Her Nefes Dergisi 77. Sayı Mart 2016 (Sâmiha Ayverdi'nin Sanat Anlayışı)

MART 2016

77.sayı

AYLIK TASAVVUF KÜLTÜRÜ DERGİSİ

“S â m i h a Ayverdi’n i n S a n at A n layı ş ı”

EDİTÖRDEN Merhaba canlar, Her Nefes Dergisi’nin Mart 2016 konusu “Sâmiha Ayverdi’nin Sanat Anlayışı” olarak belirlendi.

Sâmiha Annemiz gibi Türkçeyi mükemmel kullanan, onlarca kitap yazmış, -kendi mütevâzi tanımlaması ile- “dile gelen taş” olan ve nice taşları, âlemleri dile getiren, müstesnâ bir öğrenci ve mükemmel bir öğretmeni anlamak ve anlatmak… Bu, biz eksik ve kusurlu beşerler için müşkül bir mesele oldu.

kendimizce bir şeyler aldık ya da okuduklarımızın içinde geçen bir söz veya beyit üzerine tefekkür ettik. Ya da başta Cemâlnur Annem olmak üzere şekillendirdiği canlı eserlerinden, öğrencilerinden bu kıymetli öğretmenin, bu müstesnâ yol göstericinin öğrencilerinin hayatlarındaki yerini ve önemini dinledik. Özetle, farklı şekillerde ve sebepler ile Sâmiha Ayverdi’den etkilendik.

Elbette kelâmlarımız, kalemlerimiz ve biz yine eksik kaldık ve koca sultanımızın sınırsız hoşgörüsüne sığındık. Burada sadece denedik efendiciğim, denedik, diyebiliyoruz.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi bizler için Sâmiha Annemizi anlatmak kolay bir görev değildi.

Biz o sultanın ancak kendi eksik aynalarımızdaki eksik yansımalarını anlamaya ve anlatmaya çalıştık diyebiliriz. Bizim ona bakışımız, ancak eksik görüşümüzün nasip ettiği kadar ve maddî-mânevî eserleri üzerinden, kendi kabımızca olabildi. Bu vesile ile başta Sâmiha Annemiz olmak üzere, tüm büyüklerimizi hürmetle ve hasretle anıyoruz. İnşallah her halleri ile bize daima örnek olan bu müstesnâ büyüğümüze ve tüm büyüklerimize lâyık olmak temmenisi ile kusurları bize, güzellikleri derginin sahibine ait olmak üzere Mart 2016 sayımıza hoşgeldiniz, sefâlar getirdiniz diyoruz.

Dergimizin yazar grubu içinde bu işi profesyonel olarak yapan kimse yok. İçimizde meslek olarak sanatla uğraşan kimse de yok. Hemen hepimiz kendimizce sanatla ilgileniyoruz. Birçoğumuz da bunu amatör bir ilgiden öteye geçirmiyor. O zaman “niye böyle bir konu seçtiniz?” derseniz, buna verilecek cevabımız “sadece o güzel sultanı, o gerçek insanı anlamaya ve tefekkür etmeye çalışmak” olabilir. Hemen eklemek isterim ki, bunu tamamen amatörce ve kendi kaplarımız ölçüsünde yapıyor veya yapmaya çalışıyoruz.

Bu sayıda yazısı olan dostlarımızdan bazıları ya Sâmiha Annemizin kendisini görme lûtfuna nâil oldu ya da onun yaşadıklarından, onun hakkında anlatılanlardan etkilendi. Kimimiz, sayısız eserleri içinden okuduğumuz kitaplarından

Yosun Mater

SOHBETLER Tanbûrî Cemil Bey’in san’atındaki tesir, içine aşk karışmış olmasındandır. Taklit başkadır, aşk başkadır. Kaynağı aşk olan san’at, evvelâ sanatkâra tesir eder, oradan da karşısındakilere sirâyet eder.

Fakat şunu da söylemek lâzım ki bir kimsede bu aşka ne derece istidat olursa olsun, yine de san’atı kazanmak için çalışması şarttır. Bir sanatkâr, sazına hâkim olabilmek için en az yirmi sene çalışmaya mecburdur.

Bir tahta parçasının üzerine bunca yıl emek sarfetmeyi çok görmüyoruz da vücûdumuz kemanını veya tanburunu söyletmek için bu yirmi otuz seneyi neden fazla buluyoruz?”

Münîre Hanımefendi: - Çok şükür bize bu hakikatleri bildiriyorsun, kıymetini de bildir Efendim...

- ”Hiç olmazsa onu bilebilseniz... Gıll ü gışsız ve takıntısız olarak. Fakat kelimede kalma, mânâya geç.”

(Ken’an Rifâî, Sohbetler, Kubbealtı Neşriyâtı, 2000, s. 283)

****** Her ilmin ve san’atın ayrı ayrı hocası olduğu gibi bu ruh ilminin de hocası vardır. Her ilim ve san’at talibi kendi bildiklerini unutup onun gösterip öğrettiklerine gözünü kulağını açar ve üstadının ilmine itiraz etmez ve teslim olursa,

hocasının bilgisini kazanabilir. Kezâ ruh hocalarının tâlim ve terbiyeleri karşısında da böyle olmak gerekmez mi?

(Ken’an Rifâî, Sohbetler, Kubbealtı Neşriyâtı, 2000, s. 448)

****** Ticâret ve çalışmak hakkında konuşuluyordu.

- “Dinde gevşeklik ve tembellik yoktur. Resûlullah Efendimiz ‘Çalışan Allah’ın sevgilisidir’ buyuruyor ve yine ‘İnsana kendi sa’yinden başka şey kalmaz’ diyor. Sonra yine ‘Her peygamberin bir san’atı vardır. Benim ise san’atım ikidir: Biri fakr öteki cehddir ve bunları seven bendendir!’ buyuruyor.

Tabiî ki içtihat, yâni çalışmak yalnız dış mânâda alınmamalıdır. İçtihattan asıl maksat, bâtınî, derûnî, ruhî mücâhededir.

Zâhirî çalışma, zarûrî olarak nasılsa yapılır. Asıl size düşen, mânevî erzak toplamaktır.”

(Ken’an Rifâî, Sohbetler, Kubbealtı Neşriyâtı, 2000, s. 106)

“Sâmiha Ayverdi, Ken’an Rifâî’nin Mânevî Haşmetini Tam Mânâsıyla Aksettiren bir Aynadır” Cemâlnur Sargut nasıl Hazret-i Meryem’i bizden iyi tanıyorlar, bu kadar seviyorlar, çok şaşkın şaşkın sorular sordular. Allah’tan âyetleri yazmış ve Almancaya çevirip dağıtmıştım. Sonra hayatımın en güzel sorusuyla karşılaştım. (…) Hıristiyan bir hanımefendi dedi ki, “Hocam siz bu Meryem’i görmüşsünüz. Görmüşsünüz yoksa böyle anlatamazdınız.” İlk defa bir soru karşısında düşündüm.

Hafifçe gözlerimden yaş geldi. (…) “Gördüm” dedim, “o benim mürşidimdi.” Sâmiha Anne, Türkiye’de Meryem makāmını temsil eden bir sultandı. Onda inanılmaz bir hakikat, mürşide ait bütün güzellikler gizliydi.

Bundan beş sene önce Almanya’da bir kilisede Hazret-i Meryem’i anlatıyorum. Benden öyle istediler, Kur’an’a göre Meryem Hazretleri’ni anlatmamı. Doğrusu çok zor bir iş Hazret-i Meryem’i anlatmak, çünkü Kur’an onu yere göğe koyamıyor; kadınların en yücesi, kadın olmanın güzelliğini yaşatan bir sultan diye anlatıyor. Ondaki derin mânâları, ondaki sâfiye makāmının hakikatini, o sâfiyenin içinde Allah’ın Rûhullah’ını taşıdığını öğretiyor Kur’ân bize. Anlattığım zaman çok şaşırdı Hıristiyanlar. Müslümanlar

Daha sonra çok kişiye mürşit tarifini yaparken, onun üç özelliğini anlatmaya çalıştığımı farkettim. Birincisi, ahlâk-ı muhammedîyi tam mânâsıyla Sâmiha Anne’de seyrettik biz. O, mütevâziydi. Herkese hürmet ederdi. Muazzam bir savaşçıydı ama kişiyle değil, -izm’lerle savaştı, ideolojilerle savaştı. İslâm’ın mânâsını öğretmek için savaştı. Ama insanlara düşman olmadı. Düşman olmayı öğretmedi, kin beslemeyi öğretmedi. Sâmiha Anne asla hiçbir zaman ümitsizliğe düşmedi. Her zaman kudretliydi, her zaman güzeldi. Sâmiha Anne’den yalan duymadık biz. Sâmiha Anne’den eleştiri, küçük görmek, insanlar aleyhine konuşmayı görmedik, böyle şeyler görmedik. Peygamber’i yaşar gibiydik. Daha sonra ben bir rüyada onu gördüğümde, “işte benim peygamberim geldi!” diye bağırdığımı hatırlıyorum. Cîlî okurken, aynı

başka bir isim de duymadık onun ağzından. O bir kalemdi, efendisini yazıyordu sanki.

“Ken’ân er-Rifâî onun hayatından Şems gibi gelmiş geçmişti”

mânâyı o şöyle ifâde ediyordu: Hocama baktım, Peygamber’in onda tecellî ettiğini gördüm.

Ama zamana hürmeten ona ismiyle hitap etmeye devam ettim. Ahlâk-ı muhammedî vardı onda. Bu birinci özelliğiydi. İkinci özelliğinde, dünya ve âhireti dolu dolu yaşayan bir Sâmiha Ayverdi gördük. Dünyanın her ânının tadını biliyor, çıkarıyor, her kişiyle, üzüntü çeken her kişiyle üzüntü çekiyor ama bunu gönlünde cehennem kuracak hâle indirgemiyordu. (…) Âhiret zevkini bize öğretti ve aşıladı.

Daha sonra Hancı kitabını elime aldığımda, işte benim kitabım, işte benim Sâmiha Annem dedim ben. Çok kişi tanımadı Hancı’yla Sâmiha Anne’yi, başka kitaplardan bahsettiler. Ama benim Sâmiha Annem “Hancı”ydı. O benim hanımın sâhibiydi.

Onun üçüncü özelliği gerçekten, dünya sevgisi fakat âhiret ahlâkı, Peygamber sevgisi fakat hiçbir şekilde kendine dâvet etmeyen ve Allah’a götüren bir köprü gibiydi. Hatta efendisinden

Daha sonra Ferideddîn-i Attar’ın şu şiirini okuduğum zaman belki Sâmiha Anne’yi daha iyi anladım. Şöyle anlatıyordu, önce nefis ehli olan sonra da Hak âşığı, Yusuf’ta Allah’ı bulan Züleyhâ’yı anlatırken: Züleyhâ, Yusuf’un geçeceğini duyunca, artık yaşlanmış, nefsâniyeti bitmiş, bir kenara oturdu. Başına bir örtü örttü Yusuf onu tanımasın diye. Yusuf tam önünden geçerken atının üstünde heybetli bir şekilde, “aaah” dedi Züleyhâ. Ve o zaman elindeki kamçı ateş aldı, alevlendi, Yusuf elinden kamçıyı attı. Züleyhâ ellerini açtı, şöyle dedi: “Yâ Rabbi, o bir peygamber, bense bir basit kadın. Ama bir peygamberin taşıyamadığı aşk acısının ne kadar büyüğünü ben gönlümde taşıyorum.” Attar şöyle diyordu, Züleyhâ’lar olmasa Yusuf’u kim bilecek? Peygamber olmasa, Allah’ı kim bilecek? O zaman düşündüm. Sâmiha Anne’nin aşkı olmasa devrin sâhibi Ken’ân er-Rifâî’yi kim tanıyacak?

Baştan aşağıya aşk bir mürşit tanıdım ben. Çok küçük yaşlarda, ben doğduğumdan beri Sâmiha Anne benim hayatımda oldu. Dört yaşındaydım, kapıyı daha çalmadan Sâmiha Anne, ben aşağı gider kapıyı açardım. Onun geleceğini hissederdim. Nasıl bir aşktı bu içimde oluşturduğu, nasıl bir sevgiydi, nasıl bir bir şeydi, hiçbir şekilde anlatmam mümkün değil ama o benim gözümde her şeydi. Ona kendimi beğendirirsem, Allah’a beğendireceğimi biliyordum. Onun ahlâkını anlamaya ve tanımaya çalıştım bütün ömrümce. On dört yaşındaydım “Batmayan Gün”ü elime aldığımda.

O nasıl bir kitaptı o, içinde her şey vardı. Kerim Bey vardı; Ken’ân er-Rifâî’ydi Kerim Bey. Sonra onu can seven Sâmiha Anne vardı içinde. Onu

anlamaya çalışan, onu idrak etmeye çalışan ve onunla sonunda bir olan Sâmiha Anne. Onun içinde benim Nazlı Annem vardı. O Allah evliyâsı… Onun içinde Semiha Cemâl de vardı.

Onun içinde bütün Allah sevgilileri var gibiydi.

Mevlânâ’nın aşkıyla bakıyordu, Şems’e duyduğu aşkla, o, Ken’ân Rifâî’yi anlatıyordu. O baştan aşağı aşk kesilmişti ve Ken’ân er-Rifâî onun hayatından Şems gibi gelmiş geçmişti. Şöyle dedi o: Ben devletten ayrıldım Ben izzetten ayrıldım Yer gök ağlamış çok mu?

Devletlimden ayrıldım Zaman zaman içindeydi Ben zamanın içinde Yerin göğün bilmediği Devran benim içimde O devrandan ayrıldım O zamandan ayrıldım Yansa cihan ateşe Ben cihandan ayrıldım Gönül gönül içindeydi Ben gönülün içinde İns ü cinnin bilmediği hicran benim içimde Ben yerimden ayrıldım Ben yurdumdan ayrıldım Yansa cihan ateşe Uş, ben senden ayrıldım Şems de çekip gitmişti gaybubete doğru. Mevlânâ’ya şunu öğretmeye mi çalışıyordu acaba?

Yalnız bende tecellî etmeyecek o güzellikler…

Allah sana her yerden gözükecek. Efendim de böyle gitmişti. Anneme rüyasında, gömleğim eskidi Meşkûre, demişti. Öyle ayrılmıştı bu âlemden. Hayır hayır, o hiç gitmemişti, hep vardı! Sâmiha Anne ondan maddî ayrılığın acısıyla

Mevlânâ’nın Dîvân-ı Kebîr’indeki gibi cayır cayır yanıyordu. Ama bir yandan da biliyordu ki, Allah her yerde tecellî edecek. Ama onun için Allah kelimesi nasıl Mevlânâ’da Şems’le özdeşleşmişse, Sâmiha Anne’de de Ken’ân er-Rifâî’yle özdeşleşmişti. O her Ken’ân er-Rifâî dediğinde Allah diyordu. Böyle bir aşkla hocasına bağlanmıştı Sâmiha Anne. Hocası kendini bu âlemden çekti ama mânâda çekmedi. Onun hasreti arttı. Öyle bir hasretle yandı ki, aşkı, hasretini, o yanışı, arayışı, o sonsuz hasreti anlattı kitabında ve şöyle dedi: Münâdî bağırttım, cihânı çağırttım, arattım, tarattım, yalvarttım, yakarttım, gelmedi, giden gelmedi Savulun, bir de ben arayayım Günahtan gideyim, sevaptan gideyim, îmandan gideyim, inkârdan gideyim Göğü eğeyim, yeri deleyim Desturlu gideyim, destursuz gideyim, ona gideyim Yerlerin altında Kaf’ların ardında, zeminde zamanda, şu koca devranda savulun kendim arayayım Kendim arayayım, kendim bulayım Otlağı olayım, durağı olayım, uğrağı olayım, konağı olayım Hiçbiri olamazsam yalvarın dostlar, kurbânı olayım Sonra belki, belki Hazret-i Mevlânâ’ya sorulduğunda hani, siz o kadar çok Şems diyorsunuz ki, kendimiz de göreydik o gözle dediğinde, -hani mübarek yüzleri asılmış da- “görmüyor musunuz, saçımın her teli Şems kesildi” demiş ya, Sâmiha Anne’nin vücudunun her makāmı Ken’ân er-Rifâî kesilmişti öylesine. Biz ona baktık, hocamızı gördük. Hocamızı aradık, Sâmiha Anne’yi bulduk. Yokluk ve hiçliğinde bulduk, kulluğunda, aczinde, hiçliğinde, o yok oluşunda bulduk. Neden deyişinde, neden beni seçtin Allah’ım deyişinde. Şöyle anlatıyordu aşkını:

Kan kırmızı sehere yüz vermedim Sırma renkli güneş, gel evime demedim. Saz benizli mehtâba hiç gönül çekmedim. Seni gördüm, seni sevdim, sana taptım ey gönlümün perisi!

Doldum ama hiç taşmadım, taştımsa da coşmadım, cilve işve kördüğümmüş, sıkıştırdım açmadım.

Zemin âşık, zaman âşık, ben âşık…

Yola düştüm yaralandım Sana vardım, sende kaldım, ey gönlümün perisi!

“Sâmiha Anne, mürşitlik derdinde değildi; dervişlik derdindeydi” Yok olmuştu aşktan Sâmiha Anne. Varlığı yoktu. Belki Mevlânâ onu ‘ney’le anlatırdı ya, hani üfleyenin sesini veren ‘ney’le... Ondan Allah’ın

Ün mü diledim, sevap mı istedim, şan mı bekledim?

Ayıbım çok…

Günah tepemden aşkın Kulum ben Kul çulhası eğri gerek Dillere düşenim, kemlikte sürçenim, haram sudan içenim Velî değil, deliyim ben Del’olana zincir gerek Zincir, zindan, tımar gerek…

Yanıyordu içinden ama Hocası emretmişti: “Sâmiha, yan ama tütme.”

O, şöyle diyecekti: Ben aşkımı akıl kablosu içinden geçirdim. Zîra geçirmeseydim etrafı yakardı. Ama ben aşkımı aklımın sonucu olarak kullandım. Böylece etrafı aydınlattım.

sesi çıkıyordu. Hani sonra şöyle diyecekti: Üslûbunuz nasıl dediklerinde, ah, ah, keşke kalemime hükmüm geçseydi… Anlaşılıyordu ki ona yazdıran Allah’ıydı. Ona yazdıran efendisiydi. Öylesine yok ve hiç olmuştu ki, varlığı sanki bu âlemden yok olup gitmişti. Ken’ân er-Rifâî’ye şöyle seslendi: Seni ölü sananlar var Ölü mü, tövbeler tövbesi…

Dirilerden hiç kimse şu kadına söz geçiremedi ama o dik kafalı inatçı bir tek işaretinle el pençe divandır Ey toprak altında yatan, ey ebedî hayy olan…

Sâmiha Anne Yunus Emre’nin dediği gibi, ölen hayvan imiş, âşıklar ölmez diyordu. Şöyle de dedi:

Sen mürşitsin dediler, güldü ona. Böyle dedi: Ey Yesriplim, -Medînelim diyordu efendisine sanki- zaman zaman murâdın, zaman zaman müridin olduğumu anlatsam insanlar anlar mı? Evet o mürşitti ama en başta müritti. Hani Mevlânâ demişti ya, Sultan Veled, şu köye bir şeyh lâzım dediğinde; Kapıcı Hasan Efendi gitsin. Aman efendim, şeyh lâzım diyorlar. “Ama oğlum” diyor Mevlânâ, “eğer derviş isteselerdi senle ben giderdik, şeyhliği herkes yapar.” Sâmiha Anne şeyh olma iddiasında değildi. Mürşitlik derdinde değildi. O dervişlik derdindeydi. Derviş olmayı öğretti. O tasavvufu felsefe olarak öğretmedi, felsefe yapanlara da kızdı. Tasavvuf yaşanır dedi.

Ahlâk-ı muhammedî yaşanır, gösterilir, hâl edilir.

Senelerce vahdet-i vücut çalıştık. Sâmiha Anne’ye sormuşlar, vahdet-i vücut nedir? Oğlum bak, her yer Hak, başka bir şey yok demiş. Bu kadar basit bir cümlenin içinde. Ben Sâmiha Anne’nin vahdet-i vücut anlayışını kitaplarında okuduğumda kendi kitabıma âcizâne şöyle yazdım. Eğer İbn-i Arabî yaşıyorsa her dakika şöyle diyordur; Sâmiha beni ne güzel anlatıyorsun…

Fuzûlî’siydi o. Onun insanlar üzerindeki etkisi inanılmazdı. Evlâdımı hastaneye yolladığımda, çok seneler boyunca beklediğim ve kaybetmek üzere olduğum kızım hastaneye gittiğinde, biraz herkese kızgın, biraz kırgın, biraz içimde öfke ve acı dolu bir hâldeyken, içeri girdiğini hatırlıyorum. Elinde bir gül; çok zarifti, çok şıktı...

O çok güzel bir insandı. O güzel mavi gözleriyle süzdü beni. Gülüm ne güzel isim Cemâlnur, dedi. Sonra, odam cennet oldu. Bütün kötülükler, içimdeki nefretler, kinler, öfkeler gitti. Sâmiha Anne çıkana kadar her şey öyle güzeldi ki…

Sonra o çıktı, gitti. Cehenneme mi döndüm dedim. Elime Hancı’yı aldığımda şöyle diyordu: Cennet neresidir dediler, senin olduğun yerdir dedim.

Cehennem neresidir dediler, olmadığın yerdir diyecektim ama diyemedim.

Zîra senin olmadığın yer yok ki Allah’ım…

“Aşkın dermânının da o derdin içinde olduğunu bilen devrin Fuzûlî’siydi o…”

Onda Mevlânâ’yı, onda İbn-i Arabî’yi, onun gözlüğünde, efendisinin gözlüğünde bütün devrin âlimlerini bulmak mümkündü. Onun kısaca özetlediği aşkın hakikatinde, bütün mânâyı, bütün tasavvufu bulmak mümkün. Bir keresinde aşkı şöyle anlatıyor: “Mürşidim sordu; en müstebit, en korkunç hükümdar kimdir? En devrinde kötü hükümdar kimdir? En eziyet veren hükümdar kimdir?” Herkes bir isim söyledi diyor Sâmiha Anne. Mürşidim, hocam tatmin olmadı, gözü beni aradı, benden bir cevap bekledi. Yavaş bir sesle aşk dedim, aşk! Ama o tatmin olmadı, kuvvetle sordu, niye aşk? Şöyle dedim: Bütün müstebit hükümdarlar devirleri süresince kötülük yapar, canına okur insanın. Ama devri bitince biter.

Aşkın devri bitmez, yok etmeden bırakmaz.

O âşıktı, aşkın derdini severdi. Aşkın dermânının da o derdin içinde olduğunu bilen devrin

O bizim hayatımızdan cehennem felâketini kaldırdı, ümit içinde dünyaya bakmamızı sağladı. (…)

Aşkı bir güzele bağlı görmek, onun hakikatine karşı küfürdür.

Bahçıvanın bahçe çitinin dışına attığı gül, gülistanın kemâlini ifâde eder mi?

Gerçi o gülde de lâtif bir koku vardır fakat zamanın değişimi bunu ondan çarçabuk alır, mahveder.

Yani kişiye âşık olma diyor, hakikati gördükten sonra…

Fakat çiti atlayıp gül bahçesine girersen, orada solan gülün yerine pembe dudaklı yüz goncanın açılmak üzere hazır olduğunu görürsün.

Senin gönlün de o zaman bu güllerden gül olur. Ve aşkın ebedî baharıyla ölmezlerden olur. Şunu bil ki, aşkın hakikatini bulamazsan, yaradılışın gāyesine eremezsin.

Daha sonra da diyecek ki, biz buraya aşk ihtiyacını bir bahanede bir aynada seyretmeye

geliyoruz. Niye bunu her zaman bir kadın, bir erkek olarak görüyorsunuz? Mûsıkî; onda aşkımızı seyredemez miyiz? Tabiat güzellikleri, şiirler, resimler, nesirler de öyle... Bakan için her yerde Allah’ın güzelliğini görme zevkini öğretti bize Hocam. Şaşkındı o, şöyle dedi: Şaşarım beni niye seçtin? Niye seçtin beni bu âlemin içinden? Salım mı var, saltanatım mı, uşağım mı, halayığım mı? Han’ım mı var, külhanım mı? Hem eğirenim hem dokuyan. Hem dikenim hem yamayan. Hem ekenim hem toplayan. Hem biçenim hem yırtan. Ne ağzım duâlı, ne gönlüm sâfâlı. Yüze çıkar, göze çarpar günahlarım baştan aşkın. Yolcu olsam durak bilmem, avcı olsam ırak görmem. Şaşarım niye seçtin beni, niye seçtin?

Görülüyor ki Sâmiha Anne aşkın getirdiği kulluk, yokluk ve hiçlik içinde Allah’ı bulma zevkini tatmıştır. Bu tam Peygamber ahlâkıdır. Hazret-i Ali’nin muazzam bir sözü var: “Cem makāmına kadar hiç fark görmeyin, tefrik etmeyin. Cemden sonra ise tefrik etmezseniz zındık olursunuz.” Sâmina Anne cem’in ötesiydi; tefrik etti, kalp kırmadı. Çünkü onun her uyarısında sonsuz bir güzellik, sonsuz bir düzeltiş vardı. Onu anlatmak nasıl mümkün olur? Cangüzel de söyledi, anacığım da... Anacığım onu Kehf Sûresi’yle tarif etmiş. “O kâmil insandır. Hocamın mânevî haşmetini, azametini tam mânâsıyla aksettiren bir aynadır.” diye anlatmış. O dünya ve âhiret yollarını hiç şaşmadan, birbirinin hakkına tecâvüz etmeden, aynı paralelde yürüten bir Allah sevgilisiydi diyor. Sonra da Necip Fâzıl’ın şu sözleriyle Sâmiha Anne’yi anlatıyor Annem: Necip Fâzıl onu, Ekrem Hakkı Ayverdi’nin, o dünya güzeli evinde, şâşaa içinde gördükten sonra, “Nasıl bir hanımefendisiniz? Sizi Mark Orel’e benzettim. O muazzam sarayın içinde yerde yatan Roma İmparatoru Marcus Aurelius gibi bir de sizde bu kadar yüce bir tevâzu var.”

Şu cümlelerle bitireyim konuşmamı. Beni çok etkileyen… Şöyle diyor Sâmiha Anne: Artık kutunun kapağı açılmaya başladı. Yavaş yavaş benim bütün özelliklerimi, güzelliklerimi alıyorsun. Beis etmem, bunların alınacağını ezelden beri biliyordum. Ama bana bir sözün var Allah’ım, bütün bunları aldıktan sonra benimle olacağına söz verdin. Sen sözünden dönmezsin. Bir gün kutunun kapağı tamamen açılacak ve şöyle diyecekler: O öldü, o öldü...

Ben onları duyacağım, onlar beni duymayacak. Hâlbuki şöyle dediğimi duyamayacaklar.

Allah aşkıyla dolu olanlar asla ölmezler.

Not: 14 Aralık 2013 tarihinde Ankara’da gerçekleştirilen “Bir Büyük Öğretmen: Sâmiha Ayverdi” başlıklı panelde yapılan konuşmanın deşifre edilmiş metnidir.

En Güzelin Sanatı Elif Hilâl Doğan İbnü’l Arabî Hazretleri’nin Mânevî Seferler kitabı incecik bir kitap. Onu bir hevesle okumaya başlamaya çalışmıştım. Kitap, bildiğimiz Türkçe… Hadi bilmediğim kelimelere de sözlükten baksam, aslında anlayabileceğim cümlelerdi hepsi. Bense o kitabı sayfa sayfa değil, paragraf paragraf okumaya çalışmıştım. Bazen ise cümle cümle… İncecik bir kitabı okuyabilmem çok, çok uzun zaman sürmüştü.

Belki İbnü’l Arabî için terimlerden, özel başka şeylerden bahsederek bu durumu hafifletici sebepler bulunabilir. Sâmiha Ayverdi’nin romanları ise dışarıdan bakılınca aslında bu tarz eserler gibi de değildir. Bu romanları ele aldığımızda, bildiğimiz edebiyat çalışması, bildiğimiz roman işte, denilebilir, öylece de okunabilir. Tıpkı Mesnevî-i Şerif’e de, beyitlerden, hikâyelerden oluşan bir edebî çalışma gözüyle bakılabileceği gibi.

Sâmiha Ayverdi’nin romanlarını okumak da, İbnü’l Arabî’yi, Mesnevî’yi okumak gibi. Kolay iş değil. Ben ilk olarak Yaşayan Ölü’yü okurken sanırım dört kez kadar tekrar başa dönmüş ve yeniden okumaya başlamıştım. Oturmayan bir şeyler olduğunu hissediyordum, mânâsı açılmıyordu, ne kadar okusam da söylenenleri anlamıyordum. En sonunda Yaşayan Ölü’yü bırakıp Batmayan Gün’ü okumaya başladım.

Galiba benim için Sâmiha Ayverdi külliyatı kapısının anahtarı Batmayan Gün’dü. Onu okuyup

bitirdikten sonra diğer kitaplara geçebildim. Bu durumu “kitabın ağır bir dili var” gibi sebeplere dayandırmaya çalışmanın, böyle izah etmenin doğru olmayacağını düşünüyorum. Dilinden ziyâde içerdiği mânânın ağırlığı var. O mânâ da onu alacak müşterisine ve doğru zamanlamaya göre tartıp veriyor kendisini.

Sâmiha Ayverdi’nin Türkçesine, belki Türkçe’nin kendini kanıtlaması adına bir örnek gözüyle bakılabilir. Dilimizin enginliğini ve zenginliğini kendisinin eserlerinde seyretmek ayrı bir tattır.

Türkçenin kemâlini onun kaleminde görebiliriz. Üstelik Sâmiha Ayverdi’nin kaleminde anlatım biçimleri, cümle yapıları, kelimelerin âhengi öyle bir şekle girer ki, onları her okuyan kendi anlaması gereken şeyi anlayabilmektedir. Bazen de aynı cümlelerini, aynı kitaplarını tekrar okuduğumuzda bambaşka şeyler anlayabiliriz.

Sanki o cümleyi, o kitabı ilk kez okuyormuşuz, daha önce orayı hiç okumamışız gibi gelebilir.

Sâmiha Ayverdi’nin anlatımındaki katman katman derinlik, biz değiştikçe örtülerini bize birer birer açmaya başlar. Hangi gün ve zamanda olursak, o günün, o zamanın şartlarına ve o günkü bize hitap edebilmektedir. İbnü’l Arabî’nin ciltlerce eseriyle anlattıklarını, koca Mesnevî’nin anlattıklarını ve verilmesi gerekli her ne varsa hepsini Ken’ân er-Rifâî süzgecinden geçtikten sonra bize romanlarının içinde, bir hâli anlatışıyla, bir soruyla, bir ce-

vapla verebilmektedir. Okuyucusuna Kur’ân-ı Kerim’deki mânâdan başka bir şey vermeyen ama bunu da edebiyat romanıyla kimseye fark ettirmeden verebilen bir yazardır o. Hiç bilmeyen biri, dinli, dinsiz, kim olursa olsun onun romanlarını okuyup kendine lâzım olanı oradan alabilir.

Sâmiha Ayverdi’nin sanatı, irşâdının sanatından başka nedir? İbnü’l Arabî’nin bütün yazdıklarını Hz. Peygamber’den bir kerede alıp sadece onları aktararak emredilen vazifemi yerine getirdim, deyişi gibi; Hz. Mevlânâ’nın, ben şiir yazmam, şiirde şuur vardır, deyişi gibi o da “keşke kalemime hükmüm geçseydi” diyerek aslında eserlerinden hiçbirini kendine mahsus bir şuur ve iradeyle yazmadığını da bize açık etmiştir.

İnsan Olma Sanatı Mehveş Bu ayki konunun “Sâmiha Ayverdi’nin sanat anlayışı” olduğunu öğrendiğimde birkaç saniye duraksayıp kendime sordum: Bununla ilgili bir yazı kaleme alabilir miyim? Fakat duraksamam kısa sürdü. Zira kendileri bir sanat eseri idi, yani ondan zuhur eden aşk, ilim, irfan, sanat, bütün güzellikler aslında ilâhî ruhun eseriydi… Bu vesileyle de uzaktan, yakından nice gönül Sâmiha Anne’ye hayran olup ondan istifade etmişti.

Kendilerinin bize hep örnek olup tebliğ etmesi gibi, bizden istenen de vücudumuzdaki güzellikleri ortaya çıkarmamız, yani “insan olma sanatı”nı öğrenmemiz değil miydi? Üstelik Cenâb-ı Hak bize bu sanatı her haliyle gösterecek eserler, yani örnek insanlar göndermişti.

Ken’an Rifâî Hazretleri’nin “Sohbetler” adlı eserinde bu konuyla ilgili olduğunu düşündüğüm bir bölümü özetle paylaşmak istiyorum: Gramofonda Tambûrî Cemil Bey’in bir taksimi çalmaktadır. Kendileri, Münîre Hanım’a şöyle sorarlar: “Tambur nelerden ibarettir?” Münîre Hanım, “Tellerden ve tahtadan!” diye cevap verir. Bunun üzerine Kendileri şöyle sual ederler: “Ya bu ses nereden çıkıyor?” Münîre Hanım “Tellerden Efendim.” der. Sonra Kendileri “Peki bu sesleri ve ahengi bu tellerden çıkaran nedir?” diye sorunca Münîre Hanım da “İnsandır.” diye cevap verir. Ardından Kendileri îzah ederler: İnsan, cansız denilen -hakikatte cansız olmayan- bağırsak veya maden parçasından,

yani tellerden bu mest edici nağmeleri çıkartabilmektedir ve bunu yapabilen insanoğlu kendi vücudundan kim bilir neler çıkartabilirdi? Çünkü onda kendi vücudu tamburunu çalarak etrafını faydalandırabilecek kabiliyet vardı.

Sonra şöyle devam ederler: Tambûrî Cemil Bey’in eserleri, şimdiki gibi, yıllar sonra da arzuyla aranacaktır ve böyle eserlerin hiçbir zaman bitpazarına düşmemesi gibi hakikate yol gösteren kimselerin eserleri de ölmemektedir.

Bununla birlikte bu âhenkteki tesirin etkisi de sanattaki aşktandır: “Kaynağı aşk olan sanat, evvela sanatkâra tesir eder, oradan da karşısındakilere sirâyet eder. Fakat şunu da söylemek lazım ki bir kimsede bu aşka ne derece istidat olursa olsun, yine de sanatı kazanmak için çalışması şarttır. Bir sanatkâr, sazına hâkim olabilmek için en az yirmi sene çalışmaya mecburdur. Bir tahta parçasının üzerine bunca yıl emek sarf etmeyi çok görmüyoruz da vücudumuz kemanını veya tamburunu söyletmek için bu yirmi otuz seneyi neden fazla buluyoruz?”

Emin Işık Hoca’nın çok sevdiğim bir sözü bu yolun, “insan olma sanatı”nın formülünü açıkça gösteriyor aslında: “Muhabbet, bütün tercihlerin sevgiliden yana yapılmasını gerektirir.” İşte Ken’an Rifâî Hazretleri, Sâmiha Anne ve diğer büyüklerimiz, Cenâb-ı Hakk’a âşık olup iradelerini O’na teslim ettikleri için, yani bütün tercihlerini O’dan yana yaptıkları için bu yolda bir eser

oldular. Tebliğ ettiklerini halleriyle de gösterdikleri için Müslüman, Hristiyan, herkese örnek olup tesir ettiler.

Biz bu yolda kaç sene sebat etmeliyiz, bize verilen kabiliyet ne kadar bilinmez ama formül de örnekler de hepimize açıkça gösterilmiş: Yaradan’ın bizden tek istediği, yüzümüzü sadece O’na çevirmemiz… Dolayısıyla çok geç olmadan bir yerden başlayıp ruhumuzu da vücudumuzu da bu yolda hizmetkâr kılmalıyız. Cenâb-ı Hak, yolumuzu kolaylaştırsın, hep lutfuyla muamele etsin inşallah…

Adalet Banu Büyükçıngıl Bugünlerde ülkemizde ve dünyada yaşadığımız terör olayları hepimizi derinden etkiledi. Herkeste bir hüzün, bir öfke havası var. Durmadan öfkeden ve acıdan konuşup şikâyet ediyoruz.

Herkesin konu ile ilgili farklı düşünceleri var.

Otobüste, kuaförde, bakkalda herkes dünyayı kurtarıyor ve birilerine sövüp birilerini yüceltiyor.

Bu karmaşadan kopup Sâmiha Ayverdi’nin makalelerinden oluşan bir-iki kitabını karıştırdım.

Sâmiha Anne’nin yaşadığı devir, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları ve birçok siyâsî meselenin yaşandığı bir devir... Şimdilerde ise farklı şekillerde ama yine acılar yaşıyoruz. Sâmiha Ayverdi yaşadığı çağın sorunlarına kayıtsız kalmamış.

Kalemi ile, zâlimle değil, zulüm ile mücâdele etmiştir. Çünkü O, yapanın ve yaptıranın Allah olduğunu bilir. Hayır ve şer Allah’tandır, ama zulümle mücâdele etmek de Allah’ın emridir.

Sâmiha Anne zulümle de Muhammedî ahlâk çerçevesinde mücâdele etmiştir. Suçlamadan, şikâyet etmeden, hep doğruyu göstererek yanlıştan nasıl kaçınmamız gerektiğini anlatmıştır.

Sâmiha Anne, kâmil insan olması hasebiyle hâdiselere yukarıdan bakar ve âdetâ resmin bütününü görür. Herkese gördüğünü anlatır; körlerin dünyasında bir fener gibi herkesi doğru yola çağırır. Gelecekte olabilecekler için uyarır; eğer İslâm dünyası birleşmezse ileride daha da bölünüleceğini ve acıların çoğalacağını söyler.

Yani şimdi olanları anlatır yıllar öncesinden.

Benim okuduklarımdan anladığım şey şu: Allah’a olan imanımızı arttırmalıyız; bu da Allah aşkı ile olur. İman arttıkça vatan ve millet sevgisi de artar ve biz de kulluğumuzu Allah’a aşk ile gerçekleştirirken vatanımız ve milletimiz için de çalışır gayret ederiz. Böylece farklılıklara rağmen bir vücut oluruz. İşte biz ancak o zaman kurtulur ve Allah indinde makbul oluruz.

Yazımı kendilerinin “Hâtıralarla Başbaşa” adlı kitabının şu umut verici sözleriyle bitirmek istiyorum: “Hâlâ asırların arkasından gelen ızdırapların acısını bünyemizin her noktasında hissettmekteyiz. Fakat yine asırların gerisinden gelen canlı bir devam ve beka insiyâkına mâlik bulunuyoruz. İliklerimize yerleşmiş bu iç kuvvet, tarih boyunca her zehirlenmenin panzehiri olmuş, her müşkül anda yolumuza ışık tutmuştur. Şu halde cemiyetimizin sakat, bozuk ve aksak cephelerini ele alır ve dile getirirken kastımız, menfî bir tenkit ve yıkıcı bir hücum olmamalıdır. Bize lâzım olan, hasta evlâdına yedi dağın otundan ilâç toplayan bağrı yanık bir ananın iyilik ve şifâ yolundaki gayreti ve titizliğidir.”

Gönüle Dokunanlar, Medeniyeti Dokuyanlar: Sâmiha Ayverdi Tuğçe Meç “Biz cihâd hâlindeyiz.

Süngüyle değil; fikirle, imanla…”

Sâmiha Ayverdi

Cumhuriyet dönemi sanatına ve sosyal hayatına çok yönlü bir bakış getiren Sâmiha Ayverdi, geçmiş ile gelecek ayrımından ziyâde “mâzi-hâl-istikbal” üçlüsü, parçadan ziyade “bir ve bütün”, Doğu ya da Batı değil “Doğu ile Batı” ve madde ile mânâ senteziyle düşünce hayatını oluşturmuştur. Bu görüşüyle “Değişerek devam etmek, devam ederek değişmek” diyen Tanpınar ve “Kökü mâzide olan âtî” anlayışını ortaya koyan Yahya Kemal ile ortak paydada buluşur.

O, medeniyet ve inanç krizinin yaşandığı bir zamanda, terkibi muhafazakâr diyebileceğimiz bir çizgide, “Hakk için halka hizmet” anlayışı çerçevesinde yazdıklarıyla, nesilden nesile aktardıklarıyla, oluşturduğu bilinçle, ebedî ve kutsal hizmetiyle kâh mütefekkir, kâh tarihçi, kâh yazar, kâh mutasavvıf bir anne olarak karşımıza çıkar.

Roman, deneme ve hâtıra gibi farklı türdeki eserlerinde bu duyuş tarzını açıkça görebildiğimiz Ayverdi, dönemin hâkim siyâsî anlayışı olan geçmişi inkâr yerine geçmişi idrâk ile geleceği inşâyı düstur edinmiş münevver ve Müslüman Türk kadınının sadece o devirde değil, günümüzde de en güzel timsâlidir.

Sâmiha Ayverdi, yaşadığını yazan, yazdığını yaşayan bir aydındır. Tanzimatı, Meşrutiyet dö-

nemini, Trablusgarb Savaşı’nı, Balkan Savaşı’nı, Birinci Dünya Savaşı’nı ve Kurtuluş Savaşı’nı, 1930-1940’lı yılların Batı temelli toplum anlayışından doğan medeniyet krizini, darbenin, muhtıranın yarattığı buhran ortamını yaşamış olan Ayverdi’nin hissettiği acı eserlerinde de geniş bir şekilde yankı bulur. Garbı her yönüyle taklit hastalığının neticesini önceden gören münevver, ıstırâbını şu satırlarla ifade eder: “İşte bir zamanlar ayağı üç kıt’aya basmış Osmanlı Türklüğü de bir bağ bozumu devri idrak etmiş bulunmaktadır. (…) Biz gafil müminler, değil Hüdâ mestlerinin şarabından içmek, kemâl-i cehâletimizden bağlarının kütüklerini sökmeği, bu ilim ve irfan bağlarını kurutup etrafımızı çorak ve kıraç hale getirmeği, bir ilericilik hüneri saymak gafleti içinde bulunmaktan bilmem ne zaman kurtulacağız” (Sâmiha Ayverdi, Bağ Bozumu, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2005, s. 12-13) Osmanlı’nın çöküşünün altında yatan sebeplerin başlıcalarından biri, Ayverdi’ye göre mânâ eksikliğidir. Ruha, mânâya, mistik dünyaya eğilen ve metinlerinde tasavvufu ağırlıklı olarak işleyen Sâmiha Ayverdi’nin bu görüşlerine yön veren ve tekâmülünü sağlayan şey, ailesinden aldığı ilim ve adâbın yanında, Ken’an er-Rifâî’ye intisâbıdır. Yegâne dâvâsı, İ’lây-ı Kelimetullah’tır.

Tefekkür ettiklerini, yıllardır heybesine biriktirdiklerini, gönlünde coşan Hakk aşkını Cemâl’e yürüyene dek bu kesret âleminde nesilden nesile yaymak için çalışır.

Ayverdi, insanın bir vazife üzere dünyaya geldiği inancıyla, kaleme aldığı estetik, zarif, lâtif eserlerinde İstanbul hanımefendilerine, beyefendilerine İstanbul Türkçesinin kusursuzluğuyla söylettiği vecizelerle düşündüren, katmanlı anlam yapısına sahip âbidevî ifâdelerle her okunduğunda farklı tat alınan ve farklı mânâlar çıkarılan açık yapıtlar, kuşatılamaz, tüketilemez eserler ortaya koymuştur.

Eğer bir övüncümüz varsa, sanat ve vahdeti böylesine iç içe, böylesine ustalıkla işleyen, insanın sadece estetik tarafına değil, en günlük konulardan en idrak edilemez sulara açılan konu çeşitliliğiyle hayatımızın her sahasına ışık tutan böyle bir yazarımız olmasındandır. “İzinden, gözünden, özünden, sözünden Allah ayırmasın.”

“Yeter, söz tevhidindir.”

Özgür İrade: İlâhî Bir Armağan mı, Basit Bir Yanılsama mı?

Sanem Ömürlü Yıllardır hiç de aklımı kurcalamayan bir sorudur bu çünkü kendi içimde bir denge vardır ve ne kader ne de özgür irade yanlısı bir karar alma ihtiyacı duymam -ya da duymazdım diyelim.

Sonra bir gün bu konuyu kendilerinden en son duymayı beklediğim kesim, psikologlar, psikiyatristler ve beyin bilimciler özgür iradenin olmadığını konuşmaya başladılar. Başta bu biraz hoşuma da gitti -hani “pozitif bilim” insanlarının kadim bilgiye geliyor olması, “aydınlanıyor” olması pek de ego okşayıcı bir duyguydu şüphesiz. Fakat bir süre sonra kendimi kendi dikeniyle yaralanmış kirpi gibi hissetmeye başladığımı fark ettim. Özgür irade yoktur demek artık o kadar da kolay gelmiyordu dilime. İçimden rahatsız edici bir ses “peki ya ahlâkî sorumluluk?” diye fısıldıyordu.

Bu bilim insanlarının arasında pek bilinen ve pek tartışılan bir deney vardır, Libet Deneyi olarak bilinir. Burada deneyin detaylarına girmeyeceğim, merak edenler Google hazretlerine danışabilir. Temelde bu deney, özgür iradenin olmadığını –kendince- ispatlıyordu. Öyle görünüyor ki bilim dünyası bu deney ile ikiye ayrılmış durumda. Hatta bizzat Libet de kendi deneyi sonucunda ikiye ayrılıyor ve muhtemelen özgür iradenin olmadığını söylemenin ahlâkî sorumluluğunu hissederek çalışmalarını bir adım daha öteye taşıyor ve “bilinçli veto” deneyleri yapmaya başlıyor. Bu deneylere de dayanarak özgür iradenin bir eylemi gerçekleştirme kararı

esnasında değil “gerçekleştirmeme” kararı almada var olduğunu ifade ediyor. Şahsen Libet deneyleri yöntem olarak beni pek tatmin etmese de (belki de yeterince anlamadığım içindir) özgür irade konusunda –pek kısıtlı bilgim ve bakış açım ile- hâlâ aynı fikirde olduğumu hissediyorum.

Dinimizde cüz’î irade olarak yer alan ve var mıdır yok mudur diye pek çok kesim tarafından tartışılan bu konu, ilginçtir ki tasavvufta “herkese verilemeyecek kıymetli bir sır” muamelesi görür. Yoksa bile bunu alenen dile getirmek doğru kabul edilmeyebilir. Cemâlnur Hocamın anlatımıyla kaderi yaşama biçimidir cüz’î irade…

Ne muazzam bir yaklaşım ve bakış açısı… yani aldığın hiçbir karar sana ikinci bir şans verilse bile bir öncekinden farklı olmayacaktır çünkü bu kaderindir ama yol boyunca edebi elden bırakmadan, verdiğin her kararın sorumluluğunu omuzlarında hissetmen ise cüz’î iradendir ya da özgür iradendir. Bunun ilk örneğini de “parçanın hatasını bütüne atfedemem” diyerek ahlâkî sorumluluğu üzerine alan Hz. Âdem’dir.

Libet’in de veto deneyleri ile göstermek istediği gibi asıl özgür irade “ hayır” diyebildiğimiz anlarda vardır. Yani belli bir hareketi gerçekleştirmeyi çok istediğimiz anlarda “hayır” diyebilmek, yapmamayı başarmak. En kızgın olduğumuz anlarda öfkeli davranmayı reddetmek, aşırı istek duyduğumuz anda bize uzatılan sigaraya “hayır”

diyebilmek aslında özgür iradeyi sergileyebildiğimiz anlar. Bir parça çikolataya aşırı istek duyduğumuzda o çikolatayı alıp yemek konusunda hiçbir özgür iradeye sahip değiliz çünkü karar beynimizin içindeki sinir ileticileri (nörotransmiterler) tarafından başlatılıp yürütülüp sonlandırılıyor. O bir parça çikolataya, duyulan aşırı isteğe rağmen “hayır” dediğimiz anda artık tüm biyokimyasal unsurlara karşı “irade” denilen ve alın korteksi tarafından kontrol edilen güç devreye giriyor. Aslında kendimizi en güçsüz ve çaresiz hissettiğimiz anlarda bile “hayır” diyebilmek ve hakkaniyetle davranabilmek gerçekte özgür olduğumuz tek anlar.

Aslında salt “hayır” demek de değil elbette.

Nefsinin aşırı isteklerine muhalefet edebilmektir ki –bildiğim kadarıyla- mutasavvıflar bunun adının “nâfile ibâdet” olduğunu söylüyorlar. Kulun yaratıcısına nâfilelerle yaklaştığı düşünüldüğünde ise özgür irade ya da cüz’î irade, kul ile yaratıcının yakın olduğu anların durumu gibidir. Özgür irade konusunda belki Libet ya da onu destekleyen diğer bilim insanlarından çok farklı düşünmüyor olmakla birlikte bana göre özgür irade bir yanılsama değil, ilâhî bir armağandır. İnsanın Tanrı parçacığı olduğunu hissetmesini sağlayan muazzam bir göksel hediye…

Türkiye’nin Ermeni Meselesi - I Bu sayımızdan itibaren Sâmiha Ayverdi’nin “Türkiye’nin Ermeni Meselesi” isimli kitabının Sertaç Karaağaoğlu tarafından hazırlanmış bir özetini bölümler hâlinde dergimizde yayınlamaya başlıyoruz. Bu vesileyle Sertaç Karaağaoğlu’na teşekkür ederiz. *** II. MEŞRUTİYETİN İLÂNINA KADAR ERMENİ MESELESİ Hangi idrak ve iz’an kabul eder ki, bir devlet bir kavmi dokuz yüz sene himâyesinde bulunduracak ve dokuz yüzüncü sene, üstelik zayıf olduğu bir dönemde, o kavmi yok etmek isteyecek. Eğer Türk Devleti hâmi ve efendi millet şahsiyetine sahip olmasaydı, evvelce de belirttiğimiz gibi, bugün yeryüzünde değil Ermeni, bir Bulgar, bir Yunan, bir Sırp kavmi mevcut bulunmazdı.

Trabzon’daki İngiliz Konsolosu, Osmanlı Devleti nezdindeki İngiliz sefiri Sir Philip Currie’ye 28 Ekim 1895’te verdiği raporda şu itirafta bulunmaktadır: “Hınçaklılar, hareketleri dışarıdan idâre ediyorlar, kendileri tamamıyla emniyet içinde bulundukları halde Türkiye’deki ırkdaşlarının hayatlarını altüst ediyorlar, maksatları, İslâmları Hristiyanlara karşı tahrik etmek ve katliamlar çıkartarak memleketi dehşet içinde bırakmaktır. Bütün dünyaca mâlûm olmalıdır ki, bu teşkilâtın anar-

şik bir karakteri vardır.”

Avusturya Konsolosu, hükümetine verdiği raporda aynen şunları yazmıştır: “Türklerin Ermenilere zulmetmekte oldukları yaygaraları yalandır. Türk hükümeti Ermenilere hiçbir kötülük yapmıyor. Belki hükümetin kayıtsızlığından faydalanan Ermeniler ihtilâller hazırlıyor, dağlara çeteler çıkarıyor, Türkler ise ancak bu çetelerin takibine ve ihtilalleri bastırmaya koşuyorlar.”

Bir zamanlar İngilizlerin, yakın devirlerde de Amerika’nın sempatilerine kulak veren Ermeni kavmine Ruslar asla güvenmemiş, rüzgâra tâbi bir fırıldak gibi kâh o tarafa kâh bu tarafa dönen bu kavmi, işlerine geldiği gibi kullanmış, gene işi ve menfaatleri icap ettikçe de ezmiş ve ezmekte devam etmişlerdir. Rusların Ermenilere karşı bu yok etme politikası Türkiye’deki Ermenileri kullanma yörüngesine göre şekil değiştirmiştir.

Ve işin hazin tarafı da Rusların Kafkasya’daki Ermenileri satın almış olmalarına rağmen, onlara gaddarca davranmış bulunmalarıdır. Meselâ 1906 senesinde, bütün Rusya’da Ermenilere fevkalâde mezâlim icra edilmiş, Ruslaştırma siyaseti bilhassa Kafkasya’da Ermenilerle meskûn havâlide şiddetle tatbik olunmuştur. 21 Haziran 1903’te çarın fermanıyla Gregoryan Ermeni Kilisesi’nin emlâkına el konulmuş, bütün Ermeni mektepleri Rusça tedrisat yapmaya mecbur tutulmuştur.

1905’te Ruslar Ermenilerin meskûn olduğu 148 köyle 476 aileyi mahvettiler. 3000 de sürgüne gönderildi. Halbuki bu sıralarda Osmanlı Devleti’nin zindanlarında siyâsî mahpus bile yoktur.

Rusya’da ise hiçbir hapishanede boş yer bulunmamaktadır. Kafkas Ermenisi Taşnaksaganlar hapisten, işkenceden, sürülmekten, Sibirya’dan kurtulmak için İstanbul’a Osmanlı memleketine ilticâ ediyorlardı.

Viscomte R. des Coursons: “Âsiler İngiltere’den gelmiş mükerrer ateşli silahlarla her şeyi yapmışlar, yangın, kıtal … Tahkikat heyeti, Osmanlı Hükümeti’nin âsilere karşı asker göndermekle en meşru hakkını istimâl etmiş olduğunu tespit etmiştir. Âsiler, Anduk Dağlarındakilerle birlikte, çeteler teşkil ettiler.

Bu çetelerde civardaki aşiretlerde korkunç kıtaller, yağmalar yaptılar. Ömer Ağa’nın yeğenini diri diri yaktılar. Güllü-Güzan köyünden üç-dört saat ötede İslâm kadınlarına tecâvüz ettiler, bunları boğazladılar. Birçok Müslümanlar, gözleri oyularak, kulakları kesilerek, en müthiş ve alçakçasına hareketlere mâruz bulundurularak Hristiyanlığı kabûle ve haç öpmeye icbar edildiler. Türkler tarafından ise, kadınlara, çocuklara, ihtiyarlara, ahkâm-ı İslâmiye ve beşeriyettin emrettiği surette muamele olunmuştur. Ölen âsiler, teslim olmayı kabul etmeyen ve memleketin kanûnî ve meşrû hâkimiyetine karşı mücadeleyi tercih edenlerdi.”

General Mayevski: “1895’te Van İhtilâlcileri, Avrupa’nın Ermeni meselesine dikkatlerini celbetmek için çalıştılar.

Ermeni zenginlerinden para istediler ve bunları ölümle tehdit ettiler. Bu müddet zarfında Van Ermeni Komitesi’nin emriyle siyâsî cinayetler yapıldı.”

1895-1897 yılları arasında Kafkasya ve İran yoluyla Rus ordusunda da tâlim görmüş komiteci Ermeniler Sasun’a yerleştiler. 1898’de Taşnaksutyun Çetesi isyan için karar vererek, külliyetli miktarda silâh, mühimmat temin edildi. 1903 yılı sonuna kadar parça parça devam eden anarşik hareketler bundan sonra şiddetlendi.

Birçok Müslüman, kolları, bacakları, burunları, kulakları kesildikten sonra ateşte yakılarak katledildi.

Taşnaksutyun Komitesi, İstanbul ve İzmir’de çeşitli suikastlar tertip edilmesine karar verir. Bu karara dayanarak Türk hükümdarı II. Abdülhamit Han katledilecektir. Belçika’dan husûsî surette getirilmiş bir arabanın içine yerleştirilen bomba, padişahın camiden çıkacağı dakikalar hesaplanarak ona göre uyarlanmış, fakat padişah, mûtad dışı olarak, birkaç dakika şeyhülislâm ile konuşup muayyen saati geçirdiğinden, saatli bomba padişah gelmeden birden patlayarak maksat tahakkuk etmemişse de, pek çok masum insan canından olmuştur. Bu suikastte vazife alan bütün Ermeniler tespit edilmiştir. Fa-

Türkiye’nin Ermeni Meselesi - I devam kat efendi ve hâmî milletin sultanı, dünya tarihinde belki ilk defa canına kastedenleri affetmiştir.

II. MEŞRUTİYETİN İLÂNINDAN SONRA ERMENİ MESELESİ 1908 Meşrutiyetinin ilânından sonra Avrupa’da faaliyet gösteren Ermeni komitecileri, siyâsî cürüm mahkûmları, firârîler, serseriler pâyitahta doldular. Hükümet, Ermeni ileri gelenlerine devlet hizmetinde mühim vazifeler verdi. Ermenilerin dinî merâsimlerinde hükümet erkânı da hazır bulunuyordu. Ermeni hayır müesseseleri için verilen müsâmere ve konserleri, memleketin yüksek simâları himâyelerine alıyorlardı.

Komiteler mekteplere de el attılar; ayrıca kütüphane, kulüp vs. gibi vâsıtalara da müracaatla, ihtilâl fikirlerini yeniden ekmeye başladılar.

Kütüphanelerde okutulan kitaplar, Cenevre’de komite tarafından tab ediliyordu. Türkleri tezyif ve tahkir eden bu eserler, Rusya’da yazılıyordu ve Rus parasıyla neşrettiriliyordu. Çünkü Rusların daha oyuncağa ihtiyaçları vardı.

Erzurum, Kayseri, Diyarbakır ve Van’dan husûsî adamlar seçilerek bomba yapmayı öğrenmeleri için Rusya ve Amerika’ya gönderildiler. Komitenin menfur neşriyatı hemen hemen Ermeni kavminin her ferdine ulaştırılıyordu. Bunlarda da halkı tahrik etmek için utanmadan Ermeni katliamından bahsediliyordu. Rusya’dan kaçan

birçok komiteci Türkiye’ye sığınmış, efendi ve hâmi millet olan Türkler topraklarına sığınan bu mültecilere hüsn-ü kabul göstermiştir. Fakat aynı sığıntılar, sonrada Türk Devleti’nin başına belâ kesilmişlerdir.

Bu derece müsâmaha, asla Türk devletinin aczinden değildir. En kritik zamanlarında dahî, Türk Devleti, Ermeninin vahşi isyanlarını, babanın çocuğunu kıskıvrak yakalayıp okşaması yolu ile yatıştırma cihetine gitmiştir.

Hınçak reislerinden Sabah Külyan “Müstakil Ermenistan” gazetesinde şunları yazıyordu: “Bir aralık, Türklerin lâkaydîsinden istifâde ederek bütün ahâliyi silâhlandırmaya karar verdik.

Bu maksatla merkezlerde silâh mağazaları açmak ve yarı fiyatla ve hatta meccânen ahâlinin her tabakasına silâh tedârik etmeyi kararlaştırdık.”

Kafkas Ermeni komitecilerinden Tonvan ismindeki şahıs, 1910’da komite tarafından gizlice tab ettirilen “Müdaafa-i Şahsiye için Tâlimât” isimli bir eser yazdı. Bu eser bütün Ermenilere dağıtılmıştır. Bu kitapta silâh tedârikinden baskına varıncaya kadar bütün ihtilâl programı verilmiştir. ‘Köylere Hücum İçin’ başlığı altında Türk köylerine nasıl baskın yapılacağı, halka nasıl zulmedileceğini anlatan maddeler Anadolu’daki bütün Ermeni isyanlarında uygulanmış, köyler ve kasabalar yakılmış, Müslüman ahâli

perişan edilmiştir. Balkan Harbi Ermenilerden mürekkep bir çete ile Rumeli’de Edirne, Keşan, Malkara ve Tekirdağ’da bîçâre, âciz Müslüman kadın ve çocukları boğazlıyor, çocukları ve ihtiyarları camilere doldurarak diri diri yakıyordu.

Ermeniler Rus murakebesi altında muhtâriyet için Rus işgalini istiyorlardı. Önce hâdise çıkarmakta, arkasında, Türkiye’de ve Avrupa’da neşrettikleri gazetelerde, olayları tersyüz ederek zulüm ve katliamdan bahsetmekteydiler.

II. Meşrutiyet’in ilânından hemen sonra 27 Mart 1909 tarihinde, Ermeniler Adana Vak’asını çıkarmışlardır. Ruslar eskiden beri Ermenileri Adana’da isyana teşvik etmekteydiler. Başlatılan isyan hareketinde, birçok Müslüman şehit etmişler, fakat Avrupa’da, Türklerin otuz bin Ermeniyi öldürdükleri iftirâsını yaymışlardır. O sıralarda dahiliye nâzırı olan ve isyânın bastırılmasından sonra kurulan Divân-ı Harb’de, suçsuz Müslümanlara idam hükmü verilmesi için baskı yapan ve sonra yâd ellerde Ermeniler tarafından öldürülen Talât Paşa, “Hâtırat”ında hâdiseden şöyle bahseder: “Adana hâdiselerini müteâkip dahiliye nâzırı oldum. Bütün arzu ve hedefim muhtelif milliyetleri, bilhassa Ermeni ve Türkleri bir dostluk bağı ile birleştirmekti. Adana hâdiseleri hakkında tahkikat evrâkını dikkatle tetkik ettim. Hâdise-

lerin Ermeniler tarafından tahrik edilmiş olduğu, tahkikat komisyonu âzâsı olan Ermenilerin şahâdeti ile de teeyyüd ediyordu. Komisyon âzâsından biri olan Agop Babikyan Efendi bunu bizzat bana da itiraf etti. Adana hâdiseleri 31 Mart’ta vuku bulmuştur. Tâkip edilen maksadın, halk kitlelerinin taassubunu tahrik ederek katliama sebebiyet vermek sûretiyle Avrupa’nın dikkat nazarlarını üstlerine çekmek ve Kilikya’da muhtar bir Ermeni birliği vücuda getirmek olduğunda şüphe yoktu.”

Yine komiteciler Türk-Ermeni kavimleri arasında hâdiseler çıkarmak için tertipler kuruyorlardı. Ayrıca Ermenilerden komiteye yardım topluyorlar, vermek istemeyenleri tehdit ediyorlar, gerekirse dövüyor hatta öldürüyorlardı. Bu nevî hâdiselerin çok olduğu Bitlis vilâyetindeki Ermenilerde Taşnaksutyunlar’a karşı bir hoşnutsuzluk başlamıştı. Fakat Taşnaksutyunlar’ın zorbalık ve baskılarına karşı koymak mümkün değildi. Bu yüzden birçok Ermeni katledilmekteydi.

Hikâye: Mutlu Muyum?

Yavuz Kırkıncı yaş kutlamamı okyanus semalarında bir uçakta yapmak da nasib oldu ya ölsem de gam yemem. Şimdiye dek hiçbir doğumgünü kutlaması benim için bir sürpriz niteliği taşımamıştı.

Aslında on altı yaşımda tutuklanıp hapse atılmamı saymazsak hayatımda sürprizlere pek de yer olmadı diyebilirim. İlk defa hiç beklemediğim bir anda ve sadece benim için özel olarak hazırlanmış bir partinin içinde buldum kendimi.

Mutlu muyum? Hayır.

sine hizmet eden bir köle haline getirirdi. İki bacağım koptuktan sonra, tekerlekli sandalye bile buna engel olamadı. Onun mutluluğu her şeyin üstünde yer aldı. Yıllar geçti, büyüdü, koca kız oldu ama benim için ondan ötesi asla olmadı. Bakalım kocasının da efendisi olabilecek mi? Göreceğiz... Kız babası olmak pek güzel de araya başka bir erkek girince insan kıskanmıyor değil. Neyse, mutlu olsunlar da... Ya ben mutlu muyum? Hayır.

Kırk yaş peygamberlik yaşı derler. Tüm maddi isteklerinden arınmış ve kişilik gelişiminin zirvesinde olan biri olarak, başkalarının hayat yolculuğuna yoldaş olabilme kabiliyetine sahip olmanın sembolüdür. Yalan değil, bir fahrî psikolog olarak tüm çevrem tarafından özel ilgi ve sevgiyle taltif ediliyorum. Yaşadıklarımın bunda payı büyük elbette. Sanki bütün insanların yaşayabileceği ne varsa hepsini ben yaşamışım gibi herkes kendi hayat yolunda benim deneyimlerimden ilham alarak yürüyor. Ama fikirlerimle yol alanlar bilmiyorlar ki fikirlerimin bana pek faydası yok; sorsalar mutlu muyum? Hayır.

Vicdanlı bir çocuk yetiştirmenin vicdânî rahatlığı içindeyim. Başarılı ve azimlidir Ayşe, tuttuğunu koparır. Ama önüne bir çiçek çıksa önce onu ezmeden alıp kenara koyar sonra yoluna devam eder. Bu konuda babasıyla hep gurur duyması kendisinin de nihayet o hale bürünmesini sağladı. Örnek insanın örnek evlâdı...

Uçağın inmesine yaklaşık iki buçuk saat var.

Yaklaştıkça heyecanım artıyor; kızım ve müstakbel damadım tarafından karşılanacağım. Kızım deyince bile içimin bütün yağları eriyor. Ayşe’nin küçükken istediklerini yaptırabilmek için bana nazlanması, şımarması, dudağını büküp hüzünlü ama kızgın bir bakış atması yok mu, bütün savunmamı yok edip beni adeta efendi-

Örnek... tek, biricik...

Kim var ki tek olmayan? Kimin aynısı var hayatta? Herkes ve her şey -iyi ya da kötü- yaşamın içinde birer örnek değil mi? Kaldı ki iyilik ve kötülük bir karşılaştırmanın eseri olduğuna göre bir üstüne göre kötü olanın, bir altına göre iyi olduğu söylenemez mi? Yani çok zor durumdayım da neye göre?

Hayat bana karşı pek cömert olmadı ama kime göre?

Mutlu muyum?

Düne göre hayır; ama yarına göre, umutluyum.

Bir Deli Türk ve Sarı Gelin Sesil Pir Günlerden Perşembe…

Yer, bir Batı şehri.

Mekân binlerce yıllık bir müzik holü… Şahnede bir klasik müzik orkestrası ve kuyruklu bir piyano…

Derken, deli bir Türk sahneye çıkıyor. Üzerinde şehzâdeleri anımsatan turkuaz mavisi yakasız bir gömlek.

Asilce seyirciye selâm duruyor.

Ben içimden ‘işte uzaklarda bir sanatçı daha’ diye düşünürken, Âniden oturuverdiği tabureden orkestraya ‘başla’ işareti verip Minicik elleriyle piyanonun üst tellerini kucaklıyor.

Parmakları ile dokunduğu telleri seviyor âdetâ… Çalmıyor, sadece telleri okşuyor…

Kendime gelip ne yaptığını anlamaya çalışırken bir başka ânî hamle ile klavyeye gidiyor o eller, Ve çalmaya başlıyor…

Konser bir saat sürüyor.

O, dinleyenleri müziği ile mest ediyor.

Alkışların ardı arkası gelmiyor, Dört defa selâma çıkıyor sanatçı, belli ki dinleyici bis istiyor O deli Türk, sonunda ikna olup Taburesine geri dönüyor…

Bir süre bekliyor -bizde nefesler tutukDerken, Sarı Zeybek dökülüyor parmaklarının ucundan –notasızGözlerimizden sanki bütün gece beklemişiz

gibi yaşlar süzülmeye başlıyor.

O parça bir ömür sürüyor.

Bir ömür Osmanlı yıkılıyor, bir ömür asker ve halk beraber savaşıyor, bir ömür cumhuriyet kuruluyor, bir ömür biz doğuyoruz, köyümüze elektrik geliyor, Bir ömür bir film şeridi gibi gözlerimin önünden geçiyor…

Parça bitiyor, film karesi donuyor, kalplerde bir ince sızı hissediliyor.

Bütün salon o Türk’ü ayakta alkışlıyor. İman ediyorum, insan en çok en sevdiğini eleştiriyor hayatta…

Ve yine iman ediyorum, eleştiri ileri götürüyor insanı, toplumları…

Başkalarını yargılamak çok kolay…

Oysa bir sanatçı en çok duyguları ile var oluyor; duygu ise düşünce ile…

Ben biliyorum ki, uzakta da olsa bir virtüöz Türk piyanisti Konser gecesinde misafir edildiği şehirde ısrar üzerine geri döndüğü sahnede bir Türk türküsünün uyarlamasını çalarak ülkesine en derin sevgisini ifade ediyor.

Bence Sâmiha Anne de aynen bunu anlatımaya çalışıyor sanat anlayışında… Sanat, sanatçının iyiliği yayma vesilesi oluyor… Allah hepimize anlamayı nasıl etsin inşaallah.

Nefes Alan Tarifler Beyaz Çikolatalı Cheese Cake MALZEMELER: 320 gr kepekli bisküvi 80 gr erimiş tereyağı 1 tatlı kaşığı tarçın 1 tatlı kaşığı toz zencefil 400 gr beyaz çikolata 200 ml çırpılarak hacimlendirilmiş taze krema 500 gr beyaz krem peynir 150 gr toz şeker (bal veya Stevia da olabilir; miktarı siz ayarlayabilirsiniz) 2 limon suyu Rendelenmiş limon kabuğu 1 tatlı kaşığı sıvı vanilya veya bir küçük poşet vanilya 5 adet çırpılmış yumurta Çilek (isteğe bağlı)

HAZIRLANIŞI: Fırını önceden 175 derecede ısıtın. Bisküvileri rondo ya da mutfak robotunun içine elinizle parçalayarak koyun. Bisküviler un gibi olana kadar makinayı çalıştırın. Sonra tereyağı, tarçın ve zencefili ekleyin. Makinayı tekrar çalıştırın ve

malzemeler iyice karışıncaya ve bisküviler ıslanana kadar devam edin. Bisküvi karışımını 26 cm çapındaki kelepçeli yuvarlak kek kalıbı içine güzelce yayın ve kaşığın arka kısmıyla ezerek pürüzsüz bir zemin elde edene kadar düzeltin.

Bu tabanı 10 dk. kadar fırında pişirin. Daha sonra çıkartın ve soğumaya bırakın. Soğurken doldurma malzemesini hazırlayın.

Fırını 175 derecede tutmaya devam edin. Beyaz çikolatayı paslanmaz çelik bir kâse içine koyun ve içinde biraz su olan bir tencere içine oturtarak çikolata eriyene kadar suyu kaynatın.

Krema, krem peynir, şeker, limon suyu, limon kabuğu ve vanilyayı robotta homojen bir kıvam elde edene kadar karıştırın ancak çok fazla da karıştırmayın.

Daha sonra yumurtaları ekleyin ve karıştırın.

Sonra erimiş çikolatayı ekleyin tekrar karıştırın.

Karışımı, pişmiş olan bisküvi tabanı üzerine koyun ve fırının orta kısmında 45 dk. pişirin. Fırından çıkartın ve soğumaya bırakın. Servis yapmadan önce buzdolabında birkaç saat soğutun. Âfiyet olsun.

www.nefesyayinevi.com hernefesdergisi@nefesyayinevi.com

/hernefesdergisi

/hernefesdergisi

/hernefesdergisi