Jaarbeurspark by HKB Stedenbouwkundigen

Jaarbeurspark - Utrecht Studie ontwikkeling Jaarbeurskwartier datum : 28 juni 2010

plangebied Het Jaarbeursterrein

Inhoudsopgave

H1.

Ga je mee naar het Jaarbeurspark?

| 6

H2.

Een tweede jeugd voor de Jaarbeurs

| 14

H3.

Wonen, winkelen, werken en vermaak

| 24

H4.

Ondergronds parkeren

| 32

H5.

Financiële verantwoording

| 34

H6.

Conclusies

| 36

Zicht op het Jaarbeursterrein

Inleiding Door de bouw van Leidsche Rijn is het inwonertal van de gemeente Utrecht sinds het begin van de 21ste eeuw snel toegenomen. Het geografische centrum verplaatste zich naar het westen en bevindt zich nu ongeveer in Lombok. Met de herontwikkeling van het Stationsgebied maakt ook het economische centrum de sprong naar het westen, met het Jaarbeursplein als hart van een nieuw centrumgebied. Door die ontwikkelingen komt het Jaarbeursterrein steeds meer in beeld als kansrijke verbindingszone tussen het nieuwe, westelijke centrumdeel en de nieuwe (Leidsche Rijn) of gerevitaliseerde wijken (Kanaleneiland, Transwijk) in het westen van de stad. Het noordwestelijke deel van het Jaarbeursterrein (parallel aan de Graadt van Roggenweg) is inmiddels aangewezen voor herbestemming. Hier is de Centrumboulevard gepland: een looproute tussen Jaarbeursplein en Merwedekanaal met aan weerszijden een gemengd programma van horeca, entertainment, winkels en wonen. In de visie op de ontwikkeling van het Jaarbeurskwartier van mei 2009 wordt voorgesteld ruimte te maken voor sportfaciliteiten op de Jaarbeurshallen in combinatie met een nieuw park op de zuidelijke oever van de Merwede (de ‘Serpentine’). Daarmee wordt de groene ambitie verwezenlijkt waarvoor de Utrechtse bevolking zich uitsprak in het referendum over het Stationsgebied van 2002. HKB Stedenbouwkundigen nam die groene ambitie als vertrekpunt om op eigen initiatief de mogelijkheden te onderzoeken voor een écht stadspark op het Jaarbeursterrein. Dit boekje is daarvan het resultaat. Met als belangrijkste conclusie dat het kan. Anderen zijn nu aan zet om de uitvoering dichterbij te brengen.

Uitbreiding van Utrecht naar het westen

1. Ga je mee naar het Jaarbeurspark? De meeste Utrechters zullen je glazig aankijken als je dat vraagt. Maar over pakweg 15 jaar zou de vraag wel eens met een enthousiast ‘ja’ beantwoord kunnen worden. Want het Jaarbeursterrein biedt alle ruimte voor een centrumpark dat in Nederland zijn weerga niet kent. Niet in plaats van de huidige Jaarbeurshallen, maar op en om een nieuw, verdiept aangelegd Jaarbeurscomplex. En zelfs dan is er nog ruimte voor meer dan 1.000 woningen, voor winkels, kantoren en vrijetijdsvoorzieningen en minimaal het benodigde aantal (Jaarbeurs) parkeerplaatsen.

“Een nieuw Utrechts Park“

Grootte Jaarbeursterrein in verhouding tot Wilhelminapark

Al sinds de planvorming voor het Stationsgebied van start ging is het Jaarbeursterrein (met de Koninklijke Jaarbeurs als ‘Stationsgebiedpartner’) in beeld als locatie waar naast de beursfunctie ook woningen, kantoren en andere functies kunnen worden gerealiseerd. Omdat de planontwikkeling voor het grootste gedeelte van dit gebied nog moet starten, is het bij uitstek geschikt voor duurzame ontwikkeling. Die ambitie kreeg in 2009 vorm in het visiedocument ‘Jaarbeurskwartier’, waarin plannen worden ontvouwd voor een nieuw en duurzaam Jaarbeursterrein. Als onderdeel van die visie werd de ‘Serpentine’ geïntroduceerd: een dakpark met sportfaciliteiten op de nieuwe Jaarbeurshallen dat aansluit op een nieuw parkje langs het Merwedekanaal. Een wandelpad slingert zich als een serpentine door deze nieuwe groenstrook.

OVT Jaarbeursplein

De vele enthousiaste reacties op dit deel van de ontwikkelingsvisie hebben ons geïnspireerd om nog een stap verder te gaan. Door de aanwezige ruimte op het Jaarbeursterrein slim te benutten en daarbij functies te stapelen (meervoudig ruimtegebruik), ontstaat ruimte voor een volwaardig stadspark dat bijna drie keer zo groot is als het Wilhelminapark. Met dit park slaat de gemeente vele vliegen in één klap: -- de groene ambities uit het Masterplan Stationsgebied worden ruimschoots waargemaakt; -- Utrecht krijgt een centrumpark; -- er ontstaat een aantrekkelijke omgeving voor wonen, werken en leren aan het park (ook voor de kantoren aan de Croeselaan); -- de Jaarbeurs wordt ingebed in een mooie omgeving; -- het Jaarbeursterrein is niet langer een ‘eiland’ in de stad, maar juist een verbindingszone met een hoogwaardige openbare ruimte; -- er ontstaan extra mogelijkheden voor beurzen en evenementen -- het zuidoostelijke deel van het Jaarbeursplein krijgt een betere aansluiting op zijn omgeving.

X. de Besogne, straatartiest, locatie: diagonale hoofdroute ‘Bedankt! Tuurlijk mag je me wat vragen. Of ik al veel heb opgehaald? Ik mag niet klagen. Er is hier veel aanloop en met dit mooie weer zijn de mensen ook in de juiste stemming. Als het altijd zo goed gaat, kan ik mijn theateropleiding aan de HKU makkelijk bekostigen zonder een dure lening aan te gaan. Dit is natuurlijk ook een unieke plek. Hartje stad en toch groen en rustgevend. Een heerlijke plek om een beetje te slenteren of even te zitten, om ’s zomers te genieten van het zonnetje en ’s winters lekker sneeuwballen te gooien. Wat mij opvalt is dat de sfeer zo totaal anders is dan in de andere parken in de stad. Bruisender en toch ontspannen. Het voelt een beetje alsof je op vakantie bent in je eigen stad. Want een park als dit vind je echt nergens anders in Nederland.’ W. Pengel, parkwachter, locatie: parkingang oost ‘Ik draai al weer heel wat jaartjes mee op het gebied van beveiliging en toezicht, maar dit is veruit de mooiste baan die ik ooit heb gehad. Niet alleen omdat ik de hele dag lekker buiten ben in een prachtig park, maar ook omdat het werk zelf me meer aanspreekt. Ik voel me dan ook meer gastheer dan opzichter. Sociale veiligheid was een belangrijk uitgangspunt bij de vormgeving van het park en dat merk je aan de sfeer. Mensen komen hier naartoe om te ontspannen en te genieten, niet om rotzooi te trappen. Doordat ik inmiddels zo’n beetje alle vaste bezoekers ken, heb ik tientallen ogen en oren in het park. Problemen zijn daardoor meestal al opgelost voordat ze ontstaan. Zo blijft het een aantrekkelijke plek voor de meest uiteenlopende bezoekers.’

Het Jaarbeurspark in vogelvlucht. Onder bevindt zich de groene helling op de parkeergarage, rechts de Jaarbeurs en links het park in de volle grond.

10 Opzet van het Jaarbeurspark Met ‘Jaarbeurspark’ bedoelen we hier niet alleen het park zelf, maar ook de nog te ontwikkelen bebouwing die eraan grenst of eronder ligt. Op basis daarvan hebben we het Jaarbeurspark verdeeld in vier zones. De zones worden gescheiden, maar ook doorkruist door diverse verbindingen. Zonering 1. Hoogstedelijke bebouwing Tussen de huidige bebouwing aan de Graadt van Roggenweg en de toekomstige Centrumboulevard is ruimte voor een gemengd, hoogstedelijk programma met onder andere woningen, kantoren, winkels, onderwijs- en vrijetijdsvoorzieningen. Een deel van die voorzieningen kan de jaarbeursfunctie versterken of een aanvulling vormen op de in het Stationsgebied-West aanwezige kwaliteiten. Ook de schaal van de bebouwing past bij het Stationsgebied-West, waarmee deze zone direct verbonden is via het Jaarbeursplein.

2. Jaarbeurscomplex met dakpark Langs de Van Zijstweg wordt het nieuwe Jaarbeurscomplex verdiept aangelegd, met op het dak een parklandschap. De routes voor logistiek verkeer zijn geïntegreerd in het verdiept aangelegde complex en dus van buitenaf onzichtbaar. De hoofdroute loopt als een ring om de beursvloer. Aan de kant van het Jaarbeursplein komt het hoofdgebouw van de Jaarbeurs met onder andere kantoren en ruimtes voor vergaderingen en congressen. Langs de Van Zijstweg kunnen op het dak van het Jaarbeurscomplex woongebouwen worden ontwikkeld, waarvan de schaal aansluit op de bebouwing van de Dichterswijk. Doordat dit deel van het park op het dak van de Jaarbeurs is aangebracht, zijn de mogelijkheden om bomen te plaatsen beperkt. Het dak heeft een variabele hoogte, waardoor een kunstmatig heuvellandschap ontstaat met lichtkoepels. De heuvels worden beplant met bloeiende struiken en velden met rododendrons, en kunnen worden aangekleed met kunstobjecten. Af en toe zijn de

De vier zones van het Jaarbeurspark

Suggestie park in volle grond

heuvels steil, dan weer glooiend. De ‘dalen’ zijn vanwege hun beschutte ligging geschikt als speelveldje. Waar paden over het dakpark lopen, is het park laag, waar kiosken of gevels van de Jaarbeurs doorlopen is het park juist hoog. 3. Park in de volle grond Tussen de eerste en de tweede zone in komt een park in de volle grond met als basiselementen bomen, gras en water. Omdat er hier geen bebouwing onder het park ligt, kunnen de bomen vol tot bloei komen en kan er met waterpartijen worden gewerkt. Het gebied wordt gekenmerkt door kortere zichtlijnen en een licht glooiend terrein. De randen bestaan voornamelijk uit dicht groen met hier en daar een opening. Wandelpaden leiden de bezoeker door het groen. In het midden is een vijver opgenomen als rustpunt. Het park kan deels gebruikt worden voor diverse soorten activiteiten. Een belangrijke troef is de mogelijkheid het park te gebruiken als ‘uitloop’ voor bijzondere beurzen.

Impressie van het dakpark op de Jaarbeurs

4. Parkeergarage met dakpark Aansluitend op het Jaarbeursterrein, aan de overzijde van het Merwedekanaal tot aan de Overste den Oudenlaan, worden de parkeervoorzieningen voor de vernieuwde Jaarbeurs geconcentreerd. Hier wordt een overdekte en grotendeels ondergrondse parkeergarage gerealiseerd met een dakpark dat licht hellend afloopt naar het Merwedekanaal. Op de helling kunnen bezoekers aangenaam verpozen met uitzicht op het kanaal en een groot deel van de dag de zon in de rug. Via een langzaam-verkeersbrug over het kanaal zijn beide zijden van het park verbonden. Door het dakpark ontstaat een natuurlijke overgang naar sportpark Welgelegen aan de overzijde van de Overste den Oudenlaan. Langs de Overste den Oudenlaan komen bomen die beschutting bieden voor de wind. De parkeergarage is via een ondergrondse hal verbonden met de zuidelijke entree van de Jaarbeurs.

Parka

llee

Ce nt

bo ul

ev ar d

Di ch ter sk wa rti er Park Welgelegen Transvaal + Kanaleneiland Doorgaande routes in het Jaarbeurspark

Verbindingen Het Jaarbeursterrein ligt nu min of meer als een eiland in de stad. Er loopt weliswaar een looproute over het terrein (tussen het Jaarbeursplein en de voetgangersbrug over het Merwedekanaal), maar die ontsluit voornamelijk de parkeervoorzieningen ten westen van het Merwedekanaal. Verbindingen met en tussen omliggende wijken als Lombok, Dichterswijk en Transwijk/Kanaleneiland ontbreken. De ontwikkeling van het Jaarbeurspark brengt hier verandering in. Door het park lopen twee hoofdroutes voor voetgangers en fietsers, die het Jaarbeursplein door het park verbinden met de wijken aan de overkant van het Merwedekanaal. Aan deze hoofdroutes bevinden zich vrijwel alle belangrijke publieksvoorzieningen, waarbij de horeca aan de diagonale verbinding door het park toegankelijk is vanuit het beursgebouw en vanuit het park. De diagonale hoofdroute loopt door over het Merwedekanaal tot aan de kruising van de Overste den Oudenweg en de M.A. Tellegenlaan en is met kleinere paden verbonden met de Croeselaan, de Van Zijstweg, de Graadt van Roggenweg en de kruising Centrumboulevard/ Merwedekanaal. Alle omliggende wijken hebben daardoor een goede verbinding met het hart van het park en met elkaar. Het Jaarbeursterrein verandert van eiland in verbindingszone.

Impressie van helling op het dak van de parkeergarage bij het Merwedekanaal

S. Timmerman, stedenbouwkundige, locatie: dakpark Jaarbeursparkgarage

H. van Dam, gepensioneerd ambtenaar, locatie: op een bankje aan het water

‘Het Jaarbeursterrein was jarenlang een plek waarvan mijn handen ging jeuken en mijn hartslag verdubbelde. Zoveel slecht benutte ruimte op zo’n toplocatie in een stad die schreeuwt om ruimte. De functie en het belang van de Jaarbeurs voor de stad Utrecht heeft wat mij betreft nooit ter discussie gestaan, maar de inrichting van het gebied kon zó veel beter. Het bewijs daarvoor is inmiddels ook geleverd. En de Jaarbeurs is er in feite alleen maar beter van geworden. Met mooiere expositieruimten, een slimmere expeditie, betere horecavoorzieningen en een flexibel inzetbare buitenruimte in een onvergelijkelijk veel mooiere omgeving die ook nog eens beter bereikbaar is voor het autoverkeer. En niet alleen de Jaarbeurs profiteert, maar de hele stad. Utrecht heeft er een hoogwaardig stadspark bijgekregen, maar ook meer dan 1.000 woningen en een uitgebreid programma van kantoren, winkels en leisurevoorzieningen op een toplocatie. De verbindingen met de wijken in het westen van de stad zijn bovendien sterk verbeterd, wat ook het leefklimaat ten goede komt.’

‘Toen ik op het eind van de vorige eeuw bij de gemeente Utrecht ging werken, moest de hele ontwikkeling van dit gebied nog op gang komen. Utrecht leek lange tijd een stad met een onveranderlijk silhouet. Na de bouw van Hoog Catharijne was er geen draagvlak meer voor grootschalige vernieuwing in de binnenstad. Utrecht ontleende zijn aantrekkingskracht aan hoe het was en dus moest het vooral zo blijven. De breed gedragen onvrede met datzelfde Hoog Catharijne en de bouw van Leidsche Rijn met circa 100.000 extra inwoners heeft rond de eeuwwisseling de discussie weer op gang gebracht. De snel groeiende stad schreeuwde om meer en grootschaliger centrumvoorzieningen op uiteenlopende gebieden als vervoer, cultuur, amusement en kantoor- en winkelaanbod. Maar dit moest het eigen karakter van Utrecht niet beschadigen. Als ik hier zo uitkijk over het Merwedekanaal aan de ene en het nieuwe Jaarbeurspark aan de andere kant, constateer ik tevreden dat we geleerd hebben van het verleden. Daarbij is het park wat mij betreft de kroon op het werk. De ruimte die gewonnen is met verdichten hebben we teruggegeven in de vorm van een park dat het nieuwe Stationsgebied meer allure geeft én een aantrekkelijk decor vormt voor de nieuwe Jaarbeurs. Een klassiek voorbeeld van een win-winsituatie!’

L. Belhadj, bewoner Kanaleneiland, locatie: wandelpad ‘Wij woonden vroeger met zijn zessen in een vierkamerflat in Kanaleneiland. De wijk stond toen slecht aangeschreven, zelfs buiten Utrecht. Al had ik daar als kind eigenlijk niet zoveel last van. In de afgelopen twintig jaar is het met Kanaleneiland steeds beter gegaan. Ik heb er mijn hele leven gewoond en heb er inmiddels mijn eigen woning. Door de ontwikkeling van het Stationsgebied is onze wijk dichter bij het centrum komen te liggen. En door de aanleg van het Jaarbeurspark is er voor fietsers en voetgangers een prettige, veilige route bijgekomen. Ik kom er minstens een paar keer per week om te joggen. En in de zomer ben ik een regelmatige gast bij de vele activiteiten die er nu georganiseerd worden. Op mooie dagen zit ik hier ook wel eens te werken trouwens. Voor mij is het park dan ook een geweldige aanvulling op de stedelijke voorzieningen.’

M. van Zoest met dochter Puck, bewoonster Dichterswijk, locatie: paviljoen ‘Voor bewoners van de Dichterswijk is het Jaarbeurspark een enorme aanwinst. Het is hier prettig wonen, maar op het gebied van openbaar groen was armoe troef. Met het park is daar eindelijk verandering in gekomen en daar profiteren wij volop van. Wist je trouwens dat ze hier de beste latte macchiato van Utrecht serveren?’

2. Een tweede jeugd voor de Jaarbeurs De Utrechtse Jaarbeurs is nauwelijks weg te denken uit de stad. De beurs heeft een lange historie en is ook commercieel succesvol. Het aantal bezoekers ligt ruim boven de 2 miljoen op jaarbasis en vertoont nog steeds een stijgende lijn. De Jaarbeurs is dan ook belangrijk voor de stedelijke economie. Door de ontwikkelingen in het Stationsgebied en de uitbreidingen aan de westzijde van de stad komt de Jaarbeurs nog meer midden in de stad te liggen. Alleen daarom al is het belangrijk om over de toekomst van het gebied na te denken. Maar ook de functie van de Jaarbeurs is, onder andere door de komst van internet, veranderd. Er komt steeds meer nadruk te liggen op beleving en steeds minder op directe verkoop. Het huidige Jaarbeursterrein is niet ingericht om die ontwikkeling te faciliteren.

Om ook in de toekomst succesvol te blijven zal de Jaarbeurs in moeten spelen op de voor haar belangrijke trends en ontwikkelingen. Dat heeft zij de afgelopen jaren bijvoorbeeld gedaan door in te spelen op de toenemende vraag naar ruimte voor vergaderingen en congressen. De herontwikkeling van het Jaarbeursterrein biedt een uitgelezen kans om vorm te geven aan de beurs van de toekomst ĂŠn te profiteren van de centralere ligging.

Oude Utrechtse Jaarmarkt

Huidige Jaarbeurs

De Jaarbeurs op het Vredenburg

Jaarbeurs als evenemententerrein

Ligging en concurrentiepositie De Jaarbeurs ligt niet alleen midden in de stad, maar ook midden in het land en zeer gunstig ten opzichte van nationale en internationale vervoerterminals zoals Utrecht Centraal en Schiphol. Enorme bevolkingsconcentraties in de Randstad, het Ruhrgebied, Groot Londen, Parijs/ Île-de-France en de Driehoek Brussel-RijsselAntwerpen liggen op minder dan 500 km afstand. Daarmee voldoet het Jaarbeursterrein aan een belangrijke voorwaarde voor een succesvol beursbedrijf. Door de Jaarbeurs te vernieuwen en daarbij in te spelen op verwachte trends en ontwikkelingen die om meer flexibiliteit vragen dan de beurs nu kan bieden, wordt ook aan een andere belangrijke voorwaarde voldaan. In het segment waarin de Jaarbeurs opereert (met name kleinere high-end vakbeurzen en evenementen, naast congressen en vergaderingen) concurreert zij binnen Nederland vooral met de RAI Amsterdam en in mindere mate met het Congresgebouw Den Haag en Ahoy Rotterdam. Daarbij steekt de ligging van de Jaarbeurs gunstig af tegen die van de concurrenten. Op internationaal niveau opereert de Jaarbeurs in hetzelfde segment als de veel grotere, maar verder in veel opzichten vergelijkbare beurzen van Keulen en Frankfurt. Om internationaal concurrerend te blijven is vernieuwing van het beurscomplex gewenst. De geringere omvang kan dan gecompenseerd worden met meer flexibiliteit, resulterend in een betere bezetting.

In de huidige planvorming zal de Jaarbeurs omklappen en intensiveren

C. Dujardin-Conejo, congresbezoeker, locatie: hoofdgebouw ‘I had never been to Utrecht before, but it’s really a very nice city. I’m attending a medical instruments congress at the Jaarbeurs combined with a short holiday. Yesterday morning I took a plane in Toulouse and just a few hours later I arrived at Utrecht Centraal. My hotel, the Jaarbeurs with its beautiful park surroundings, and the city centre with a lot of nice bars and restaurants are all within a 15 minutes walk. Saturday I’ll be spending the day in Amsterdam before I fly back to France. But I’m sure to come back one day!’ K. Visser, beursexposant, locatie: terras parkrestaurant ‘Na de opkomst van internet zag ik het best somber in voor met name de grote publieksbeurzen. Informatie over nieuwe producten was nu immers altijd onder handbereik. Gelukkig is het allemaal niet zo’n vaart gelopen. De functie van de beurzen mag dan veranderd zijn, het aantal bezoekers is eerder toe- dan afgenomen. Mensen zoeken elkaar toch op om samen dingen te beleven. Met het nieuwe Jaarbeurspark kunnen we daar nog beter op inspelen. De Jaarbeurs is weer echt een onderdeel van het stadsleven, zoals vroeger de jaarmarkten. En een bezoek aan een beurs is meer dan ooit een compleet dagje uit, met talloze recreatiemogelijkheden in de directe omgeving.’

Jaarbeurs Stationsgebiedpartner De Jaarbeurs is als ‘partner’ betrokken bij de ontwikkeling van het Stationsgebied. Met de gemeente Utrecht heeft zij de afspraak gemaakt om het gebied tussen de Graadt van Roggenweg en de toekomstige Centrumboulevard vrij te maken voor andere ontwikkelingen, de zogenaamde ‘omklap’. De ‘andere ontwikkelingen’ omvatten onder andere voorzieningen voor wonen, werken, leren en vermaak (een ‘gemengd, hoogstedelijk programma’). Zowel voor de Jaarbeurs als voor de stad Utrecht ontstaan er meer mogelijkheden als de twee gebieden die na de ‘omklap’ ontstaan niet als afzonderlijke gebiedsdelen worden behandeld, maar het gehele Jaarbeursterrein inclusief het perceel aan de overzijde van het Merwedekanaal in samenhang wordt ontwikkeld. Daarbij is de inzet dat de Jaarbeurs weliswaar grondig wordt vernieuwd, maar wel geheel (90.000 m2) behouden blijft. Zij wordt onderdeel van het Jaarbeurspark, waarmee niet alleen een aantrekkelijke omgeving wordt gecreëerd maar ook nieuwe mogelijkheden ontstaan voor beurzen en evenementen. Een bezoek aan de Jaarbeurs zal door de nieuwe setting meer dan nu worden ervaren als onderdeel van een leuk dagje uit. Voor de bezoekers van vergaderingen en congressen ontstaat een aangename, inspirerende omgeving met goede mogelijkheden voor een aansluitend verblijf.

De Jaarbeursgebouwen zelf worden in het Jaarbeurspark-concept letterlijk een onderdeel van het park, doordat het grotendeels is vormgegeven als dakpark. Bij de ontwikkeling wordt veel aandacht besteed aan duurzaamheid, maar ook aan gebruiksvriendelijkheid (multifunctioneel beurscomplex) en bereikbaarheid. De Jaarbeurs neemt daarmee een voorschot op de toekomst, maar ook de stad Utrecht profiteert van een hogere omgevingskwaliteit en betere bereikbaarheid van de centrumvoorzieningen.

Park

Parkeren

Jaarbeurs

Parkeren onder het park

Jaarbeurs ondergronds

Opzet van het Beurscomplex Het nieuwe Jaarbeurscomplex wordt vrijwel geheel verdiept aangelegd over de volle lengte van het terrein (inclusief het deel aan de overzijde van het Merwedekanaal), met op het dak een parklandschap. Op de kop van het complex aan het Jaarbeursplein bevindt zich het hoofd- en entreegebouw met onder andere kantoorruimte en ruimtes voor vergaderingen en congressen. Ten westen van het Merwedekanaal ligt een tweede entree die via een lobby in verbinding staat met de parkeergarage. De beursvloer bevindt zich enkele meters onder het maaiveld en heeft globaal een driehoekig grondplan. Op de beursvloer bevinden zich geen vaste afscheidingen: de ruimte kan flexibel worden ingedeeld al naar gelang de behoefte. Doordat er twee entrees zijn kunnen er tegelijkertijd twee middelgrote beurzen

plaatsvinden met volledig gescheiden bezoekersstromen. De beursvloer is grotendeels omgeven door een eveneens verdiept aangelegde logistieke ringweg waarvan de entree zich aan de Van Zijstweg bevindt. De weg is breed genoeg voor twee rijbanen. Tijdens een beurs kunnen vrachtwagens op de binnenste rijbaan worden opgesteld. Het dak bevindt zich op maaiveldniveau en hoger. Voor de constructie kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van een honingraatmodel dat is ontwikkeld voor het station van Stuttgart. Elk segment binnen de honingraat wordt daarin gedragen door een centrale kolom die half-open is, waardoor licht op de beursvloer kan vallen. Het aantal kolommen wordt zoveel mogelijk beperkt. De segmenten verschillen in hoogte, waardoor zowel binnen als buiten extra mogelijkheden ontstaan (bijvoorbeeld buiten beschutte speelveldjes en binnen hogere installaties) en er een interessant hoogtespel op de beursvloer Station Stuttgart met het dak als openbare ruimte

Station Stuttgart met de â&#x20AC;&#x2DC;open kolommenâ&#x20AC;&#x2122; en daklandschap

ontstaat. In een aantal daksegmenten zitten koepels die zorgen voor daglicht. De beursvloer bevindt zich tussen de diagonale hoofdroute in het park aan de ene zijde en de Van Zijstweg-M.A. Tellegenlaan aan de andere zijde. Aan de diagonale hoofdroute komen horecavoorzieningen met terrassen die letterlijk tussen het park op maaiveldniveau en de verdiepte beursvloer in liggen en van beide zijden toegankelijk zijn. Beursbezoekers krijgen daardoor zicht op het park, terwijl parkbezoekers kunnen zien wat zich afspeelt op de beursvloer. Ook daardoor wordt de Jaarbeurs meer dan nu een onderdeel van het stedelijk leven. De diagonale hoofdroute is breed genoeg voor het plaatsen van festivaltenten. Op die manier kan bij bepaalde beurzen een gedeelte van het programma ‘naar buiten’ worden verplaatst. Ook een gedeelte van het park en het dakpark op de Jaarbeurs kunnen daarvoor worden gebruikt.

J. Bloemen, bewoonster appartement Van Zijstweg, locatie: dakterras ‘Vervelen hoef je je hier dus nooit. In het park is altijd wel wat te doen. Van een Elvis-imitator tot aan een compleet nagebouwd ski-oord tijdens de vakantiebeurs. En mocht ik ooit uitgekeken raken, dan zit ik via de Rabobrug binnen tien minuten op de Oudegracht.’

Delen van het park kunnen worden gebruikt voor tijdelijke beurspaviljoens.

Vakantiebeurs in de Jaarbeurs

“Het Jaarbeurspark biedt meerwaarde aan de Jaarbeurs en het Stationsgebied”

F. Vreeswijk, beursmedewerker, locatie: hoofdkantoor Koninklijke Jaarbeurs ‘De beurswereld is natuurlijk flink veranderd de verplaatsing van de Jaarbeurs van het Vredenburg naar het westen van de stad. Daar hoort ook een andere setting bij: een beurscomplex dat niet alleen veel ruimte biedt, maar ook het belevingsaspect goed kan faciliteren. Als beurs die letterlijk is opgenomen in een park en over state-of-the-art faciliteiten beschikt hebben we nu een unieke positie. Dat merken we ook aan de belangstelling van organisatoren van beurzen en congressen. Kwantitatief, maar zeker kwalitatief. Ook de andere ontwikkelingen

in het gebied hebben daar overigens toe bijgedragen. Betere hotelfaciliteiten, goede restaurants en nieuwe bedrijven die samen ondersteuning kunnen bieden op vrijwel elk gebied. Wist je trouwens dat ze nu bezig zijn met de opbouw van ons grootste publieksevenement? Het mooie is dat je daar van buitenaf niets van merkt doordat het logistieke proces helemaal uit het zicht is weggewerkt. Terwijl ondergronds gonst van de activiteiten, kun je hier genieten van een prachtige groene omgeving.’

urs

Bloemenvelden

Dakpark (BG) Horeca aan de rand

park park Entree Zuid

Dakpark

Routes door park

Hoogtekaart dakpark

gtekaart gtekaart

beurs beurs

Entree jaarbeursplein + Kantoor Jaarbeurs

+ 4 meter t.o.v. maaiveld + 3 meter t.o.v. maaiveld + 2 meter t.o.v. maaiveld + 1 meter t.o.v. maaiveld + 0 meter t.o.v. maaiveld

â&#x20AC;&#x153;Jaarbeurs kan zijn huidige oppervlakte behoudenâ&#x20AC;&#x153;

Beursvloer (-1)

Beursvloer Entree jaarbeursplein

Entree Zuid

Beursvloer

Logistiek

Opstelvakken

Lokatie

Expeditiestraat

orsnede B-B Plangebied

1:1000

orsnede B-B Jaarbeurs 1:500 Expeditie Doorsnede B-B Jaarbeurs

1:500

aarbeurs Park

Beursvloer

B A

Van Zijstweg

Expeditie B

B A

3. Wonen, winkelen, werken en vermaak Park

Park Wonen Kantoren

Park

Kantoren Jaarbeurs

Wonen

Park Wonen Jaarbeurs Park Wonen

Jaarbeurs

Jaarbeurs Bioscoop

Jaarbeurs

Appartementen Jaarbeurs

Wonen Jaarbeurs Hotel Bioscoop

Bioscoop Jaarbeurs

Jaarbeurs

Hotel

Bioscoop Hotel Parkeren

Hotel

Bioscoop Hotel

Parkeren

Bioscoop

Parkeren Onderwijsgebouw Hotel Parkeren Onderwijsgebouw

Onderwijsgebouw

Parkeren

Onderwijs

Onderwijsgebouw

Suggestie voor de verdeling van functies in de stedelijke wand Onderwijsgebouw

Het Jaarbeursterrein staat nu volledig ten dienste van de beursfunctie: wie geen bezoeker is van een van de beurzen of evenementen heeft er in feite niets te zoeken (al zijn de parkeerplaatsen ook populair bij bezoekers van het centrum). Het Jaarbeursterrein is daardoor een soort enclave binnen de stad die weinig uitwisseling kent met de omliggende wijken. De ontwikkeling van het Jaarbeurspark geeft het gebied weer een belangrijke rol in het stedelijk leven. In het gebied zijn ruim 1.000 woningen gepland, maar is ook ruimte gereserveerd voor kantoren, winkels, horeca, onderwijs- en vrijetijdsvoorzieningen. Anders dan nu richt (een deel van) de horeca zich zowel op bezoekers van de Jaarbeurs als bezoekers van het park en de overige voorzieningen. Voor de bedrijven en onderwijsvoorzieningen kan worden gezocht naar synergie met het beursbedrijf, waardoor dit verder wordt versterkt. Daarbij kan zowel worden gedacht aan dependances van bestaande onderwijsinstellingen als aan locaties voor cursussen en praktijkgericht onderwijs. Het park zelf en de verbindingen die er doorheen lopen zorgen ervoor dat het Jaarbeursterrein stevig wordt ingebed

in zijn omgeving. Het gebied wordt een verbindingszone voor de omliggende wijken die tal van mogelijkheden biedt voor vrijetijdsbesteding en recreatie. Aan de bewoners van die wijken en van de nieuwe woningen op het Jaarbeursterrein zelf, maar ook aan de mensen die in de buurt werken en studeren. Het park geeft de woningen en kantoren die straks aan het park grenzen bovendien een aantrekkelijk uitzicht, waardoor een woon- en werkomgeving van hoge kwaliteit ontstaat. Daarvan profiteren ook de bedrijven aan de Croeselaan en in het Stationsgebied. Het beeld kan nog worden versterkt door ontwikkeling van de zone langs het Merwedekanaal. Uiteindelijk kunnen ook Transwijk en de â&#x20AC;&#x2DC;prachtwijkâ&#x20AC;&#x2122; Kanaleneiland profiteren van de ontwikkeling van het Jaarbeursterrein. Voor de toekomstige bewoners van die wijken wordt het de poort tot het centrum van Utrecht. De afstand tussen Kanaleneiland en het centrum wordt daarmee aanzienlijk verkleind. Transwijk komt zelfs tegen het nieuwe, vergrote centrum aan te liggen.

Aanzicht op de stedelijke wand aan de Centrumboulevard

ebied

W. van Zuylen, bewoner parkrand, locatie: eigen balkon ‘Vorig jaar ben ik verhuisd naar een appartement aan de rand van het park. Midden in de stad en toch met een weids groen uitzicht. ’s Ochtends word ik wakker met het vrolijk gekwetter van een compleet vogelorkest. En verderop in de straat kan ik dagelijks verse broodjes halen. Ondanks de centrale ligging zijn onze woningen bovendien makkelijk bereikbaar met het OV én de auto. Ik zie mezelf hier rustig oud worden.’

Park

Wonen

Kantoren

Park Jaarbeurs

Jaarbeurs

Kantoren Wonen Bioscoop Jaarbeurs

Jaarbeurs

Bioscoop

Park Hotel

Wonen

Bioscoop

Appartementen

Parkeren

Jaarbeurs

Hotel

Jaarbeurs Onderwijsgebouw

Parkeren

Bioscoop

Onderwijsgebouw

Hotel

Parkeren

Onderwijsgebouw

Doorsnede van de stedelijke wand aan de Centrumboulevard

1:1000

Gemengd hoogstedelijk milieu Aan de Centrumboulevard is een ‘bebouwingswand’ gepland met aan één zijde uitzicht op het Jaarbeurspark. De bebouwing bevat een mix van uiteenlopende functies. Zo is aan de kant van het Jaarbeursplein een megabioscoop gepland en is er ook elders aan de Centrumboulevard ruimte voor horeca- en andere vrijetijdsvoorzieningen, waaronder een vier- of vijfsterrenhotel en wellicht een jeugdherberg. Op straatniveau is daarnaast voorzien in winkelruimte met daarboven woningen, daar weer boven kantoren en mogelijk onderwijsvoorzieningen. Door de ligging aan het park kan langs de Centrumboulevard de bebouwing worden geïntensiveerd en ontstaat hier zowel voor wonen als bedrijvigheid een absolute toplocatie in een gebied dat ook nu al diverse nationale hoofdkantoren huisvest. De woningen krijgen uiteraard zicht op het park en een deel kan bijvoorbeeld worden uitgevoerd met een daktuin of een terras. De ligging vlakbij de OV-Terminal en de historische binnenstad met toch voldoende parkeergelegenheid maakt de locatie extra aantrekkelijk. Langs de Van Zijstweg bevinden zich aan de rand van het park nog een aantal appartementencomplexen. De hoogte daarvan sluit aan op de bebouwing van de Dichterswijk. Ook deze appartementen bevinden zich op een A-locatie door het vrije zicht over het park en de nabijheid van alle belangrijke voorzieningen.

Uitzicht vanaf een appartement op het park

Doorsnedes

Doorsnede A-A PlangebiedParkeren 1:1000 Doorsnede A-A Plangebied

1:1000

Merwedekanaal

Park

B A B A

Jaarbeurs

Croeselaan

B B

Doorsnede A-A Plangebied 1:1000

Kantoren Graadt van Roggenweg Doorsnede B-B Plangebied 1:1000

Doorsnede B-B Plangebied

1:1000

Parkeren

Park in volle grond

B A

Jaarbeurs

BB A

4. Ondergronds parkeren Goede parkeervoorzieningen zijn van levensbelang voor de Jaarbeurs. Al is de bereikbaarheid met het openbaar vervoer optimaal, toch zal een deel van de bezoekers (en beursmedewerkers en exposanten) eigen vervoer verkiezen boven het OV. De plannen voor het Jaarbeurspark voorzien dan ook voor de Jaarbeurs in hetzelfde aantal parkeerplaatsen als nu aanwezig is. Het parkeren wordt geheel verplaatst naar het terrein ten zuiden van het Merwedekanaal waar deels ondergronds een nieuwe parkeergarage wordt aangelegd met de benodigde capaciteit. Parkerende bezoekers betreden via een ondergrondse hal de zuidelijke entree van de Jaarbeurs. Daarnaast zijn er uiteraard ook uitgangen die toegang geven tot het park. De parkeervoorziening wordt bij voorkeur direct vanaf de A12 ontsloten met een eigen parkeerstraat (‘paylane’). De woningen, kantoren, winkels, onderwijs en vrijetijdsvoorzieningen die op het huidige Jaarbeursterrein komen te liggen, krijgen eigen parkeervoorzieningen onder de gebouwen. Met een verbinding tussen beide parkeervoorzieningen, kunnen de beschikbare plaatsen maximaal flexibel worden ingezet en ook de bewoners en bezoekers van de gebouwen langs het park gebruikmaken van de goede ontsluiting.

Het parkeren wordt ten zuiden van het Merwedekanaal geconcentreerd en ondergronds gebracht.

Th. Janssen, beursbezoeker, locatie: parkeergarage ‘Vijf jaar geleden was het een crime om met je auto naar de Jaarbeurs te gaan. Had je een keer geen file, dan stond je wel vast in de stad zelf. Met het nieuwe parkeersysteem is het oponthoud in de stad in elk geval verleden tijd. Vanaf de A12 sta je nu gegarandeerd binnen 10 minuten in de parkeergarage. En voor mij als bezitter van een elektrische auto is het parkeren hier extra aantrekkelijk omdat het opladen in de prijs is inbegrepen. Ik zet de auto hier ook wel eens neer als ik in het centrum moet zijn. Een stevige wandeling, maar wel grotendeels door een prachtig park. En als het weer tegen zit, pak ik gewoon de bus. Die stopt hier immers bijna voor de deur.’

In dit model is het aantal parkeerplaatsen gemaximaliseerd, maar het kan ook minder. De studie gaat uit van een directe ontsluting vanaf de A12 (Westraven) langs het Merwedekanaal.

Doorsnedes

Parkeren en ontsluiting

Paylane

Merwedekanaal

Doorsnede van de parkeergarage

Doorsnede A-A Plangebied 1:1000

5. Financiële verantwoording Een park aanleggen kost natuurlijk geld. In het geval van het Jaarbeurspark staan daar echter zoveel opbrengsten tegenover dat de hele operatie kostenneutraal kan worden uitgevoerd. Het geld dat de aanleg van het park kost, wordt op diverse manieren terugverdiend. Ten eerste wordt door meervoudig ruimtegebruik slechts een beperkt gedeelte van het park niet (ondergronds) bebouwd. Ten tweede biedt de aanleg van het park mogelijkheden om in de directe omgeving daarvan te verdichten, zodat de grond daar beter wordt benut. Ten derde ontstaat een veel aantrekkelijker woon- en werkklimaat waardoor de locatie in waarde stijgt. En tot slot is er op termijn veel meer spin-off te verwachten van de investeringen die nu in het Stationsgebied (en specifiek in de huidige Jaarbeursplannen) worden gedaan dan wanneer alleen een groen dak zou worden toegepast op het beursgebouw. Om de ontwikkeling op gang te brengen is uiteraard wel een investering nodig als katalysator. Maar uiteindelijk worden die investering terugverdiend en zou er zelfs een meeropbrengst kunnen ontstaan. En ook als er niet gekozen wordt voor een park moet er worden geïnvesteerd in de zogenaamde ‘omklap’ van de Jaarbeurs.

Principe achter de aanpak van het Jaarbeurspark. Het gebied wordt geïntensiveerd door functies onder de grond te plaatsen. Daarboven wordt een park aangelegd. De bebouwing wordt aan twee zijden langs het park gecooncentreerd.

Naar welke kant de balans precies doorslaat, kunnen we in dit stadium niet zeggen. Dat is afhankelijk van teveel onzekere factoren. Uit een berekening die op basis van een aantal ongunstige scenario’s is uitgevoerd door City Beautiful-financieel experts blijkt echter dat het mogelijk is om zelfs als we uitgaan van een aantal ongunstige omstandigheden het gebied kostenneutraal te ontwikkelen.

Met het intensiveren van het gebied evenwijdig aan de Graadt van Roggenweg kan het aanleggen van het park en parkeergarage worden gefinancierd.

A. de Zeeuw, gemeentelijk controller, locatie: stadskantoor ‘Met de komst van de bezuinigingskabinetten vanaf 2010 had de gemeente geen trek meer in riskante avonturen. Dat er toch een park is gerealiseerd met zo’n hoge kwaliteit was dan ook een weloverwogen beslissing. Ook als we rekening hielden met sombere prognoses bleken de baten tegen de kosten op te wegen. Ik geloof normaal niet zo in mooie woorden, maar hier heeft een integrale aanpak echt gewerkt. Met een relatief kleine voorinvestering is een ontwikkeling op gang gebracht die uiteindelijk zichzelf terugbetaalde. Nu eens niet een reeks van tegenvallers met overheden die voor honderden miljoenen moesten bijspringen. Het park is betaald uit de verdichting van de flanken. Het parkeren is op een nette manier weggewerkt en de Jaarbeurs gecombineerd met een schitterend park, waar ik en veel van mijn collega’s regelmatig tijdens lunchtijd te vinden zijn.’

“Plan betaalt in principe zichzelf. Slechts geringe voorinverstering nodig”

6. Conclusies Met een gedeeltelijke verplaatsing van de Jaarbeurs (‘omklap’) in combinatie met een intensief hoogstedelijk gebied parallel aan de Graadt van Roggenweg ontstaat ruimte voor een fantastisch centrumpark op de plaats van het huidige Jaarbeursterrein. Door de aanwezige ruimte grotendeels slim te benutten voor meerdere functies ontstaat ruimte voor een park in de volle grond. Dit vormt samen met een dakpark op de nieuwe Jaarbeurs het decor voor een hoogstedelijke zone met functies uiteenlopend van wonen, werken en leren tot winkelen, ontspanning en vermaak. Door de stapeling van functies en het creëren van een absolute toplocatie aan een groene buffer in het stedelijk gebied is de operatie in het slechtste geval kostenneutraal en kan in het gunstigste geval zelfs een positief saldo ontstaan. Dat voor de omgeving een positief saldo ontstaat is nu al zeker. Van een eiland in de stad verandert het Jaarbeursterrein in een aantrekkelijke verbindingszone tussen het nieuwe Stationsgebied en de wijken in het westen van de stad, en een aangenaam verblijfsgebied voor bezoekers van de Jaarbeurs en inwoners van de stad. Daarnaast bieden de nieuwe gebiedsontwikkelingen ruimte aan voorzieningen die het beursbedrijf en daarmee de stedelijke economie versterken en de concurrentiepositie van de Jaarbeurs verbeteren. De stad Utrecht krijgt daarmee zowel een park als een beurscomplex om trots op te zijn.

2. Op sociaal en maatschappelijk niveau -- Mogelijkheid om het omliggende wijken en stadsdelen aan elkaar te hechten in een overzichtelijke stedelijke structuur (schakel naar Transwijk, Kanaleneiland, Lombok en Leidsche Rijn); -- hoogwaardig stedelijk gebied met een openbare ruimte van hoge kwaliteit; -- verlenging Centrumboulevard tot over het Merwedekanaal en maximaal geladen met programma; -- uitbreiding centrum aan westzijde van het spoor, wat de druk op de historische binnenstad verlicht; -- de ingrepen versterken de doelstellingen uit de structuurvisie Utrecht (podium-marktpark). 3. Op economisch niveau: -- Investeringen in het Jaarbeursgebied versterken naast eerdere investeringen in het gebied en het omliggende gebied; -- investeringen zijn niet abstract maar hebben een concrete uitwerking; -- ondernemers in de binnenstad profiteren mee van de bezoekersstroom van het Jaarbeurspark (met de Jaarbeurs); -- aanwezigheid van veel ambitieuze partners in het gebied; -- elke door de overheid geïnvesteerde euro genereert een veelvoud aan private investeringen.

Overzicht van de verwachte positieve effecten 1. Op fysiek niveau: -- Er worden veel woningen in het gebied toegevoegd voor de leefklimaat en diversiteit in het programma; -- er wordt een groot stadspark toegevoegd; -- er ontstaat een nieuw netwerk van langzaam verkeer aan de binnenzijde, gemotoriseerd verkeer maakt gebruik van het bestaande netwerk aan de buitenzijde; -- meervoudig ruimtegebruik; -- ontwikkeling sluit aan bij duurzaamheidsbeleid van Stationsgebied; -- aanwezigheid Jaarbeurs leidt tot intensivering van het gebruik van het OV-netwerk; -- activering van de kades van het Merwedekanaal.

Huidige plot Jaarbeurs - 100.000 m2 Jaarbeurs - 6.500 parkeerplaatsen Toekomstige plot Jaarbeurs - 27 ha Park (3 keer Wilhelminapark) - 90.000 m2 Jaarbeurs - 11.000 parkeerplaatsen - 500.000 m2 nieuw mogelijk programma (woningen, kantoren, onderwijs, leisure en retail)

Huidige Jaarbeurskwartier

Jaarbeurspark

Colofon Opdrachtgever: Eigen studie Ontwerpteam: Henk Bouwman, Dominic Tegelbeckers, Jeroen Leemans, Wietske Lutz, Jeroen Dijkgraaf, Ronald Dijksma en Jana Blahova HKB stedenbouwkundigen Theo Stauttener, Joost Hogerwerf City Beautiful Beeldmateriaal: HKB stedenbouwkundigen tenzij anders vermeld Vormgeving en eindredactie: HKB stedenbouwkundigen Teksten: Het Hoofdstation, Marc Tinnemans HKB stedenbouwkundigen ÂŠ HKB stedenbouwkundigen, Alles uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden mits de bron en de auteurs worden vermeld.

WWW.HKBS.NL

Vestiging Groningen Zuiderpark 21 9724 AH Groningen T 050 318 31 00 E groningen@hkbs.nl Vestiging Rotterdam Westblaak 51 3012 KD Rotterdam T 010 436 62 60 E rotterdam@hkbs.nl