BLOEMKOOLRIJK
De transformatie van een bloemkoolwijk in Zwolle
P01
intro Van de huidige Nederlandse woningvoorraad is 28 % bloemkoolwijk. Eindeloze woonerven met een gedateerd imago. Ze zijn gebouwd tijdens de economische crisis van de jaren 80 en veel van deze wijken zijn in de nabije toekomst toe aan een grootschalige renovatie. Het is de vraag of de bloemkoolwijk de potentie heeft om te voldoen aan de huidige woonvraag. Maar als je goed kijkt sluit de typerende bloemkoolstructuur juist aan bij de vraag naar collectiviteit en buurtgevoel, met veel groen en ruimte. Deze wijken zijn pareltjes, verstopt onder een dikke laag stof. Heren 5 heeft onderzocht hoe je deze wijken kunt transformeren. En in Ittersumerlanden, Zwolle, is onze eerste getransformeerde bloemkoolwijk gereed. Een transformatieproces vraagt een zorgvuldige houding, geduld en het vermogen om bewoners mee te nemen in de transformatie van hun wijk. Dit is het verhaal van Ittersummerlanden.
P03
GEMEENTE ZWOLLE BEBOUWD GEBIED WIJKEN MET WONINGEN GEBOUWD TUSSEN 1971 EN 1985 ITTERSUMMERLANDEN
Ittersumerlanden Ittersumerlanden ligt aan de oostkant van Zwolle-Zuid, tussen andere uitbreidingswijken uit de laatste decennia van de vorige eeuw. De wijk is rondom omzoomd door groen en geluidswallen en heeft daardoor een geïsoleerde ligging ten opzichte van de omgeving. Er is weinig hiërarchie tussen wijk- en buurtontsluiting en er is overlast van sluipverkeer. De overgangen tussen openbaar en privé-gebied zijn rommelig; achterkanten(schuttingen) grenzen regelmatig aan de openbare ruimte. Daarnaast is de parkeerdruk sinds de bouw van de wijk in 1982 stevig toegenomen.
P05
oud
P07
nieuw
P09
groeten uit Voorafgaand aan het transformatie proces vroegen we de bewoners waar ze trots op waren in hun wijk. De antwoorden zouden een kaart met ‘groeten uit Ittersumerlanden’ sieren. Meneer Langevoort vond zijn vrouw het mooiste van de wijk en zij moest dan ook op de kaart komen te staan. Mevrouw Van Essen vond het parkje en de groene vaart net buiten de wijk mooi genoeg voor op de kaart en de heren Hasselt Ten Veen roemden vooral de kroegen in het centrum van Zwolle. Opmerkelijk dat niemand iets uit de wijk zelf waardevol genoeg vond. In een aantal workshops met de Gemeente Zwolle, woningstichting SWZ en de bewoners hebben we de waarden van Ittersumerlanden bepaald, met als uitkomst; dorps wonen in het groen.
P11
start vlaggentocht
speelplek SPEELPLEK
vlaggentocht In het voorjaar van 2006 zijn de bewoners van Ittersumerlanden samen met de gemeente en SWZ de straat opgegaan om erachter te komen wat goed is (groene vlag) en wat beter kan (rode vlag).
versleten wipkip
blinde gevels en slecht onderhouden openbare ruimte
P13
Ittersumerlanden
P15
voor De (formele) voorkanten en koppen van de woningen bepalen samen grotendeels het interieur van de openbare ruimte. De woningen worden in een nieuwe jas gestoken, passend bij de beoogde uitstraling; dorps wonen in het groen. De zwart houten gevels zijn een verwijzing naar de boeren schuren in het buitengebied van Zwolle en verbeteren de energetische prestatie van de woningen aanzienlijk.
P17
achter De (informele) achterkanten laten ruimte voor bestaande uitbouwsels en verschillende optionele uitbreidingen. Zo kunnen bewoners bijvoorbeeld kiezen voor dubbel openslaande tuindeuren, vergroting van de woonkamer of keuken in de bestaande berging of zelfs uitbreiding over de volledige breedte van de woning. Tijdens het transformatieproces konden bewoners in de modelwoning verschillende opties bezichtigen.
P19
MODELWONING ITTERSUMERLANDEN
aandacht De transformatie van de wijk gaat niet alleen over aandacht voor de architectuur van de woningen, maar ook over de relatie tussen de woningen en de openbare ruimte en de invloed op de sociale duurzaamheid van de wijk.
P23
betrokkenheid De betrokkenheid van de bewoners bij de transformatie van de wijk blijkt ook uit de enorme verzameling krantenknipsels waarmee het proces op de voet wordt gevolgd.
P25
goede buur Beter een goede buur dan een verre vriend. Tijdens de transformatie is er een grote ruil ontstaan in tuinmaterialen. Buren hebben samen de voortuin aangepakt, overkappingen gemaakt en er zitten zelfs aanpassingen in de heg voor een praatje.
P27
wij zitten liever voor “We hebben de achtertuin op het zuiden, maar daar is het veel te warm. We zitten veel liever voor, want dan zien we tenminste ook wat er op straat gebeurt.�
P29
Langevoort Meneer en mevrouw Langevoort wonen samen met Jari aan de rand van de wijk in een vergrote hoekwoning.
P33
tuinkamer “Door de transformatie is ons huis gevoelsmatig zoveel groter. En de tuin is een verlengstuk van de woning geworden, we hebben nu een tuinkamer.�
P35
centerparks “...En met de openslaande tuindeuren die we altijd al wilden, hebben we echt een centerparks gevoel gekregen.�
P37
toen De marginale uitstraling en de vrij gesloten kop van de woningen gaven de wijk op beeldbepalende locaties een onaangenaam karakter.
P39
nu Door de kopwoning op beeldbepalende plaatsen te vergroten en de nieuwe zwart houten gevel is er een eigentijdse kantige contour ontstaan, die verwijst naar de boeren schuren in het buitengebied van Zwolle. Met het extra raam en de fris witte kozijnen neemt de sociale controle toe. Geen blinde gevels meer!
P41
de hond “...Zelfs Jari heeft zijn eigen plek gekregen in huis.”
P43
buurten “Met Jari maken we iedere dag een ommetje door de wijk en soms gaan we even buurten bij de familie Van Essen.�
P45
Van Essen Bij de familie van Essen is het een komen en gaan van mensen, iedereen is welkom.
P49
opties De bestaande bergingen en verschillende uitbouwsels bevinden zich aan de informele achterkant en gaan schuil achter de vergrote hoekwoning.
P51
eetkamertafel Op de vraag van de architect: “Heeft u de keuken naar de voorkant verplaatst om een goede plek te hebben voor de keukentafel?” werd geantwoord: “Ja, maar we hebben geen keukentafel. Aan een keukentafel schil je aardappelen. Wij hebben een eetkamertafel, daar dineer je aan.”
P55
ruimte “Door de daklichten, de hoogte en de uitbouw over de volledige breedte van de woning onstaat er veel extra ruimte en licht, wat een luxe gevoel geeft. De kapper zei laatst, het lijkt wel een koopwoning.�
P57
chique “We hebben een chique entree met RVS huisnummer en mooie verlichting. We mochten zelfs onze eigen voordeur kiezen. Vroeger kwam bezoek altijd achterom, nu mag iedereen via de voordeur.�
P59
Hasselt Ten Veen De heren Hasselt Ten Veen hebben interieur en buitenkant op elkaar afgestemd.
P63
barging “De berging is bar geworden waar we iedere ochtend samen ontbijten. De één met de krant, de ander met laptop. ‘s Avonds drinken we er een biertje.”
P65
zwart wit “Het zwart-wit thema hebben we aan de buitenzijde van de woning verder doorgevoerd. Witte ornamenten aan de gevel, een bankje en de zelfgemaakte kussens voor de stoelen. Het is nu één geheel.”
P67
erfscheiding De landschapsarchitect heeft een aantal erfafscheidingen ontworpen. Bonkige houten palen met een balk of een beuken haag. 80% van de bewoners heeft gekozen voor de ontworpen erfscheiding, 20% wilden liever hun eigen erfscheiding behouden.
P71
warme jas Door na-isolatie van de gevel hebben de woningen een warme jas gekregen. Het E-label is van F naar B gegaan en hierdoor betalen bewoners tot 700 euro minder per jaar. Door de dikke schil ontstaat er een overmaat rondom de kozijnen. Een mooie plek voor nog wat extra groen in de wijk.
P73
facts 161 woningen transformatie in opdracht van Zwolse Woningstichting SWZ oorspronkelijk bouwjaar 1982 ontworpen door architect Cor de Bruin 90 m2 GBO per woning waarvan 6 hoekwoningen en 1 tussenwoning met 105 m2 GBO Beheervorm corporatiehuur gemiddelde maandhuur 502 euro per maand geen huurverhoging na renovatie energielabel is van F naar B gegaan totale bouwkosten 6.470.000 ex BTW totale stichtingkosten 7.750.000 ex BTW waaronder verhuis- en herhuisvestingskosten van de bewoners 45% van de totale bouwkosten is besteed aan onderhoudskosten 15% van de totale bouwkosten is besteed aan verbetering van de woonomgeving 40% van de totale bouwkosten is besteed aan duurzaamheid waardestijging woning na renovatie van 175.000 naar 185.000 euro
P77
Eerder verschenen van Heren 5: EGA; een onderzoek naar het gezin in de stad
colofon genomineerd voor de BNA gebouw van het Jaar prijs 2011 regio Oost dank voor de goede samenwerking: Zwolse Woningstichting SWZ Aannemer Salverda, ‘t Harde Gemeente Zwolle dank aan: Familie van Essen Familie Langevoort Familie Hasselt Ten Veen Familie Oosterhof ontwerpteam Jeroen Atteveld, Liesbeth Boeter, Bas Liesker, Sanne van Bekkum, Risko Reuvers, Denise Koeleveld, Camiel du Saar, Ana Jeamandreu illustraties Jeroen Atteveld lay-out Marjolein de Haan fotografie Leonard Fäustle drukwerk Rijnja Repro