SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG Dịch Tễ Học Cơ Bản Bộ môn Dịch Tễ Khoa Y Tế Công Cộng Đại Học Y Dược TPHCM
1
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Mục Tiêu Bài Giảng
1. Phân biệt được ý nghĩa của số hiện mắc và số mới mắc. 2. Lựa chọn và tính toán được những số đo bệnh trạng, tử vong thích hợp cho một nghiên cứu dịch tễ học. 3. Lý giải được ý nghĩa của những số đo bệnh trạng, tử vong trong một nghiên cứu dịch tễ học.
2
Khái Niệm
3
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g
Những số đo DTH
81,1 % sinh viên khi được hỏi đã không ăn ≥ 5 suất trái cây và rau củ mỗi ngày 65,2% sinh viên không tham gia vào các hoạt động thể thao 12, 1% sinh viên được khảo sát là thừa cân 16,1% sinh viên nam được hỏi có hút thuốc lá trong 30 ngày qua 8% sinh viên có bị khởi phát hen suyễn trong 12 tháng qua
4
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g
Những số đo DTH
Taïi TP Hoà Chí Minh coù 14.000 ngöôøi nhieãm HIV; taïi tænh Quaûng Ninh coù 8.000 ngöôøi nhieãm. ÔÛ ñòa phöông naøo, HIV laø vaán ñeà tính phoå bieán nhieàu hôn? Caâu traû lôøi phuï thuoäc vaøo daân soá cuûa 2 ñòa phöông naøy 5
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Các chỉ số
Tỉ số (Ratio)
Là phân số có tử số không nằm trong giá trị của mẫu số
Đơn vị đo lường tử số # mẫu số
Tỉ số = a/b
Tỉ số nam:nữ
Ví dụ: Một quần thể gồm có 193 người (95 nam và 98 nữ) Tỉ số giới tính (sex ratio) nam:nữ là 95/ 98 = 0.97 Cứ 100 nữ thì có 97 nam
6
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Các chỉ số
Tỉ lệ (Proportion)
Là phân số có tử số là một phần của mẫu số
Đơn vị đo lường tử số = mẫu số
Tỉ lệ = a/(a+b) = Xác suất
Tỉ lệ nam trong dân số
Tỉ lệ nhiễm khuẩn tả ở người mắc tiêu chảy cấp tính
Ví dụ: Trong đợt dịch tả bùng phát vào tháng 3, tính đến ngày 13/4/2008 có 2490 người mắc bệnh tiêu chảy cấp tính, trong số này có 377 người nhiễm vi khuẩn tả V. cholerae. Do đó, tỉ lệ/xác suất nhiễm khuẩn tả trong quần thể những người tiêu chảy cấp tính là 377 / 2490 = 0.151 hay 15.1% 7
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Các chỉ số
Tỉ suất (Rate)
Là phân số có tử số là một phần của mẫu số và kèm theo yếu tố thời gian Là đo lường thường gặp trong dịch tễ học Cho biết mức độ biến động của hiện tượng trong một thời gian nhất định
Tỉ suất chết của trẻ em < 1 tuổi
Ví dụ: Năm 2006, tỷ lệ tử vong ở trẻ dưới một tuổi ở khu vực Tây Bắc là 30/1.000 ca sinh sống, cao hơn ba lần so với tỷ lệ này ở khu vực Đông Nam (8/1.000 ca sinh sống) (Unicef, 2010) 8
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g
Số đo bệnh trạng
Soá ño beänh traïng moâ taû soá ngöôøi trong daân số cuï theåseõ maéc beänh (soá môùi maéc) taïi 1 thôøi ñieåm trong töông lai hay nhöõng ngöôøi ñaõ/ñang maéc beänh (soá hieän maéc) taïi 1 thôøi ñieåm
9
Số Hiện Mắc
10
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g
Số Hiện Mắc
100.000 10.000
Tình hình BMV taïi X.?
Tæ leä BMV laø bao nhieâu? Tæ leä BMV = 10.000 / 100.000 = 10%
Cöù 100 ngöôøi, coù 10 ngöôøi hieän ñang coù BMV 11
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g
Số Hiện Mắc
Tình hình BMV 100 taïi X.ngöôøi, ? Cöù coù 10 ngöôøi HIEÄN ÑANG COÙ BMV Tình hình
=
Hieän Traïng 12
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Số Hiện Mắc
Qui mô, trạng thái hiện tại cuả bệnh
P = Prevalence = Số Hiện Mắc
Mức độ phổ biến cuả bệnh
ở thời điểm hoặc thời khoảng quan tâm 13
Số Đo Bệ nh Trạ ng
Số Hiệ n Mắ c
Soá Hieän Maéc Thôøi Ñieåm Soá beänh hieän coù taïi thôøi ñieåm Daân soá cuøng thôøi ñieåm Soá hieän maéc thôøi khoaûng Soá beänh hieän coù trong thôøi khoaûng Daân soá trung bình giöõa thôøi khoaûng
14
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Đo lường Hiện Mắc – Thời Điểm
Tổng số các trường hợp bệnh trong quần thể xác định vào một thời điểm hay một thời khoảng xác định
Số hiện mắc thời điểm Số trường hợp bệnh tại một thời điểm Tổng số dân tại thời điểm đó
Ví dụ:
Tỉ lệ mắc cận thị của học sinh tiểu học trong đợt khám sức khỏe đầu năm học 2011 là 43%
Tình trạng hiện mắc bệnh cúm của các em học sinh tại một trường tiểu học vào ngày 30 tháng 07 là 33%
15
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Đo lường Hiện Mắc – Thời Điểm Ca 1 Ca 2 Ca 4 Ca 7 01.01.2010 (120 người)
Ca 3 Ca 5 Ca 6 Ca 8 31.12.2010 (100 người)
P (01.01) =3 / 120 = 25 / 1.000 P (31.12) =4 / 100 = 40 / 1.000
16
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Đo lường Hiện Mắc – Thời Khoảng
Tổng số các trường hợp bệnh trong quần thể xác định vào một thời điểm hay một thời khoảng xác định
Số hiện mắc thời khoảng
Số trường hợp bệnh (đã mắc từ trước và mới mắc) trong một thời khoảng Quần thể tại thời điểm giữa khoảng thời gian nghiên cứu
17
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g
Số Hiện Mắc Thời Khoảng Ca 1 Ca 2
Ca 3
Ca 4
Ca 5 Ca 6
Ca 7 Ca 8 01.01.2006 (120 ngöôøi)
P (2006) =
31.12.2006 (100 ngöôøi)
7 / 110 = 63/1.000 18
Coâng duïng cuûa soá hieän maéc Xaùc ñònh ñöôïc tình hình beänh hieän taïi hay
moâ taû gaùnh naëng beänh taät
Laäp trong daân soá keá hoaïch y teá Nhu caàu veà ñieàu trò Soá giöôøng beänh
19
Tỷ Tỷ Tỷ Tỷ
lệ lệ lệ lệ
hiện hiện hiện hiện
A. 20%
mắc mắc mắc mắc
khó khó khó khó
thở thở thở thở
B. 40%
vào ngày thứ hai? trong hai ngày đầu? từ ngày 3 - ngày 5? vào ngày thứ năm? C. 60%
D. 80%
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Hiện Mắc Thời Điểm vs. Hiện mắc Thời Khoảng
Tỷ lệ hiện mắc thời khoảng Ổn định hơn và đo lường bệnh tốt hơn vì bao gồm tất cả các trường hợp bệnh mới và các ca tử vong(sự kiện ngưng) giữa hai ngày trong khi tỷ lệ hiện mắc thời điểm chỉ tính những người còn sống/sự kiện hiện diện tại một thời điểm cụ thể
Tỷ lệ hiện mắc thời điểm Thường được dùng cho bệnh mãn tính hơn là bệnh cấp tính Kasule O.H., 2006
Số Mới Mắc
22
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g T öû Vong
Số Mới Mắc
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g T öû Vong
Số Mới Mắc
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g T öû Vong
Số Mới Mắc
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g
Số Mới Mắc
Trong moät nhoùm goàm 8 ngöôøi tieâm chích ma tuùy coù 2 ngöôøi bò nhieãm HIV vaø 6 ngöôøi chöa bò nhieãm Sau moät naêm theo doõi 8 ngöôøi naøy, phaùt hieän theâm 4 ngöôøi bò nhieãm HIV. Hoûi nguy cô nhieãm HIV ôû nhöõng ngöôøi tieâm chích ma tuùy laø bao nhieâu? – A. 4/6 – B. 4/8 – C. 6/8 26
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Đo lường Mới Mắc
Hiện tôi chưa có BMV, tôi có khả năng bệnh hay không?
Theo dõi 422 người khoẻ mạnh, có cholesterol huyết thanh ≥ 245mg%, trong vòng 6 năm có 51 người BMV
Tỉ lệ bệnh mạch vành là bao nhiêu? 51 / 422 = 12% trong 6 năm 27
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Số Mới Mắc
Tỉ lệ BMV = 51 / 422 = 12% trong 6 năm
Trong vòng 6 năm, cứ mỗi 100 người chưa có
BMV sẽ có 12 người mới mắc bệnh
I = Incidence = Số Mới Mắc 28
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Số Mới Mắc
Theo thời gian, sẽ có bao nhiêu người mắc bệnh?
KHÔNG BỆNH BỆNH NGUY CƠ MẮC BỆNH 29
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Số Mới Mắc
I = 12% trong 6 năm Những người chưa BMV sẽ có 12% khả năng để bị BMV trong 6 năm
Nguy cơ mắc BMV ở những người chưa có BMV là 12% trong 6 năm
30
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g T öû Vong
Số Mới Mắc Tích Luỹ
Số Mới Mắc Tích Lũy
Số bệnh mới trong một thời khoảng Dân số nguy cơ từ đầu thời khoảng
NGUY CƠ (Risk) 31
Người
Năm 1
Năm 2
1
Năm 3 Năm 4
Năm 5 Năm 6
x
2
x
3 4 5 6 7
x
8 9
x
10 11
x
12
Nguy cơ = 5 / 12 = 42% trong 6 năm 32
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Số Mới Mắc Tích Luỹ
Nguy cơ = 42% trong 6 năm Lý giải
Ở những người chưa mắc bệnh, xác suất để mắc bệnh trong vòng 6 năm là 42% 33
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g T öû Vong
Số Mới Mắc Tích Luỹ
Những điểm cần lưu ý
Thời khoảng quan sát
Mẫu số (Dân số nguy cơ)
34
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g T öû Vong
Số Mới Mắc Tích Luỹ
Những điểm cần lưu ý
Tử số Số người tiêu chảy
Số người có nguy cơ tiêu chảy trong 1 năm Số lần tiêu chảy Số người có nguy cơ tiêu chảy trong 1 năm 35
Incidence rate versus incidence proportion
• Incidence rate measures how rapidly cases are occurring. • Incidence proportion is cumulative. • When care only about the “bottom line” (i.e., what has happened by the end of given period): incidence proportion (CI). Incidence and prevalence
36
Incidence rate versus incidence proportion â&#x20AC;˘ If risk period is long (e.g., cancer), we usually observe only a portion. â&#x20AC;˘ To compare results from studies with different length of follow-up, use incidence rate (IR) â&#x20AC;˘ If risk period is short, we usually observe all of it and can use incidence proportion. Incidence and prevalence
37
Incidence rate versus incidence proportion (rare disease, IR = 0.005 / month)
(see spreadsheet at epidemiolog.net/studymat/) 1/25/2011
Incidence and prevalence
38
Incidence rate versus incidence proportion (common disease, IR = 0.1 / month)
2/7/2012
Incidence and prevalence
39
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g T öû Vong
Dân số đóng – dân số mở
Người
Năm 1
Năm 2
1
Năm 3 Năm 4
Năm 5 Năm 6
x
2
x
3 4 5 6 7
x
8 9
x
10 11
x
12
41
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Tỉ Trọng Mới Mắc
Tỉ Trọng Mới Mắc Tổng số bệnh mới Tổng thời gian – người nguy cơ
TỈ SUẤT (Rate) 42
Người
Năm 1
Năm 2
1
x
2
x
3 4 5 6 7
Năm 3 Năm 4
Năm 5 Năm 6 t nguy cơ 2,5 3,5 1,5 2,5 4,5
x
0,5 0,5
8 9
x
10 11 12
x
2,5 2,5 2,5 1,5 1,5
Tỉ suất = 5 người / 26 người-năm = 192 / 1.000 / năm 43
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Liên Quan Hiện Mắc _ Mới Mắc
P
P=I.d
d = thời gian trung bình cuả bệnh
~
I.d
44
Số Đo B ệ nh Tr ạ n g
Liên Quan Mới Mắc – Hiện Mắc
P=I.d
P cao
P thaáp
Soáng coøn cao
Töû vong nhanh
Ñieàu trò toát
Ñieàu trò hieäu quaû
Beänh phoå
nhanh
bieán
Soá môùi maéc nhoû 45
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Liên Quan Hiện Mắc _ Mới Mắc
Giảm tỷ lệ hiện mắc Giảm số mới mắc: chống dịch hữu hiệu, bảo vệ khối cảm nhiễm, cắt đường lây truyền.. Giảm thời gian bệnh: biện pháp điều trị tốt
46
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Ý Nghĩa Hiện Mắc _ Mới Mắc
Số hiện mắc
Qui mô, phạm vi của tình hình sức khỏe quần thể
Lập dự án về nhu cầu chăm sóc sức khoẻ cho quần thể
Số mới mắc
Tính toán nhu cầu phòng bệnh
Nói lên xu hướng phát triển của bệnh
47
Kết Luận
48
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Kết Luận
Mô Tả Bệnh Trạng – Tử Vong Số Hiện Mắc
MỨC ĐỘ PHỔ BIẾN cuả bệnh tại một thời điểm Số Mới Mắc
NGUY CƠ MẮC BỆNH trong một thời khoảng 49
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Kết Luận
Mô Tả Bệnh Trạng – Tử Vong Tỉ Lệ Hiện Mắc
Hiện mắc thời điểm Hiện mắc thời khoảng
50
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG TỬ VONG
Kết Luận
Mô Tả Bệnh Trạng – Tử Vong Số Mới Mắc
Mới mắc tích luỹ = Nguy cơ (Tỉ Lệ) Thời khoảng Tỉ trọng mới mắc (Tỉ Suất) Đơn vị = 1 / thời gian 51