount Etjo programme for SWAPO withdrawal. At its Third Regular Meeting in Cape Town from 27 to 28 April 1989 the Joint Commission agreed

Delegations from the United States of America NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 49)

(Continued from page 48)

on supplementary steps to facilitate the restora tion of the situation. It was decided to meet again at Ruacana on 15 May 1989 to further review the situation. The Administrator-General of South West Africa/Namibia and the Special Representa tive of the Secretary-General of the United Na tions and the UNTAG Force Commander were invited to participate at this meeting. Subsequently, the Commission again met at Ca hama, Angola, on 19 May 1989 to conclude their consideration of the matter. The Commission adopted the Cahama Minute dated 19 May 1989, making it clear that the three governments trusted that the implementation of the peace process in south western Africa, which was of vital importance to the region as a whole, would proceed without further interruption. The peace accords which had emerged from a period of painstaking negotiation during which mutual confidence and step by-step agreement had played a crucial part, faced a severe test from the very start of their implementation. The cross-border incursion into Namibia of large num bers of SWAPO armed personnel on implementa tion day- 1 April 1989 was a flagrant violation by SWAPO of its commitments. It was a challenge to the international community and the authority of the United Nations. If anything, the concerted action by the three countries, to adopt measures to buttress the agreements reached previously, underscored the high premium which each of them placed on the successful implementation of the package of agreements to which they subscribed. The mech anisms for problem resolution built into the agree ments thus proved both their necessity and effica cy. Moreover, it demonstrates that they could and would be used expeditiously when the need arose. Despite Pres. PW Botha’s severe reprimand, met ed out to me in Parliament on 7 February 1986, following my statement to a press conference to the effect that the country could have a Black President in future, he gave me a relatively free hand to conduct negotiations over several years on the implementation of Resolution 435 and the withdrawal of Cuban troops from Angola.

Allegations and rumours concerning gross irregu larities and brutal behaviour on the part of Ko evoet did surface on occasion. The reaction of the responsible minister was consistently that the allegations would be investigated. On the other hand, -5Koevoet’s role in contributing to the determent of large-scale clashes which could have imperilled the implementation of Resolution 435 cannot be denied. For centuries homo sapiens has been engaged in devastating wars to conquer and rule the van quished or to settle disputes between nations. Millions died. Ironically, rules of war were de signed distinguishing between moral and immoral killing. In religious wars each side believes that God is on their side which brings to mind a story from the Middle Ages. A Christian pilgrim fatally impaled by a Muslim adversary stabbed him to death stuttering “I hope we are not dying for the same God.” It is not an easy task to persuade opposing forces to withhold destruction of the enemy in order to meet and exchange thoughts on a way out of the ongoing battles. The decisive factor often remains obscured by the mutually presumed objectives of the adversaries. For example: on the South Afri can side: What was the immediate and ultimate goal of deploying 50 000 Cuban troops massively supported by Soviet military equipment and advis ers? If Unita forces could not contain their on slaught, would they halt on the northern border? If not, what would be the consequences for South Africa and for the region of Southern Africa as a whole? On the Cuban side: Unless Unita is sub dued and South African troops withdrawn, Unita might take over Angola by force, compelling Swapo to surrender and the ANC to evacuate their bases in Angola. What would be the conse quences for Fidel Castro internationally and more pertinently in Cuba itself? Jorge Risquet, leader of the Cuban delegation at the momentous meeting between South Africa, Cuba and Angola in Cairo on 24-25 June 1988, again met with me 22 years later on 15 December 2010 in Pretoria. It was a memorable occasion. It

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 50)

(Continued from page 49)

was absorbing to hear that Cuba’s military strate gy in Angola had in fact been based on the fear that South Africa might opt to launch advanced nuclear warheads by means of its artillery on Cuba’s troop deployments. At our Cairo directive meeting in 1988, I suggested to Risquet that we could both be winners if they would agree to with draw their troops on the basis of an assurance on our part that Namibia would obtain its independ ence through the implementation of Resolution 435. What we required was to agree on a step-by-

step approach to achieve our objective. Risquet agreed. Six months later, on 22 December 1988 after numerous further meetings, we signed the Trilateral Accord at the UN Headquarters which ended the war in Angola, providing for the with drawal of 50 000 Cuban troops and ensuring that Namibia would become independent peacefully through free and democratic elections. This pivot al event paved the way for Mandela’s release and negotiations with the ANC on a new constitution for South Africa.

NONGQAI VOL 12 NO 7

EMBASSIES AFFORD THE MILITARY THE OPPORTUNITY TO POST ATTACHÉS ABROAD Hiermee ‘n kort verduideliking van hoe ons militêre attachés, danksy die diplomatieke dekking en fasiliteite gebied deur die Dept. van Buitelandse Sake, selfs gedurende die hoogty van internasionale isolasie kon funksioneer in lande soos Frankryk. Die artikel is geskryf deur ons mede-redakteur Dr. Willem Steenkamp, self ‘n voormalige ambassadeur en hoof van Buitelandse Sake se diplomatieke opleiding. firmness and he’s a master of detail without ever regte moment met nuwe beleidsinisiatiewe na losing sight of the big picture.”). vore gekom het, wat uitgeloop het op ons internDiplomasie is die kuns van die beste behaal uit gedrewe staatkundige onderhandelinge. die beperkte opsies wat realisties-gesien in As daardie onderhandelinge nie aangeknoop was werklikheid beskikbaar is – dus nie om nie – vra gerus uself nou af: waar meen u sou wensdenkery na te jaag nie. Dit bestaan daaruit Suid-Afrika dan vandag gestaan het as ons, in om die groot prent en langtermyn-tendense te PW Botha se woorde, sou gekies het om verstaan, geleentheidsvensters korrek te “hardegat onder te gaan”? Wat sou dan vandag identifiseer, en ‘n werklikheidsgefundeerde begrip ons skikkings-opsies en onderhandelingste hê nie net van die opposisie se sterk-en hefbome kon wees, in die hedendaagse konteks swakpunte nie, maar ook van jou eie, gesien van ‘n Biden-regering, Black Lives Matter en die binne die kille konteks van die ware magsbalans. steeds groeiende openbare haat-veldtogte in Dat Suid-Afrika vreedsaam kon oorgaan daartoe Amerika en oor Europa heen, teen die hele om ‘n volwaardige Westerse-styl demokrasie te Blanke koloniale erfenis en sg. “white wees, gebou op die fondament van ‘n liberale supremacy”? Soos John Vorster reeds tereg regstaat (en nie as ‘n “peoples’ republic” geëindig gewaarsku het – sonder ‘n vreedsame skikking het nie) is in geen geringe mate nie te danke aan sou die toekoms “too ghastly to contemplate” die intelligensie-insette wat die DBS (en NI) in die gewees het. tagtigerjare gelewer het. Dit was hierdie Dit is onweerlegbaar só dat die geskiedenis van deurdagte, feit- en realiteit-gebaseerde insette, Suid-Afrika (en Suider-Afrika) gedurende die jare plus die voorbeeld van die suksesvolle tagtigs in finale instansie bepaal is deur onderhandeling van die RSA se onttrekking uit onderhandelings. (Dit is in sigself nie vreemd nie, SWA/Angola, gekoppel met die want soos die strateeg Clausewitz tereg uitgewys geleentheidsvenster geskep deur die val van die het, is oorlog slegs maar die – tydelike – bedryf USSR, wat die destydse SA-regering se vertroue van die politiek met behulp van ander middele). st gewen en die Dr. politieke leierskap gehelp het tot he Die stryd omNew Suid-Afrika toekoms1was te alle The author, Willem Steenkamp, when was the Southse Africa’s ambasnuwe insigte, aanleidend daartoe dat hulle op die tye ten aller-eerste ‘n politieke stryd, nie ‘n

sador to Black Africa.

For any military, the opportunity to send some of its best officers abroad to liaise with other military institutions is of great value. Among the most important benefits derived from placing officers abroad, are that it presents oppor tunity to exchange information as well as to ob serve wars and conflicts first-hand and report back on it, as real-life manifestations of the evolu tion of warfare and weapons (this latter reason was at the root of the emergence of the interna tional practice to accredit military attachés as neu

tral war observers, which came to the fore partic ularly during the 19th century wars in Europe; there even were 19 accredited attachés who offi cially observed the 2nd Anglo-Boer war, with ten observing the British and nine accredited to the Boer side – more about that later). Attachés are also typically permitted to attend field exercises of host nation forces and learn from that, as well as being engaged in facilitating

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 52)

(Continued from page 51)

training exchanges and joint manoeuvres. They are also tasked with staying abreast of latest de velopments in armaments (and/or to arrange pur chases and maintenance, and even in the facilita tion and management of joint development pro jects). Evidently the practice of sending promising offic ers abroad as attachés also expands the personal professional vision and background of such offic ers, as well as enhancing their understanding of the international power-political milieu within which conflicts occur, since – as Clausewitz fa mously observed, war is simply politics conducted (temporarily) by other means. But – how is it possible for a defence force of one nation to send officers to another nation for ex tended lengths of time (typically three or four year stints) and ensure that they enjoy the necessary protections and privileges (for example, that their communications may not be interfered with) so that they can freely report back to their headquar ters without fear of the secrecy of their reporting being compromised? After all, one cannot simply go and rent an office in some foreign city, travel there on a tourist visa, and start operating… Under international law (the Vienna conventions on diplomatic and consular relations of the early 1960’s) these privileges that the military enjoy abroad, derive from the presence of ambassadors that had been exchanged between the two coun tries concerned. Those ambassadors have their professional staff (diplomats) and have a recog nised office, called a chancery, that legally is re garded as sovereign territory of the sending na tion, even though located in the heart of the re ceiving nation’s capital (what is popularly known as an embassy). To understand how this legally functions, one must take note of the fact that, in olden days, it was customary for a sovereign to send his brother or another close family member as his ambassa dor. The formal title, to this day, is therefore: am bassador extraordinary and plenipotentiary (buitengewone en gevolmagtigde ambassadeur). This signifies the importance attached to the posi tion of ambassador; the person so appointed, per sonally represents his or her head of state to the

receiving sovereign (in other words, “ambassador” isn’t simply some kind of civil ser vice rank – in terms of the tables of official prece dence established by the rules of protocol of most countries, an ambassador “in post” is higher up in this ceremonial “pecking order” than cabinet ministers (except for the minister of foreign af fairs), typically falling directly below the head of state / deputy head of state and the chief justice. Ambassadors thus significantly outrank in proto col precedence, any members of the armed forc es, including the chairman of the joint chiefs (as in the USA) or the chief of the defence force. This notion of an ambassador being the sending sovereign’s anointed “extraordinary and plenipo tentiary” personal representative, explains the somewhat peculiar legal arrangement that all per sons attached to an embassy, derive their status and privileges from the ambassador as such. They are his staff, his retinue, and thus logic dic tates that – in order for them to be able to proper ly perform their functions supporting him – they also need to be protected by the privileges ac corded him. The ambassador is therefore the Head of Mission, not just the head of the Foreign Affairs component. The heads of section (such as the military, or the commercial or the agricultural section, etc.) are thus section heads reporting to and falling under the authority of the ambassador as head of mission. Typically, the ambassador won’t interfere in the day-to-day running of these sections, but he needs to be kept appraised of all important mat ters and can intervene if some section’s activities are deemed to be harming the overall relations enjoyed with the host country. Because if some thing goes wrong, then it is the ambassador who is called in by the host country… International law and diplomatic practice recog nise that mission staff compliments are composed of functionally different components. There is the ambassador and his corps of career diplomats from the foreign service, who attend to the interstate relations, liaising with the foreign service of the host nation. They have diplomatic ranks, such as counsellor, first secretary, third secretary etc.

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 53)

(Continued from page 52)

Then there are officials who don’t attend to interstate relations, but who care for the interests of the sending country’s nationals who happen to find themselves in the host country on business, as students, tourists or sometimes locked up in a local jail. These officials serving their own nation als abroad, render what is called consular ser vices. To do so effectively, it is typical to estab lish consulates in main economic hubs, port cit ies, tourist destinations and the like. The head of such an office is a consul – he/she and their staff as well as premises, enjoy lesser privileges than do the ambassador and those attached to the em bassy (there is just one embassy per country, alt hough sometimes more than one chancery – such as in South Africa with its two capital cities, Cape Town and Pretoria/Tshwane). The embassy in the host country’s capital, typically will also have a substantial consular section, most often housed in the same building or just adjacent to it. In such large centers, it is common for the consu lar section to be staffed by transferred officials from the sending state’s department of the interior / home affairs. The smaller consulates spread round the country are mostly manned by career officers from the department of foreign affairs (or are often entrusted to honorary consuls, who are local dignitaries recruited to what is regarded as a status position). The only “diplomats” that aren’t institutionally part of the sending state’s foreign service, but who are nevertheless accorded diplomatic ranks and are listed on the “diplomatic list” as if diplomats, are the representatives of the sending state’s intelli gence agency. This is done to ensure that these officers are not too easily identifiable, even though – inside the chancery – they will occupy their own separate space and function as a dis tinct section. It should be noted that these officers are not clandestine operatives – they are de clared to their counterpart services of the host na tion, identifying them for who and what they are Their job is to liaise, not to spy (at least not within the borders of the host nation). The name attaché (derived from the French) is given to a head of section “attached” to an em bassy, with “attach” signifying that he or she per forms a function that isn’t the classical inter-state

diplomacy conducted by the career foreign ser vice officers. These attachés carry a title named for their line function department that had trans ferred them abroad, such as the military attaché, the commercial attaché, agricultural attaché etc. (in other words, they don’t have diplomatic ranks such as counsellor, first secretary etc., even though they are provided by the host nation with diplomatic identity cards and enjoy the same dip lomatic privileges as the career diplomats, thanks to forming part of the ambassador’s retinue). The head of the military section at an embassy is thus styled as the military or defence attaché; in the case of large missions to major nations, there may additionally be a naval attaché, air force atta ché, army attaché, typically at the level of colonel. They will be assisted by assistant attachés, being their administrative support staff for signals etc. (usually at warrant officer level). All of these transferred military personnel are fully declared to the host nation’s military. They enjoy diplomatic privileges, and for ceremonial purposes are al lowed to wear their uniform (it is, for example, customary that the military attaché, resplendent in full dress uniform, will for occasions such as na tional day celebrations, position himself at the side and slightly behind the ambassador, as wel coming party greeting arriving guests. From the foregoing it is evident that military sec tions cannot function abroad without the legal cover and physical infrastructure (the chancery) that the foreign service provide it with. In the case of the “old” South Africa and its De partment of Foreign Affairs, the extent of assis tance to the military sometimes went beyond the traditional format described above – particularly at the time of the UN’s international restrictions on military co-operation with South Africa. Many countries then (ostensibly) broke off formal mili tary relations, meaning that military attachés could no longer be overtly accredited. The way round this, was to emulate what was being done for the personnel of the intelligence service – the military personnel dressed in civvies and were given normal diplomatic titles (i.e., the head of section styled “counsellor” instead of “military at taché”). They were still fully declared to the host nation’s military, because such is the wily craft of diplomacy (“the art of the possible”) that the

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 54)

Steenkamps & Cornelissens picnicking together, France (Continued from page 53)

French military, for example, didn’t really want to give up their ties with the SADF, from whom they received very valuable information, nor did they want to forsake their lucrative armament supply deals… So much window dressing, in other words. The benefit that Foreign Affairs derived from the presence of talented military officers on staff, wasn’t only ceremonial. I well remember, in Paris, the advantage of having a senior officer in uniform at my side when we had to brief the French media throng that ensued when SWAPO invaded SWA/ Namibia on 1 April 1989 (by that time, we were once again allowed an overt attaché). I was then part of the information section tasked with liaising with the media, so it became an excellent exam ple of team-work: we had the media contacts and skills, and the attaché had the latest info and the credibility of his title, so that we could win that round in the propaganda war hands-down. The perception sometimes exists that the relation ship between the transferred military men and the

career diplomats was rather cool at an interpersonal level. This is mostly due to some unfor tunate incidents related to the policy in-fighting that had marked the time of PW Botha as defence minister, and John Vorster as prime minster (with Genl. Hendrik van den Bergh of the then Bureau for State Security as his national security adviser). It is true that Foreign Affairs and BOSS (as it was popularly known) had strongly opposed the SAD F’s invasion of Angola with conventional forces in 1975 – Operation Savannah. It is equally true that some military attachés at the time deliberately misled their heads of mission about what was re ally going on, on the ground in Angola, thus seri ously damaging South Africa’s credibility abroad and hampering our diplomatic efforts. Subsequently, under PW Botha’s rule as prime minster and state president, the extent to which the military was perceived to be dominating policy issues, institutionally certainly had set up the SADF versus the DFA / National Intelligence Ser vice as two distinct poles regarding policy-making. But at an inter-personal level in Paris, for exam

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 55)

In Gabon with Col. Chris Roux and our spouses, at a formal reception & as pals, fishing off my boat. (Continued from page 54)

ple, I had found the relationships to have been very hearty – my family’s best friends (from dads through to kids) were the Navy family of my buddy Ephraim Cornelissen. Once inter-institutional relations normalised with the presidency of FW de Klerk, the co-operation between career diplomats and transferred military staff became even better. I was privileged, as the New South Africa’s first ambassador to Black Afri ca in the early and middle nineties, to have had an excellent military attaché on my staff, in the person of Col. Chris Roux, originally from the artil lery school at Potch. Benefits of a good working relationship are mutual – the ambassador enjoys the advantage of expert input and often “inside track” info (especially im portant in countries where their military play a powerful role in decision-making). And there’s something quite special in receiving guests at a national day celebration, with your senior military man at your side in full dress uniform. Having an attaché on staff also helps with general relation ship building, such as through arranging naval visits which provide opportunity to “show the flag” and host uniquely impactful receptions on board. A case in point was the regular visits paid us by naval vessels such as the SAS Drakensberg, and

the social events we could host aboard, using its expansive flight deck and hangars, to showcase South African hospitality and technology. In the modern era of heightened focus on building business ties (such as selling the capabilities of Armscor and Denel), having a capable military attaché backing up of the embassy’s commercial team helps significantly, because of the doors it can open and the credibility it extends. Chris and I, as a team, certainly gave the French a run for their money, when it came to winning mainte nance contracts for the Gabonese navy vessels and fighter aircraft! (Gabon, despite its size, has Africa’s highest per capita income, and therefore possessed the likes of Mirage fighters and very decent naval ships, so that these contracts were not to be sneezed at). Chris and I also became friends. From the military’s viewpoint, without the infra structure and diplomatic cover / accreditation af forded by the DFA, it would have been very diffi cult (and risky) for the SADF to have maintained an effective presence abroad. That would have resulted in having to forsake the advantages of regular exchanges with foreign counterparts, and thus would have led to further isolation and a lack of sensitivity for the international operating milieu. South Africa since union had been an integral part

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 56)

(Continued from page 55)

first of the British empire (fighting on the British side in both world wars) and then – during the Cold War – on the side of the Western Allies, fighting in the Korean War and later resisting communist expansion in Southern Africa. Be cause of these close historic ties, South African military officers in those years participated in Brit ish and American training courses. As the De fence Force of the Republic of South Africa, promising officers continued to be posted as atta chés abroad, maintaining close links with particu larly the U.S. forces during the sixties and seven ties. The lessons learnt in relation to the 1975 debacle in Angola, highlighted one of the dangers inherent in maintaining perhaps too close, purely militaryorientated ties with the security establishment of a superior power (in that case, the USA), without sufficient situational awareness of the broader political picture. The SADF had namely been con vinced that the Americans would support the South African military in stopping the pro-Soviet MPLA forces from taking control of Angola. This notion that they had the backing of the USA, caused the SADF to unilaterally evolve its pres ence there, through mission creep, into a fullblown conventional invasion (Operation Savan nah).

This happened despite the fact that the DFA (particularly through then Washington Ambassa dor Pik Botha) as well as the then Bureau for State Security under Gen. Lang Hendrik van den Bergh, vociferously warned that the SADF was misreading the political climate in the USA and that the Americans would drop us…

This experience serves as illustration of the need for intelligence to be holistically evaluated against the broader socio-political and economic canvas, with national security decision-making based on such wider assessments that had duly weighed all considerations, rather than being driven by a particular interest group. When embassies work well as integrated teams, without sectional agen das or dominance, this goal of producing objec tive, holistic intelligence inputs can best be achieved. In the case of the USA, the complexities of for eign relations, especially during times of armed conflict, had earlier been illustrated to us during the 2nd Anglo-Boer War. The American populace had been overwhelmingly pro-Boer (as were most Europeans). However, hard-nosed national inter ests had caused the American government to ef fectively side with the British, becoming its main supplier of the tens of thousands of horses and especially the very precious mules (of which Brit ain had practically none) that were desperately needed by the 500, 000 British and imperial troops – more than the total populations of men, women and children, of the two Boer republics – in order to force the three years of fighting to a close. Just as was done by the European Great powers such as Germany, Russia and France, as well as smaller powers like Norway, and even far-away Japan, the USA had also sent military attachés to observe that war – one to the British side, and one with the Boers (the latter having been Capt. Carl Reichmann, an infantry officer, who i.a. was present at the brilliant ambush orchestrated by Genl. C.R. de Wet at Sannaspos). On the Boer side the official liaison with the foreign attachés was Percy Fischer, the son of the later Free State premier Abraham Fischer; Percy in turn fathered Bram Fischer, the lawyer and later SA Com munist Party leader who had defended presidentto-be Nelson Mandela during the Rivonia trial. The manner in which the neutral powers had de ployed their attachés, to both sides of the conflict, again underscored the merit of always viewing every issue from both sides…

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 57)

Here’s a photograph (credit to AngloBoerWar.com) of the foreign attachés who had been officially accredited to the British side, indicating their names, rank and country of origin:

It is often alleged that the somewhat disparaging reports that many of the Military Attachés who had observed the 2nd Anglo-Boer War had sub mitted about the less than stellar performance of the British Army, had emboldened other powers to challenge the hegemony earlier enjoyed by the British Empire, which culminated in the Europe ans a decade later rushing headlong into the First World War, each convinced of their own military superiority… To conclude: maintaining proper diplomatic rela tions and its accompanying infrastructure such as chanceries, diplomatic bags and other privileges, thus not only permits career diplomats of depart ments of foreign affairs to be posted abroad – it also enables other departments to post their atta chés, enabling them to perform their duties from within a legally and physically secure environ

ment. Attachés such as the very important mili tary or defence attachés, who’s reporting and cul tivation of ties with counterparts, in the past often have significantly impacted the course of histo ry… This service ren dered by the Dept. of Foreign Affairs to sister departments, is thus one of its most important func tions and in itself a major contribution to the furtherance of national security at its broadest.

NONGQAI VOL 12 NO 7

MILITÊRE ATTACHÉS: ANGLO BOERE-OORLOG MILITARY ATTACHÉS: ANGLO BOER WAR HBH

NONGQAI VOL 12 NO 7

Above: The same photo as on the previous page, but colourised by Jennifer Bosch. Below: Foreign attachés with the Boer Forces.

NONGQAI VOL 12 NO 7

MURDER OF SOUTH AFRICA’s AMBASSADOR EDDIE DUNN Diplomatic life can be dangerous.

Op 28 November 1979 is ambassadeur Archibald Gardner (Eddie) Dunn oorrompel toe hy sy kanselary verlaat het in San Salvador, hoofstad van die Republiek van El Salvador in Sentraal-Amerika. Die ontvoerders was die Marxistiese Faribundo Marti terreur-beweging, bekend as die FPL, wat 20 miljoen VSA-dollars vir sy vrylating ge-eis het. Bekommerd dat instemming tot die betaal van ‘n losprys, tot gevolg sou hê dat Suid-Afrikaners in die buiteland vervolgens gejag sou word vir wins, het die Suid-Afrikaanse regering geweier om te betaal. Daar is egter dadelik ‘n intensiewe en volgehoue poging van DBS-kant geloods om amb. Dunn se vrylating te probeer bewerkstellig (sonder sukses egter, veral omrede die Salvadoreanse regering geen vordering kon maak met die lokaliseer van die ontvoerde nie). Die 61-jarige amb. Dunn was die Suid-Afrikaanse gesant na El Salvador, Nicaragua en Costa Rica, en het voorheen gedien in Helsinki, Washington DC, Santiago de Chile en Buenos Aires.

The first recorded assassination of ambassadors oc curred in Greece in 481BC, when Leonidas I of Sparta killed the envoys sent to his court by Xerxes I of Persia. Just four months ago, on 22 February 2021, the Italian ambassador to the Democratic Republic of the Congo was murdered while performing his diplomatic duties. South Africa also experienced such as tragedy, when in 1979 its ambassador to El Salvador, Nicaragua and Costa Rica in Central America (with residence in San Salvador, the capital of El Salvador) was abducted and later murdered by the Marxist rebel movement, the Fari bundi Marti Front.

Die Dunn-familie het self probeer geld bymekaar kry. Mev. Dunn was op daardie stadium ernstig siek met terminale kanker in Los Angeles, VSA. Met die hulp van samaritane die wêreld oor, is uiteindelik meer as ‘n miljoen dollar ingesamel. Die terroriste het hulle eis, in onderhandeling met Eddie se seun Robin, verlaag na US$2 miljoen, en uiteindelik gesê hulle aanvaar die US$1.137 miljoen wat bymekaar gemaak kon word. Dit is egter nie oorhandig nie want die FPL kon nie bewys lewer dat amb. Dunn nog lewe nie. Op 8 Oktober 1980 het die FPL – soos dit in die argiefversameling van die universiteit van El Salvador gestel word – met “sinisme en valsheid” ‘n verklaring uitgereik dat, omrede die familie kwansuis nie die akkoord uitgevoer het nie, amb. Eddie Dunn om die lewe gebring is.

NONGQAI VOL 12 NO 7

DIE DBS EN DIE AFWEER VAN SANKSIES

hier met nuwe “onthullings” te kom nie. Die onderwerpsveld bly sensitief, en wil mens nie goeie vriende blootstel nie...

Dr Willem Steenkamp Die veldtog waarop die ANC tydens sy Morogoroberaad in Tanzanië besluit het in 1969, het vier bene gehad. Dit het behels ‘n gewapende stryd (dus op die model van de grens-oorloë in Rhodesië en SWA), die vestiging van ondergrondse subversiewe strukture binne die RSA, binnelandse massa-mobilisasie, en die internasionale isolasie van Suid-Afrika. Die rol van die Departement van Buitelandse Sake in die teengaan van hierdie strategie, was (wat die gewapende stryd betref) om aan die ANC-MK afspringbasisse in die buurlande te help ontsê deur die sluit van wedersydse nie-aanvalsverdrae soos met Swaziland en die Nkomati-akkoord. Betreffende isolasie op diplomatieke, kulturele en ekonomiese gebied, was dit die DBS se taak om bande so wyd moontlik in stand te hou. Meningvormers oorsee is beïnvloed teen sanksies en boikotte (veral om te probeer sorg dat strafmaatreëls wat polities bekook is in die Algemene Vergadering van die VN, nie regsgesag verleen word as verpligte verbiedinge uitgevaardig deur die Veiligheidsraad nie). Les bes, is daadwerklik klandestiene aksies geloods om die nodige infrastruktuur in plek te hê om sanksies en boikotte mee te kan omseil.

Die Koue Oorlog konteks Die stryd in Suider-Afrika is gevoer binne die konteks van die Koue Oorlog, wat beteken het dat die ANC kon steun (in sy buitelandse publieke gemoedsvorming) op die ekstensiewe beïnvloedingsnetwerk van linkse aktiviste waaroor Moskou beskik het. Die Anti-Apartheidsbeweging, die Bevry Mandelakampanje en so meer, was bv. in befondsing en organisasie baie soortgelyk aan die kampanje vir kernontwapening wat teen NAVO gemik was. Dit was dus die moeilikste om te beveg, vanweë die mate waartoe hierdie linkse aktivisme reeds vastrap-plek gehad het in Westerse gemeenskappe, binne die media, universiteite, vak-unies en selfs net m.b.t. die “huur” van betogers. Hulle kampanjes het ongetwyfeld sielkundige impak gehad, oorsee sowel as binnelands, maar het nie in sigself die RSA se magskapasiteit direk kon aftakel nie. Effektiewe, verplig-afdwingbare ekonomiese sanksies en boikotte sou egter ‘n perd van ‘n heel ander kleur kon wees, gegewe dat Suid-Afrika een van die “oopste” ekonomieë in die wêreld gehad het (wat beteken dat ons die meeste van in- en uitvoere afhanklik was – van ons Bruto Nasionale Inkomste was 66% afhanklik van buitelandse handel, teenoor bv. 35% in die geval van Brittanje en net 8% in die geval van die VSA; twee uit elke drie Rand aan nasionale inkomste, was dus in gevaar as Suid-Afrika effektief internasionaal ekonomies geïsoleer sou kon word).

Van die effektiefste sanksies was die internasionale wapenverbod en verbod op militêre samewerking met Suid-Afrika. Hierdie was die domein van Krygkor en die SAW – die DBS se ondersteunende rol was om sy infrastruktuur oorsee, soos sy ambassades, beskikbaar te maak waar nodig en paslik. In hierdie artikel gaan ons dus nie uitbrei op projekte om die wapenverbod te omseil nie, maar fokus op wat deur die DBS gedoen is om die algemene ekonomie te beskerm. Wat ons met u gaan deel is nie algemeen bekend nie, maar is wel alles Benewens sy taak om, deur sy ekstensiewe netwerk reeds in die publieke rekord – dis nie ons oogmerk om van kontakte onder politieke meningsvormers en NONGQAI VOL 12 NO 7

sakelui in die buiteland, stemming te maak teen die afdwing van sanksies, was dit ook die DBS se taak om daadwerklik gedurende die tagtigs projekte te loods om bestaande sanksies te omseil, en om antisiperende infrastruktuur vir sulke omseilingsprojekte daar te stel op sleutel-terreine waar sanksies nog nie geknyp het nie, maar waar dit toekomstig kon. Dit het gelei tot meer as 600 sodanige projekte, onder die ekonomiese afdeling van die DBS gelei deur die vernuftige ekonoom/diplomaat, Dr. Marc Burger. Dit was egter nog meer belangrik om die oorsaak van sanksies aangespreek te kry.

belê gehad vir die hele kabinet, wat op 2 Augustus 1985 plaasgevind het by die ou Sterrewag buite Pretoria (wat toe gedien het as Militêre Inligting se opleidingsfasilliteit). Dus direk na Chase Manhattan se optrede. Uit die ongeredigeerde transkripsie van hierdie dinkskrum is dit duidelik dat PW by wyse van hierdie vergadering eintlik die “verligtes” in die kabinet, soos Heunis, wou inperk en beide die twee vleuels tevrede probeer hou. Die president het kortliks ingelei en sy verbintenis tot sy “konstellasie van state”-idee weer onderstreep. Minister Heunis is toe die vloer gegee, gevolg deur elke minister, streng in volgorde van kabinet-senioriteit (wat elk sy sê kon sê, sonder veel ingryping deur PW, maar ook sonder enige debat). Aan die einde het PW dit aan Heunis oorgelaat om op te som, en toe versoek dat daar insette aan hom gelewer moet word vir sy komende toespraak in Durban op 15 Augustus 1985, ter opening van die Natalse NP kongres.

Die eerste punt wat die DBS via minister Pik Botha teenoor die kabinet bly onderstreep het, was dat sanksies die gevolg is van die RSA se ras-gebaseerde binnelandse beleid en militêre aksies in streekskonteks. As ons dus die siekte wou aanspreek, en nie net simptome bly behandel nie, dan moes hierdie oorsake dringend aangespreek word op politieke besluitnemingsvlak. Die konklusie waartoe gekom word by nagaan van wat werklik by die Sterrewag gebeur het, is dat dit eerstens Hierdie werklikheid is hard tuisgebring na die katastrofe illustreer het hoe ernstig die landsituasie beleef is, en rondom president PW Botha se sg. Rubicon-toespraak. dus die noodsaak dat iéts gedoen moes word, en Dit het direk aanleiding gee tot die onvermoë van Suidtweedens, dat daar – by gebrek aan debat en Afrika om sy internasionale skuldverpligtinge na te kom geordende besluitformulering – geen duidelike nuwe en dus die skuld-stilstand genoodsaak. riglyne na vore gekom het nie. Dis kon elke minister in 1985: Internasionale banke & Rubicon-toespraak die gesprek inlees wat hy wou. Geen melding is ooit Geld is en bly die smeermiddel van enige ekonomie. gedurende die dinkskrum gemaak van Nelson Mandela Die Suid-Afrikaanse privaatsektor was gedurende die vrylaat nie, en daar was geen konsensus oor óf, en vroeg-tagtigs baie afhanklik van wentelkrediet- indien wel, hóé, Swartes by die uitvoerende gesag leningsfasiliteite aan hulle toegestaan deur inter- betrek kan word nie. Trouens, PW se (beperkte) insette nasionale banke. Hierdie het ‘n duidelike kwesbaarheid was om sy voorkeur aan te dui dat daar nié besin moet geskep, sou die buitelandse banke onder druk weier word oor moontlike oplossings nie, aangesien dit om hierdie fasiliteite te verleng, wanneer hierdie oorgelaat moet word om onderhandel te word. korttermyn-lenings (wat in die praktyk altyd net omgerol In sy boek “Not the Whole Truth” lig Dr. Marc Burger is) by hulle betaaldatum kom. Gedurende die middel die sluier oor wat toe binne DBS rondom die Sterrewagvan 1985 het Dr. Burger van die DBS se ekonomiese dinkskrum en die noodsaak vir insette vir, en publisiteit afdeling, in oorleg met Mnr. Christo Roets van die Dept. aan die komende Rubicon-toespraak gebeur het. Die van Finansies se direktoraat wat die buitelandse manier waarop Pik Botha die Sterrewag-gesprekke aan kapitaalmarkte moniteer, met ernstige kommer ‘n uiters sy amptenare oorgedra het, was dat: “The essence of geheime waarskuwingsverslag oor hierdie gevaar per those days of reckoning was that "Separate hand op die hoogste vlak ingedien. Vier weke daarna, Development" had failed, that Black political aspirations op 31 Julie 1985, het Chase Manhatten bank besluit om could not be accommodated in the "Bantustans", and geen meer Suid-Afrikaanse lenings om te rol nie en that the only alternative was common citizenship - with begin om sy geld onmiddellik op te eis. Dit het ‘n all that implied - for all in South Africa. A new sneeubal-effek gehad op ander buitelandse banke... constitutional order was required. It could not be Binne dieselfde tydsgewrig van Julie 1985, het minister Chris Heunis (belas met Staatkundige Ontwikkeling) vir PW Botha genader gehad oor die noodsaak dat dringend vordering gemaak moet word om die aspirasies van Suid-Afrika se Swart bevolking te akkommodeer, deur middel van nuwe grondwetlike strukture wat by wyse van onderhandeling daargestel moes word. PW Botha het diengevolg ‘n dinkskrum

imposed - only negotiated between all parties who would commit to a non-violent solution...” Dit breedweg ooreengestem met wat minister Heunis voorgedra gehad het, maar waarvoor geen groen lig gegee is nie. Daar was dus totale dissonansie tussen waartoe PW bereid was, en hoe Pik (en Heunis) die situasie beleef het – PW, onder geweldige emosionele en werksdruk agv die Chase Manhattan optrede en ernstige probleme

NONGQAI VOL 12 NO 7

met hoë bloeddruk, het in werklikheid al hoe meer na media weerspieël is: "I find it unacceptable to be confronted in this manner with an accomplished fact. That is not my way hardekwas wees met die buitewêreld begin neig. of doing and the sooner these gentlemen accept it the betMinister Heunis en sy span het ‘n konsep-toespraak ter.” voorberei en Heunis het dit persoonlik die Saterdag by PW Vervolgens: "I am pressed by some who mean it well, and se woning gaan aflewer – die president het hom briesend op those who wish to destroy orderly government in this country, to make a statement of intent. I am not prepared to make it, die stoep ontvang (klaarblyklik agv van nuusberigte in die not now and not tomorrow." Argus, wat sy toespraak begin vooruit loop het) en hom nie "I have applied much self-discipline during the past weeks eens ingenooi nie. Daardie aand het PW vir Heunis gebel en and months. I have been lenient and patient. Don't push us vir hom gesê hy gaan beslis nie so ‘n “Prog” toespraak lewer too far, in your own interests..." "We have never given in to outside demands and we are not nie... going to do so now ... We are not going to be deterred from Pik Botha het ondertussen vir Burger en amb. Carl von doing what we think best, nor will we be forced into doing Hirschberg ingeroep om naarstigtelik te help skryf aan what we don't want to do." president Botha se Durban-toespraak. Die toespraak sou die Ten besluite gebruik hy toe ‘n paragraaf uit die Von vermeende “nuwe insigte” inkorporeer en aan die wêreld Hirschberg / Burger-konsep, sonder egter enige konteks, en bekend maak. Joernaliste en Suid-Afrikaanse missies oorsee in direkte konflik met wat hy kort tevore gesê gehad het oor is gekontak om gereed te staan vir belangrike weier om ‘n Statement of Intent te maak: "I believe that we are today crossing the Rubicon. There can be no turning aankondigings. Pik is alleryl Europa toe, om te gaan back. We now have a manifesto for the future of our country, voorbrand maak... and we must embark on a programme of positive action in the months and years that lie ahead. The challenges we face Feit is, egter, dat PW toe self sy toespraak saamgestel het, call for all concerned to negotiate in a spirit of give and take." eerstens uit ‘n ekonomiese inset gelewer deur minister Barend du Plessis (wat aandui hoe denke op daardie Weinig van sy aanhoorders kon die “manifesto” raaksien, maar die swaai-vinger wel… stadium oorheers is deur die bank-optrede) en vervolgens deur eklektiese bytrek van losstaande paragrawe uit Heunis Net soos Operasie Savannah die aanhef was tot 15 en Pik se insette, egter deurentyd deurweef met stellings oor verlore jare van pogings om militêr die land se hoe hy nie aan hom sal laat dikteer nie. In veglustige uitdagings te besleg, was die Rubicon-toespraak die gemoed, het PW sy eie konsep toe die Maandag voor die begin van 5 verlore jare van stagnasie aan regeringskant t.o.v. staatkundige ontwikkeling. Totdat Durban-toespraak aan sy kabinet voorgelees. Nie een het president FW de Klerk die stang vasgebyt en in die moed gehad om daarop kommentaar te lewer nie; Februarie 1990 die deurbraak bewerkstellig het, wat minister Heunis het bloot op rekord geplaas dat hy wel ‘n sou uitloop op die afwentel van sanksies en die konsep-toespraak aan die president gelewer gehad het. geboorte van ‘n demokratiese Nuwe Suid-Afrika as Teen hierdie tyd was die koeël in werklikheid al deur die regstaat, gebaseer op die Westerse veelparty-model en kerk, want die pers was voorgelig om iets saakmakend te vryemark-stelsel. verwag, en Pik Botha het inderhaas Europa toe gevlieg gehad om regerings te gaan voorlig van wat kom (soos hy dit verstaan het). Die destydse Amerikaans adjunk-minister vir Afrika-aangeleenthede, Chester Crocker, beskryf die voorligting wat Pik Botha op 8 Augustus in Wenen gedoen het, só: “Op sy dramatiese beste ... wild grootpraterig om ons te oortuig dat sy president op die punt staan om gewigtige aankondigings te doen. Ons het gehoor van planne van dapper hervormingstappe, nuwe formules wat grondwetlike ontwikkelings betref en verdere gedagtes mbt die vrylating van Mandela”. Maar die Durban-toespraak was ‘n fiasko (soos wat die president self daarna met spyt erken het). Alles het te vinnig, te dol gegaan. Die privaatsektor en veral die plaaslike banke was in rep en roer agv Chase se optrede, wat enorme druk en die president geplaas het terwyl hy boonop gesukkel het met die probleem van baie hoë bloeddruk (wat sy latere beroerte sou veroorsaak). Daarby het ‘n twintig-stuks lede van die Black Sash die openbare gallery beset en hom vanuit die staanspoor begin hekel. Hy het teenoor hulle begin reageer, en hulle aangevat met vinger-swaai (wat die fotobeeld van die toespraak geword het in die media). As mens kyk na van die klank-grepe wat die toespraak toe in werklikheid opgelewer het, verstaan mens vandag die konsternasie. Hy het afgeskop met verwysing na die verwagtinge wat in die NONGQAI VOL 12 NO 7

Genoeg egter oor die Rubicon-toespraak – die kole moes uit wat beweerdelik onder bv. president Zuma gebeur het, sy die vuur gekrap word, en dit was grootliks die DBS se taak. aanloop onder apartheid sou gehad het. Dis pure snert. As gekyk word na die skaal van die DBS-projekte, die omvang Sanksie teen-aksies word geloods: Die effek van die van die bedrae geld destyds ter sake, die beroepsvernuf wat internasionale banke se optrede was, aan regeringskant, dat kennelik daar was om alles geheim te kon gehou het, en dus President Botha, in medewerking met minister Pik Botha, Dr. die gemak waarmee die amptenare betrokke hulleself wel Chris Stals en Dr. Gerhard de Kock van die Reserwebank, sou kon verryk het as hulle sou wou, dan is dit opmerklik dat dadelik tot aksie oorgegaan het. Daar is besluit om, via DBS daar nog nooit enige bewys na vore gekom het van een se ekonomiese afdeling en in samewerking met die enkele sent wat vir persoonlike verryking verduister is nie. privaatsektor, ‘n span daar te stel om dringend teenmaatreëls Wat gedoen is, is eerbaar, professioneel en patrioties teen alle huidige en moontlike toekomstige buitelandse gedoen, vierkant binne Suid-Afrika se landswette, ter ekonomiese dwangmaatreëls te begin ontwikkel. Die beskerming van die land (nie apartheid) en in die ekonomiese Ekonomiese Komitee van die Kabinet is versterk, om (ietwat oorlewingsbelang van al sy inwoners – want die ou sê-ding soos die Staatsveiligheidsraad) as besluitnemingsorgaan te omtrent sanksies: “Starve the Blacks to punish the Whites” is dien op hierdie krities-belangrike terrein, met Dr. Burger wat en bly baie waar... gekoöpteer is in die rol van sy “Sekretariaat”. In sy insiggewende en vloeiend-geskrewe boek “Not the Aan die aktiewe maatreëls-kant het pres. Botha vir Dr. Wim Whole Truth” (beskikbaar as e-boek op Amazon Kindle) de Villiers van die Anglo en Gencor-direksies gevra om die beskryf wyle ambassadeur Burger hoe die diep-dekking “beste man in die privaatsektor” te identifiseer, as Dr. Burger meganismes vir die beweeg van fondse in die buiteland se spanmaat. Hierdie persoon (wat anoniem moet bly) is geskep is. Dit moes alles so normaal-vervelig as moontlik lyk, afgedeel spesifiek en uitsluitlik vir hierdie taak, en het ‘n met geen sweem van ‘n Suid-Afrikaanse konneksie nie. briljante bydrae gemaak tot die sukses van die teenmaatreëls. Soos hy dit stel: die beste plek om ‘n boom weg te steek, is in ‘n woud. Siende dat daar nie tyd was om vir onsself van saad af bome te gaan kweek nie, moes ons geskikte bestaande bome bekom, en hulle dan uit-hol om ons aktiwiteite in weg te steek. Dis bereken dat sowat 60% van die wêreld se rykdom opgesluit is in familie-trusts. Hierdie magdom van trusts wat sedert die kruisvaarte van die middel-eeue al bestaan in plekke soos Switserland en Lichtenstein (lg. die piepklein landjie tussen Switserland en Oostenryk) was die ideale woud. Veral ook omrede trusts tipies diskreet daargestel word deur ryk families, ten einde hulle bates te beskerm en dikwels om hulle belasting-plig so laag moontlik te hou. Vêr van die kollig. Dit is dus absoluut tipies dat sulke trust-fondse baie vertroulik hanteer word, in lokaliteite waar daar wetgewing is om bank-geheimhouding te verseker – soos in die Alpe... Projek Blue: Om gepaste trusts te bekom, is gesoek vir dié wat in werklikheid dormant was (trusts word dikwels opgestel om tot in ewigheid te bestaan, maar dan gebeur daar dinge wat maak dat daar naderhand bv. nie meer begunstigdes in die lewe is nie). Een voorbeeld van so ‘n lank-bestaande maar effektief dormante trust was die Taussig familie-trust (DBS se “Project Blue” – publiek gemaak in die Kahn Kommissie se verslag oor geheim projekte, sowel as in die verslag van die Waarheids- en Versoeningskommissie). Hierdie trust was dekades tevore opgerig in Lichtenstein. Die oprigter-patriarg het omgekom in die Titanic-ramp, en – as Joods – het sy nageslag ongelukkig gesterf in die gruwelike Nazi-uitwissingskampe. Daar is nie spasie of rede hier om al 600+ projekte te probeer Deur sy netwerk van hoëvlakse kontakte, kon die DBS dek nie. Enkele voorbeelde sal illustreer hoe vernuftig (en uitgelese trustees as die verklaarde bestuurders van suksesvol) te werk gegaan is. instrumente soos hierdie betrek – in die geval van die Soos gesê, is en bly geld die smeermiddel van alles. Een van Taussig-familietrust, was een van hulle bv. Casimir Prins van die eerste take was dus om die nodige infrastruktuur daar te Wittgenstein. By wyse van beleggings gemaak deur hierdie stel om geld anoniem en veilig te kon beweeg. Gróót geld. Dit tipe van trusts (want beleggings maak is wat trustees het die afgelope tyd in sekere kringe mode geword om na die normaal doen) kon dan vervolgens maatskappye in sleutelsanksie omseiling-aksies te verwys as korrupsie. Veral dan sektore gekoop of opgerig en befonds word, sonder enige om te wil voorgee dat die werklike self-verrykende korrupsie sweem van Suid-Afrikaanse betrokkenheid. NONGQAI VOL 12 NO 7

Die netwerk van maatskappye wat oor die planeet heen ontstaan het, het met almal wat kon betaal sake gedoen. ‘n Baltiese handelshuis van lang tradisie en hoë statuur is bv. bekom en bedryf, wat voorsiener was vir beide die USSR se handelsvloot en NAVO-kommissariate. Projek Grail: Dikwels is infrastruktuur as vorentoe-kykende veiligheidsnette geskep, soos bv. vir die bekom van rekenaartegnologie indien dit later onder verbod geplaas sou word (Projek Grail). Om toekomstig toegang te kon hê, moes daar dus gesoek word vir maatskappye met ‘n wettige, maklik -verklaarbare behoefte aan net die beste sodanige tegnologie, sowel as aan groot getalle gesofistikeerde rekenaars. Die ideale kandidaat was ‘n maatskappy wat veilige sentrums (rekenaar data-bunkers) in Europa en Noord -Amerika bedryf vir die bewaar van terugval-kopieë van data van groot instellings, vir herwinning en geval van rampe (m.a.w., back-ups). Dit is so goed gedoen, dat hierdie maatskappy algou ‘n top-reputasie ontwikkel het en bv. gebruik is deur een van die Weste se grootste vliegtuigvervaardigers om sy data te bewaar. Selfs die verdedigingsdepartement van ‘n kern-moondheid, sowel as die intelligensie-diens van ‘n bekende land, het die maatskappy genader om aan hulle sulke ramp data-dienste te lewer (wat van die hand gewys is, om te voorkom dat hierdie prospektiewe klante dalk te diep begin veiligheidsklarings doen).

Projek Sixpack: Om te verseker dat belangrike SuidAfrikaanse mineraal-uitvoere soos bv. van steenkool sou kon voortgaan, moes gesoek word na ‘n aflandige fasiliteit waar dit met ander steenkool gemeng sou kon word en dan van die gepaste land-van-oorsprong dokumentasie voorsien sou kon word. Die ideale infrastruktuur hiervoor is ‘n diepwaterhawe in ‘n substansiële land, gekoppel aan ‘n vryhandelsone. Een van ons wedyweraars in die internasionale lewering van steenkool het sy oog gehad op juis so ‘n opkomende land aan die Middellandse See, wat die plek gehad het vir so ‘n hawe, binne juis so ‘n vryhandel-sone, met boonop planne vir ‘n enorme kool-gedrewe kragstasie daar. Suid-Afrika het hiervan te hore gekom en kon ons kompeteerder die loef afsteek, op grond van ons deskundigheid soos gedemonstreer met die Richardsbaai-hawe. Hoofde van ooreenkoms is met hulle president geteken (dit is vandag reeds in die publieke rekord dat die land Turkye was). Ongelukkig vir hulle, het die politieke proses in Suid-Afrika so flink gevorder dat sanksies algou net ‘n herinnering was, en het Suid-Afrika se behoefte aan so ‘n fasiliteit weggeval voordat enigiets kon realiseer.

Hierdie maatskappy was so suksesvol dat dit na sanksies afgeloop het en die verkoop daarvan aan sy bestuur, kon voortgaan as ‘n baie winsgewende onderneming. Dit sou later bv. ‘n rol speel in die herstel van die Amerikaanse ekonomie na die 9/11-terreuraanslag wat die World Trade Center laat intuimel het, deurdat sy bunker-fasiliteit in New Jersey die data-rugstop was vir baie van die groot finanshuise in die tweeling-torings. Die olie-sage verdien eintlik ‘n artikel op sy eie, maar sal hier volstaan word om te sê dat Suid-Afrika nooit ‘n brandstoftekort beleef het nie. As gevolg van ons raffinaderye se bestaande konfigurasie, is voortgegaan om in hoofsaak olie vanuit die Midde-Ooste te bekom (veral dan van die hetig anti -apartheid Iran). Ook van die USSR. Ondanks die SowjetUnie se leidende rol in die ondersteuning van die “struggle” en op die slagveld in Angola, was daar belangrike samewerking met hulle. Die USSR was altyd maar in die knyp vir “harde geld”, en sy mineraal-uitvoere was een van sy belangrikste verdieners hiervan. Dus is saamgewerk mbt die handhawing van wêreld-pryse vir die baie minerale waaroor die RSA en die USSR saam prakties ‘n monopolie gehad het. Net so met die bemarking van Rusland se diamante, wat deur die De Beers-kanaal geskied het. Selfs wapens – maar dit is ‘n onderwerp vir Krygkor se manne om oor uit te brei... Hierdie ontluikende samewerking was een van die bydraende redes vir die druk wat die USSR in die tweede helfte van die tagtigs begin uitoefen het op sy kliënte, vir vreedsame onderhandelde skikkings in Suider-Afrika. Dit het uitgeloop op president De Klerk se staatsbesoek aan Rusland in 1992, Die DBS se teenmaatreëls teen sanksies het op vier pilare en vervolgens die sluit van formele betrekkinge. gestaan. Een daarvan was hierdie 600+ geheime omseilingsprojekte. Die ander drie was die drie “D’s”: die Lande het ten besluite net maar blywende belange – nie meer klassieke diplomatieke een van buitelandse permanente vriende of vyande nie. Die skaal en lateraalmeningsvormers mobiliseer teen sanksies (dissuasion), die denkendheid waarmee opereer is, blyk uit Project Sixpack. NONGQAI VOL 12 NO 7

saai van disinformasie en derdens die bevordering van industriële diversifikasie. Die dissemineer van disinformasie was deel van Dr. Burger se span se dagtaak. Om te illustreer – in die Nederlande was daar ‘n aktiviste-groep wat hulle dit ten doel gestel het om die skepe te identifiseer wat olie inskeep na Suid-Afrikaanse hawens toe. Hulle was bekend as die “Shipping Research Bureau” (SRB) gebaseer in Amsterdam. Die manier waarop hulle probeer vasstel het wat aangaan, was o.a. om vraelyste onder die lede van seeman-vakunies te versprei en dan die data so verkry, te korreleer met data van skeeps-versekeringsmaatskappye. Dié ywerige aktiviste was verheug oor die oorweldigende reaksie wat hulle gekry het van die “seemanne”, in die vorm van ‘n stroom van voltooide vraelyste wat ingestuur is. In linkse kringe is die SRB se werk hoog aangeslaan as ‘n sukses, maar in werklikheid het hulle nie 40% van die skepe korrek kon identifiseer nie, want Dr. Burger se span het lustig meegedoen aan die instuur van vorms... Met so ‘n lae betroubaarheidsvlak, waar niemand werklik met sekerheid kon sê wat is korrek en wat is vals nie, was die hele SRBpoging effektief sonder tande in die harde werklikheid van die reële handelslewe en die bewys-standaarde in die reg...

van die isolasie-probleem nou baie duidelik in die kollig in regeringskringe, en met hierdie insig het dinge in die tweede helfte van die tagtigerjare toenemend begin beweeg na onderhandelinge vir ‘n nie-rassige, demokratiese Suid-Afrika. Nie omdat die RSA deur sanksies op sy knieë gedwing is nie (die effektiewe en vindingryke teen-maatreëls het trouens gewys dat dit baie lank sou neem om Suid-Afrika te “breek”). Nie omdat die SA Weermag op die slagveld verslaan is nie (die ANC-MK is effektief na Oeganda verban, en die Kubane het onderneem om aan Afrika te onttrek, terwyl die Russe hulle steun aan die gewapende stryd opgeskort het en ernstig begin druk plaas het op hulle kliënte om te onderhandel). Sanksies en die voorsuitsig op eskalasie aan die grens (en binnelands) het egter wel deeglik die regering se aandag gekry. Die onderhandelinge oor Suid-Afrika se eie toekoms het dus afgeskop, onder andere danksy die suksesvolle onderhandeling van ‘n vredeskikking in Angola en gelyklopend vir die onafhanklikwording van SWA/Namibië, (wat gevoer is onder leiding van die DBS) en wat gewys het dat onderhandelde oplossings wel deeglik moontlik is.

Met die val van die Berlynse muur, die simpatie van Reagan en Thatcher, en die bereidwilligheid tot gesprek van Nelson Dat die Suid-Afrikaanse ekonomie gebaat het by die Mandela, was daar ‘n geleentheidsvenster vir onderhandeling vindingryke diversifikasie wat sanksies gestimuleer het, is wat aangegryp kon word. Toe dit afgeskop het, het die bepaald waar. Nuwe industrieë is op eie bodem gevestig om bedreiging van sanksies oornag vervaag. invoere te ontvang. Wat egter moeilik vervang kon word, is Die besef wat gevestig is by die aanhangers van die buitelandse beleggingskapitaal. Dit het effektief opgedroog – “struggle” dat hulle nie die mag sou kon oorneem deur die nie soseer agv sanskies as sodanig nie, maar omdat die revolusionêre Marxistiese metodiek van die “barrel of a gun” binnelandse situasie en die internasionale klimaat, of deur internasionale druk nie, het die grootste enkele buitelandse beleggersvertroue ernstig geknou gehad het. Dit bedreiging vir die ekonomiese heil van Suid-Afrika en sy was deel van die rede waarom dit in die oë van die DBS so mense, naamlik die afdwing van ‘n sosialistiese “peoples’ noodsaaklik geword het om, benewens die behandel van die republic”, net so vinnig laat vervaag soos die sanksies, en het simptome, die onderliggende oorsaak polities aan te spreek. die Nuwe Suid-Afrika tot stand gekom op die Westerse Dit is gedoen onder die tema van dissuasion. vryemark-model. Synde dat die oogmerk van sanksies was om Suid-Afrika te beweeg na ‘n nie-rassige bestel, ten behoewe van die onderdrukte Swart bevolking, was dit ‘n geldige vraag om te vra of sanksies werklik die Swart bevolking bevoordeel en hulle steun geniet het. Swart teenstand teen sanksies, soos van die kant van hoofminister Mangosuthu Buthelezi, was dus nuttige ammunisie vir die DBS. Maar dis besef dat die Swart sakelui die werklike stem was wat sou kon die ekonomiese aanslag help temper – veral ook omrede hulle konneksie terug na die ANC. Die sleutel-figuur hier was Dr. Sam Motsuenyane van NAFCOC, aangevul deur kerkleiers soos Biskop Lekgangyane van die ZCC, tradisionele leiers soos die reënkoning Mojaji en die leier van die sangomas, Horatio Zungu. Oor hierdie boeg het die DBS se anti-sanksie span binnelands begin met koverte skakeling via die Swart sakelui en hierdie leiersfigure, om die aanstigters van sanksies – veral dan die ANC – te probeer beweeg na die onderhandelingstafel. Al het die staatsmasjien grootliks in gekompartementeerde silos gewerk, het hierdie pogings (tesame met die belangrike aanvoorwerk gedoen deur die Nasionale Intelligensiediens), begin om die boodskap deur te kry dat die regering die probleem verstaan en van plan is om ‘n nuwe, nie-rassige bestel, wat moet voortvloei uit niegewelddadige onderhandeling, daar te stel. Ongeag die kompleksiteite, was die grondliggende oorsaak

Krediet: FW de Klerk Stigting

NONGQAI VOL 12 NO 7

EX AFRICA SEMPER ALIQUID NOVI – episode #1 (’n bietjie humor). (Uit Afrika, altyd iets nuuts). WP Steenkamp U as leser het nou pas geworstel deur hierdie deurlugtige spesiale uitgawe van Nongqai oor al die komplekse diepsinninghede rondom die destydse Departement van Buitelandse Sake (“DBS”) se rol as een van die vier permanente lede van die destydse intelligensie-gemeenskap, plus hoe ambassades funksioneer, hoeke “buitengewone en gevolmagtig” siele ambassadeurs nou eintlik is, hoe attachés aangestel word en sanksies omseil is. (Dus, weer eens ‘n insigvolle Nongqai spesiale uitgawe, vol van hogere ontledings en gewigte sake...). Nou is dit só dat baie mense se indruk van die DBS en sy diplomate, na die teenkant neig: dat hulle ietwat neus-innie-lug, sjampanje-innie-hand en kaviaar-innie-bek snobs was, wat op staatskoste die lekker lewe geniet het in al die glinsterplekke van die wêreld. Ons hier by Nongqai het dus onsself afgevra – wat sal die sielkundige gevolg daarvan wees as Nongqai bloot sou volstaan by die plaas van slegs maar die voorgaande diepsinnige artikels, vol van die voormelde akademiese ontledings van die rol van ons “laventel-manne” in nasionale besluitneming? Ons besef toe dadelik, maar dit gaan mos nou net daardie gruwelik-lasterlike publieke persepsie van “sensitiewe seuns” wat die “hoë lewe” in verfynde milieus ingedrink het, bloot verder versterk... So, vir ‘n bietjie balans (en ligte vermaak) bring ons u nou ook hierdie aanvullende bydrae – hierdie einste een wat u tans onder oog het, en waarop u hopelik nou u waardevolle tyd gaan mors om dit te lees. Ek beloof dat elke sage hierin getabuleer, net so histories (histeries?) waar is, as dié in die ander artikels. Dit gryp terug na my eie eerstehandse ervaring, met baie nostalgie en waardering vir die besondere geleentheid destyds aan my gebied en die eer my destyds aangedoen. Terug-grepe na my soms rare, maar altyd ware ervarings as Suid-Afrika se eerste ambassadeur na sg. swart Afrika, in die vroeg/middel negentigs. Ons titel, die moderne spreuk van: “Uit Afrika altyd iets nuuts” kom ‘n baie lang pad, eers van

die Grieke af (Aristoteles kwoteer dit reeds as ‘n sê-ding in algemene omgang in sy tyd) en toe later oorgeneem deur die Romeine, met die Ouer Plinius wat dit kwoteer het in sy boek oor die diereryk – soos die Grieke, het hy dit positief gebruik, in die konteks dat Afrika altyd nuwe, interessante diere-spesies oplewer. Mettertyd is die oorspronklike (korrekte) Latyn – semper aliquid novi Africam adferre – verbaster na “ex Africa semper aliquid novi”. Dit het toe ook sommer ‘n ietwat smalende, negatiewe nuwe betekenis verwerf, wat slaan op Afrika as bron van rare maniere van dink en doen (dus nie meer beperk net tot sy natuurlewe nie). Maniere van doen (of nalaat om te doen) wat – gemeet met ‘n Eurosentriese oog – glo grens aan die abnormale, oftewel dan synde buite die norme van konvensionele, rasioneel-fatsoenlike optrede. Laat ek dadelik sê dat hierdie luimige oor-vertel van sommige van my meer memorie-ryke wedervaringe, geensins bedoel om smalend beoordelend te wees nie. So ook nie die gebruik van die Latynse titel as sulks nie (dis darem net ‘n eens te lekker een om te laat verbygaan, of hoe?!). Die gebruik daarvan hier, is meer in die trant van hoe Aristoteles en Plinius dit gebruik het, met verwonderde waardering vir hoe anders onse geliefde Afrika is. Anders as die veredelde salonne van Europa waar buitelandse beleid huigelend en pretensieus geknoei word. Eg, aards en sonder tierlantyntjies. Gevorm, en in sy manier van manifesteer gegiet, deur dikwels nypende armoede en gebrek aan middele. Deur ‘n totaal ander kultuur-erfenis. Maar nogtans word altyd eerlik probéér. So dis met warmte in my hart vir mý Afrika en vir die besonderse voorreg wat my gegun was, wat ek hierdie staaltjies met u gaan deel. Sodat u kan sien dat ons diplomate darem nie almal net laventelhane was wat ons “links-liberaal” laat verlei het deur die blink liggies en gekunstelde argumente van ons Eerste Wêreldse eweknieë nie... Vir konteks, ek het wel die blink ligte van die noordelike halfrond reeds geken, voor ek vort is

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 68)

(Continued from page 67)

Wes-Sentraal Afrika toe, om my ambassadeurspos op te neem met residensie in Libreville, Gaboen. My buitelandse blootstelling het ingesluit (in my NI-dae) ‘n opleidingskursus by die (Wes)Duitse geheime diens, die BND in München, en daarna London en omstreke. Vervolgens, as DBS diplomaat, was ek eerste sekretaris by die ambassade in Parys, voor ek hoof geword het van Diplomatieke Opleiding in Pretoria. Toe, op 38-jarige ouderdom, die nominasie as ambassadeur na ses lande in “Afrika se sweterige armholte”: Tsjad bo in die Sahara (Frans & Arabies), Kameroen (Frans & Engels), die Sentraal-Afrikaanse Republiek (Frans), Ekwatoriaal-Guinee (swart Afrika se enigste exSpaanse kolonie), die Demokratiese Republiek van Sao Tome en Prinsipe (Portugees), en Gaboen (Frans). Hierdie eerste episode sal basies handel met die “moet jy lag of huil” vlieg-ervarings tussen Libreville en Bioko-eiland (deel van EkwatoriaalGuinee), waar ‘n baie brawe Suid-Afrikaanse egpaar (my landbou-attaché en sy gade, Mike en Annerie le Roux) ‘n model-plaas hoog op in die nek tussen twee vulkane bedryf het. In episode #2 sal ons so ietwat die sluier lig oor van daardie boerdery-belewenisse (van ‘n definitief “nieprotokolêre” aard) wat ons daar ervaar het. Vandaar die verduidelikende kaart hierby – die plaas was so halfpad tussen die dorpies Luba en Riaba, by ‘n plekkie genaamd Moka; u kan ook sien hoe lê Libreville, Bata en Malabo teenoor mekaar:

Ons eerste dag in Libreville: Maar eers terug na die begin – my aankoms in Libreville. ‘n Maand of twee voor ek in Januarie 1993 daar geland het, het my voorspan reeds daar tydelik begin nes skop in die Hotel Intercontinental, om dinge soos tussentydse kantoor-akkommodasie, vervoermiddels en verblyfreëlings uit te sorteer. Ek was werklik bevoorreg om ‘n talentvolle span te gehad het – Kenny Pedro as Eerste Sekretaris (wat pas tevore as die DBS se junior diplomaat van die jaar aangewys was) met Hennie Riekert as adminman en konsulêre hoof (1e in sy opleidingsgroep). Ook my knap kode-dame, Vida Cloete, was eerste in haar opleidingsgroep. Ekself was darem ook ‘n klompie jaar te vore #1 in my opleidingsgroep, maar die feit dat sulke knap mense saam met my gestuur is, het my laat hink tussen twee moontlike verklarings – óf dat die regering hierdie eerste missie in “Swart Afrika” as baie belangrik beskou het en dus net die bestes wou stuur, of andersins dat hulle ook maar goed gewonder het oor hierdie jong ambassadeur van hulle, en dus versigtigheidshalwe die beste rugsteuning in plek wou plaas... Dit het toevallig so uitgewerk dat minister Pik Botha saam op die vliegtuig was toe ons op die aand-vlug van Johannesburg na Libreville vertrek het (hy en sy groep sou aan-vlieg Europa toe) maar sy teenwoordigheid aan my sy het darem ‘n ekstra bietjie luister verleen, minstens in die oë van die Gabonese protokol wat daardie middernag vir my, my vrou Rina en ons drie jongelinge ingewag het. Ons is aanstons flink-vlot van die BBP-ontvangsaal weggevoer na die nabygeleë hotel toe, om darem ‘n uiltjie te kan knip voor die dagtaak eerlank sou begin. Natuurlik kon mens nie veel slaap nie – van blote nuuskierigheid – en toe die son daar op die ewenaar klokslag ses-uur sy kop uitsteek, was ons almal voor die vensters om ons nuwe omgewing te besigtig en sommer op die koop toe ons eerste tropiese donderstorm te beleef. Sowat van lower-ryke groen! Na ons ‘n baie lekker ontbyt geniet het in die privaat-eetkamer van ons tydelike tuiste, die hotel se “presidensiële suite”, het ons die hotel verken. Geleë aan die oewer van die Komo-rivier (daar 13 km breed!) het die hotel alles gehad in die lyn van (Continued on page 69)

NONGQAI VOL 12 NO 7

(want dit het die kontraste en Afrika-eiesoortigheid tog te netjies tipeer!).

(Continued from page 68)

sportgeriewe om die jongspan konstruktief besig te hou. Insluitend ‘n muurbalbaan – sonder lugreëling – waar ek en my seun oor die volgende klompie weke gou sou leer akklimatiseer. Ons tydelike kantore was ook daar in die hoofgebou – ‘n reeks naasliggende kamers wat knaphandig vir ons gebruik omskep is. Laat ek nou dadelik uitwys dat Gaboen die Afrikaland is met die hoogste per capita inkomste, danksy sy olie, mangaan, uraan en tropiese hout en sy klein bevolking van maar so ‘n miljoen siele op daardie stadium. Die hotel was beslis glad nie onaardig nie, goed geleë aan die “bord de mer”, die snelweg wat al langs die rivieroewer af deur die stad loop, en ook naby die aansluiting met die ander moderne snelweg, synde die sirkelpad wat binneland-langs van die lughawe af om die stad loop na die hawe toe. Maar ons sou gou uitvind dat Gaboen ‘n plek van uiterste kontraste is, omdat die rykdom maar erg bo aan die tippie van die piramiede gekonsentreer was. Hierdie kontras is by ons tuisgebring reeds daardie selfde middag-uur, toe ons vertrek het na ‘n oulike restaurant (‘n omskepte huis in ‘n gegoede woonbuurt daar naby). Hennie het ‘n minibus gehuur vir ons hele span, vir saam-saam gees-bou, en omdat ons diplomatieke voertuie nog nie afgelewer was nie. Ons is toe met indrukwekkende spoed daar weg by die hotel, op die moderne sirkelpad wat buite om die stad loop a la Parys se peripherique, maar binne net ‘n paar minute het dinge begin lol met die bussie se regter-agterband. Die verleë drywer moes toe terstond aftrek – veral verleë omdat dit toe blyk dat hy nie ‘n spaarwiel aan boord had nie. ‘n Verbygaande taxi is gou aangekeer en Kenny en Hennie is daar weg om die regte grootte band te loop soek, waarmee hulle darem na nie te lank nie opgedaag het. Ondertussen het ek, daar aan die snelweg se rand (uitgedos vir die eer van my land in pak en das), algou maar te deeglik geleer hoe sopnat sweet-warm die volgende vier jaar daar in die tropiese hitte en humiditeit sou wees... Storie van ’n Cadillac, ’n boerbok en ’n gorilla: Met die nuwe wiel in plek is ons toe weer vervaard daar vort, restaurant-toe, waar ‘n gesig my ingewag het wat my vir al my dae sal bybly

Die huis het naamlik aan die straat-kant ‘n redelike hoë plant-heining gehad, lowergroen. Dig teen die heining was ‘n lang slap Cadillac geparkeer, sy snoet na ons toe. So ‘n glinsterende metaal-goud gespuitverf, met ‘n egte leer-bedekking oor die dak. Terwyl ek dié imponerende wa staan en gadeslaan (Cadillacs is mos nou nie algemeen te sien op Suid-Afrikaanse strate nie, en for that matter ook nie in Engeland of Europa nie) kom so ‘n opgeskote boerbok-ram van agter die kar te voorskyn. Dié kyk my met daardie onbeskof-minagtende bok-kyk so ‘n oomblik of twee op-en-af, en slenter toe doodluiters vorentoe. Ineens spring die gedierte met ‘n nonchalante ratsheid, eers op die enjinkap en toe op die dak. Om vandaar rustig te begin wy aan die lekker sappige top-blaartjies van die netjiesgesnoeide heining. ‘n Mees gepaste metafoor vir die land se kontraste... Die ete was heerlik (Libreville het na my beskeie oordeel beter restaurante as Parys) en die kinders het hulle verkyk aan die laagland-gorilla wat baie gerieflik, rug aangeleun teen die stam van ‘n enorme sambreel-akasia in die tuin, sit-lê en piesangs vreet het... So het ons toe ons verblyf in Libreville afgeskop; die begin van wat vir my en my gesin altyd sal bybly as van die wonderlikste jare van ons lewens, meer nog so as ons jare in Parys. Eerste ampsbesoek na Ekwatoriaal-Guinee – hoe om ‘n vliegkaartjie te bespreek? Kort voor lank was dit toe ook tyd om my eerste amptelike reis in my uitgestrekte streek aan te pak. Soos reeds gesê, gedurende die isolasiejare het Buitelandse Sake klandestiene bande gebou met sleutel-lande soos Gaboen, deur veral Suid-Afrika se ekonomiese kaarte te speel. Vir Gaboen het ons gehelp met hulle mangaanontginning en ook ‘n model-beesplaas aangelê in die hooglande na die ooste, grensend aan die Kongo (hulle destydse president Omar Bongo se hinterland). In ekwatoriale Afrika is dit ‘n ewige probleem om vars rooivleis te bekom, want bees en skaap vrek vinnig-vinnig van die vele tropiese peste. Boer se kind kan egter mos ‘n plan maak, so ons Drakensbergers en Dorpers (met die regte

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 70)

(Continued from page 69)

sorg, en op die regte hoogte bo seespieël) kon floreer onder ‘n boerseun se bekwame hand. Op die vulkaniese eiland Bioko in die Golf van Guinee (in Spaans-koloniale tye bekend as Fernando Po, deel van Ekwatoriaal-Guinee) het my koverte voorgangers ‘n tweede so ‘n plaas aangelê gehad, digby Moka hoog in die nek tussen twee vulkane. Met die bedekte bande wat reeds informeel opgebou is onder die leiding van knap DBS-diplomate soos Glenn Babb, was Ekwatoriaal-Guinee dus my volgende teiken vir die formele aanknoop van diplomatieke betrekkinge. Daarom dat ons Bioko-eiland gekies het as my eerste reis-bestemming – vir samesprekings met die regering van EkwatoriaalGuinee in die hoofstad Malabo, geleë aan die noordekant van die eiland, en dan ‘n amptelike besoek aan die plaas, aan die suidekant. Voor onafhanklikheid van Spanje in die middelsewentigs was Fernando Po ‘n welvarende plek, danksy verbouing van koffie maar veral kakao – dit het meer dokters per kop van die bevolking gehad as Spanje self. Met onafhanklikheid is al die blankes egter sak-en-pak vort, en in minder as twee dekades het alles in haglike armoede verval (dit was nou voor olie in hulle gebiedswaters ontdek is in die negentigs). Die president, Teodoro Obiang, se seun Teodorin (“Kiki”) Obiang, het byvoorbeeld een aand in Libreville by my voordeur opgedaag, asvaal, pleitend vir ‘n bord kos. Vandag is hy vise-president en in die visier van die gereg in die VSA, Frankryk en Switserland vir korrupsie en self-verryking van honderde miljoene danksy die petro-dollars – maar meer daaroor in ‘n latere episode... Met die besluit geneem dat ek moes vlieg Bioko toe, was die volgende logiese stap om die nodige besprekings te doen. Dit was egter makliker gesê as gedaan! Met die ekonomie daar toe so haglik, het prakties niemand soontoe gevlieg nie. Die enigste vlug vanaf Libreville was een keer per week, met Equatorial Guinean Airlines. Dit het gegaan eers oor Bata (die regionale hoofstad van die blok van Ekwatoriaal-Guinee geleë op die Afrika-vasteland, synde die ou Spaanse Rio Munigebied net noord van Gaboen) en vandaar dan aan na Malabo, oorkant die water op die eiland.

Gewoond daaraan om maklik, eintlik as alledaagse roetine, vlugbesprekings te kon maak (selfs in daardie dae van papier-kaartjies), vra ek toe ewe niks-vermoedend vir my plaaslikgewerfde sekretaresse om die nodige te doen. Marie-Jacqueline (‘n knap, Brits-geskoolde jong dame van die Gaboenese stam-adel) spring toe dadelik aan die werk om die plaaslike agent van Equatorial-Guinean Airlines daar in Libreville in die hande te kry en die nodige kaartjies te bekom. Maar ai! Na so ‘n uur se gesukkel kom sy ietwat skoorvoetend terug na my: “monsieur l’ambassadeur, ons het ‘n probleem”. Nou hoe so? wou ek weet. “Wel, ek het vasgestel die agent vir Equatorial Guinean bly in die matiti (die versamelnaam vir die slum-areas om die middestad) en hy het nie ‘n telefoon nie... Ons sal vir monsieur Elvis (my chauffeur) met die Land Cruiser moet stuur om hom te gaan soek en die bespreking gesig-tot-gesig te reël.” So gesê, so gemaak. Na ‘n stuk of drie uur kom Elvis natgesweet terug, self ook maar skoorvoetend. “Eksellensie, ons het ‘n probleem... Ek het die man gekry, maar omdat hy nie ‘n telefoon of ‘n rekenaar het nie, kan hy nie besprekings maak of kaartjies uitreik nie ... hy sê u moet Woensdag teen middagete by die lughawe aanmeld, en as die vliegtuig wél dan daardie dag van Malabo af aangekom het (wat u nou reeds moet weet nie iets is om weddenskappe op te waag nie), dan sal hy sorg dat u en u delegasie beslis plek kry aan boord.” Kyk Noord en vlieg voort, met kaste White Horse whiskey & oorverhitte honde / vliegtuig: Daar was nie juis veel aan die saak te doen nie, anders as om dan nou maar die volgende Woensdag in goeie geloof lughawe toe op te ruk. Daar aangekom, was die vreugde groot om by die inboek-saal wel ‘n plank-bordjie met die naam Equatorial Guinean Airlines by een van die lokette te sien hang (al het dit maar bedremmeld-skeef grondwaarts gehang, van die plafon gesuspendeer met ‘n stuk vislyn wat alleen maar vasgemaak was aan die een hoek, met die oorkantste hoek se lyn gebreek). Die agent, met ‘n breëbekglimlag van trots, het ons verseker dat die vliegtuig toe wél reeds van Malabo af arriveer het – wat hy terstond vir ons gaan wys het, waar dit

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 71)

(Continued from page 70)

op die aanloopbaan geparkeer gestaan het. Dit was ‘n twee-skroef Oosblok-model, bedryf vir Equatorial Guinean deur die Tsjeggo-Slowaakse maatskappy, Skoda Air. Die apparaat was ‘n LET-L410 met 19 sitplekke, soos die een hieronder:

My verligting dat alles darem oplaas blyk reg te loop, het aanstons egter weer ietwat van ‘n skok weg gekry toe die agent ewe trots vir ons elk ons boord-passe gee. Want sien, daarop was ewe vet gedruk: British Caledonian Airlines, Libreville to Douala, Cameroon... Nou ek het geweet dat British Caledonian as redery al dekades tevore die kreeftegang gegaan het. Daarby wou ons uiteraard Malabo toe, nie na Douala in Kameroen toe nie. Toe ek met die nodige diplomatieke politesse beleefd omtrent hierdie oënskynlike diskrepansie navraag doen, kyk die kêrel my so jammerwaardig aan, duidelik onder die besef dat hy hier met ‘n baie groen “vreemdeling in Jerusalem” te make het: “maar eksellensie, almal hier weet mos ons het nie ons eie boordpasse nie, daarom gebruik ons maar hierdie oues waarop ons afgekom het; almal hier weet ook hierdie passe beteken jy gaan Malabo toe, oor Bata.” Ewenwel, die man was so goed as sy woord, en daar word ons toe ook summier eerste uit begelei na die vliegtuigie toe, om die voorste sitplekke te gaan inneem. Dié was maar erg beknop vir beenruimte, omrede die twee Tsjeggiese loodse die spasie agter hulle twee sitplekke (wat net met ‘n slordige gordyntjie van die passasiersruim “afgeskei” was), tot dakhoogte toe gepak gehad het met bokse White Horse whiskey. Daarby het hulle ‘n vlug-ingenieur by hulle gehad, wat die hele vlug lank homself staan-staan oor die medeloods se sitplek-rugleuning sou drapeer, om nie

self ‘n sitplek op te neem nie. Want kyk, daardie vliegtuigie was tjok en blok vól. Die sokkerspan van Ekwatoriaal-Guinee het daardie vorige naweek in Libreville gespeel gehad, en moes terug huis-toe. Daarby was dit maar ‘n Spartaanse affêringkie, daardie vliegtuigie. Daar was bv. nie ‘n aparte bagasieruim nie – die bagasie is on-seremonieel gestapel in die neusen stert-kegels van die apparaat. Bepaald ook geen toilet nie (maar dit was darem kort vlugte...). Boordvol, kreun die vliegtuigie toe aanstons die lug in, vir die kort hop oor die Muni-rivier na Bata toe. Dit was vrek warm binne, maar ons het dit maar toegeskryf daaraan dat die vliegtuig op hierdie kort eerste been nie werklik kruishoogte en dus koel bo-lug so bereik nie... Ek was weer, soos dit my as verteenwoordiger van my Staatspresident betaam het, uitgedos in ‘n driestuk donker pak en das vir die okkasie. Eerlank voel ons toe die vliegtuigie begin daal. Daar van waar ons in die voorste gestoeltes gesit het, kon ons die aanloopbaan van Bata is sig sien kom. ‘n Horde hoopvolles het langs die teerstrook gestaan met hulle bagasie in hand, soos by ‘n bushalte. Want daar ook was daar nie telefoonverbindings of besprekings-kompers nie, so passasiers moes maar in goeie geloof opdaag, soos vir bus-vang. Met die loods vollediggekompromitteerd in sy finale oplyn, die wiele reeds uitgestoot vir landing, storm daar toe skielik uit die lang gras ‘n bende straat-brakke agter ‘n hetige teef aan, reg oor die middel van die landingstroook. Nou kyk, ek ken heelparty tale, maar nie Tsjeggies nie – tog kon ek sonder ’n sweempie van twyfel verstaan presies wat die loods daar in die mikrofoon in gevloek-skree het, en so ook kon die beheertoring. Noodgedwonge moes hy natuurlik optrek, al swetsende, en kon ons sien hoe rondskarrelende soldate met AK47’s die honde se partytjie loop staan en bederwe het. Passasier-rondomtalie: Uiteindelik op die grond, moes almal bestem vir Malabo bly sit terwyl die lot gewerp is oor die wagtende hoopvolles se vooruitsig om daardie dag wel saam te vlieg Malabo toe. Net een passasier het afgeklim, met Bata sy eindbestemming. Na ‘n paar minute se hewige debat

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 72)

(Continued from page 71)

met heelwat armswaai en aardse kreune van smart van die kant van die ongelukkiges, is daar toe geoordeel dat vier van die wagtendes wel kwalifiseer om saam te vlieg. Een van ons medepassasiers van mindere aansien is dus summier aangesê om af te klim en tot volgende Woensdag te wag (wat hy maar gedweë gedoen het). ‘n Tiener-seun van so 15 is sit-gemaak op sy moeder se breë skoot. Só is dus drie van die vier ge-akkommodeer. Die laaste ou was ‘n Europeër van die VN se ontwikkelingsfonds. Vir hom is daar toe ‘n plastiek stapel-stoeltjie ingedra wat in die stert tussen die laaste ry sitplekke in die paadjie geplaas is – sonder saak met veiligheidsgordels of sulke fieterjasies. Hy het dit gelate-amuseerd aanvaar; net dadelik sy kamera uitgepluk sodat hy in dié posisie afgeneem kon word om vir sy nageslag te kan wys (dis nou as hy hulle wel weer sou sien...). Een van die nuwe boord-kommers het by hom ‘n yslike inkoopsak gehad, van die soort van gevlegde plastiek-gaas, wat propvol vis was wat hy in die mark gekoop het. Dié is toe in die stert-kegel gegooi, wat oop was na die passasiersruim toe. En met almal min-of-meer gesete, het die vliegtuigie weer die lug in gebeur, vir die laaste been oor die Bog van Biafra heen na Malabo-lughawe. Na oorverhitte honde, oorverhitte enjins: Met ‘n gesidder en gekreun het die LET toe wel darem kruishoogte bereik, afgerem deur sy vol mensevrag en die gewig van die klomp kaste whiskey. Maar in stede van koeler word, word dit toe net al hoe warmer binne. Blêddie warm. Meganies-warm, dus meer nog so as net tropies... Na naarstigtelike ondersoek, besef ons toe dat die lugsirkulasie-kanaal wat op kniehoogte aan die binnekant (dus die volle lengte van die passasiersruim) al langs die romp se twee sye af loop, besig is om vuurwarm lug in die vliegtuig in te pomp. Grensend aan desperaat, konnekteer Annerie gelukkig met ‘n kolskoot (met die ringetjie van ‘n Coke-blikkie wat sy by haar gehad het), die agterkop van die boord-ingenieur, en verkry só oplaas sy onverdeelde aandag. Hy en die loodse praat net Tsjeggies, maar met gebaretaal maak ons toe darem ons konsternasie duidelik – waarom op aarde is die verwarming aan, hier reg op die ewenaar?

In ewe duidelike gebaretaal, versterk met ‘n Babelse mengelmoes van woorde, verduidelik hy toe: dié tipe vliegtuig is vir Siberië ontwerp, en die enigste manier om die hitte van die enjins af weg te lei sodat dié nie oorverhit en opblaas nie, is om die kajuit-verhittingskanale vol-oop te maak... U as skerpsinnige lesers sal dadelik begryp dat dit ‘n verduideliking was wat ons toe dadelik – met die onvriendelike see wat daar doer vêr onder ons lê en wink – in volle gelatenheid as kennelik redelik, logies en verstaanbaar aanvaar het. Al het die hitte se interaksie met die vis daar neffens agter in die inkoopsak, maar gewerk met ‘n mens se gal... Genadiglik het Bioko se vulkaan-silhoeët gou genoeg uit die immer-vogtige tropiese grysheid opgedoem, en kon ons weer voet aan land sit. Die uiteindelike terugvlug, ‘n paar dae later, was so-by-so maar van dieselfde geaardheid. Wat my laat wonder het oor hoe ek die nodige besoeke aan die vyf ander lande in my gemeente gaan oorleef... Lot van die LET: Voor my volgende rit na Bioko opgeduik het, het die LET egter sy eie lot beklink toe die loodse – weer met ‘n te swaar vrag – van Malabo se aanloopbaan afgeloop het by landing; die lughawe het nie die perimeter behoorlik skoon gehou gehad nie, so Equatorial Guinean Airlines se een en enigste vliegtuigie is tussen die opslagpalmbome afgeskryf, sonder lewensverlies darem. Die Russe het gelukkig tot hulle redding gekom, deur vir hulle ‘n ou Antonov valskermdraer beskikbaar te maak – van die tipe waarin die passasiers staan, klouend aan ‘n strop wat hang van ‘n middel-reëling. Mike en Annerie moes toe met dié gevaarte terugkom Librevilletoe, om die Boeing te kon haal vir hulle gereelde tuisvergunnings Suid-Afrika toe. Antonov vlieg, parabat-styl (met weer ‘n bok in die prentjie): Wat hulle op die Antonov beleef het, was nog meer komies as enigiets waarmee die LET vorendag kon kom. So staan-staan, soos sardiens ingepak, het die passasier reg voor ons egpaar, een van daardie plastiek-inkoopsakke langs hom by sy voete staan gemaak. Vol met

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 73)

(Continued from page 72)

groente en slaai. Die passasier reg agter hulle, het ‘n boerbok aan ‘n tou aan boord gebring. Dit was dan ook nie alte lank nie, toe het die bok sy kop daar tussen Mike en Annerie deur gebeur en baie smaaklik aan die groengoed in die inkoopsak begin kou, sonder dat die ander ou iets agtergekom het. En dit was toe hulle “in-flight entertainment”... ! Dié situasie was eens te onbetroubaar, onveilig en darem aansien-gewys te onfatsoenlik, sodat Pretoria oplaas toestemming gegee het dat ons voortaan privaat-vliegtuie kon huur, soos die een hieronder (met Mike en ekself paraat langsaan):

By ‘n gehuurde vliegtuig, saam met my landbouattaché, Mike le Roux (links) Steeds egter, vliegende met huurvlugte, het die Antonov amper die laaste woord gehad. Ons het pas geland gehad op Malabo met so ‘n huurvlug, en was nog besig om op die verste punt van die aanloopbaan om te draai om te begin terug-taxi na die eindpunt-gebou toe, toe die dekselse Antonov (met ‘n bruin wolk van swak-verbrande kragparrafien wat hom volg) op die horison verskyn. Kennelik salig onbewus daarvan dat daar reeds ‘n ander vliegtuig op die aanloopbaan is... Weer is in ‘n Babelse verwarring van tale oor die eter geswets, maar sonder sukses – die Antonov was op sy “final approach”, asof dit sy privaatlughawe was (wat dit grootliks was, siende dat prakties niemand anders destyds soontoe gevlieg het nie). Dit was duidelik dat ons dit nie sou maak na die eindgebou se voorhof toe nie, voor die enorme ding ons sou plat-smeer oor die aanloopbaan heen. Ek en ons loods was dit toe

reeds eens dat al raad sou wees om maar self twee vriendelike palmbome te kies om tussen te gaan skuil, en te hel met die vlerke, toe die Antonov op die laaste oomblik optrek en rakelings bo-oor ons skeer, met ‘n reuk van kragparaffien wat op ons neersak wat ek nou nog alte duidelik in herinnering kan roep. (So tussen hakies, net om die erns van hierdie situasies te onderstreep - in 2005 is 60 mense aan boord dood toe ‘n oorlaaide Antonov, wat verondersteld maksimum 48 kon dra, na opstyg by Malabo nie hoogte kon kry nie en in die vulkaan vas gevlieg het). SAS Drakensberg / Super Puma besoek aan Malabo – soet die wraak... Die ekskursies met privaatvlugte en onderonsies met die Antonov was egter nie die einde van ons vlieg-ervarings na en van Malabo-lughawe nie. Met die Nuwe Suid-Afrika weer volledig terug in die familie van nasies, het ons besoek ontvang van die SAS Drakensberg, wat onderweg was terug Snoekies toe van ‘n gesamentlike oefening met NAVO in die Noord-Atlantiese oseaan. Daar is toe besluit om vlag te wys in die lande aan die Golf van Guinee, siende dat ons algou baie noue militêre bande met hulle kon opbou – veral met Gaboen, wie se skepe en vegvliegtuie ons Krygkor en Atlas-manne begin versien het. Ek was ge-eerd om as ambassadeur (saam met ‘n paar van my span), hierdie rondvaart te kon vergesel. Malabo was een van ons bestemmings. Daar aangekom vroeg-oggend, het daar gou-gou eers ‘n toutrekkery tussen die Ekwatoriane onstaan van waar presies ons moes anker. Aanvanklik wou hulle hê ons moet reg voor die presidensiële paleis gaan lê, sodat die groot man ons behoorlik sou kon sien. Die anker het egter skaars daar water geslaan, toe kry ons die boodskap: nee, ons moet terstond weg daar (iemand het dit in sy kop gekry dat dit vir hulle ‘n nasionale veiligheidsbedreiging kon word, om so direk in die visier van die Drakensberg te wees). Ons het toe omgeskuif noord-wes, nader aan die lughawe, totdat ons toe uiteindelik direk binne sig van die beheertoring gelê het.

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued on page 74)

(Continued from page 73)

Totdat sy minister homself toe oplaas losgegord het en op hom afstorm, om die knaap in duidelik verstaanbare taal (wat ek as ambassadeur nou nie veroorloof was om te besig nie) te laat verstaan dat hy ‘n absolute moroon is wat besig is om sy land se naam totaal gat te maak, en dat hy homself so gou moontlik uit die voete moet maak, as hy weet wat goed is vir sy gesondheid (letterlik!). Wat die meneer toe ook terstond gedoen het. Ons het toe heel bedeesd terug gevlieg skip toe, wetend dat die wraak wat op die terugvlug sou kom, soet sou wees...

Op die vliegdek van die SAS Drakensberg: vlnr Hennie Riekert, Vida Cloete, Kenny Perdo en sy dogtertjie, saam met myself, my vrou Rina en ons drie kinders. Met een van die Super-Puma helikopters het ons vervolgens oorgehop Malabo-lughawe toe, om hulle verdedigingsminister, militêre grootkoppe en ander hooggeplaasdes te gaan optel vir ‘n onthaal aan boord. Daarna was die plan (op die terugbeen) om hulle vir ‘n besigtigingsvlug te neem oor hulle eiland, wat ek glo weinig van hulle op daardie stadium al uit ‘n helikopter kon bekyk gehad het. Die opgewonde passasiers het ons gretig ingewag gehad. Entoesiasties het hulle kom sit, en die bemanning het begin om hulle behoorlik in te gord, reg vir opstyg. Toe kom daar skielik ‘n lughawe-beampte van die beheertoring se kant, uit-asem daar aangestorm: “stop! stop! Julle mag nie opstyg nie!” Ek was toe al redelik oor my irritasie-drumpel gedruk, deur die oggend se gespook om finaliteit uit hulle te gekry het oor waar anker. Ergerlik wou ek toe dadelik weet wat sy probleem is. Nee, laat die kêrel my toe verstaan, ons moet eers ‘n vlugplan liasseer – vir welke voorreg ons US$100 moet betaal. Ek sê toe vir hom dis ‘n militêre BBP-vlug, en dat hy met sy eie oë die hele vlugroete kan sien, tot by daardie skip – dáár. Dieselfde een waarvan ons opgestyg gehad het om pas tevore hier in te vlieg, sonder ‘n vlugplan – net maar met baie duidelike radio-kommunikasie vooraf met die toring. Maar nee – die kêrel soek angstiglik sy honderd dollars.

Na ‘n baie suksesvolle onthaal aan boord – so goed soos net ons Vloties dit kan doen – was dit toe tyd vir die beloofde besigtigingsvlug. Vir welke doel, só het ons ewe vroom verduidelik, die twee groot sy-deure oppgelaat sou word, sodat hulle ten beste hulle mooi land kan sien (die passasiers sit rug-aan-rug in die middel af, en kyk uitwaarts, met net ‘n pens-gordel wat jou help om swaartekrag se trek te weerstaan). Hysbak-demonstrasie: Met almal behoorlik ingegord, laat lees die loods toe met wat ons hom versoek het: ‘n “hysbak”, waar hy daardie magtige enjins ooptrek sodat die helikopter soos ‘n vuurpyl loodreg die hemele in skiet van die dek af, asof gelanseer. Nou ek kan julle belowe, as jy nie weet wat kom nie (en jy’s gerus gesus deur die besadigde in-vlieg van daardie oggend) dan is dit ‘n boudknypbelewenis. Veral met die deure oop, en die rotorblaas wat jou maak voel jou hare word aan die wortels uitgepluk. Op die top, gooi die loods toe ook die Puma op sy sy – kwansuis dat almal nou baie mooi die see en aarde onder ons kon sien – maar met die effek dat jy óf aan jou pensgordel oor die afgrond hang voor die oop deur, of op jou rug lê met die hemele wat van bo vir jou wink. Gelukkig het die gedruis van die enjin en rotor die gille gedemp, anders sou die president dit waarskynlik daar in sy paleis gehoor het... Maar soos mense nou maar is, toe die eerste skrik verby is, toe het almal dit gate uit begin geniet en was dit vir ons passasiers ‘n belewenis om hulle eiland so uit die lug te kon sien. Baie goeie gees-bou, wat die verhoudinge beslis verder sement het. (Hierdie was nie die enigste (Continued on page 75)

NONGQAI VOL 12 NO 7

(Continued from page 74)

eskapades op die rondvaart tussen die eilande met die Drakensberg nie, maar meer oor bv. die besoek aan Prinsipe-eiland in ‘n volgende episode; ons sal beslis ook weer terugkom na Ekwatoriaal-Guinee en die plaas-petaljes, in volgende maand se uitgawe van Nongqai). Broekloos by die beroemde Lambarenehospitaal: Laat ek dus hierdie episode afsluit soos ons begin het, met ‘n staaltjie oor Gaboen. Histories gesien, is een van die bekendste dinge omtrent Gaboen die beroemde hospitaal wat Dr. Albert Schweizer, die befaamde pianis en sjirurg, by Lambarene aan die allemintige Ougue-rivier opgerig het omtrent ‘n eeu gelede. In die vroegnegentigs het Rooi Sjina toe ‘n mediese hulpprojek daar aangepak, wat bestaan het uit die toevoeg van ‘n moderne kraam-eenheid tot hierdie historiese kompleks. Toe die nuwe vleuel hier teen die middel-negentigs gereed was vir inhuldiging, is ons klomp ambassadeurs almal opgekommandeer om die plegtigheid te gaan bywoon. Die weer het saamgespeel en nie (soos maar te dikwels gebeur het) ‘n tropiese wolkbreuk oor ons koppe laat uitsak nie. Soos ‘n netjiese span pikkewyne in ons deftige pakke, staan ons toe daar kringetjie op die bar rooi aarde en luister toesprake aan, want die landskapering was nog nie gedoen nie. Dit was so halfpad deur die seremonie dat die uwe skielik besef het iets is nie pluis hier binne die onderste ryk van my broekspype nie. En dat die armada baie doelgerig opwaarts in aantog was... ‘n Vinnige blik na benede het my ergste vrese bevestig – rooimiere! Van die groot, tannerige, tropiese soort. Vinnige rond-spied het bevestig dat my ampsmotor (so dertig tree weg) my enigste redding sou wees. Elvis was saam met die ander chauffeurs onder ‘n skaduboom aan’t koukus. My “gedempte” gil van sy naam (met die nodige toon van erns ge-uiter: daardie toon wat, in die geval van mindere beamptes as eksellente buitengewone en gevolmagtigde ambassadeurs, maklik kwaadwilliglik mis-interpreteer sou kon word as grensend aan histerie) het gelukkig sy

aandag getrek, want die motor was natuurlik gesluit. Dit was ‘n voet-reisies tussen hom en myself, vir wie eerste daar sou kom. Ek kon nie vinnig genoeg op die agtersitplek land en broek uitpluk nie, want die gety het toe reeds hoog op begin reik. Gelukkig darem ‘n ordentlik-genoeg onderbroek by die venster kon uitskud, om nie die land totaal in die skande te steek nie... Teen hierdie tyd was my kollegas natuurlik al gekraak van die lag (na elkeen vinnig eers sy eie situasie evalueer gehad het, maar dit het geblyk ek was die eerste slagoffer van die “rooi gevaar”, wat die ander toe met vinnige voetwerk kon ontwyk). Aan my kant het dit vervolgens ernstige pose-hou geverg, om daarna ewe nonchalant terug te stap na hulle toe. Ek’t besef ek moet maar ‘n grap maak van alles, en sê/vra toe vir hulle: “Weet julle wat hoor ek dat die een rooimier vir die ander vra, toe hy sy tandeslypende kameraad so ewe jirts by hom sien verby-wals, hier teen my been op?” “Nee”, seg die koor, ene afwagtig. “Wat het hy gevra?” In Frans met ‘n Kaapse aksent (synde dat dit Afrika-rooimiere was) dra ek toe vroom sy kwansuise woorde oor: “En djy, waar’s djy so haastig oppad heen, so netjies opge-dress?” En vervolg toe met: “En weet julle wat antwoord die ander rooimier toe?” “Vertel ons!” “Ma siet djy dan nie my dancing shoes nie? Ek’s oppad na die ambassadeur se bal toe, natuurlik!”. Voorwaar het ons ‘n “ball” gehad, daardie tyd in midde-Afrika, maar moes jy ook maar b@lls gehad het om (in daardie, só anderse omstreke) dit alles met ‘n glimlag vir volk en vaderland te doen – beslis was ons DBS-diplomate dus nie almal net ‘n pinkie-innie-lug groep laventelhane wat net tussen die blink liggies van die voorste wêreldstede tuis was nie! In volgende uitgawes dan meer bewys hiervan (as die hoofredakteur my nie ondertussen skors nie...).

NONGQAI VOL 12 NO 7

THE UNION BUILDINGS TODAY | DIE UNIEGEBOU VANDAG Foto’s: HBH

NONGQAI VOL 12 NO 7

Ek het vandag (26 Junie 2021) die Uniegebou besoek waar mense teenstrydig met munisipale verordeninge op staatsgrond – Meintjeskop woon. As oudpolisieman wat baie ons landsvlag gehys en gestryk het, het ‘n swak gehyste vlag dadelik aandag getrek. Die Uniegebou en sy tuine is nog altyd een van Pretoria se estetiese plekke en van belang van toeriste aan ons pragtige land. Die eerste inwoner van Meintjeskop, met wie ek gesels het, mnr Marquard Pienaar, vertel my hy is van Heidelberg afkomstig en woon al ‘n jaar op die huidige plek waar hy sy politieke party reklameer. (Sien foto’s en pamflet.) Ek het die ander plekke wat “bewoon” word, afgeneem. Mense is “onder die invloed” en besig “vuiltaal” in die openbaar. Ek het met een inwoner gesels maar dit was nie ‘n plesier nie – hy was veglustig. Die doel van my besoek was slegs om te kom kyk of mense werklik op Meintjeskop, ten suide van die Uniegebou, daar kamp opgeslaan het. Hier is verval ook sigbaar en die koperplaat by een van die gedenktekens is verwyder ... By

deur die SAPS, en nou die SAPS-gedenkteken is, het talle mense onstigtelik rondgespeel – ek het nog altyd die gevoel ervaar dat die SAPgedenkteken ‘n gewyde atmosfeer gehad het. Dit het nou verander omdat mense gans ander waardes het. My gade wou nie uitklim nie en het besluit om eerder in die motor te sit en die wintersonnetjie te geniet. Terwyl sy in die motor sit het jongmense verby gekom en die motor hard met hul boude sywaarts gestamp dat die ou motortjie sommer so wieg! Dit het haar nogal ontstel. Later het lede van die onrus-polisie opgedaag en die gebied betrag. Hier is ‘n groot gebrek aan basiese sigbare polisiëring! Ek is daar weg met ‘n slegte smaak in die mond. Ek voel nie bitter trots op een van ons land se erkende stads- en staatssimbole nie. Ek het bv. al Londen, Washington, Den Haag, Brussel, (Britse) Hong Kong, Singapoer, Berlyn en ander groot stede en hoofstede besoek – die kultuur en statussimbole is indrukwekkend en die omgewing is indrukwekkend. ‘n Groot standbeeld van mnr Mandela verbeter geensins die atmosfeer nie. Die “plakkers” doen afbreuk aan die atmosfeer (ambiance).

die ou SAP-gedenkteken later oorgeneem NONGQAI VOL 12 NO 7

NONGQAI VOL 12 NO 7

"Neem uit die verlede dit wat goed is en bou daarop die toekoms." - Paul Kruger. Ons het ‘n wonderlike land. Die land is goed geleë en beskik oor enorme potensiaal wat betref sy mense, natuurlike hulpbronne, minerale en landbou. Ek is trots op my land Suid-Afrika en met my verbintenis met die polisie en die staatsveiligheidsraad—ons is die manne wat u vanaf die ’80’s op die TV gesien het. Ons was die manne op die grens en in die bos! Ons het die wet en orde gehandhaaf en ‘n ordelike skikking help moontlik maak. Ongelukkig het dinge wat die Regering van Nasionale Eenheid betref, nie mooi uitgewerk nie. Die ou NP bestaan nie meer nie. Vir my is die land tans soos ‘n afkop-hoender— ons spartel en spook dat die bloedspatsels oral oor blertse teen die mure en omstanders maak. Ons is besig om futloos te raak. Ek wens die politici wil wakker skrik en ook witmense betrek in sy stryd teen misdaad, in sy stryd teen Covid-19 en in sy strewe om die land te laat groei en blom!! Politici en ander navorsers wys daarop dat ons vandag meer segregasie-wette het, as ooit te vore! Is dit nodig? M.i. maak ons politici baie foute en neem hulle te veel emosionele besluite wat op die lang duur geen dividende oplewer nie! In die proses wen hulle een of twee meer stemme. Ek het geleer al is die stryd hoe glansryk, maar as glorieryke skermutselings nie bydrae tot ‘n algehele oorwinning nie, was al die bloed, sweet en trane verniet!

Om te groei moet die land—lees regering—sy volle potensiaal saam met die volle potensiaal van die land se enorme vermoë opbou. Ons moet mense oplei en opvoed. Studente moet na opleiding ‘n rol in die ekonomie speel as kundiges en vakmanne! Kyk hoe lyk die mynwese vandag, kyk na die konstruksie bedryf, kyk hoe gaan dit op Spoornet—die kragdrade word gesteel en die stasies geplunder, wat padvervoer betref word honderde vragtrokke kort-kort gekaap of langs die pad verbrand, kragvoorsiening word sporadies onderbreek, bevolking groei (ook verbode immigrante) en die regering beplan nie vir damme en ander infrastruktuur nie. Laastens kyk na misdaad op ons plase. Dit lyk nie of die polisie die wil en strategie het om misdaad hok te slaan nie. Ons kyk terug na die enorme rol wat die departement van buitelandse sake gespeel het in ons land se ekonomie en veral wat uitvoer van landbou produkte en minerale soos ystererts en steenkool gespeel het. Ons diplomate was in die rewolusionêre oorlog ook op die voorposte—hulle het met vriend en vyand geskakel en vir die land groot deurbrake veroorsaak. Ons dink ook aan mense soos ambassadeur Dunn, wat aan diens, die hoogste offer gebring het. Ons nuwe diplomate en attachés kan so baie in die buiteland leer en daardie kennis weer in SuidAfrika terugploeg.

NONGQAI VOL 12 NO 7

SLOT | END Dear reader

Geagte leser

Please note that in this quasi-historical magazine we make use of various sources and consequently it is obvious that the document contains various di verse and personal opinions of differ ent people and the author of the Nongqai cannot be held responsible or be liable in his personal capacity.

Vir hierdie kwasiehistoriese tydskrif maak ons van verskeie bronne gebruik en bevat die dokument uiteraard uiteenlopende en diverse persoonlike menings van verskillende persone en die opsteller van die Nongqai kan nie in sy persoonlike hoedanigheid daarvoor verantwoordelik of aanspreeklik gehou word nie.

NONGQAI VOL 12 NO 7