Hillenraad100 - editie 2016 def Nederlands

Jaargang 14 | 2016 Prijs € 15,00

Interviews met

Prof. dr. Willem Vermeend ‘Ooit was stilstand achteruitgang.

Nu is het de ondergang.

Dus aan de bak!’

Van keten naar netwerk

Generaal b.d. Peter van Uhm ‘Je kunt jezelf wel begrijpen, maar dat is niet genoeg. Je moet je omgeving begrijpen’

De honderd meest toonaangevende bedrijven in de tuinbouwsector

DÜMMEN ORANGE staat voor het beste in bloemen en planten als resultaat van meer dan 100 jaar ondernemen. ‘s-Werelds beste veredelaars verenigen bewezen technieken en de nieuwste innovaties en creëren zo een unieke en vernieuwende collectie bloemen en planten. De collectie is de grootste ter wereld en vormt het bewijs van onze passie en vakmanschap.

DÜMMEN ORANGE verbindt de wereld via de taal van bloemen en planten. Dat doen we vanuit oprechte betrokkenheid bij onze medewerkers, vanuit diepgewortelde waarden en onze onovertroffen passie om alleen het beste te doen.

Wij nodigen u graag uit om nader kennis te maken op DummenOrange.com

WE R W Bij Incotec werken we gedreven aan nieuwe en duurzame

voor de mondiale voedselproblematiek. Steeds meer

ontwikkelingen voor groente- en landbouwzaden.

mensen en dieren zijn afhankelijk van de opbrengst

Dat doen we in Enkhuizen en in onze andere

van een steeds kleiner landbouwareaal. Het is

vestigingen verspreid over alle continenten.

onze missie om met behulp van zaadverbetering

De door ons ontwikkelde en toegepaste

oogsten te optimaliseren op een zo duurzaam

technologieĂŤn dragen bij aan oplossingen

mogelijke manier.

Y U R W Ons succes wordt niet alleen ingegeven door wat we met

bundelen van onze gezamenlijke kracht, kennis en ervaring

zaad doen. Het is meer wat Ăş wilt dat we met uw zaad doen.

is essentieel en bepaalt onze verdere groei en ontwikkeling.

Alleen door heel scherp en nauw samen te werken met onze

Incotec lever t oplossingen: van pilleren, encrusteren, film

klanten kunnen we stappen maken die resulteren in een

coaten en primen tot analytische kwaliteitstesten. Bouw op

betere en meer uniforme opkomst van een gezond gewas. Het

Incotec en groei met ons mee!

Contributing to feeding the world, by getting the utmost out of your seed

the seed enhancement company Part of Croda International Plc

w w w. i n c o t e c . c o m

| Hillenraad100 | 2016 | 3

Colofon Uitgever Aldenborg B.V. Westlandse Poort ABC Westland 127 2685 DB Poeldijk

Research en samenstelling top 100 Hillenraad Partners Expertcomité www.hillenraad.nl

Redactie Henk de Kleine Anita Bassie Miranda Koelemij Martien Penning

Productiecoördinatie ANIQ Projectorganisatie

Eindredactie MiCOMM

Inhoud 5 Voorwoord van Martien Penning, uitgever Hillenraad100 over het thema Van keten naar netwerk

De visie van 6 Prof. dr. Willem Vermeend, voormalig staatssecretaris, minister en voorzitter van het Expertcomité van de Hillenraad100 over de houdbaarheidsdatum van de Nederlandse land- en tuinbouw 8 Peter van Uhm, voormalig Commandant der Strijdkrachten, over het veranderen naar een veel responsiever en dynamischer beroepsleger 12 Hillenraad Partners over het vergroten van de mogelijkheden

Hillenraad100 10 14 15 66 67

Het Expertcomité Intro Hillenraad100 De Hillenraad Top 100 Intro Hillenraad500+ De Hillenraad Top 500+

Ontwerp en vormgeving Stefan van den Ende Vormgvr

Opmaak en uitwerking Paul Scholte peanutsch.nl

Fotografie Fotostudio Gerard-Jan Vlekke

Advertentieboekingen Princetown Media 06 - 536 301 20

Productierealisatie ANIQ Projectorganisatie

Vertaling Tekom Vertalers BV

© Copyright Alle rechten voorbehouden. Overname van inhoud uitsluitend met voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Tuinbouwtoppers over het thema Van keten naar netwerk 64 Bert van Tol van Delft Research Group 72 John Willems van Bayer CropScience Vegetable Seeds 76 Wim van der Plas van Floral Trade Group

Tuinbouwondernemingen wereldwijd 71 Global players in tuinbouw 74 Het continent Noord-Amerika en Mexico

Tuinbouwtop in perspectief 78

Samenstelling en verdeling in de top 10 naar omzet en aantal medewerkers Samenstelling en verdeling in de top 100 naar categorie en regio Top 10 tuinbouwlanden wereldwijd in saladegroenten en sierteelt Top 10 tuinbouwgemeenten en tuinbouwproducten in Nederland Samenstelling en verdeling in de top 10 naar kasareaal en aantal buitenlandse vestigingen Samenstelling en verdeling in de top 100 naar eigendomsstructuur

Bij onze mensen staat u altijd op 1 Eigenlijk zijn alle ondernemingen in de tuinbouwketen stuk voor stuk te prijzen voor hun doorzettingsvermogen, doortastendheid, omzet, groot denken, duurzaamheid, maatschappelijke betrokkenheid, etc. Toch kennen lijsten als de Hillenraad100 altijd maar ĂŠĂŠn nummer 1.

Bij Holland Contracting staat u echter het hele jaar door, dag in dag uit, gegarandeerd op nummer 1. Ons team vaste medewerkers stelt namelijk gegarandeerd het beste team voor u samen uit meer dan 50.000 ingeschreven arbeidskrachten. Helemaal op maat toegesneden voor de werkzaamheden in uw bedrijf. En altijd met honderd procent toewijding en inzet.

Wilt u ook het hele jaar op nummer 1 staan? Bel ons voor een kennismakingsgesprek, wij praten nu eenmaal graag met winnaars.

Mensen maken het verschil!

Coldenhovelaan 14 2678 PS De Lier (Westland) T +31 174 51 86 95 E info@hollandcontracting.nl www.hollandcontracting.nl LinkedIn: Holland Contracting B.V.

Sub-Sponsor Hortigala

Voorwoord

| Hillenraad100 | 2016 | 5

Van keten naar netwerk

Hoe vat je de ontwikkelingen in de tuinbouw in enkele woorden samen? Niets leek mij toepasselijker dan: de beweging van keten naar netwerk. Dat is in de kern wat er nu in de tuinbouw speelt. De traditionele ketens worden niet alleen verkort, maar ook doorbroken.

Dat betekent dat de overzichtelijke tuinbouwketen achterhaald is, de wereld waarin je een vaste plek in de keten had. In rap tempo ontstaan nieuwe dwarsverbanden en nieuwe knooppunten. Hoe ga je in deze wereld van dynamische netwerken een nieuwe eigen plek verwerven?

Fibonacci

De afbeelding van een romanesco op de cover is in dit kader daarom zeer toepasselijk. Een netwerk van uitdijende, schijnbaar onregelmatige spiralen die sterk doen denken aan de Fibonacci-reeks. Dit is een bijzondere wiskundige reeks, waarbij de nieuwe waarde steeds de optelsom is van de twee voorgaande getallen. Verleg dit naar de tuinbouw en je zult zien dat de nieuwe tuinbouw ontstaat uit de optelsom van het voorgaande.

Dat is geen lineaire ontwikkeling, maar bijna een exponentiële. Dat raakt onmiddellijk aan een andere grote beweging: de door ons al vaker genoemde opkomst van nieuwe technologieën die elkaar versterken en weer nieuwe technologische mogelijkheden creëren. We zien ‘singulariteit’, letterlijk een fenomeen waarbij de oude wetten en regels niet meer gelden. In de tuinbouw is dat het punt waarbij bestaande technologieën en verdienmodellen ingehaald worden door nieuwe verdienmodellen gebaseerd op nieuwe technologieën. We zien disruptie en een steeds verdergaande symbiose tussen technologie, teler en consument.

Moreel kompas

Veel mensen zien al die technologische veranderingen niet direct als verrijking van de samenleving. Waar is de menselijke maat? Waar zijn de gedeelde waarden? Waar is de verbindende emotie? Want alle snelle ontwikkelingen (zowel technologisch, maatschappelijk als politiek) leiden tot heftige reacties en boude uitspraken die niet meer passen in de oude kaders van politiek ‘links’ of ‘rechts’. Eenvoudigweg teruggrijpen op een indeling naar christen of heiden uit de middeleeuwen, biedt immers ook geen goede handvatten meer voor onze tijd. Maar hoe brengen we ordening aan in ons denken en doen in een sterk veranderende wereld?

Het draait niet alleen om motivatie of doelen, maar nog veel meer om het moreel kompas en de effecten van ons handelen. Peter van Uhm heeft hier een heldere visie op.

Open versus gesloten

Nog een stapje verder gaat de analyse van Europa-specialist en Duitse historicus Ulrich Speck. Die ziet de Brexit als een duidelijk teken van het definitieve einde van de Koude Oorlog en als een helder signaal dat de contouren van de nieuwe ordening schetst. De wereld ordent zich naar burgers die zich richten op een open of gesloten maatschappij. Het ene cultuurbeeld is dat van open, globalisering, kosmopolitisch, onderzoeken, verbinden en met een grote diversiteit aan buren. Het andere beeld is dat van het platteland met de gesloten cultuur gericht op behoud, afschermen en vasthouden aan het postmoderne paradijs. Deze tweedeling is niet alleen zichtbaar in Engeland, maar ook in Amerika en grote delen van Europa. En zelfs in onze eigen tuinbouwwereld.

Netwerkstrategieën

Ook hier zien we weer een prachtige parallel met wat de militaire strategieboeken zeggen: ‘shape the battle field’ en creëer manoeuvreer­ ruimte. Nieuwe strategieën draaien om het vergroten van je mogelijkheden, het denken in netwerken, dynamische verbindingen maken, manoeuvreer­ ruimte creëren, van gesloten naar open bewegen. Het lijkt mij dat het thema van keten naar netwerk helder is. Aan u de uitdaging een eigen plek in het netwerk te creëren. In het magazine leest u er meer over.

Ook wij gaan veranderen

In al deze ontwikkelingen maken wij ons op voor ons derde lustrum in veranderende tijden. Dat betekent dat ook wij de bakens gaan verzetten.

Een nieuw model, een andere ranking en (het zal u niet verbazen) meer geënt op netwerken dan op ketens. Dat is volgend jaar. Maar eerst kijken we graag met u naar de ranking van deze 14e editie.

Martien Penning

6 | Hillenraad100 | 2016 |

Interview

Prof. dr. Willem Vermeend, voormalig minister, staatssecretaris, ondernemer en voorzitter van het expertcomité ‘In de komende decennia wordt er wereldwijd 13.000 miljard dollar aan Climate Change uitgegeven. Daar hoor je als jezelf respecterende Nederlandse groene onderneming bij te zijn!’

Interview

| Hillenraad100 | 2016 | 7

De uiterste houdbaarheidsdatum van de Nederlandse land- en tuinbouw Na acht jaar neemt Prof. dr. Willem Vermeend afscheid als voorzitter van het expertcomité. Dat wil allerminst zeggen dat hij een versnelling lager gaat draaien. Integendeel. De agenda is vol met het aanjagen van start-ups en het hoogleraarschap Economie 4.0. Tevens is hij sinds februari 2016 speciaal FinTech-gezant namens de Nederlandse overheid. Zijn dringende boodschap aan de Nederlandse land- en tuinbouw: ‘Ooit was stilstand achteruitgang. Nu is het de ondergang. Dus aan de bak!’

Als hoogleraar zal Willem Vermeend menigmaal tegen beginnende studenten hebben gezegd: ‘Dames, heren, welkom in dit nieuwe jaar. Ik wil u niet ontmoedigen, maar tegen de kerst is de helft van u verdwenen.’ De betere studenten zagen dat als stimulans om alles uit de kast te halen, en dat is precies ook het advies dat de scheidende voorzitter van het expertcomité van de Hillenraad100 de lezer wil meegeven.

‘Ik sprak enige tijd geleden met een topman van Google’, herinnert hij zich. ‘Ik meende dat hij en Google zich toch geen zorgen hoefden te maken.

Zo’n gigantische onderneming is niet meer uit de wereld weg te denken. De man moest lachen: “Willem, op dit moment zitten er duizenden slimmeriken op zolderkamers te bedenken hoe ze ons kunnen vervangen. Eén smartass daarvan kan voldoende zijn om ons om te doen vallen.

We maken ons geen illusies.” Die instelling, die mis ik bij te veel ondernemers in de Nederlandse land- en tuinbouw. “Het gaat toch goed?”, zeggen velen. “We maken weer winst, de recessie is voorbij.” Ik zeg dan dat we nu niet meer dan een opleving van de Oude Economie beleven. Ik geef het tien jaar en de wereld ziet er onherkenbaar anders uit dan nu. Tien jaar. Me dunkt dat je dan morgen moet beginnen met het aanpassen van je businessmodel.’

4.0. En ik koppel daar nadrukkelijk nog een derde pijler aan: de afspraken die in Parijs zijn gemaakt tijdens de 2015 United Nations Climate Change Conference. Deze trits gaat een enorme impact hebben op de wereldeconomie en biedt stuk voor stuk kansen voor de Nederlandse land- en tuinbouw. Tot mijn spijt en verbazing zie ik er eigenlijk heel weinig van terug in de totale sector.

Hier en daar is een individueel bedrijf wat aan het doen met drones, sensoren of robotica.

Maar het gebeurt niet over de grote linie. Terwijl je de wereld van morgen niet meer in je eentje te lijf kunt gaan. Vergeet de keten. Ga denken in netwerken, want alles en iedereen wordt aan elkaar geknoopt. Wie nu niet wakker wordt, kan het schudden.’

‘Ooit was stilstand achteruitgang.

Nu is het de ondergang.

Dus aan de bak!’

Op naar de Economie 4.0

In zijn kenmerkende snelle stijl van vertellen somt Willem Vermeend op wat iedere onderneming in elke sector gaat raken. ‘Ten eerste gaan we een versnelde opmars van digitalisering meemaken.

De phablet, het grote broertje van de smartphone en het kleine neefje van de tablet, wordt voor miljarden mensen het multifunctionele venster(tje) op de wereld. Informatie binnenhalen, communiceren, onderwijs genieten, het gaat allemaal via dat ene device. Ik zie in India dat deze phablet de plaats heeft ingenomen van onze aloude schoolboeken; kinderen halen er hele cursussen mee binnen. Ook opmerkelijk: India slaat in één machtige beweging de laptop over.

Opkomende economieën kunnen dat als geen ander: meteen een innovatie omarmen, waar wij nog last hebben van de wet van de remmende voorsprong.

Ten tweede gaan we een toevloed zien van nieuwe, disruptieve technologieën: Internet of Things, alles wat te maken met big data analyse, Kunstmatige Intelligentie, Blockchain, drones, robotica. De combinatie van deze twee bewegingen is de brandstof voor de Economie

De jackpot: 13.000 miljard dollar

Juist de kracht en de omvang die de Nederlandse land- en tuinbouw nu heeft, is ook haar achilleshiel, meent Willem Vermeend. ‘Het oogt allemaal zo solide, wie zou dat in de war kunnen schoppen? Wel, dat zijn die talloze start-ups die ik in Engeland aan het werk zie. Zij spelen in op de kansen die de Climate Change biedt. In de komende decennia wordt er 13.000 miljard dollar aan die ontwikkeling uitgegeven. Daar hoor je als jezelf respecterende Nederlandse groene onderneming bij te zijn! In het verleden werden de kleine vissen door de grote opgegeten, nu worden de langzame vissen opgejaagd en opgegeten door de snelle. Te veel ondernemers leven nog met de gedachte dat je groot moet zijn om te overleven. Nee, je moet snel zijn. Dus rap kennis nemen van wat wereldwijd al die greentec start-ups aan het bedenken zijn. Zij zien wat velen nog niet zien: greentec wordt booming business omdat je daarmee beantwoordt aan een mondiaal groeiende behoefte: CO2-uitstoot met technologie terugdringen. CO2 wordt in

toenemende mate een kostenpost waar bedrijven vanaf willen, ook om imagoredenen. Als je daarvoor slimme oplossingen bedenkt, staat de wereld voor je in de rij. En ga ook vandaag nog op zoek naar start-ups die de logistiek, financiering of marketing gaan challengen. Behoud daarbij van je huidige businessmodel wat goed is en pas uit de Economie 4.0 toe wat jou verder brengt.

Zoek naar partners die nu buiten je blikveld vallen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het Alibaba handelsplatform. Als je daar online zaken kunt en mag doen, sla je wel even grotere slagen dan bij de retailer om de hoek.’

Een nieuwe Hillenraad100?

Hoewel (om misschien wel omdat) hij zelf een politieke loopbaan achter de rug heeft, raadt Willem Vermeend het af om te wachten op de politiek. ‘Terwijl politici overleggen, ontwikkelt de wereld zich verder. Staar je dus niet blind op het topsectorenbeleid en kies je eigen route.

Ga je niet ergeren aan het feit dat het onderwijs niet de juiste mensen meer aflevert, maar ga ze zelf opleiden. Er zijn al volop ondernemingen die zelf een HBO runnen, want de gevestigde orde doet het niet. En ten slotte zou ik het niet vreemd vinden als de Hillenraad100 volgend jaar bedrijven eens langs de meetlat van de Economie 4.0 gaan leggen. Hoe scoor je op de toepassing van nieuwe technologie, in hoeverre sta je open voor greentec waar ben je voorloper in, in big data, sensoren of drones? Ik denk dat zaadbedrijven daar nog heel behoorlijk op scoren, maar dat je er met een innovatie als een bloem in een nieuwe vorm of kleur niet bent.

Want uiteindelijk draait het om een niveau hoger: waar zit je netwerk, wat is je verbinding met de toekomst? Ik kijk dan ook reikhalzend uit naar een Hillenraad100 die bedrijven nog meer beoordeelt op toekomstperspectief dan op het huidige resultaat. Want als ik naar mezelf kijk: ooit dacht ik in vijfjarenplannen. Dat werden drie jaren, één jaar, een kwartaal. Morgen kan je ingehaald zijn.

Dus dat wordt een disruptieve lijst.’

8 | Hillenraad100 | 2016 |

Interview

Voormalig Commandant der Strijdkrachten Peter van Uhm ‘Wees je altijd bewust van wat er om je heen gebeurt. Wij leren onze mannen, zoals we dat noemen, situational en cultural awareness.

Je kunt jezelf wel begrijpen, maar dat is niet genoeg. Je moet je omgeving begrijpen.’

Interview

| Hillenraad100 | 2016 | 9

Soms ben jezelf je grootste vijand Als er iemand is die de thematiek van dit jaar op het lijf geschreven is, dan is het Peter van Uhm, voormalig Commandant der Strijdkrachten. Als zodanig mocht hij mede leiding geven aan een organisatie die na de Koude Oorlog moest veranderen in een veel responsiever en dynamischer beroepsleger. Want inmiddels weten we, zelfs iemand in een vrachtwagen op een Franse boulevard kan de strijd aangaan. Wat kunnen we daarvan leren?

Tijdens ons gesprek memoreert Peter van Uhm een klassieker uit de krijgsgeschiedenis. In mei 1940 dachten de Belgen zich veilig achter hun fort Eben-Emael bij Luik. Hoe zou de Duitse Wehrmacht daar ooit langskomen? Er was immers in het Interbellum jaren aan gebouwd, net als aan de Maginotlinie. Nee, dat ging niet gebeuren. Op internet staat letterlijk deze tekst te lezen: ‘Organisatie, innovatie en durf waren de sleutels voor het Duitse succes.’ Want de Duitsers deden het ondenkbare: een handvol parachutisten veroverde in luttele minuten het fort. Zo kan Peter van Uhm tientallen voorbeelden uit zijn metier noemen waar de combinatie van slimmer manoeuvreren, een duidelijke missie en onorthodox denken elk speelveld compleet kan veranderen, binnen de kortste keren. Precies zoals de duikboot dat deed, in de Eerste Wereldoorlog. Ineens kwam het gevaar ook van onderen. ‘Toen ik in 1972 naar de KMA ging,’ vertelt Peter van Uhm, ‘was al ons denken en doen geconcentreerd op het Warschaupact. De Noord-Duitse Laagvlakte, daar ging het om. Toen ik in 2008 met militair pensioen ging, had ons leger missies achter de rug in onder andere Afghanistan. Mijn eigen zoon is gedood door een bermbom, een vrijwel onzichtbare vijand. Wie gaan het in deze steeds dynamischer, transparantere wereld redden? In zijn boek The World Is Flat noemt Thomas Friedman enkele typen mensen die overleven, maar je kunt het zo doortrekken naar organisaties: The Very Special (maar niet iedereen is een Steve Jobs), The Very Specialized (maar niet iedereen is van de ene op de andere dag hersenchirurg) en The Adaptable (daar kun je morgen mee beginnen).’

Niets doen of iets doen

Het voorbeeld van het fort Eben-Emael laat volgens Peter van Uhm zien dat niets doen ook een actieve daad is. ‘Je kunt ervoor kiezen om alles over je heen te laten komen, om te kijken waar het schip strandt. Wij leren onze mannen in het veld dat ook die schijnbaar passieve houding ongewenste gevolgen kan hebben, ook dan draag je verantwoordelijkheid voor wat er gebeurt. Want je maten liggen in bivak en jij houdt de wacht. Er nadert iemand. Wat doe je? Niets of iets? Wees je dus altijd bewust van wat er om je heen gebeurt. Wij leren onze mannen, zoals we dat noemen, situational en cultural awareness. Je kunt jezelf wel begrijpen, maar dat is niet genoeg. Je moet je omgeving begrijpen. Vandaar ook dat we de jongens die we op missie naar Afghanistan stuurden, ook in de moskee in Nederland lieten kijken. En als je dan zo’n beetje alles op de radar hebt, komt de volgende cruciale beslissing: welke kant willen we eigenlijk op met z’n allen? Hebben we enig idee

van richting? Want je kunt pas echt adaptable zijn als je zelf een houvast hebt. Anders ben je niet adaptable, maar een speelbal. Dat vraagt leiderschap. Wij leren onze mannen dat iedereen bij een missie mag, nee: moet, meepraten over wat we gaan doen. Je wilt alle informatie hebben die er is. Alleen dan kun je alles tegen elkaar afwegen. Het grootste gevaar van organisaties is het hebben van een kopman met een ego. Er is een essentieel verschil tussen gelijk krijgen en het juiste besluit nemen. Iedereen moet weten wat er is besloten en waarom. Zo creëer je Unity of Effort. Dan heeft iedereen van laag tot hoog hetzelfde doel voor ogen. En of je dat doel dan van links of van rechts nadert, dat is irrelevant.

Bepaal de randvoorwaarden. Maar vertrouw ook op de professionaliteit van je mensen, maak gebruik van individuele creativiteit. Dan kunnen ze verstandiger iets of niets doen.’

‘Het grootste gevaar van organisaties is het hebben van een kopman met een ego’ Vergeet je eigen context

Peter van Uhm heeft er in zijn carrière altijd sterk aan gehecht om spiegels om zich heen te verzamelen. Niet om zichzelf in zijn uniform te bewonderen, maar spiegels die anderen hem voorhielden. ‘Zo gingen we na een aantal buitenlandse missies op gesprek bij organisaties waar we voordien niet of nauwelijks mee spraken.

Het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking.

Maar ook ngo’s als Oxfam Novib, VNO-NCW. We schrokken ons kapot. We kregen een beeld waar we onszelf helemaal niet in herkenden!

Het heeft ertoe geleid dat we veel meer samen met die organisaties zijn gaan optrekken.

Hun doel (diplomatie, development) werd een vast onderdeel van ons doel (defense). Zo ontstond de bekende 3D-benadering van Defensie. We hebben onszelf op dat vlak als het ware opnieuw moeten uitvinden. Daar heb je gewoon andere bij nodig.

Ik ben ervan overtuigd dat de organisaties van de toekomst daarom open organisaties moeten

zijn. Je moet de buitenwereld binnenlaten.

De Engelsen zeggen dat mooi: “You better have them standing inside pissing outside than standing outside pissing inside.” Dus organiseer je eigen weerwoord.’

Unity of Effort

Het prettige van de aloude keten is, dat elke ketenpartner zich in feite volop kan concentreren op de eigen business. Als iedereen dat succesvol doet, is de missie zogenaamd geslaagd. ‘Dat werkt alleen zolang die keten in stand blijft’, zegt Peter van Uhm, ‘en we hebben inmiddels veel voorbeelden van oude samenwerkingsverbanden die er niet meer zijn. Wil je dus jezelf doorontwikkelen naar een netwerkspeler, dan kom je in een veel meer fluïde omgeving. Het komt neer op vertrouwen op de ander en je eigen moreel kompas. Vertrouwen kan beschaamd worden, maar je eigen morele kompas heb je wél in de hand. Wees open in waar je zelf staat, wat je van de ander vraagt en heb ook iets te bieden. Je medewerkers merken en voelen het meteen als je gaat marchanderen.

Dat moet ook de kracht zijn van je mensen intern.

Selecteer je medewerkers daarop: kunnen zij mee in waar je gezamenlijk naartoe wilt? En selecteer ook je netwerkpartners daarop: snapt iedereen het gezamenlijke doel, is iedereen daartoe uitgerust, kun je op elkaar vertrouwen? Loyaliteit naar anderen toe is ook: op tijd nee kunnen en durven zeggen. Het is ontegenzeglijk lastiger dan werken in gesloten ketens. Maar weet wel: de toekomst is aan de mensen en organisaties die open zijn.’

Expertcomité

10 | Hillenraad100 | 2016 |

a

André Nieuwenhuijse

Coördinerend beleidsmedewerker/ketenmanager tuinbouw, EZ/DG Agro

‘De Nederlandse topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen staat de komende jaren voor een aantal maatschappelijke opgaven, onder andere op het gebied van duurzaamheid.

Om koploper te blijven en investeringen te kunnen doen in duurzaamheid is marktgericht ondernemen en versterking van de afzetkracht wenselijk. Op deze wijze blijft het perspectief voor de tuinbouw behouden. Daarnaast is er de trend van een steeds groter bewustzijn van de burger en consument ten aanzien van het belang van goed en gezond voedsel, en het belang van groen in de leefomgeving voor zijn eigen welbevinden.

Hierop kan de tuinbouw als geen ander inspelen.

Het is zaak de consument in Nederland en daar­ buiten te verleiden tot een hogere consumptie van groenten en fruit. De verdere verstedelijking in de wereld biedt kansen voor de sierteelt- en plantensector om de steden leefbaar te houden.’ b

Fred van Heyningen

Voormalig directeur food en agri international bij de Rabobank*

‘De Hillenraad100 is weliswaar de eredivisie van de Nederlandse tuinbouwsector, toch is zelfs dit een behoorlijk statische groep. Er zijn (te) weinig nieuwe snelgroeiende bedrijven in de lijst. Binnen bedrijven zelf wordt wel geïnnoveerd, maar de optelsom van het cluster zou meer moeten zijn dan de som der delen. Er zijn te weinig nieuwe snelgroeiende bedrijven voor een dynamische sector zoals de (glas)tuinbouwsector om gezond en vernieuwend te blijven. Het benoemen en onderkennen van dit manco is het begin van een oplossing. Deze constatering kan het begin zijn van een oplossing voor die uitdaging.’ *Fred van Heyningen is per 1 september 2016 in dienst getreden als directeur bij Nature’s Pride, hiervan is het expertcomité tijdig op de hoogte gesteld.

c

Niels Louwaars Directeur Plantum

‘In mijn optiek spelen er drie trends die in de komende jaren de kwaliteit van uitgangsmateriaal voor zowel telers, handel als consument verder zullen verhogen.

In de sierteeltveredeling zien we de onderzoekscapaciteit toenemen, dankzij samenvoeging van en samenwerking tussen bedrijven. Zo kunnen “hogere doelen” zoals een antwoord op beperkingen in chemische gewasbescherming worden aangepakt.

De groentezaadveredeling versterkt zijn mondiale toppositie in een groeiende markt, door steeds meer oog voor partijen verder in de keten te hebben. De opkweek van jonge planten professionaliseert verder en zoekt naar wegen om de positie in de (internationale) keten te versterken.’ d

Nico van Ruiten

Voorzitter LTO Glaskracht

‘Toenemende marktgerichtheid en verdere verduurzaming zijn twee dominante trends in de glastuinbouwproductie. Toe­ nemende marktgerichtheid krijgt vorm

door conceptontwikkeling, marktonderzoek en ketensamenwerking. Soms gebeurt dit door individuele bedrijven, maar meestal in samenwerking met gelijkgestemde collegabedrijven. Verdere verduurzaming zien we op alle onderdelen van de bedrijfsvoering; van energie en plantgezondheid tot Personeel & Organisatie.

De productiebedrijven in de Hillenraad100 laten zien dat het succesvol inspelen op deze trends veel kansen en rendement biedt. Mede door deze voorbeeldwerking zie ik dat deze ontwikkeling bij veel meer bedrijven plaatsvindt, waardoor de sector haar ‘license to produce’ en ‘license to deliver’ kan verdienen en behouden.’ e

Harm Maters Voorzitter AVAG

‘De meest belangrijke mondiale trend is uiteraard dat de vraag naar gezond en veilig voedsel enorm toeneemt. De groeiende wereldbevolking vraagt om een breder assortiment, de wereld heeft ook steeds meer duurzame productiemethoden nodig.

Die behoefte wordt al voor een belangrijk deel door Nederlandse spelers ingevuld, getuige de toenemende export van greenhouse technology door leidende, Nederlandse onder­nemingen.

Maar we zijn er nog lang niet. Er is meer innovatie nodig, ook op het vlak van financiering en integrale projectrealisatie. Internationaal ontstaat er vraag vanuit investeerders die kansen zien in gezond en veilig voedsel voor de groeiende wereldbevolking.

Nederlandse ondernemingen zullen zich nog meer dan in het verleden moeten richten op integraal kennismanagement.’ f

Martien Penning Directeur Hillenraad

‘Los van de keten, klinkt bevrijdend, maar is voor veel spelers uit de sector ook beangstigend.

Want in een netwerksamenleving kunnen snel combinaties worden gevormd die je kansen vergroten, maar netwerken kunnen zich ook tegen je keren als je in de razendsnelle publieke opinievorming even in het verkeerde daglicht staat. Het draait steeds meer om het vergroten van je mogelijkheden en het verkorten van je responstijd. Tuinbouw is inderdaad een mondiale topsport geworden.’ g

Jan van den Heuvel

Ondernemer, oprichter Hagé

‘De veranderingen in de markt zijn dynamisch en versnellen. De supermarktwereld bepaalt de regie, vooral op aandringen van diverse maatschappelijke organisaties. Het vraagt een noodzakelijke schaalgrootte om te kunnen voldoen aan de hieruit voortkomende veelvoud aan regulering ten aanzien van gewas­bescher­ming, bestrijdingsmiddelen, certificering, registratie en wat dies meer. Zij maakt het de kleinere bedrijven daarmee zeer moeilijk en roept hen op (ja, dwingt ze welhaast) te gaan samenwerken of te fuseren of wellicht naar een overnamekandidaat om te zien. Alleen dat schept overlevingskansen.

Zo kunnen ze hun functie binnen het grote geheel blijven vervullen naar de markt. Wellicht komt hun inzet dan beter tot zijn recht, mede omdat ook nauwe samenwerking met zaadbedrijven (verlangd door de retail) een must is.’

h

Cees Uitbeijerse

Accountant, tuinbouwspecialist BDO Accountants & Adviseurs

‘In de komende jaren zal de trend doorzetten die al jaren zichtbaar is. We zien een steeds volwassenere markt, waarbij toetreding lastiger wordt, de ketens worden verkort en het voor de toonaangevende bedrijven mogelijk is gezonde rendementen te realiseren. Hierbij is de rode draad dat deze bedrijven “agile” zijn en zich razendsnel aanpassen aan de uitdagende marktomstandigheden. De meer coöperatieve organisatiemodellen lenen zich hier van nature minder voor. Zij gaan dan ook in rap tempo terrein verliezen in de sector.’ i

Herman de Boon Oud-voorzitter VGB

‘De veiling als traditionele afzetorganisatie paste nog bij de bloemisterijsector van 2010. Dat instituut past niet meer bij de bloemisterijsector van 2020. Die wordt namelijk gekenmerkt door nieuwe horizontale en verticale samenwerkingsverbanden voor optimalisatie, innovatie en waardecreatie in de afzetketen.

Wil de veiling mee in het realiseren van nieuwe klantwaarden, dan moet ze transformeren naar een ondersteunend, collectief, digitaal dienstverleningsplatform.’

Arnold Hordijk

Bestuurder, adviseur en commissaris

‘Schaalvergroting en professionalisering zetten hard door in zowel productie als handel.

Mede daardoor nam het aantal ondernemers in de glastuinbouw de afgelopen tien jaar structureel met 5% per jaar af. Niet iedereen blijkt te beschikken over het allround hoogwaardige ondernemerschap dat vandaag de dag gevraagd wordt. Het gaat om meer dan teeltkennis en -ervaring. Ook bekwaamheden op het gebied van markt en commercie, financiën, logistiek en automatisering plus strategisch denkvermogen gaan steeds sterker tellen. Het vak wordt met de dag complexer.’

Gert Mulder

Directeur GroentenFruit Huis

‘Voor velen herkenbaar; als je de grens over gaat wordt er met bewondering over het Nederlandse tuinbouwbedrijfsleven gesproken. Fijn om te horen, maar het mag ons niet in slaap sussen.

Even zo vaak ben ik onder de indruk van de innovatiekracht van tuinbouwbedrijven elders in de wereld. Ik hoop dat de Hillenraad100 ieder bedrijf inspireert om weer een stap vooruit te zetten. Dus laten we vooral niet vergeten om naar buiten te blijven kijken.’

Expertcomité

| Hillenraad100 | 2016 | 11

De Nederlandse tuinbouw moet meer verbindingen aangaan om nieuwe mogelijkheden te creëren I n de Hillenraad100 brengen we jaarlijks de bewegingen van de sector in kaart.

We zien welke afslagen de meest toonaangevende tuinbouwondernemingen van Nederland in het afgelopen jaar namen en waar hen dat bracht. Maar de Hillenraad100 is ook een kruispunt waar gisteren, vandaag en morgen samenkomen. Met het thema, in het visieartikel en in een aantal profielen werpen we een blik vooruit. Dat doen ook de leden van het expertcomité. Welke trends zien zij als toonaangevend voor de komende jaren? Elk lid van het comité beantwoordde die vraag uiteraard vanuit de eigen invalshoek. Het geheel geeft een divers beeld van wat er op de sector afkomt en wat ons allen te doen staat.

a

b

c

d

e

f

g

h

i

12 | Hillenraad100 | 2016 |

Martien Penning, Hans van den Ende en Jaap Stolze, Hillenraad Partners ‘De echte ondernemers werken op basis van Dynamic Routing: zij vergroten hun mogelijkheden door ervoor te zorgen dat er meerdere afslagen zijn en nemen niet automatisch “the road less travelled”.’

Visie

Visie

| Hillenraad100 | 2016 | 13

Vergroot je mogelijkheden

Het is het jaar waarin een Amerikaanse presidentskandidaat een muur langs een grens ziet als oplossing voor een probleem. Het jaar waarin een Nederlandse politieke partij terug wil naar het vaste dienstverband als norm. Het jaar waarin opnieuw Heel Holland Bakt en heel Holland verlangt naar vroeger. De partners van Hillenraad Partners plaatsen deze hang naar overzicht en controle in de context van het ondernemen in sterk veranderende tijden.

In september van dit Amerikaanse verkiezingsjaar kwam de VPRO met de serie Droomland Amerika, gemaakt door Eelco Bosch van Rosenthal. In de eerste aflevering nam hij de kijker mee naar de zogeheten Rust Belt, een gebied dat zich uitstrekt van New York tot aan de staten in de Midwest.

Hier floreerde ooit de Amerikaanse autoindustrie. De inwoners van het bijna verlaten Youngstown, Ohio, hopen nog altijd dat die tijden terugkeren. Donald Trump beloofde dat ook: ‘Ik haal die banen terug uit China.’ Zijn visie spreekt tientallen miljoenen mensen aan. Het raakt een tijdgeest die we overal ter wereld zien, ook in ons land: terug naar een overzichtelijke en voorspelbare wereld. Martien Penning ziet dat dit denken ook in de tuinbouwwereld diep ingebakken zit. ‘Niet voor niets kiezen we dit jaar voor het thema Van Keten Naar Netwerk.

Het ketendenken zit bij vrijwel iedereen in deze sector tot in de haarvaten. De kern daarvan is: als je het aan de voor- én aan de achterkant goed geregeld hebt, dan doet niemand je meer wat.

Ben je dan ook nog eens degene met ketenregie, dan zit je helemaal gebeiteld. Het is een uiting van een manier van denken die ons allemaal met de paplepel is ingegoten: lineair denken.

Denken in rechte lijnen.’ Hans van den Ende vult aan: ‘Inmiddels zien we overal tekenen – en juist dát roept bij zoveel mensen weerstand op – dat de wereld zich in toenemende mate niet meer langs rechte lijnen en geleidelijk ontwikkelt, maar exponentieel. Zie de toetreding van Picnic, vorig jaar schreven we daar nog over. Zo’n Picnic is een speler in de retail die uit een compleet andere hoek komt. Het is als het ware de trein van rechts, dat wat je niet ziet aankomen. Picnic werkt op basis van nieuwe principes, vanuit de mogelijkheden van (internet)technologie.

Deze nieuwkomer kan veel fijnmaziger contact leggen met de consument en de producent, de aloude keten met veel stenen winkels en winkelpersoneel wordt gewoon door iets compleet nieuws vervangen. De slag producerto-consumer was vroeger bijna onmogelijk te maken, tenzij je een enorm mediabudget had.

Nu kunnen nieuwkomers veel makkelijker de shortcut maken.’ Jaap Stolze doet er vanuit zijn financiële expertise nog een schep bovenop: ‘Ook de traditionele bancaire wereld verandert snel, aangejaagd door FinTech bedrijven en de Blockchain. Wie had ooit gedacht dat Facebook, Amazon of Google aspiraties zouden hebben om een bank te beginnen? We zien ook hier nieuwe verbindingen ontstaan, nieuwe manieren van financiering.’

Verbindingen aangaan

Ondernemers zullen de vaardigheid om verbindingen aan te gaan meer dan ooit nodig hebben. Bij alle dynamiek en volatiliteit in de sector zijn er gelukkig nog twee ankerpunten waar we ons aan kunnen optrekken: we gaan ervan uit dat mensen echte bloemen blijven kopen en echt voedsel blijven eten. Maar alles daartussen verandert. Niet meer lineair, maar exponentieel. Het gaat sneller en het schiet alle kanten op. Met onze adviezen op het gebied van strategie, organisatie en finance kijken we naar wat nodig is om je bedrijf aan te passen aan wat er speelt. We bieden oplossingen op vraagstukken waar ondernemers nog geen antwoord op hebben. Vragen die soms nog niet eens bedacht zijn met kansen te over.

‘Dan is er maar één juist antwoord: je responstijd minimaliseren.

Wees in staat om snel nieuwe verbindingen aan te gaan’ Ondernemingen kunnen nu veel sneller werken met andere, tegen lagere transactiekosten.

Dat aanpassingsvermogen is niet iedereen gegeven, zo weten de partners maar al te goed.

Er is wat dat betreft een mooie vergelijking te maken met crowdgestuurde navigatiesystemen als Google Maps. Die sturen bij een file als alternatieve route iedereen dezelfde kant op, met als gevolg dat je alsnog vast staat. De echte ondernemers werken op basis van Dynamic Routing: zij vergroten hun mogelijkheden door ervoor te zorgen dat er meerdere afslagen zijn en nemen niet automatisch “the road less travelled”. Wij hebben niet de illusie dat wij weten welke afslagen een bepaalde ondernemer moet nemen. We kunnen ondernemers wel prepareren op de noodzaak om klaar te zijn als die ‘zwarte zwaan’ hun bestaande zekerheden ondermijnt.

Het komt er in deze tijden van onzekerheid op aan je mogelijkheden te vergroten en

responsiever te worden. Lees ook het interview met Peter van Uhm. Die heeft gezien dat oude oorlogsstrategieën niet meer voldoen. Je vijand of concurrent kan ineens achter je staan, overal opkomen. Dan is er maar één juist antwoord: je responstijd minimaliseren. Wees in staat om snel nieuwe verbindingen aan te gaan. Raak niet vast in een keten die jou afhankelijk maakt van andere. Jaap Stolze: ‘Dat kan ook zitten in de wijze waarop je financiering regelt. Biedt een bank op alle vragen nog de oplossing als de nieuwe FinTech bedrijven veel sneller kunnen schakelen en de Blockchain de vertrouwensfunctie van banken heeft overgenomen en geautomatiseerd?’

Hans van den Ende: ‘Of vraag je eens af of je researchafdeling nog voldoet als de kennis die jij zoekt overal ter wereld vaak al te vinden is? Research wordt dan veel meer Search: in het netwerk dat je creëert de verbinding met de juiste kennis en mensen zoeken.’ Martien Penning: ‘Het komt er uiteindelijk op neer dat je mensen en organisaties om je heen verzamelt die met jou snappen hoe de wereld nu en morgen werkt. In plaats van denken in ketens kun je ook denken in gelegenheidsclusters die gezamenlijk een functie kunnen invullen en waarde creëren.

Met altijd in het achterhoofd dat die combinatie geen vast gegeven is voor alles en altijd. Morgen kunnen de kansen keren en worden weer nieuwe oplossingen gevraagd. De ondernemingen die dat inzien zijn eigenlijk voortdurend aan de zijlijn aan het warmlopen voor mogelijk een andere wedstrijd: aan de randen van je organisatie nieuwe diensten en producten een kans geven.

En altijd de mogelijkheid dat die zijdelingse noviteit op enig moment je core business wordt.

Want wie kon ooit bedenken dat je vanuit een smoelenboek voor een high school kon doorgroeien naar een bank? Dat kunnen alleen ondernemers die steeds in staat zijn om hun mogelijkheden te vergroten.’ Om te eindigen met de opruiende woorden van Donald Trump over een open samenleving: ‘The American Dream is dead.’ Maar heb je dan muren nodig, of juist deuren? Wij kiezen voor het laatste, vergroot je mogelijkheden!

| Top 100

14 | Hillenraad100 | 2016 |

De Hillenraad100 editie 2016 De tuinbouw in Nederland is weer volop in beweging. Er is zowaar een lichte schaarste ontstaan in toekomstbestendige productielocaties, in kassenbouwcapaciteit en uiteraard in gekwalificeerd personeel. Maar zijn de structurele problemen van de tuinbouw ook opgelost? Een ding is zeker, veel bedrijven presteren structureel beter dan voorgaande jaren. Ondernemingen durven weer te investeren in nieuwe kansen, maar snelheid is geboden, er is maar ruimte voor een beperkt aantal winnaars. Daarom zetten we graag aan tot een gezonde competitie en willen ook dit jaar met de top 100 dé monitor zijn van de ontwikkelingen in de tuinbouwsector.

Het tuinbouwcluster en de BV Nederland

De bedrijven in de Hillenraad100 zijn de meest toonaangevende van de circa 24.600 bedrijven die tezamen het gehele Nederlandse tuinbouwcluster vormen. Door de overheid erkend als een van de topsectoren in ons land, is dit cluster van grote waarde voor onze economie. De innovatie- en concurrentiekracht zijn groot, evenals het belang voor de Nederlandse economie. De tuinbouw levert circa 100.000 arbeidsplaatsen (fte) en levert een uitvoerwaarde van ruim 15,6 miljard euro. De lijst van Hillenraad Top 100 bedrijven is goed voor een omzet van 10,7 miljard euro en biedt aan 37.563 mensen werk, waarvan 17.487 in Nederland. Als we daar de 500+-bedrijven bij optellen, is de gezamenlijke omzet zelfs 21 miljard euro en bieden zij aan 56.837 mensen werk, waarvan 22.190 in Nederland.

Erkenning ondernemerschap

De selectie van die top 100 gaat verder dan puur een ranking; tevens proberen we de meest actuele ontwikkelingen te vangen en te duiden. Zo zien we bedrijven in opkomst, maar ook bedrijven die na een reeks van mooie jaren zichzelf opnieuw moeten uitvinden om aansluiting te vinden bij de veranderende marktomstandigheden. Het blijkt moeilijk om aan de top te komen, maar soms nog moeilijker om aan de top te blijven. Een plaats in de top 100 is echter een absolute erkenning voor sterk ondernemerschap. Hulde aan de 100 die deze lijst wél haalden.

Open competitie

De Hillenraad100 is een open competitie voor bedrijven in de kennis- en kapitaalintensieve tuinbouw. We kijken breder dan alleen de glastuinbouwproducten zelf. Het draait om bedrijven uit het totale tuinbouwcluster met een stevige basis in Nederland. De focus ligt op ondernemingen met een sterk internationaal blikveld. Hillenraad volgt er een kleine 250 intensief. Wij zoeken naar de meest toonaangevende ondernemingen in de tuinbouwsector. Hillenraad100 is daarmee dé monitor van de ontwikkelingen en de dynamiek in de sector. Bedrijven kunnen ook ongevraagd in de lijst komen, het gaat ons immers om het totaalbeeld van de sector. Zo komen we tot een lijst van bedrijven die er toe doen.

Beoordeling

Hillenraad hanteert voor de beoordeling een multidisciplinair bedrijfskundig model.

Dit is gebaseerd op een brede toetsing van negentien factoren en kentallen, zowel kwantitatief als kwalitatief. Het gaat vooral om de trendontwikkeling van de betreffende kentallen in de tijd. Voor een aantal kwantitatieve kentallen wordt een voortschrijdend gemiddelde gehanteerd. De kwalitatieve beoordeling is vooral gebaseerd op de uitgangspunten van een High Performance Organization (Michael Beer, Harvard Business School).

Expertcomité

De Hillenraad100 wordt volgens een zorgvuldige procedure vastgesteld. Het vertrekpunt van de beoordeling is het onderzoek door de redactie van Hillenraad100 en de adviseurs van Hillenraad Partners. De resultaten van het onderzoek worden vervolgens gecombineerd met een analyse door het expertcomité.

Het is een intensief proces van wikken en wegen.

De uiteindelijke notering is de uitkomst van feiten, wetenswaardigheden en de opinie van de experts. Dit maakt de lijst levendig en een tikkeltje eigenzinnig.

Verantwoording

Iedereen die precies wil weten hoe de beoordeling tot stand komt, welke toetredingscriteria en welke beoordelingscriteria we hanteren en hoe een gestratificeerd clustermodel werkt, verwijzen we graag naar onze website www.hillenraad100.nl/verantwoording

Stijgen of dalen

De sector is volop in beweging door internationalisering, schaalvergroting, ketenverkorting, fusies en overnames.

Dat heeft impact op de noteringen. Stilstand is achteruitgang omdat bedrijven die het beter doen klimmen in de lijst, waardoor andere dalen. Ons doel is tot een scherpe beoordeling te komen, maar deze steeds in een positief daglicht te stellen. Samen maken we de sector sterker

Legenda bij de top 100

Sinds 2003 geven we met de Hillenraad100 een beeld van de honderd meest toonaangevende bedrijven in de kennis en kapitaalintensieve (glas) tuinbouwsector. We beoordelen de bedrijven uit het gehele cluster omdat de kracht van de tuinbouw ligt in de onderlinge samenhang binnen het cluster. Van de bedrijven treft u een profiel aan dat door onze redactie met zorg is samengesteld uit diverse bronnen. Bij de korte beschrijving van de onderneming vindt u een aantal kentallen om de omvang ervan aan te geven. De redactie baseert zich op informatie van de bedrijven en openbare bronnen. De redactie heeft ontwikkelingen meegenomen tot medio augustus 2016.

Categorie Aanduiding van de categorie binnen het tuinbouwcluster Omzet totaal Totale groepsomzet van de onderneming Omzet H100-Q Deel van de omzet dat relevant is voor de Hillenraad100 beoordeling Medewerkers Totaal aantal medewerkers op de loonlijst in Nederland en geen medewerkers in het buitenland Medewerkers totaal Totaal aantal medewerkers wereldwijd Medewerkers NL Medewerkers op de loonlijst in Nederland Vestigingen BTL Aantal buitenlandse vestigingen Getal met * Schatting gemaakt door Hillenraad100 bij het ontbreken van openbare bronnen

Top 100 |

| Hillenraad100 | 2016 | 15

100 (–) Biobest Categorie toelevering Omzet totaal €50.576.000 Omzet H100-Q €5.792.000 Medewerkers totaal 492 Medewerkers NL 12 Vestigingen BTL 16 www.biobestgroup.com

Hier komt Biobest de Hillenraad100 binnen! Dus Koppert Biological Systems, Royal Brinkman, Bioline: pas op je tellen. Deze nog jonge specialist in integrated pest management heeft alles om tot nog veel grotere hoogte te stijgen. Biobest ontstond begin 2014, nadat Arend-Sosef failliet ging. Daarmee was de kennis en kunde van de bioadviseurs natuurlijk niet ineens ook verdampt. Hun expertise op het vlak van (biologische) gewasbescherming was voor klanten verrassend snel weer beschikbaar.

Biobest Nederland mag dus in jaren jong zijn, hier ligt een schat aan ervaring. Neem alleen al het gegeven dat Bart Sosef aan het roer staat van dit in De Lier gevestigde bedrijf. Biobest is actief in een niche die nog heel veel potentieel heeft. De onderneming levert niet alleen nuttige insecten, maar ook MRL-vrije, geregistreerde gewasbeschermingsmiddelen. Bij de ontwikkeling van nieuwe producten wordt intensief samengewerkt met de klant. Zo ook bij de introductie van Greenstim of het testen van nieuwe ‘scoutsoftware’. Biobest zit volop met sterke ideeën, en zo ontstond onder andere het briljante concept Flying Doctors. Daarbij worden hommels ingezet bij de verspreiding van een biologisch pesticide. Wat Biobest nóg interessanter maakt, is het gegeven dat dit een dochter is van de Floridienne Group. Daar ligt veel kennis op het vlak van insect chemical blockers, feromonen, enzymen, essentiële oliën en specerijen. Dat zou via kruisbestuiving nog tot veel moois voor de tuinbouw kunnen leiden.

De gevestigde orde mag zich best een beetje zorgen maken over Biobest.

99 (–)

Kreling Chrysant

Categorie productie Omzet totaal €25.000.000* Medewerkers 25 www.krelingchrysant.nl

Waarom hier en waarom nu? Waarom komt Kreling Chrysant op de 99e plek binnen in onze lijst en waarom is nu het moment? Om die laatste vraag als eerste te beantwoorden: als je naar de Nederlandse glastuinbouw kijkt, dan kun je niet om Kreling Chrysant heen. Dit is gewoonweg dé marktleider in troschrysanten in Nederland. Kreling Chrysant was met 23 hectare al een gigant, in 2017 komt daar nog 12 hectare bij. Zo’n 100 miljoen takken vinden nu jaarlijks hun weg naar de retail in binnen- en buitenland.

Die retailklanten vinden bij Kreling Chrysant standaardisatie tot in perfectie, exacte timing en een strakke prijs. Kreling Chrysant is mede-eigenaar van Deliflor Hoogveld, waar jaarlijks 225 miljoen stekken geproduceerd worden. De banden met de Beekenkamp Groep zorgen voor een ijzersterke combinatie. Al met al hebben we het hier dus over een grootmacht.

Toeleveranciers zijn dan ook met recht trots op de techniek die ze aan Kreling Chrysant mogen leveren. Dan de vraag: waarom (nog) niet hoger dan de 99e plaats? Omdat we nog onvoldoende in de keuken kunnen kijken, maar het Expertcomité van mening is dat deze speler van formaat thuishoort in de Hillenraad100. Mogelijk dat zoon Koen Kreling, die de nieuwbouw in Zuilichem gaat runnen, voor wat meer openheid gaat zorgen.

Dan volgt een nieuwe klassering.

98 (98)

Bromelia Specialist

Categorie verkooporganisatie Omzet totaal €21.900.000 Medewerkers 11 www.bromeliaspecialist.nl

Als we bij de beoordeling voor onze ranking puur afgingen op vormgeving, styling en de website, dan zou Bromelia Specialist omhoog schieten.

Wat wordt hier op een enthousiaste manier het product neergezet.

‘We leven op Bromelaïne’, zo valt te lezen. Erg leuk, het oogt allemaal heel hip and happening. En dat is in tijden waarin beleving en emotie zo belangrijk zijn van groot belang. Niet voor niets is de ‘Why’ van Bromelia Specialist verwoord als: ‘productspecialist wordt consumentspecialist’.

Hier snappen ze heel goed wat de consument wil. Voor de twee toonaangevende bromeliakwekers Bunnik Vriesea en LKP Plants zet Bromelia Specialist het product in de markt. Ze hebben het hele traject van breeding tot en met het schap uitstekend ‘in het snotje’. En door de samenwerking met de start-ups Floral Innovations en Blooming Solutions – die beide gericht zijn op het winkelschap en de consumentenbehoefte – zal dat alleen nog maar krachtiger worden. Die sterke, marktgerichte productie heeft geleid tot een stevig marktaandeel. Dat is ook andere opgevallen, want inmiddels hebben zich al kwekers aangesloten die in een soft franchise samenwerken met Bromelia Specialist. De marktkracht van de club spreekt ons aan. Wij waren net als de hele sector blij verrast door de presentatie op de huisbeurs ‘Trend Fair’. Welke verrassingen zullen er nog volgen?

97 (–)

Schneider Youngplants

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €9.300.000 Medewerkers 35 www.schneiderbv.nl

Amerikanen zeggen dat je geen echte ondernemer bent als je niet een keer failliet bent gegaan. Schneider Youngplants heeft het allemaal een keer meegemaakt en die ervaring heeft hen gelouterd. Iedereen in de onderneming weet hoe essentieel de constante levering van producten van hoge kwaliteit is én hoe cruciaal het betalingsgedrag van de klanten is voor een gezonde onderneming. Schneider Youngplants wil niet nog eens een misstap riskeren. De echo van de doorstart in 2004 klinkt nog altijd door, terwijl het bedrijf inmiddels zeer solide en solvabel is. Opvallend aan de wijze waarop Schneider Youngplants opereert, is de visie op ondernemen en leiding geven. Het management realiseert zich dat niet alles is te vangen in ratio en cognitie, maar dat je ook moet kunnen vertrouwen op je eigen gevoel en morele kompas. Dat vertaalt zich bijvoorbeeld in de benadering van de relaties in verre buitengewesten als Rusland, Roemenië en Slovenië.

Er wordt flink geïnvesteerd – en dan niet financieel – in een hechte band met hen, bijvoorbeeld door de taal enigszins machtig te worden.

Die benadering werpt vruchten af, want Schneider Youngplants doet zaken in dertig landen en maakt een gezonde omzetgroei door. Deze onderneming maakt duidelijk dat je soms door een zure appel heen moet bijten om weer gezond te worden, maar uiteindelijk toch kan eindigen met een blos op de wangen.

Kansrijke ontwikkelingen delen

waardoor u op voorsprong blijft.

De Rabobank biedt u inzicht in de mondiale food- & agrimarkt.

Kennis voor ondernemers creĂŤren we samen met ondernemers en delen we voortdurend. In persoonlijke visiegesprekken, visieberichten en workshops, maar ook via de Rabo Kennis App. Kennis waarvan u kunt profiteren.

Meer weten? Kijk op rabobank.nl/agrarisch Een aandeel in elkaar

Top 100 |

96 (95)

| Hillenraad100 | 2016 | 17

Onings Holland

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €45.100.000 Medewerkers 40 www.onings.com

Onings Holland handhaaft zich nog nét in onze lijst. En eigenlijk hoort zo’n oer-Hollands toonbeeld van een familiebedrijf in bollen er gewoon in.

De derde generatie loopt zich al warm aan de zijlijn, klaar om het speelveld te betreden. Aan hen de taak om een van de absolute specialisten in lelies op te stuwen in de vaart der volkeren. Dit specialisme startte in een assortimentskas, waar de befaamde Dutch Lily Days uit voortvloeiden.

Nu ligt er het mooie initiatief om een heuse ‘Lily League’ te starten.

Hier worden de vijftig beste lelierassen gerankt en wij weten uit ervaring dat ondernemers daar uitermate door geprikkeld worden. Hoewel Onings Holland niet bekend staat als een vernieuwer pur sang, weten ze toch steeds weer te verrassen. Dat dan wel binnen de strikte kaders van het eigen vakgebied.

95 (97) SV.CO Categorie productie Omzet totaal €13.800.000 Medewerkers totaal 224 Medewerkers NL 49 Vestigingen BTL 1 www.svco.nl

SV.CO is zo’n club mensen die duidelijk plezier heeft in wat ze doen.

Dat zal ook de reden zijn dat de relatie tussen Strijbis en Verbeek er in het afgelopen decennium alleen maar beter op is geworden. Dat is een prestatie op zich, en een felicitatie waard. Immers, iedereen in de sector weet hoe lastig het is om echt gelijkgestemde ondernemingen te vinden en er intensief mee samen te werken. Zeker voor de langere termijn.

De vrolijkheid en het enthousiasme laat zich mogelijk verklaren door de flinke verjonging van het team. Dan haal je mensen aan boord die er echt zin in hebben. En als je die dan ook volop de ruimte geeft om zichzelf te ontwikkelen, heb je een stevige turbo onder de motorkap zitten. Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst, zo is hier het motto. Dat wil overigens niet zeggen dat iedereen maar wat mag doen. SV.CO stuurt strak op prestaties, kosten, doelen en normen. Men koerst dus veel minder op intuïtie dan we in ons profiel van vorig jaar suggereerden. Die drive leidde in dit jaar tot succesvolle introducties als de celosia, lisianthus en lisilova. SV.CO heeft zijn ‘Why’ geformuleerd als ‘Een warm welkom maakt mensen blij’. Wij worden er zeer zeker vrolijk van: zoveel lol hebben in wat je doet en dan zulke mooie resultaten boeken.

94 (100) JEM-id Categorie dienstverlening Omzet totaal € 2.600.000 Medewerkers 31 www.jem-id.nl

Deze hekkensluiter van vorig jaar maakt een mooie stap in onze lijst.

Want wat een prachtig bedrijf is dit! De waarde van JEM-id voor de tuinbouwsector is groot. Hier stond bijvoorbeeld de wieg van FloraXchange en GreenXchange, twee platforms die ketenspelers in staat stellen om sneller met elkaar samen te werken. Zo legt JEM-id mede de technologische basis onder ons thema van dit jaar: netwerken. Het bedrijf draagt bij aan de ontwikkeling van bedrijven in de sector, maar moet zelf ook zorgen steeds de ontwikkelingen een stap voor te blijven. Daarom is er de switch gemaakt van een vraaggestuurde organisatie naar een ‘visie’gestuurde organisatie.

Een cruciale move, want vraaggestuurd geeft toch vooral antwoord op wat gisteren speelde, en je wilt voor en met je klanten vooruitkijken naar morgen en overmorgen. De latente behoefte signaleren; we horen hier de echo van Steve Jobs. Het leidt in elk geval tot een mooie stroom aan innovaties en ideeën, zoals de Truckterminal voor digitaal orderpicken of een pilot om door middel van ‘beacons’ het werken in warehouses veel efficiënter te maken. JEM-id speelt ook in op de immer manifeste behoefte van tuinbouwondernemingen aan kostenbesparing. Dan komt het afnemen van software in de vorm van een abonnement als geroepen. Het is bij deze Hillenraad100 onderneming allemaal vernieuwing wat de klok slaat.

93 (99)

Van der Ende Groep

Categorie toelevering Omzet totaal €16.300.000 Medewerkers 77 www.vanderendegroep.nl

Het motto van de Van der Ende Groep is: ‘Keeps your business running’.

En inderdaad staat dit inmiddels internationaal zeer actieve bedrijf aan de basis van menig tuinbouwproductieproces. Want waar zouden die zijn zonder ventilatie, pompen, waterbehandeling en systemen voor de dosering van gewasbescherming? De omzetgroei zit er flink in, die zit al een paar jaar in de dubbele cijfers. Om die groei bij te houden, is recent de organisatie nog verder aangescherpt en er wordt nu gewerkt met een afzonderlijke waterbehandelings- en klimaatafdeling. Bovendien heeft de groep alvast een groter bedrijfspand aangekocht in Maasdijk. De kracht van de groep zit in de breedte van het assortiment en de imposante voorraad. Dat laatste lijkt een bedrijfsrisico, maar deze club kan wel wat lijden. Als de klant ergens om vraagt, moet het gewoon op de plank liggen. Klaar. Natuurlijk zien we ook hier veel productinnovatie, die niet zelden wordt ingegeven door nieuwe wet- en regelgeving. Helemaal passend in de trend van the Internet of Things (IoT) is de mogelijkheid om nu ook real time pomp data te verzamelen en te delen waardoor nog beter inzicht ontstaat in de efficiency.

Om tenslotte de klanten ook nog te ondersteunen bij het verhelpen van storingen, is de website voorzien van een slimme Supportknop. Via die weg kan een service engineer op afstand meekijken en ingrijpen. Al met al een mooie onderneming, die goed optrekt met vooraanstaande strategische partners die ook in onze lijst prijken. Een topper, dus.

EY uw accountant en adviseur in agribusiness

Vanuit vestiging Westland werken dagelijks 70 vakspecialisten intensief samen met kleine en grote nationaal en internationaal opererende ondernemingen in de agribusiness. Door onze lokale aanwezigheid en onze jarenlange ervaring in de sector volgen wij de ontwikkelingen op de voet. Lokaal, maar ook wereldwijd. Dat stelt ons specialistisch team in staat actief met u mee te denken om de rol van uw onderneming te verstevigen.

De ontwikkelingen in de agribusiness vragen om een gestructureerde en gespecialiseerde begeleiding van ondernemers. Deze begeleiding bieden wij in de volle breedte. Wij verzorgen voor u graag het samenstellen of de controle van uw jaarrekening of compliance-, fiscale en financieringsvraagstukken. Daarnaast maken onze sectorervaring en ons internationale netwerk het mogelijk u effectief te ondersteunen bij fusies en overnames, bij de verkoop van een onderneming of bij bedrijfsopvolging. Vanuit onze specialismen zoeken wij samen met u naar oplossingen waarmee u direct aan de slag kunt. Zo maakt EY het verschil.

Kijk voor meer informatie over EY en agribusiness op www.ey.nl/marktsectoren of neem contact op met een van onderstaande specialisten.

Sander Zuidgeest

Marcel Kester

Armand Veenman

Wil Flikweert

06 2125 2737 sander.zuidgeest@nl.ey.com

06 2125 2209 marcel.kester@nl.ey.com

06 2908 4420 armand.veenman@nl.ey.com

06 2125 2594 wil.flikweert@nl.ey.com

EY_Hillenraad_2016.indd 1

richard@bruins.nl

26-8-2016 14:24:00

rob@bruins.nl

marc@bruins.nl

Wilt u uw organisatie toekomstbestendig maken?

• Managementversterking gewenst?

• Werving & Selectie met garantie en nazorg • Passen bij uw bedrijfscultuur bepaalt 80% van het succes bij een aanstelling • Hoe onderscheidt uw onderneming zich in de naaste toekomst?

• Bedrijfsopvolging en -overdracht

SINDS 1985 SPECIALIST IN DE TUINBOUW

Top 100 |

92 (–)

| Hillenraad100 | 2016 | 19

KP Holland

Categorie productie Omzet totaal €19.800.000 Medewerkers totaal 320 Medewerkers NL 120 Vestigingen BTL 1 www.kpholland.nl

Berg Hortimotive

Categorie toelevering Omzet totaal €13.051.000 Medewerkers 54 www.berghortimotive.nl

KP Holland heeft zich terug in de Hillenraad100 geknokt. De onderneming die vorig jaar zijn 65e verjaardag vierde, oogt jonger en frisser dan ooit.

Het jubileumjaar was een mooie aanleiding om met een nieuwe huisstijl de wereld te tonen waar het moderne KP Holland voor staat: Breeding & Growing. De combinatie van veredeling en productie is uniek, en dat mag gezien worden. De afgelopen jaren stonden bij KP Holland in het teken van strategische heroriëntatie en herstructurering en dat werkt: er worden weer mooie resultaten geboekt. De focus is nu sterker van voorheen.

Bij Breeding ligt de nadruk op de grote markten Brazilië, de VS en China.

Daar wordt met partners lokaal genetica geproduceerd. Een slimme move met het oog op transportkosten, importhandelingen en valutaverschillen.

Bij Growing ligt de nadruk juist op de Europese markt. Hier zien we mooie marktconcepten ontstaan, zoals de ‘hippe’ mix and match miniplanten.

Het is maar één voorbeeld van de wijze waarop KP Holland meer dan ooit naar de markt kijkt en dat vertaalt in kwekersproducten. De wijze van werken is ook op de schop gegaan. Er wordt nu meer geleund op de eigen kracht en het ondernemerschap op de werkvloer. Dat maakt het voor medewerkers uitdagender om te verbeteren en te vernieuwen. Voeg dat bij de strategische samenwerkingen met Air So Pure, Breeding Accel en ‘Roots for Moods’ en het is duidelijk: KP Holland is terug op Hillenraad100 podium.

91 (83)

90 (93)

Sjaak van Schie

Categorie productie Omzet totaal €15.300.000 Medewerkers totaal 92 Medewerkers NL 32 Vestigingen BTL 2 www.sjaakvanschie.nl

Zeg je hortensia, dan zeg je Sjaak van Schie. Er wordt driftig gewerkt om de Europese toppositie verder uit te bouwen. De focus ligt daarbij op Turkije, Zuid-Europa, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk. De klanten in deze landen worden verrast met steeds weer nieuwe soorten onder het label ­Hy-pe. Zo zien we hier nu onder andere Solomia Curly Wurly, de Solomia Double Dutch en de Avantgarde. Bij deze producten wordt nadrukkelijk strakker samengewerkt met vooraanstaande veredelaars als Kühne HBA, Dijk van Dijk en Ball Ornamentals. De reshuffle van de organisatie, waar we vorig jaar over schreven, is afgerond, dus er is rust in de tent. Zo is ook de hele lijn van veredeling tot marktintroductie verder gestroomlijnd. Toch zakt Sjaak van Schie dit jaar een paar plaatsen in onze lijst. Stabiliteit en rust zijn niet voldoende voor een hogere positie, aangezien andere ondernemingen juist nu wat meer boven het maaiveld uitsteken. Dit is, zoals ze zichzelf noemen, ‘een mooi bedrijf met een mooi product’. Maar als je tot de absolute top wilt behoren, moet je misschien wel meer zijn dan dat.

Als er één onderneming in deze top 100 is die het thema van dit jaar in de vingers heeft, dan is het Berg Hortimotive wel. Berg Hortimotive heeft zichzelf opnieuw uitgevonden en biedt de markt in samenwerking met een omvangrijk netwerk complete logistieke oplossingen voor kas- en bedrijfsruimte. De wereld is immers zo complex geworden, dat je er in je eentje en met een vaststaand productassortiment niet meer komt, zo redeneert Berg Hortimotive. Hiertoe heeft Bas Lagerwerf hoog ingezet.

Met Bosman Van Zaal, Flier Systems en Aris werd intensief samengewerkt in het consortium ‘Cooperation in controlled growing’ maar dit bleek in de praktijk toch weerbarstiger dan gedacht. De markt moet duidelijk nog wennen aan een netwerkbenadering in business. Maar Berg Hortimotive is niet snel van koers te krijgen en heeft meerdere ijzers in het vuur. In de uitgezette koers van vernieuwing en verandering past ook de overname van Robocar, eind 2015. Waar oplossingen nog niet voorhanden zijn, worden ze door middel van de Lean Startup-methodiek ontwikkeld. Innovaties worden snel ‘in bordkarton’ in elkaar gezet en direct afgestemd met mogelijke afnemers. Op het vlak van phenotypering is Berg Hortimotive volop in de weer met nieuwe technieken, op zoek naar de juiste vorm van data-collectie gekoppeld aan de aloude buisrailwagen. Hier worden mooie dingen bedacht en gemaakt, en mooie stappen in onze lijst gezet.

89 (89)

Wesselman Flowers

Categorie productie Omzet totaal €22.600.000 Medewerkers 15 www.wesselmanflowers.nl www.tulpen.nl

De strategische beslissing in 2013 van Wesselman Flowers om de huidige franchiseorganisatie op te zetten, blijkt nog altijd een heel verstandige.

Hoewel het in 2015 iets minder ging dan in 2014, staat deze formule nog als een huis. Het heeft Wesselman Flowers én de aloude tulp een nieuwe impuls gegeven. De organisatie is nu zover dat ze kan worden versterkt, uitgebouwd en geprofessionaliseerd. Bovendien werkt Wesselman Flowers samen met de businesspartners aan gezamenlijke inkoop, nog betere social media (terwijl we hier al zulke leuke online communicatie zien) en een grotere gezamenlijke productiecapaciteit. In nauwe samenwerking met de klanten is er een sterke focus op het hele proces van kas tot kassa. Er wordt steeds vaker in volledige transparantie schouder aan schouder met die klanten opgetrokken. Denk aan wederzijds inzicht in planningen, voorraadbeheer, waste-rapportages en verkoopmarges.

Samen kom je op die manier tot optimaal categorymanagement en conceptontwikkeling. Mooi is ook de wijze waarop Wesselman Flowers zowel seizoensmedewerkers als mensen met een zorgbehoefte koestert, dit laatste door het project ‘Buurman Toon’ van harte te ondersteunen.

Mede dat leidde tot een mooie onderscheiding: de Ondernemersprijs Kaag en Braassem 2016. De bijbehorende geldprijs wordt besteed aan lokaal onderwijs. Een mooi gebaar van een mooie onderneming.

Wij zijn Harvest House,

ĂŠĂŠn van Nederlands grootste telersverenigingen gespecialiseerd in vruchtgroenten.

Met een groep vakbekwame telers en medewerkers zijn we continu op de hoogte van ontwikkelingen in de markt waar we dan ook flexibel op inspelen. Deze specifieke product- en marktkennis in combinatie met ons innovatieve vermogen maken ons de solide, meedenkende partner die we graag willen zijn. Dit resulteert uiteindelijk in het oogsten van het beste rendement. Niet alleen voor ons en onze telers, maar voor iedereen.

WHERE BUSINESS GROWS

www.harvesthouseinternational.nl

Top 100 |

88 (86)

| Hillenraad100 | 2016 | 21

Fachjan Project Plants

Categorie productie Omzet totaal €11.400.000 Medewerkers 29 www.fachjan.nl

Fachjan Project Plants ligt mooi op koers. Een toepasselijke omschrijving, aangezien deze nichespeler eerder dit jaar zeventien vrachtwagens met bomen mocht afleveren bij de Harmony of the Seas, het grootste cruiseschip ter wereld. Fachjan Project Plant heeft haar activiteiten uitgesmeerd over daghandel, interieurbeplanting en de projectmarkt.

Bij deze eerste twee mocht de grootste groei genoteerd worden. In de bijzondere markten waarin Fachjan Project Plants werkzaam is, gaat het altijd om uitzonderlijke opdrachten en relatief hoge investeringen van de klant. Dan helpt het als je bij je mooie product een goed verhaal hebt over de onmisbaarheid van groen in een (zakelijke of recreatieve) omgeving. Dus neemt de onderneming deel aan de ‘Groene Agenda’, een ondernemersnetwerk waarin ook Royal FloraHolland, Wageningen UR, VU Amsterdam en diverse HBO-instellingen participeren. Groen wordt door die Groene Agenda gepositioneerd als onmisbaar in gebouwen, niet als luxe of sluitpost. In het verlengde daarvan ligt Benefits of Nature, een initiatief waarvan Fachjan Project Plants de founding father is. Hier gaat het vooral over duurzaamheid, maar uiteindelijk grijpen de verhaallijnen natuurlijk mooi in elkaar. Het zijn deze elementen, plus natuurlijk vlekkeloze service en een niets-is-onmogelijk instelling, die Fachjan Projects Plants bij de kritische klant het cruciale streepje voor geeft en waarmee ze een vaste plaats in onze lijst hebben verworven.

87 (88)

Holstein Flowers

Categorie productie Omzet totaal €11.700.000 Medewerkers 59 www.holsteinflowers.nl

Het zeventig jaar jonge Holstein Flowers staat stevig op de twee pijlers: teelt en eigen verdeling. Die combi waarborgt dat deze mondiale topper op het gebied van gerbera’s veel unieke soorten in het assortiment heeft zoals de succesvolle ‘Spike’ gerbera’s. Bovendien wordt met een aantal topspelers in snijbloemen onder de vlag van Premium Flowers intensief samengewerkt. De gezamenlijke presentatie op de websites www.flowerfactor.nl en www.floralfundamentals.com is prachtig.

Heel veel inspiratie en beleving hier, precies waar de moderne consument op zit te wachten. Voor die likkebaardend mooie presentatie wordt samengewerkt met top ‘floral designers’. Slim: elkaars reputatie versterken en marktinformatie delen. Ook Holstein Flowers heeft de kracht van social media en online marketing ontdekt. De directe verkoop van bloemen via webshops gaat enorm hard, Holstein Flowers zit prettig dicht tegen de klant aan. Dat vraagt wel om een andere manier van werken, dus de interne logistiek is daar snel op aangepast. Daarnaast is, om redenen van kostenbesparing en duurzaamheid, een begin gemaakt met Het Nieuwe Telen. Zo levert Holstein Flowers gerbera’s die er niet alleen fraai uitzien, maar ook de wereld een beetje mooier maken. De lat ligt hier hoog, maar Holstein Flowers springt er toch steeds weer overheen.

86 (81)

Wayland Plants

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €60.000.000 Medewerkers totaal 175 Medewerkers NL 106 Vestigingen BTL 1 www.wayland.nl

‘Strak operationeel kostenmanagement en kapitaaldiscipline’, dat zijn bij Wayland Plants belangrijke leidende principes. En: ‘klanttevredenheid’.

Met andere woorden: deze onderneming kijkt heel goed naar wat de markt wil en vertaalt dat in een geolied productieproces. Van medewerkers worden ‘topprestaties’ gevraagd. En de onderneming is ook streng voor zichzelf, met een ‘strikte compliance met alle wetgeving’. Deze citaten uit de aangeleverde informatie klinken misschien allemaal wat streng, maar Wayland Plants realiseert zich dat alleen een topproduct en volle inzet tot succes leiden. Telers moeten blindelings op Wayland Plants kunnen vertrouwen. Wayland levert steeds vaker in nauw overleg met de klant specifiek maatwerk en dat is een enorme prestatie als je meer dan 250 miljoen planten per jaar aflevert. Dat vertrouwen moet er ook zijn bij de tuincentra en bouwmarkten waaraan Wayland Plants rechtstreeks kruiden en blad- en vruchtgewassen levert. Met die drive en passie is Wayland Plants uitgegroeid tot een van de grootste groenteplantenkwekers van Europa, met vestigingen in Bergschenhoek, Maasbree en het Belgische Duffel. Een stabiele speler met een geconsolideerde marktpositie, dus er is veel om trots op te zijn. Voor een stijging in onze lijst is het helaas niet voldoende, omdat andere ondernemingen nét wat hoger scoorden.

85 (92)

Bosman Van Zaal

Categorie toelevering Omzet totaal €33.600.000 Medewerkers totaal 157 Medewerkers NL 154 Vestigingen BTL 3 www.vanzaal.com

Nu Bosman International en Totaal Techniek Frans van Zaal steeds sterker geïntegreerd zijn en onder de paraplu van Green Innovators Group dichter tegen elkaar aankruipen, zien we de contouren van een nieuwe onderneming ontstaan. Een onderneming die zich meer en meer toelegt op het leveren van totaaloplossingen voor haar klanten. Met name in het klantsegment ‘cropscience’ worden spraakmakende projecten gerealiseerd, voor een Duitse klant van naam en faam wordt een state-of-the-art research project gerealiseerd. Ook Bosman Van Zaal onderkent dat niet elke markt rijp is voor hightechproducten. Het komt aan op adaptatie: aanpassen aan de stand van de techniek in een regio of markt, en het daar heersende klimaat. Cruciaal punt is de betrouwbaarheid van de gekozen technische oplossing. Uiteindelijk draait alles om de performance van de installatie en niet alleen om de initiële investering. Door kennis van installatieontwerp, hard- en software aansturing en monitoring op afstand kan Bosman Van Zaal een maximale uptime garanderen. Om dat continu waar te maken, is zelfs een nieuwe afdeling Service en Performance opgezet. De nieuwe structuur en de strategie voor de komende jaren werpen duidelijk vruchten af. Een mooi voorbeeld in deze reeks is ook het omvangrijke researchcentrum voor de Abu Dhabi Food Control Authority, een instituut dat o.a. de voedselveiligheid in het land wil waarborgen.

Bosman Van Zaal verovert de wereld.

KP Holland ontwikkelt en vermeerdert nieuwe en onderscheidende rassen en kweekt bloeiende planten binnen de productgroepen Kalanchoë ROSALINA™, Spathiphyllum CUPIDO™ en SIAM™ Curcuma.

De unieke combinatie van de disciplines Breeding & Gr Growing binnen één onderneming maakt KP Holland een bijzondere speler in de markt.

Wilt u ook profiteren van onze kennis en ervaring?

Laat u dan verrassen door nieuwe variëteiten waar u zich mee kunt onderscheiden.

Met Tconsult en Canon naar een gesloten informatiesysteem.

Printen + Scannen + Uitlezen (OCR) = Volledige controle

Tconsult helpt bedrijven om informatiestromen te versnellen. Hierbij ligt de focus volledig op de logistieke markt. Samen met Canon ontwerpt Tconsult document-oplossingen om logistieke informatie geheel inzichtelijk te maken. Een optimale informatiestroom resulteert bijvoorbeeld in een sluitende emballage-administratie. En dankzij onze achtergrond op de veiling weet Tconsult alles over het belang hiervan! Wilt u weten hoe u uw administratie sluitend krijgt? Lees dan meer op www.tconsult.nl/hillenraad

Top 100 |

84 (78) Moerings Categorie productie Omzet totaal €8.400.000 Medewerkers totaal 22 Medewerkers NL 17 Vestigingen BTL 1 www.moerings.nl www.sempergreen.com

In 2013 zagen we in de Hillenraad100 de comeback van een zeer bijzondere ondernemer; een man die alles tegelijk aanpakte en daarvan een succes maakte. Zo iemand voor wie er meer dan 24 uur in een dag lijken te zitten.

Het was sindsdien altijd een verademing om de profielen voor Moerings te mogen schrijven, op basis van de enthousiaste input van Ronald Moerings.

Groot was dan ook de ontzetting toen we in november 2015 moesten vernemen dat Ronald bij een noodlottig ongeval om het leven was gekomen. Meteen bleek wat voor een impact hij op de sector heeft gehad.

Velen droegen Ronald een warm hart toe. Zijn aanstekelijke enthousiasme en fijne neus voor ondernemen hebben Moerings gemaakt tot een van de topbedrijven in waterplanten. Ronald had een missie: ‘In iedere hand een waterplant.’ Het lukte hem om Nederland anders naar dit product te laten kijken. Enige terugval in de lijst is na zo’n klap natuurlijk niet verwonderlijk, maar wij zijn ervan overtuigd dat de organisatie zich terug zal vechten. De koers is voorwaarts en iedereen doet wat hij of zij moet doen.

De onderneming draait op volle toeren door. Eind 2016 zijn alle oude kassen vervangen door nieuwe, de productieprocessen worden geoptimaliseerd, het verkoopproces wordt ondersteund met FloraXchange. Er wordt dus hard gewerkt, maar Fiona Moerings geeft zelf al aan: ‘Het feilloze gevoel van ondernemen van Ronald zal gemist worden.’ Toch is wat hij heeft opgebouwd een stevige basis om aan de top te blijven.

83 (85) AAB Categorie dienstverlening Omzet totaal €3.900.000 Medewerkers 34 www.aabnl.nl

AAB golft mee op de deining van de conjunctuur en de toppen en dalen van de Nederlandse tuinbouwsector. De sector is, zoals AAB het uitdrukt, ‘in 2015 uit de winterslaap ontwaakt, dus de opdrachten komen weer uit alle hoeken en gaten.’ Projectmanagement bij de nieuwbouw van Enza Zaden en bij de nieuwbouw van de Greenport Horti Campus, bemiddeling bij de aankoop van een veredelingskas voor Axia Vegetable Seeds, een haalbaarheidsstudie voor het Canadese Serres Toundra, procesbegeleiding bij milieuprocedures voor Koppert Biological Systems. Een indrukwekkende reeks wapenfeiten. Op alle fronten is groei geboekt, reden dus om het team weer flink uit te breiden. AAB profiteert van de continu veranderende wet- en regelgeving op het gebied van lichtuitstoot en waterzuivering, maar lift ook mee op de vraag naar complexe warmteprojecten, veredelingscomplexen met teeltcellen of CO2-advies. Kortom, AAB maakt het mogelijk dat (Nederlandse) tuinbouwondernemingen veilig en duurzaam voorwaarts kunnen. Een belangrijke rol in het totale cluster, derhalve.

Het brede takenpakket verklaart de bonte variatie aan specialismen die bij AAB te vinden zijn. Zelfs een mijnbouwkundige staat hier op de loonlijst.

Omdat AAB werkt volgens de opzet van een matrixorganisatie is snel het juiste team voor een vraag of opdracht (bijvoorbeeld: ‘Vertel ons alles over Het Nieuwe Telen’ of ‘We willen aan de aardwarmte’) samen te stellen. Zelfs een start-up die aardgas wil winnen uit plastic is hier aan het juiste adres.

Een solide pijler onder de sector, dat is AAB.

| Hillenraad100 | 2016 | 23

82 (90)

Proeftuin Zwaagdijk

Categorie dienstverlening Omzet totaal €6.700.000 Medewerkers 52 Vestigingen BTL 2 www.proeftuinzwaagdijk.nl

Commercieel vaardige spelers als Proeftuin Zwaagdijk zijn voortvarend in het gat in de markt gesprongen dat was ontstaan na het verdwijnen van het Productschap Tuinbouw. De koplopers in de sector halen hier nu de broodnodige kennis op het vlak van toepassing en werking van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen. Een van de belangrijkste pijlers is het toelatingsonderzoek voor gewasbeschermingsmiddelen.

Continu veranderende wet- en regelgeving, resistentieontwikkeling en nieuwe teelsystemen vragen blijvend om onderzoek. Een nieuwe tak van sport bij Proeftuin Zwaagdijk is het onderzoek naar groene gewasbeschermingsmiddelen. Belangrijk, want dat valt in de smaak bij consument en retailer. Proeftuin Zwaagdijk werkt bij de ontwikkeling van nieuwe methoden en techniek nauw samen met de bedrijven die er uiteindelijk mee aan de slag gaan. Op die wijze en door periodiek klanttevredenheidsonderzoek is gewaarborgd dat de onderneming de voeling met de praktijk behoudt. De lijst aan innovaties waaraan Proeftuin Zwaagdijk een bijdrage levert, is indrukwekkend. We zien – naast wat al genoemd werd – tevens projecten voor led in de glastuinbouw, hydroponic teeltsystemen en meerlagenteelt. Allemaal ontwikkelingen die voor veel van de bedrijven in deze lijst van groot belang zijn. Mooi is ook de rol van Demokwekerij Westland. Ook daarmee wordt Proeftuin Zwaagdijk een belangrijke speler in het nieuwe project Greenport Horti Campus waar bedrijfsleven, onderwijs en onderzoek samenkomen. Deze moderne Proeftuin is een belangrijke motor achter de ontwikkeling van de sector.

81 (84) Arcadia Categorie productie Omzet totaal €14.800.000 Medewerkers 30 www.arcadiachrysanten.nl

Arcadia is een andere, Griekse, naam voor Utopia. Een ideaal land vol bloemen, fruit en bossen. Een fantasiewereld met helder water, vogelzang en eeuwige zomer. We lezen het op de website van deze vooraanstaande chrysantenteler. Nu is de werkelijke wereld helaas iets minder idyllisch.

In het echte leven moet je gewoon aan de bak en zorgen dat de klant blijvend wordt verrast met telkens weer nieuwe producten. En dat lukt Arcadia uitstekend. Zo goed zelfs dat de onderneming eerder dit jaar goud won in Essen, bij de verkiezing International Grower Of The Year, in de categorie snijbloemen. Het is de bekroning van hard werken en mooie resultaten. Arcadia positioneert zich meer en meer als de onbetwiste specialist op het vlak van pluischrysanten. Het assortiment wordt continu uitgebreid, aangevuld en vernieuwd. Dat gebeurt op eigen locaties of in samenwerking met collega-chrysantentelers. Er wordt sterk voorgesorteerd op de toenemende beweging naar directe (lees: online) verkoop. De groei zit er sinds 2007 onverminderd in, Arcadia produceert inmiddels 25 keer (!) zoveel als in dat jaar. Dat vraagt om de meest moderne nieuwbouw en dus ook in 2016 is er weer areaal bijgekomen. Opmerkelijk daarbij is, dat Arcadia het als eerste in haar tak van sport aandurfde om Het Nieuwe Telen toe te passen. Het leven is geen arcadia, maar het lacht Arcadia wel toe.

Top 100 |

80 (87)

| Hillenraad100 | 2016 | 25

Delft Research Group

Categorie dienstverlening Omzet totaal €8.400.000 Medewerkers totaal 70 Medewerkers NL 68 www.agrocontrol.nl

Categorie productie Omzet totaal €45.900.000 Medewerkers 101 www.groenteproducties.com

De Delft Research Group richt zich op twee thema’s: optimale plantproductie en productkwaliteit, en optimale voedselveiligheid. Dat zijn thema’s waarbij geavanceerde technologie steeds meer een rol speelt.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat de groep, die rust op de drie pijlers Groen Agro Control, FytoConsult en Agro Expertiseburo, zich steeds meer ontwikkelt tot een hightech dienstverlener en adviseur. Dat leidde onder andere tot een doorbraak in het onderzoek naar de ziekteverwekkende Ralstonia type 3 bij rozen. Interessant is ook de zoektocht naar de economisch rendabele productie van astaxanthine uit algen. Dat bij al dat onderzoek the sky the limit is, bewijst de ontwikkeling van technologie om gewassen en schoon water in de ruimte te produceren. Dat hoogstandje was goed voor de Space-MATCH prijs van het Netherlands Space Office.

Deze ruimtetechnologie is overigens ook waardevol voor optimale plantproductie op aarde, dus concreet toepasbaar. Het geeft maar aan dat de ambities ver reiken. Twee nieuwe zusterbedrijven maken de familie nog completer. Sendot Research dat gespecialiseerd is in de ontwikkeling en productie van sensoren en de Stichting Control in Food & Flowers, een kennisinstelling gericht op strategisch onderzoek naar productie en kwaliteit van levensmiddelen. Een jaar vol mooie nieuwe ontwikkelingen en dat wordt beloond met een flinke stijging in onze lijst.

79 (79)

78 (–)

Schoneveld Breeding

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €11.100.000 Medewerkers totaal 200 Medewerkers NL 110 www.schoneveld-breeding.com

Schoneveld Breeding schrijft in haar inzending dat ze inzet op de organische verbinding in de sierteeltketen, zowel horizontaal als verticaal. Dat is nog maar een kleine stap naar een netwerkbenadering! Het bedrijf wil transformeren van ‘productgericht naar relatiegericht’. Alles is erop gericht om de kweker in een goede marktpositie te brengen. Daarbij wordt sterk teruggeredeneerd vanuit wat de consument wil. Hierin speelt een initiatief als www.deinspiratietafel.nl een belangrijke rol. Buiten Europa wordt voortvarend gebouwd aan nog meer foothold, waarbij inmiddels ook India en Iran in beeld komen. Er wordt stevig ingezet op een wereldwijde ‘revival of the cyclamen’. Mondiaal gezien is Schoneveld Breeding hierin een van de grootmachten. De stevige posities van de primula, ranonkel en campanula zorgen voor de broodnodige spreiding. De netto-omzet stijgt jaar op jaar, maar de ebitda is nog niet wat het in de gouden periode was. Geen paniek daarover, want de kost gaat voor de baat uit. Wij verwachten dat Schoneveld Breeding de komende jaren weer zal stijgen. De afgelopen tijd is flink gespaard om de strategisch gelegen nieuwbouw langs de A1 richting Duitsland te kunnen realiseren. Und dann geht es los.

Van Dijck Groenteproducties

Deze nieuwe onderneming in de Hillenraad100 is de drijvende kracht achter de succesvolle AGF-afdeling van Lidl, en daarmee een zeer grote Europese speler. De Limburgse onderneming teelt op meer dan 1.500 hectare (!) ijsbergsla, andijvie, broccoli, paksoi, mini-romana, spinazie, boerenkool en Chinese kool. Dat zijn veel buitengewassen die standaard tot de inkooproutine van consumenten behoren. Maar, het zijn door de grillen van de natuur ook producten met een risico op het vlak van leverzekerheid.

Van Dijck Groenteproducties en Lidl hebben in elkaar een stevige partner gevonden; de één als leverancier die alles op alles zet voor bestendige aanvoer en kwaliteit, de ander als robuuste afnemer. Om aan de hoge klanteisen te kunnen voldoen, is fors geïnvesteerd. De vijf decentrale vestigingen zijn teruggebracht naar één centrale vestiging met in totaal 25.000 m2 nieuwe productie- en opslagfaciliteit en state of the art machines. Voor de financiering daarvan is Van Dijck Groenteproducties in zee gegaan met een investeringsmaatschappij, in combinatie met de huisbankier. De groei van de onderneming zet zich al een aantal jaar door en kan nu zelfs nog verder toenemen. Europa ligt open voor deze nieuwkomer uit America in onze lijst. Het maakt te meer duidelijk dat Hillenraad het sec denken in glastuinbouw achter zich heeft gelaten.

77 (70)

Anco pure Vanda

Categorie productie Omzet totaal €8.500.000 Medewerkers 25 www.anco-pure-vanda.nl

Anco pure Vanda is toch wel een beetje de extravaganza van onze sector.

Weinig ondernemers slagen erin met hun product zo vaak op de catwalk te verschijnen of op feestjes van celebraties. Maar waar het gaat om de handel met de voorheen zo lucratieve Russische markt, is de glans van het ‘juweel onder de orchideeën’ er een beetje af door het veranderde economisch tij. In de VS gaat het daarentegen stukken beter, mede dankzij de maatwerkverpakkingen voor en de eigen koeriersdienst naar dat land.

Daar heb je ook geen last van die grillige veilingklok, een kanaal waar Anco pure Vanda voor haar producten liefst zo snel mogelijk afscheid van neemt. Hier te lande ziet Anco pure Vanda dat de outlet via bloemisten en tuincentra onder druk staat. Dit en de toenemende concurrentie geven reden om het roer om te gooien en Anco pure Vanda te transformeren tot een ‘cadeautjesfabriek’. Daartoe is de Vanique No.3 ontwikkeld. Dit is een unieke geschenkdoos bestaande uit drie exclusieve Vanda’s in een luxe verpakking, een ‘Chanelwaardige’ presentatie. Bij die transitie is een drempel dat – het klinkt paradoxaal – de Vanda zó fraai is dat sommige consumenten twijfelen aan de natuurlijke echtheid. Om een groter publiek dan de well-to-do te bereiken heeft Anco pure Vanda voor het eerst in 25 jaar meegedaan met Kom in de Kas. En dat is gelukt, want maar liefst 35.000 bezoekers bezochten de kas. De ambitie blijft: een wereldwijd consumentenmerk op het hoogste niveau neerzetten. Maar zo’n positie krijg je niet cadeau, zo realiseren Steef van Adrichem en Ed Helderman zich terdege.

AL 20 JAAR DÉ SPECIALIST OP HET GEBIED VAN SOFTWARE- EN INTERNETOPLOSSINGEN! Benieuwd hoe we jou op technologisch vlak kunnen helpen?

We spreken graag met je af om ideeën uit te wisselen!

www.jem-id.nl

Top 100 |

76 (72)

| Hillenraad100 | 2016 | 27

ZON fruit & vegetables

Categorie verkooporganisatie Omzet totaal €329.700.000 Medewerkers 129 www.royalzon.com

ZON weet zich in de lijst al jaren te handhaven. We zien dat een paar ondernemingen de coöperatie voorbijstreven, maar zelf zit ZON ook niet stil.

Het jaar 2015 liet een mooie prijsvorming zien, helaas kwam door een wat lager volume dan voorzien de omzet toch een fractie lager uit. Geen reden tot paniek. Echter wat wél jammer is, is de overstap van Wijnen Square Crops naar Harvest House. Wijnen Square Crops is een van de grootste paprikateeltbedrijven in Nederland en was jaren hofleverancier van de koninklijke ZON. Misschien was dat het duwtje in de rug dat ZON nodig had om toe te treden tot de Federatie VruchtgroenteOrganisaties. Dat is een mooie club, bestaande uit Best of Four, Coforta/The Greenery, DOOR Harvest House en Van Nature. Met de toetreding van ZON zijn nu de zes grootste glasgroentetelersorganisaties verenigd. Het gezamenlijke doel is: Nederland als Europese leverancier van hoogwaardige vruchtgroenten op de kaart zetten. Via FVO krijgt ZON ook naar kansen voor het vermarkten van paprika’s in China. Dichter bij huis is in 2015 ingezet op een nog sterkere positie in de markt voor blauwe bessen. ZON wil volop de vruchten plukken van de ‘hype’ in zachtfruit, waarbij ook de aardbeien een mooie kaskraker zijn. Bij al dat succes werden bovendien tien nieuwe ‘bewoners’ van Fresh Park Venlo welkom geheten. Het gaat goed bij ZON.

75 (80) Plantenkwekerij Van der Lugt/WPK Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €38.000.000 Medewerkers 122 www.vanderlugt.com www.wpk.nl

‘Hoe blijven we een aantrekkelijke partner voor onze relaties die groter en groter worden, en die de wereld veroveren?’ Dat is de vraag die Plantenkwekerij Van der Lugt/WPK drijft. Die relaties verlangen meer expertise, omvang, professionaliteit. Dus is het management versterkt en werken de ondernemers binnen Plantenkwekerij Van der Lugt/WPK als één samen op basis van een uitgebalanceerd brutomarge verrekenmodel.

Zo kun je optimaal zaken combineren in de bedrijfsvoering, werk maken van internationale exploitatie en toch je eigen vastgoed, financiering en balans handhaven. Het productaanbod omvat inmiddels uitgangsmateriaal voor glas en vollegrondstuinbouw. Potplanten onder het label House & Garden, de snackgroentenlijn Snacker Funfoods en de verlengde opkweek van sierteeltproducten, maken de jaarrondbezetting compleet. Interessant is de ontwikkeling van de geheel nieuwe Plantfactory. Deze richt zich op een voor Plantenkwekerij Van der Lugt/WPK geheel nieuwe tak van sport: buitenlandse opkweekbedrijven helpen om de kwaliteit van hun uitgangsmateriaal te verbeteren door middel van kennisoverdracht en het delen van technologische expertise. Dat gebeurt al in Nieuw-Zeeland, India en Canada. Zo ontstaat een geheel nieuw netwerk en mogelijk over enige tijd een geheel nieuwe businessunit. Deze combinatie boekt daarbij mooie resultaten.

74 (82) Groenland Categorie handel Omzet totaal €76.100.000 Medewerkers 35 www.groenland-bv.nl

‘Het lef om groen te groeien’, zo luidt de missie van Groenland. Vorig jaar kwam deze onderneming binnen in onze lijst onder de naam Celieplant, maar die naam dekt maar een deel van de lading. CEO John Celie c.s. hebben per 1 januari 2016 de houdstermaatschappij Groenland opgezet.

Daarop rusten de ‘Groenland Brands’ Bouquetnet, Celieplant, GreenChain en Green2B. Sinds juni van dit jaar is aan dit kwartet het bedrijf Bloominess uit Kudelstaart toegevoegd. Groenland ziet haar rol als holding nadrukkelijk niet als bovenliggende partij die oekazes uitstuurt naar de verschillende dochters, het is eerder omgekeerd. Groenland ziet zichzelf als een voedingsbodem waarop de dochters kunnen gedijen en groeien. De ambitie van Groenland liegt er niet om. Het doel is om al snel door te stoten naar de categorie van 100 miljoen omzet. Groenland is van mening dat die groei vooral gerealiseerd kan worden door een focus op het supermarkt- en retailkanaal. De consument wordt in toenemende mate een one-stopshopper, een trend die ten koste gaat van de positie van de bloemist.

Niet verwonderlijk dus dat Bouquetnet en Celieplant zich met name richten op die retail. GreenChain is de digitale marktplaats, de snelle schakel tussen kwekers en eindklanten. Green2B is de specialist in online marketing in het oorspronkelijke viertal. Nu Bloominess is ingelijfd, kan weer een volgende sprong voorwaarts gemaakt worden. Dit is een speler om in de gaten te houden.

73 (74)

Viscon Group

Categorie toelevering Omzet totaal €25.400.000 Medewerkers totaal 198 Medewerkers NL 195 Vestigingen BTL 2 www.viscongroup.eu

Ook de Viscon Group ziet dat de wereld in hoog tempo verandert.

Technologisch kan er steeds meer, maar de bandbreedte van wat klanten in verschillende delen van de wereld wensen, wordt ook steeds groter.

De Viscon groep is dan ook volop aan het schakelen om die bewegingen bij te houden. Louter het leveren van machines voldoet niet meer, het gaat om geïntegreerde systeem oplossingen. Het komt dus nu aan op de juiste combinaties met andere spelers uit je netwerk en het benutten van innovaties uit de start-up wereld. Het totale productaanbod voor de tuinbouw is verdeeld over de bedrijven Visser Horti Systems, Viscon Fresh Produce, Viscon Hydroponics, ViVi en Visser Supplies. Bij elk daarvan wordt intensief gewerkt aan verbetering en vernieuwing. Zo zijn alle machines die Visser Horti Systems levert ingrijpend vernieuwd, terwijl Vison Hydroponics alle pijlen richt op de kansrijke markt voor ‘deep water culture’.

ViVi specialiseert zich in meerlagenteelt onder ledlicht en hier komt ook de slimme innovatie ViVi Verte vandaan. Die houdt in dat sla wordt gekweekt in een zak die meteen de eindverpakking is. Visser Supplies zet ook flinke stappen richting de retail met de nieuwe merken WaterWick Inside en PlantButler. De optelsom van deze veranderingen toont een Viscon Group die vol elan de nieuwe tijden tegemoet treedt.

Ongekende mogelijkheden

Precision Growing altijd bij de hand

Stuurbaar steenwol substraat

Nauwkeurige meetsystemen

Professioneel gebruikersadvies

Koppelen met

GRODAN levert innovatieve steenwoloplossingen samen met op maat gesneden advies en tools om Precision Growing te ondersteunen. Dit maakt een duurzame productie van gezonde, veilige en smakelijke versproducten voor de consument mogelijk.

www.grodan.nl/e-Gro

Top 100 |

72 (66)

| Hillenraad100 | 2016 | 29

Gipmans Planten

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €39.300.000 Medewerkers 112 www.gipmans.nl

Gipmans werd vorig jaar nog uitvoerig in beeld gebracht in een interview, dit jaar moesten we het doen met één A4’tje. Opmerkelijk, want als je zo’n grote en toonaangevende onderneming bent waar zoveel gebeurt, dan zou je dat toch willen delen? Dus doen we het dit jaar met een kort mailtje, een YouTube-filmpje waarop de nieuwbouw aan de Weselseweg is te zien en een download van de Zelfverklaring ISO26000. Daarin wordt aan de hand van verschillende fraaie infographics de hele organisatie doorgelicht en beschreven vanuit MVO-optiek. Opmerkelijk is de infographic die de groei van de teeltoppervlakte laat zien, vanaf 1971 tot 2016. Die curve doet sterk denken aan die van exponentiële groei: ineens schiet de groei de hoogte in. Uiteraard zijn op het vlak van duurzaamheid de doelen tot het jaar 2020 geformuleerd. Denk daarbij aan een sterke reductie van gewasbeschermingsmiddelen, 100% recirculatie van water en meststoffen, invoering van Het Nieuwe Telen en als apotheose het behalen van de GSPP certificering in 2020. Maar goed, hoe het dus in 2015 ging, dat weten we eigenlijk niet. Naar onze bescheiden mening is dat gebrek aan openheid een gemiste kans, en een reden tot een daling in onze lijst.

71 (68)

Royal Van Zanten

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €66.000.000 Medewerkers totaal 1.441 Medewerkers NL 241 Vestigingen BTL 8 www.royalvanzanten.com

Royal Van Zanten is te vergelijken met een marathonloper die eerst vele, vele kilometers maakt om dan de winst te pakken. In de wereld van de veredeling is het de kunst om je jarenlang puur te richten op waar je naartoe wilt. En dat doet Royal Van Zanten stap voor stap. Want, zoals de onderneming zelf schrijft: ‘Onze consequente focus op veredeling van uitgangsmateriaal voor de sierteelt werpt zijn vruchten af.’ Op alle vlakken is er groei. Om te beginnen in de chrysantenmarkt, met name in het voor dit product belangrijke Colombia. Vanuit dit inmiddels rustige en gestabiliseerde land wordt via Miami de grote Amerikaanse markt op haar wenken bediend. De eigen veredelingslocatie in Medellín is een goede zet gebleken. Ook met de alstroemeria is Royal Van Zanten in Colombia aan een opmars bezig. Hier worden met exclusieve teelt-marktcombinaties goede zaken gedaan. In Nederland gaat het eveneens voorspoedig met de aloude snijchrysant. En, het kleine nicheproduct bouvardia laat een mooie groei zien. Dat is mede te danken aan een succesvolle innovatie in samenwerking met Kwekerij Chrywijk. De nieuwe ‘harttak’teelt groeide in een jaar van 1 naar 5 hectare. Ook in de leliebollen is een mooie plus genoteerd. Geen wonder dat Royal Van Zanten voor jong talent weer een aantrekkelijke werkgever is. Een mooi product, een internationale markt, groei en stabiliteit, wat wil je nog meer? Wellicht toch een paar plaatsen omhoog? Helaas, het is dit jaar dringen in deze regionen van de lijst.

70 (60) Delphy Categorie dienstverlening Omzet totaal €26.700.000 Medewerkers totaal 221 Medewerkers NL 160 Vestigingen BTL 13 www.delphy.nl

Dat is knap gevonden: de aloude naam DLV (De- eL-Ve) ombouwen naar het internationaal veel lekkerder bekkende Delphy. En een mooie verwijzing naar het klassieke orakel, voorspeller van al wat komen gaat.

De naam toont de internationale ambitie verwoord in ‘Worldwide Expertise for Food & Flowers’. Delphy koerst op het strategisch plan dat de naam Focus2020 heeft meegekregen. Daarin wordt uitgegaan van minder adviesactiviteiten in Nederland en meer R&D activiteiten vanuit de private opdrachtgevers. De sector verandert en Delphy moet volgen. Delphy is omgevormd tot een netwerkorganisatie die op vele plekken verschillende verbindingen maakt en legt. De medewerkers worden afgerekend op omzet, persoonlijke ontwikkeling en bijdrage aan de continuïteit van de onderneming. Dat is hard nodig, want ondanks dat er trots gemeld wordt dat er 8.000 Nederlandse klanten zijn, weten we allemaal dat het aantal ondernemers in Food & Flowers in ons land snel afkalft. Dan moet je echt de bakens verzetten. Opmerkelijk en een toonbeeld van disruptief kunnen denken is een project dat voortkomt uit de deelname aan het Lean Startupinnovatietraject. Dat project wil de adviseur, nota bene datgene wat Delphy groot heeft gemaakt, overbodig maken door de inzet van onder andere sensortechnieken en slimme AI (Artificial Intelligence) computers. Met deze ontwikkelingen in het vizier is het de vraag of de huidige organisatie hierop het beste antwoord biedt. Ook bereiken ons signalen dat er wat meer verloop is in de organisatie, kortom Delphy boekt minder progressie dan in voorgaande jaren en in een hoog competitieve omgeving betekent dat een paar stappen terug.

69 (57)

Olympic Food Group

Categorie handel Omzet totaal €158.500.000 Medewerkers 224 www.olympicfoodgroup.com

De nieuwe website van de Olympic Food Group oogt als de heraut van een nieuwe start. En dat is het ook wel. Thijs van den Heuvel heeft het stokje overgegeven aan de nieuwe CEO Albert Knol. De grondlegger blijft (gelukkig) wel aan boord, hij gaat zich richten op de sourcing. Die moet naar een next level gebracht worden, met eigen kwekerijen in Zuid-Afrika, Ethiopië en op de Balkan. Juist deze sourcing is vanouds de kracht van de Olympic Food Group, groot geworden door de Griekse druiven. Om de organisatie strak aan te sturen wordt nu onderscheid gemaakt tussen die sourcing en de handel. Daarbij heeft Albert Knol als nieuwe algemeen directeur de touwtjes van de handelstak stevig in handen. Om het plaatje compleet te maken, worden de verre markten met FreshPride bediend. De aanvankelijke strategie om totale versleverancier voor de retail te worden, is verlaten.

De groep gaat terug naar de kern: specialist in druiven, citrus, kiwi’s en steenfruit. Maar dat wel jaarrond van topkwaliteit en altijd afkomstig van telers die leveren in de natuurlijke seizoenen. Dan moet je wereldwijd sourcen in alle klimaat- en tijdzones en dat vergt schaalgrootte en continue aanvoer. Je klant ontzorgen als een product ruim beschikbaar is kan iedereen, maar bij schaarste in het seizoen maak je het verschil. Om deze strategie waar te maken, wordt nu eerst schoon schip gemaakt. En dan hopelijk weer volle koers vooruit.

Global specialist in horticulture Telers leveren graag de hoogste kwaliteit groenten, bloemen en planten en wij doen niets liever dan hen daarbij te helpen.

Royal Brinkman beschikt over specialistische kennis over teelt- en bedrijfsprocessen en werkt wereldwijd aan innovaties voor betere en unieke producten.

Royal Brinkman: uw betrouwbare partner met kwaliteitsproducten en specialisten die adviseren en installeren.

royalbrinkman.nl het nr. 1 platform voor de tuinbouw!

Royal Brinkman | Woutersweg 10 | 2691 PR ’s Gravenzande

Top 100 |

68 (–)

| Hillenraad100 | 2016 | 31

De Jong Verpakking

Categorie toelevering Omzet totaal €119.600.000 Medewerkers 158 www.dejongverpakking.com

De Jong Verpakking stond al een aantal jaren bij ons op de radar.

Immers, waar je ook komt in de AGF-wereld, daar kom je de dozen van De Jong Verpakking tegen. Dit is by far de grootste onafhankelijke golfkartonproducent van Nederland met een productie van zo’n 300 miljoen verpakkingen per jaar. Die worden door zo’n 250 werknemers in elkaar gezet. De onderneming levert desgewenst ook de benodigde opzetmachines. Sinds kort gaat ook het Verenigd Koninkrijk eraan geloven, want daar is nu een ingang gevonden. Dit is het resultaat van een succesvolle promotie op de London Produce Show. Ook in Albion viel men zowel voor de producten van De Jong Verpakking als voor de presentatie met ‘mooie meiden en snelle auto’s’, zoals commercieel directeur Arie Barendregt het omschrijft. Opmerkelijk is het gegeven dat De Jong Verpakking al die successen niet aan de grote klok hangt. Het liefst opereert men in stilte, maar bij zo’n omvang ontkom je uiteindelijk niet aan de schijnwerpers en de aandacht. Wellicht dat de nieuwe notering in de Hillenraad100 leidt tot nog meer afzetmarkten, want de Engelstalige versie wordt in vele landen besteld en gelezen.

67 (71) Adomex Categorie handel Omzet totaal €101.000.000 Medewerkers totaal 110 Medewerkers NL 105 Vestigingen BTL 1 www.adomex.nl

Adomex handhaaft zich moeiteloos op een mooie plek in onze lijst.

Niet door uitbundig uit het raam te hangen, maar door heel solide te bouwen aan een steeds steviger marktpositie. Eigenlijk is de onderneming daarmee synoniem aan haar product: niet direct opvallend, maar als het er niet zou zijn, zou je het ineens missen. De cijfers over 2015 zien er overtuigend uit en er is groei in marktaandeel geboekt. In alle opzichten wordt professioneel invulling gegeven aan het uitbouwen van de onderscheidende positie in decoratiegroen. Daartoe worden de medewerkers uitvoerig geschoold in marketing en innovatie en zijn daarmee een bron van inspiratie voor haar klanten. Adomex maakt daarbij intensief gebruik van inzicht in de totale customer journey, om daar vervolgens met e-commerce op in te spelen. Een moderne onderneming kan eigenlijk niet meer zonder. Op basis van de opgedane inzichten worden bijvoorbeeld de nodige aanpassingen in verpakking of presentatie doorgevoerd. Op deze wijze hebben de private labels duidelijk een eigen plek in de markt veroverd, en Adomex is sterk in het onder label verpakken voor klanten. De cyclus van evaluatie op de performance wordt continu doorlopen, om bovenop de bal te blijven. Het motto ‘De kracht van groen’ past naadloos bij deze sterke nichespeler, een voor veel klanten onmisbare bron van decoratie.

66 (67)

Artemis Nurseries

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €65.400.000 Medewerkers totaal 136 Medewerkers NL 64 Vestigingen BTL 6 www.artemisnurseries.com

Onder de vlag van Artemis Nurseries zijn vier zelfstandige werkmaatschappijen actief: Van den Bos Holding, Southern Bulbs SA Chili, Leliekwekerij De Plas en Artemis Lilies. De focus ligt op ‘het bouwen van het beste leliebollen- en leliebloemenbedrijf ter wereld’ terwijl ook in freesia’s, tulpen en zantedeschia sterke posities worden gerealiseerd.

Daarvoor moest dan wel eerst stevig verbouwd worden, vooral bij Van den Bos. Dat bleek nodig om in een altijd volatiele markt soepel te kunnen meebewegen. De nieuwe netwerkstructuur heeft geleid tot een veel hoger volume bij veel minder personele inzet. Het nettoresultaat verbeterde structureel, met goede vooruitzichten voor de nabije toekomst. Aan de afzetzijde wordt de hele wereld afgespeurd, waardoor in het afgelopen jaar vijf nieuwe landen en tien grote nieuwe klanten in de orderboeken genoteerd mochten worden. Op het vlak van productie en verwerking is zowel in Chili als in Nederland flink geïnvesteerd in state-of-thearttechnologie. Door dit scala aan activiteiten groeit Artemis Nurseries langzaam maar zeker uit tot een wereldmarktspeler. Dat zien we ook terug in de kentering van de omzet en winstcijfers, die ontwikkelen zich in de goede richting. Reden voor weer een stapje omhoog in de lijst.

65 (69)

Rockwool GRODAN

Categorie toelevering Omzet totaal €374.300.000 Omzet H100-Q €100.000.000* Medewerkers totaal 98 Medewerkers NL 49 Vestigingen BTL 5 www.grodan.com

Grodan heeft haar doel duidelijk voor ogen: bijdragen aan gezond voedsel voor de groeiende wereldbevolking en inspelen op het mondiaal toenemende gebrek aan water en grondstoffen. De helder geformuleerde ‘Why’ heeft geleid tot het Precision Growing Principe: meer doen met minder, op een betere manier. Vanuit die ‘Why’ is het niet verwonderlijk dat Grodan om de tafel zit met stakeholders als het Wereld Natuur Fonds.

Groeien mag, maar dan moet het wel duurzame groei zijn. Grodan is dan ook een van de weinige spelers die het EU Ecolabel mag dragen. Duurzaam in economische zin is Grodan zeker, want omzet en resultaat gaan hier jaar in jaar uit met stappen vooruit. Wij schatten het marktaandeel als beduidend boven de 50%. Als we goed ingelicht zijn, is deze grootmacht al 48 jaar marktleider in steenwolsubstraat. Dat geeft geen reden om achterover te leunen. Medewerkers worden continu geëvalueerd en scherp gehouden, mede via de Grodan University. Er wordt aan de lopende band gewerkt aan productinnovaties als de NG2.0 Technologie en de GroSens Multi Sensor. Met die laatste kan de tuinder big data verzamelen en zo bijsturen. Op veel vlakken bereikt Grodan een ‘all time high’, maar dat slaat niet op de producten voor de teelt van gelegaliseerde medische cannabis in de VS. Dat wil zeggen: die teelt gaat wel heel goed, maar het ‘high’gehalte van het product wordt laag gehouden. Een mooi voorbeeld van de bijzondere marktposities die Grodan inneemt.

Het onmogelijke mogelijk maken.

Al ruim 35 jaar helpen wij onze klanten met organische oplossingen voor beworteling en groei. De rode draad die door al onze activiteiten loopt, is de voortdurende zoektocht naar vernieuwing, ofwel: innovatie.

Obturo®

Fibre-Neth® Twin 3.0

Orchideeënsubstraat

Propagation cube

Van der Knaap group of companies Kwintsheul - Holland T +31 (0)174 296606

www.vanderknaap.info o r g a n i c

s o l u t i o n s

f o r

r o o t i n g

a n d

g r o w i n g

Top 100 |

64 (61)

| Hillenraad100 | 2016 | 33

Staay Food Group

Categorie handel Omzet totaal €432.128.000 Medewerkers 343 Vestigingen BTL 9 www.staayfoodgroup.com

De resultaten en activiteiten van de Staay Food Group zien er net zo fraai uit als de nieuwe website. Die toont mooi wat een wereldomspannende club dit is, met activiteiten tot in Nieuw-Zeeland. Als je zo goed weet wat er speelt in de wereld, dan zie je ook tijdig wanneer het ergens fout gaat en je de bakens moet verzetten. Dus is het rigoureus wegvallen van handel met Rusland relatief soepel opgevangen. De Staay Food Group ziet altijd weer nieuwe kansen en mogelijkheden. Een blijk daarvan is de nieuwbouw van Fresh Care Convenience in Dronten, een ultramodern bedrijf voor het snijden van groenten en bereiden van maaltijdsalades. Met een klant als Aldi moet je nu eenmaal groot denken en groot doen. In het verlengde daarvan ligt de pilot met meerlagenteelt voor sla. Samen met hogeschool Vilentum en andere kennisinstellingen wordt een moderne meerlagen led-unit gebouwd die rechtstreeks sla gaat leveren aan Fresh Care. Dat lijkt strategisch een goede zet. Ondertussen wordt er aan de sourcing kant verder gebouwd aan eigen teeltbedrijven en aan de verkoopkant aan regionale verkoopkantoren. Zo werd in juni van dit jaar de samenwerking met Beej Benders bekrachtigd. Dit is een nieuwe vershal in Venlo die eind 2016 haar deuren opent. De ambitie om tot de winnaars te behoren, zit hier stevig verankerd en als de resultaten hier weer op niveau zijn is er ruimte voor stijging in de lijst.

63 (64)

Van der Knaap Groep

Categorie toelevering Omzet totaal €42.800.000 Medewerkers totaal 464 Medewerkers NL 89 Vestigingen BTL 7 www.vanderknaap.eu

De hoeveelheid innovaties die de Van der Knaap Groep recentelijk op de markt heeft gebracht, telt op tot een flinke waslijst. Zo zien we onder andere de Fibre-Neth Twin 3.0 voor de opkweek van Phalaenopsis, de Obturo-plug, KOS 073 (nieuw orchideeënsubstraat), de nieuwe lijn potgrondproducten onder de naam Growing Soilutions en Coco Discs (schijven kokospotgrond). Bij al deze innovaties (het zijn er overigens nog meer dan we hier noemen) moeten we zeker ook de nitraatstikstofreactor voor biologische teelten vermelden. Die maakt het mogelijk om los van de grond biologisch te kunnen telen, zonder dat er een tekort aan nitraatstikstof ontstaat. Het patent is aangevraagd, tijd om de teeltproeven op te schalen. Dit alles zou zomaar tot flinke doorbraken kunnen leiden.

Het geeft maar aan dat de vier businessunits worden gestimuleerd tot zoveel mogelijk innovatie en procesverbeteringen, en dat werpt duidelijk vruchten af. De groep is internationaal wijd vertakt, met inmiddels zeven buitenlandse vestigingen. Met name met India en Sri Lanka zijn de banden sterk. De Van der Knaap Groep realiseert zich dat de omstandigheden in die landen anders zijn dan hier en zet zich ook in om de kwaliteit van leven te bevorderen. Samen met de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO zijn de vestigingen aldaar flink onder de loep genomen. Dat heeft ertoe geleid dat het (afval)watermanagement wordt verbeterd. Deze gigant in groei- en bewortelingsmedia maakt zich duidelijk ook druk om Moeder Aarde.

62 (–) Aartsenfruit Categorie handel Omzet totaal €151.000.000 Medewerkers totaal 119 Medewerkers NL 101 Vestigingen BTL 2 www.aartsenfruit.com

Deze hoogste nieuwkomer in onze lijst heeft zonder meer de aardigste tagline: ‘Als het om vers gaat, gaat Aartsenfruit het verst van allemaal’.

En kennelijk niet alleen in kwaliteit maar ook in markten. Europa en ook Azië worden bediend door dit mooie bedrijf uit Breda, met vestigingen in Venlo, België en China. De onderneming vierde al in 2007 zijn 100-jarig bestaan en zou zomaar het predikaat ‘koninklijk’ kunnen dragen. Waarom zien we Aarstenfruit dan nu pas in de Hillenraad100 verschijnen? Dat heeft twee redenen. Enerzijds kijken we zelf inmiddels breder dan louter glastuinbouwproducten, anderzijds is fruit erg ‘hot’. Kijk maar naar de nummer 2 van dit jaar, die ook vrijwel uit het niets zo’n reuzensprong maakte. Indrukwekkend zijn de prestaties van Aartsenfruit in Azië. Daar is een sterke omzetstijging genoteerd. Zo sterk zelfs dat die de domper van de Russische activiteiten – iets waar ook Aartsenfruit zelf geen invloed op kan uitoefenen – geheel goedmaakte. En dat terwijl het verkoopkantoor in Hong Kong pas vier jaar actief is. In alles oogt Aarstenfruit modern en eigentijds, tot en met het fraaie magazine Refresh. Bijna ouderwets daarentegen is de instelling om niet te experimenteren. Wat werkt, dat werkt. Op die manier worden de klanten al decennialang gepamperd en dat wil Aartsenfruit graag zo houden. Alles en iedereen staat op scherp. Aartsenfruit wil inderdaad het verst gaan in service, kwaliteit en klanttevredenheid. Het duurde even, maar hier is dan deze absolute aanwinst voor deze lijst.

61 (76)

Hessing Supervers

Categorie bewerking Omzet totaal €211.700.000 Medewerkers 767 www.hessingsupervers.nl

Hessing Supervers kwam, nadat de familie weer het meerderheidsbelang verwierf, vorig jaar nieuw binnen op de 76e plek in onze lijst. Dan laat je grofweg toch zo’n 9.924 bedrijven in de Nederlandse tuinbouwsector achter je, een prestatie van formaat. Niettemin was groentesnijderij Hessing Supervers teleurgesteld over die ranking. Voor ‘straf’ kregen we nu geen informatie aangeleverd, en dat is jammer. We verlaten ons dus op externe bronnen en zien dan dat de resultaten over 2014 weliswaar zeer solide zijn, maar hebben helaas niet volledig inzicht in de vooruitgang en resultaten over 2015. Het expertcomité heeft ons er echter van weten te overtuigen dat het crescendo omhoog gaat bij deze onderneming. Wat ons vooral aanspreekt, is dat een intensief programma is opgezet om de aanleverende telers op te schalen naar hogere gezondheidsstandaarden.

Bewonderenswaardig is de keuze om die standaard langs de lat te leggen van het Milieukeur, het keurmerk van de gelijknamige stichting. Hessing Supervers wil op een gezonde manier voor mens en omgeving produceren.

Zo is bij de telers in Spanje alles op alles gezet om ook hen hierin mee te krijgen. De positie dit jaar is vooral terug te voeren op een te voorzichtige ranking in de voorgaande editie. Volgend jaar doen we graag weer verslag in geuren en kleuren.

1 PLANT Jiffy’s nieuwe substraatfabriek binnenkort geopend

www.jiffygroup.com

Top 100 |

60 (62)

| Hillenraad100 | 2016 | 35

Dool Industries

Categorie toelevering Omzet totaal €65.000.000 Omzet H100-Q €50.700.000 Medewerkers totaal 151 Medewerkers NL 132 Vestigingen BTL 1 www.doolindustries.com

Categorie toelevering Omzet totaal €171.900.000 Medewerkers 403 www.horticoop.nl

De technologische ontwikkelingen in de tuinbouwsector op het vlak van ‘controlled growing systems’ gaan hard, heel hard. Wat doe je dan als (nieuwe) ondernemer in tuinbouw? Dan zoek je zekerheid in een partner die verstand heeft van cutting edge technology, tientallen jaren ervaring heeft in verlichting en die lokaal aanwezig is. Zie daar de kracht van Dool Industries, en de verklaring voor de groei van deze technisch toeleverancier.

Het meest in het oog springende nieuws was hier de strategische overname van Raymax, Lights Interaction Agro en B&W Installaties. Daarmee is Hortilux Schréder in één keer de complete systeemleverancier van groeilicht oplossingen. Dat is exact de rol die men nastreeft. Groeilicht wordt hier gezien als een totaalsysteem, waarbij het gaat om de juiste balans tussen lichtintensiteit, gewasgroei en energieverbruik. Zo’n oplossing ontwerpen, leveren, installeren, managen en onderhouden, dat is de heldere strategische koers hier. Dat is ook in het altijd donkere Rusland niet onopgemerkt gebleven. In Moskou is een eigen kantoor geopend, een mooie aanvulling op de al sterke positie op de Noord-Amerikaanse markt waar PL Light Systems gevestigd is. Al die opdrachtgevers zijn op zoek naar duurzame en kostenefficiënte oplossingen. Dool Industries biedt ze, in de vorm van ledverlichting. Maar als een klant nog een hogedruk natriumarmatuur wil, dan kan dat ook (nog). Wij worden wel blij van deze koerswijziging.

59 (63)

58 (55) Horticoop

Metazet FormFlex

Categorie toelevering Omzet totaal €42.400.000 Omzet H100-Q €38.160.000 Medewerkers totaal 148 Medewerkers NL 70 Vestigingen BTL 12 www.metazet.com

Metazet Formflex is niet de meest opvallende onderneming uit de lijst, maar wel eentje die in alle rust mooie stappen voorwaarts zet. De missie is omschreven als ‘het verbeteren van teeltomstandigheden wereldwijd’.

Ook Metazet Formflex kiest daarbij de slimme strategie van adaptatie: je product aanpassen aan wat verschillende regio’s in de wereld vragen.

De ene klant behoeft een hightech oplossing, de ander zit nog in de fase van eenvoudige mechanische systemen. De vragen uit de markt zijn bepalend. Die geluiden inspireerden Metazet Formflex tot innovaties als een automatisch trilsysteem en een flexibel frambozensysteem.

Gezien de lokale benadering is het logisch dat Metazet Formflex flink inzet op verkoopkantoren in groeimarkten. China is daarbij een van de speerpuntlanden. In de diverse landen en regio’s werkt Metazet Formflex samen met strategische partners als Viscon en Micothon, om zo tot lokaal maatwerk te komen. Opmerkelijk: het R&D-budget wordt waar nodig en mogelijk ook met die strategische partners gedeeld. Samen ga je sneller, en speed to market is immers een van de eerste vereisten in deze snel evoluerende wereld. Die innige samenwerking met collega’s uit de sector leidde onder andere tot het bekroonde FutaGrow systeem.

Al die dadendrang en vernieuwing vergt een continue aanvoer van nieuw technisch talent. Metazet Formflex heeft daarom nauwe banden met MBO en HBO en heeft dat talent echt iets moois te bieden: een (internationale) carrière bij een toponderneming.

Horticoop meldt met trots dat dit nog de enige coöperatieve toeleverancier met een compleet pakket voor tuinbouwbenodigdheden is. Dat kun je op twee manieren interpreteren. Aan de ene kant is en blijft de coöperatieve gedachte een sterk instrument. We zien het zelfs in andere sectoren weer opkomen, zie de ‘broodfondsen’ bij zzp’ers. Maar, aan de andere kant, kan een Nederlandse coöperatie het verschil maken in een snel internationaliserende tuinbouwsector met tegelijkertijd een snelle afname van telers en leden in Nederland? Zelf ziet Horticoop zich als een ‘baken van zekerheid, kennis en betrouwbaarheid’. Bij dat sterk afnemende aantal leden blijft de omzet evenwel op niveau en dat laat precies zien waar de tuinbouw en Horticoop anno nu staat. De kleine telers vallen af, de grote spelers blijven over. Die zijn veeleisend, vragen om diepgaande expertise, advies en service. Daar heb je meer mensen voor nodig. Dat vereist van Horticoop een scherpe koers om gezond rendement te blijven maken voor de onderneming en de leden. Horticoop blijkt nu nog prima in staat haar plek in de tuinbouw te bestendigen. Maar hoe zal het gaan als er straks nog maar enkele honderden leden over blijven?

57 (49)

HillFresh Holding

Categorie handel Omzet totaal €185.600.000 Medewerkers totaal 140 Medewerkers NL 129 Vestigingen BTL 7 www.hillfresh.eu

HillFresh heeft in 2015 ontdekt dat opgroeien een kwestie van vallen en opstaan is. Je hebt soms van die projecten die niet zo lekker gaan als gedacht. Dus dan moet je de wonden likken, je verlies nemen en verder gaan. Je hebt ook van die tegenslagen waar je zelf geen invloed op hebt, zoals de boycot met Rusland. Daardoor zijn de exportplannen met Fresh Direct Spain noodgedwongen bijgesteld, want deze vestiging was opgezet om vanuit Spanje direct met Rusland te handelen. HillFresh Italy is – overigens om een andere reden – gesloten en HillFresh France kwam in 2015 ook nog niet helemaal uit de verf. Toch laat de groep een mooie omzetgroei zien, met voor 2015 een éénmalig tegenvallend ebitda. Waar die omzetgroei dan vandaan komt? Gewoon, uit de reguliere handel. Daar worden onder het label ‘Always Tasty’ goede zaken gedaan.

Hoopvolle(re) geluiden komen er ook uit de hoek van de handel in kakifruit, de beoogde opvolger in de (hype)reeks kiwi, berries en avocado’s.

De potentie van kakifruit is zo groot, dat HillFresh zelfs investeert in eigen productie. Veel van de handel naar Canada, Brazilië, het Midden-Oosten en het Verre Oosten loopt nu via het daarvoor ‘omgekatte’ HillFresh Spain.

Deze omschakeling heeft wel de nodige investeringen gekost, maar soms moet je even door de pijn heen. Ongetwijfeld dat dit volgend jaar weer een mooie stijging oplevert.

Top 100 |

56 (56) Categorie handel Omzet totaal €55.400.000 Medewerkers 112 www.vangeldernederland.nl

| Hillenraad100 | 2016 | 37

Van Gelder groente & fruit

Deze rijzende ster aan het firmament van vers gesneden fruit en groenten keert terug naar waar het allemaal in de jaren vijftig begon. In Nieuw Reijerwaard is een kavel van 3,7 hectare aangekocht, waarop de nieuwbouw zal verrijzen die nodig is om de onstuimige groei van de onderneming bij te houden. Die groei is te danken aan de onvermoeibare wijze waarop Van Gelder groente & fruit marketing bedrijft en duidelijk maakt hoezeer vers, vers en nog eens vers past bij de levensstijl van de moderne consument.

We zien initiatieven als Variatie in de Keuken (een samenwerking met Wageningen UR). We zien snackproducten voor kantines en horeca als Kleintje Vers en BijtRijp. En slim is het concept Veggie Time, om kinderen al in kinderdagverblijven voor vers te winnen. ‘Onze producten komen in duizenden professionele keukens terecht. Indirect hebben we zo invloed op de levensstijl van honderdduizenden consumenten’, schrijft men zelf. Dat leidt tot groei in omzet en volume, en dat smaakt naar meer.

De ideeënrijkdom van de ruim driehonderd medewerkers wordt benut om nog meer innovatie in de markt te zetten. Meer groenten, minder vlees, dat is goed voor individuele consument en Moeder Aarde, zo is de filosofie.

Het assortiment wordt steeds breder en nu ook gericht op biologische teelt.

De groei zit er flink in, maar wij zijn benieuwd of de organisatie deze groei wel bij kan houden. Aan Gerrit van Gelder zelf zal het niet liggen.

55 (45)

Jiffy Group

Categorie toelevering Omzet totaal €73.000.000 Medewerkers totaal 208 Medewerkers NL 130 Vestigingen BTL 10 www.jiffygroup.com

Na een strategische heroriëntatie en een aanpassing van het mission statement is het vizier van Jiffy nu meer dan voorheen gericht op marketing en sales. Jiffy wil een stabiele partner zijn in de ontwikkeling en vermarkting van retailconcepten. Dan moet je dus meer dan ooit met de klant en de consument om tafel, om te horen wat er leeft. Zo is eerder uit co-creatie met de klant het succesvolle easyGrow concept ontstaan en het groeiende succes daarvan smaakt naar meer. In de VS blijkt de FlowerPillow een ‘winnaar’, in de markt gezet door Proven Winners. De aanstelling van een retail concept development manager geeft aan dat het Jiffy ernst is met deze koers. Soms zijn er ook andere redenen om tot productontwikkeling te komen, zoals de toenemende schaarste van het Duitse tuinturf. Dat heeft geleid tot het nieuwe product FORMiT. De leidraad hierbij is streven naar een circulaire economie, met hernieuwbare grondstoffen die hier de termen cradle-to-cradle en local-for-local daadwerkelijk inhoud geven.

Investeringen en modernisering in Estland, Canada, de VS en Nederland moeten leiden tot duurzame groei, die door het Noorse management ambitieus zijn benoemd in het ‘1 billion plan’. Eind 2018 moet een omzet van 1 miljard Noorse kronen zijn gerealiseerd. Eerst maar eens kijken of 2016 betere omzet en resultaten biedt dan 2015.

54 (33) Afriflora Categorie handel Omzet totaal €43.000.000 Medewerkers 40 www.afriflora.nl

We schreven vorig jaar al dat de openheid van Afriflora in 2013 waar­ schijn­lijk van korte duur zou zijn. En inderdaad, we ontvingen ook dit jaar geen informatie. Het expertcomité is van mening dat dit niet past bij een onderneming van dit formaat; als respectabele onderneming ben je een zekere mate van verantwoording verplicht aan de samenleving.

Al was het alleen al om geruchtenmachines voor te zijn die in deze tijden van social media en ‘nieuws scoren’ al snel op volle toeren draaien en daarbij soms aan de werkelijkheid voorbij gaan. Dat overkwam in sterke mate Afriflora, dat in een uitzending van Zembla werd neergezet als een onderneming die het in Afrika niet zo nauw neemt met duurzaamheid en maatschappelijk bewust/verantwoord ondernemen. De productie van Sher Ethiopië zou volgens Zembla hebben geleid tot het droogleggen van een rivier, het afvalwater zou schadelijke stoffen bevatten en de beloning van het personeel zou te laag zijn. Afriflora sloeg in mei van dit jaar terug met een zeer uitgebreid weerwoord op de eigen website. Het is echter niet om de mening van Zembla dat Afriflora hier aanzienlijk zakt. We geloven dat er ruim aandacht is voor de medewerkers en ook biologische gewas­ bescherming staat bij Afriflora op de kaart met een solide partner als Koppert Biological. De hoofdreden is, dat we in de openbaar beschikbare jaarrekening sterk teruglopende resultaten zien. Wat hiervan de oorzaak is, daar moeten we naar gissen, en dat betekent voor de notering in onze lijst een forse daling.

53 (58) Certhon Categorie toelevering Omzet totaal €51.200.000 Medewerkers totaal 100 Medewerkers NL 97 Vestigingen BTL 2 www.certhon.com

Deze technisch toeleverancier maakt een indrukwekkende ontwikkeling door. Creativiteit en innovatie zijn hier de steekwoorden. Daarbij wordt sterk geleund op de ondernemende kwaliteiten van de medewerkers. Certhon wil niet zozeer bewegingen volgen, liever zet de onderneming ze in gang.

Zo loopt men in Poeldijk voorop met de ontwikkeling van de PlantyFood groeicel. Daarin is het mogelijk om zonder daglicht te kweken en te telen.

De eerste oogst komkommers kwam in april van de planten. Deze innovatie wordt niet gezien als een eindstation – want wil de consument een product dat niet in puur natuurlijke omstandigheden is opgegroeid? – maar als opmaat naar doorbraakinnovaties in klimaat en belichting. Dat juist de komkommer deze primeur had, geeft aan dat Certhon de sla en tuinkruiden voorbij is. We zien ook nieuwe technologieën ten behoeve van de teelt en onderzoek naar van suikerbieten en freesia voorbijkomen. De combinatie van ‘spitzen technologie’ en ‘agronomische ondersteuning’ leidt tot nieuwe verdienmodellen en afzetmogelijkheden op basis van de ROI-key formule: gegarandeerd rendement voor de klant. Dat spreekt (nieuwe) buitenlandse opdrachtgevers zeer aan. Certhon is inmiddels ook actief in onder andere IJsland, Ierland, Litouwen en Georgië. En in Rusland heeft de minister van Landbouw een kas van Certhon geopend die in dat land ‘qua techniek haar gelijke niet kent’. Die vooruitgang stelt hoge eisen aan de medewerkers, kan iedereen het tempo en het niveau blijven bijhouden? Volgend jaar weer zo’n stijging?

PRIVA KOMPANO DELEAF-LINE Geautomatiseerde oplossingen voor gewashandelingen

“

Het begin van een nieuw tijdperk voor de internationale tuinbouw

Priva Kompano kwam tot stand door een duurzame samenwerking tussen verschillende marktpartijen: Stichting Prigrow Tomation, Berg Hortimotive, Job Kneppers Ontwerp & Realisatie, VDL ETG Projects, Studio Blonk Visual Design, verschillende financiële instellingen en natuurlijk ons ‘groenevingersteam’: jullie waren onbetaalbaar.

Samenwerking, geduld, doorzettingsvermogen en veel moed zijn essentieel voor het succes van deze innovatie.

Priva Kompano Deleaf-Line is het begin van een nieuw tijdperk voor de internationale tuinbouw!

www.priva-international.com/robotics

Top 100 |

| Hillenraad100 | 2016 | 39

52 (52) Floricultura Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €63.000.000 Medewerkers 600 www.floricultura.nl

Floricultura is voor ons vooral een gesloten boek, maar op Facebook is het een heel ander verhaal. Dankzij de meeste likes in het kader van de Stigas Gezond & Vitaal Werken Prijs won Floricultura de publieksprijs. Kennelijk wordt er dus veel aandacht besteed aan een gezonde werkomgeving.

We weten ook dat het jaarlijkse seminar ‘Een wereld te winnen’ een succes was, maar met ons wordt verder niet veel gedeeld. Onmiskenbaar is dit een topbedrijf, een top 3 speler in hun hoekje van de sector. In ons onderzoek zijn belangrijke punten blijven liggen en zou dit bedrijf gedaald zijn, maar daar kwam het Expert Comité om de hoek die ervan overtuigd is dat dit bedrijf mooier is dan de resultaten van het onderzoek. Het resultaat: onveranderd op plaats 52 en komend jaar maar eens op de koffie.

51 (65)

Dalsem Groep

Categorie toelevering Omzet totaal €60.900.000 Medewerkers 93 www.dalsem.com

‘Feed and flower the world’ is de boodschap die Dalsem Complete Greenhouse Projects in haar nieuwste corporate video op YouTube uitdraagt. De film begint terecht waar het uiteindelijk allemáál mee begint: de winkelvloer. De video markeert het einde van jaren van stilte waarin Dalsem aan de weg timmerde. Die weg leidt vooral naar Rusland en de voormalige CIS-gebieden, waar tal van grote projecten worden gerealiseerd. Dalsem is dus, net als haar vakbroeders, volop aan het internationaliseren. De Nederlandse markt is al jaren niet meer in beeld bij deze onderneming en daarmee is de Dalsem Groep wellicht de meest internationale tuinbouwproject leverancier uit onze lijst. In alle uithoeken van de wereld is de naam Dalsem een begrip. Het expertcomité was vooral gecharmeerd van het feit dat dit misschien niet de meest innovatieve speler is, maar wel de onderneming die de beste resultaten realiseert.

‘Niet iedereen hoeft het nieuwste van het nieuwste’, de Dalsem Groep mikt slim op de markten met de grootste potentie’, constateerde een comitélid.

Een absoluut USP is het feit dat alles in huis wordt bedacht en gemaakt.

Dat is wat de (buitenlandse) markt wil: lean and mean. Ter plekke wordt gekeken hoe een project het slimste kan worden uitgevoerd, met maximaal gebruik van lokale input. Het verkoopapparaat van Dalsem is onovertroffen.

De onderneming is doordrenkt van ondernemend denken, business en technologie zijn uitstekend op elkaars afgestemd en de naamsbekendheid is wereldwijd groot. Waar stopt dit?

50 (35)

Syngenta Seeds

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €289.366.000 Medewerkers 856 www.syngenta.com

De bedrijfsinformatie die we van Syngenta ontvingen, is wat naar de achtergrond geraakt door de grotere wereldpolitiek. In april werd bekend dat een bankenconsortium met daarin de Rabobank een lening van 20 miljard dollar bij het Chinese ChemChina had geplaatst. Dit Chinese chemiebedrijf heeft het geld nodig voor de grootste Chinese overname uit de historie, de overname van het Amerikaanse Syngenta. ChemChina aast op deze onderneming, omdat het thuisland voor de taak staat om 1,4 miljard Chinezen te voeden. Dat is een strategische stap die politiek gevoelig ligt. China lijkt daarmee in te zetten op een plek in de

top 10 van veredelaars in de voedingstuinbouw. De beoogde kopers benadrukken dat de onderneming niet ‘gechinaficeerd’ zal worden, maar dat is in eerdere gevallen een loze belofte gebleken. De overnameprijs van 43 miljard dollar zal zeker terugverdiend moeten worden en dat een Chinees overheidsbedrijf de koper is, is een teken aan de wand. Eerder had Monsanto al een overnamebod gedaan, dat is afgeketst. Syngenta ligt in de schootslijn, want het is wel winstgevend maar de resultaten staan onder druk door wisselkoerseffecten. Er in onrust en onzekerheid over de toekomstige koers en dat kost punten in onze waardering. Wat er ook gebeurt, voor 28.000 medewerkers breken er andere tijden aan. Voor de Nederlandse medewerkers lijkt er op korte termijn niet veel te veranderen.

Enkhuizen is en blijft voorlopig een van de belangrijkste R&D-centra binnen Syngenta voor veredeling van groenten en bloemen. Wel zullen de hotels in en rond Enkhuizen vaker Chinese gasten krijgen.

49 (48) Noviflora Categorie handel Omzet totaal €83.000.000 Medewerkers totaal 118 Medewerkers NL 112 Vestigingen BTL 2 www.noviflora.com

Noviflora opent haar aangeleverde informatie met een quote van Churchill: ‘It is always wise to look ahead, but difficult to look further than you can see.’ Kijkend naar de toekomst ziet Noviflora dat het noodzaak is om nog meer in te zetten op de strategie van customer intimacy. En: de belangrijkste afzetgebieden blijven Scandinavië en Zwitserland. ‘Iedere klant voorzien van de juiste plant of bloem, op het juiste moment, voor het juiste doel’, dat is de drijfveer bij Noviflora. Daartoe wordt ingezet op category management waarbij de klant realtime en gevisualiseerd inzicht heeft in het schaprendement. Waar andere ondernemingen nu de website, webshop en app verder ontwikkelen, ruilt Noviflora deze alweer in voor een geïntegreerd e-business platform. Interessant is de switch die gemaakt is bij de wijze waarop nu gedecentraliseerde inkoop rechtstreeks is gekoppeld aan de verkoop. Zo integreer je kennis van de lokale cultuur in je aanbod.

De nadruk op retail zien we terug in de overname van category specialist Roselife en de toetreding van Bert Roetert tot de raad van commissarissen.

Deze brengt een schat aan ervaring in retail en food mee. Ook de introductie van het label The Kitchen Garden, voor gecertificeerde eetbare planten, past in die lijn. Als altijd streeft Noviflora naar concepten waarbij de prijs niet het eerste onderwerp van gesprek is; het moet bijzonder en onderscheidend zijn. Met die vaste koers handhaaft Noviflora zich in deze lijst.

48 (51)

W. Heemskerk

Categorie bewerking Omzet totaal €109.200.000 Medewerkers 341 www.wheemskerk.nl

In het expertcomité is veel waardering uitgesproken voor het echte ondernemerschap van W. Heemskerk. Met het typische karakter van een familiebedrijf wordt er onder de krachtige leiding van commercieel directeur Jantine Star-Heemskerk flink gesleuteld aan het assortiment.

Vanuit alle geledingen kent zij het klappen van de zweep. Jantine heeft actief bijgedragen aan de transitie van de traditionele snijderij-activiteiten naar het produceren van complete convenience producten en verse maaltijdsalades. Die worden afgezet bij retail- en fastfoodbedrijven. Het zijn dynamische tijden voor een onderneming als W. Heemskerk: de consument is constant in beweging. Het is een mooie uitdaging om steeds weer op nieuwe vragen in te spelen: vers gesneden fruit, maaltijden die zo in de wok kunnen, sportsalades voor verschillende typen sporters. De consument wil ready to eat, ready to cook and ready to heat. De consument wil liever zeven keer per dag, klein maar gezond en voedzaam dan een groot bord stamppot.

For food. For flowers. For sure.

www.certhon.com

Wij blijven in beweging.

Dat staat als een paal boven water!

Voor u blijft Waterplantenkwekerij R. Moerings B.V. in beweging, dat staat vast! U bent van harte welkom op onze vernieuwde kwekerij.

Waterplantenkwekerij R. Moerings B.V. | Hellemonsdreef 1 | 4706 RD Roosendaal | T 0165 55 60 94 | info@moerings.nl | www.moerings.nl

Top 100 |

| Hillenraad100 | 2016 | 41

W. Heemskerk beweegt soepel mee met die markt. Gemak in combinatie met gezond, dat leidt jaar na jaar tot mooie groeicijfers. Het kwetsbare en bederfelijke product vraagt om forse investeringen, zoals die voor extra ‘high care’ ruimtes waar in opperste hygiëne gewerkt kan worden. Om het allemaal bij te houden wordt gewerkt aan een HPO-programma en worden de langetermijnafspraken met klanten gekoesterd. Een mooi bedrijf, doorgedrongen tot het ‘linkerrijtje’ van onze lijst.

47 (59) 4Evergreen Categorie productie Omzet totaal €35.500.000 Medewerkers 48 www.4evergreen.nl

‘Er moet vernieuwing plaatsvinden in de paprikateelt’, zegt de familie Grootscholte van 4Evergreen. Het familiebedrijf zet daarbij onverminderd in op de koers van biologische/organic teelt, een strijd die soms tegen de hogere machten van de Europese politiek gestreden moet worden. Gelukkig is die strijd in de VS van Amerika niet nodig en is daarmee een prachtige afzetmarkt. Die koers legt geen windeieren, want de productiefaciliteiten blijven maar groeien. Dit jaar is er in Zeeuws-Vlaanderen alweer uitgebreid, waarmee het totale areaal in Nederland op 60 hectare komt. De nieuwste locatie, we schreven daar al eerder over, maakt gebruik van restwarmte van een nabijgelegen kunstmestfabriek. Dat scheelt niet alleen geld, het telt ook in het streven naar duurzaamheid. In 2015 zagen we de tweekleurige paprika Enjoya op de markt komen, een mutant die gelijktijdig met collega-teler Wilfred van den Berg werd ontdekt. Die bleek goed voor een derde plek bij de Fruit Logistica Innovation Award. De Enjoya wordt vanuit de gelegenheidssamenwerking Nature’s Alliance via Harvest House in de markt gezet. De eerste marktsignalen zijn hoopgevend, dit zou een mondiale kaskraker kunnen worden. We kunnen de komende jaren nog meer innovaties uit de kraamkamer van 4Evergreen verwachten. Stilzitten is er niet bij, ook de nieuwe generatie gaat inmiddels ‘volle bak’. Het gaat hard bij 4Evergreen.

46 (42)

Van VLIET Flower Group

Categorie handel Omzet totaal €134.000.000 Omzet H100-Q €93.500.000 Medewerkers totaal 570 Medewerkers NL 240 Vestigingen BTL 22 www.jvanvliet.com

De focus van de Van Vliet Flower Group is overduidelijk en scherp afgebakend: de verbinding tussen kweker en bloemist zo kort mogelijk houden. Vandaar dat er, naast de inkoop in Nederland, ook inkoopkantoren zijn in Zuid-Amerika en directe import uit Azië, Zuid-Europa en Israël.

Aan de afzetzijde is er een rotsvast geloof in lokale hubs zo dicht mogelijk bij de klant. In het Verenigd Koninkrijk is onlangs de 16e Cash & Carry geopend, waarmee de teller op totaal op 22 komt. Maar de Van Vliet Flower Group ziet dat er ook volop kansen liggen in het online vermarkten van producten. Dat is een ontwikkeling die de groep niet wil missen, dus wordt flink geïnvesteerd in en gebouwd aan de webshop en de app.

Ook WhatsApp en Facebook worden ingezet. De Van Vliet Flower Group wil koste wat het kost bij de online ontwikkelingen aanhaken. De voordelen zijn evident: online activiteiten leiden tot een virtuele voorraad met minder (product)risico. Ze maken de groep flexibeler in het spel tussen vraag en aanbod. Deze manier van werken heeft de toekomst, want zo kun je een groter assortiment leveren, heb je kortere distributielijnen en kun je tegen nog scherpere prijzen aanbieden. De groep werkt zo toe naar een positie als one stop shop provider met ketenregie, maar heeft daarin nog wel een kleine achterstand in te lopen.

45 (43)

BVB Substrates

Categorie toelevering Omzet totaal €100.600.000 Omzet H100-Q €67.400.000 Medewerkers totaal 206 Medewerkers NL 185 Vestigingen BTL 5 www.bvb-substrates.nl

BVB Substrates heeft haar gestage groei te danken aan een buy & build strategie die in de afgelopen jaren stap voor stap is uitgerold. In de diverse edities van de Hillenraad100 hebben we menigmaal kunnen melden dat er weer een activiteit was bijgekomen. De meeste recente overnames waren die van Florasan en Veenbaas, waarmee BVB Substrates definitief de consumentenmarkt veroverde. Heel uitbundig treedt BVB Substrates met al dat nieuws niet naar buiten; deze onderneming gaat in stilte rustig voort. In 2015 is een nieuw laboratorium geopend in Grubbenvorst en het huidige laboratorium in De Lier wordt in 2016 vervangen door een nieuwe R&D-centrum. BVB Substrates werkt bewust met eigen laboratoria die zich richten op onderzoek en innovaties voor de verschillende productmarktcombinaties. De continue investeringen hierin leiden tot nieuwe toepassingen zoals het hippe daktuinsubstraat ‘Urban Scape’. Deze en de andere producten van BVB Substrates worden voor maximale service aan de klanten voorzien van een milieukostenindicator (MKI). Dat is belangrijk voor al die relaties die meer en meer duurzaam willen opereren en dat met hun stakeholders willen communiceren. Ook in de vorm van het BVB College wordt gewerkt aan wederzijdse kennisopbouw en informatieoverdracht.

Al met al een stabiele onderneming, op een mooie plek in onze lijst.

44 (39) Sion Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €32.000.000* Medewerkers 61 www.sion.eu

Sion is in 2015 druk geweest met voorsorteren op de toekomst, op het nog beter toekomstbestendig maken van de organisatie. Er wordt internationale groei voorzien, en daar moet je dan wel klaar voor zijn.

Ook de inpassing van aanstormend talent kost de nodige inspanning en energie. Maar beide zijn nodig om mee te kunnen in een snel veranderende wereld. Zo was er de wens van de klanten om over te stappen van de traditionele verspeenbak naar een pluggentray en dat huzarenstukje heeft Sion in één jaar geklaard. Een andere omslag was dat de opbouw van eigen soorten uit eigen veredeling een steeds groter deel van het assortiment begint uit te maken. In dit geval schuurde dat net iets te intens met de wensen van Bremkens. Daarom is de samenwerking met Bremkens gestopt en dat heeft marktaandeel en omzet gekost. We zien bij Sion niet alleen snoei, maar ook voorziene groei, met name in het buitenland: Brazilië, de VS, Turkije, Mexico, om maar een paar landen te noemen. En ook Sion heeft de nieuwe groeimarkt Iran op het vizier. Bij dat alles heeft Eric Moor wonderwel nog tijd en energie om zich in te zetten voor de tuinbouwsector van Nederland. Zo bracht het spraakmakende Flower Dinner ‘de sector’ in direct contact met ‘de consument’. Sion brengt consumenten, kwekers, handelaren, bloemisten, tuincentra en supermarkten bij elkaar en geeft daarmee ons thema van dit jaar echt inhoud. Dit bouwen aan een sterk netwerk gaat ongetwijfeld mooie resultaten opleveren.

Een prijs win je nooit alleen Afgelopen zomer mochten wij uit handen van koningin Maxima, de Koning Willem I Plaquette ontvangen voor Duurzaam Ondernemerschap. Een erkenning voor onze inspanningen om op een verantwoorde manier om te gaan met People, Planet, Performance.

Of in gewone mensentaal: zorgen dat je de dingen doet waardoor de mensen die na ons komen ook nog een goed leven kunnen hebben. Als familiebedrijf hebben we daar een extra belang in. En we beseffen het maar al te goed: Alleen door op juiste wijze en met de juiste partners samen te werken kom je tot een optimaal resultaat.Want in samenwerking zit de toegevoegde waarde, vindt ook Kas Magazine.

Een reden te meer om ook onze partners een keer in het zonnetje te zetten.

Top 100 |

43 (34)

| Hillenraad100 | 2016 | 43

Porta Nova

Categorie productie Omzet totaal €24.000.000* Medewerkers 38 www.portanova.nl

Porta Nova loopt ver vooruit op haar collega’s en wil die voorsprong niet alleen behouden maar ook nog verder vergroten. Dat levert ongetwijfeld mooie resultaten op maar daar moeten we dit jaar naar raden. Omdat inzicht in de marktpositie, resultaten en innovaties van Porta Nova bij ons ontbreken laat deze onderneming belangrijke punten liggen in onze klassering. Als andere ondernemingen met ongeveer dezelfde ranking dit wél aanleveren, dan zak je al snel weg. Dat is wat hier is gebeurd.

Maar laten we helder wezen het is een prachtige onderneming met een sterke focus op drie zeer fraaie rozensoorten van de allerhoogste kwaliteit.

En waar wij dachten dat die kwaliteit al onovertroffen was, daar ziet Porta Nova zelf nog wel verbeterpunten. Die kwaliteit mag stabieler, net als de productie. Het moet gewoon helemaal kloppen, elke dag weer. En dat tot aan de bloemist, die blind moet kunnen vertrouwen op schitterende rozen met een zeer lang vaasleven. Om juist dat eind van de keten (of is het eigenlijk het begin?) maximaal te ‘servicen’, is het verkoopteam uitgebreid.

Zo ben je er zeker van dat al het voorwerk niet op de winkelvloer teniet wordt gedaan. Om maximale focus te houden is de productielocatie in Monster afgestoten. De focus ligt dan niet op kosten of omzet, maar op de bepalende doelstellingen in teelt, arbeid, organisatie, kwaliteit.

Die doelstellingen zijn op ieder niveau in de organisatie helder en haalbaar.

Er zijn plannen voor uitbreiding in Waddinxveen/Moerkapelle. Verder pruttelt en borrelt er van alles bij Porta Nova, maar men houdt de kaken stevig op elkaar. We hopen volgend jaar blij verrast te worden.

42 (50)

Floral Trade Group

Categorie handel Omzet totaal €170.300.000 Medewerkers totaal 637 Medewerkers NL 600 Vestigingen BTL 10 www.wvdplas.nl

Vlak voor het sluiten van de redactie kwam de Van der Plas Groep met twee nieuwsberichten. Per 1 januari 2017 is Breedijk Blumen onderdeel van de groep en als gevolg daarvan is de naam van de groep per medio september veranderd in Floral Trade Group. Het geeft aan dat de in 2015 ingezette integratie en groei een sterk vervolg krijgt. Na de fusie van 2014 is hard gewerkt om alles weer passend en werkend te krijgen. Dat is uitstekend gelukt, mede ook doordat in het vorig jaar een nieuw pand is betrokken.

Dan sluit je een vorig hoofdstuk af en kun je met z’n allen die nieuwe start maken, nu dus zelfs onder een nieuwe naam en met een nieuwe speler in het team. Het jaar 2015 is benut om de strategie nog eens stevig onder de loep te nemen en te kijken welke kant het de komende jaren op moet.

De Floral Trade Group koestert haar ‘heritage’ van een traditionele lijnrijder die nauw persoonlijk contact heeft met de klant. Maar ook deze groep ziet natuurlijk dat deze tijden vragen om meer dan dat. Dus zien we ook hier een geavanceerde webshop, die echt het speerpunt moet worden.

Via die online weg wil men toch heel persoonlijk en gepersonaliseerd met de klant in contact zijn. Die benadering leidt er mede toe dat deze groep een groot aantal klanten kent die elk relatief kleine partijen afnemen.

Dat geeft wel een prettige spreiding, maar het betekent ook dat je scherp moet zijn op elk detail in orderpicking en logistiek. En dat is deze typisch Rijnsburgse onderneming wel toevertrouwd: hard werken en mooie resultaten neerzetten.

41 (47)

Royal Pride Group

Categorie productie Omzet totaal €34.300.000 Medewerkers totaal 132 Medewerkers NL 62 Vestigingen BTL 3 www.royalpride.nl

Als er één bedrijf een passende naam heeft, dan is het deze wel.

De ambities zijn koninklijk en visionair. Onder leiding van Frank van Kleef bouwt en trekt deze onderneming aan meer samenwerking, om zo nog te veel onbenutte kansen om te zetten in succes. Royal Pride Group wil binnen tien jaar onderdeel zijn van grootschalige productiebedrijven op verschillende continenten. Royal Pride Group gaat als teeltbedrijf mee met haar klanten die ook uitwaaieren over de wereld. Die beweging is al ingezet, want er waren al samenwerkingsverbanden gerealiseerd met productielocaties in China en de VS. Royal Pride Group ziet, zoals ze zelf schrijft, een ‘MEGA-kans’ om de Nederlandse tuinbouw uit te rollen in de wereld. Dit samen met investeerders, overheden en de telers elders. De Nederlandse inbreng bestaat dan uit expertise in teelt, klimaat, operations en exploitatie; dit alles in ruil voor een aandeel in de onderneming. Zo heb je wederzijdse vooruitgang: in zorgvuldig gekozen landen bloeit de tuinbouw op en heeft Royal Pride Group toegang tot een nieuwe markt. In ons eigen land is er veel aandacht voor maatschappelijk bewust ondernemen. De local-for-local-filosofie gaat hier verder dan het fysieke product. Met het initiatief Boeregoed (dat al zeven Farmshops heeft) en de Horticultural Business School krijgt lokaal talent op elk niveau een kans. Ook dat levert punten op en leidt tot een mooie stijging in onze lijst.

40 (54) KUBO Tuinbouwprojecten Categorie toelevering Omzet totaal €69.100.000 Medewerkers 92 Vestigingen BTL 3 www.kubo.nl

In onze lijst staan de Big Three van de greenhouses dicht bij elkaar: Kubo Tuinbouwprojecten, Dalsem Groep en Certhon. Alle drie maken ze in deze lijst een enorme sprong omhoog. Na ampel beraad zag het expertcomité dat Kubo Tuinbouwprojecten voor dit jaar de fotofinish won.

Deze onderneming zet in op product leadership en daarbij is de UltraClima kas het vlaggenschip. Deze is zó geavanceerd dat ze niet voor elke kweker of tuinder is weggelegd. Dus wordt er gezocht naar manieren om die eindgebruiker ‘fit for the product’ te krijgen. Want een écht goed product is natuurlijk een product dat gebruikt en verkocht wordt maar vooral geld oplevert voor de koper. Zo kun je, zoals Kubo Tuinbouwprojecten wil, pas echt een bijdrage leveren aan oplossingen voor het mondiale voedselvraagstuk. Om dat voor elkaar te krijgen, werd eerder de start-up ClimaConnect opgezet. Door middel van full service en big data analyse kan een klant veel sneller aan de slag en tot betere resultaten komen.

Dan wordt je klantenkring snel groter en melden ook investeerders zich.

Ook een innovatie als nachtkoeling slaat flink aan, tot in Japan en Korea.

Fascinerend is de bouw in Oman van kassen zonder teelt, maar mét zonnepanelen. Zien we hier een compleet nieuw businessmodel opkomen?

Tot slot: in juni won Kubo Tuinbouwprojecten de RusPrix Award. Nu Rusland inzet op zelfvoorziening, doen ondernemingen als Kubo Tuinbouwprojecten daar goede zaken. Voor het eerst in het ‘rechterrijtje’.

China

WE TAKE PRIDE IN MAKING THE BEST OF NATURE WORK FOR YOUR BUSINESS

www.biobestgroup.com

Top 100 |

39 (31) Categorie verkooporganisatie Omzet totaal €681.000.000 Omzet H100-Q €361.546.000 Medewerkers 124 www.harvesthouse.nl

| Hillenraad100 | 2016 | 45

Harvest House International

Binnen een collectief als deze, kijken wij vooral naar de prestaties van de handelsbedrijven die voor eigen rekening en risico handelen.

Bij Harvest House International gaat het dan om Global Green Team, Rainbow International en Terra Natura International. Dat ‘voor eigen rekening en risico’ heeft natuurlijk wel zijn eigen dimensie, omdat de winsten die gemaakt worden uiteindelijk wel weer bij de leden terecht komt. Maar de tucht van de markt is het leidende principe, dat is waar we naar kijken. Met 270 hectare belichte teelt in Nederland en teelt in Portugal en Tunesië wordt door het collectief een jaarrond assortiment geproduceerd. Onderlinge transparantie is hier een van de kernwaarden.

De aangesloten telers hebben inzicht in elkaars cijfers en prestaties, dat voorkomt scheve ogen. De ogen zijn natuurlijk ook gericht op de dashboards waar de trade- en datamarketeers zoeken naar mogelijkheden om de prestaties nog verder te verbeteren. Waardevolle informatie bieden tevens de category management analyses. Zo zie je wat loopt en wat niet, en daarmee kun je de retail helpen om het schap optimaal in te richten.

Ook de consumentenwebsite Groentehelden helpt daarbij. De ambities reiken inmiddels verder dan afzet in Europa, want Harvest House International is eveneens actief in China, de VS en Noord-Afrika. De daling laat zich verklaren doordat we van een club van deze omvang best wat meer vernieuwing hadden verwacht. Daarnaast schreef het collectief in 2015 rode cijfers.

38 (44)

Bunnik Plants

Categorie productie Omzet totaal €58.400.000 Medewerkers 143 www.bunnikplants.nl

Bunnik Plants maakt een mooie sprong omhoog in de lijst. Er was even voor nodig om de zeilen bij te zetten en de steven in een nieuwe richting te wenden, maar we zien hier nu dan ook mooie dingen gebeuren.

De meest opmerkelijke veranderingen is de fundamentele verandering in de organisatie. Bunnik Plants durft het aan om met zelfsturende teams aan de slag te gaan. Iedereen kan nieuwe ideeën inbrengen: jong, oud, ervaren, onbevangen, net uit de schoolbanken, bijna met pensioen. Als dat ‘grote’ idee er maar komt. De meest succesvolle ideeën worden beloond met een winstuitkering. Daarnaast zet Bunnik Plants met het programma GROEI zwaar in op scholing en talentontwikkeling. Twaalf door collega’s gekozen talenten mogen een ontwikkelingsprogramma doorlopen.

Voor veel andere ondernemingen in de Hillenraad100 zal dat veel te vrij klinken, maar Bunnik Plants durft het aan om op de troepen vooruit te lopen. Wil je echt vernieuwen, dan moet je gewoon eens wat anders proberen, zo is de gedachte. Een andere ingreep is de scheiding tussen daghandel en projecthandel. In die laatste tak van sport wordt gestreefd naar maximale service voor de klant. Daarbij wordt zelfs een eigen nachtchauffeur ingezet, andermaal een teken dat de 24/7 economie oprukt.

Met dit soort vernieuwingen wil Bunnik Plants opschuiven van traditionele kweker naar partner. Ook op het vlak van duurzaamheid zien we mooie nieuwe ontwikkelingen. Dat en de mooie resultaten leveren de forse stap voorwaarts op in deze lijst.

37 (46)

Hoogendoorn Groep

Categorie toelevering Omzet totaal €135.900.000 Medewerkers totaal 132 Medewerkers NL 118 Vestigingen BTL 2 www.hoogendoorn.nl

De groei van de Hoogendoorn Groep en hun sprong omhoog in onze lijst, geven nog maar eens aan hoezeer technologie de tuinbouwsector gaat domineren. Heb je een oplossing te pakken waar zo’n beetje de hele sector op zit te wachten, dan kun je snel opschalen en uitventen. De Hoogendoorn Groep ontwikkelde samen met Svensson onlangs de Connected Sreening module, waarbij software en schermen gecombineerd worden. Zo krijgt Het Nieuwe Telen een boost: het teeltklimaat optimaliseren, maximale controle over energieverbruik, vochtafvoer en lichttransmissie. Slim is ook het nieuwe Plantscope, waarmee het kasklimaat kan worden afgestemd op de behoefte van de plant. Deze innovatie is ontwikkeld in co-creatie met een gerenommeerde kweker. Uit alles spreekt de wil om de meest innovatieve tuinbouwautomatiseerder ter wereld (!) te zijn. En dat, geheel in aansluiting op ons thema van dit jaar, via vele samenwerkingverbanden.

Met de juiste partners en consortia de markt op, de wereld in. Door middel van een speciaal online partnerportaal en met instrumenten als webinars, worden de veertig partners opgeleid en ondersteund. Binnenkort is de website ook in Farsi te lezen, om de nieuwe Iraanse groeimarkt te bedienen.

De aloude supply chain maakt plaats voor de service profit chain. Die visie en daadkracht leidt al vijf jaar tot omzetgroei. De next generation iSii is de kaskraker van nu, maar er staat nog veel meer op het programma zoals meer telen met duurzame energie en zeewater ontzilten om waar dan ook ter wereld planten te kunnen telen. De toekomst lacht deze groep toe.

36 (40) Greenco Categorie productie Omzet totaal €40.500.000 Medewerkers 103 www.greenco.nl

Dit had een louter juichend profiel moeten worden, een gloedvol verhaal over de wijze waarop Greenco steeds meer op de marketingtour gaat.

Maar eind juni werd Greenco zwaar getroffen door het noodweer dat over Someren raasde. De kassen en de totale teelt van 14 hectare zijn verloren gegaan. Komende maanden zullen vooral in het teken staan van herstel en damage control. Wij kijken in deze lijst toch vooral naar wat er eerder gebeurde, in het jaar 2015. Dan zien we dat de marketingmachine steeds harder gaat draaien. De snackgroenten hebben inmiddels NS-stations, pompstations, vergaderruimtes en sportkantines bereikt. Greenco zet in op de trend van ‘aziatisering’: vaker per dag kleinere hoeveelheden eten.

En dan is het lekker (ook voor Greenco) als je altijd een groentesnack binnen handbereik hebt. Op die wijze wil Greenco de consumptie van minigroenten maximaliseren. Waar Tommies nog met een clown aan de man (=het kind) werd gebracht, wordt nu met de claim ‘vrolijke vitamines voor elke dag’ een veel bredere doelgroep aangesproken. Ook is er nu een gele snoepsoep, die helemaal gemaakt lijkt te zijn voor Jumbo. Juist om aan de continu toenemende vraag naar én jaarrond levering én jaarrond kwaliteit te kunnen voldoen, werd de productiecapaciteit uitgebreid met 10 hectare in Wieringermeer. Om de markt blijvend te verrassen, werd een Business Intelligence-medewerker aangesteld. Greenco is in de lijst de onderneming die misschien wel het verst is in netwerkdenken en co-creatie.

Deze onderneming heeft ons thema van dit jaar helemaal in de vingers.

En samen met zijn goede relaties komt Greenco er zeker weer bovenop.

Van der ende Groep

Toonaangevend door hoogwaardige kennis en innovaTie

Pompen + toebehoren

Luchtbeweging

producent van waterbehandelingssytemen en leverancier van kwalitatief hoogstaande technische producten en oplossingen.

waterbehandeling

Filtratie

Voor meer informatie: bel Van der ende Groep (0174 515050) of bezoek www.vanderendegroep.nl

KeepS YoUr BUSIneSS rUnnInG

Top 100 |

35 (41)

| Hillenraad100 | 2016 | 47

WBE Group

Categorie handel Omzet totaal €219.200.000 Medewerkers 298 www.wbe.nl

De WBE Group is een baken van rust, een toonbeeld van steady business.

De WBE Group rust stevig op haar drie pijlers WBE (groen), Javado (planten) en Van Duyvenvoorde (bloemen en planten). De in totaal zes individuele bedrijven bedienen drie markten en zowel aan de zijde van de sourcing als aan de kant van de afzet zit deze onderneming robuust in elkaar. Met vele leveranciers wordt al tientallen jaren intensief samengewerkt. De WBE Group was een club die op het vlak van communicatie nooit heel uitbundig uit het raam hing, maar als shirtsponsor van de Rijnsburgse Boys was er dit jaar volop exposure. Ook op het vlak van social media zet de onderneming nu de eerste schreden, om via die weg jong talent te vinden. Om dat talent aan te trekken werkt WBE bovendien samen met twee HBO-opleidingen.

Het enige echte grote nieuws is het behalen van het Fair Flowers Fair Plants keurmerk, in het voorjaar van 2015. Deze ‘license to produce’ is tegenwoordig bijna een eerste levensbehoefte voor ondernemingen als de WBE. Ook hier blijkt maar weer dat je met nuchter ondernemen ver kunt komen, de omzetgroei en resultaten spreken hier voor zichzelf.

34 (22)

SO natural

Categorie productie Omzet totaal €49.600.000 Medewerkers 60 www.sonatural.nl

De Engelse taal heeft een mooi spreekwoord: ‘What doesn’t kill you, makes you stronger.’ Dit is zeker van toepassing op SO natural. Zoals elke onderneming in deze lijst wel eens een minder jaar doormaakt, zo had SO natural dat ook, in 2015. Tegenslag is inherent aan ‘cutting edge’ ondernemen. Vergelijk het maar met het Nederlands elftal: zo sta je in een WK-finale, zo mag je niet eens meedoen met het EK. Aan de top zijn de verschillen nu eenmaal klein. SO natural heeft om moverende redenen de ambities in 2015 even moeten parkeren, maar gaandeweg dit jaar zijn die alleen maar met meer elan en energie opgepakt. SO natural ziet dat de huidige keten is verouderd en denkt na over hoe je ‘de Uber van de sector’ zou kunnen worden. Dan moet je volop inzetten op customer experience en kampioen worden in consumentenkennis. Dan helpt het als je zeer open bent naar je zakelijke relaties én 30.000 enthousiaste volgers en fans op Facebook hebt. Ondanks een minder jaar in de reeks heerst bij ons nog steeds een goed gevoel over SO natural. Na jaren waarin de bomen tot in de hemel groeiden, moet je soms weer even aarden, en dan verdergaan.

33 (29) Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €52.800.000 Medewerkers 108 www.plkwvreugdenhil.nl www.klugt-delier.nl

Vreugdenhil Klugt Combinatie

De Vreugdenhil Klugt Combinatie zet naast de b2b markt ook in op de consumentenmarkt, onder andere met het bekende Pick-&-Joy concept. Zeker zo leuk is het nieuwe product BloomBites, een nieuw en hip foodconcept met smaakvolle en decoratieve bloemen. Daar zit commerciële flower power in. De Vreugdenhil Klugt Combinatie zit in de gelukkige omstandigheid dat ze aan meerdere speeltafels zit. Enerzijds is dit een plantenkweker voor zowel de groente- als de sierteeltsector, anderzijds is de combi actief zowel aan het begin als het einde van de keten. Dé succesfactor bij de Vreugdenhil Klugt Combinatie is het vermogen om jaarrond kwaliteit te leveren. Daarbij neemt in de b2b markt de vraag naar grote partijen in één levering toe. Honderdtachtig graden anders dan bij de consumentenproducten die juist een trend naar kleinergevarieerder-sneller zien. Om levering, kwaliteit en het complete proces continu te waarborgen, is uitbreiding noodzakelijk; bij De Lier wordt er nog eens 2,5 hectare bijgebouwd. Ook wordt er geschakeld op het vlak van automatisering en duurzame energie. Om de markt een stap voor te blijven, lopen er bij de Vreugdenhil Klugt Combinatie twee Lean Startup-projecten, voor groenten en sierteelt. Het borrelt dus volop onder het deksel waar we helaas nog geen voorproefje van mogen geven. Maar reken er maar op dat de ambitie hier groot is. We kijken uit naar de nieuwe telgen.

32 (27) Eosta Categorie handel Omzet totaal €88.400.000 Medewerkers 81 www.eosta.com

‘Where ecology meets economy’ is het leidende motto bij Eosta, in Europa onbetwist de voor- en koploper in biologische en fair trade groenten en fruit. Zo is dit de eerste Europese onderneming die IPCC-gecertificeerde klimaatrechten kreeg op circulaire landbouw. Eosta is – naast de dagelijkse business – onvermoeibaar actief om haar boodschap over het voetlicht te brengen: ‘Organic food is not too expensive, conventional food is too cheap!’

Zelfs de winstdefinitie van het bedrijf omvat de duurzaamheidsprincipes.

Eosta noemt dat ‘true cost accounting’. In het kader van de True Cost of Food campagne wordt rekening gehouden met alle kosten, inclusief de niet direct economische kosten. Op de website legt Eosta het glashelder aan de consument uit, maar het is wellicht toch lastiger uit te leggen aan de Belastingdienst. In het streven naar een minimale ecologische footprint past deze ultrakorte keten tussen producenten en detailhandel.

Die detailhandel wordt keer op keer verblijd met succesvolle concepten als Snack Wonders en de Taste Wonder Bar. Die laatste doet het in Duitsland wunderbar goed. Bij de ontwikkeling van die concepten wordt de consument nauw betrokken. Dat alles maakte Eosta een genomineerde voor de Koning Willem I Plaquette voor Duurzaam Ondernemerschap.

Die ging uiteindelijk naar Koppert Cress, maar Eosta mag zich verheugen in deze mooie blijk van waardering. Het blijft een mooie onderneming, maar de grote verrassingen bleven dit jaar toch uit.

Join the Best Ideas in Fresh

Onze merken

De Best Fresh Group is een groep van handelsbedrijven in

Kijk voor het verhaal achter de merken op: www.bestfreshgroup.com

verse groenten en fruit.

Elk bedrijf zet haar speciaal assortiment, onderscheidende merken en expertise

The art of creation

in om zowel haar klanten als leveranciers een zo goed mogelijk rendement te leveren.

Onze bedrijven

A new era of horticulture solutions

Customised Technical Solutions | Advanced Crop Science Solutions | Professional Producer Solutions | EfďŹ cient Propagation Solutions

www.bosmanvanzaal.com |

Top 100 |

31 (38)

| Hillenraad100 | 2016 | 49

Best Fresh Group

Categorie handel Omzet totaal €271.300.000 Medewerkers totaal 286 Medewerkers NL 280 Vestigingen BTL 3 www.bestfreshgroup.com

Best Fresh Group zegt het zelf al: ‘2015 was een heel goed jaar voor ons’. En wij zeggen ze dat graag na. Na jaren van enige stagnatie en heroriëntatie maakt de Best Fresh Group dit jaar weer een mooie sprong voorwaarts. De factsheet die bij de aangeleverde documentatie zat, toont mooi overzichtelijk de kracht van de groep. Om precies te zijn ging er 143.695.094 kilo AGF door de winkel op 272.464 pallets. Bij een gemiddelde consumptie van 200 gram AGF per dag voedt De Best Fresh Group jaarlijks 1.796.189 monden. Zulke facts & figures maken het werk voor de medewerkers betekenisvol. Dat is modern managen. De veertien bedrijven in de groep bedienen elk een aantal duidelijk te onderscheiden segmenten met producten en merken. Zo kun je én niches bedienen (zoals producten voor chef-koks) én gezamenlijk schaalvoordeel op het vlak van ICT, logistiek en inkoop behalen. In de gespecialiseerde bedrijven zitten de ogen en oren die hun deel van de markt scannen. Zij signaleren dat de consument en daarmee het speelveld verandert: er verschuift handel van de winkelvloer naar online verkoop. Daarnaast krijgt de handel een meer regionaal karakter door de toenemende consumentenvoorkeur voor lokale en biologische producten. In die dynamiek zoekt deze groep meer en meer toenadering met de retail, en men denkt sterk vanuit de klant van de klant.

Een mooie doorbraak is de introductie van de Tomberry in het schap van Albert Heijn. Dat en de stevige omzetgroei en winsttoename rechtvaardigen de flinke stijging in onze lijst.

30 (37) Vezet Categorie bewerking Omzet totaal €252.200.000 Medewerkers 689 www.vezet.nl

Vezet is niet alleen een prachtig bedrijf met klinkende resultaten, maar ook een gesloten bastion. Anders dan foodblogger Francesca van Berk is ons geen informatie of kijkje in de keuken gegund. Mogelijk komt dat doordat deze monogame relatie van Albert Heijn helemaal geen flirts of contacten buitenshuis nodig heeft. Die innige band met de grootgrutter leverde in het expertcomité wel de opmerking op dat het grensverleggend ondernemerschap zo wat onzichtbaar blijft. Bij dat comité heerste een lichte voorkeur voor ondernemingen die in de woelige strijd continu om de gunsten van bestaande en nieuwe klanten strijden. Maar goed, er leiden meer wegen naar Rome en het pad dat Vezet gekozen heeft, kent wellicht minder hobbels en leidt tot een geolied bestaan. Een zeer geolied bestaan zelfs, want de resultaten zijn gewoon uitstekend. Dat weten we wel weer uit openbare bron en verklaart de grote sprong omhoog. Eveneens uit openbare bron vernamen we dat in mei van dit jaar de activiteiten zijn uitgebreid naar Zweden. Dit in samenwerking met Total Produce Nordic.

Deze uitbreiding zal overigens geen gevolgen hebben voor de productie in Nederland, meldt Vezet. Met de nieuwe joint venture wil Vezet de kansen in Scandinavië optimaal benutten en laat hierin volop ondernemerschap zien.

We gaan dat zeker met belangstelling volgen.

29 (36)

Hordijk Groep

Categorie toelevering Omzet totaal €83.700.000 Omzet H100-Q €43.600.000 Medewerkers totaal 263 Medewerkers NL 257 Vestigingen BTL 1 www.hordijk.nl

Solide, stabiel en weinig opvallend. Dat is de Hordijk Groep. Aan de kopman Eric Liebers de taak om die waarden te continueren. Dat er nu geen ‘echte’ Hordijk meer aan het hoofd staat, is even wennen voor de buitenwacht.

Intern zal dat weinig moeite kosten, want Liebers en ‘zijn’ onderneming hebben een uitstekend 2015 achter de rug. We zien een sterke omzetgroei en – voor ons model nog belangrijker – een indrukwekkende stijging van het ebitda. Toch fascinerend hoe je met het verkopen van onder andere 98% lucht (want dat is EPS, ofwel expanded polystyrene, in essentie) zover kunt komen. Bij die EPS-activiteiten zien we een mooie innovatie in de vorm van een drijvende EPS-tray voor de teelt van verse kruiden op water. Dat is een duidelijk signaal dat de tuinbouw steeds meer richting procesindustrie gaat. De introductie van verpakkingen met bacterieremmend oppervlak is ook zo’n mooie innovatie, waarbij Hordijk zowel de bedenker als de maker is. Bij de PET-verpakkingen is de cradle-to-cradlefilosofie tot in perfectie toegepast, een sterk antwoord op de continue discussie over de ecologische footprint van verpakkingen. Juist in de tuinbouw is dat altijd een actueel issue. Kijken we naar de Alcomij-activiteiten, dan zien we dat meer en meer Russische klanten aan de lijn hangen. Zo is de Hordijk Groep van kas tot koelkast betrokken bij de tuinbouw, en dat op een zeer lucratieve wijze.

28 (25)

Royal Hilverda Group

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €31.000.000 Medewerkers 150 www.royalhilverdagroup.com

Bij het 100-jarig bestaan gaf de Royal Hilverda Group ooit een fraai jubileumboek uit. Voor ons echter blijft de onderneming een gesloten boek, we krijgen geen rechtstreekse informatie. Men is hier sowieso niet heel scheutig met nieuws, want wie googelt op Royal Hilverda stuit uitsluitend op items over dat jubileum, enige jaren geleden. En er wordt melding gemaakt dat in mei 2015 Jan Eveleens afscheid nam als directeur van Florist Holland, een van de vier bedrijven in de groep. Uit openbare bron weten we verder dat de resultaten in 2014 uitstekend waren, mogelijk is die lijn in 2015 verder doorgezet. Zo komen de resultaten weer op het oude niveau; de veredelings- en vermeerderingsactiviteiten zijn duidelijk succesvoller dan de voormalige combi met de exporthandel van Hilverda de Boer. Zoals we vorig jaar schreven, laten we de activiteiten daarvan buiten beschouwing, na de ontvlechting. Omdat we de groep louter kunnen beoordelen op basis van al behoorlijk gedateerde cijfers en informatie zakt deze weg in onze lijst. Zeker nu in deze tijd netwerken en transparantie steeds belangrijker worden bij het snel kunnen schakelen tussen ondernemingen – zie ons thema van dit jaar – mag je dus veronderstellen dat vooraanstaande bedrijven ook op dat punt hoog scoren. En daar zien we hier te weinig van bij deze koninklijke.

SIERTEELT

BIOLOGIE

HANDEL

optimale productie & kwaliteit!

BOUW Groen Agro is hĂŠt laboratorium voor de complete agrarische keten in de tuinbouw, AGF-handel, voedingsmiddelen en microbiologie. >>

Ontdek meer op www.agrocontrol.nl

Uw bron van vernieuwing

Excelleren in strategie, organisatie en finance

Top 100 |

27 (32)

| Hillenraad100 | 2016 | 51

Koppert Cress

Categorie productie Omzet totaal €24.800.000 Medewerkers 185 Vestigingen BTL 1 www.koppertcress.com

In mei van dit jaar viel Koppert Cress de waardering ten deel die deze visionaire onderneming absoluut toekomt. Rob Baan ontving uit handen van koningin Máxima de Koning Willem I Plaquette voor Duurzaam Ondernemerschap 2016. Het is de bekroning voor de passie, het vuur en het geloof van Koppert Cress in wat de (voedings)tuinbouwsector voor mensen kan doen. Volgens Koppert Cress gaat het om zoveel méér dan monden vullen. Het gaat om genieten, geluk, gezondheid. Die hogere waarden wil Rob Baan wel in de hoofden van de sector en de consument stampen. Nu Koppert Cress 5.000 dagen bestaat, is dan ook het plan opgevat om vanaf april 2016 Nederland in 5.000 dagen om te vormen tot ‘de gezondste delta van de wereld’. Ja, bij Koppert Cress gaat nu eenmaal alles in de overtreffende trap. Zie de maatschappelijke betrokkenheid, de drive, de stroom aan nieuwe ideeën en initiatieven, de wijze waarop nieuwe netwerken (!) worden aangeboord. Zo wordt gewerkt aan een innovatiehub voor young professionals uit heel verschillende ‘werelden’: technologisch, medisch, gastronomisch, tuinbouw. En Koppert Cress wil het bedrijfsrestaurant ‘nieuwe stijl’ op de kaart zetten. Want hoe vreemd is het dat bedrijven wel intensief bezig zijn met persoonlijke veiligheid, bijvoorbeeld veiligheidsbrillen en -schoenen, en veel minder met de persoonlijke gezondheid in de vorm van gezond eten? Zijn tenen belangrijker dan een dichtslibbend hart?, is de retorische vraag die Koppert Cress stelt. ‘Ga waar geen pad is en laat een spoor achter’, zo wordt trendwatcher Adjiedj Bakas geciteerd. Wij blijven het gefascineerd volgen.

26 (24)

Van den Berg RoseS

Categorie productie Omzet totaal €45.300.000 Medewerkers totaal 1.649 Medewerkers NL 28 Vestigingen BTL 2 www.bergroses.nl

Van den Berg RoseS heeft zichzelf in een positie gebracht die maar weinig kwekers is gegeven: drie productielocaties op drie continenten, met in twee continenten (Europa en Azië/China) een eigen, herkenbare marktpositie.

Het Afrikaanse product gaat vooral naar de Europese retail, in China wordt ingezet op de eigen verkoop via Cash & Carries. Zoomen we in op Europa, dan zien we strategische allianties met veredelaars en retailers. Opvallend is bovendien de groei die we zien in het aantal VMP-koppelingen, waarbij aanbod en voorraad in de webshop direct gekoppeld is. Het percentage directe afzet nadert daarbij inmiddels de 50%. Die nauwere band met de klant is precies wat Van den Berg RoseS op ons continent nastreeft.

Wie had kunnen denken dat dit productiebedrijf ooit nog een eigen verkoopteam in actie zou hebben? In Europa onderkent Van den Berg RoseS dat je het samenspel van professionals nodig hebt om jaarlijks meer dan 50 miljoen stelen te produceren en in de markt te zetten. In China kwam de onderneming tot de ontdekking dat die professionals daar lastiger te vinden zijn dan hier. De groothandel daar bleek nog lang niet volwassen en (nog) niet in staat om de groei van Van den Berg RoseS bij te houden.

De oplossing is nu dat de groothandelsfunctie wordt geïntegreerd in de onderneming. Ondernemen pur sang.

25 (17)

Looye Kwekers

Categorie productie Omzet totaal €42.100.000 Medewerkers totaal 113 Medewerkers NL 25 Vestigingen BTL 1 www.looye.com

Dat Looye Kwekers (voorheen Looije Tomaten) wat wegzakt, is niet aan de onderneming zelf te danken. We hebben het al in meerdere profielen geschreven: veel ondernemingen gaan zo hard dat je hun hielen ziet voor je het weet. De nieuwe huisstijl is voor ons even wennen. Maar als je weet hoezeer Jos Looije zich aangesproken voelt door met name Aziatische filosofie, dan is het ook wel weer logisch. Die zachte kant van het denken wordt goed vertaald in zakelijk handelen en commercieel succes. Daarin komen de visie en de hands-on mentaliteit van Jos Looije en Arja Hilberdink mooi samen. Het blijft indrukwekkend hoe Looye Kwekers erin geslaagd is om een vaste prijs aan premium producten te koppelen. Heel stoer uitgaan van je eigen kracht, in combinatie met gedegen marketingdenken. Een van de resultaten daarvan is, dat Looye Kwekers bij Albert Heijn alle ruimte heeft om het merk Subliem onderscheidend te positioneren. Die familie van premium producten is opnieuw uitgebreid, nu met de JOYN trostomaat.

Om jaarrond aan de vraag naar alle soorten te kunnen blijven voldoen, is inmiddels een deel van de Portugese productiefaciliteit van Atlantic Growers bijgeschakeld en wordt slim samengewerkt met Rimato. Na de onrust die we op organisatorisch vlak in 2015 zagen, is de rust weergekeerd.

De verliezen zijn genomen en wordt er volop gewerkt aan noviteiten zoals een ketchup op basis van de Piccolo. Wordt dat laatste het volgende succes voor een niche?

24 (30) Opti-flor Categorie productie Omzet totaal €31.300.000 Medewerkers 119 www.optiflor.nl

Opti-flor liep in het najaar van 2015 tegen een luxeprobleem aan: de vraag was zó groot dat er even niet voldoende productiecapaciteit was.

Gelukkig hadden de buren nog een kavel beschikbaar, zodat er nog in de winter van 2016 een nieuwe kas van 6.000 m2 bij stond. Opti-flor heeft een bijna niet te remmen dadendrang, dat blijkt wel. De medewerkers worden gestimuleerd om met ideeën te komen, en die komen er dan in groten getale. De R&D-machine draait eveneens op volle toeren: er werden in 2015 ruim 1.300 nieuwe soorten getest. Van al het nieuws dat er op de markt komt, blijken de eigen concepten de grootste bijdrage aan het resultaat te leveren. Zo blijkt maar weer: het loont om echt je eigen plek in de markt te veroveren. Met onder andere de MyMonro Collection en een uniek watergeefsysteem voor een mini Phalaenopsis heeft de consument weer nieuwe keus én gebruikscomfort. Om koploper te blijven, is het project Opti-flor Future Proof opgezet. Alles wordt ingezet om TOP te zijn en TOP te blijven. Onderscheidend in product, een zo kort mogelijke keten én een steeds kortere time-to-market: daarmee gaat Opti-flor de toekomst tegemoet. En die toekomst ziet er ook door de sterke aandacht voor HRM in dit geval buitengewoon Phalaenopsiskleurig uit. Een sterke stijger.

Proef meer dan 60 jaar vakmanschap, kennis en innovatie.

Als specialist op het gebied van smaaktomaten heeft RedStar een heldere focus: smaak.

Met de allerbeste rassen als basis proberen we onze producten elk jaar te verfijnen. Op elke teeltlocatie creĂŤren we de optimale omstandigheden, waarin de tomaten het best gedijen. Wij telen jaarrond, volgens de hoogste kwaliteitseisen en op de meest innovatieve manier. Zo lopen we voorop op het gebied van voedselveiligheid, duurzaamheid en efficiency. En door automatische tracking & tracing kennen we elke tomaat van oogst tot schap. RedStar werkt ondertussen hard door aan nieuwe toepassingen van smaaktomaten ĂŠn de beleving in het groenteschap. U gaat dus nog veel van ons horen!

Poortcamp 10, 2678 PT De Lier T +31 174 531000 F +31 174 531010 E info@redstar.nl I www.redstar.nl

Beleef de smaak. Met RedStar.

Top 100 |

23 (27)

| Hillenraad100 | 2016 | 53

Harting Zijtwende Group

Categorie handel Omzet totaal €167.000.000 Medewerkers 23 Vestigingen BTL 1 www.hartingholland.nl

Verwacht bij de Harting Zijtwende Group geen dikke rapporten met weidse visies. Hier wordt ‘gewoon’ 24/7 door een heel hecht team keihard gewerkt om het de klant optimaal naar de zin te maken. De groep rust op drie stevige pijlers: Harting Holland, Zijtwende International en FruitConneqt die hun krachtige bijdrage leveren aan de totale groei. Zelfs met het nog prille FruitConneqt wordt inmiddels een stevige exportomzet gerealiseerd. Ook op een ander vlak is veel vooruitgang geboekt. In de bol.com maatschappij zijn we eraan gewend geraakt dat alles binnen de kortste keren bezorgd wordt. Ook Harting Holland ziet dat de termijn tussen bestellen en afleveren steeds korter wordt, de klant wordt veeleisender. En: alles moet in verpakkingen volgens klantwensen en stipt op de afgesproken locatie. Harting Holland is hiervoor in zee gegaan met gerenommeerde flexibele partijen die aan die klantenwens kunnen voldoen. Het mooie productenpakket van Zijtwende International is bovendien aangevuld met interessante importproducten, om de klant meer keuze te geven. Dat past helemaal bij de Harting Zijtwende Group van nu: de hele organisatie is vanaf de teelt tot en met afzet geheel en al volledig op de wens van de klant afgestemd. Het mag dan misschien niet allemaal heel sexy ogen, wij zijn zeer onder de indruk.

22 (26) Emsflower Categorie productie Omzet totaal €44.000.000 Medewerkers totaal 362 Medewerkers NL 242 Vestigingen BTL 3 www.emsflower.nl

Het jaar 2015 was voor Emsflower niet het jaar van uitbundige groei, maar vooral een jaar van voorsorteren op groei-in-de-toekomst. Er is fors geïnvesteerd in systemen en werkwijzen om te voldoen aan de wensen van de steeds veeleisender klant. Zo is onder andere de Emsflower Universele Productielijn ontwikkeld, waardoor het mogelijk is snel te schakelen tussen verschillende typen producten. Deze automatisering wordt ook ingegeven door de invoering van het minimumloon in Duitsland, waar een groot deel van de productie van Emsflower plaatsvindt. Het mes snijdt dus aan twee kanten: de kosten gaan omlaag, de organisatie wordt meer ‘lean’ en ‘agile’. Bovendien wordt het eentonige handwerk zoals steksteken de medewerkers uit handen genomen, waardoor hun functies uitdagender ingevuld kunnen worden. Een belangrijke pijler van de onderneming is het XXL tuincentrum. Dat komt na een aanloopperiode langzaam maar zeker in de zwarte cijfers. Dit is nog lang geen cashcow, maar wel dé waardevolle bron van informatie omtrent koopgedrag en trends. Al met al is Emsflower klaar voor - zoals men het zelf omschrijft - de Industry 4.0 revolutie in het bedrijf.

21 (20)

Van der Windt Group

Categorie toelevering Omzet totaal €135.300.000 Omzet H100-Q €67.650.000 Medewerkers totaal 186 Medewerkers NL 152 Vestigingen BTL 3 www.vanderwindt.com

De tijden dat ondernemers een leuk wikkeltje of hoesje als ‘innovatief concept’ zagen, zijn wel zo’n beetje voorbij. De Van der Windt Group, onderdeel van de Pacombi Group, ging nooit mee in die vorm van windowdressing en heeft altijd gekeken naar échte verbeteringen. Zo zagen we onlangs de introductie van de Fast Respiration Meter, een meter die de houdbaarheid van groenten en fruit in bulk verlengt en de distributiekosten verlaagt. Dan help je een klant echt verder. Een mooie ontwikkeling is ook het nieuwe merk Biodore dat goed beantwoordt aan de vraag van retail en consumenten naar verantwoorde verpakkingen. Verpakkingen spelen een cruciale rol bij het vervoer en de marketing van de producten die de moderne tuinbouwsector voortbrengt. Denk aan milieuaspecten, vervoersgemak en houdbaarheid. De Van der Windt Group werkt met een foutgevoelig product, in combinatie met oneindig veel productvariaties.

Dat is dagelijks topsport bedrijven. Alle reden om de processen via ISO 9001, ISO 14001 en ISO 26000 te waarborgen. De mogelijkheid ook om te profiteren van de inkoopkracht van de Pacombi Group in China maakt Van der Windt ook sterker. Om de bestendige groei bij te houden, wordt zowel fysiek als virtueel flink uitgebreid: in de Harnaschpolder bij Delft verrijst een nieuw bedrijfspand en tegelijkertijd dijen ook de e-commerce activiteiten uit. Een onderneming die volop meebeweegt met de tijd.

20 (23)

Red Star Group

Categorie productie Omzet totaal €92.000.000 Medewerkers totaal 110 Medewerkers NL 100 Vestigingen BTL 4 www.redstar.nl

‘Gaat volgend jaar de ster van Red Star Group zelf ook weer rijzen?’

Met die zin sloten we vorig jaar een wat kritische profielbeschrijving af.

De groep zakte van de 11e naar de 23e plaats. Maar kijk nu eens: een mooie stap omhoog. ‘Het jaar 2015 moest het jaar van organisatorisch en financieel herstel worden’, schrijft Red Star Group zelf, in de aangeleverde documentatie. En dat is deze top 10 speler in de mondiale tomatenteelt gelukt. We zien weer nette zwarte cijfers en in 2016 komt de magische grens van 100 miljoen euro omzet in zicht. De Red Star Group is en blijft een van de pijlers onder de Nederlandse glastuinbouw. Als die sector een nationaal voetbalelftal was, dan zou Red Star Group altijd in de basis staan. Precies twintig jaar geleden koos de Red Star Group ervoor om het veilingsysteem te verruilen voor een eigen commerciële handelswijze.

Dan kies je bewust voor de dynamiek van de markt, voor vallen en opstaan.

Er wordt daarom continu geschakeld, op allerlei terreinen. Letterlijk en figuurlijk. Een deelneming in Spanje is verkocht, er is een aspirant-koper gevonden voor een locatie op Voorne-Putten en in Dinteloord wordt verder bijgebouwd. Er is gesneden in het personeelsbestand en de kosten worden afgetrimd. Nu de thuisbasis weer beter op orde is, wordt volop gekeken naar kansen in het buitenland. Dat gebeurt met een aantal partners in Marokko en zelfs China, Korea en Japan zijn in beeld. Het kersverse RvC-lid Harry Kloppenburg kan daar zeker nog bij van dienst zijn.

Top 100 |

19 (15) Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €706.900.000 Omzet H100-Q €333.300.000 Medewerkers totaal 1.403 Medewerkers NL 617 Vestigingen BTL 18 www.monsanto.com

| Hillenraad100 | 2016 | 55

Monsanto Vegetable Seeds

Vlak voor het sluiten van de redactie kwam het grote nieuws dat Monsanto een overnamebod van Bayer heeft geaccepteerd. Daarmee zou dit zomaar het laatste jaar kunnen zijn dat we deze naam in onze ranking tegenkomen.

De Europese en Amerikaanse mededingingsautoriteiten moeten zich nog buigen over de deal, dus voorlopig richten we ons op het gisteren en het nu.

Monsanto Vegetable Seeds is de enige onderneming in deze lijst met een speciaal ‘Reputatieteam’. Er is gekozen om de verhalen die rondgaan in de wereld proactiever te benaderen. Zo wordt er veel tijd en energie gestoken in het benadrukken van positieve producteigenschappen als versheid, kleur en smaak. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het merk See The Taste. Zo’n duidelijke merkuitstraling leidt tot de zo gewenste consumentenvoorkeur. Indicatoren als Freshness Index (hoe vers blijft het product?) en Net Promotor Score (in hoeverre waarderen de consumenten de producten?) zijn voor Monsanto dan ook zeer belangrijke sturingsinstrumenten bij de veredelingsactiviteiten van De Ruiters Seeds. Passend in het streven naar een grotere ‘aaibaarheids­ factor’, moeten we eveneens het tomatendiner bij Herman den Blijker zien; Monsanto wil meer geassocieerd worden met culinair genieten. Dat streven naar dichter bij de consument staan, kan wringen met de schaalgrootte en historie van Monsanto, bij deze onderneming altijd een issue. Groot zijn heeft voordelen op het vlak van synergie in research en marktbereik, maar het maakt minder flexibel en ‘agile’. Vandaar de slagen die gemaakt worden op het vlak van data-analyse en daaropvolgende optimalisering van de ketenaanpak.

Al met al wil Monsanto Vegetable Seeds zowel op productniveau als op het vlak van reputatie en imago nóg beter inspelen op wat de samenleving verlangt van een voedselproducent. Mogelijk gaat dat dus in de toekomst allemaal plaatsvinden onder de naam Bayer. We volgen het op de voet.

18 (21) Priva Categorie toelevering Omzet totaal €67.200.000 Omzet H100-Q €34.300.000 Medewerkers totaal 393 Medewerkers NL 301 Vestigingen BTL 13 www.privagroup.com

Na jaren van stagnatie zijn er weer mooie resultaten te melden uit De Lier.

De reeks grote klanten is indrukwekkend, de topspelers in hightech/largescale production zijn hier kind aan huis. Niet alleen horti-ondernemingen staan voor de deur, ook investeerders, voedingsmiddelenfabrikanten en projectontwikkelaars hebben de weg naar Priva gevonden. Zij worden aangetrokken door de rol van Priva als leverancier van ‘business solutions’ voor klanten. Dan gaat het over combi’s van klimaat, water, energie, arbeid en managementinformatie. Kijken we naar productgroepen in de tuinbouwsector, dan zien we dat de kennis en kunde van Priva op steeds meer terreinen wordt toegepast: soft fruit, urban farming, vertical farming en plant factories. En we zien veel mooie nieuwe producten van de band rollen. Zie onder andere de eerste prototypes voor nieuwe ontsmettingssystemen, een nieuwe techniek voor luchtbehandeling en een bladbreekrobot, die samen met tomatentelers is ontwikkeld. Die laatste innovatie bleek goed voor een GreenTech Innovation Award. Zoomen we dan weer uit naar het grotere plaatje, dan zien we dat Priva een ambitie heeft die er niet om liegt: aan de basis staan van sustainable urban delta’s. Hier komt alles samen: slimme gebouwen, lokale voedselproductie,

energievoorziening. Dat is wereldomvattend en de roadmap waarmee Priva de toekomst tegemoet gaat. Indrukwekkend en een reden tot vooruitgang in onze lijst.

17 (14)

INCOTEC Group

Categorie toelevering Omzet totaal €71.200.000 Omzet H100-Q €42.720.000 Medewerkers totaal 516 Medewerkers NL 262 Vestigingen BTL 14 www.incotec.com

Groeistuipen. Zo zou je de strubbelingen die Incotec Group doormaakt wel kunnen noemen. Incotec Group is in zeer korte tijd uitgegroeid van een klein lokaal bedrijf tot een internationale onderneming met meer dan vijfhonderd medewerkers. Zulke bijna ongeremde groei is inherent aan technologische ondernemingen als Incotec Group; je komt met een oplossing waar kennelijk de hele wereld op zat te wachten en dan gaat het dak eraf. Zelf ziet Incotec Group die rimpelingen als ‘blessing in disguise’, hét moment om het roer om te gooien. Leadership development, heldere klantsegmentatie en een meer gedifferentieerde dienstverlening zijn nu de ijkpunten. Dat alles gebeurt onder regie van de nieuwe eigenaars Croda International Plc. Het volledige aandelenpakket wisselde voor 155 miljoen euro van eigenaar.

Het is veelzeggend dat deze nieuwe eigenaar in het geheel niet uit de tuinbouw komt, maar uit de wereld van de cosmetica. Croda produceert en verkoopt speciality chemicals en ziet in de acquisitie van Incotec Group een ideale aanvulling op de eigen Crop Care activiteiten. We zien bij Incotec Group steeds meer dwarsverbanden met andere lifescience sectoren, dus er verschuift van alles. De dynamische Incotec Group blijft na de overname zelfstandig opereren, met aan het roer de nieuwe CEO Erik Jan Bartels. Die zal met zijn mensen verder bouwen aan het klantportfolio en de strategische allianties met Rijk Zwaan, Syngenta en Limagrain. Op de agenda staat ook het verder inhoud geven aan het kersverse licensing model en het uitbouwen van het internationale netwerk. Volgend jaar weer omhoog?

16 (19) CombiVliet Categorie productie Omzet totaal €62.600.000 Medewerkers 77 www.combivliet.nl

In de wereld van de whisky’s kennen we al sinds jaar en dag het fenomeen blend. Verschillende single malts worden gemengd tot een combi met unieke smaak, geur en kleur. Nu is dat fenomeen dan ook doorgedrongen tot de wereld van de tomaten. In het voorjaar van 2016 introduceerde CombiVliet samen met vijf andere aandeelhouders het nieuwe initiatief Greenblend. Via Harvest House worden uit de tomatenblend producten ontwikkeld voor onder andere salsa’s, soepen en sauzen. Zo blijkt dat je met het aloude basisproduct tomaat toch steeds weer nieuwe marketingkansen kunt verzinnen en geef je ‘overtollig’ product nieuwe waarde. En die waarde, daar stuurt CombiVliet met name op. Want buikgevoel is mooi, maar het gaat om de cijfers. Die cijfers vertellen CombiVliet hoe het bedrijfsproces excellent kan worden ingericht. Je moet het nóg beter doen dan andere ondernemingen, want die doen ook hun stinkende best. Continue sturing, terugkoppeling en evaluatie, alleen op die manier slaag je erin om in de sterke kopploeg van de Hillenraad100 weer een mooie stap voorwaarts te maken. Het succes is geschraagd op nieuwe manieren van werken zoals de invoering van tussenplanten voor jaarrond consistente productie en lean werken. In de ambitie om toe te groeien naar een High Performance Organization is inmiddels HBO de norm geworden voor kadermedewerkers.

De volgende generatie loopt zich inmiddels warm om dit familiebedrijf verder op te stuwen in de vaart der volkeren.

Unlimited in varieties

Offering unlimited possibilities www.anthura.com

Top 100 |

15 (10)

| Hillenraad100 | 2016 | 57

Royal Lemkes Group

Categorie handel Omzet totaal €222.000.000 Medewerkers totaal 160 Medewerkers NL 158 www.royallemkes.nl

Royal Lemkes is naar eigen zeggen bezig met een goed 2016. Als dat waar is – en we hebben overigens geen reden om daaraan te twijfelen – is de turbulentie in het jaar 2015 toch waardevol geweest en worden nu dus de eerste vruchten geplukt. De afgelopen periode stond vooral in het teken van personele wisselingen aan de top. We zagen een nieuwe commercieel directeur aantreden. Ook een nieuwe manager Operations en een nieuwe manager Inkoop stapten aan boord, evenals een nieuwe manager Acquisitie en Marketing. Als klap op de vuurpijl was er het nieuws dat algemeen directeur en eigenaar Cees van der Meij het stokje overdroeg aan Michiel de Haan. Cees van der Meij blijft nog wel betrokken als DGA en adviseur, maar hij zit dus niet meer in de driver’s seat. Michiel de Haan was in het verleden algemeen directeur van Dirk van den Broek en Praxis, dus hij neemt de nodige en noodzakelijke retailervaring mee. Zo is er dus bijna geruisloos een vrijwel compleet vernieuwd Royal Lemkes ontstaan, dat in dit jaar twee mooie nieuwe klanten mocht verwelkomen. De onderneming heeft een zeer stevige positie in de retailwereld en er zijn volop mogelijkheden om de stijgende lijn weer op te pakken. De traditionele kracht van Royal Lemkes – een tot in perfectie georganiseerde supply chain – staat onverminderd als een huis.

14 (18) Ridder-HortiMaX Categorie toelevering Omzet totaal €49.000.000 Omzet H100-Q €33.320.000 Medewerkers totaal 245 Medewerkers NL 222 Vestigingen BTL 6 www.ridder.com www.hortimax.com

‘De enige zekerheid is continue verandering’, zo weet ook de Ridder Hortimax Group. Die instelling leidt ertoe dat deze trits aan bedrijven alwéér gestegen is in onze lijst, de opmars gaat gestaag door. De filosofie van ‘best fit growing technology’ werkt: voor verschillende markten aangepaste technologische oplossingen bieden. Die invalshoek heeft geleid tot een omzetgroei van 17% in het afgelopen jaar. Klanten kunnen hier aankloppen voor zowel ‘high-end glasshouses’ als basale techniek voor plastic tunnels. Nieuwe producten als de Ridder PolyDrive, de HortiMaX-Go! en de FertiMaX-Go! beantwoorden aan die totaal verschillende behoeftes.

Die twee laatstgenoemde producten waren goed voor een nominatie voor de Innovation Award van GreenTech. Het zijn producten die voortkomen uit wat ooit in 1952 begon als een ‘hobbyproject’ van de grondlegger Frans Nugteren; de greppelfrees. De onderneming is uitgebouwd tot een internationaal opererende groep die rust op de pijlers aandrijfsystemen, schermsystemen en teelt- en klimaatsturing. De Ridder Hortimax Group ziet hoezeer automatisering en technologie de tuinbouw exponentieel gaan veranderen en loopt daarin voorop. Dat was zelfs het koninklijk paar bij hun bezoek aan Gotham Greens in de VS al opgevallen.

13 (13)

Royal Brinkman

Categorie toelevering Omzet totaal €147.700.000 Medewerkers totaal 311 Medewerkers NL 232 Vestigingen BTL 12 www.brinkman.nl

Royal Brinkman ziet als geen ander dat de moderne tijd geen genade kent met gevestigde namen. Ze noemen in hun aangeleverde documentatie de ondergang van winkelketens als V&D, Perry Sport, Dixons en Manfield.

‘Dat gaat ons niet gebeuren’, is het motto. Het is de 130 jaar (!) oude onderneming gelukt zich andermaal opnieuw uit te vinden. Het nieuwe logo en de nieuwe huisstijl zijn méér dan een cosmetische make-over.

Royal Brinkman heeft een enorme slag gemaakt op het gebied van online marketing & sales. De ene na de andere webshop in het buitenland wordt opgezet. Die webshops krijgen gaandeweg meer het karakter van een platform, waarop relaties kunnen meeliften met hun assortiment. Daarmee is aan twee van de speerpunten voldaan: inzetten op e-commerce en versnelde groei in het buitenland. De zo gerealiseerde groei maakt van Royal Brinkman echt een exponential organization. De kracht ligt in de combinatie van digitaal en mensentaal, want aan elke transactie is een contactpersoon van vlees en bloed gelinkt. Die combi van online en offline is precies wat de moderne klant wil: kennis van producten en hun toepassing, bestelgemak en ontzorging, en dat alles tegen een scherpe prijs.

De Lean Innovation-methode blijkt ook hier de motor voor vernieuwing en verbetering.

12 (16)

Ter Laak Orchids

Categorie productie Omzet totaal €29.900.000 Medewerkers totaal 155 Medewerkers NL 52 Vestigingen BTL 1 www.orchidee.nl

Ter Laak Orchids klimt in de lijst en dat is voorwaar geen kinnesinne.

Alle ondernemingen in de eredivisie van de sector zijn in beweging en zijn in het afgelopen jaar sterker geworden in hun segment. Dus je moet het feitelijk nóg beter doen, en dat is Ter Laak Orchids gelukt. Dat viel ook Decorum op, want die verkoos Ter Laak Orchids tot hun beste kweker van het jaar 2015. Er is flink geïnvesteerd in R&D en nieuwe technieken. Dat leidde onder andere tot de (al in eerder jaren genoemde) DaglichtKas. Daarmee kan Ter Laak Orchids – zo laten de meest actuele resultaten zien – zowel warmte als Phalaenopsis oogsten. En hoe goed het allemaal ook mag gaan, eind 2015 is een langdurig verbetertraject in gang gezet. Alles wordt onder de loep genomen. Vanaf nu zijn R&D en marketing de speerpunten. Bij die marketing speelt de nieuwe webshop Home of Orchids een belangrijke rol, al was het alleen al om de schat aan consumenteninformatie die het oplevert. Om steviger in de markt te staan is ook gekeken naar een optimale spreiding over landen. Dat gaat in Europa voorspoedig en volgens plan. Maar omdat ons continent gezien wordt als verdringingsmarkt, is – we schreven het al eerder – de vestiging in Guatemala opgezet, als springplank naar de Nieuwe Wereld. Vorig jaar was dat Zuid-Amerikaanse avontuur nog een plan, nu is het gerealiseerd. Lonkt de top 10?

Dit is niet zomaar een hommel Dit is NatupolŠ

Benieuwd naar onze laatste innovatie?

We vertellen het u binnenkort!

Tel. +31 (0)10 514 04 44 info@koppert.nl

www.natupol.nl

?

Top 100 |

11 (11) Waterdrinker Categorie handel Omzet totaal €191.700.000 Medewerkers 247 www.waterdrinker.nl

Waterdrinker is een stabiel bedrijf, dat stap voor stap verder bouwt aan zijn positie. En die positie is stevig, zoals onder andere blijkt uit het feit dat de grens van 200 miljoen euro omzet in beeld komt. In de woelige wateren waarin Waterdrinker laveert, is dat een zeer knappe prestatie.

Waterdrinker positioneert zich als een ketenplatform en kenniscentrum dat de gespecialiseerde vakhandel in Europa onderscheidende producten en diensten biedt. Zoals bijvoorbeeld Waterdrinker To Go dat kleinere groothandels helpt hun marktpositie te behouden. Daarnaast noemden we in een eerdere uitgave al het E-Trade concept voor efficiënter voorraadbeheer. En: Waterdrinker houdt met Business Intelligence elke verandering in de markt in de gaten. Zo kun je inspelen op bewegingen als de toename van lifestyle consumentenwebshops, een trend waar Waterdrinker actief op inzet en haar producten en diensten slim aanbiedt aan deze ‘niet-groene’ wederverkopers. Wat deze en andere zakelijke klanten betreft: Waterdrinker ziet dat die steeds vaker kleinere aantallen bestellen. Slimmere logistiek moet de hogere kosten daarvan terugdringen. Met het nieuwe Green Trade Center, de opvolger van Cultra, wil Waterdrinker al die fysieke en digitale uitdagingen het hoofd bieden.

De eerste paal van dat Green Trade Center gaat dit jaar de grond in. Alles vanuit de ultieme drijfveer dat mensen gelukkiger worden met bloemen en planten om zich heen.

10 (12) FleuraMetz Categorie handel Omzet totaal €303.600.000 Medewerkers totaal 1.142 Medewerkers NL 420 Vestigingen BTL 18 www.fleurametz.com

Vorig jaar zijn we wellicht wat te streng geweest voor FleuraMetz, dat maar liefst zes plaatsen daalde. En dat doet pijn, als je in de hoogste regionen meedraait. FleuraMetz verbaasde zich over onze opmerking dat het snoeien in niet-rendabele concepten punten had gekost. Die discussie klinkt ook wel in het Expertcomité: wanneer moet je zoiets zien als opmaat naar groei en wanneer is er sprake een echt neerwaartse trend?

FleuraMetz geeft op krachtige wijze zelf het antwoord en is terug in de top 10. Deze onderneming bouwt aan de kop en knipt aan de staart. Dat levert groei, rendement en een beter klantenbestand op. We zien dat de magische grens van 300 miljoen euro is doorbroken en dat er volop gekoerst wordt op winstgevende omzetgroei. En er wordt voortvarend verder gebouwd aan een fijnmazig netwerk van (eind 2015) inmiddels 57 verkooplocaties in 22 landen. Het state-of-the-art online FleuraMetz platform wordt steeds meer een integrale link tussen de kweker, de bloemist en de consument.

Dit is een schoolvoorbeeld van het combineren van ‘dikke logistieke stromen’ van de bron gekoppeld aan fijndistributie naar individuele klantwensen. FleuraMetz gaat dit nog verder ontwikkelen, totdat de onderneming zichzelf wellicht compleet zal hebben getransformeerd in een online onderneming. Parallel wordt met de nieuwe loot Greenbaze gewerkt aan innovatieve marktconcepten als de inspiratieshop FlowerTales en Box.florist. FleuraMetz heeft een sterke comeback gemaakt.

| Hillenraad100 | 2016 | 59

9 (9) Florensis Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €89.000.000 Medewerkers totaal 1.391 Medewerkers NL 247 Vestigingen BTL 10 www.florensis.com

Het familiegevoel staat bij Florensis hoog in het vaandel. We schreven het al eerder: deze onderneming zoekt de groei en flexibiliteit liever in een netwerk van gelijkgestemde partners dan in de diepe zakken van een rijke suikeroom. Geen buy & build, maar samen met Ball, Graines Voltz, P. van der Haak, andere ondernemers én de retail in een flexibel maar hecht netwerk bouwen aan nieuwe genetica, een uitgebalanceerde supply chain en retailconcepten. Zo heb je maximale bewegingsruimte en vereist het minder financiën. Die netwerkstructuur legt deze winnaar bij de International Grower of the Year Awards 2016 (‘Gold’ in de categorie ‘Young Plants’) geen windeieren. Orders, omzet, resultaat: alles groeit sneller dan de markt. Ook de leverbetrouwbaarheid van 97,9% bij 650 miljoen levereenheden is iets om trots op te zijn. Dat is te danken aan de focus die is ontstaan na het operationeel scheiden van de productieorganisatie en het supply chain management. Mooi zijn ook de vorderingen op het gebied van de robotisering van steksteken en de webtool Florensis Online Order Tool, die nu ook voor klanten beschikbaar is. Het toegenomen belang van Herman Hamer staat garant voor een bestendige koers; het vertrouwen in de toekomst is groot. Er is veel te vieren in het jaar waarin Florensis 75 jaar is geworden. De vele maatschappelijke projecten die gul getrakteerd werden, delen volop mee in de feestvreugde.

8 (7) Anthura Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €87.300.000 Medewerkers totaal 752 Medewerkers NL 152 Vestigingen BTL 4 www.anthura.nl

De orchideeën en anthuriums van Anthura vinden hun weg naar meer dan zeventig landen, dus we zien hier een speler van wereldformaat. Om die positie te handhaven – en liever nog uit te bouwen – streeft Anthura naar thought leadership: onderscheidende expertise in veredeling, techniek, productie en afzet. De relaties worden niet alleen gekoesterd en verwend met een continue stroom aan nieuwe producten, ze worden ook volop ondersteund bij hun marketing. Zie bijvoorbeeld de ‘moodfilms’ op het eigen YouTube-kanaal en de actieve inzet van social media. Alles wordt uit de kast gehaald om de juiste product-marktcombinaties aan te boren en de professionele klant in stelling te brengen voor een maximaal resultaat.

Deze professionele klant hoeft dankzij de 24/7 virtual reality tour door de showkas zelfs niet meer fysiek af te reizen naar Bleiswijk om toch op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen. Daarnaast maakt Anthura in toenemende mate gebruik van Business Intelligence, voor een optimale afstemming van vraag, productie en voorraden. De noviteiten worden bedacht en gemaakt in de eigen laboratoria en productiefaciliteiten in Bleiswijk, Macedonië, Duitsland en – daar zien we nogmaals het steeds internationalere karakter van Anthura – China. Om het innoverend vermogen te vergroten maakt ook Anthura gebruik van de Lean Startupmethode. Daarnaast zoekt Anthura de juiste netwerken op, waarin samen met anderen precompetitief wordt gezocht naar nieuwe kansen en mogelijkheden. Want de wereld gaat snel, maar Anthura wil nóg sneller.

PRIDE

IS IN OUR NATURE Enjoy the flavours of our products

Wil je meer weten over ons en onze exotische groenten & fruit? Bezoek:

WWW.NATURESPRIDE.NL

Nature’s Pride - Maasdijk, Holland T: 0031 174 525 900 - E: info@naturespride.nl

Top 100 |

7 (5)

| Hillenraad100 | 2016 | 61

Dümmen Orange

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €181.800.000 Medewerkers totaal 5.326 Medewerkers NL 260 Vestigingen BTL 17 www.dummenorange.com

Hét grote nieuws bij Dümmen Orange ging in 2015 niet over bloemen en rassen, maar over euro’s en meerderheidsbelangen. BC Partners nam in oktober 2015 een meerderheid van de aandelen over van H2 Equity Partners, de familie Dümmen en een groep managers. Die managers blijven wel operationeel aan het roer staan. De deal is prima voor H2, want bij de overname van Kirin in 2010 was de prijs nog aanzienlijk lager. Dümmen Orange heeft zich de laatste jaren uitstekend ontwikkeld. De verwachting is dat de overname door BC Partners nog meer vaart in de zaak zal brengen en het M&A-beleid nog meer slagkracht krijgt. Dat blijkt wel uit de recente overname van Florexpo Europe en Wander Tuinier. Overigens staat lang niet iedereen in de traditionele tuinbouwwereld van hechte familiebedrijven te trappelen om overgenomen te worden door ‘de jongens van de snelle zakenwereld’. Hier botsen gevoel en ratio. Het gaat in de sierteeltsector om producten met emotionele waarde; de kwekers stoppen er hun ziel en zaligheid in en consumenten worden er blij van. Maar de grote spelers als Dümmen Orange moeten veel breder denken en handelen.

In de internationale tuinbouwwereld is schaalgrootte belangrijk om de snel stijgende kosten van R&D te dekken. Dat lukt alleen bij een groot wereldwijd klantenbestand en dat vraagt om een mondiale marketing en verkoopstrategie. Door de reeks van overnames moet Dümmen Orange de aandacht verdelen over de integratie van de overgenomen bedrijven, gezonde bedrijfsvoering, leverbetrouwbaarheid én natuurlijk de veredeling van sterke rassen en ontwikkeling van nieuwe veredelingstechnologieën. Dümmen Orange moet schaken op heel veel borden tegelijk en dat is een complexe opgave, waar je niet altijd direct de vruchten van kunt plukken.

6 (8) Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €399.300.000 Omzet H100-Q €191.500.000 Medewerkers totaal 2.122 Medewerkers NL 601 Vestigingen BTL 46 www.nunhems.com

Bayer CropScience Vegetable Seeds

Vlak voor het sluiten van de redactie ging de kogel dan toch nog door de kerk: Monsanto heeft een overnamebod van Bayer geaccepteerd. Voor de lieve som van 59 miljard euro verdwijnt mogelijk op termijn de naam Monsanto in de geschiedenisboeken. Mogelijk, want zowel de Amerikaanse en Europese mededingingsautoriteiten moeten hun zegen nog uitspreken over de deal. Dat kan nog wel tot ergens in 2017 duren. Al die hogere politiek mag de feestvreugde in het Limburgse Nunhem niet drukken. Daar wordt dit jaar het 100-jarig bestaan gevierd van wat begon als het zaadbedrijf Nunhems en nu Bayer CropScience Vegetable Seeds heet. Vandaag de dag wordt hier jaarlijks 78 miljoen euro in R&D geïnvesteerd. Bayer CropScience Vegetable Seeds is druk bezig met het actief scouten en interpreteren van trends in voeding, gezondheid, gemak, smaak en duurzaamheid. Zo ontstaan nieuwe producten en concepten en zo worden ook nieuwe relevante partners geïdentificeerd.

Dat leidde tot bijvoorbeeld de introductie van snackwortelen, die inspelen op de vraag naar gezonde snacks. In Europa en Amerika zien we ‘personal sized seedless’ watermeloenrassen op de markt komen en wordt er druk gezocht naar nieuwe slasoorten en rassen die geschikt zijn voor de nieuwe teelttechnologieën zoals vertical farming. Vanuit een torenhoge ambitie worden ook de veredelingsfaciliteiten uitgebreid in Nederland, Spanje, Chili, Brazilië en India.

Zoals een modern zaadbedrijf betaamt, is ook Bayer CropScience Vegetable

Seeds actief met projecten in de derde wereld. Een waardige top 10-speler in onze lijst die volgend jaar mogelijk in de 500+ valt.

5 (6)

Agro Care

Categorie productie Omzet totaal €62.500.000 Medewerkers totaal 232 Medewerkers NL 57 Vestigingen BTL 1 www.agrocare.nl

De redactie was al bijna gesloten toen het breaking news kwam dat Agro Care en Kesgro fuseren. Zo ontstaat er een tomatenreus die op maar liefst 153 hectare teelt. Samen waren de bedrijven in 2015 goed voor 100 miljoen omzet. De buren uit de Wieringermeer gaan daarmee verder onder één naam: Agro Care. De nieuwe onderneming is zo niet alleen nadrukkelijk aanwezig in ons land, maar ook in Marokko (Kesgro) en Tunesië (Agro Care).

En daar zal het niet bij blijven, want de ‘newly weds’ kondigden meteen al gezinsuitbreiding aan: er komt nog veel meer areaal bij. Los van dit nieuws was Agro Care sowieso al gestegen in onze lijst. De onderneming realiseert zich terdege dat alles draait om het leveren van de juiste hoeveelheden, tegen de exacte specificaties en voor een acceptabele kostprijs. Ondanks die continue strijd om kosten en prijsvorming is Agro Care financieel zeer solide. Opvallend is de ogenschijnlijke verschuiving van het zoeken naar marktverbinding met de consument, naar focus op (inter)nationale groei.

Nu er met Kesgro nog meer power in huis gehaald is, kan die ambitie mogelijk versneld worden waargemaakt. Waar het gaat om consumentenmerken is er nu even niet zoveel nieuws te melden. Binnen de groep wordt welis­waar gezocht naar mogelijkheden om via merkconcepten te komen tot aantrekke­ lijkere prijsvorming, maar nu heeft productbeschikbaarheid even prioriteit.

Bij het zoeken naar vernieuwende ideeën op basis van klantenwensen wordt nu even wat meer op Harvest House geleund, zo is onze indruk. Er is niets mis met die keuze, want Agro Care onderkent dat je niet alles in je eentje kunt. Slim samenwerken, dat past bij Agro Care. En ook: slim fuseren.

4 (4)

Beekenkamp Groep

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €129.100.000 Medewerkers totaal 2.599 Medewerkers NL 399 Vestigingen BTL 5 www.beekenkamp.nl

De Beekenkamp Groep staat als een huis en consolideert zich ogenschijnlijk moeiteloos op de vierde plek in de Hillenraad100. Ogenschijnlijk, want de onderneming krijgt het uiteraard niet cadeau. De familie van bedrijven gunt zich geen moment rust en blijft groeien en uitbreiden. Zo is in 2015 in Deliflor (Beijing) Flora Co. opgericht. Dit jaar zien we een nieuwe samenwerking ontstaan in de VS met Danziger, nieuwe productiefaciliteiten in Guatemala, uitbreiding in Lutjebroek en ook 6 hectare state-of-the-artnieuwbouw in ’s-Gravenzande. Daarnaast zien we ook op het vlak van online verkoop mooie ontwikkelingen. Er wordt geparticipeerd in hippe start-ups als Flower Factor en Bloomy Floral Creations En ook hier heeft ‘appification’ haar intrede gedaan: een nieuwe app stelt kwekers in staat om via hun smartphone of tablet de proefbakken te controleren. IT speelt tevens op het vlak van de operationele activiteiten een grote rol; de Beekenkamp Groep heeft vijf ontwikkelaars in dienst die fulltime de systemen finetunen.

Deze – in de branche unieke eigen afdeling – maakt het mogelijk om snel in te spelen op veranderingen. Daarom zien we groei op heel veel fronten: in de groenteplanten, de chrysantenstekken en de ornamentals. Ook bijzondere producten als miniknollen en TomTato ontwikkelen zich door, evenals de nieuwe verpakkingen voor zachtfruit. Ondanks de enorme omvang van dit familiebedrijf (81 hectare kassen en jaarlijks bijna 2 miljard jonge planten) blijft het familiegevoel behouden: nuchter, persoonlijke aanpak en korte lijnen.

de kracht van

het familiebedrijf

Wat maakt familiebedrijven zo onderscheidend?

“Familiebedrijven kijken naar de lange termijn, zijn innovatief en kostenbewust,” zegt Jaap Mazereeuw, derde-generatie-aan-het-roer bij Enza Zaden.

Hij vervolgt: “Ze zijn daarnaast de motor van de Nederlandse economie en spelen een belangrijke rol bij werkgelegenheid.” Typerend voor de Nederlandse tuinbouw met z’n vele mooie familiebedrijven. En zo ook voor een familiebedrijf als Enza Zaden.

“Als familiebedrijf denken we in generaties, niet in kwartaalcijfers. Dat zie je terug in de manier waarop we werken. We investeren structureel fors in innovatie, in samenwerking met onze partners en de ontwikkeling van onze medewerkers. Het resultaat? Langetermijnrelaties, producten waar de markt om vraagt en een jarenlange gezonde groei,” sluit Mazereeuw af.

de kracht van het familiebedrijf de kracht van Enza Zaden

Top 100 |

| Hillenraad100 | 2016 | 63

Koppert Biological Systems

Nature’s Pride

Enza Zaden

Categorie toelevering Omzet totaal €161.300.000 Omzet H100-Q €137.105.000 Medewerkers totaal 1.159 Medewerkers NL 352 Vestigingen BTL 38 www.koppert.com

Categorie handel Omzet totaal €303.300.000 Medewerkers 330 www.naturespride.eu

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €239.400.000 Medewerkers totaal 1.678 Medewerkers NL 595 Vestigingen BTL 38 www.enzazaden.nl

Het expertcomité is buitengewoon gecharmeerd van wat Koppert Biological Systems zelf mooi omschrijft als ‘fundamenteel pionierschap’.

Dit is een onderneming die vele innovaties heeft doorgezet die aanvankelijk door andere wat gekscherend werden weggewuifd. Hommels als alternatief voor het handmatig bestuiven van tomatenplanten? Sowieso, beestjes inzetten als je ook met synthetische middelen kunt spuiten? Het idee alleen al! Koppert Biological Systems houdt ervan om tegen de stroom in te varen en dat brengt ze op het erepodium van de Hillenraad100. Altijd weer zoeken naar een manier om het anders te doen. Waarom zou je alleen kijken naar de plant als je ook kunt kijken naar wat er in de grond met de wortels gebeurt?

Zo redeneren ze hier: altijd verder kijken en dieper denken. Koppert Biological Systems doet baanbrekend onderzoek naar micro-organismen en plantenextracten en is daarmee op zoek naar optimale plantweerbaarheid. De onderzoekers zien in dat we eigenlijk nog maar een fractie weten van hoe de natuur feitelijk werkt en dat het raadzaam is om je ogen open te houden. Koppert Biological Systems koppelt die nieuwsgierigheid aan een prima commerciële antenne, want omzet en winst gaan crescendo. Daarmee speelde de onderneming zich ook in de kijker van de jury van De Nieuwe Kampioenen van Het Financieele Dagblad. Koppert Biological Systems werd door hen unaniem tot winnaar uitgeroepen.

Een ‘schitterend bedrijf’ en ‘echt disruptief’, zo luidde het oordeel. Dit is een gamechanger die terecht een plaats heeft op het erepodium van de Hillenraad100. En er waren leden van het expertcomité die Koppert Biological Systems nog meer eer hadden gegund.

Er wordt wel eens gezegd dat er aan de kop van de Hillenraad100 niet zo veel verandert, maar deze topper heeft de lijst flink opgeschud.

Want wie een Hillenraad100 van 2012 erbij pakt, zal zien dat Nature’s Pride toen nog niet eens in de lijst stond. Het is een bevestiging van de groei die je in de lijst kunt doormaken als je een latente behoefte in de markt aanboort. En het is veelzeggend dat dit dan ook nog eens gedaan is door een relatieve buitenstaander. Shawn Harris zag wat de gevestigde orde al die tijd over het hoofd had gezien. Zij zag een kans voor haar ‘ready to eat’ concept en ze pakte die kans.

Aanvankelijk werd er wat geschamperd: wie in Europa zat te wachten op innovatie in mango’s en avocado’s? Wel, miljoenen consumenten, zo weten we nu. Niet alleen doet Nature’s Pride het commercieel onwaarschijnlijk goed. Dat juist de menselijke kant niet vergeten wordt, is misschien nog wel mooier om te zien. Nature’s Pride gunt alle partners in de keten hun ‘fair share’. De 3 P’s, die hier staan voor Pionier, Passie en Perfectie, zijn de leidraad bij al het doen en laten. Nature’s Pride weet mensen, markten en producten op een heel sympathieke en efficiënte wijze met elkaar te verbinden. Op die manier kun je zelfs 99,5% leverbetrouwbaarheid realiseren en 20% groei noteren. Nature’s Pride heeft de ambitie om Europees marktleider in ‘ready to eat’ te worden, en wil dat doen via de weg van 100% duurzame sourcing. Nu al is 79% van de omzet ‘Fair For Life’ sociaal gecertificeerd. De hamvraag bij al die groei is natuurlijk: waar zit het jonge talent dat de ambitie van Nature’s Pride kan en wil bijhouden?

Recent werd Fred van Heyningen aangetrokken om ook dit proces in goede banen te leiden.

Nature’s Pride zet in op verdere groei.

Enza Zaden handhaaft zich fier en solide op de eerste plaats in de Hillenraad100. Er is binnen het expertcomité zeker nog enige discussie geweest of er nog een andere gegadigde was voor de hoogste plek op het podium.

Maar uiteindelijk was het besluit unaniem: dit geweldige familiebedrijf excelleert op alle fronten én op alle continenten. Enza Zaden heeft een netwerk van 43 vestigingen over de gehele wereld en slaagt erin om de verschillende markten lokaal te bedienen. Productontwikkeling in-de-markt voor-de-markt, dat is een van de grote succesfactoren. Om die markten steeds sneller te voorzien van de juiste producten, werkt Enza Zaden met ‘data-driven solutions and inventions’. Een internationaal investeringsprogramma van maar liefst 100 miljoen euro moet leiden tot nog betere R&D stations en logistiek wereldwijd. Ook wordt er continu flink geïnvesteerd in nieuwe producten én in mensen, en mede dat leverde Enza Zaden de prestigieuze Familiebedrijven Award 2016 op.

Deze Award is een initiatief van John Fentener van Vlissingen. Hij is bedoeld als ode aan de kracht van familiebedrijven en hun bijdrage aan groei, innovatie en werkgelegenheid. Dat deze onderneming nog steeds een echt familiebedrijf is, is een unicum. En dat het bedrijf dan ook nog eens als een hechte familie opereert, is zeer prijzenswaardig. De gezamenlijke inzet leidt tot een voortdurende stroom aan nieuwe producten en merken, zoals het meest recent de gele tomaat Safra. Die dynamiek is ook wel nodig, aangezien de concurrentie in de thuismarkten West-Europa en Noord-Amerika hevig is. Enza Zaden wil daar coûte que coûte toonaangevend zijn en blijven. Vooralsnog lukt het andere ondernemingen in deze top 100 niet om de extreem snelle afstemming tussen R&D, marketing & sales en productie te evenaren. En dat maakt Enza Zaden opnieuw de onbetwiste nummer 1 van dit jaar.

Interview

64 | Hillenraad100 | 2016 |

Delft Research Group

De ontwikkeling en mogelijkheden van technologie in de tuinbouwsector gaan zo hard, dat ze nauwelijks bij te houden zijn. Dat daagt de Delft Research Group uit om op twee routes voorwaarts te gaan: die van de huidige business en die van wat komen gaat. Want nieuwe technologie en analyses gaan de tuinbouwindustrie veroveren en die afslag wil de Delft Research Group absoluut niet missen.

Het begrip exponentiële versnelling valt vaak in de Hillenraad100, maar blijft voor velen toch nog een wat abstract begrip. Een bezoek aan de Delft Research Group maakt het in één keer duidelijk, als directeur Bert van Tol de nieuwste apparatuur toont om pesticiden in tuinbouwproducten te traceren. Tien jaar geleden kon zo’n machine zestig verschillende pesticiden meten, met een residuwaarde van 0,1 milligram per kilo. De uitslag van die meting kostte tien dagen. ‘Nu meten we 650 pesticiden met een fijnheid van 0,01 milligram per kilo in een dag.’ Tien keer meer, tien keer beter, tien keer sneller. Zie daar de exponentiële vooruitgang.

De volgende stap zal veel minder dan tien jaar duren, ook weer volgens de wetmatigheden van de exponentiële groei. Het geeft iets aan van de wereld waarin Bert van Tol en zijn relatief kleine team op hoog niveau werken. Bij Groen Agro Control, een van de drie dochters binnen de groep, werken zeventig mensen. Maar liefst zes daarvan zijn gepromoveerd en kunnen met zeer specialistische kennis de nieuwe ontwikkelingen mee vormgeven. Minstens zo belangrijk zijn echter de mensen die de praktijk kennen om de wensen van de klant te begrijpen.

‘Hier stuwen onze onderzoekers en de praktijk elkaar als het ware voort’ Bestaande techniek, nieuwe sector

De Delft Research Group startte 22 jaar geleden in een leegstaand laboratorium van de TU Delft.

Bert van Tol: ‘Ik ben van huis uit farmaceut en was als scheikundige werkzaam bij de TU Delft.

Zo’n twintig jaar geleden waren de vragen van tuinders op basis van kennis uit de chemische industrie en de biotechnologie op te lossen.

In ieder geval de aanpak om tot oplossingen te komen, denk aan ziektes in het wortelmilieu.

In feite deden we toen niet meer dan het vertalen van onze expertise naar een voor ons nieuwe sector. Zo werd ons gevraagd te kijken naar de oorzaken van wortelverdikking in opkweek van groenteplanten. Daarbij wees de beschuldigende vinger naar de fabrikant van steenwol, maar wij achterhaalden de echte “dader”. Dat alles resulteerde in wat nog altijd de backbone is van onze onderneming: tienduizenden routinematige metingen en analyses. Zo komt er nu jaarlijks

20% van de monsters uit het buitenland, ook uit landen waar de tuinbouw een heel ander niveau heeft dan hier. Dan praat je dus over het grote peloton, waar we graag en hard voor werken.

In Nederland vind je de kopgroep en spelen heel andere vraagstukken, omdat de sector veel verder is. In eigen land kunnen we toenemende kennis van procestechnologie meteen koppelen aan jarenlange ervaring in tuinbouw. Hier stuwen onze onderzoekers en de praktijk elkaar als het ware voort. Zo optimaliseren we verpakkingen voor verse producten en doen we onderzoek naar technologie voor telersverenigingen om de kwaliteit van bestaande producten nóg weer iets te verfijnen. Maar we kunnen ons niet beperken tot het bestaande. We moeten verder kijken dan dat.’

Plan B: sensoren

In principe zou de Delft Research Group nog aanzienlijke tijd kunnen voortgaan op de ingeslagen weg. Maar Bert van Tol ziet dat het nodig is om zo dicht mogelijk bij een nieuwe ontwikkeling te blijven: die van sensoren.

Daartoe is de start-up Sendot Research opgezet.

‘Nu eerst nog bewust op afstand, om onze focus op de bestaande business te bewaren en die van Sendot op sensoren. Maar de kansen die sensoren bieden, die willen we niet missen.

Sensoren worden steeds kleiner, krijgen steeds meer functies. Ze worden ook zo goedkoop, dat ze binnen bereik van het MKB komen. Met sensoren kun je straks een hele datastroom tussen kas en lab op gang brengen. Je zou kunnen zeggen: de patiënt hoeft niet meer met het plasje naar de dokter, de dokter is 24/7 in de kas aanwezig en alert. De labfunctie blijft, maar we zullen ook toegroeien naar een datafabriek. Bij de verfijning van die sensoren werken we onder andere samen met een andere Delftse hightechonderneming, Applikon. Zij maken bioreactoren, wij snappen hoe je de metingen moet doen. Met deze nieuwe start-up koppelen we chemische kennis aan technologische kennis. We passen met Sendot Research die sensoren ook toe in heel andere sectoren: in een verpakkingslijn voor een grote bekende producent van vacuüm koffiecapsules, in hoogspanningskasten waar je de temperatuur van schakelingen heel precies wilt meten, in meetapparatuur voor de kwaliteit van drinkwater.

Met die laatste ontwikkeling werkt het Nederlandse leger nu in Mali.’

‘Versnellen op de hoofdroute, warmdraaien op de ventweg’ Het één doen, het ander niet laten

De Delft Research Group scant continu de markt op ontwikkelingen en trends die mogelijk heel groot kunnen worden. Maar helaas is er geen algoritme om de mogelijkheid op succes te voorspellen, weet Bert van Tol. ‘We dachten ooit dat er veel vraag zou komen naar analyses van gezondheidbevorderende stoffen, maar daar is weinig uitgekomen. Nu willen we dus mee in de mogelijkheden die sensoren bieden. We moeten twee wegen bewandelen: de bestaande business koesteren en opties openhouden. De projectmatige innovatie kunnen we financieren uit de primaire productie en we hebben die laatste ook nodig om onze kennis van de praktijk op het hoogst mogelijke niveau te houden. Je kunt pas naar iets nieuws als je het oude helemaal doorgrondt en snapt waar de opening ligt. Mogelijk is de zijweg naar sensoren straks wel onze hoofdweg, dat kan. Dan moet overigens wel de infrastructuur van de tuinbouw mee, mensen moeten er wel mee kunnen en willen werken. Lang niet elk land is zover. Hier in Nederland zijn we omringd door kassen, telers, kwekers en andere ketenpartijen met wie we op gelijk niveau kunnen communiceren. Hun input is belangrijk. In andere landen zijn ze nog niet zo ver. Maar we weten dat men daar snel de inhaalslag kan maken . Dus voorlopig blijven wij versnellen op de hoofdweg. Maar we leggen er wel alvast een ventweg naast. Want voor je het weet, mis je een afslag.’

Interview

Bert van Tol, Delft Research Group

‘Met de bestaande business kunnen we projectmatige innovatie financieren. Je hebt beide peilers nodig, naast elkaar.’

| Hillenraad100 | 2016 | 65

| Hillenraad500+

66 | Hillenraad100 | 2016 |

Inzoomen op de buitencategorie: de Hillenraad500+

De schaalvergroting en internationalisering in de tuinbouw gaan snel. Dat was voor ons al in 2013 aanleiding om grootschalige, internationale bedrijven onder te brengen in een aparte lijst, de Hillenraad500+. Ze staan niet meer in de ‘klassieke’ Nederlandse Hillenraad top 100. De categorie 500+ is een topselectie die zich kan meten met het mondiale speelveld voor de grote internationale ondernemingen in de tuinbouw. De bedrijven zijn actief in groenten, fruit of sierteeltproducten.

De ‘buitencategorie’

Het 500+ podium doet recht aan de grote topondernemingen zelf, maar ook aan de ondernemingen in de top 100. Iedere onderneming is immers op zoek naar een ‘level playing field’. We richten ons voor deze categorie op ondernemingen met een door de Nederlandse entiteit(en) gerapporteerde omzet van meer dan 500 miljoen euro. Uit onderzoek is gebleken dat deze grens een goede maat is voor het onderscheid tussen de aard, structuur en besturing van ondernemingen.

Ondernemingen van deze omvang zijn wezenlijk anders georganiseerd, anders gestructureerd, anders gefinancierd en ze hebben een brede internationale marktbenadering.

Dat rechtvaardigt deze eigen categorie.

Omzet of medewerkers

Nader onderzoek naar besturing en organisatie heeft aangetoond dat naast omzet, het medewerkersbestand een onderscheidende factor is. Effectory, de marktleider op het gebied van medewerkersonderzoek, legt de grens bij 1.000 medewerkers. Daar sluiten we ons bij aan.

Vorig jaar voegden we derhalve aan de 500+ lijst een nieuw criterium toe: ondernemingen met meer dan 1.000 medewerkers op de loonlijst in Nederland promoveren naar de categorie 500+. We kijken dus gericht naar het aantal medewerkers op de loonlijst in Nederland omdat dit een onderscheidende maat voor omvang in organisaties is.

Bredere blik: het internationale tuinbouwcluster telt

De focus ligt hier op ondernemingen in de kennisen kapitaalintensieve tuinbouw met een sterk internationaal blikveld. We kijken zeker in deze 500+ lijst nadrukkelijk breder dan alleen de (glas) tuinbouwproducten zelf. Het draait om bedrijven die actief zijn in het mondiale tuinbouwcluster.

Dit kunnen veredelingsbedrijven zijn, vermeerderingsbedrijven, mondiale producenten van verse groenten, fruit en sierteeltproducten, en ondernemingen in de handel of bewerking van die producten. Het gaat om verse tuinbouwproducten die met zorg en aandacht geteeld worden voor de consument en een hoge productwaarde hebben zodat zij per stuk, per kilo of per colli verhandeld kunnen worden.

Beoordeling

De ondernemingen in de categorie 500+ worden langs dezelfde meetlat gelegd als de top 100. We hanteren voor de beoordeling een multidisciplinair bedrijfskundig model.

Dit is gebaseerd op een brede toetsing van negentien factoren en kentallen, zowel kwantitatief als kwalitatief. Het gaat vooral om de trendontwikkeling van de betreffende kentallen in de tijd. Voor een aantal kwantitatieve kentallen wordt een voortschrijdend gemiddelde gehanteerd. De kwalitatieve beoordeling is vooral gebaseerd op de uitgangspunten van een High Performance Organization (Michael Beer, Harvard Business School).

Expertcomité

De 500+ categorie wordt volgens eenzelfde zorgvuldige procedure vastgesteld.

Het vertrekpunt van de beoordeling is het onderzoek door de redactie van Hillenraad100 en de adviseurs van Hillenraad Partners.

De resultaten van het onderzoek worden vervolgens gecombineerd met een analyse door het expertcomité. Het is een intensief proces van wikken en wegen. De uiteindelijke notering is de uitkomst van feiten, wetenswaardigheden en de opinie van de experts. Dit maakt de lijst levendig en een tikkeltje eigenzinnig. Voor de lijst beperken we ons vooralsnog tot de vijf meest toonaangevende ondernemingen in deze categorie.

World League

Vanuit de Nederlandse 500+ lijst is het een kleine stap naar mondiale spelers van vergelijkbare grootte. Om die vergelijking te maken, hebben we een additionele lijst opgenomen met internationale 500+ ondernemingen die we enkelvoudig gerangschikt hebben op verkoopomzet. Dat geeft een indicatie van de wereldspelers waarmee de Nederlandse ondernemingen zich op dit internationale speelveld meten. De grens van 500 miljoen euro omzet of 1.000 medewerkers lijkt voor veel Nederlandse ondernemingen nog ver weg. Toch zullen binnen tien jaar meerdere Nederlandse spelers toetreden tot deze ‘World League’, of zullen Nederlandse ondernemingen overgenomen worden door mondiale spelers.

Ook hier geldt: eten of gegeten worden. Wij zijn erg benieuwd welke nationale grootheden zullen uitgroeien tot wereldspelers. De Nederlandse tuinbouw die zich gaat meten met die ‘World League’, dat wordt spannend.

Legenda bij de top 500+

Sinds vier jaar geven we met de Hillenraad500+ een beeld van de vijf meest toonaangevende (inter)nationale ondernemingen die grootschalig actief zijn in Nederland. Ondernemingen in deze categorie 500+ voldoen aan het criterium ‘meer dan 500 miljoen euro omzet’ of het criterium ‘meer dan 1.000 medewerkers’. Een van deze criteria is voldoende voor kwalificatie. Van de ondernemingen treft u een profiel aan dat door onze redactie met zorg is samengesteld uit diverse bronnen. Bij de korte beschrijving van de onderneming vindt u een aantal kentallen om de omvang ervan aan te geven. De redactie baseert zich op informatie van de bedrijven en openbare bronnen. De redactie heeft ontwikkelingen meegenomen tot medio augustus 2016.

Categorie Aanduiding van de categorie binnen het tuinbouwcluster Omzet totaal Totale groepsomzet van de onderneming Omzet H100-Q Deel van de omzet dat relevant is voor de Hillenraad100 beoordeling Medewerkers Totaal aantal medewerkers op de loonlijst in Nederland en geen medewerkers in het buitenland Medewerkers totaal Totaal aantal medewerkers wereldwijd Medewerkers NL Medewerkers op de loonlijst in Nederland Vestigingen BTL Aantal buitenlandse vestigingen Getal met * Schatting gemaakt door Hillenraad100 bij het ontbreken van openbare bronnen

Hillenraad500+ |

| Hillenraad100 | 2016 | 67

1

Dutch Flower Group

2

Rijk Zwaan

3

Total Produce

Categorie handel Omzet totaal € 1.379.000.000 Medewerkers totaal 2.472 Medewerkers NL 1.415 Vestigingen BTL 17 www.dfg.nl

Categorie uitgangsmateriaal Omzet totaal €340.000.000 Omzet H100-Q €340.000.000 Medewerkers totaal 2.418 Medewerkers NL 1.046 Vestigingen BTL 29 www.rijkzwaan.nl

Categorie handel Omzet totaal €3.454.000.000 Omzet H100-Q €822.000.000 Medewerkers totaal 4.800 Medewerkers NL 508 Vestigingen BTL 31 www.totalproduce.com

De Dutch Flower Group is een steady ‘powerhouse’ dat in de sierteeltsector, in Nederland en zelfs in de wereld zijn gelijke niet kent. Deze kleurrijke ‘familie van bedrijven’ is inmiddels zo groot dat ze zich kan meten met multinationals als Heineken en Akzo Nobel. Sterker nog, deze grootmachten moesten de Dutch Flower Group voor zich dulden in de competitie voor de UK Trade & Investment Award. Nog meer internationale roem: CEO Marco van Zijverden mocht namens Nederland deelnemen aan het ‘WK’ voor de World Entrepreneur Of The Year 2016 in Monaco. Eigenlijk komt in de Dutch Flower Group alles tezamen wat we in de rest van de Hillenraad100 bij afzonderlijke bedrijven zien. We zien groei van het marktaandeel, omzetstijging, innovatie, zoeken naar nieuwe vormen van logistiek, een steeds hechtere band met de ‘klant van de klant’, contacten met onderwijsinstellingen om jong talent binnen te halen en we zien een duidelijke visie op waar het met de sector als geheel naartoe moet. Om op dat laatste in te zoomen: de Dutch Flower Group is niet blij met de eerste contouren van Het Nieuwe Veilen, zoals Royal FloraHolland die schetst. Deze twee grootmachten zitten daarbij niet altijd op één lijn, maar dat houdt ze beiden scherp. Die kracht en macht van de Dutch Flower Group groeit overigens nog steeds, want recent werd Magical Greens aan de familie toegevoegd. Er wordt steeds met visie aan de juiste samenstelling van de groep gesleuteld, getuige de verkoop van het meerderheidsbelang in Airflo aan Panalpina. De groep onderkent dat luchttransport geen core business is, maar wel belangrijk genoeg om er direct bij betrokken te zijn. Op het logistieke vlak is met de toepassing van zeecontainertransport van snijbloemen een flinke innovatieslag gemaakt. Het zet de internationale logistieke stromen en de internationale concurrentiepositie in een geheel nieuw daglicht. Ook waar het gaat om klantbenadering zijn de nodige slagen gemaakt. De Dutch Flower Group heeft een steeds beter beeld van de aantrekkingskracht van bloemen op consumenten en dat wordt vertaald in steeds professioneler ‘category management’. Daar toont zich de kracht van de familie van ‘losse’ bedrijven: ieder van hen kan heel snel schakelen. Die ‘agility’ en visie zullen in de toekomst nog hard nodig zijn, weet de Dutch Flower Group als geen ander. De toenemende vergrijzing in Europa en de Brexit zijn uitdagingen waar nu al op geanticipeerd wordt.

Want ondernemen is vooruitzien.

Snelheid, innovatie, groei. Rijk Zwaan heeft het allemaal en het heeft ertoe geleid dat deze onderneming tot de wereldtop in zaden behoort. Die snelheid is onder andere te danken aan de vrijheid die de medewerkers krijgen.

Rijk Zwaan vertrouwt op hun expertise en ondernemerschap. Daardoor kunnen kansen in de markt zeer snel opgepakt worden. De diverse crop core teams fungeren bijna als ‘rapid response teams’ die (regionale) trends en behoeften per gewas signaleren. Die snelheid zien we ook terug in de manier waarop Rijk Zwaan nieuwe diensten ontwikkelt.

Dat gebeurt in toenemende mate met de Lean Startup-methodiek: in rap tempo tot een minimal viable product komen, feedback uit de markt halen en doorontwikkelen. Aangezien onderzoek en nieuwe producten de levensader zijn, investeert Rijk Zwaan jaarlijks maar liefst 30% van de omzet in R&D. Dat is alleen de echte topondernemingen gegeven.

Bij die innovatiedrang is in juni van dit jaar een interessant samenwerkingsverband geboren: Rijk Zwaan tekende een driejarig contract met het Naturalis Biodiversity Center. De partners gaan samen op zoek naar nieuw biologisch materiaal vanuit kennis over biodiversiteit. Om de klanten in staat te stellen al die dadendrang en kennisontwikkeling bij te houden, is voor hen de app Growing Partner ontwikkeld. Die blijkt met name in de opkomende markten te voorzien in een grote behoefte. Mooi is ook de wijze waarop telers waar ook ter wereld via virtual reality kunnen zien en ervaren hoe in Nederland wordt geteeld. Het geeft maar aan dat de wereld van de bloemetjes en de bijtjes is veranderd in een wereld van technologie, waar nu termen als next-generation sequencing en data-driven breeding worden gebezigd.

De eigen RZ Academy geeft nieuw talent toegang tot die wereld. Heel bijzonder: Rijk Zwaan bekostigt de opleiding en vraagt bij afscheid geen terugbetaling. Dan ben je als werkgever zeer overtuigd van de aantrekkingskracht van je werkveld en doorgroeimogelijkheden. Rijk Zwaan houdt er nu eenmaal van om te delen en is inmiddels ook begonnen om haar stijl van leidinggeven in de vorm van cursussen door te geven, nu voor het eerst in China. Dat is het teken van een onderneming die verder kijkt dan geld, omzet en productie. Vandaar ook een ‘buitenschoolse activiteit’ als het ambassadeurschap van het Museon in Den Haag. Rijk Zwaan is een parel in de categorie 500+.

De term ‘powerhouse’ viel meerdere keren bij het expertcomité en deze kwam zeker voorbij toen Total Produce onder de loep werd genomen. Want wat een prestaties zet deze grootmacht in ‘global AGF’ neer. Het jaarrapport over 2015 is meer dan indrukwekkend. In de zogenoemde eurozone steeg de omzet met ruim 4%, in de andere Europese landen werd een plus van bijna 6% genoteerd en in Noord-Amerika en India werd zelfs ruim 65% meer omzet geboekt. Die groei zal zich verder ontwikkelen door de overname van Progressive Produce uit Californië (VS), begin dit jaar. Total Produce heeft sowieso een sterke hand als het om overnames gaat, want het meerderheidsbelang in het Noord-Amerikaanse Oppenheimer is een meesterzet gebleken. Overnemen hoeft niet altijd, je kunt ook strategisch samenwerken om groei te realiseren. Dat zagen we bijvoorbeeld in de vorm van de nieuwe strategische alliantie met Agrofruta in Brazilië.

Het motto van Total Produce is ‘Local at heart, global by nature’. Er wordt dus bij alle schaalgrootte ook ingezoomd op de specifieke kracht van een lokale dochter. Bij Frankort & Koning is dat de ideale locatie in Fresh Park Venlo. Hier werd een state of the art DC neergezet, om zo Centraal-Europa optimaal te bedienen. In de haven van Rotterdam, die andere poort naar Europa, neemt Total Produce deel aan Cool Port, eveneens een logistiek centrum. Bovendien werd in het Westland geïnvesteerd in rijpingscellen. Al die fysieke groei is nodig omdat Total Produce met nieuwe concepten en producten steeds steviger in de markt staat. Zo is de zaadloze watermeloen een verademing voor de consument.

Deze innovatie van Total Produce in Rotterdam moet nu de Europese markt veroveren. Bijzonder dit jaar was ook de joint venture met Vezet, om gezamenlijk in Scandinavië te groeien. De mondiale kracht van Total Produce is groot en die wordt – geheel in lijn met het motto – liefst ingevuld met lokaal talent. Dat wordt intensief gescout en gekoesterd.

Al met al is Total Produce dit jaar de terechte winnaar van het brons in de categorie 500+.

Wij delen Roys ambitie om samen succesvol te zijn

Roy Steegh is tomatenteler in Wellerlooi met oog voor details. Mede dankzij een belichtingsinstallatie en energiezuinig teeltsysteem kan hij die maximaal in de hand houden. Roy is een moderne en vooruitstrevende ondernemer, maar heeft er geen moeite mee zijn kennis te delen. Integendeel. Hij vindt het een verantwoordelijkheid van de sector om met zo min mogelijk energie een kwalitatief hoogwaardig product te telen. Dat vraagt om eerlijkheid en openheid. Over kansen, maar ook over problemen.

Met Rijk Zwaan, collega-telers en zijn afnemers vormt hij een succesvolle keten. Samen werken zij aan een jaarrond uniform product, waarmee iedere schakel uit de keten een goed bedrijfsresultaat kan behalen.

Roy heeft de ambitie om samen met anderen succesvol te zijn. Rijk Zwaan - wereldspeler in de veredeling van groenten - deelt deze ambitie. Samen werken we aan een gezonde toekomst.

Lees meer op rijkzwaan.nl.

Hillenraad500+ |

| Hillenraad100 | 2016 | 69

4

Greenyard Foods

5

The Greenery

Categorie handel Omzet totaal €3.967.000.000 Omzet H100-Q € 720.000.000* Medewerkers totaal 8.200 Medewerkers NL 714 Vestigingen BTL 35 www.greenyardfoods.com

Categorie verkoop­organisatie Omzet totaal €1.107.000.000 Omzet H100-Q €1.107.000.000 Medewerkers 1.384 Medewerkers NL 1.020 Vestigingen BTL 12 www.floraholland.com

5

De fusie van een aantal ondernemingen onder de vlag van Greenyard Foods maakt de koers zichtbaar en de ambitie duidelijk: uitgroeien tot ’s werelds grootste in fruit & vegetables. De groep is een huwelijk van Pinguin (een grote speler in diepvries), Noliko (specialist in ingeblikt groenten en fruit), Peltracom (de Europese top 3 speler in substraten) en het welbekende Univeg, de naam die al sinds jaar en dag in de Hillenraad100 voorbij komt. Bij die laatste entiteit zijn alle versactiviteiten van Greenyard Foods ondergebracht. Wie Greenyard Foods zegt, die zegt natuurlijk al snel Hein Deprez.

Hij is met zijn medewerkers en teams volop bezig met het realiseren van zijn strategische visie op de foodsector in Europa. Met Greenyard Foods wil deze gedreven ondernemer de complete AGF-vraag van de consument invullen.

Met de overname van Lutèce en – zeer recent – Bardsley Farms gaat het nog sterker die kant op. Voor de categorie 500+ in de Hillenraad100 kijken we vooral naar de activiteiten in vers. Dan komen aansprekende Nederlandse namen als Univeg Benelux en Bakker Barendrecht (de huisleverancier van Albert Heijn) naar voren. We nemen dan ook aan dat de fusie tussen onze nationale grootgrutter en het Belgische Delhaize in de boardroom uit-en-te-na besproken is.

De wereld van de retail is altijd in beweging, zo weet Univeg als geen ander. Deze ‘versdivisie’ verloor een grote klant in Duitsland, maar wist niettemin toch een stabiele omzet te boeken van 3,2 miljard euro. Dan ben je dus wel zeer robuust.

Het exacte aandeel van de Nederlandse omzet in vers is bij deze beursgenoteerde onderneming moeilijk af te leiden.

Met wat rekenwerk kunnen we met vrij veel zekerheid zeggen dat dit meer dan 800 miljoen euro zal zijn.

Na een korte afwezigheid in de lijst als een phoenix uit de as herrezen. Die kreet komt onmiddellijk bovendrijven als we het verhaal over The Greenery schrijven. Immers, de veelgeplaagde combinatie van coöperatie Coforta en handelsonderneming The Greenery zit in de laatste fase van het reorganisatietraject Phoenix, dat in 2018 afgerond moet zijn. Reorganisaties gaan altijd gepaard met verhitte gemoederen, slaande deuren en nieuwe mogelijkheden.

Dat is hier niet anders geweest. Het feit dat het handelsvolume daalde en telersgroepen de organisatie verlieten, maakte de sfeer in de boardroom er niet gezelliger op. Eerder dit jaar stapte een aantal commissarissen op en moest ook CEO Ton Wortel het veld ruimen. Dat bleek mede de inzet van de vertrouwensbreuk in de RvC. Maar zie, daar kwam Steven Martina uit de eigen gelederen naar voren. De huidige topman kent werkelijk alle facetten van het vak, want hij was als tiener al hard aan het werk in het zachtfruitbedrijf van Van Garderen. De jurist en bedrijfskundige weet van wanten: als directeur Retail en Trade gaf hij de laatste jaren leiding aan de commerciële en marketingactiviteiten.

En na flink wat jaren met ietwat sombere kopregels was er dan eindelijk ook eens te lezen: ‘The Greenery boekt een nettoresultaat van 4,2 miljoen euro over 2015.’ De omzet steeg, de lening van de bank is terugbetaald en er is nieuwbouw in DC’s gepland. Het lijkt erop dat de kracht en uitstraling van de nieuwe topman The Greenery nieuw elan geeft. De vacature van directeur Retail werd ook uit eigen gelederen ingevuld; de eveneens jonge Pascal Piepers kan toch al bogen op een stevig trackrecord. Goed nieuws is ook het gegeven dat de deur is opengezet voor grote telers die risico willen spreiden en in The Greenery een prima partner zien. Steven Martina ziet dat de dynamiek van verschuivingen en de collectieve zoektocht van iedereen in de sector naar betrouwbare partners volop kansen voor ‘het nieuwe’ The Greenery biedt. Kortom, we zien weer lachende gezichten bij The Greenery.

Royal FloraHolland Met prachtige noteringen stond Royal FloraHolland in de top 100 lijst van de Hillenraad100, waarvan de laatste paar jaar in de ‘nieuwe’ categorie 500+. Al die jaren speelde binnen het expertcomité de discussie, moeten we deze coöperatie die formeel geen eigenaar van de goederen is nu wel of niet opnemen? De meeste stemmen waren vóór een notering, immers deze coöperatie speelt een leidende rol in de sierteeltsector.

Maar hoort een coöperatie in deze lijst te concurreren met haar leden of haar klanten? We hebben er in

goed overleg voor gekozen om Royal FloraHolland uit de ranking te halen. Het criterium eigen omzet is zwaarder gaan tellen, daarom zijn ook een aantal telersverenigingen uit de lijst verdwenen. We wensen Royal FloraHolland een bestendige koers en een behouden vaart en zijn er trots op te kunnen melden dat zij zich als mede-gastheer aan het Hortigala heeft verbonden. Zo blijft de verbinding in stand en dat past weer helemaal in de contouren van de veranderingen in de sector.

teler

product

consument logistiek

marketing

Onze waarde groeit in elke schakel The Greenery biedt samen met haar telers en toeleveranciers een jaarrond assortiment van groente en fruit, dat vanzelfsprekend voldoet aan alle voedselveiligheidseisen, duurzame teelt en consumentenwensen.

Wij kunnen deze kwaliteit garanderen doordat we inzicht hebben in en grip houden op alle schakels binnen de keten.

Onze waardeketen begint bij de bron en eindigt bij de consument. The Greenery investeert continu in teelt,

retail

duurzaamheid, logistiek, digitalisering, marketing, verpakkingen en nieuwe producten. Zo anticiperen we beter op trends en veranderingen waaraan onze markt continu onderhevig is. Zonder ooit concessies te doen aan onze betrouwbaarheid van levering. En dat is voor iedereen van waarde, van teler tot retailer tot consument.

Bekijk de dynamiek van onze waardeketen op thegreenery.com The Greenery bv, Postbus 79, 2990 AB Barendrecht, tel. 0180 655 911, info@thegreenery.com

Hillenraad500+ |

| Hillenraad100 | 2016 | 71

Top500+ ondernemingen: de ‘World League’ in groenten, fruit en sierteeltproducten Voor het vierde jaar op rij hebben we een lijst samengesteld met internationale ondernemingen die actief zijn binnen de internationale tuinbouwen verssector. De ondernemingen in deze ‘World League’ hebben allen een omzet van meer dan 500 miljoen euro. De lijst is tot stand gekomen op basis van het enkelvoudige criterium omzet. We hebben geen onderzoek gedaan naar de brede performance van de ondernemingen en verbinden er dus ook geen kwalificatie aan. De onderneming met de hoogste verkoopomzet staat bovenaan. We hebben de grens strikt bij 500 miljoen euro gelegd. Het totale aantal werknemers speelt geen rol in de notering.

De lijst omvat ondernemingen die verse tuinbouwproducten veredelen, telen, bewerken of verhandelen. Het verschil tussen tuinbouw en akkerbouw maken we op basis van het criterium of de producten met zorg en aandacht geteeld worden voor de consument en een hoge productwaarde hebben zodat zij per stuk, per kilo of per colli verhandeld kunnen worden. Ondernemingen die agrarische producten in bulk produceren of verhandelen vallen buiten deze lijst.

Deze ‘World League’ geeft het speelveld aan waarbinnen de bedrijven uit de Nederlandse categorie 500+ zich kunnen meten. We zien overigens een opvallende concentratie van tuinbouw gerelateerde ondernemingen in Europa; dit kan een enigszins vertekend beeld geven omdat de concernomvang in de Angelsaksische wereld gemakkelijker te achterhalen is dan in meer gesloten economieën.

We realiseren ons dat deze lijst niet volledig is omdat de wereld een groot speelveld is of omdat van aantal bij ons bekende ondernemingen er geen betrouwbare openbare omzetcijfers bekend zijn.

De lijst is onderhevig aan mondiale prijsvorming van de producten en wisselkoersverschillen, die kunnen een 500+ onderneming buiten de lijst doen belanden bijvoorbeeld vanwege valutaschommelingen.

company name

country

product

turnover

1

FloraHolland

Netherlands

floriculture

€ 4.602.000.000

2

Dole

USA

produce

€ 4.055.044.069

3

Univeg / Greenyard Foods Group Belgium

produce

€ 3.967.000.000

4

Freshpoint- Sysco

USA

Produce,foodservice

€ 3.511.000.000 *

5

Total Produce

Ireland

produce

€ 3.454.000.000

6

Fresh Del Monte

USA

produce

€ 3.231.000.000

7

TaylorFarms

USA

produce,freshcut

€ 2.500.000.000 *

8

Chiquita / Sucocitrico Cutrale

Brazil

produce

€ 2.331.608.000

9

Landgard

Germany

vegetables & flowers

€ 1.806.000.000

10

Driscoll's

USA

berries

€ 1.802.000.000 *

11

Dutch Flower Group

Netherlands

floriculture

€ 1.379.000.000

12

Syngenta Seeds

Switzerland

vegetables & lawn

€ 1.264.000.000

13

ITOCHU International Food

Japan

fresh food

€ 1.258.000.000 *

14

Zespri

New Zealand

fruits

€

15

The Greenery

Netherlands

produce

€ 1.107.000.000

16

Bayer Cropscience - Seeds

Germany

seeds

€ 1.089.000.000

17

Fyffes

Ireland

fruit

€

985.292.000

18

Agrial -Floréal

France

vegetables

€

882.000.000

19

GF Group

Italy

produce

€

879.609.000

20

Pomona TerreAzur

France

produce

€

834.000.000

21

APO Coperno

Italy

produce

€

811.929.000

22

AMC Group / Antonio Munoz

Spain

vegetables & flowers

€

800.000.000

23

OGL Food Trade

Germany

produce

€

763.113.000

24

Vilmorin

France

vegetables & garden

€

743.400.000

25

Chiquita Europe

Netherlands

fruits

€

739.654.000

26

Monsanto Vegetable Seeds

USA

breeding/vegetables

€

706.900.000

27

Groupe Compagnie Fruitière

France

produce

€

700.000.000

28

Golden Wing Mau Group

China

produce

€

700.000.000 *

29

Harvest House

Netherlands

vegetables

€

681.000.000

30

AZ Kempen

Germany

produce

€

622.337.000

31

Capespan

South Africa

produce

€

607.000.000

32

Ready Pac Foods

USA

freshcut

€

585.728.588

33

Anecoop

Spain

produce

€

546.600.000

34

Earthbound farms

USA

organic vegetables

€

510.000.000

35

Tanimura & Antle

USA

vegetables

€

507.000.000

36

D'Arrigo Bros

USA

vegetables

>€

500.000.000

37

Mastronardi Produce

Canada

vegetables

>€

500.000.000

38

Good Farmer

China

produce

>€

500.000.000

39

Gemüsering Stuttgart

Germany

vegetables

>€

500.000.000

40

Costa

Australia

horticulture

€

1.197.984.722

500.000.000 *

Interview

72 | Hillenraad100 | 2016 |

Bayer CropScience Vegetable Seeds ‘Zodra je denkt dat je iets weet, is er al weer nieuwe kennis.’ Dat constateert John Willems van Bayer CropScience Vegetable Seeds. Wil je de wereld bijhouden, dan haal je die wereld dus zoveel mogelijk naar binnen: nieuwe technologie, nieuwe expertise, nieuwe inzichten. In alle schakels van de keten moet de radar continu draaien.

‘Rillingen over de rug’. ‘Boeren en burgers vrezen monsterverbond’. ‘Huivering’. De superlatieven waren niet van de lucht bij het bekend worden van dé overname van het jaar: Bayer gaat Monsanto overnemen, de laatste is gezwicht voor het bod van 59 miljard euro. De overname was niet de reden om in gesprek te gaan met John Willems, Global Head of Marketing & Sales bij Bayer CropScience.

De afspraak was al gemaakt, de invalshoek was al gekozen: wat kunnen we in de komende jaren verwachten van een toenemende kruisbestuiving tussen expertise in veredeling en biotechnologie? Hoe houd je de ‘waan van de dag’ consument bij, als veredeling traditioneel jaren duurt? Toch stellen we ook die andere vraag: hoe verhouden woorden als Bayer, farmacie, biotechnologie en gewasbescherming zich tot alle emoties die mensen koppelen aan hun dagelijkse voedsel? John Willems snapt hoe die beeldvorming werkt, maar brengt graag de nodige nuance aan. ‘Wat tot 2014 Nunhems Zaden heette, is in dat jaar omgedoopt tot Bayer CropScience Vegetable Seeds. Nunhems is al sinds het begin, nu honderd jaar geleden, gericht geweest op eigen selecties en rassen. De kennis van en ervaring in veredeling zit hier bijna in de muren, in dit voormalige klooster in Nunhem.

Sinds 2002 maken we deel uit van het Bayerconcern en tot op de dag van vandaag hebben we een soort van status aparte binnen het concern.

Vanuit de concernleiding is de strategische keuze gemaakt om ons echt zelf als specialisten in Vegetable Seeds de business te laten runnen.

En dat zal nog wel even zo blijven, want ons onderdeel groeit sneller dan de markt. Wél laten we onze oren hangen, en dat is al een eeuw zo,

‘Onze specialisten op crops schakelen met mensen die hun voeten in de klei hebben.

Dat is de route: van de klant naar de plant’

naar wat onze eindgebruikers nodig hebben.

Onze specialisten op crops schakelen met mensen die hun voeten in de klei hebben. Dat is de route: van de klant naar de plant.’

Op naar de 10 miljard

Er komen nogal wat van die klanten bij, want naar verwachting groeit de wereldbevolking door naar tien miljard in 2050. ‘We moeten dus echt toe naar geïntegreerde oplossingen, willen we dat met z’n allen bijhouden. Je redt het niet met alleen resistentie, je redt het niet met alleen chemie. We moeten dat integreren. En we hebben een derde pijler nodig: digital farming. Daarmee kun je veel betere teeltbeslissingen nemen, veel fijnmaziger ingrijpen met bijvoorbeeld gewasbescherming. We gaan een toenemende inzet van drones, sensoren en satellieten zien.

In kassen komt steeds meer digitalisering en robotisering. Op die manier kunnen we erin slagen om straks veel meer plantaardig voedsel te produceren op een relatief kleiner areaal, met minimale toepassing van gewasbescherming.

Dat vraagt van ons dat we op een andere manier naar onze eigen business moeten kijken.

We krijgen immers in toenemende mate te maken met expertise die we zelf niet in huis hebben, maar waar we wel weet van moeten hebben.

Je kunt de nieuwste technologieën niet allemaal meer in huis hebben. Dat verklaart waarom we nu steeds vaker een ander type onderzoeker in huis halen. We zoeken mensen die ook naar buiten kunnen kijken: wat is waar al bedacht, wat kan ik daarmee? Vandaar ook dat we in steeds meer samenwerkingsprojecten zitten.

Hier in Nederland zitten we vlak bij Eindhoven waar je naar verluidt de “slimste vierkante kilometer ter wereld” vindt. We zitten vlak bij de onderzoekscentra in Californië. Dat moet ook, want zodra je denkt dat je iets weet, is er al weer nieuwe kennis.’

Zoeken naar houvast

De zoektocht naar wat de wereld van morgen nodig heeft, begint ook bij de gesprekken met eindgebruikers, de grillige consument.

Bayer CropScience Vegetable Seeds heeft ook daar alle antennes uitstaan om de juiste signalen op te vangen. John Willems: ‘Als je mensen vraagt “wat heb je nodig?”, dan kom je er niet uit. Er kan een groot verschil zijn tussen wat gevraagd wordt en waar werkelijk behoefte aan is. Toch hebben we wel wat houvast. We hebben in alle schakels van de keten continu de radar draaien: bij telers, handel, internetbedrijven, winkels, kantines.

We zien wereldwijd grote trends als convenience, fun en snacking. Steeds meer mensen willen minder tijd besteden aan voedselbereiding, eten meerdere malen per dag. Daar kun je op

‘We halen steeds meer mensen binnen die naar buiten kijken’ veredelen, en soms loop je ineens tegen iets aan waar kennelijk een latente behoefte aan was.

Zie onze Multileaf sla, dat blijkt een geweldig alternatief voor de traditionele sla. De personal sized seedless watermeloen is weer wel bewust veredeld vanuit een behoefte: een kleinere vrucht, makkelijker eetbaar. We stonden ook aan de wieg van de langer houdbare galiameloen, die vanaf dat moment per zeecontainer vervoerd kon worden. Redenerend vanuit de grote trends probeer je zo zoveel mogelijk kansen uit te zetten.’

Patenten

Bij die zoektocht naar nieuwe varianten speelt vroeg of laat de discussie over patenten op.

Om daar meer duidelijkheid en arbitrage in te krijgen is mede op initiatief van Bayer CropScience Vegetable Seeds het International Licensing Platform (ILP) opgezet. ‘We zoeken naar een manier die voor iedereen voordelen biedt en werkbaar is’, zegt John Willems. ‘Enerzijds wil je niet de toegang tot nieuwe technologie helemaal afschermen, daar wordt uiteindelijk niemand beter van. Anderzijds het kan ook niet zo zijn dat jouw denken en zoeken vanaf de eerste dag dat het de markt opgaat, meteen open is.

Je moet de waarde er wel weer uit kunnen halen, anders gaat er niemand meer investeren in langetermijnprojecten. Een goed functionerend platform draagt bij aan groei en vooruitgang.

En wat we zeker ook nodig zullen hebben in de komende jaren is: betere communicatie met de consument. We zijn in onze sector nooit heel goed geweest in vertellen wat we doen en waarom. Dat wordt in toenemende mate belangrijk, want ik voorzie dat in de – misschien wel nabije – toekomst de macht bij de consument ligt. Die lag al niet meer bij de producenten en dan waarschijnlijk ook niet meer bij de retail.

Dan helpt het niet als onze business door het grote (Europese) publiek nog sterk wordt gepercipieerd als “industriële productie”. Dus ja, ook daarin zullen we nieuwe partners moeten opzoeken.’

Interview

John Willems, Bayer CropScience Vegetable Seeds ‘We putten in toenemende mate uit expertise die we zelf nooit in huis kunnen hebben.’

| Hillenraad100 | 2016 | 73

74 | Hillenraad100 | 2016 |

Tuinbouw in Noord-Amerika en Mexico

Elk jaar inventariseren we hier de tien topspelers van een bepaald continent. Vorig jaar namen we Europa onder de loep, in eerdere jaren keken we naar Afrika en Zuid- en Midden-Amerika. Nu zijn Noord-Amerika (met de VS en Canada) en Mexico aan de beurt. Dit handelsgebied van de NAFTA telt ongeveer 400 miljoen inwoners. Er is in de tuinbouw een sterke wederzijdse afhankelijkheid tussen deze drie economieën, zowel op het vlak van afzetmarkten, productbeschikbaarheid als arbeid. De complementaire seizoenen zijn de ultieme drijfveer achter deze sterke Noord-Zuid relatie.

Draaischijf

Het continent is groot in groenten, zowel verse als bewerkte. Dat laatste is niet verwonderlijk; convenience is bijna synoniem met de Amerikaanse consument. ‘Value added salads’ op basis van bladgroenten zijn in de Amerikaanse retail in waarde even groot als de totale verkopen aan tomaten, komkommer en paprika bij elkaar. Een volstrekt andere situatie dan in de EU dus, waar tomaten als product nog steeds leidend zijn. Nog een flink verschil met het Europese continent: een groot gedeelte van de vruchten in de VS bestaat nog uit goedkope vollegrondproducten (field crops). Toch neemt de teelt in kassen sterk toe, vooral in Mexico. In dat land zorgde het vrijhandelsverdrag NAFTA na 1994 voor booming business, met zelfs voor dit land uniek verwarmde kassen. De producten zijn voor de high-end market die jaarrond bediend wordt met sterke merken. Die merken zijn onder andere van zeer marktgerichte Canadese telers.

Door de jaarrond high-end productstromen is een handvol Amerikaanse spelers in kastomaten zelfs groter dan de productiewaarde van de Benelux.

Fabrikanten en producenten van merken in vers krijgen in de VS veel meer kansen dan in de EU, waar de huismerken van de retail domineren.

Via een leveranciersmerk als Earthbound is organic (biologisch) razendsnel opgeklommen in de VS. Hoge prijzen voor biologische producten vormen geen belemmering voor de rijkere consument en voor de teelt worden de beste landerijen ingezet. Het succes van de kassen kan ook verklaard worden uit het feit dat de constante dreiging van droogte in Californië de oogst kan vernietigen. In Mexico speelt weer een andere reden: daar heeft men steeds minder zin in het zwerfbestaan van de losse landarbeiders. De toekomst ligt dus in moderne kassencomplexen op goede locaties, met hoge waterefficiency en jaarrond teelt. Daardoor worden ook deze zuidelijke kaslocaties steeds interessanter voor topspelers om zich te vestigen; de Canadees Houweling is al met (ultra)moderne kassen in Californië neergestreken.

Amerikaanse markt sterk weten uit te bouwen.

In Amerika vinden we wel een aantal grote toonaangevende producenten van pot- en beddingplanten. En big business in de VS is een zeer goed ontwikkelde online bloemenmarkt met 1-800-Flowers.com als vlaggenschip.

Bescheiden rol voor sierteelt

De sierteeltproductie heeft in Noord-Amerika en Mexico altijd al een bescheiden rol gespeeld. Dat komt doordat bij snijbloemen de importbarrières altijd minder hoog geweest zijn dan bij groenten. En: mede vanwege het goedkope luchttransport heeft Colombia haar positie als bloemenleverancier op de Noord-

De Noord-Amerikaanse markt voor sierteeltproducten

Groentehandelsstromen van de VS met Mexico en Canada

(bron: Rabobank/Royal FloraHolland)

(bron: citizen.org)

Tuinbouw in Noord-Amerika en Mexico

| Hillenraad100 | 2016 | 75

Top 10 spelers in in Noord-Amerika en Mexico Wie zijn opvallende spelers in de Noord-Amerika en Mexico? Deze lijst geeft een indruk van 10 grote spelers die hun stempel drukken op de Amerikaanse markt. De ranking is gebaseerd op omzet en impact in Noord-Amerika en Mexico, het is een mix van sierteelt en AGF.

1

Taylor Farms VS

2

Fresh Express VS

3

Mastronardi Produce Ltd.

Dit familiebedrijf heeft een omzet van meer dan 2 miljard dollar in value added salads. Mede door de dominante positie in foodservice steekt het ver boven de andere bedrijven uit. Het is in 1995 opgericht door Bruce Taylor na diens vertrek bij Fresh Express, de nummer 2 in deze lijst. Meer dan honderd telers verspreid over de VS en Mexico maken deel uit van de groep, waar grote namen als Walmart en McDonald’s hun inkopen doen. De omzetgroei zit de laatste jaren in duurdere salad kits die met vlees of kaas als volwaardige maaltijd gelden. Daardoor gaat de omzet snel richting de 3 miljard dollar.

Chiquita Brands International kocht ruim tien jaar terug Fresh Express, toen nog de grootste groentesnijderij van de wereld. In 2014 bedroeg de omzet 943 miljoen dollar, waarbij de laatste jaren overigens nauwelijks sprake was van omzetgroei. Officieel heet het segment waarin deze club opereert Salads and Healthy Snacks. Dat laatste betreft bijvoorbeeld verse appelschijfjes.

Het aantal artikelen in het assortiment ligt boven de tweehonderd. Slechts ongeveer 20% van de verkoop betreft foodservice.

Sunset is het hoofdmerk van het Canadese bedrijf Mastronardi Produce uit Ontario. Het bedrijf is 60 jaar terug opgericht en was aanvankelijk pionier van de kassenteelt in Noord-Amerika. De derde generatie zit op de bok, het bedrijf wordt nu geleid door Paul Mastronardi. Deze heeft de marketing zeer professioneel aangepakt. Veel telers in de VS en Mexico hebben zich daarop bij hem aangesloten en als groep hebben ze met een breed pakket vruchtgroenten een handelswaarde van ruim 0,5 miljard dollar.

Canada

4

Earthbound Farm VS

Dit is de marktleider in biologische groenten en fruit, met in 2015 een omzet van 566 miljoen dollar en een winst van 25 miljoen dollar (dat is een 4,4%-ratio). In 2013 werd dit jonge bedrijf, opgericht in 1984, voor 600 miljoen dollar overgenomen door WhiteWave Foods, een beursgenoteerd bedrijf met bijna 4 miljard dollar omzet in de ‘gezondere’ voeding. Een bekende naam in de stal is Alpro, van de sojamelk. Op 20.000 hectare worden biologische groenten geteeld, waarvan ongeveer de helft in eigen beheer.

Dole

Vóór de verkoop van de Asia Fresh Produce businesses en de conserven aan Itochu, had Dole een omzet van 7 miljard dollar.

Nadat het door de 90-jarige David Murdock van de beurs was gehaald, wordt er nog weinig gepubliceerd. Ongeveer een kwart van de circa 4 miljard dollar omzet komt uit groenten en zachtfruit. Teelt is vaak op contractbasis, maar de oogst wordt veelal in eigen beheer uitgevoerd. De value added salads onder eigen label zijn goed voor ruim een half miljard dollar.

5 VS

6 VS

Monrovia Nurseries heeft haar hoofdkwartier in Azusa, Californië. Het bedrijf heeft verspreid over de VS meerdere locaties, zodat in verschillende klimaatzones een brede variëteit aan producten wordt geproduceerd. Monrovia Nurseries levert aan 5.000 tuincentra door heel het land. De klant wordt uitgebreid gepamperd met een enorm productenpalet, een uitgebreide zoekfunctie om door de bloemen die ene bos te zien en er wordt volop aandacht besteed aan ‘design inspiration’. De klantvriendelijke ‘how to’-filmpjes maken het verhaal af. De jaarlijkse omzet van de nummer 6 in deze lijst bedraagt 487 miljoen dollar.

NatureSweet

Met Texas als thuisbasis en ruim 500 hectare bedekte tomatenteelt, in met name Mexico, is NatureSweet leidend in de afzet van kastomaten. Opgericht in 1990 was het aanvankelijk bekend als Desert Glory. Later werd NatureSweet tevens de bedrijfsnaam. In 2013 nam NatureSweet in Arizona het bekende bedrijf EuroFresh Farms over uit faillissement. De focus ligt op de kastomaat, met verkoop aan de retail en foodservicebedrijven.

Monrovia Nurseries

7 VS

8

Costa Farms VS

9

Dit is een van de topbedrijven uit de VS. De onderneming is gestart in 1961 en heeft inmiddels ruim 300 hectare bedekte teelten op locaties in Miami, South Carolina, de Dominicaanse Republiek en een kantoor in Guangdong, China. De omzet ligt boven de 300 miljoen dollar. Met een team van 4.000 medewerkers worden tropische planten, varens, palmen, orchideeën, meerjarigen en groen blad geteeld. De klanten zijn toonaangevende retails als Lowe’s, Walmart, Home depot en IKEA. De derde generatie heeft dit echte familiebedrijf stevig op de rails staan.

Color Spot Nurseries VS

Color Spot Nurseries levert aan 2.000 retail- en professionele klanten, en wordt aangemerkt als een van de top 3 spelers in de VS. Het bedrijf heeft momenteel 16 productielocaties en levert in 26 staten. Tot het klantenbestand behoren klinkende namen als Home Depot, Lowe’s, Walmart, Kmart, Rite Aid, Kroger en Orchard Supply. Die kunnen kiezen uit meer dan 2.500 soorten planten, struiken, grondbedekkers, ornamentals en zogeheten ‘Water Wise’ plants. Die laatste hebben weinig water nodig, een slim marketingverhaal.

Village Farms

Dit bedrijf is genoteerd op de beurs van Toronto. Het is opgericht door Albert Vanzeyst en Michael DeGiglio, deze laatste leidt nog altijd het bedrijf. De aandelen van Vanzeyst zijn in 2016 gekocht door Mastronardi. In Brits-Columbia en Texas heeft Village Farms bijna 100 hectare tomaten en komkommer. Daarnaast zijn er nog enkele grote partners in Mexico en aan de oostkust met 60 hectare. Het bedrijf is sterk in exclusieve smaaktomaatjes. De omzet bedraagt circa 150 miljoen dollar.

10

Canada

76 | Hillenraad100 | 2016 |

Wim van der Plas, Floral Trade Group

‘Je bent er niet met een webshop. Je moet persoonlijk voeling houden met je klant.’

Interview

Interview

| Hillenraad100 | 2016 | 77

Maximaal ontzorgen

De naamswijziging van Van der Plas Groep in Floral Trade Group is meer dan het verwisselen van het bord op de gevel. De wijziging benadrukt dat de groep nadrukkelijker doorgaat op de koers die het al eerder had ingezet: sneller, fijnmaziger en completer leveren om zo de klant in business te houden. ‘Want alleen zo blijven ook wij in business’, zegt Wim van der Plas.

Soms denkt Wim van der Plas met enige weemoed terug aan de tijd dat hij als 18-jarige jongen zelf nog lijnrijder was. Met, zoals hij het zelf zegt, houtje-touwtje-Frans en een wagen vol bloemen vanuit Rijnsburg naar Frankrijk. Tot op de dag van vandaag neemt hij mee wat hij in de soms harde praktijk leerde. Je keek je klant in de ogen en je wist meteen of hij of zij wel of niet tevreden was. Het is die persoonlijke benadering die hij samen met de andere directieleden en alle honderden medewerkers probeert vast te houden.

Ook in deze tijden van snel, sneller, snelst. Ook als je groep groeit en zich verder ontwikkelt. ‘Recent is Breedijk Bloemen overgenomen en hebben we onze groepsnaam veranderd. De werkwijze van Breedijk past precies in de strategie waar wij met verschillende onderdelen van de groep naartoe willen. We zijn ervan overtuigd dat de wedstrijd die wij spelen gewonnen gaat worden op het vlak van logistiek. Daar heb je de juiste partners voor nodig. Breedijk komt net als verschillende onderdelen van de groep uit de klassieke lijnrijderswereld en die club heeft op tijd de stap gemaakt naar online verkoop. De essentie is nu: dikke stromen naar logistieke hubs, zoals een overdekte parkeerplaats, transporteren waar uiteindelijk de fijndistributie plaatsvindt door lokale partners en veelal eigen medewerkers die

‘Wij willen alle klanten in de gelegenheid stellen om in hun eigen tempo te wennen aan de nieuwe manier van werken’ de bestellingen uitrijden. Tegenwoordig praten we over steeds kleinere bestellingen, die met steeds meer variatie uit de eigen groep kunnen worden ingevuld. Wie de ene dag vóór elf uur ’s morgens bestelt, heeft het de volgende morgen voor elf uur in huis: bloemen, planten, deco- en andere materialen. We leveren meer, fijnmaziger en sneller. We gaan volop inzetten op dynamic hubs, daar gaan we het verschil maken.’

Vechten voor de klant

Wim van der Plas realiseert zich terdege dat het succes van de Floral Trade Group in grote mate wordt bepaald door het succes van zijn klanten.

‘Een groot deel van hen bestaat uit bloemisten die vaak alleen hun business runnen. Om tijd te winnen, kan die bloemist online inkopen.

Onze concurrent is dus altijd een muisklik van ons verwijderd. Daarom is het zo belangrijk om een onderscheidende totaalleverancier te zijn: met één kar handel moet die bloemist alles in huis hebben. Van bloemen tot planten, van deco tot zakjes Chrysal. Dus hebben we een breed netwerk nodig om dat allemaal in te vullen. Met duizenden klanten die online bestellen is de rol van onze mensen in het buitenland essentieel. Zij zijn onze ambassadeurs. Zij voelen meteen aan als er iets extra’s nodig is, of als een klant mogelijk afhaakt. Als totaalleverancier combineren wij online kopen met een persoonlijke benadering, daar maken we het verschil. Hoewel de Floral Trade Group zwaar inzet op online bestellen, wordt er zeker nog geen afscheid genomen van het aloude lijnrijden of de vrije verkoop binnen onze Cash & Carries. En dat is niet uit nostalgie, maar omdat de groep alle klanten in de gelegenheid wil stellen om in hun eigen tempo te wennen aan de nieuwe manier van werken. Je ziet de vulling van de vrachtwagens steeds meer opschuiven van vrije handel naar internetbestellingen. We hadden natuurlijk van de ene op de andere dag kunnen zeggen: “Klap erop, klaar met lijnrijden, nu gaat iedereen online bestellen.” We kiezen voor de lijn van geleidelijkheid. Bloemisten kijken in zo’n wagen, zien die internetbestellingen in al hun variaties waar het inkoopgemak van afstraalt en denken: “Dat wil ik ook!.” Je moet mensen de tijd geven eraan te wennen. Bij onze Cash & Carries zien wij een andere ontwikkeling. De online verkoop die in het begin per week toenam, stabiliseert nu. Een bepaalde klantenkring wil absoluut eerst voelen en ruiken voordat zij de bloemen gaat inkopen. Dus ook in deze tak van sport zullen wij de ontwikkelingen van de online verkoop wekelijks volgen en waar nodig onze visie bijstellen. De behoefte van de klant is leidend.

Een steeds groter aandeel in de omzet van de groep is de opkomende markt van internet voor onze retailklanten. Daar gaan wij zover dat wij het op klantniveau klaarmaken. Omdat wij op verschillende borden schaken is het zeer interessant om ook deze ontwikkelingen te volgen.’

‘De klant maximaal ontzorgen, daar gaan wij het verschil mee maken’ Synergie

‘De Floral Trade Group wil maximaal profiteren van de synergievoordelen die in de groep volop aanwezig zijn’, zet Wim van der Plas de koers verder uiteen. ‘De spin in het web is daarbij de centraal aangestuurde IT-afdeling ter ondersteuning van alle activiteiten. Ook de deco-afdeling met 25.000 m2 voorraad heeft een centrale rol gekregen. Vanuit Amstelveen worden zo alle klanten van de groepsonderdelen bediend.

Deze kunnen tevens putten uit het aanbod van de eigen importafdelingen die een steeds groter assortiment bieden onder de naam Greenflor.

Wij hebben er bewust voor gekozen om het eigenaarschap van de onderdelen van de groep evenredig helemaal bovenin in de organisatie te leggen. Zo is er dus geen voedingsbodem voor eigen belang. We dragen allemaal één pet en dienen één organisatie. Omdat er onder de groep verschillende dochters bij elkaar inkopen en er soms geschoven moet worden met bepaalde activiteiten om optimaal gebruik te maken van eigen panden, hebben wij voor juist deze organisatievorm gekozen. Zo kun je sneller knopen doorhakken en beleid bepalen.’

Klok of rechtstreeks?

Het ziet ernaar uit dat ook de romantiek van de veilingklok voor een deel uit de wereld van de Floral Trade Group gaat verdwijnen. ‘We maken dagelijks de lastige afweging tussen inkopen op de klok of rechtstreeks inkopen bij de kweker.

Het gevecht om de laatste cent op de klok is allang niet meer de belangrijkste doorslaggevende factor. Het draait steeds meer om logistiek.

Als bijvoorbeeld een kweker om vijf uur ’s ochtends bij ons op locatie levert, heeft dat voor ons meerdere voordelen. Dan is het dus niet meer alleen de prijs die telt. Ik realiseer me daarbij terdege dat we met z’n allen niet zonder die klok willen en kunnen.’

78 | Hillenraad100 | 2016 |

Tuinbouwtop in perspectief

TOP 10 WEREL

De Nederlandse tuinbouw is mondiaal toonaangevend in assortiment, productiviteit, kwaliteit en voedselveiligheid. Toch zijn we relatief klein als we kijken naar de top 10 van tuinbouwlanden in de wereld. Ondanks onze kleine schaal kunnen we met recht trots zijn op de toppers in de Nederlandse tuinbouw. In deze Tuinbouwtop in perspectief een overzicht van de relatieve positie van de Nederlandse tuinbouw in de wereld en de samenstelling en kenmerken van onze ‘eredvisisie’, de Hillenraad100 - editie 2016 met tussen haakjes de cijfers uit editie 2015.

TOP 10 TUINBOUWOMZET*

VERDELING TOP 100 NAAR CATEGORIE

van de Top100 bedrijven (x1 miljoen €) Staay Food Group

2

Harvest House International

3 4 5 6 7 8 9 10

3

432 (431)

1

362 (300) Monsanto Vegetable Seeds 333 (340) ZON fruit & vegetables 330 (342) FleuraMetz 304 (294) Nature's Pride 303 (250) Syngenta Seeds 289 (292) Best Fresh Group 271 (224) Vezet 252 (226) Enza Zaden 239 (213)

•Productie •Toelevering 20 •Handel •Uitgangsmateriaal •Dienstverlening •Bewerking •Verkooporganisatie

5

(3)

(5)

3

(2)

26

100

Syngenta Seeds

24

(20)

(24)

Bron: Hillenraad100 onderzoek

2

Hessing Supervers

3

Vezet

4

Monsanto Vegetable Seeds

5

Bayer CropScience Vegetable Seeds

6

Floricultura

7

Floral Trade Group

8

Enza Zaden

9

FleuraMetz

10

Horticoop

856 767 689 617 601 600 600 595 420 403

SAMENSTELLING TOP 10 (846)

aantal medewerkers wereldwijd van de Top 100 bedrijven

(713) (503)

(402)

8

14/14 Aalsmeer e.o.

8/10

West-Friesland

8/8

4 8 45 14 6 5

(379)

1

2

3

Zuid-west Nederland

5/5

5

5/4

Bron: Hillenraad100 onderzoek

Dümmen Orange

6

2.599 (2.410 )

7

2.122 (1.939 )

8

Beekenkamp Groep

Bayer CropScience Vegetable Seeds

1.441 (1.271 ) Royal Van Zanten

1.403 (3.100 )

Monsanto Vegetable Seeds

1.391 (1.192 ) Florensis

1.678 (1.604 )

9

1.159 (955)

5

1.649 (1.712 )

10

1.142 (1.159 )

5/4

Overig Nederland

5.326 (4.468)

4

Venlo e.o.

5

Japan

5

Brazilië

2.512

1.770

Tomaat

695 (644)

Bron: jaar 2015, bew

TOP 10 VESTIG

(427)

4/5

Oostland

4

4.310

18/18

(598)

Rijnland

45/44

Nederland

17/17

(600)

6/6

Westland

3

4.434

14/15 16/12

(673)

Barendrecht e.o.

naar regio

Verenigde

(777)

Bron: Hillenraad100 onderzoek

VERDELING TOP 100

2

5.070

1

Bron: Hillenraad100 onderzoek

1

China

TOP 10

* betreft tuinbouwomzet kwalificerend voor Hillenraad100 rating

op de loonlijst in Nederland van de Top100 bedrijven

1

(26)

(19)

19

TOP 10 AANTAL MEDEWERKERS NEDERLAND

(x 1 miljoen €)

Enza Zaden

Van den Berg RoseS

Koppert Biological Systems

FleuraMetz

Bron: Hillenraad100 onderzoek

1

1/Bayer Cr

Biological S

Vegetable S

9/INCOTEC

Bron: Hillenraad100

TOP10

163

7 Agro Care

Bron: Hillenraad100

Tuinbouwtop in perspectief

| Hillenraad100 | 2016 | 79

TOP 10 TUINBOUWLANDEN WERELDWIJD IN SIERTEELT

015.

E

(x 1 miljoen €)

1

China

6 Italië

2

Verenigde Staten

7 Duitsland

3

Nederland

8 Colombia

4

Japan

9 Frankrijk

(26)

24)

nderzoek

71 ) ten

00 ) etable

5

5.070 (5.095)

1.224 (1.330)

4.434 (4.434)

1.143 (1.319)

4.310 (4.130)

1.043 (1.012)

2.512 (2.512) Brazilië

1.770 (1.747)

(x 1 miljard €)

992 (954)

10 Canada

869 (814)

Bron: AIPH statistical yearbook 2015

klein rs in

TOP 10 TUINBOUWLANDEN WERELDWIJD IN PRODUCTIEWAARDE SALADEGROENTE

China

V.S.

Spanje

(13,8)

(4,7*)

(2,5)

15,2 7,1 2,6

Japan

Mexico

Turkije

Nederland

India

Brazilië

(2,4)

(1,8)

(2,5)

(1,3)

(1,1)

(1,2)

2,4 2,1

1,6

1,4

1,4 1,3

Italië

1,0 (1,0)

Bron: Divers bewerkt door Hillenraad

TOP 10 TUINBOUWPRODUCTEN IN NEDERLAND (x 1 miljoen €) 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Tomaat

Phalaenopis

Paprika

Chrysant

Tulp

Roos

Komkommer

Lelie

Gerbera

Aardbei

(644)

(499)

(332)

(368)

(266)

(330)

(199)

(152)

(140)

(117)

695

498

415

300

284

295

245

159

138

120

Bron: jaar 2015, bewerkt door Hillenraad

TOP 10 AANTAL BUITENLANDSE VESTIGINGEN VAN DE TOP 100 BEDRIJVEN

14/15 16/12

13/13 13/10

46/43

(in hectare)

Bron CBS

17/17 18/18

TOP 10 TUINBOUW GEMEENTEN NEDERLAND

38/38 18/21 22/22

Westland 2.399 (2.379) Lansingerland 751 (783) Pijnacker- Nootdorp 307 (357) Horst aan de Maas 265 (262) Zuidplas 229 (214) Peel en Maas 222 (291) Zaltbommel 220 (241) Midden-Delfland 195 (185) Hollands Kroon 181 (158) Noordoostpolder 171 (127)

VERDELING TOP 100 NAAR EIGENDOMSSTRUCTUUR Familiebedrijf 81 (78)

38/38

Beursgenoteerde onderneming 8 (6) Management 4 (6) Coöperatieve vereniging 3 (5)

1/Bayer CropScience Vegetable Seeds 2/Enza Zaden 3/Koppert Biological Systems 4/Van VLIET Flower Group 5/Monsanto

Investeringscombinatie /concern 3 (4)

Vegetable Seeds 6/FleuraMetz 7/Dümmen Orange 8/Biobest

Stichting 1 (1)

9/INCOTEC Group 10/Delphy 10/Priva Bron: Hillenraad100 onderzoek

Bron: Hillenraad100 onderzoek

92 )

) ical

TOP10 KASAREAAL IN NEDERLAND VAN DE TOP100 BEDRIJVEN (in hectare)

73

59 )

nderzoek

65

163 80 Agro Care

80 CombiVliet

Bron: Hillenraad100 onderzoek

58 58

4Evergreen

53 58

RedStar Group

50 53

Royal Pride Holland

46 50

Gipmans Planten

40 39 44

40

Vreugdenhil Beekenkamp Klugt Combinatie Groep

38 43

Wayland Groep

28 Greenco

Worldwide Expertise for Food & Flowers

Specialist in Horticulture More information?

T +31 (0)317 - 491 578 E info@delphy.nl

consultancy

•

projects

•

research

•

training

www.delphy.nl www.delphy.nl

TOGETHER WE MAKE LIFE COLOURFUL!

Every day, all around the world, we make sure all moments in life can be memorized. Through beautiful and colourful cut flowers, bouquets and plants.

Thank you for making life colourful, together. www.makinglifecolourful.nl

OUR FAMILY