HersenMagazine mei 2018 - Veroudering by Hersenstichting

HersenMagazine

Jaargang 16 | nummer 2 | mei 2018

Veroudering

Worden we straks 130 jaar? 30% van alle dementie is mogelijk te voorkomen Studenten vinden oplossingen voor ouderen

An Lengers-Gerritsen (103 jaar):

â&#x20AC;&#x2DC;Mijn verstand is nog heel erg goed, dat is het allerbelangrijksteâ&#x20AC;&#x2122; HersenMagazine is een uitgave van:

Stil

Veroudering

Vlak voordat ik met mijn voorwoord wilde beginnen, werd duidelijk dat onze collecte dit jaar weer een recordopbrengst heeft opgebracht. Een bedrag van €1,4 miljoen! Dit succes danken we aan de 18.000 collectanten en de vele vrijwilligers die ieder jaar hard werken om de collecte tot een succes te maken.

In dit themanummer leest u over ‘Veroudering’. Wat gebeurt er in onze hersenen als we ouder worden? Welke factoren beïnvloeden veroudering in de hersenen? Worden we straks allemaal honderdplusser? Ook leest u dat er ondanks dertig jaar onderzoek nog geen medicijn is om alzheimer te bestrijden. Is al dat onderzoek voor niets geweest? Onderzoekers zien vooral oplossingen in een combinatie van medicijnen met behandelingen of therapieën.

Het succes van de collecte is ook te danken aan onze nieuwe campagne, waarin vier mensen met een hersenaandoening hun persoonlijke verhaal delen. Ze laten zien hoe ingrijpend een hersenaandoening op het leven is. Eén op de vier mensen in Nederland heeft een hersenaandoening en het kan iedereen overkomen. Hoe rauw en dichtbij deze werkelijkheid is, bleek toen we onlangs het bericht van Leonie kregen dat haar man Egbert op 3 maart is overleden aan de gevolgen van dementie. Het verhaal van Egbert en Leonie is een van die vier verhalen uit onze campagne. Egbert was 62 jaar. We hebben Leonie ook voor dit HersenMagazine geïnterviewd. Toen wij haar voorstelden om het interview eventueel niet te publiceren, reageerde zij meteen om dat juist wel te doen. Juíst nu. Omdat dementie niemand mag overkomen. Dat maakte mij even stil. Herman de Haan, Directeur Hersenstichting

‘30% van alle dementie is te voorkomen’

Dr. Martin van Boxtel geeft antwoord op de vraag: wat is hersenveroudering? En welke klachten krijgen we het eerst als onze hersenen minder functioneren?

100-plusonderzoek

Dr. Henne Holstege zette in 2013 het 100-plusonderzoek op. Ze wilde weten waarom bij sommige honderdplussers het brein prima blijft functioneren. Twee honderdplussers geven tips.

‘Alles wat je bent verdwijnt’

Egbert Scheepstra overleed aan alzheimer. Het duurde lang voordat de ziekte bij hem werd geconstateerd. Leonie vertelt over hem en zijn achteruitgang.

Oplossingen voor ouderen

Studenten bogen zich tijdens de Hersenstichting Challenge over de vraag: ‘Hoe kunnen we vijftigplussers motiveren om gezond te leven en zo hun hersenen gezond te houden?’ Het winnende idee pakt eenzaamheid onder ouderen aan en zet hen tegelijkertijd in beweging.

Fotografie: Ilco Kemmere

En verder: 14 In beweging voor de Hersenstichting 17 Vraag & Antwoord 18 Column Bart Chabot 

Vitaal honderdplus worden De klok tikt door en we worden ouder. Verouderingsdeskundige prof. Andrea Maier van de Vrije Universiteit Amsterdam hoopt dat in de toekomst meer mensen gezond oud worden. Als we ouder worden, treedt slijtage op aan ons lichaam. Ook aan de hersenen. Onze lichaamscellen gaan minder goed werken en er ontstaan ouderdomsziekten. We verouderen. Maar we worden ook ouder: we leven langer dan vroeger. ‘Het aantal mensen van 100 jaar en ouder is de afgelopen 20 jaar verdubbeld,’ zegt Maier. ‘In de toekomst kan de mens wel 130 jaar worden, en misschien zelfs nog ouder!’ De oorzaken daarvan liggen vooral bij verbeterde hygiëne, betere medische zorg, en wetenschappelijke en technische vooruitgang. Dementie Daar staat tegenover dat we eerder last krijgen van ouderdomsziekten, waardoor we dus eigenlijk langer als patiënt zullen leven. De bekendste ouderdomsziekte van de hersenen is dementie. Mensen met bijvoorbeeld diabetes, hart- en vaatziekten of overgewicht lopen meer risico op dementie. En juist die aandoeningen komen onder de bevolking steeds vaker en op steeds jongere leeftijd voor. ‘Daarom is de verwachting dat dementie, en ook andere hersenziekten, vaker gaan voorkomen,’ zegt Maier. Het onderzoek van Maier heeft niet als doel om ons leven te verlengen, maar om het aantal gezonde levensjaren te vergroten. ‘Onze onderzoeksgroep zoekt naar oplossingen voor ouderdomsziekten, want we willen dat er meer gezonde ouderen komen,’ stelt Maier. ‘Dat is ook nodig, want er zijn steeds meer ouderen met een chronische ziekte. De zorg voor al die mensen

Toekomstdroom Verouderingsonderzoeker Andrea Maier hoopt dat zij in de toekomst steeds minder oude mensen met een chronische ziekte zal zien. ‘Er zal veel meer aandacht komen voor preventie van ziekten.’

Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

is bijna niet meer op te brengen. En als we allemaal ouder worden, moeten we dan tot op steeds latere leeftijd blijven werken? Willen we dat en kunnen we dat?’ Overgewicht is niet normaal Iedereen kan er zelf aan werken om vitaal honderdplus te worden: houd een gezonde leefstijl aan en beweeg veel. Als belangrijkste tip heeft Maier: let op je gewicht. ‘Ongeveer de helft van de Nederlandse bevolking is te zwaar. Maar overgewicht is niet normaal. Het geeft risico op allerlei andere ziekten, zoals diabetes, artrose en hoge bloeddruk. Slechte voeding en weinig lichamelijke activiteit vergroten bovendien de kans op dementie. Steeds meer onderzoek laat dat zien. Het is daarom belangrijk om een goed gewicht te hebben, actief te zijn en gezond te eten. Dan is er ook minder kans op achteruitgang van hersenfuncties en ouderdomsdementie.’

Tekst: Kees Vermeer Fotografie: University of Melbourne

Hersenweetje Actieve leefstijl Regelmatig sporten zou volgens onderzoekers bijdragen aan het verlichten van de symptomen van de ziekte van Alzheimer. Een actieve leefstijl zorgt voor gezondere hersenen en betere geheugenfuncties. Of regelmatig sporten ook de alzheimersymptomen bestrijdt, nadat de eerste symptomen al aanwezig zijn, is nog onbekend.

Veroudering in de hersenen

Is dementie te voorkomen? Hersenweetje Alcohol versnelt veroudering Als de hersenen verouderen verdwijnt de grijze stof. De hersenen van aan alcohol verslaafde mensen verouderen veel sneller dan bij mensen die geen of weinig alcohol nuttigen. Onderzoekers hebben dit geconcludeerd door de grijzestofvolumes van gezonde en verslaafde mensen met elkaar te vergelijken. De grijze stof bleek afgenomen te zijn in de hersenen van verslaafde mensen.

Wat gebeurt er in onze hersenen als we ouder worden? Dr. Martin van Boxtel (vakgroep Psychiatrie en Neuropsychologie aan de Universiteit Maastricht) neemt u mee in het onderwerp ‘hersenveroudering’.

Waardoor verouderen we? ‘Vanuit de evolutieleer bezien is het doel van al het leven: zorgen dat we nakomelingen krijgen. Maar het onderhouden van organen en weefsels is geen hoofdtaak van biologische systemen. De conditie en de reserves van het lichaam nemen daardoor geleidelijk af. Ook van de hersenen. Daar merken we aanvankelijk weinig van. Op latere leeftijd kunnen we er last van krijgen. De een merkt daar meer van dan de ander, dat is grotendeels erfelijk bepaald.’ Wat gebeurt er in de hersenen als we ouder worden? ‘De doorbloeding kan minder worden, er kan ophoping ontstaan van eiwitten, of bloedvaten kunnen beschadigd raken. Delen van de hersenen functioneren daardoor minder goed. Op den duur ondervinden we hier de gevolgen van. Als dit bijvoorbeeld gebeurt in een gebied dat met het geheugen te maken heeft, kan iemand geheugenklachten krijgen.’

Tekst: Kees Vermeer Fotografie: MCM Productions

Hoe ontwikkelt hersenveroudering zich gedurende het leven? ‘De hersenen presteren maximaal rond de leeftijd van 25 à 30 jaar. De snelheid van het verwerken van informatie is dan het hoogst. Dat is te meten met testen voor de vaardigheid van de hersenen, bijvoorbeeld het geheugen. Daarna is er een geleidelijke afname van de hersenfuncties. Hoe snel dat gaat, verschilt per persoon. Er zijn mensen die ook op latere leeftijd nog een hoog niveau kunnen halen van hun hersenfuncties.’ Welke factoren beïnvloeden veroudering in de hersenen? ‘Voor een deel is veroudering erfelijk bepaald, daar is weinig aan te doen. Toch spelen ook leefstijlfactoren een grote rol, zoals ongezonde voeding en te weinig beweging, met als gevolg overgewicht en hoge bloeddruk. Daarnaast is stemming van invloed. Langdurig somber zijn bijvoorbeeld. Dat heeft een negatieve uitwerking op de hersenen. Al dit soort factoren verhogen bovendien het risico op dementie. Stimulatie van de hersenen, met bijvoorbeeld muziek of een opleiding, kan juist een positief effect hebben.’ Wat zijn meestal de eerste klachten als de hersenen minder gaan functioneren? ‘Vaak is dat het eerst te merken aan het geheugen. Dat is een klacht waarmee veel mensen naar de huisarts gaan. Dat is begrijpelijk, omdat men al snel het

Toekomstdroom Dr. Martin van Boxtel hoopt dat veroudering meer gezien gaat worden als een normaal, natuurlijk proces. ‘Ook iemand met dementie kan een goede kwaliteit van leven hebben.’ Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

verband legt met dementie. Overigens komen problemen met het geheugen op alle leeftijden voor. Maar jongere mensen maken zich er geen zorgen over.’ Is het voor artsen altijd duidelijk wat er aan de hand is bij iemand met geheugenklachten? ‘Nee, het is lastig om een diagnose te stellen. Het duurt meestal lang voordat er duidelijkheid is. Een arts moet goed zoeken om zekerheid te krijgen. Zolang geheugenklachten geen hinder geven in het dagelijks leven, is er nog geen sprake van dementie. Iemand kan wel moeite hebben met het onthouden van details, bijvoorbeeld van gebeurtenissen, plaatsnamen of namen van mensen. Dat wordt mild cognitive impairment (MCI) genoemd, of milde geheugenklachten. Patiënten met MCI hebben

een verhoogd risico op dementie en worden daarom meestal verwezen naar een geheugenpoli. MCI is geen ziekte, maar meer een beschrijving van wat er aan de hand is. Het kan ook worden veroorzaakt door bijvoorbeeld stress, medicijnen of depressie. MCI kan daardoor tijdelijk zijn.’ Hoe groot is de invloed van leefstijl op het ontstaan van dementie? ‘Maar liefst 30% van alle dementiegevallen is mogelijk te voorkomen met een gezonde leefstijl vanaf jonge leeftijd. De meeste mensen weten daar veel te weinig over. Dementie wordt gezien als iets wat je overkomt en waar je weinig tegen kunt doen. Dat idee willen we bestrijden. Daarom starten we vanuit het Alzheimer Centrum Limburg en het Maastricht UMC binnenkort een

campagne, te beginnen in Limburg. We willen laten zien wat mensen zelf kunnen doen tegen geestelijke achteruitgang.’ Helpt hersentraining, zoals sudoku’s maken, om de hersenen fit te houden? ‘Het werkt tot op zekere hoogte: je wordt beter in de vaardigheid waarop je traint. Als je sudoku’s maakt, word je beter in sudoku’s. Maar er is meestal geen breder effect in de hersenen: mensen met geheugenklachten zullen er geen beter geheugen door krijgen. Vergelijk het met krachttraining van spieren: alleen de spieren die je traint worden sterker. Maar doe het zéker als je het leuk vindt! Als je iets met plezier doet, werkt dat altijd positief. Ook op de hersenen.’

‘Langdurig somber zijn heeft een negatieve uitwerking op de hersenen’ 5

Genetica opent geheimen van Tekst: Johan van Leipsig Fotografie: Liesbeth Dingemans | Ilco Kemmere

Naarmate mensen ouder worden, verouderen ook de hersenen. Dementie is dan een veelvoorkomend gevolg. Maar bij sommige honderdplussers blijft het brein prima functioneren. Hoe kan dat, en kunnen onze hersenen zonder enige vorm van dementie 100 jaar worden? Dr. Henne Holstege, biochemicus en onderzoekster aan het VUmc in Amsterdam, zette in 2013 het 100-plusonderzoek op. Ze wilde de geheimen van een blijvend functionerend brein ontwarren. ‘Inspiratie daarbij was mevrouw Van Andel-Schipper,’ blikt Holstege terug op het ontstaan van het onderzoek. ‘Ze was destijds de

Het geheim van Zwaantina van Beijeren-Engelsman

‘Houd het leven eenvoudig, doe niet ingewikkeld’ Zwaantina van Beijeren-Engelsman, 104, stoft haar huis, harkt zelf nog weleens haar tuintje aan en kookt voor zichzelf. ‘Geen ingewikkelde dingen hoor! Ik houd alles eenvoudig, ook het eten. Ik heb een lieve zoon die me elke week bezoekt en klusjes doet in en om het huis. Ik heb een simpel en normaal leven geleid. Heb net als ieder ander goede en slechte dingen meegemaakt, maar ik blijf altijd zo veel mogelijk positief. Ik houd het leven eenvoudig. Misschien ben ik daardoor wel zo oud geworden.’

oudste vrouw van het land, zonder een spoor van dementie. Dat vond ik zo fascinerend dat ik mij verder verdiepte in cognitief gezond ouder worden. Ik wilde weten waarom sommige mensen dement worden en andere niet.’ Meer honderdplussers Mevrouw Van Andel-Schipper doneerde haar lichaam na haar dood aan de wetenschap. Dat gaf onderzoekers de gelegenheid om in haar hersenen te kijken. Het bleek dat mevrouw Van Andel-Schipper nauwelijks alzheimereiwitten had. ‘Maar mevrouw Van Andel-Schipper was maar één persoon,’ aldus Holstege. ‘Om te achterhalen hoe het mogelijk is extreem oud te worden zonder dementie, moesten er meer mensen komen zoals zij. Inmiddels hebben we data van meer dan driehonderd gezonde honderdplussers!’ Geheugen Voor haar onderzoek stelt Holstege eerst vast hoe goed de hersenen van de honderdplussers functioneren. ‘Daarvoor gaan we bij de hoogbejaarde mensen langs. We nemen neuropsychologische testen af. Kan iemand nog goed plannen of rekenen? Werkt het kortetermijngeheugen nog goed? Dat kun je testen door drie woorden te geven, en te zeggen: “U moet deze woorden goed onthouden, want ik vraag ze zo terug.” Vervolgens bespreek je iets anders. Als je de woorden later terugvraagt, en ze weten ze nog, dan functioneert hun kortetermijngeheugen goed.’ Bijzondere genen Uit steeds meer onderzoeken blijkt dat het afweersysteem een rol speelt bij het ontstaan van dementie. Daarom onderzoekt Holstege ook het bloed van de deelnemende honderdplussers. ‘Uit het bloed isoleren we DNA én cellen van het afweersysteem. Via genetisch materiaal van de honderdplussers willen we zien hoe hun afweersysteem afwijkt van het afweersysteem van mensen die

het hoogbejaarde brein wél dement worden. Als je genetica kunt gebruiken om te voorspellen wie uiteindelijk dement gaat worden, kun je mogelijk een toegepaste behandeling beginnen vóórdat de ziekte schade aanricht. Anders gezegd: als we erachter komen hoe de genen van gezonde honderdplussers betrokken zijn bij het gezond houden van hun hersenen, dan kunnen we de functie van die genen misschien namaken. Bijvoorbeeld in de vorm van een medicijn tegen dementie. Het medicijn zou je kunnen toepassen op mensen die niet die bijzondere genen hebben meegekregen.’

Toekomstdroom Biochemicus Henne Holstege: ‘Ik hoop dat de genetica van het afweersysteem en de hersenen van de gezonde honderdplussers ons kunnen leren hoe een menselijk brein tot op hoge leeftijd gezond kan blijven. Zodat er in de toekomst veel minder mensen last krijgen van dementie.’ Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

Kijken naar extremen Er zijn meerdere erfelijke afwijkingen bekend die een rol spelen bij het ontstaan van dementie. ‘Sommige genetische afwijkingen veroorzaken bijvoorbeeld een opeenhoping van amyloïd-bèta-eiwit in de hersenen. Dragers van zo’n genetische afwijking krijgen vrijwel zeker alzheimer. Maar we ontdekten ook dat bij het ontstaan van dementie bepaalde afwijkingen binnen een nieuw gen betrokken kunnen zijn. Deze bevinding diepen we verder uit binnen de families van dementiepatiënten. Bij de honderdplussers bekijken we juist de genetische factoren die voorkómen dat iemand dement wordt: we kijken dus naar extremen.’ Niets speciaals gedaan Uit het onderzoek van Holstege blijkt dat de honderdplussers niets speciaals hebben gedaan om hun hoge leeftijd en hun gezonde hersenen te behouden. ‘We zijn dan ook druk op zoek naar de erfelijke factoren die een bijdrage leveren aan het gezond blijven van hun brein.’

Het geheim van An Lengers-Gerritsen

‘Doorgaan met ademhalen’ Voor haar leeftijd van 103 jaar heeft An Lengers-Gerritsen geen verklaring. ‘Als mensen vragen hoe ik zo oud geworden ben, antwoord ik: “Doorgaan met ademhalen”. Ik leef net als alle anderen. Ik heb wel kwaaltjes, maar wat oud is, dat slijt. Mijn verstand is nog heel erg goed, dat vind ik het allerbelangrijkste. Ik woon zelfstandig, doe veel dingen zelf: koken, de was, mijn bed verschonen. Verder is goed contact belangrijk. Ik heb veel kennissen, en door mijn drie lieve kinderen ben ik ’s zondags nooit alleen. Ik ben een blij mens.’

Interessant Een nieuw geheugenpaleis Kasper Bormans Een nieuw geheugenpaleis is een unieke methode om het contact met mensen met dementie te verbeteren. Het boek geeft praktische tips om herinneringen een plaats te geven bij mensen met dementie. Het is een methode die het thuisgevoel vergroot in een vreemde (of vertrouwde) omgeving. Behalve het boek is er ook een toegankelijke, wetenschappelijk onderbouwde, mobiele applicatie voor de tablet: MemoryHome. Dit boek bevat een unieke code waarmee u meteen met deze applicatie aan de slag kunt gaan. Uitgeverij Lannoo, 2017. ISBN: 978-94-014-4740-9

17,99

Het Gordijn Kader Abdolah Abdolah kan door zijn vlucht naar Nederland niet terug naar Iran om zijn oude moeder te ontmoeten. In Het Gordijn beschrijft deze van origine Iraanse schrijver een ontmoeting met zijn moeder en zus in Dubai. Omdat zijn moeder steeds verder verdwijnt in de wereld van de dementie, treffen zij elkaar in dit voor iedereen veilige land. Het boek beschrijft liefdevol vanuit islamitisch perspectief deze bijzondere familieontmoeting. Uitgeverij Prometheus, 2017. ISBN: 978-90-446-3474-7

Het brein jouw verhaal David Eagleman Neurowetenschap is het dagelijkse werk van David Eagleman. Toch voelt hij iedere keer ontzag voor ‘dit vreemde, neurale materiaal’. In Het brein jouw verhaal maakt Eagleman een bijzondere reis door de hersenen. De neurowetenschapper neemt ons mee in hersenchirurgie, robotica, de werking van gezichtsuitdrukkingen, maar ook naar de wereld van extreme sporten, criminologie en de zoektocht naar onsterfelijkheid. Een toegankelijk, gepassioneerd geschreven boek met illustraties en kaders met bijzondere verhalen. Uitgeverij Q, 2018. ISBN: 978-90-214-0798-2

14,99

19,99

Mijn vader heeft kapotte hersens Christel Vallant-Opstal Wat gebeurt er met je als kind wanneer je vader of moeder niet-aangeboren hersenletsel (NAH) oploopt, door bijvoorbeeld een beroerte of ongeluk? Wat, als je vader of moeder niet meer thuis kan wonen? Welke emoties komen er dan boven en hoe ga je daarmee om? Een boek voor kinderen over een ouder met NAH bleek er nog niet te zijn, maar nu wel! Met ‘praatvragen’ kan het kind woorden geven aan zijn emoties en gedachten. Een leerzaam kinderboek, dat wordt ondersteund met heldere teksten en vele tekeningen. Uitgeverij Boekscout, 2017. ISBN: 978-94-022-4131-0

Folders Hersenen en beweging Beweging is goed voor iedereen, en het is nooit te laat om ermee te beginnen. In deze folder leest u over de verschillende soorten beweging en hoe u een bewegingsprogramma kiest dat bij u past.

LATER… als ik dood ben Over de dood praten is niet altijd gemakkelijk. De nieuwe glossy LATER... als ik dood ben doorbreekt dat taboe. LATER... wil mensen laten nadenken en met elkaar in gesprek laten komen over later. U krijgt veel informatie over alles wat met de dood te maken heeft. Ook leest u over wat er allemaal mogelijk is, bijvoorbeeld in vervoer, wat u met de as van een overledene kunt doen, of wat

een uitvaartondernemer precies doet. LATER... maakt het onderwerp ‘dood’ op veel manieren toegankelijk. De eerste editie kunt u bestellen via www.later-alsikdoodben.nl. De volgende editie verschijnt in september 2018, met daarin een artikel over de Hersenstichting.

Regel uw nalatenschap eenvoudig online Denkt u erover om de Hersenstichting te benoemen als erfgenaam? Of een vast geldbedrag aan ons na te laten? De Hersenstichting werkt samen met NuTestament. Op www.nutestament.nl regelt u eenvoudig online, voor een vast laag bedrag en in uw eigen tempo, een testament. Stapsgewijs stelt u zelf uw testament samen door bij elke vraag een keuze te maken. Ook is er dus de moglijkheid om een goed doel zoals de Hersenstichting in uw testament op te nemen. Het concept wordt vervolgens doorgestuurd naar een notaris bij u in de buurt, dan volgt een afspraak. Pas op het kantoor van de notaris wordt uw testament definitief gemaakt. Kijk op www.hersenstichting.nl > Steun-ons > Nalaten

Hersenen en slaap 90% van de Nederlanders slaapt binnen de aanbevolen duur van zeven tot negen uur voor volwassenen. Dat we genoeg slapen betekent echter niet automatisch dat we ook goede slapers zijn. Voldoende tijd in bed is niet hetzelfde als een goede nachtrust. In deze folder leest u meer over de symptomen van slapeloosheid, wanneer u naar de huisarts moet gaan en krijgt u tips voor gezonde slaap. Leven met dementie Dementie gaat helaas veel verder dan vergeetachtigheid. In deze folder leest u wat dementie precies is, wat de oorzaken en risicofactoren zijn en hoe dementie te behandelen is. Met praktische tips over hoe u als patiënt en als mantelzorger kunt omgaan met dementie. Leven met dementie

Geef om je hersenen

De folders Hersenen en beweging, Hersenen en slaap en Leven met dementie kunt u bestellen in de webwinkel van de Hersenstichting via www.hersenstichting.nl/webwinkel.

Alzheimer aanpakken met medicijnen en gezonde leefstijl Hersenonderzoek.nl De Hersenstichting, Alzheimer Nederland en het VUmc Alzheimercentrum hebben het online platform hersenonderzoek.nl in het leven geroepen om het effect van nieuwe behandelingen efficiënter te onderzoeken. Volgens neuroloog Niels Prins is de website enorm belangrijk om mensen te vinden die willen meedoen aan dementie-onderzoek. ‘Dementie-onderzoek wordt belemmerd doordat het vreselijk lang duurt om geschikte deelnemers te vinden. Soms járen! Op ons platform kunnen mensen zich aanmelden als vrijwilliger om deel te nemen aan dementie-onderzoek. Het is een soort Marktplaats waar we deelnemers koppelen aan hersenonderzoekers in Nederland. Met voldoende mensen kunnen we wetenschappelijke studies enorm versnellen. Hersenonderzoek.nl is met 8.800 vrijwilligers een gigantisch succes, maar dat aantal willen we graag uitbreiden!’ Iedereen vanaf 18 jaar kan deelnemen aan hersenonderzoek (ook mensen zonder dementie). U kunt zich via de website inschrijven: https://hersenonderzoek.nl/ over-meedoen/

Tekst: John Ekkelboom Fotografie: Ilco Kemmere | HH, Flip Franssen

Een adequate therapie voor de ziekte van Alzheimer is er nog niet. Onderzoekers Niels Prins en Marcel Olde Rikkert zien vooral heil in een combinatie van medicijnen en een gezondere leefstijl. Na zo’n dertig jaar intensief onderzoek is er nog steeds geen medicijn dat de ziekte van Alzheimer kan beteugelen. Dit geldt overigens ook voor andere vormen van dementie. Maar al dat onderzoek is zeker niet voor niets geweest, benadrukt Niels Prins, directeur van het Brain Research Center en neuroloog bij het VUmc Alzheimercentrum in Amsterdam. ‘We weten nu dat de ziekte wordt veroorzaakt door een ophoping van eiwitten – zoals het zogenaamde amyloïd-bèta – waardoor zenuwcellen niet meer met elkaar kunnen communiceren en hersencellen doodgaan. Die eiwitophopingen kunnen we met scans

of in hersenvocht via een ruggenprik opsporen, zodat het mogelijk is een diagnose te stellen. Jaren geleden kon dat alleen op basis van klachten en uiterlijke kenmerken.’ Alzheimervaccin Een juiste diagnose is voor de patiënt van wezenlijk belang. Nog mooier zou het zijn als er vervolgens een goede therapie voorhanden is. Prins doet vooral onderzoek naar het effect van medicijnen, waarbij hij verschillende invalshoeken bekijkt. Een daarvan is een medicijn tegen het ongewenste eiwit amyloïd-bèta. ‘Uit een studie in Zwitserland onder oude hoogleraren die nog niet dement waren en hoogleraren die alzheimer hadden en heel langzaam achteruitgingen, bleek dat zij antilichamen in hun bloed hadden. Die zijn nu nagemaakt en dat medicijn testen we bij patiënten.’ Een andere studie van de groep van Prins richt zich

Toekomstdroom Neuroloog Niels Prins wil de ziekte van Alzheimer met medicijnen bestrijden. ‘Van een doorbraak is helaas nog steeds geen sprake. Meer geld is nodig om sneller tot resultaten te komen. Wij hebben onze hoop gevestigd op medicijnen die de eiwitstapeling in de hersenen aanpakken.’ Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

Het kaartje Vergeetachtig? biedt in één oogopslag beknopte informatie over het geheugen en over wat te doen bij zorgen over het eigen geheugen. Bestel het kaartje Vergeetachtig? in de webwinkel van www.hersenstichting.nl.

op preventie met een vaccin waarin een beetje van het alzheimer-eiwit zit, waardoor het lichaam zelf de antilichamen gaat aanmaken. ‘Ook proberen we met een medicijn een enzym te remmen dat betrokken is bij de productie van dat eiwit. We hopen binnen enkele jaren met positieve resultaten te komen.’ Complex ziekteproces Marcel Olde Rikkert, hoogleraar klinische geriatrie van het Alzheimercentrum van het Radboudumc in Nijmegen, weet evenals Prins dat niet alleen medicijnen de oplossing zullen bieden. Hij omschrijft alzheimer als een

Toekomstdroom Klinisch geriater Marcel Olde Rikkert wil alzheimer op meerdere fronten aanpakken. ‘Iedere patiënt is anders en daarom willen we maatwerk bieden. We kijken verder dan alleen therapie met medicijnen. Verder pleit ik voor een dementievriendelijke maatschappij, waarin patiënten zich niet isoleren, maar deelnemen aan de samenleving.’ Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

zeer complex chronisch ziekteproces dat op meerdere fronten moet worden bestreden. ‘Het is niet uitsluitend een eiwitstapelingsprobleem. Er zijn vele oorzaken die elkaar beïnvloeden en versterken. Dat kan op het niveau van de genetica, de zenuwcellen, de netwerken tussen de hersencellen, maar ook op het niveau van psychische en sociale interacties. Zo kunnen de hersenverbindingen sneuvelen waardoor de prikkeloverdracht kan verminderen. De betreffende persoon voelt zich onzeker en gaat zich terugtrekken, met als gevolg dat de zenuwcellen nog minder prikkels krijgen en het ziekteproces versnelt. Andersom kan ook: dat iemand zich terugtrekt en door een prikkelarme omgeving uiteindelijk structuurverlies oploopt in de hersenen. Of dat er sneller schade ontstaat door chronisch slaaptekort, omdat de hersenen geen kans krijgen ’s nachts te herstellen.’ Individuele risicoprofielen Gezien deze complexiteit is het volgens de Nijmeegse hoogleraar noodzakelijk om iedere alzheimerpatiënt op al die niveaus te analyseren. Zijn groep probeert individuele risicoprofielen in kaart te brengen om uiteindelijk patiënten een gepersonaliseerde behandeling te kunnen geven. ‘Zo’n therapie kan uiteenlopen van medicijnen tot cognitieve therapie en slaaptraining. Maar ook advies op het gebied van leefstijl, zoals afvallen, stoppen met roken, meer

Hersenweetje Slaperige ouderen Veel ouderen hebben overdag last van slaperigheid. Dit zou kunnen komen door apneu. Bij deze slaapstoornis stokt de adem tijdens de slaap, wat de nachtrust verstoort. Onderzoekers ontdekten dat 65-plussers met slaapapneu ook een verslechterd denkvermogen hebben. Mogelijk betekent dit dat een betere nachtrust bijdraagt aan verbetering van het denkvermogen. Er wordt nog onderzocht of de behandeling van slaapapneu bij ouderen het denkvermogen verbeterd.

bewegen en meer sociale contacten. Doorgaans is een combinatie van interventies nodig om deze versnelde biologische veroudering te vertragen, een halt toe te roepen of misschien zelfs te voorkomen. Er is veel winst te boeken. Dankzij een gezondere leefstijl en betere zorg in het westen, komt alzheimer relatief gezien al steeds minder voor. Ik durf te voorspellen dat we niet alleen het moment waarop de ziekte zich openbaart kunnen uitstellen, maar ook het ziekteproces kunnen vertragen. Schade die eenmaal is ontstaan, is helaas onomkeerbaar.’ Om patiënten in hun kwetsbaarheid te kunnen volgen, ontwikkelt Olde Rikkert samen met andere universiteiten een app die beweging en sociale contacten en de veranderingen daarin volgt. Zo nodig kan hulp worden geboden.

Alles wat je bent verdwijnt

‘Alzheimer gaat van kwaad tot erger’

Tekst: Anja Bemelen Fotografie: Oscar Seykens

Had Egbert een burn-out? Lag het aan zijn karakter? Of was er iets anders aan de hand? Het duurde lang voordat er bij hem alzheimer werd geconstateerd. Volgens Leonie kwam dit doordat haar man diverse symptomen had, die niet onder één noemer te vangen waren. Er kwamen twijfels toen Egbert problemen kreeg met zijn coördinatie en het vinden van woorden.

‘Vroeger had Egbert een krachtige, heldere blik in zijn ogen,’ vertelt Leonie. ‘Hij werkte als zzp’er, was programmeur in logistieke planningen. Zijn laatste klussen waren voor de NAM en de Amsterdamse Noord-Zuidlijn. Hij leverde altijd secuur werk af. Plannen, organiseren, structureren; daar was Egbert goed in. Het werk paste bij hem. Hij was een goede collega. In zijn vrije

tijd dirigeerde hij Old Fellows & Friends, een brassband die hij had opgericht en waarmee hij regelmatig optrad. Daarnaast tuinierde en tenniste hij graag, en was hij een fanatiek voetbaltoeschouwer. Het jaarlijks organiseren van een voetbalspel onder collega’s kon je rustig aan hem overlaten.’ Papier versnipperen Acht jaar geleden merkte Egbert, toen 54, dat hij behoorlijk moeite kreeg met focussen. Water in een glas bijvoorbeeld kon hij niet meer onderscheiden van het glas zelf. Uit een scan bleek dat het hersengebied met het gezichtsvermogen bij Egbert was aangetast. Daarnaast kreeg hij motorische problemen; Leonie herinnert zich dat Egbert vaker moest nadenken bij het strikken van zijn veters. Daarbovenop werd hij dwangmatig. Als hij hoorde dat appels gezond waren, at hij wel twaalf appels op een dag. Had hij ergens gelezen dat water drinken beter voor je was, dan schoof hij de koffie terzijde, en dronk hij alleen nog water. Liters en liters. Leonie herinnert zich nog dat ze zijn werkkamer wilden reorganiseren. ‘Egbert wilde papieren door de papierversnipperaar halen, maar hij zag niet meer hoe hij dat moest doen en hoe het apparaat werkte. Toen versnipperde hij ze maar zelf met de hand. Dit versnipperen is hij blijven doen, ook later, in het verzorgingshuis Nieuw Mellens. Hij dacht dat versnipperen daar zijn werk was.’ Gevorderde alzheimer Toen Egbert met zijn auto de weg kwijtraakte, en uren later de politie op de stoep stond, was voor Leonie het moment daar een neurologisch onderzoek te laten doen. Uit het onderzoek kwam gevorderde alzheimer naar voren. Volgens Leonie vond Egbert dat maar onzin. ‘Hij bleef zijn ziekte ontkennen, ook al wist hij niet meer wie de Koning of welke dag het was.’ Omdat Egbert zijn ziekte niet onder ogen wilde zien, sukkelde de thuissituatie een beetje voort. Totdat hij een ernstige nierbekkenontsteking kreeg. Zijn toestand was kantje boord. Egbert kon niet meer

Nieuwe campagne Hersenstichting

‘Een hersenaandoening zet je leven op z’n kop’ Egbert is een van de gezichten van de campagne, die de komende drie jaar loopt. Aanleiding voor de campagne is het onderzoek van het RIVM naar hersenaandoeningen in Nederland (nov. 2017). Uit het onderzoek blijkt dat één op de vier Nederlanders een hersenaandoening heeft. Egbert en Leonie hebben nooit de publiciteit geschuwd. Ze vonden dat er een eerlijk beeld moest worden geschetst van alzheimer. ‘Daar hebben hij en ik het regelmatig over gehad. We wilden beiden met iedereen delen wat voor verschrikkelijke rotziekte dit is. Ook jongeren, mensen die dus nóg jonger zijn dan Egbert, overkomt deze ziekte. Er is veel ondersteuning en véél meer onderzoek nodig.’ Leonie hoopt dat er een tijd komt dat alzheimer al aan het begin kan worden aangepakt. Benieuwd naar Egbert en Leonie’s hele verhaal? Bekijk dan de minidocumentaire op www.hersenstichting.nl

plassen, niet meer praten en lag drie weken op een geriatrische afdeling, daarna ging hij naar verzorgingshuis Nieuw Mellens. Niet meer willen Egbert is op 3 maart overleden. Leonie ging elke dag naar hem toe en haalde hem tot in december 2017 elk weekend op. Thuis zijn vond Egbert fijn. ‘Ook thuis snipperde hij papier. Of hij genoot van de tuin. Maar Egbert ging hard achteruit. Hij was in Nieuw Mellens aan zijn einde toe. Hij at en dronk niet meer. Alle familieleden merkten dat hij niet meer wilde.’

‘Hij bleef zijn ziekte ontkennen, ook al wist hij niet meer welke dag het was’

In beweging voor Steeds meer mensen komen in beweging om geld in te zamelen voor de Hersenstichting en starten een sponsoractie. Kom zelf ook in beweging en start nu uw actie op. En aan alle actievoerders en donateurs: hartelijk dank!

Ook in beweging komen? Kijk op www.hersenstichting.nl > Steun-ons > Sponsoracties

Sander Versteeg

Marijke Dam heeft op de site van de Hersenstichting een sponsoractie ‘SCA3 ongewenst’ opgezet. Ze organiseerde de actie rondom haar afscheid als vertrouwenspersoon van de Rijksuniversiteit Groningen. Haar collega’s doneerden gezamenlijk € 1010. SCA3 is een hersenziekte die veel in haar familie voorkomt en waar ook Sander Versteeg, haar neef, aan lijdt. Heel hartelijk dank!

Susanne Dekker

Karoline On Line

Met de actie ‘24 uur sporten voor ADCA’ wil Susanne Dekker aandacht vragen voor deze zeldzame, erfelijke variant van ataxie. ‘Meer onderzoek is noodzakelijk en daar willen we zo veel mogelijk geld voor inzamelen.’ Haar actie leverde het prachtig resultaat van € 1370 op. Bedankt Susanne!

Het streefbedrag van ‘Karoline On Line’ was € 2000, maar de Sterren Gala Bingo in Weesp, voor meer onderzoek naar het voorkomen en behandelen van TIA’s, leverde het fantastische bedrag van € 3226 op. Karoline On Line, bedankt!

de Hersenstichting Collecteren voor vijf goede doelen, waaronder de Hersenstichting. ‘Waarom ook niet?’, zegt Anny Rovers, 72. ‘Collecteren betekent veel lopen, stilstaan, aanbellen, wachten en weer verder lopen. Soms best vermoeiend, maar waarom zou ik het niet doen? Ik ben nog vitaal en het is belangrijk om zo veel mogelijk geld op te halen.’ Anny doet vrijwilligerswerk. Véél vrijwilligerswerk. Op 19 december 2017 werd ze aangenaam verrast met een Koninklijke onderscheiding. ‘Ik kreeg een lintje van de burgemeester van Goirle voor mijn werk als vrijwilliger. Het stond in diverse lokale kranten, wat toch wel reacties teweegbrengt. Je wordt overal herkend en aangesproken.’ Anny, vijftig jaar getrouwd met Nico, heeft twee kinderen en zes kleinkinderen. Ze zat dertig jaar in het bestuur van de Zonnebloem, een organisatie waar ze nog steeds veel voor doet. Daarnaast collecteert ze voor het Reumafonds, KWF Kankerbestrijding, de Nierstichting, waar ze ook wijkhoofd van is, en het Oranje Fonds. En alsof het nog niet genoeg is, collecteerde de 72-jarige voor de zevende keer voor de Hersenstichting; dit jaar van 29 januari tot en met 3 februari. ‘De Hersenstichting kan met het collectegeld méér hersenonderzoek laten doen en goede voorlichting geven over hersenaandoeningen.’ Persoonlijke reden Het is belangrijk om geld in te zamelen vindt Anny, daarnaast heeft ze een persoonlijke reden om voor de Hersenstichting langs de deuren te gaan. Haar dochter, nu 45, kreeg op haar veertiende een hersenbloeding. ‘Ze lag dertig dagen op de intensive care,’ herinnert Anny zich. ‘Het werd niet duidelijk waarom zo’n jong iemand een hersenbloeding kreeg. Onze dochter hield er epileptische aanvallen en zware migraine aan over.’ Onzichtbare gevolgen Achttien jaar later, Anny’s dochter is dan 32, krijgt ze opnieuw een

Collecteren voor onderzoek en voorlichting

‘Als je NAH hebt, blijf je heel broos’ hersenbloeding. ‘Onze dochter is gelukkig opgekrabbeld na intensieve revalidatie. Maar als je niet-aangeboren hersenletsel (NAH – red.) hebt, blijf je heel broos. De omgeving krijgt te maken met iemand wiens gedrag veranderd is, met iemand die snel overprikkeld raakt. Het gaat tegenwoordig goed met onze dochter, maar de onzichtbare gevolgen zijn blijvend, zoals ernstige vermoeidheid en overprikkeling. Als ze in een bus zit die vervolgens volstroomt met gillende scholieren, dan stapt ze liever uit en wacht ze op de volgende bus. De laatste jaren is haar gezondheid stabiel, maar ze blijft onder controle staan.’ Altijd gul Door haar dochters NAH raakte Anny geïnteresseerd in hersenen. Anny volgde meerdere cursussen voor naasten

van mensen met NAH: Omgaan met NAH. Zeven jaar geleden bezocht ze de Publieksdag van de Hersenstichting. ‘Er stond een kraam met collectebussen. Ik gaf me daar op als collectant. Collecteren is vermoeiend, maar mensen zijn altijd aardig en geven gul. Dat maakt het werk leuk.’ De Hersenstichting breekt met de collecteopbrengst 2018 opnieuw een record. Ruim 18.000 vrijwilligers haalden tot nu toe € 1.401.921 op! Volgend jaar ook collecteren? Kijk op www.hersenstichting.nl > Steun-ons > Collecte

Studenten in gesprek met Martin van Boxtel (r), een van de juryleden van de Hersenstichting Challenge.

Oplossingen voor ouderen 32 uur lang je hersens kraken voor gezonde hersenen Studenten van verschillende opleidingen bogen zich tijdens de Hersenstichting Challenge over het vraagstuk: ‘Hoe kunnen we vijftigplussers motiveren om blijvend gezond te leven en zo hun hersenen gezond te houden?’ De meeste mensen weten wel dat voldoende beweging, voldoende sociale contacten en gezond eten goed voor ze zijn. Maar het is erg lastig om met dit gezonde gedrag te beginnen en het vol te houden. Apps, websites en andere hulpmiddelen kunnen daarbij helpen, maar passen niet altijd bij de leefwereld van de gebruiker. Ook is er onvoldoende expertise om het product te verspreiden, of de financiën ontbreken voor de invoering ervan. Flow Tijd voor de Hersenstichting om hier iets aan te doen. Daarom werd er op

9 en 10 maart in CORPUS een challenge georganiseerd, een evenement waarbij studenten van verschillende studierichtingen uitgedaagd werden en zich 32 uur lang bogen over de vraag: ‘Hoe kunnen we vijftigplussers stimuleren om een gezonde leefstijl vol te houden?’ Ideeën ontstaan immers in een flow, zo is de gedachte; je moet je bezig blijven houden met een vraagstuk. Begin je pas de volgende dag, dan is de flow verdwenen. Wel is het belangrijk om tijdens zo’n challenge te zorgen voor voldoende beweging, ontspanning en slaap. Daarom gingen de studenten regelmatig buiten wandelen, speelden ze Twister, kregen ze een massage en stonden er veldbedden klaar. Unieke challenge Uniek aan deze challenge is dat de studenten niet alleen werden bijgestaan door experts uit allerlei verschillende

vakgebieden, maar ook door vijftigplussers, de ervaringsdeskundigen. Zij weten immers als geen ander of de oplossingen aansluiten bij hun leefwereld. Zij spraken samen over gezonde hersenen om zo tot een effectieve oplossing te komen. Voor de studenten ging het om een vraagstuk dat nog ver van hun bed is. Het voordeel hiervan is dat zij met een frisse blik naar het vraagstuk kunnen kijken en met vernieuwende oplossingen kunnen komen. De vragen De studenten werkten aan drie specifieke vraagstukken, opgeworpen door verzekeraar Zilveren Kruis, kennisinstituut Leyden Academy en samenwerkingsverband Alzheimer Centrum Limburg. Het vraagstuk van Zilveren Kruis richtte zich op de thuissituatie: hoe zorg je dat mensen binnen de muren van hun eigen huis gezond eten,

voldoende bewegen en sociale contacten onderhouden? Leyden Academy concentreerde zich op de omgeving: hoe richt je de omgeving zo in, dat mensen gestimuleerd worden te bewegen? Alzheimer Centrum Limburg heeft al een app ontwikkeld: MijnBreincoach. Hoe zorg je dat die app door mensen gebruikt wordt en leidt tot gezonder gedrag? Leuke presentatie, warm concept Op de tweede dag mochten de studenten hun idee aan de jury presenteren. De winnaars waren de bedenkers van het idee: Stop & door! Dit is een project waarbij vijftigplussers als wijkambassadeurs worden ingezet om (eenzame) ouderen te helpen. Beide groepen blijven actief, zowel in beweging als op sociaal gebied. Het idee ontsproot aan het brein van Martijn Imhoff (master student Industrial Design aan de Technische Universiteit Eindhoven), Steve Koops (student interieurdesign

aan het Summa College) en Toon van Strijp (student software engineering aan Fontys Hogeschool). Het juryrapport: ‘Een ontzettend leuke presentatie, maar vooral een warm en menselijk concept!’ Stuk voor stuk uitdagend De challenge is een geslaagde onderneming. Volgens Koko Beers, projectleider van de Hersenstichting Challenge, waren de gepresenteerde oplossingen stuk voor stuk inspirerend. ‘De Hersenstichting wil iedereen helpen om de hersenen zo gezond mogelijk te houden. Tijdens de challenge hebben we goede ideeën gezien. Nu gaan we samen met de verschillende partijen kijken welke ideeën we kunnen ondersteunen en uitwerken.’

Tekst: Anja Bemelen Fotografie: Ilco Kemmere

‘Meer inzicht’ De studenten die gewonnen hebben, zijn blij met de prijs van € 1000. Toon (l), Steve (m) en Martijn (r) nemen vaker deel aan challenges of hackathons. Voor Martijn, master student Industrial Design aan de TU Eindhoven, is dit zijn zesde hackathon. ‘Ik vind het leuk om na te denken over een maatschappelijk vraagstuk en me bezig te houden met nieuwe technologie. Deze challenge was echter bijzonder. Ik ben geen ervaringsdeskundige, ik ken niet veel oude mensen en geen mensen met een hersenaandoening. Tijdens dit weekend heb ik meer inzicht gekregen in het leven van ouderen en wat ze nodig hebben.’

Vraag & antwoord De medewerkers van de Infolijn beantwoorden vragen over de hersenen en (gevolgen van) hersenaandoeningen. Een voorbeeld uit de praktijk: ‘Mijn man kreeg na langdurig onderzoek eindelijk de diagnose: dementie met Lewy-bodies (DLB). Waarom is een vroege diagnose van dementie met Lewy-bodies (DLB) belangrijk?’ Mensen met DLB hebben last van visuele hallucinaties en parkinsonachtige verschijnselen (stijfheid, trillen en problemen). Sommige patiënten hebben valse overtuigingen of wanen, waardoor ze zich agressief kunnen gedragen. Voor de familie is dit heel zwaar. Verder kunnen ze last hebben van angst, depressie, minder ruimtelijk inzicht en plotselinge bloeddrukdalingen bij het opstaan. Ook hebben ze vaak levendige dromen, en bewegen ze fors in hun slaap. Overdag hebben ze wisselende momenten van helderheid. Daarnaast hebben DLB-patiënten cognitieve achteruitgang, aandachtsstoornissen en overzichtsverlies. Hun geheugen blijft vaak goed. Bij DLB ontstaan in de hersencellen afzettingen van het eiwit alphasynucleine. Dit zijn de Lewy bodies of lewy-lichaampjes. Hersencellen sterven hierdoor uiteindelijk af. DLB wordt niet altijd herkend, waardoor mensen vaak lang moeten wachten op een diagnose. Dat is niet zonder risico. Soms worden anti-psychotica voorgeschreven, vanwege de hallucinaties en onrust die patiënten ervaren. De anti-psychotica kunnen echter leiden tot het ontwikkelen van ernstige lichamelijke klachten. Vroegdiagnostiek is dus van levensbelang! Meer informatie: Kijk op www.lewy.nl of bestel de brochure Leven met dementie via www.hersenstichting.nl. De Infolijn is op werkdagen bereikbaar van 9.30 - 12.00 uur. Bel 070-209 22 22 of mail: infolijn@hersenstichting.nl 17

Column Bart Chabot Fotografie: Evert-Jan Daniels|HH

Bart Chabot, dichter, schrijver en theatermaker, is ambassadeur voor de Hersenstichting.

Generatiekloofje Op een donderdagochtend belandde ik met hartklachten op de spoedeisende hulp: voor de zevende keer in anderhalf jaar, het werd routine. Mijn vrouw had me met de auto voor de ingang afgezet. ‘Bel me als je klaar bent, dan kom ik je ophalen. Het heeft geen zin om zes uur naast je te zitten zonder iets te kunnen doen, dan kan ik beter naar mijn werk gaan.’ De bedden van de patiënten waren van elkaar afgeschermd met een gordijn: je kon elkaar niet zien, wel horen. Naast me lag een oud echtpaar. De vrouw klonk bleek, broos en breekbaar: zij lag op bed. ‘Mevrouw De Jong?’ Dat moest de arts zijn. Mijnheer De Jong bevestigde dat mevrouw De Jong inderdaad mevrouw De Jong was. ‘Ik vrees,’ zei de dokter, ‘dat we u hier houden. U wordt opgenomen, voor een ablatie.’ ‘O,’ zei mevrouw De Jong, ‘daar ben ik niet blij mee. Een vriendin heeft dat onlangs gehad, een jaar of vijf geleden, en …’ ‘Geen zorgen,’ onderbrak de arts haar, ‘de apparatuur van nu is heel sophisticated.’ Het bleef stil naast me. Het echtpaar De Jong had geen idee wat ‘sophisticated’ betekende. Bij de jonge dokter daalde in dat hij nog heel wat had te leren.

Hoe houdt u uw hersenen gezond? Naarmate we ouder worden, worden de hersenen minder flexibel. Het kan dan lastiger zijn om op een naam te komen, een nieuwe vaardigheid aan te leren of snel te schakelen. Deze veranderingen horen bij het ouder worden. En al zijn de volgende tips geen garantie, u kunt zelf iets doen om uw hersenen en de verschillende mentale functies in een goede conditie te houden. Beweeg regelmatig Beweeg minimaal een half uur per dag. Hierbij is het belangrijk dat uw hartslag omhooggaat. Beweging zorgt voor de afgifte van bepaalde stoffen in de hersenen. Deze neurotrofines zijn belangrijk voor de ontwikkeling, groei en het functioneren van hersencellen. Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op onder andere het geheugen, de aandacht en het verwerken van informatie. Slaap voldoende Slaap heeft een belangrijke invloed op het geheugen; door slaap onthouden we wat we overdag geleerd hebben. Ook

Vitale hersenen

Een leven lang

Geef om je hersenen

Meer weten over het gezond houden van uw hersenen? Bestel de brochure Vitale Hersenen, een leven lang via de webwinkel op www.hersenstichting.nl.

helpt slaap bij het schoonhouden van de hersenen. Tijdens de slaap krijgen de hersenen namelijk als het ware een wasbeurt. Een bepaald type hersencellen krimpt tijdens de slaap, waardoor er meer ruimte in onze hersenen vrijkomt en schadelijke stoffen mogelijk beter weggespoeld en afgevoerd kunnen worden. Eet gevarieerd en gezond Een gezond voedingspatroon, met voldoende onverzadigde vetzuren, antioxidanten, vitaminen, mineralen en vetzuren heeft een positief effect op de mentale functies (onder andere het geheugen). Een voorbeeld van zo’n voedingspatroon is het mediterrane dieet. Dit dieet is rijk aan vis, fruit, zuidvruchten, peulvruchten en olijfolie. Onderneem regelmatig nieuwe activiteiten Blijf uw hersenen uitdagen. Dit kunt u doen door regelmatig activiteiten te ondernemen die nieuw zijn. Zolang u wordt uitgedaagd, worden er nieuwe verbindingen in de hersenen aangelegd. Het aanleggen van nieuwe verbindingen stopt niet als we volwassen zijn. Dit gaat nog door tot op hoge leeftijd. Dus volg een taalcursus, probeer een nieuw recept uit of neem eens een andere route naar uw werk. Ga aan de slag! En blijf het doen: het vitaal houden van uw hersenen is, net als uw lichamelijke conditie, een opgave waar u regelmatig in moet investeren. Laat u niet uit het veld slaan als de verbetering niet direct merkbaar is. Uw inspanningen hebben wel degelijk invloed op de gezondheid van uw hersenen.

Hersenstichting Postbus 191 2501 CD Den Haag Telefoon: 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl ISSN 1570-8519 IBAN: NL18 INGB 0000 000 860 BIC: INGBNL2A 16e jaargang, nummer 2 Redactie Anja Bemelen (eindredacteur), Corinda van Bohemen, Irene Broer, Lisanne van Daalen, Heleen Geubbels, Dirk-Jan Saaltink, Christel Sohier (hoofdredacteur), Jasmijn Vollering. Met dank aan Ad Anceaux, Ria Davis, Barbara Ellens, Henriëtte Hindriks, Sandra Oosterveen, Elise Turk, Tarquínia Zeegers.

Hersenkraker Zoek bij elk gegeven woord de juiste tegenstelling in het raamwerk. Onder het antwoord staat een letter die u in de oplossingsbalk invult. Let op: niet alle antwoorden in het raamwerk kunt u gebruiken, elf blijven er over. De oplossing kunt u vóór 14 juli 2018 sturen naar: Hersenstichting, Postbus 191, 2501 CD Den Haag. Of u stuurt een e-mail naar: hersenkraker@hersenstichting.nl. U maakt kans op één van de vijf exemplaren van Een nieuw geheugenpaleis van Kasper Bormans | Uitgeverij Lannoo.

1. Ingang

Nodig K

Uitgang A

Verleden C

Peuter T

Corpulent F

Verlegen B

Afkorting D

Held N

Patiënt I

Winter L

Gaaf H

Hectisch V

Armoede R

Koude U

Labiel T

Droefenis M

Harteloos G

Opbouwen P

Ongemak E

Uitdoven Z

Privé G

Haast S

Vijanden O

2. Toekomst 3. Beschadigd

Omslag An Lengers-Gerritsen Fotografie: Liesbeth Dingemans Grafische vormgeving Jannie de Groot, Hilversum Achterzijde Fotografie: Oscar Seykens Druk Drukkerij Tesink, Zutphen

4. Stabiel

De Hersenstichting zet alles op alles om hersenen gezond te houden, hersenaandoeningen te genezen en patiëntenzorg te verbeteren. Om dit te bereiken laten we onderzoek doen, geven we voorlichting en voeren we vernieuwende projecten uit.

9. Volwassene

Dit magazine verschijnt viermaal per jaar in een oplage van 80.500 exemplaren en wordt toegezonden aan donateurs en relaties van de Hersenstichting. Overname van tekstuele gedeelten van de inhoud is toegestaan, mits met vermelding van deze bron: HersenMagazine jrg. 16, nr. 2, mei 2018. Voor overname van hele artikelen en/of fotografie neemt u contact op met: abemelen@hersenstichting.nl.

Zinken A

5. Comfort 6. Rijkdom 7. Warmte 8. Arts

10. Liefdevol 11. Drijven 12. Lafaard 13. Openbaar

Oplossing: 1

De puzzeloplossing in HersenMagazine 4 – 2017 luidt: ‘uitputting’. Je onvervangbare hersenen van Kaja Nordengen | Uitgeverij Atlas gaat naar: I. Velthuis, Vries, J. Heinen-den Hertog, Aalten, S. van der Burg, Den Haag, O. Goezinnen, Soest en M.E. Boogaard, Dordrecht. De puzzeloplossing in HersenMagazine 1 – 2018 luidt: ‘herseninfarct’. Het Ontpiekerboekje van Corinne Sweet | Uitgeverij Unieboek Het Spectrum BV gaat naar: E.J. Goezinnen, Soest; A. Visser, Sittard, G. Griffioen, Soest; P. Heus-van Herpen, Oud Beijerland; R. Houweling, Helmond.

Het HersenMagazine is een uitgave voor donateurs en relaties van:

‘IK BEN BANG DAT MAMA STEEDS ZIEKER WORDT’

Een hersenaandoening zet je leven op z’n kop Ook het leven van Janet en haar dochter Alicia. Zeven jaar geleden kreeg Janet de diagnose ziekte van Parkinson. Het trillen wordt steeds erger, vooral ’s avonds. Dan kan Janet niet meer voor haar dochter zorgen, en zijn de rollen omgedraaid. Dat kan ook jou overkomen. Want 1 op de 4 heeft een hersenaandoening. Geef om je hersenen. Steun de Hersenstichting.

Geef op hersenstichting.nl