Logboek yogyakarta

LOGBOEK YOGYAKARTA OKTOBER 2013 ERZSI LADAGE (met Marco Oude Moleman)

interdisciplinaire coöperatieve artistieke maakprocessen

State University of Yogyakarta Department of Arts and Languages

1

14 oktober 2013 We zitten uit te puffen na een lange reis en te wachten op de vlucht naar Yogyakarta in de lounge van Garuda. Warm hier!

Met Marco Oude Moleman en Kun Astuti

We zijn d'r nog maar net, maar het voelt hier goed: omong-omong, makam-makam, jalan-jalan en het ruikt hier geweldig: sauna met een snufje kretek. We zijn door Kun Astuti (de Dean hier) rondgereden over de campus en ze hebben een enorme banner laten maken met ons beider foto's er op. De studenten zijn druk geweest met voorbereidingen voor de kick- off van ons programma, met dans, muziek en meer van zulks. Morgen om 9.00 uur gaan we naar Kun, om offerfeest ceremoniën bij te wonen. Marco vreest voor slachtingsrituelen. We'll see. Het is nu wel echt heel feestelijk in de stad: allerlei optochten met brommertjes en open karren en feestende mensen. Chaotisch, maar op geen enkele manier agressief. Heerlijke plek!

“Spandoek”

2

15 oktober 2013 Even een kleine persoonlijke meditatie in het hotel. Kun heeft ons verplaatst: blijkbaar vond zij het universiteitshotel toch wat onder onze stand (dat vonden wij uiteraard helemaal niet: prima geslapen, lekker gedoucht, ontbijt op bed, wel een beetje vroeg, maar toch, snelle wifi, wat wil je nog meer). Dit hotel is evenwel ook prima: spiksplinternieuw, op elk kastje een slot en een enorm tweepersoonsbed (voor elk van ons één ) Vanochtend heeft Kun ons meegenomen naar haar Moskee in de stad Sleman, één van de vijf in de provincie Yogyakarta. We hebben getuige mogen zijn van het offerritueel, ter gelegenheid van het Offerfeest, wat hier echt een heel belangrijk feest is. In Nederland en elders op de wereld natuurlijk ook, maar omdat hier alles buiten plaatsvindt, merk je het ook: alles en iedereen doet mee om de koeien en geiten die de gemeenschap gekocht heeft (via de Moskee: ze hadden hier in elk geval 13 koeien en ook nog een heleboel geiten) te slachten, uit te benen en te verdelen, onderling, maar ook voor de mensen die het niet kunnen betalen.

Vrouwen en kinderen doen het ‘kleine’ werk, de mannen slachten, benen uit en wegen.

3

Gewoon op straat met twee imam’s: één voor het grove werk en één voor de gebeden.

Indrukwekkend! En buitengewoon gezellig, ook. Veel omong-omong, ook met ons.

Iedereen vindt het heerlijk dat we er zijn, we mogen overal foto's van maken, we schudden handen en horen verhalen. We hebben alvast één student van Kun, een drummer, mogen treffen en een gezin dat na 4 jaar US net een paar maanden weer terug is in Yogyakarta en waarvan met name de dochters (ik denk 10 en 14) héél gelukkig waren in het Engels een soepel gesprek te kunnen voeren. Overal waar we komen krijgen we eten (sorry Monic: ik mijd zoveel mogelijk alle koolhydraten en als het met goed fatsoen kan houd ik het bij Gado Gado, maar bij elk eetmoment van de dag, ook 's ochtends, worden hier volledige rijsttafels geserveerd).

Vanavond gaan we met Kun, haar man Herman en hun dochter Yogyakarta-stad onveilig maken. Jalan-jalan, omong-omong en (weer) makan-makan. En een

4

heleboel terima kasihs van ons. Terima kasih banjak!

Vrijdag moet Kun op reis voor een paar dagen, maar dat is ook wel fijn: kunnen Marco en ik zelf ook een beetje oeroesen.

Morgen in alle vroegte (valt eigenlijk wel mee: 8.30) start ons programma. De studenten hebben zich de afgelopen dagen voor van alles ingeschreven. Ik ben benieuwd!

Morgenavond gaan we naar een theaterstuk van een vriend van Egbert Wits (Theatre Embassy), die ook weer connecties heeft met ISI, School of Arts. (In de Garuda Lounge sprak ik met een aardige meneer die op Bali ook connecties heeft met ISI. Jos Schillings: ik voel een prettig studiereisje naar Bali aankomen. Allerlei mensen zouden ons daar ook graag ontvangen. Dat omong-omong levert binnen een paar uur een heel behoorlijk netwerk op!

Ik ga zo eens even kijken van mijn lieve collega Marco Oude Moleman allemaal doet (tidur?!)

Selamat siang!

Volgens mij zijn we excellent voorbereid voor morgen: Usher is gedownload, de Clappin' rhythms van Elizabeth Liefkes staan paraat, een stevige powerpoint vol met kekke plaatjes en een paar Indonesische vertalingen erbij om leerling gestuurd onderwijs, competentiegericht onderwijs, Vygotski en een paar quotes van Maria Montessori en Suzan Lutke (in het kader van refereren aan voorkennis?!) binnen 30 minuten helder te krijgen is in elkaar gestampt, een toepasselijke Loesje hertaald, een fantastische collega aan mijn zijde en de wekker gezet. Dan moet er meer goed gaan.

Selamat Malam!

16 oktober 2013 Het begon lekker vanochtend: ondanks dat ik al om 5.30 wakker was en dus werkelijk alle tijd van de wereld had om m'n tas goed in te pakken, ontdekte ik op de Uni dat ik m'n adapter (voor de beamer) én de HKU-potloden vergeten was. Kun blijft lachen en heeft me weer terug naar het hotel gereden. Gelukkig is 8.30 in bahasa Indonesia nooit eerder dan 9.00, dus we waren er wel weer op tijd. En uiteraard paste Marco's adapter uiteindelijk tóch en hebben we de potloden ook niet nodig gehad.

Alweer een hele dag vol met ongelofelijk aardige mensen, omong-omong, makanmakan, ceremonies én studenten.

We zijn inderdaad zeer vorstelijk ontvangen: de spandoek (ook zo in bahasa Indonesia) hing fier op het balkon, met onze foto's erop, Marco's naam en die van

5

ene "Erzi Lagade". (In elk geval dichter in de buurt dan "Erna Ladoga" ) Er zijn ook posters gedrukt van ons. Best cool!

De opening van de dag was zeer formeel, met een duo-presentatie (Pays-Bas: douze points!), prachtige dansgewaden, gedichten in vijf talen (Indonesisch, Javaans, Frans, Duits en Engels), een bandje met gamelan/latin/pop/rock-fusionrepertoire en een hele hoop speeches van belangrijke mensen die enorm hun best deden onze namen goed uit te spreken.

Het olijke presentators duo

Â

6 Â

Verschil moet er zijn...

Daarna waren wij aan de beurt: we hebben ons voorgesteld met een paar schitterende Indonesische zinnen (well done, Marco Oude Moleman!), die door de meeste studenten ook inderdaad begrepen werden. Marco heeft fijne theateroefeningen gedaan, waardoor iedereen een beetje loskwam en daarna heb ik met de Clappin' Rhythms en Usher de blitz gemaakt (thanx Elizabeth!). Naar aanleiding van promofilmpjes (over Nederland, Utrecht en de HKU-theater en muziek: leuk zijn die geworden, trouwens!) heeft Marco de studenten uitspraken ontlokt over verwachtingen, overeenkomsten en verschillen. Toen nog een aantal coöperatieve theateropdrachten en ten slotte mijn powerpoint vol met plaatjes en theorieën over leerling gestuurd en competentiegericht leren.

7

Even loskomen

Een paar theorietjes m.b.t. leerling/studentgestuurd onderwijs

Studenten van de English Departement verzorgden vertalingen waar nodig en dat deden ze bijzonder goed!

Na weer een ceremonie naar aanleiding van het Offerfeest, met een Imam, voornamelijk in het Indonesisch (Kun fluisterde ons hier en daar samenvattingen toe) weer makan-makan: ik denk sateh gambing, gezellig met alle collega's daar. Om 13.00 (13.30, dus) tweede ronde.

Deze leek iets soepeler te gaan (what's new), maar ik ben nu wel moe: veel nieuwe mensen, die allemaal zeer belangstellend zijn, nieuwe indrukken en wennen aan het ceremoniële karakter.

8

Eén student (muziek) wilde meteen al een gesprek, over haar pianolessen: ze vond dat ze te weinig aandacht kon krijgen van haar docent en of ik dan misschien...

Gerry: wees gerust, ik heb gezegd dat ik best wel een keertje naar haar wil luisteren, maar dat ik geen pianolessen geef. Jij, maar ook Lennard, popte meteen ergens uit een luikje in mijn hersenen en ik hoorde mezelf zeggen dat geen enkele docent haar kan leren pianospelen, maar dat ze dat toch echt alleen maar zelf kan. En dat één minuut persoonlijke aandacht per maand meer dan genoeg kan zijn, als ze zelf maar de juiste vragen stelt. Ze knikte braaf. Wie weet heb ik haar toch kunnen helpen.

Vanavond (zo meteen) gaan we naar het theaterstuk van de vriend van Egbert Wits, dus. Het maakt deel uit van een festival dat nu gaande is en is, voor zover ik begrepen heb, in de open lucht. Kun haalt ons weer op en wellicht komt haar dochter ook weer mee. Ben benieuwd!

Het theaterstuk was geweldig!

Voordat het startte eerst makan-makan, bij een Sumatraanse tent. Bijzonder prettig, mag ik wel zeggen.

Daarna naar het theater: het was inderdaad buiten en onderdeel van het Festival Teater Jogja. De regisseur had een oud Balinees verhaal omgewerkt naar een Javaanse versie. Er speelden boeren mee, die op de Merapi-vulkaan wonen en dat schijnt garant te staan voor vuurwerk. En inderdaad: veel energie, zowel in de muziek als in de dans als in het spel. Uiteraard begreep ik het verhaal niet helemaal, maar dat het ook grappig was en dat er heel veel wajang-elementen inzaten heb ik zeker meegekregen. Het geheel was verlicht door levend vuur en 'lopende' spotlights, wat ook een heel mooie dynamiek gaf.

9

De levensbomen, als opening van het verhaal

Levend licht, met dajang, de verteller.

Â

10 Â

De Nar in het geheel

De hoofdrolspelers

Vuurwerk

11

Egbert had ons gauw gevonden: hij was daar met zijn vrouw en zijn jongste zoontje.

Omdat er veel tijd was voordat alles eindelijk begon (de broer van de Sultan zat vast in het verkeer of zo) heb ik een heleboel foto's van hem gemaakt (het prachtige zoontje van Egbert; niet de broer van de Sultan...).

Het zoontje van Egbert

Toch de broer van de sultan, tevens wethouder van cultuur (links). Vandaar...

Â

12 Â

Morgen weer fruitig aan het werk: instant componeren en improviseren, stel ik voor.

Eens kijken wat we voor elkaar krijgen. Starten met wat energieks maar: geen ceremonies die dat in de weg kunnen staan Selamat Tidur!

17 oktober 2013 En dat was lesdag twee.

Mijn hoofd tolt! Maar van allerlei leuks, hoor.

Marco en ik hebben vandaag elk twee groepen bediend. Er is iets niet helemaal goed gegaan met de inschrijvingen: Marco had er heel veel (maar dat is logisch: ten eerste is hij natuurlijk fantastisch en ten tweede wordt er hier niet zoveel aan Theater gedaan), ik had er 's ochtends beduidend minder ('s middags waren er trouwens wel veel), maar ook erg weinig muziekstudenten, omdat de lessen die Kun geeft gewoon doorgaan en die zijn tegelijkertijd met die van mij. De dansers zijn er ook niet allemaal (Marco had er misschien vier). Ik heb naar verhouding dus heel veel talenstudenten, vooral van Duits. En die zijn allemaal zeer welwillend, maar niet per se muzikaal vaardig. Ik had aanvankelijk bedacht dat we vandaag zouden eindigen met een grafische compositieopdracht, maar dat heb ik 's middags maar laten vallen. In Nederland kun je er gevoegelijk van uitgaan dat kinderen ooit in hun leven weleens iets dergelijks gedaan hebben, zodat je (zoals op het Jordan in de eerste) vrij vlot kunt doorpakken op een abstracter niveau, maar deze studenten snapten er niet zo veel van.

Toch niet helemaal wat ik voor ogen had...

Waardoor dan direct weer bevestigd wordt dat het keurslijf van de notatie lang niet

Â

13 Â

altijd de vrijheid laat om je muzikaal competent te tonen. 's Middag had ik trouwens wel vijf muzikanten, maar heb desondanks met het aangepaste programma gewerkt (improviseren (Don't Worry Be Happy heeft z'n diensten weer bewezen) en Instant Componeren en Arrangeren (ik heb die cursus in London tenslotte niet voor niks gedaan, Jos). Dat leek me stukken zinniger. Ook al omdat ik me tussendoor nog even bedacht dat deze muziekstudenten aan een Universiteit studeren en geen toelating of zo doen (dat is in Nederland tenslotte ook niet zo: lang niet alle musicologen zijn ook muzikant...).

Don’t worry....

Instant compositie

Â

14 Â

Met die verlegenheid van de mensen hier (waar Kun het zelf wel steeds over heeft) valt het trouwens enorm mee: het duurt iets langer dan in een gemiddelde Nederlandse setting, maar ze bieden zich beslist aan om bijvoorbeeld een solo zangimprovisatie te doen, en nemen ook zelf leiding en initiatief bij het maken van een stukkie en zijn misschien wel angstig om 'fouten' te maken, maar schromen niet om allemaal ook echt groovjes te proberen tijdens een circle-songgebeuren. Een heel groot verschil is wel, dat ze zich niet uit zichzelf verplaatsen: ik had bv de opdracht gegeven om, tijdens het uitvoeren van een door henzelf opgezette groove, rond te lopen en goed te luisteren naar wat de anderen eigenlijk deden, zodat ze zich konden aansluiten bij partijen die mooi bij hun eigen dingetje aansloten, maar daar was enige dwang voor nodig. Er gaat ook niemand tussentijds ff plassen of zo (dat is dan wel weer fijn: toch eens vragen hoe ze dat hier voor elkaar krijgen).

Na elke sessie hebben de twee groepen aan elkaar gedemonstreerd wat ze gedaan hadden. Dat was erg leuk! Op die manier maken ze toch alles een beetje mee, ook als ze zich niet voor allebei hebben ingeschreven (sommige studenten hebben dat wel gedaan, trouwens).

Het Nut van Theater

Expressief!

Â

15 Â

In de lunchpauze (die een uurtje duurt) zouden we, dachten wij, even naar de Universiteitskantine gaan, maar Kun zette ons in de auto, samen met een leuke man die hier zoiets als combo geeft (hij noemde het 'music technology', maar na even doorvragen leverde het 'combo' op). Omdat de campus nogal groot is en Kun doorgaans alles met de auto doet, duurde het even voordat we (nadat we al twintig minuten onderweg waren) in de gaten kregen dat we toch echt ergens anders heengingen: het zoontje van één van de muziekcollega's was net besneden en we waren uitgenodigd om daar mee te lunchen. Cheryl Oosterman-Neuhuijs, ik dacht altijd dat de rijsttafels bij jullie het summum waren, maar ze kunnen er hier ook wat van! Er was meteen maar een soort vakgroep-meeting van gemaakt, dus we hebben weer heel wat ge-omongd. Veel te laat (naar ons idee) kwamen we weer aan bij de Universiteit, maar dat is verder niemand opgevallen.

Vanavond hebben we Rens Machielse en Marjanne Paardekoper getroffen in hun hotel. Kun heeft ons gebracht, via de toeristische route, door de grote winkelstraat (ff de naam kwijt), langs het Keraton-paleis, met op het grote Noordplein allerlei wonderlijk verlichte voertuigen, die daar normaliter altijd rond tuffen (Juul: ook met prachtige Angry-Birds lichten. Marco heeft daar schitterende foto's van gemaakt en ik zal daar eentje van bijvoegen), waardoor we op autochtoon Indonesische wijze een uur later waren dan afgesproken. Len: als we ooit nog eens de staatsloterij winnen moeten we écht naar dat hotel gaan: buitengewoon idyllisch en Tempoe Doeloe, compleet met tokeh (hij zegt idd zijn eigen naam en Marjanne wist dat-ie dat echt tien keer achter elkaar moet doen, omdat er anders een ramp gebeurt) en tjitjaks. Makan-makan en omong-omong.

16

Rens en Marjanne vliegen in een paar dagen heel Java over, om samenwerkingsverbanden tussen het Socrates-instituut (initiatief van de Nederlandse ambassade t.b.v. Nederlands-Indische samenwerking op cultureel gebied), ISI (Institute of the Arts: kunstopleidingen, veel meer zoals de HKU werkt dan de State University, maar zonder educatie-poot (kunnen we daar niet wat aan doen, Jos Schillings, Thera Jonker, Raoul Wijffels?)) en de HKU te bewerkstelligen. Marjanne kende ik helemaal niet en Rens maar een beetje, maar ook aan deze kant breidt het netwerk zich dus uit (al lijkt het wat omslachtig om daarvoor naar Indonesië af te reizen).

Allez-hop, morgen verder.

Selamat tidur!

18 oktober 2013 Vandaag de laatste sessie apart van elkaar gegeven. Na woensdag meer algemeen over onderwijsgedachtes te hebben gehouden hebben Marco en ik de laatste twee dagen vanuit onze eigen discipline geopereerd. Om toch vast een zetje te geven naar de interdisciplinaire activiteiten voor volgende week, hebben we vandaag transformatie (van de ene kunst naar de andere kunst) opdrachten gedaan: Marco heeft mooie scènes gemaakt naar aanleiding van muziek en ik heb goede sier gemaakt met de Mickey Mousing-opdracht die ik bij HDM3 ook vaak doe (met dank aan Rein!).

17

Het is super leuk om te zien hoe geconcentreerd en enthousiast ze bij ons allebei aan het werk zijn gegaan! En om een beetje beter te weten welk vlees je in de kuip hebt: er zitten wel echt een paar heel getalenteerde mensen bij, hoor.

Het waren vandaag wel hele korte sessies: behalve dat het vrijdag is (en dan is er altijd een islamitische viering voor de mannen om 11.30), is het vandaag in heel Indonesië Dag van de Sport. Dat betekent dat, naast het feit dat er sowieso voor het hele personeelsbestand (dat gaat over 2000 (tweeduizend!) mensen) altijd al op vrijdagen om 7.00 uur ('s ochtends, dus) aerobic georganiseerd wordt, een en ander vandaag gepaard ging met een heleboel gebeden, toespraken, ballonnen, judogreep van de rector met een judoka (waarbij de rector uiteraard won), uitreiking van allerlei trofeeën, loterij en dergelijke. Nou moet íemand toch de foto's maken en dat heb ik dan maar gedaan ;D. Marco Oude Moleman en Kun Setyaning Astuti hebben zich dapper op de sportvloer geweerd, in verplicht universiteitstenue.

18

Department of Sports, voor de broodnodige instructies

De rector (petje) neemt hier manmoedig een judokampioen in de houtgreep en vloert ‘m zo met een Nippon!

19

Heel veel sporters, dus...

20

pietjieten

Cool down en rek-en-strek. Kun heeft, heel verstandig, alles in de schaduw gedaan.

Â

21 Â

Kun is nu voor een paar dagen naar Kalimantan vertrokken, zodat wij nu door twee studenten en een collega Frans (die ook Herman heet) begeleid worden. Met name die studenten kwijten zich enorm goed van hun taak: ze zijn zelfs meegereden met de taxi (van de universiteit, compleet met chauffeur) tot aan de deur van ons hotel.

En straks halen ze ons weer op om eerst te makan-makan en daarna naar een voorstelling van de universiteitstoneelvereniging te gaan, op de campus, in de zaal waar wij volgende week ook zullen spelen. Leuk!

Met kunstig schaduwspel...

En één van ‘onze’ studenten als kameel.

Maar we hebben wel bedacht dat we er morgen een stranddagje van maken: we moeten toch één dag zon pakken...

Zondag willen we graag naar het Keraton. Het is nog een beetje de vraag of dat wel open is: de dochter van de Sultan zal zeer binnenkort (maar of dat echt woensdag is, weet niemand) in het huwelijk treden en dan moet de boel wel schoon zijn.

In elk geval willen we ook shoppen dan. Lekker als echte toeristen in een grote, toeristische winkelstraat.

Morgen meld ik me weer!

22

19 oktober 2013 Ik lig nu heel tevreden vast op bed, na een fantastisch dagje strand. Dat was nog best een eindje rijden: twee uur heen, twee uur terug. We waren met z'n vijven: wij, onze twee student-begeleiders en de chauffeur. Toch wel heul cool, dat we de hele dag de beschikking hadden over de auto (behoorlijk chique Toyota, mét airco en zes zitplaatsen) en Erry (de bijbehorende driver, dus), geheel gratis (voor ons dan), vanuit de Universiteit... Het is nog steeds niet gelukt om iets zelf te betalen: ondanks dat wij steeds maar aangaven dat we écht voldoende hadden aan ons ontbijt (fruitje en water, en dat is heús ruim voldoende), zijn we tóch een bakery in gegaan (en natuurlijk is dat best leuk, want alles ziet er weer anders uit dan bij ons en die Indonesiërs kunnen inderdaad óók heel leuk, mooi én lekker bakken: de Uni betaalde! We hebben een (alweer) fantastische rijsttafel genuttigd op het eerste strand (Pantai Indrayanti): weer on the Uni. En toen we op de terugweg aangaven dat we écht, écht, écht meer dan genoeg gegeten hadden voor de komende drie weken en ik écht heel graag naar huis wilde skypen, mocht dat alleen nadat we bij een fruit-toko allerlei heerlijks uitgekozen hadden en dat vervolgens alweer voor ons betaald werd ("It's my responsibility!!"). Die begeleidende studenten waren nu ook weer fantastisch, hoor. Zia (of Sia, of Siya, de jongen) had nu Pipit meegenomen, omdat Astri-Olivia niet kon. Hun Engels is bijzonder goed, van alle drie. Pipit en Zia hebben ook een debat-wedstrijd gewonnen en prijkten dan ook op een spandoek bij de ingang van het Uni-terrein.

Die stranden (na Pantai Indrayanti zijn we ook nog naar Pantai Baron gegaan) waren een belevenis, op veel verschillende manieren. Ten eerste waren ze natuurlijk schitterend, allebei. Het weer was ook paradijselijk: wel met hier en daar een wolkje (en dat wil je ook echt wel, zo vlak onder de evenaar) en een prima briesje. Het was er groen (begroeiing, met palmen en zo), kleurig (pajongs, kleedjes en strandtent en warungs en toko's (vooral Pantai Baron) en bedrijvig. Het was niet verschrikkelijk druk, maar wel heel gezellig: iedereen is lekker bezig met van alles, scharrelen en zoeken naar van alles (krabbetjes, visjes, zeewier en ook naar niks), jalan-jalan en wonderlijke spellen: een groep Indonesische toeristen werd geanimeerd door een meneer met megafoon, die een spel opstartte, waarbij de vrouwen een ketimung en de mannen een rauw ei in een zakje aan een touw om hun middel kregen en de vrouw het ei van de man met de ketimung stuk moest slaan, door de heupen te bewegen. Petit en Zia hadden ook nog nooit van dit spel gehoord, maar het was hilarisch!

Zéker in ogenschouw genomen dat er, met name op dat eerste strand, behalve een paar kinderen, eigenlijk niemand zwemt en zéker niet in een badpak (om van een bikini nog maar niet te spreken). Op Pantai Baron zwommen er wel mensen, maar

23

met name de mannen (ook wel gewoon in bermuda), maar als er al een vrouw zwom, dan was dat volledig gekleed. Pepit zwom wel en kleedde zich daarvoor om in een korte broek en een T-shirt, maar volgens mij was dat wel op het randje van het behoorlijke. Ik heb mij niet uit mijn jurkje gewaagd en slechts pootje gebaad.

Voor deze gewoonte zijn denk ik twee redenen: ik denk dat de eerste (en oudste) reden is, dat Indonesiërs het niet mooi vinden om bruin te worden. In drogisterijen zijn hier juist allerlei bodylotions en doucheschuimen te vinden die zich promoten met het feit dat je van het gebruik een lichtere huid krijgt. Daarbij is regelmatig een zonnebad vlak onder de evenaar waarschijnlijk gewoon ook niet gezond.

De tweede reden is toch de Islamitische zedelijkheid. Het is goed om jezelf te blijven, maar het leek het me niet waard om hierin te provoceren (en dat had niet per se met de aanwezigheid van twee studenten te maken, want die leken me niet zo dogmatisch).

Makan makan op een vlondertje: Erry, Pipit en Zia.

Zoeken naar ikan kecil, kepiting kecil, kerang, tidak ada... (visjes, krabbetjes, schelpen, niks)

24

Zia en Marco,

kleurtjes,

en het meest belachelijke spel, ever...

25

Bootjes

in de branding.

Binnenbanden om mee te drijven.

Â

26 Â

Erry bewaakt de spullen.

de hele warung op een brommertje

pulang bersama

Â

27 Â

Morgen worden we om 9.30 opgepikt door Herman (man van Kun, met pet) en Herman (Frans, met hoed) om naar het Keraton te gaan. Dat kan dus wel, maar alleen 's ochtends, met een dansvoorstelling van een uurtje (zie vorige post). Nou ja.

Dan hebben we een reden om nogmaals te gaan, ooit, en dan wel zo'n echte, lange nachtvoorstelling bij te wonen.

Nog ff lezen in de Budidaya (Capita Selecta uit een tijdschrift over Indonesische Kunst en Cultuur).

Selamat tidur!

20 oktober 2013 En wéér een fantastische dag!

We werden, keurig op tijd, opgehaald door de beide Hermannen om het Keraton te gaan bezoeken. We konden mákkelijk parkir! Want (een groot deel) van de toko was inderdaad gesloten in verband met het aanstormend huwelijk. Dat toch echt woensdag (of donderdag, maar dat weet, nog steeds, niemand helemaal zeker) gaat plaatsvinden.

onder de Waringing

Geen dansvoorstelling nu, want er wordt druk gerepeteerd voor de grote dag. Ik heb nog even gevist naar de optie om een repetitie bij te wonen, maar dat leek toch niet te kunnen. Toch was het wel erg de moeite waard, mede omdat het lekker rustig was.

Het Keraton is wel het paleis van de Sultan, maar eigenlijk meer een soort dorp, midden in Yogyakarta en dat was natuurlijk wel toegankelijk (er wonen tenslotte gewoon allerlei mensen). Daarbij hebben we soort museumpje gezien, met statieportretten van generaties Sultans, ook met Nederlandse regenten, en foto's van

28

allerlei koetsen waar ze zich in verplaatsten, waaronder één die gemaakt is in Den Haag, door Herman's & Co (weer leuk voor onze Hermannen). We hebben ook de opbouw van de Hofgamelan gezien, in de Pendopo (een soort open zaal, of plein met een dak erboven, waar de Sultan (of dorpsoudste, want die Pendopo's zijn er meer) zijn adviseurs, of belangrijke gasten of onderdanen ontvangt).

Vrijwilligers bouwen op, volledig in tenue. De caps hebben een knoop in de nek, waaraan je kunt zien dat het mannen van het Sultanaat uit Yogyakarta betreft.

Met Herman en Herman (ajeto!)

Als in een soort Madame Tussaud, maar dan achter glas, stonden poppen, die allerlei traditionele kleding droegen en we begrepen dat in de optocht tijdens (of na, of voor) het huwelijk deze kleding ook echt gedragen wordt. Het is ontzettend belangrijk dat daar geen fouten in gemaakt worden: elk attribuut, ornament, accessoire en batik-print betekent iets.

29

belangrijk pakian!

juga untuk perempuan (ook voor de vrouwen)

Â

30 Â

Op een muur was de hele geschiedenis van het Keraton uitgebeeld: de Nederlanders hebben ook daar best akelig huisgehouden. Er is bv een bloedige, vijf jaar durende strijd geweest, omdat de Nederlanders, zonder goed overleg een weg dwars door de begraafplaats aangelegd hebben.

Op één van de afbeeldingen was te zien dat de Sultan een Kris aanbood aan een Belanda (Nederlander). Deze man was een of andere generaal, uit de 18de eeuw ergens, maar ik moest toch denken aan een heerlijk familieverhaal: 'wij' (de Ladages, of eigenlijk de Knauds, die later opgegaan zijn in de Ladage-familie) hebben (of eigenlijk: hadden, want hij ligt nu ergens in het Tropenmuseum) ooit (in het laatste decennium van de 19de eeuw) een Kris gekregen van de toenmalige Sultan.

Charles (oudste broer van Eugene Knaud, die de melkboerderij in Soerabaya waar mijn vader is geboren gebouwd heeft), was erg geïnteresseerd in de Javaanse geneeskunst en hield zich ook bezig met de guna-guna kant daarvan. Het geval wil dat de zoon van de Sultan erg ziek was en maar niet wilde genezen. Charles werd ingevlogen en na enige guna-guna was de zoon weer beter. Uit dankbaarheid heeft de Sultan hem toen één van zijn oudste Pusaka Krissen geschonken.

Laat het nu net déze Kris zijn, die als oudst (1264 Java-jaartelling = 1342 n.C.) bekende te boek staat! Hoe cool is dát?! De mensen hier vinden het ook een heerlijk verhaal.

31

Heel even dachten we dat we een Thaise inval over het hoofd gezien hadden, maar dit is nou oud Javaans. Herman (Frans) wist dat beide talen inderdaad zeer verwant zijn.

Wel fijn dat overal duidelijke uitleg bij gegeven werd.... (Herman, wat moesten we zonder jou!)

Na een voortreffelijke lunch in weer een Sumatraanse tent was het tijd voor belanja banyak (flink shoppen) in de Jalan Marioboro, dé winkelstraat van Yogyakarta. En óf daar veel te shoppen valt: banyak warung, banyak toko, banyak batik! En banyak orang-orang! En nou maar hopen dat ze d'r thuis wat mee kunnen...

32

Hermannen en flesjes

Ondanks de drukte raakt Marco niet makkelijk kwijt...

en gelukkig waren er meer warungs met batik ;-)

Â

33 Â

en natuurlijk veel eten en becaks.

Morgen het 'vage' deel van ons programma - Interdisciplinaire Kunstzinnige Maakprocessen... We plannen het maar een beetje van dag tot dag, want het is wel spannend of de studenten (en docenten) een beetje snappen waar het om gaat draaien. We hebben nu maar bedacht om uit te gaan van de wajang-karakters: dan moĂŠten ze wel echt eigen inbreng hebben, omdat wij daar natuurlijk maar bar weinig van weten.

Ben benieuwd.

Selamat makan (het is bij de meeste van jullie net zes uur, tenslotte)!

Â

34 Â

21 oktober 2013 Ach jongens. Sorry, hoor, maar ik blijf in de superlatieven.

We zijn begonnen met een korte inleiding op de Meervoudige Intelligentietheorie van Howard Gardner (om aan te sluiten bij Vygotski en zijn 'zone van naaste ontwikkeling', om de waarde van het kennen van de mensen waar je mee werkt en bovenal van jezelf aan te geven, om toe te werken naar het coöperatieve leren en vooral om ze even 'los' te maken en in heel korte tijd elkaar een beetje te leren kennen (ze komen tenslotte van verschillende studierichtingen en kennen elkaar niet per se)). Marco Oude Moleman had mooie plaatjes gevonden van al die intelligenties en die had ik weer netjes op de HKU geplastificeerd, dus we hadden die kaarten her en der in de zaal gelegd en ze gevraagd eerst te gaan staan bij de soort intelligentie waar ze zich het meest mee identificeerden en later bij die intelligentie waar ze zichzelf helemaal niet in herkenden. Omong-omong en jalan-jalan, dus.

Learning by doing!

“En wie voelt zich mathematisch wat minder intelligent?!” ..... Zoveel verschillen studenten dus niet van elkaar....

De gedachte om vandaag vanuit wajang-karakters te gaan werken bleek briljant.

Van verschillende kanten hebben we gehoord dat 'de jeugd de oude culturele waarden verliest' en Raoul Wijffels gaf aan dat hij (zelf al jaren als musikdosen werkzaam op Bali) vond dat de Indonesiërs amper trots durven zijn op hun eigen cultuur: hun 'standards' zijn helemaal gelieerd aan de westerse muziekcultuur en dat lijkt inderdaad op de State University, hoewel er wel ook gamelan gespeeld wordt, ook zo te zijn.

Deze ingang bleek op twee manieren voor de studenten (en voor ons) heel goed te

35

werken: ten eerste is dit een sterk staaltje van Aansluiten bij de Belevingswereld (tóch nog wel), ten tweede weten wij, als docenten, er dus echt geen bal van (een beetje googlewerk), waardoor heel duidelijk de hele verantwoordelijkheid bij de student kwam te liggen.

We hadden de verschillende groepen vanuit hun eigen discipline een impressie van een door henzelf gekozen karakter laten maken. Blijken die studenten (vooral die uit de talenhoek) toch enorm goed en expressief te kunnen spelen! En elke groep maakte eigenlijk als vanzelf (en dat had ik in Nederland van te voren al wel een beetje gehoopt) al een interdisciplinair ding: vrijwel overal werd er ook muziek gemaakt, soms door mensen uit de groep zelf, soms 'ingehuurd' bij de muzikanten (gewoon a vue en goed opletten), dans (ondanks dat we helemaal geen dansstudenten hadden wegens een examen. De beste danseres was trouwens een volgens mij briljante natuurkunde studente, die dolgraag mee wilde doen) heb ik ook veel gezien en iedereen had er enorm plezier in. Zowel tijdens het maken als tijdens het presenteren. Wat bewegen de mensen zich hier prachtig! Ze zijn zich veel bewuster van hun lichaam dan wij en weten echt dat ze ook tenen, vingers, ogen hebben. De meesten werken (waar ken ik dat toch van) binnen de kortste keren op hun blote kakkies.

36

Marco en ik hebben er echt energie van gekregen en waren aan het eind van de dag nog tamelijk fris. En dat ondanks het feit dat het hier, zelfs naar Indonesische

Â

37 Â

maatstaven, echt heel warm is.

Kun Setyaning Astuti had het plan opgevat om met ons naar het Ramayana-Ballet te gaan, maar was er niet helemaal zeker van wanneer het hele verhaal gepeeld zou worden (het is iedere dag, volgens mij, maar soms in een soort samenvatting), dus zijn we er heen getogen om te informeren. Ik heb me totaal laten overdonderen: wat een ongelofelijk schitterende plek! Met de Prambanantempel als levend decor. Een rivier die tussen het theater en de tempel doorstroomt levert een enorme hoeveelheid groen op, de vogels fluiten, what do I need to say more! Paradijs....

Morgen gaan we er 'echt' heen, eerst eten en daarna naar het ballet. Maar nu hadden we het voorrecht bij de repetitie van de voorstelling van deze avond te zijn, in een zaal naast het echte theater. Ik kijk er heel erg naar uit.

En toen zaten we ineens in Kun's favoriete visrestaurant (omdat wij in een onbewaakt ogenblik hadden laten vallen allebei ook behoorlijke visliefhebbers te zijn).

Alweer zo'n prachtige plek: op het water, waar elk gezelschap op z'n eigen vlonder zit, met zo'n trekpondje als ze ook in Den Haag vlak bij het IndiĂŤ monument hebben.

Lekker-uit-eten krijgt zo wel een heel nieuwe betekenis...

Selamat sore! En hati-hati (take care)!

22 oktober 2013 Laten we voor de verandering eens achteraan beginnen.

We zijn net terug in ons hotel na een adembenemende voorstelling van het Ramayana-ballet. Wat een feest! Op een adembenemende plek, met prachtige dansers, bijzonder mooie stemmen (ik was vooral gecharmeerd van de zanger), fantastische muzikanten (wat mij betreft ook zeker de rebeb-speler (soort vedel, vergelijkbaar met de Noord-Afrikaanse rebec)) en spektakel: voor de pauze ging de

Â

38 Â

hele boel (volgens plan ) in de hens. Volgens Kun is het ook wel eens mis gegaan, zodat de Anuman-danser direct afgevoerd moest worden naar het dichtsbijzijnde hospitaal...

We hadden ons uiteraard ingelezen en we herkenden veel van wat de studenten gemaakt hebben, daarnaast gaf Kun steeds nog een uitleg over wat we zagen.

Het is eigenlijk een onbegonnen zaak om daar echt mooie foto's van te maken, maar ik heb m'n best gedaan.

De boze demon Rachwana heeft een oogje op Sinta.

Musici aan weerszijde van de trap.

Â

39 Â

Rachwana kan niet door de magische cirkel heen breken, die Rama rond Sinta getrokken heeft.

Rama laat zich door Sinta overhalen het hert (een list van Rachwana) voor haar te vangen.

Vermomd als dorstige oude vrouw verleidt Rachwana Sinta haar arm uit de cirkel te steken en haar alsnog te ontvoeren.

Â

40 Â

Rama vraagt Anuman, de apenkoning, te hulp om Sinta te bevrijden.

Met de Prambanantempel als decor... zucht....

Â

41 Â

Anuman steekt al Rachwana’s bezittingen listig in de hens.

Spectaculair. En volgens Kun wordt er af en toe ook wel een Anuman-danser met gezwinde spoed afgevoerd naar het brandwondencentrum van het dichtstbijzijnde hospitaal...

42

Eén van de zonen van Rachwana, die met het toch wel goede hart, legt het loodje.

Ten lange leste weet Sinta Rama van haar trouw te overtuigen.

En zij leefden nog lang en gelukkig....

43

Meet and greet. Zeer professioneel! (zus van Rachwana, Rama, Sinta)

Djempol!

Rachwana.

44

En dit is dan de Rebeb, verwant aan de Arabische Rebec. Werkelijk wonderschoon!

Daarvoor ff uitgerust in het hotel, in de airco. Onze kamers zijn schoongepoetst! Best fijn... De Jetlag is nu wel zo ongeveer over, maar het aanpassen aan het klimaat hier kost toch wel reuze veel energie. Marco dreigde ziek te worden, maar dat uurtje plat heeft geloof ik, gelukkig, wel geholpen. Hij kon fijn mee naar het ballet, en heeft zelfs kunnen genieten van (matig, maar toch) makan-makan.

De lessen waren leuk, vooral 's ochtends, toen iedereen die er zou moeten zijn er gewoon was: we hebben goed doorgewerkt op basis van wat er gisteren allemaal gemaakt was. De studenten hebben nu interventies gepleegd en dus met twee discipline-groepen samen gewerkt: Indonesisch met Fine Arts, muziek met één groep Duits en Frans met de ander groep Duits. De éne groep moest een remake maken

45

van de performance van de andere groep en zichzelf daar ook een rol in geven en vervolgens andersom. Daarbij moesten ze een locatie (als het maar niet te ver weg was en het geen lokaal was) zoeken. Met als gevolg dat men overal in en rondom het gebouw dansende, zingende, musicerende, acterende en tekenende studenten aan trof. Leuk! In de hal op de tweede, de hal op de eerste verdieping, in het trappenhuis en zelfs buiten tussen de fietsen en brommers hebben we prima performances gezien.

Indonesisch en Beeldende kunst rondom Ardjoena.

Tussen hemel en aarde in het trappenhuis.

Â

46 Â

Reflectie: ‘..en waarom deze locatie?!’ ‘We hadden een oerwoud nodig!’

Zingen, dansen en verleiden langs de (brom)fietsenstalling.

47

's Middags was het wel heel hard werken: ten eerste is die groep veel groter, ten tweede was lang niet iedereen er van de vorige dag en zeker niet 'op tijd' (ook niet om half twee), waardoor we ter plekke van alles moesten aanpassen en er ook niet lekker doorgewerkt kon worden op wat er gisteren al gemaakt was. Daarbij had Kun het, op zich goede, idee opgevat, om de studenten die zij zelf in de les zou hebben, te laten 'observeren'. En dat vinden wij op zich natuurlijk prima, ware het niet dat deze studenten daar niet een duidelijke opdracht voor hadden, en eigenlijk ook niet 'gewoon' konden meedoen, omdat het hele programma duidelijk toe moet werken naar de Grote Performance-compilatie in de theaterzaal, vrijdag. Het is dan wel van belang, dat een ieder die vandaag mee zou doen, er de rest van de week en in elk geval vrijdag ook is. En dát kon dan weer niet. Ze liepen dus eigenlijk nogal in de weg en we hebben daar echt 'orde' moeten bewaren. Waar gisteren de dynamiek echt lekker was in deze groep en er veel mooie resultaten kwamen, kwamen ze nu moeizaam op gang en was de focus niet overal even helder. We hebben daar wel goed op kunnen reflecteren, trouwens en ze konden best goed onder woorden brengen wat er nou zo moeilijk was. Onder andere kwam naar voren, dat ze het sowieso héél moeilijk vonden om zonder muzikanten te werken. Sommige groepen losten dat op door gewoon zelf ook muziek te maken, maar dat ging niet in elke groep even soepel.

Dat het zo vanzelfsprekend is dat dans/acteren/muziek onlosmakelijk is, is wel echt anders dan bij ons: je zou kunnen zeggen dat ze daar hier eigenlijk veel en veel beter in zijn. Ik vraag me nu af, of we ze donderdag eigenlijk niet in totale mix-groepen aan het werk moeten laten gaan...

Onder de grote boom en in de pendopo.

We hebben ze voor morgen de opdracht gegeven om inspiratie te verzamelen bij The Wedding. De talenstudenten moeten verslag doen, als nieuwspresentator, in hun eigen taal, Fine Arts moet op zoek naar plaatjes (mensen op een rij, kleding en kleuren, etc.) en foto's en/of schetsen maken, muziek moet geluiden/muziek verzamelen. Dat vinden ze leuk, natuurlijk, want nu kunnen ze onder het mom van

48

'studie' gewoon naar die bruiloft.

Het thema voor de presentatie vrijdag blijft 'Meetings', waarbij het ultieme resultaat een Wedding kan zijn. Dus. Banyak pekerjaan!

23 oktober 2013, deel 1 Laten we het eens over het concept 'tijd' hebben: wij leven doorgaans in het 'straks' en soms in het 'verleden', maar het Indonesische begrip 'tijd' gaat echt over 'nu'.

Waardoor je eigenlijk veel meer kunt beleven in hetzelfde aantal uren, omdat je je niet de hele tijd enorm druk hoeft te maken over 'straks'. Marco Oude Moleman zag het ook terug in de behandeling van 'tempo' in het Ramayana-ballet: alle dynamiek in zo'n stuk wordt nooit gemaakt door het tempo te veranderen, maar altijd door andere dingen: groot/klein, veel/weinig, vuur, belichting, hard/zacht, klankkleur, soorten kostuums en beweging, maar nooit door te variëren in snel/langzaam. En hij heeft helemaal gelijk: het hele leven hier wordt nooit bepaald door tempo, maar door andere dingen. Omdat Kun Setyaning Astuti allerlei moois voor ons plant én regelt, kunnen wij ons daarin heerlijk laten mee voeren...

Wij hadden vanochtend bedacht dat het fijn zou zijn als we (straks, dus) om een uur of 16.00 weer in het hotel zouden kunnen zijn om de dag van morgen (weer straks) voor te bereiden. In het kader van 'lekker rustig, na het huwelijksgedruis'.

Kun zou ons om 7.30 oppikken, maar was er eigenlijk pas om 8.00. Maar dat bleek al met al keurig op tijd: ze kon de auto vlak bij Vredeburg (ja, dat hebben ze hier ook (zonder tussen-n) en was een belangrijke en misschien dus wel drukste plek langs de route) parkir, zodat we ons een plekkie konden veroveren om onze foto's te maken.

De allermooiste heeft Marco geschoten: de bruid (dochter van de sultan) kijkt precies de goede kant op!

Banyak manis bewerkt...

49

Het leek inderdaad wel een soort combinatie van koninginnedag en Prinsjesdag, maar dan ook nog met allerlei (ceremoniële) gevechtsonderdelen in vol ornaat.

Langs de kant banyak orang-orang yang membuat banyak gambar, met telefoons en grote en kleine camera's. Nou ben ik wel wat langer dan de meeste Indonesiërs, maar veel foto's heb ik toch moeten schieten zonder te kijken, hoog boven mijn hoofd. Dat leverde niet de allermooiste, maar dan toch míjn resultaten op...

Precies toen het allemaal begon, begon de zon echt te schijnen, dus het was sangat penas: het zweet meanderde in heftige stromen langs mijn ruggengraat... Je moet er wat voor over hebben.

De officiële pers.

50

Ook best goed gevangen, toch?

Â

51 Â

het was natuurlijk niet ondenkbaar dat we d’r gemist zouden hebben, maar dan hadden we altijd nog de posters...

indah gundik (mooie mevrouwen)

52

en dan een heleboel, trotse mannen op paarden

idem

Â

53 Â

puntmutsen om te imponeren

met trommel en trompet...eh...fluit

en met humor! (ben ik beeldig?!)

Â

54 Â

met trommel en...

keer veel...

Â

55 Â

De sultan?!

nog meer indah gundik

Â

56 Â

met trommel.... d’r wordt wat afgetrommeld...

57

Of is dít dan de sultan?!

58

23 oktober 2013, deel 2 En ja: er waren ook echt studenten aanwezig! Wij hebben in elk geval de studenten Duits ontmoet en een muziekstudent die inderdaad een opnameapparaat bij zich had en geluiden verzameld heeft! Nou waren er werkelijk enorm veel mensen, dus het was bijna toevallig dat we bekenden tegen het lijf liepen. Het zou dus zomaar zo kunnen zijn dat de anderen er ook geweest zijn. Met elkaar zijn we nog even het Vredeburg-museum in gegaan.

Toen we terugliepen naar de auto, stelde Kun voor om naar haar geboorteplaats Magelang (volgens Kun naar de ontdekkingsreiziger Magelhaens) te rijden, daar een hapje te makan makan en dan naar de plek te gaan waar ze hele bijzondere koffie branden, de zogenaamde Luwak-koffie, waarbij de bonen geselecteerd worden door dieren, luwah (ze lijken een beetje op kleine wasbeertjes, maar misschien zijn het wel halfapen, met een spits snuitje (ik weet inmiddels dat het civet-katachtigen zijn)), die ze eten, maar niet helemaal: dat deel van de bonen waar wij koffie van branden, poepen ze weer uit, en omdat deze luwah heel kritisch zijn, kiezen ze als vanzelf de allerbeste bonen. Wonderbaarlijk! Herman (van de French department)

Â

59 Â

had ons al verteld dat je in de US héél veel dollars moet neertellen voor een kopje van deze bijzondere koffie.

En we zouden best om 16.00 uur terug kunnen zijn. Hahaha!

In Magelang aangekomen (anderhalf uur rijden), bleek dat Esti, de jongere zus van Kun, een hele maaltijd, speciaal voor ons bereid had: heerlijk, hoor! Een breed getalenteerde vrouw: moeder van een meisje van nu ruim een jaar (adorabel!), notaris, een hele goede kok én eigenares van een tabaksfabriek, waar ze tabak in allerlei kwaliteiten versnijden. Voordat het bezoek aan de koffie aan de beurt was (een deel van de familie ging gezellig mee, ook Kun's moeder, een pittige dame van 89!), hebben we natuurlijk de tabaksfabriek en de bijbehorende tabaksmakelaar bezocht en zijn we met iedereen uitgebreid op de foto gezet. We kregen allebei ook nog een baal tabak mee, van de beste kwaliteit (kwaliteit 'G'). Heftig!

Makan makan, terima kasih, Esti!

De islam staat de Javaanse mystiek op geen enkele manier in de weg, zoals één van de muren in de tuin laat zien.

60

Op de foto met alle medewerkers van de tabaksfabriek. Indonesiërs zijn dol op op de foto gaan, hoe vaker, des te beter, maakt niet uit met wie.

Bij de Luwak-toko kregen we bij de koffie, die inderdaad erg lekker is, ook weer een hele koffietafel aangeboden, met pisang goreng, knisperende cassave en meer van zulks. Alweer genoeg voor drie diners voor acht personen. En elk een potje luwahkoffie, als oleh-oleh (voedsel-om-mee-te-nemen). Lennard: daar ga je van genieten, lief!

Klein fotootje van een schuwe luwak.

Veel Indonesische woorden zijn direct naar het Nederlands te herleiden: -ir = -eer (parkir, menir), p = f (prekadel, opisir, kopi)

61

Deze trip vanuit Magelang was nog best een eindje rijden (Esti, want die reed, bleek ook nog eens een vaardig chauffeuse te zijn). Zo zie je nog eens wat! Het landschap daar is heuvelachtig en wordt gedomineerd door, aan weerszijden, twee hoge bergen en de Merapi-vulkaan. Prachtig! Het klimaat is ook anders dan in Yogyakarta: veel koeler. Wel prettig even, hoewel Marco het zowaar ook een beetje koud heeft gehad. Het is daar ook heel groen. Vanuit de auto heb ik een wat povere poging gedaan om dat vast te leggen.

Om een uur of 21.00 waren we weer in het hotel Binnen een uurtje hadden we het programma voor morgen (en vrijdag) af. Leve Marco (fijn pragmatisch) en het 'nu'!

Waktu untuk tidur siang! Selamat malam!

24 oktober 2013 Zo. Vandaag houden we het singkat!

Â

62 Â

We waren heel helder geweest: als je er vrijdag niet bij kan zijn, hoef je donderdag ook niet te komen. En alzo geschiede: we hadden inderdaad wat minder mensen, maar die er dan waren hebben hard gewerkt.

We hebben drie scènes vanuit het materiaal dat al eerder gemaakt was verder kunnen uitwerken voor het theater morgen en er zijn drie news flashes gemaakt van The Wedding. En een mooie, op zijn Indisch sangat manis, slotdans.

63

64

Het leek vanochtend met één groep stroef te gaan: veel wat introverte fine arts meisjes en jongens, die eigenlijk heel slecht Engels spreken en verstaan konden niet echt op gang komen. Da's dan wel lastig coachen. Maar, wonder boven wonder, is juist die groep echt gaan doorwerken op een erg goed concept, dat gisteren al bedacht was en zijn uiteindelijk op een prachtig staaltje interdisciplinair werk uitgekomen. Marco dan saya yang sangat bangga!

De focus was de hele dag goed te noemen: ook de middaggroep heeft fijne dingen neergezet, misschien hier en daar een beetje plat, maar wel hilarisch.

Ook hier hebben ze een kostuum-magazijn (en wat voor kostuums!) en daar mogen ze voor morgen gaan grasduinen.

En met Kun erbij mag ook alles!

Nu zijn we weer lekker in het hotel, straks makan makan en morgen fijn het theater in!

Morgen weer foto's Selamat sore!

65

25 oktober 2013 Zo mooi kan het dus zijn We hebben vandaag de hele dag in het theater gewerkt. En daar was het sangat panas: als ik al dacht dat het tijdens de huwelijksoptocht warm was, dan heeft deze dag het concept van 'warm' volkomen op zijn kop gezet. En ook al heeft dit theater geen airco en is het wel een beetje wat wij gribus noemen (zij ook: er staat een nieuw in de nabije planning), toch had het wel wat: spirit, als je begrijpt wat ik bedoel.

Er kan niks én alles: je kunt eigenlijk alleen lijsttoneel maken en zelfs de zijpodia, waar de muzikanten normaliter zitten, kunnen niet verlicht worden. Een creatief gebruik van de ruimte is daar niet echt een optie. Maar de hele dag hadden we heel vriendelijke en buitengewoon oplettende en zelfdenkende technici tot onze beschikking, een beamer en projectiescherm werden direct gehaald en geïnstalleerd, studenten hadden de vrijheid om zelf naar boven te klauteren om dingen op te hangen, ze hebben ergens op de vloer zitten schilderen, en als er al regels waren ('niet de gamelan verplaatsen' bijvoorbeeld), konden Marco en ik die gewoon overrulen :-D. Daar moet je bij ons es mee komen...

66

Natuurlijk was er geen enkele groep op tijd aanwezig (ook de Indonesische elasticitijd mee gewogen). Dat wrong voor ons nu wel een beetje: 's avonds moest er natuurlijk wel echt iets presentabels staan.

Kun heeft die poster toch warempel niet voor niks in elkaar geknutseld...

Daarbij liepen we, toch weer, tegen wat cultuurverschilletjes op: het was bij ons nooit opgekomen dat je de gordijnen ook dicht zou kunnen doen, maar daar snapten zij eigenlijk niks van: na elke scene horen de gordijnen dicht te gaan, punt uit. Wij wilden, natúúrlijk, de muzikanten in het licht op het hoofdpodium hebben: een volkomen

67

nieuwe gedachten voor Indonesische begrippen. Wij gaan er voetstoots van uit dat iedereen wel eens ooit op de een of andere manier (al is het maar bij een groep-8musical) op een podium heeft gestaan en snapt wat een 'doorloop' is. Niet, dus.

Hmm. Daar werden we toch een beetje kriegelig van.

Newsflash ‘Hysterische menigte’

Volkomen onterecht!

68

Want toen wij om een uur of 18.00 weer bij het theater kwamen, was IEDEREEN in vol bedrijf: iedereen bleek toch een prachtig kostuum geregeld te hebben, er werd volop geschminkt en de boel begon te rollen.

Â

69 Â

70

Er bleek warempel zoiets als 'flow' te komen! En die bleef, ondanks de ceremoniën, die ook nu weer onontkoombaar waren, compleet met hetzelfde presentator-duo van de openingsceremonie, anderhalve week geleden.

met een ander pakian...

Deze keer vonden we dat we zelf toch ook iets moesten zeggen, al was het maar om een beetje helder te krijgen wat we nou eigenlijk gedaan hadden. Ik heb werkelijk nog nooit in zo'n zwart gat hoeven te communiceren. Ook het concept van 'donker' heeft hier een hernieuwde waardering ondergaan.

Maar daarna ging het ook loos: potverdriedubbeltjesboterhammetpindakaas, hoe heeft een ieder zich overtroffen! Super! De zaal heeft zijn ogen uitgekeken en zich op sommige momenten helemaal slap gelachen. Vooral Anuman en Rama, die elkaar de hele tijd mobiel belden, het kleinste meisje van de groep die optrad als de boze reus Rahwana, Sinta, die uiteindelijk ingeruild werd voor een banaan, de Imam die de snikkende moeder van de dochter van de Sultan de hele tijd tot stilte maande en de jaloerse ex van de bruidegom vond men hilarisch. Zelf waren we erg enthousiast over de groep die na een buitengewoon expressief en dynamisch bewegingsspel een prachtige Adjuna in elkaar puzzelden en optakelden.

Ik heb gepoogd alles te fotograferen, maar dat valt nog niet mee: sommige, naar mijn idee erg mooie scènes waren nogal mystiek uitgelicht, waardoor de lens zolang moest openstaan, dat alles wazig wordt. Ik ga toch een poging wagen jullie een inkijkje te geven.

Dochter van de Sultan met haar aanstaande

71

Puzzled – search for a perfect man

De hysterische menigte - Newsflash

Na lang bellen treffen Rama (links) en Hanuman elkaar eindelijk, toch maar in bahasa Indonesia...

72

heeft er iemand nog bezwaren tegen dit voorgenomen huwelijk?! Ja! De ex, natuurlijk...

Manis banyak, happily ever after...

Het allertofste was dat de hele club, volgens mij ook studenten die ergens in de periode dat wij er waren ooit een workshop meegedaan hebben, maar uiteindelijk niet in de eindspurt gezeten hebben, speciaal voor ons een verassings-performance gemaakt hebben: een on-stage geschilderd doek, met ons beider afbeeldingen erop, waarbij steeds meer mensen met, letterlijk, handen vol verf hun handtekening (ook weer letterlijk) kwamen zetten, totdat iedereen geweest was. Ik heb echt een

Â

73 Â

traantje weggepinkt, want ze hadden zo goed begrepen wat we wilden...

Â

74 Â

Ik zeg: missie geslaagd! Want ook wij hebben onwijs veel geleerd, maar daar ga ik later via de officiële kanalen nog over rapporteren.

Over vier uur worden we weer opgehaald om de Borobudur te bezoeken.

Selamat tidur (nog ff)!

26 oktober 2013 Selamat pagi!

Weer terug in het hotel na een heerlijk ochtendje bij en op de Borobudur. We waren er om een uur of 6.30, dus wel te laat voor een zonsopgang, maar volgens mij vóór de grootste drukte.

Buitengewoon indrukwekkend, mag ik wel zeggen. Met op de rondgangen héél veel verhalen, vooral over de Buddha, fijnzinnig uitgehouwd in steen. Daarna gebruncht in een bed & breakfast in the middle of nowhere van Medi en Wendy, met Febi.

Suzan: je krijgt de hartelijke groeten van haar. Ze is inmiddels afgestudeerd en werkt freelance als docent Engels en volgens mij is ze echt goed. Kun Setyaning Astuti is, nadat ze ons daar had afgeleverd, naar Jakarta vertrokken, waar we haar morgen weer zullen treffen. Ferry, de taxi-chauffeur die ten grondslag ligt aan Kun's rij-kunsten, heeft ons daar weer opgehaald.

Die B&B, Rumah Dharma, is echt enorm de moeite waard. Wendy is een Vlaamse, getrouwd met Medi, die 12 jaar in Antwerpen gebivakkeerd heeft en ook vloeiend, haast accentloos Antwerps spreekt. Mocht je ooit van plan zijn om ergens in de buurt van Yogyakarta te willen verblijven: doen! Ze zitten gewoon op facebook en hebben een site.

Nu ff douchen en spullen inpakken voor de reis terug en vanavond lekker samen makan-makan (kijken of we dat nog zelf kunnen )

75

76