H ΜAχη του ΚριμισοY ΠοταμοY (341 π.Χ) O TιμολEων σΩζει τον ΕλληνισμΟ της ΣικελΙας
Κ
Έλληνες ιππείς καταδιώκουν Καρχηδόνιο Ιερολοχίτη στον ποταμό Κριμισό. Οι ιππείς είναι στεφανωμένοι με πετροσέλινο, σύμφωνα με την περιγραφή του Πλούταρχου. Τα κράνη τους και οι θώρακές τους βασίζονται σε υποδείγματα του Μουσείου της Ολυμπίας, ενώ οι λόγχες σε υποδείγματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Η ιπποσκευή βασίζεται σε υποδείγματα του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης και σε αγάλματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ο Καρχηδόνιος φέρει κράνος “θρακικού” τύπου και θώρακα βάσει υποδείγματος του Βρετανικού Μουσείου. Ο χιτώνας του είναι βαμμένος στο κίτρινο της Τύρου και έχει πορφυρές λωρίδες σύμφωνα με την συνήθεια των Φοινίκων αριστοκρατών. Το έμβλημα στην ασπίδα βασίζεται σε νόμισμα της Καρχηδόνας. Το λευκό στον φόντο της ασπίδας ήταν το χρώμα του θανάτου για τους Φοίνικες. Εικονογράφηση Johnny Shumate.
ατά την αρχαιότητα, η Σικελία αποτέλεσε πεδίο σφοδρής αντιπαράθεσης μεταξύ Καρχηδονίων και Ελλήνων αποίκων. Η μεγάλη νήσος, πλούσια και κοντά στις βορειοαφρικανικές ακτές, αποτελούσε πάντοτε στόχο των Καρχηδονίων, αλλά οι επιδιώξεις τους προσέκρουαν στην έντονη και πολυπληθή ελληνική παρουσία. Όσο οι Έλληνες κυβερνώνταν από ισχυρές προσωπικότητες, όπως ο Γέλων και ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, οι Καρχηδόνιοι περιορίζονταν στο βορειοδυτικό άκρο της Σικελίας, όπου ήταν συγκεντρωμένες οι φοινικικές αποικίες. Στα μέσα όμως του 4ου αιώνα π.Χ., οι νίκες της Ιμέρας και οι επιτυχίες του Διονυσίου ήταν μακρινό παρελθόν. Οι υπερφίαλοι δημαγωγοί που εμφανίστηκαν μετά την αποτυχία της Σικελικής εκστρατείας των Αθηναίων έφεραν την πολιτική αστάθεια και τους εμφυλίους πολέμους. Αυτό οδήγησε στην εμφάνιση τυράννων, με αποτέλεσμα συνεχείς συγκρούσεις να μαίνονται είτε μεταξύ των πόλεων, είτε στο εσωτερικό των πόλεων μεταξύ αντιθέτων παρατάξεων. Ληστεία και πειρατεία ερήμωναν τη ύπαιθρο και τις ακτές, καθώς ομάδες μισθοφόρων, που είχαν έρθει αρχικά κατόπιν πρόσκλησης κάποιου τυράννου ή δημαγωγού, εκμεταλλευόμενοι την αστάθεια της περιοχής δρούσαν ανεξάρτητα προς ίδιον όφελος. Οι Καρχηδόνιοι τότε θεώρησαν ευνοϊκές τις συνθήκες για να προσπαθήσουν ακόμα μια φορά να επιβληθούν στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα της νήσου, συνάπτοντας ευκαιριακές συμμαχίες με τυράννους Κατάφεραν να ρημάξουν τον Σελινούντα, τον Ακράγαντα και την Ιμέρα, υποχρεώνοντας τις μικρότερες πολίχνες να υποταχθούν. Μετά
από αυτά, η υποταγή όλης της Σικελίας έδειχνε εφικτή. Ο καρχηδονιακός στόλος ρήμαζε τις ακτές και ο τύραννος των Λεοντίνων, Ικέτης, θα εξάλειφε για λογαριασμό τους το “αγκάθι” των Συρακουσών, προφασιζόμενος ότι θα τις απελευθέρωνε από τον Διονύσιο Β'. Συρακούσιοι εξόριστοι, όμως, ζήτησαν από την Κόρινθο, που εθεωρείτο μητρόπολις των Συρακουσών, βοήθεια για την ανατροπή της καταστάσεως. Οι Κορίνθιοι ανταποκρίθηκαν στο αίτημά τους και αποφάσισαν να στείλουν στην Σικελία μια μισθοφορική δύναμη με αρχηγό τον Τιμολέοντα. Με 10 τριήρεις και 700 μισθοφόρους, ο Τιμολέων έπλευσε προς Σικελία την άνοιξη του 344 π.Χ. Η έλευση του Τιμολέοντα ανέτρεψε άρδην την κατάσταση. Η προσωπικότητα του Κορίνθιου στρατηγού ενέπνευσε εμπιστοσύνη, και οι απελπισμένοι Έλληνες συσπειρώθηκαν γύρω του. Χρησιμοποιώντας τόλμη και ευφυή στρατηγική εξουδετέρωσε την αριθμητική υπεροχή του Ικέτη και του Καρχηδόνιου συμμάχου του, Μάγωνα. Μέσα σε έναν χρόνο και με ελάχιστες δυνάμεις, ο Τιμολέων ελευθέρωσε τις Συρακούσες τόσο από την τυραννία του Διονυσίου Β', όσο και από την επιβουλή του Ικέτη, τυράννου των Λεοντίνων και συμμάχου των Καρχηδονίων. Κατόπιν κατάφερε να συνασπίσει όσες ελληνικές πόλεις είχαν απομείνει και χρησιμοποίησε τους μισθοφόρους του για να μεταφέρει τον πόλεμο στα εδάφη της Καρχηδονιακής Σικελίας.
Η μάχη στον Κριμισό Ποταμό υπήρξε κρίσιμη για τον Ελληνισμό της Σικελίας, που απειλείτο με αφανισμό από την Καρχηδόνα. Ο Τιμολέων επιφέροντας συντριπτική ήττα στους Καρχηδόνιους, αναχαίτισε την προέλασή τους και διέσωσε τις ελληνικές πόλεις-κράτη. ΓρΑφει ο ΣτEφανος ΣκαρμIντζος, sskarmintzos@gmail.com
Κελτίβηρας μισθοφόρος του Καρχηδονιακού Στρατού. Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego
Προς τη σύγκρουση Οι εξελίξεις αυτές δεν πτόησαν τους Καρχηδόνιους. Παρά τις επιτυχίες του, ο ΤιμολέΣυνέχεια στη σελίδα 41 ΑYΓOYΣΤοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 39
Επάνω: Σύγχρονη αναπαράσταση οπλιτών σε παρόχθιο. Ευγενική χορηγία της Αυστραλιανής Ένωσης Οπλιτών «Οπλιτικόν της Μελβούρνης». Κάτω, αριστερά: Σύγχρονη αναπαράσταση οπλιτών. Διακρίνονται τα εμβλήμτα της Λακεδαίμονος, των Σπαρτών της Βοιωτίας, της Ιωλκού, της Ερέτριας, μισθοφόρων πεζοναυτών και της Φωκίδος. Ευγενική χορηγία της Βρεταννικής Ένωσης Οπλιτών. Κάτω, δεξιά: «Χαλκιδικό» κράνος από το Βρετανικό Μουσείο. Copyright: Σ. Σκαρμίντζος
40 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΑYΓOYΣΤοσ 2008
ΧΑΡΤΗΣ ΚΡΙΜΙΣΟΥ 1.Τα καρχηδονικά άρματα έχουν διαβεί τον ποταμό και παραταχθεί για μάχη. 2.Το καρχηδονιακό πεζικό ακολουθεί με επικεφαλής τον Ιερό Λόχο, ο οποίος βρίσκεται στην φάση της διέλευσης του ποταμού, με τους μισούς του άνδρες μέσα στο νερό. 3.Η φάλαγγα των Κελτίβηρων προσπαθεί να διέλθει τον ποταμό στα αριστερά του καρχηδονιακού πεζικού. 4.Το ελληνικό ιππικό επιτίθεται στα άρματα χωρίς αποτέλεσμα, αλλά πετυχαίνει να επιφέρει σύγχυση και καθυστέρηση στην παράταξη των Καρχηδονίων. 5.Το ελληνικό ιππικό, κατόπιν εντολής του Τιμολέοντα, επιτίθεται στα πλευρά του κέντρου της χαλαρής καρχηδονιακής παράταξης, υποστηρίζοντας το ελληνικό πεζικό που ακολουθεί. 6.Η ελληνική φάλαγγα επιτίθεται στον καρχηδονιακό Ιερό Λόχο, ενώ στα άκρα της οι ψιλοί και πελταστές καθηλώνουν τους Κελτίβηρες. Οι Καρχηδόνιοι αρχικά ανθίστανται, αλλά μια καταιγίδα τους τυφλώνει και μετά τους ακινητοποιεί φουσκώνοντας τα νερά του ποταμού μέσα στον οποίο βρίσκονται. Οι ελαφρύτερα οπλισμένοι Έλληνες τους νικούν σε μάχη σώμα με σώμα και σκοτώνουν 400 επίλεκτους Ιερολοχίτες. Το ηθικό των Καρχηδονίων καταρρέει και εγκαταλείπουν το πεδίο της μάχης. ΑYΓOYΣΤοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 41
Τιμολέων Ο Τιμολέων ήταν Κορίνθιος στρατηγός και πολιτικός που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ.. Ήταν γιος του Τιμόδημου και της Δημαρίστης που κατάγονταν από αριστοκρατικό γένος της Κορίνθου. Λόγω του χαρακτήρα του, έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και σεβασμού από τους συμπολίτες του. Ήταν ψύχραιμος, γενναίος και προσηνής. Σε πολλά σημεία, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, θύμιζε τον Θηβαίο Επαμεινώνδα. Είχε αποδείξει την γενναιότητά του, όταν κατά την διάρκεια του Συμμαχικού Πολέμου έσωσε τον αδερφό του, ριψοκινδυνεύοντας ο ίδιος. Πίστευε απόλυτα στην τήρηση των νόμων της πόλης άλλα ο αδελφός του Τιμοφάνης, είχε διαφορετικές αντιλήψεις. Το 365 π.Χ. ο Τιμοφάνης κατέλαβε την εξουσία στην Κόρινθο χάρη στους μισθοφόρους του και κυβέρνησε τυραννικά. Αγνόησε κάθε προσπάθεια του αδερφού του να τον νουθετήσει, κι έτσι ο Τιμολέων έλαβε μέρος σε συνωμοσία, που είχε ως αποτέλεσμα τον φόνο του τυράννου. Η Κόρινθος απαλλάχθηκε από την τυραννία αλλά η μητέρα του τον καταριόταν ως αδελφοκτόνο και ο χαμερπής όχλος τον λοιδορούσε. Έτσι, ο Τιμολέων ιδιώτευσε στην κορινθιακή ύπαιθρο υπό το βάρος των τύψεων. Το 345 π.Χ., Συρακούσιοι εξόριστοι κατέφυγαν στην Κόρινθο όπου ζήτησαν την βοήθεια της μητρόπολής τους για την εκδίωξη του τυράννου Διονυσίου Β' από τις Συρακούσες και την αντιμετώπιση των Καρχηδονίων. Ο κλήρος έλαχε στον Τιμολέοντα που αποδέχτηκε πρόθυμα την ευκαιρία να ξεφύγει από του δαίμονές του. Διαθέτοντας ελάχιστες δυνάμεις, κυρίως από μισθοφόρους, παραπλάνησε τον καρχηδονιακό στόλο και με ενδιάμεσο σταθμό το Ρήγιο της Κάτω Ιταλίας, αποβιβάστηκε στο Ταυρομένιο της Σικελίας. Ο ηγέτης της πόλης, Ανδρόμαχος, τάχθηκε στο πλευρό του Τιμολέοντα παραχωρώντας την πόλη του ως ορμητήριο για τις επιχειρήσεις του. Στις Συρακούσες η διαμάχη μεταξύ του Διονυσίου και του Ικέτη, τυράννου των Λεοντίνων είχε βυθίσει την πόλη στο χάος. Ο στρατός του Τιμολέοντα αιφνιδίασε τον υπέρτερο εχθρό του και κατέλαβε το Άδρανο στα μετόπισθεν του Ικέτη, εξαναγκάζοντας αυτόν και τους Καρχηδόνιους υποστηρικτές του σε υποχώρηση. Με τη χαρισματική του προσωπικότητα, ο Κορίνθιος στρατηγός κατάφερε να αποκαταστήσει την τάξη στις Συρακούσες και τις άλλες αναρχούμενες ελληνικές αποικίες. Έλαβε μέτρα κατά των τυράννων και των δημαγωγών και κατόπιν φρόντισε ώστε με εύρυθμο τρόπο να αυξηθεί ο πληθυσμός. Αναδιοργανώνοντας το στρατό των Ελλήνων αποίκων, κατάφερε να επιφέρει συντριπτικό πλήγμα στους Καρχηδονίους παρά τον ποταμό Κριμισό. Ήταν η μεγαλύτερη σύγκρουση μεταξύ των δύο "αιώνιων" αντιπάλων από την μάχη της Ιμέρας. Αν και οι Έλληνες Ήταν ασυγκρίτως λιγότεροι των αντιπάλων τους, κέρδισαν μια περιφανή νίκη που είχε ως συνέπεια την διατήρηση της ελληνικής παρουσίας στη Σικελία. Σε λίγα χρόνια ο Τιμολέων είχε καταφέρει να αναζωογονήσει τον φθίνοντα Σικελιωτικό Ελληνισμό αλλά αναγκάστηκε να αποτραβηχτεί από τα κοινά εξαιτίας μιας ασθένειας των οφθαλμών, την οποία υπέμενε με θαυμαστή αξιοπρέπεια. Με τη συμπεριφορά του αυτή κέρδισε την εκτίμηση και τον σεβασμό των κατοίκων της Σικελίας (Ελλήνων και «βαρβάρων») που εξέφρασαν τα συναισθήματά τους προς τον Τιμολέοντα, ακόμα και μετά τον θάνατό του. Δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί ο Σωτήρας του Σικελιώτικου Ελληνισμού. Πηγές • Πλούταρχος, «Δίων», Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη, έκδοση 1920. • Πλούταρχος, «Τιμολέων», Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη, έκδοση 1920. • Νίκου Κ. Κυριαζή, Τιμολέων ο Τυραννομάχος, περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 200, Φεβρουάριος 1985.
1
2
5
7
3
4 1. Νόμισμα της Ζακύνθου. Μισθοφόροι από τη Ζάκυνθο αναφέρονται από τον Πλούταρχο (Δίων. 57) Πηγή: Lindgren II 81 1669 2. Νόμισμα των Συρακουσών επί αρχής Τιμολέοντος Η σβάστικα ήταν μάλλον το έμβλημα των μισθοφόρων που είχαν αρχικά στρατολογηθεί στην Κόρινθο. Πηγή: Calciati 83 3. Νόμισμα των Συρακουσών επί αρχής Τιμολέοντος Ο καλπάζων ίππος αποτέλεσε το έμβλημα της δημοκρατικής παλινόρθωσης. Πηγή Calciati 080-6 4. Νόμισμα των Συρακουσών επί αρχής Τιμολέοντος Ο κύων αποτέλεσε το έμβλημα των μισθοφόρων που έμειναν πιστοί παρά τις δυσκολίες. Πηγή Calciati 080-6 5-6. Σύγχρονη αναπαράσταση Καρχηδόνιου Ιερο λοχίτη Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego 7. Σύγχρονη αναπαράσταση μισθοφόρου με «χαλκιδικό» κράνος και δερμάτινη σπολάδα. Ευγενική χορηγία του Αμερικανικού συλλόγου ιστορικών μελετών «Έκτη Λεγεώνα». 8. Σύγχρονη αναπαράσταση «θρακικού» κράνους του 4ου αι. π.Χ. Ο συγκεκριμένος τύπος ήταν δημοφιλής στους Έλληνες και στους Καρχηδονίους. Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego 9. Σύγχρονη αναπαράσταση Καρχηδονιακής ασπίδας. Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego
42 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΑYΓOYΣΤοσ 2008
6
8
9
Η ΝΙΚΗ ΣΤΟΝ ΚΡΙΜΙΣΟ ΠΟΤΑΜΟ ΕΣΩΣΕ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΑΚΗ ΑΠΕΙΛΗ ων διέθετε ολιγάριθμες δυνάμεις σε σχέση με τα στρατεύματα που μπορούσε να κινητοποιήσει η φοινικική πολιτεία χάρη στην οικονομική της ισχύ. Για την εκστρατεία στην Σικελία, οι Καρχηδόνιοι συγκέντρωσαν 70.000 άνδρες από τους οποίους οι 10.000 ήταν ιππείς. Επικεφαλής της εκστρατευτικής δύναμης ψηφίστηκαν οι στρατηγοί Ασδρούβας και Αμίλκας, καθώς ο Μάγων είχε θανατωθεί, όταν επέστρεψε ηττημένος στην Καρχηδόνα. Οι συνήθεις μισθοφόροι Κέλτες, Ίβηρες, Λίβυοι κ.ά. πλαισιώνονταν από 10.000 Καρχηδόνιους πολίτες. Η υψηλή αριστοκρατία συμμετείχε ως βαρύ ιππικό ή πληρώματα
τεθρίππων πολεμικών αρμάτων. Η παρουσία του Ιερού Λόχου των Καρχηδονίων, δυνάμεως 2.500 βαριά οπλισμένων δορυφόρων δείχνει την σπουδαιότητα που απέδιδε η Καρχηδόνα στην εκστρατεία αυτή. Υπήρχαν, επίσης, και αρκετές πολεμικές μηχανές για πολιορκία. Διακόσια πολεμικά πλοία και 1.000 μεταγωγικά θα διεκπεραίωναν το στράτευμα στην Σικελία. Πιθανόν οι Καρχηδόνιοι να διόγκωναν λίγο την δύναμή τους για να κάμψουν ψυχολογικά τους Έλληνες, αλλά σίγουρα διέθεταν πραγματική αριθμητική υπεροχή. Ο Τιμολέων, κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, διέθετε 12.000 άνδρες ή 6.000 κατά
τον Πλούταρχο, από τους οποίους μόνον οι μισοί ήταν Συρακούσιοι. Το ελληνικό ιππικό είχε 1.000 βαριά οπλισμένους ιππείς, κυρίως Θεσσαλούς εξόριστους. Η λιποψυχία που έσπειραν τα νέα για την τεράστια εκστρατεία των Καρχηδονίων, εμπόδισε την στρατολόγηση περισσότερων ανδρών. Ο Κορίνθιος στρατηγός, όμως, δεν δίστασε να προελάσει κατά των Καρχηδονίων για να προστατέψει τις συμμαχικές περιοχές και να μεταφέρει τον πόλεμο στην καρχηδονιακή επικράτεια. Κατά την διάρκεια όμως της πορείας οι μισθοφόροι του, υπό την παρότρυνση κάποιου Θράσιου, στασίασαν και 1.000 άνδρες αποχώρησαν με πρόσχημα ΑYΓOYΣΤοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 43
Ο Καρχηδονιακός Στρατός της Κλασσικής Περιόδου
2
1
1. Χύτρα από την «Μεγάλη Ελλάδα» με παράσταση μυθολογικής σύγκρουσης. Λονδίνο Βρεταννικό Μουσείο 2. Αναχώρηση πολεμιστή που φέρει «θρακικό» κράνος. Ερυθρόμορφο αγγείο του Βρετανικού Μουσείου. Copyright: Σ. Σκαρμίντζος 3-4. Ισπανικός ασπιδίσκος (Caetra) και σύγχρονη αναπαράστασή του. Πηγή Puente del Obispo JansVaC. Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego
3
την μη καταβολή των μισθών. Ο Τιμολέων κατάφερε με πολύ κόπο να κατευνάσει τα πνεύματα, λέγοντας ότι καλύτερα που έφυγαν τώρα παρά να λιποτακτούσαν στη μέση της μάχης. Οι Καρχηδόνιοι, εν τω μεταξύ, είχαν στρατοπεδεύσει στον Κριμισό ποταμό και ο Τιμολέων με το στρατό του έσπευσε να τους συναντήσει πριν τον περάσουν.
Η στρατηγική του Τιμολέοντα Ήταν αρχές καλοκαιριού (τέλη Θαργηλιώνος) του 341 π.Χ., όταν ο ελληνικός στρατός 44 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΑYΓOYΣΤοσ 2008
4
έφτασε στον Κριμισό ποταμό και στάθηκε σε ένα ύψωμα που δέσποζε της περιοχής. Τότε συνέβη ένα περιστατικό που έφερε τον ελληνικό στρατό στα όρια της λιποψυχίας. Μια ανιχνευτική περίπολος συνέλαβε μερικούς ημιόνους φορτωμένους με πετροσέλινο, το οποίο πολλοί Έλληνες χρησιμοποιούσαν στα ταφικά έθιμα. Οι δεισιδαίμονες στρατιώτες θεώρησαν το γεγονός αυτό ως προοίμιο της επερχόμενης καταστροφής τους. Ο Τιμολέων βλέποντας τον κίνδυνο να χάσει την μάχη πριν καν αυτή αρχίσει, θύμισε στους
στρατιώτες ότι με το φυτό αυτό οι Κορίνθιοι στεφάνωναν τους νικητές των Ισθμίων. Επομένως, το γεγονός αυτό προμήνυε την νίκη τους και την καταστροφή των Καρχηδονίων. Μάλιστα, έφτιαξε ένα στεφάνι από πετροσέλινο και το φόρεσε ό ίδιος παροτρύνοντας τους άνδρες του να κάνουν το ίδιο. Ακολούθως, δύο αετοί φάνηκαν στον αέρα, ο ένας κρατώντας ένα φίδι στα πόδια του και ο άλλος πετώντας ψηλά και κράζοντας δυνατά. Οι μάντεις ερμήνευσαν ευνοϊκά και αυτόν τον οιωνό, με αποτέλεσμα οι Έλληνες
Η αποικία της Τύρου, Καρχηδόνα, καίρια τοποθετημένη στην Τύνιδα στο μέσο της Μεσογείου γνώρισε μεγάλη ακμή. Οι κάτοικοι είχαν εμποροκρατική αντίληψη και κύριος σκοπός τους ήταν ο πλουτισμός και όχι οι κατακτήσεις. Ανέπτυξαν πρώτα λοιπόν το στόλο τους για την προστασία των θαλασσίων οδών και του εμπορίου τους. Τα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού έβρισκαν ευκαιρίες στο στόλο και έτσι δεν παρείχαν ευήκοα ώτα στους επίδοξους τυράννους. Αυτή η κατάσταση παρείχε εξαιρετικής ποιότητας πληρώματα και πεζοναύτες αλλά και πολιτική σταθερότητα που ζήλευαν οι σύγχρονες της Καρχηδόνας πόλεις-κράτη. Η οικονομική ισχύς των Καρχηδονίων τους επέτρεπε να στρατολογούν ξένους μισθοφόρους για το στρατό ξηράς. Βαρύ πεζικό, που πολεμούσε κατά τον οπλιτικό τρόπο, προερχόταν από τους Λυβιο-Φοίνικες, που ήταν οι κάτοικοι των ιδρυμένων από τους Καρχηδονίους Λυβικών αποικιών. Συνήθως αυτοί ήταν και οι πιο αξιόπιστοι μαχητές. Οι εμπορικοί σταθμοί των Καρχηδονίων στην Ισπανία ήταν κέντρα στρατολόγησης Ιβήρων, που πολεμούσαν με τρόπο αντίστοιχο των Ελλήνων πελταστών. Έφεραν ακόντια, μεγάλες ορθογώνιες ασπίδες και ένα μονόστομο ξίφος που ονομαζόταν «φαλκάτα». Υπήρχαν, επίσης, ψιλοί ακοντιστές που ονομάζονταν καετράριοι από το όνομα του ασπιδίσκου τους (καέτρα). Περίφημοι, επίσης, ήταν και οι σφενδονήτες, που στρατολογούνταν από τους κτηνοτρόφους των Βαλεαρίδων Νήσων. Οι Καρχηδόνιοι στρατολογούσαν από τους Κέλτες της Ιβηρίας ιππικό και πεζικό οπλισμένο με μεγάλες ασπίδες, ξίφη και πελέκεις. Οι Κελτίβηρες ήταν άτακτοι και στηρίζονταν στην ορμητικότητα της εφόδου τους για να διασπάσουν τον εχθρό. Η μαχητικότητα των Ιβήρων ήταν μεγάλη αλλά το ίδιο και η τάση τους να εμπλέκονται σε στάσεις. Οι Καρχηδόνιοι, επιπλέον, στρατολογούσαν αυτόχθονες Σικελούς αμφίβολης αξίας και καλό ιππικό από την Ισπανία και την Λιγουρία της Ιταλίας. Πολλοί Καρχηδόνιοι αριστοκράτες έκαναν καριέρα στο ιππικό. Μερικοί διατηρούσαν ακόμα πολεμικά άρματα και μάχονταν με τόξο και ακόντια, αλλά δεν αναφέρεται ότι έκαναν κάτι σπουδαίο στη μάχη του Κριμισού. Η μικρή ευελιξία του όπλου τους έγινε αιτία να σφαγούν από το Ελληνικό ιππικό. Η μονάδα που συγκέντρωνε τους περισσότερους γηγενείς Καρχηδονίους ήταν ο Καρχηδονιακός Ιερός Λόχος. Αποτελούσε την Εθνοφυλακή της Καρχηδόνας και, αντίθετα με τον υπόλοιπο στρατό, συγκροτούνταν μόνον από Καρχηδόνιους και όχι από μισθοφόρους. Οι άντρες, με την είσοδο τους στον λόχο, έδιναν έναν όρκο και έπαιρναν τον οπλισμό τους από τους ναούς. Για αυτό τον λόγο ονομάστηκαν Ιερός Λόχος. Διαλύθηκαν στον πρώτο πόλεμο με τους Ρωμαίους και ανασυστάθηκαν από τον Αννίβα πριν την εισβολή στην Ρώμη. Οι στρατιωτικοί θεοί της Καρχηδόνας ήταν η Τανίτ (μια μορφή της Αστάρτης) και ο Μέλκαρθ που οι Έλληνες αντιστοιχούσαν στον Ηρακλή. Οι Καρχηδόνιοι τιμούσαν τους θεούς τους με ανθρωποθυσίες και τα ιερά τους σύμβολα ήταν η σελήνη και ο ίππος επάνω στις ασπίδες τους. Οι μεγαλύτερες επιτυχίες των Καρχηδονίων προήλθαν από την διπλωματία τους, χάρις στη διαίρεση των Ελλήνων, παρά από τη μαχητικότητά τους.
Επάνω: Σύγχρονη αναπαράσταση Καρχηδονίου που εξουδετερώνει Ίβηρα στασιαστή. Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego Κάτω: Σύγχρονη αναπαράσταση Ίβηρα καετράριου. Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego
Πηγές • Lancel Serge, Carthage: A History, Blackwell - Oxford, 1997. • Head Duncan, "Armies of the Macedonian and Punic Wars 359 BC to 146 BC", 1982. • Ameling Walter, Karthago: Studien zu Militär, Staat und Gesellschaft, C. H. Beck – Munich.
Ο ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕyΤΗΚΕ ΑΡΙΣΤΑ ΤΟΝ ΤΑΚΤΙΚΟ ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΒΑΣΗ ΤΟy ΚΡΙΜΙΣΟy να αναθαρρήσουν. Πιθανόν, όμως, εδώ οι πηγές να υπερβάλουν καθώς οι συγγραφείς προσπαθούν να μιμηθούν τον Όμηρο. Από το ύψωμα που είχαν ταχθεί οι Έλληνες, ο Τιμολέων προσπάθησε να κατοπτεύσει την περιοχή, αλλά η πρωινή ομίχλη δεν επέτρεπε την παρατήρηση της αντίπερα όχθης. Ωστόσο, όταν ο ήλιος ανέβηκε ψηλά και διά-
λυσε την ομίχλη, φάνηκε στην απέναντι όχθη ο πολυπληθής Καρχηδονιακός στρατός που είχε αρχίσει να διαβαίνει τον ποταμό σε τρεις φάλαγγες πορείας. Η φάλαγγα των τεθρίππων πολεμικών αρμάτων είχε ήδη περάσει την κοίτη και είχε παραταχθεί για μάχη. Πίσω τους ακολουθούσαν οι 10.000 Καρχηδόνιοι στρατιώτες με τον Ιερό Λόχο επικεφαλής
και το ιππικό στην οπισθοφυλακή. Μία τρίτη φάλαγγα που την αποτελούσαν οι «βάρβαροι» μισθοφόροι ετοιμαζόταν να διασχίσει τον ποταμό στα αριστερά των αρμάτων με χαρακτηριστική αταξία. Ο Τιμολέων βλέποντας το θέαμα αντελήφθη ότι η τύχη του επέτρεπε να αντιμετωπίσει τον εχθρό τμηματικά, γεγονός που ΑYΓOYΣΤοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 45
Η ΞΑΦΝΙΚΗ ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ, ΩΣ ΑΠΟ ΘΕΙΑ ΕΠΕΜΒΑΣΗ, ΕΚΛΙΝΕ ΤΗΝ ΜΑΧΗ yΠΕΡ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Σύγχρονη αναπαράσταση οπλίτη της «Μεγάλης Ελλάδος». Διακρίνονται τα ανοίγματα για τα αυτιά στο κορινθιακό κράνος που ήταν ακόμα σε χρήση στην περιοχή. Ευγενική χορηγία του συλλόγου ιστορικών μελετών «Σπαρτιατικές Μόρες».
ανέτρεπε την αριθμητική υπεροχή των Καρχηδονίων και εστίαζε την μικρότερη συνολικά δύναμη των Ελλήνων σε επιμέρους απομονωμένες εχθρικές δυνάμεις. Ο Ιερός Λόχος των Καρχηδονίων, για παράδειγμα, ήταν ο μισός μέσα στα νερά του ποταμού προσπαθώντας να βγει στην ακτή. Έτσι, έστειλε αρχικά τους 1.000 ιππείς του υπό τον Δημάρετο για να παρεμποδίσουν την ανασύνταξη της αντίπαλης εμπροσθοφυλακής, που είχε διεκπεραιωθεί, και να κερδίσουν χρόνο μέχρι να φτάσει το ελληνικό πεζικό. Ο Τιμολέων υπολόγιζε στο να συγκρουστεί με τους Καρχηδόνιους όντας αυτός συντεταγμένος και με 46 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΑYΓOYΣΤοσ 2008
την δυνατότητα να εστιάσει την πλήρη ισχύ του σε ένα σημείο, ενώ ο εχθρός θα ήταν ασύνταχτος και ως εκ τούτου η μεγαλύτερη δύναμή του δεν θα είχε την ανάλογη ισχύ. Τον υπόλοιπο στρατό τον παρέταξε με τους Σικελιώτες Έλληνες σε κάθε πτέρυγα, μαζί με Έλληνες μισθοφόρους στο δεξιό άκρο και Ιταλιώτες πελταστές στο αριστερό, ενώ ο ίδιος πήρε τους Συρακούσιους και τους καλύτερους μισθοφόρους στο κέντρο. Τότε στάθηκε να δει τι θα κάνουν οι ιππείς του.
“Συμμαχική” καταιγίδα Οι Θεσσαλοί πρόσφυγες ιππείς, επικαλούμενοι την Αθηνά Ιτωνία, αιφνιδίασαν τους Καρχηδόνιους αριστοκράτες αρματηλάτες και επέφεραν χάος στην παράταξη των αρμάτων αλλά δεν μπόρεσαν να εμπλακούν με τους δορυφόρους του Ιερού Λόχου. Οι διαδρομές των καρχηδονιακών πολεμικών
αρμάτων μπροστά από την παράταξη του καρχηδονιακού πεζικού, ανάγκαζαν το ελληνικό ιππικό να εκτελεί επανειλημμένες γρήγορες εφόδους, γυρίζοντας πίσω και δοκιμάζοντας ξανά. Τότε ο Τιμολέων σήκωσε την ασπίδα του και έβγαλε μια άγρια κραυγή, η οποία από τους στρατιώτες φάνηκε ως να μην ανήκε σε άνθρωπο, αλλά σε μια θεότητα του πολέμου που είχε συνταυτιστεί με τον αρχηγό τους. Οι Έλληνες στρατιώτες επανέλαβαν όλοι μαζί την κραυγή και ακολούθησαν τον Τιμολέοντα, για να εμπλακούν σε μάχη εκ του συστάδην με το Καρχηδονιακό πεζικό. Το ελληνικό ιππικό, το διέταξε να ακολουθήσει και αυτό, αλλά στα άκρα της παράταξης, να προσπεράσει τα άρματα και να επιτεθεί στα πλευρά της καρχηδονιακής φάλαγγας. Την ίδια στιγμή, το ελληνικό ελαφρό πεζικό αγκίστρωνε τους Ίβηρες και τους Κέλτες με τη ρίψη βλη-
μάτων εμποδίζοντας τους να διασχίσουν τον ποταμό και να επέμβουν. Αρχικά οι Καρχηδόνιοι πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση. Χάρις στον βαρύτερο οπλισμό τους από σιδερένια θωράκια και μπρούτζινα κράνη άντεξαν τις επιθέσεις με τα δόρατα. Εκείνη τη στιγμή, όμως, ξέσπασε μια καλοκαιρινή καταιγίδα με χαλάζι, η οποία έπληττε τους Έλληνες στην πλάτη, αλλά χτυπούσε τους Καρχηδόνιους κατά πρόσωπο. Το ήδη ξεχειλισμένο ποτάμι από την είσοδο τόσων ανθρώπων στην κοίτη του, φούσκωσε ακόμη περισσότερο από τα νερά της βροχής και τους δεκάδες χειμάρρους που πρόσθεταν τα νερά της νεροποντής. Οι βαριά οπλισμένοι Καρχηδόνιοι ήταν ήδη δυσκίνητοι, όταν η λάσπη και οι βαριοί μουσκεμένοι χιτώνες τους τους έκαναν να μην μπορούν να αντιδράσουν στις κινήσεις των ελαφρύτερα οπλισμένων και ευκίνητων Ελλήνων. Οι απώλειες της καρχηδονιακής παράταξης ήταν μεγάλες. Δέκα χιλιάδες νεκροί, μαζί με αυτούς που πνίγηκαν στον Κριμισό, και 15.000 αιχμάλωτοι κατά τον Πλούταρχο. Τα άρματα και οι πολιορκητικές μηχανές καταστράφηκαν. Τρεις χιλιάδες Καρχηδόνιοι πολίτες, μεταξύ των οποίων, το σύνολο σχεδόν του Ιερού Λόχου και της υψηλής αριστοκρατίας συμπεριλαμβάνονταν στους νεκρούς. Οι ελληνικές απώλειες δεν πρέπει να ήταν μεγάλες, διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να θέσουν τον υπό έλεγχο τους χιλιάδες αιχμαλώτους. Τα λάφυρα που αποκόμισαν οι Έλληνες ήταν ανεκτίμητης αξίας: Δέκα χιλιάδες ασπίδες, και 1.000 βαρύτιμοι θώρακες, ενώ μετά την κατάληψη του αντίπαλου στρατοπέδου που βρισκόταν στην απέναντι όχθη, περιήλθαν στην κατοχή τους και οι πλουσιότατες αποσκευές από χρυσό και άργυρο. Μεγάλο μέρος των λαφύρων στάλθηκε ως αναθήματα σε ναούς της Σικελίας και της Ελλάδας. Τα ωραιότερα, όμως, κόσμησαν τους ναούς της Κορίνθου, ώστε σε μια εποχή που η κυρίως Ελλάδα σπαρασσόταν από σφοδρές εμφύλιες διενέξεις, μόνον η Κόρινθος μπορούσε να καυχιέται ότι φέρει αναθήματα-τρόπαια από μάχες εναντίον βαρβάρων.
Οι Σικελικοί Πόλεμοι (480 π.Χ – 307 π.Χ)
1 2 3
Η σημασία της νίκης Η σημασία της μάχης στον Κριμισό ποταμό ήταν καθοριστική για τη συνέχεια της ελληνικής παρουσίας στην Σικελία. Η μάχη του Κριμισού και η μάχη της Ιμέρας αποτελούν τις μεγαλύτερες συγκρούσεις των Σικελιωτών Ελλήνων με τους Καρχηδόνιους. Ωστόσο, τα αποτελέσματα της περιφανούς νίκης του Τιμολέοντα δεν φάνηκαν αμέσως. Τον επόμενο χρόνο οι Καρχηδόνιοι έστειλαν ξανά έναν μεγάλο στόλο στη Σικελία και συνέπραξαν
4
Οι Έλληνες και ο σημιτικός λαός των Φοινίκων ήταν πάντα ανταγωνιστές για την κυριαρχία στην Μεσόγειο. Και οι δύο λαοί είχαν εξαπλωθεί στις ακτές της λεκάνης της Μεσογείου ιδρύοντας αποικίες. Στο κέντρο της Μεσογείου, οι δύο λαοί βρέθηκαν αντιμέτωποι για τον έλεγχο των στενών μεταξύ δυτικής και ανατολικής λεκάνης, οι μεν Έλληνες κατέχοντας την Σικελία (την λεγομένη Μεγάλη Ελλάδα), οι δε Φοίνικες κατέχοντας την Κυρηναϊκή με την αποικία της Καρχηδόνας. Το αποτέλεσμα ήταν σύντομα οι Έλληνες Σικελιώτες και οι Καρχηδόνιοι να εμπλακούν σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο για επικράτηση.
Πρώτος Σικελικός Πόλεμος (480 π.Χ).
Η προσπάθεια του τυράννου των Συρακουσών, Γέλωνα, να ενώσει όλες τις ελληνικές πόλεις στην Σικελία σε μια ισχυρή δύναμη, προκάλεσε την επέμβαση των Καρχηδονίων, οι οποίοι αποβίβασαν μια ισχυρή δύναμη υπό τον στρατηγό Αμίλκα στον Πάνορμο (Παλέρμο). Ο Γέλων αντιμετώπισε τον Αμίλκα στην Ιμέρα, όπου οι Καρχηδόνιοι νικήθηκαν κατά κράτος. Ο στρατός τους σύμφωνα με αρχαίους συγγραφείς ανερχόταν σε 300.000, αλλά νεότερες εκτιμήσεις περιορίζουν τον αριθμό σε 50.000. Πάντως, είναι αποδεκτό ότι και με την ελάχιστη εκτίμηση, ο καρχηδονιακός στρατός υπερτερούσε συντριπτικά του ελληνικού στρατού. Η μάχη διεξήχθη την ίδια ημέρα με την μάχη του Μαραθώνα. Υπάρχει η άποψη πως υπήρχε κοινό σχέδιο εξόντωσης του Ελληνισμού από τους Πέρσες και τους Καρχηδόνιους, με ταυτόχρονη επίθεση, ώστε να μην μπορούν να βοηθήσουν οι Ελλαδίτες τους Σικελιώτες και αντιστρόφως. Το πτώμα του Αμίλκα δεν βρέθηκε και υπάρχει η φήμη ότι αυτοκτόνησε πέφτοντας στην φωτιά της θυσίας που έκανε προς τους θεούς του, όταν είδε ότι χανόταν η μάχη.
Δεύτερος Σικελικός Πόλεμος (410 π.Χ – 340 π.Χ).
Η Καρχηδόνα γρήγορα συνήλθε από την ήττα και επέκτεινε την κυριαρχία της στην βόρειο Αφρική και την Ιβηρική Χερσόνησο. Το 409 ο Αννίβας Μάγκο εισέβαλε στην Σικελία και κατέλαβε τις ελληνικές πόλεις Σελινούντα και Ιμέρα. Το 405 π.Χ ανέλαβε νέα εκστρατεία για την ολοκληρωτική κατάληψη της νήσου, αλλά στην πολιορκία του Ακράγαντα ο στρατός του και ο ίδιος προσβλήθηκαν από λοιμό. Ο διαδοχός τους Iμίλκων, κατέλαβε την Γέλα και νίκησε επανειλημμένως τον στρατό του Διονυσίου Α' των Συρακουσών. Ωστόσο, και πάλι ο λοιμός κατέβαλε τον εισβολέα και ο Iμίλκων αναγκάστηκε να υπογράψει ειρήνη και επιστρέψει στην Καρχηδόνα. Το 398 π.Χ ο Διονύσιος Α΄καταπάτησε την συνθήκη και πολιόρκησε την καρχηδονιακή βάση στην Μότυα, αλλά ο Iμίλκων αντέδρασε με νέα εισβολή καταλαμβάνοντας την Μότυα, την Μεσίνα και πολιορκώντας τις ίδιες τις Συρακούσες. Αν και αρχικά επιτυχής, η πολιορκία λύθηκε και πάλι από επέμβαση του λοιμού. Για τα επόμενα 60 έτη ακολούθησαν συνεχείς συρράξεις, που το 340 π.Χ κατέληξαν στον περιορισμό των Καρχηδονίων στην βορειοδυτική άκρη της Σικελίας.
Τρίτος Σικελικός Πόλεμος (315 π.Χ – 307 π.Χ).
Το 315 π.Χ ο τύραννος των Συρακουσών, Αγαθοκλής, απελευθέρωσε την Μεσίνα και πολιόρκησε τον Ακράγαντα. Η Καρχηδόνα αντεπιτέθηκε με τον Αμίλκα, που κατέλαβε όλη την Σικελία και πολιόρκησε τις Συρακούσες. Σε μια κίνηση έμμεσου στρατηγικού πλήγματος, ο Αγαθοκλής αποβιβάστηκε στην Αφρική για να χτυπήσει την ίδια την Καρχηδόνα. Η κίνηση πέτυχε και η Καρχηδόνα, εν όψει του κινδύνου, ανακάλεσε τον Αμίλκα. Οι δύο στρατοί συνεπλάκησαν έξω από την πόλη και οι Έλληνες νίκησαν. Ο Αγαθοκλής πολιόρκησε την Καρχηδόνα, αλλά τα ισχυρά τείχη της απέκλειαν κάθε ελπίδα εκπόρθησης. Αφού οι Έλληνες κυριάρχησαν στην βόρειο Τυνησία για δύο έτη, νικήθηκαν το 307 π.Χ. Η ειρήνη που υπεγράφη αποκόμισε σημαντικά κέρδη στους Καρχηδόνιους επί της Σικελίας, αλλά οι Συρακούσες παρέμειναν ισχυρή δύναμη στην Κεντρική Μεσόγειο.
Οι Πόλεμοι του Πύρρου (280 π.Χ – 275 π.Χ).
Στους Σικελικούς πολέμους μπορούν να περιληφθούν ως μακρινή επέκταση της ελληνο-καρχηδονιακής σύγκρουσης και οι πόλεμοι του βασιλιά της Ηπείρου, Πύρρου, στην ιταλική χερσόνησο. Κατά την εκστρατεία του στην Κάτω Ιταλία, ο βασιλιάς Πύρρος εκστράτευσε και στην Σικελία, με σκοπό την κατάλυση της καρχηδονιακής κυριαρχίας στην νήσο. Απελευθέρωσε τον Πάνορμο και τον Έρυκα, ενώ αρνήθηκε να δεχτεί την παράδοση όλης της Σικελίας από τους Καρχηδόνιους, εις αντάλλαγμα ενός μόνον προγεφυρώματος στο Λιλύβαιον. Η αντεπίθεση των Ρωμαίων στην Κάτω Ιταλία τον ανάγκασε να εγκαταλείψει την δική του Σικελική εκστρατεία.
Μέδμα Λιπάρα
Τυρρηνικόν Πέ λαγ ο ς
Νήσοι Λιπάραι Μεσσήνη Ρήγιον
Πάνορμος Σολούς Νήσοι Αιγούσαι
Έρυξ
Θέρμαι Ιμεραίαι
Έγεστα Μοτύη
Ταυρομένιον όρος Αίτνα
Ηράκλεια Μινώα
Ιόνιον
Άδρανον Αγύριον Κατάνη
Θέρμαι Σελινούντιαι
Η Σικελία το 380 π.Χ.
2
Ιμέρα
Έντελλα
Σελινούς
1
Απολλωνία
π. Κριμισός
Λιλύβαιον
Τανδαρίς
Π έ λα γ ο ς
Λεοντίνοι
Ακράγας
Καρχηδονικές κτήσεις
Γέλα
Κράτος Διονυσίου του Πρεσβυτέρου
Συρακούσαι Καμαρίνα
Έλωρος
4
3
1.Ασπίδα Συρακουσίων με σύμβολο τον ίππο που καλπάζει. Μετά τις τραυματικές εμπειρίες των Συρακουσίων με τους τυράννους, ήταν φυσικό να αναζητήσουν ένα σύμβολο που δεν θα τους θύμιζε το παρελθόν. Ο Τιμολέων πιθανώς διάλεξε τον ίππο που καλπάζει ως σύμβολο ελευθερίας αλλά και ενότητας των παλαιών και των νέων αποίκων, γιαυτό και το απεικόνισε και στα νομίσματα της πόλης. 2.Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, οι φήμες ότι οι Καρχηδόνιοι πλησιάζουν με έναν τεράστιο στρατό, έκαναν πολλούς μισθοφόρους των Ελλήνων να λιποτακτήσουν. Παρόλα αυτά, πολλοί άλλοι μισθοφόροι έμειναν πιστοί. Ο Τιμολέων τους πλήρωνε με νομίσματα που είχαν έμβλημα τον κύονα, το σύμβολο της πίστης. Κατά πάσα πιθανότητα, το ίδιο σύμβολο έφεραν οι μισθοφόροι και στις ασπίδες τους. Η αναπαράσταση βασίζεται σε νόμισμα της εποχής του Τιμολέοντα.
3.Μια ιδιαίτερη κατηγορία μαχητών του Τιμολέοντα ήταν οι Θεσσαλοί μισθοφόροι ιππείς. Αρκετοί από αυτούς, μετά την ήττα του Λυκόφρονα των Φερρών από τον Φίλιππο Β', αναζήτησαν αλλού την τύχη τους. Οι ακόλουθοι του ταγού των Θεσσαλών έφεραν ασπίδα που έδειχνε έναν λέοντα του Άρεως να κατασπαράζει ένα ζαρκάδι της Αρτέμιδος Ελαφιβόλου των Φωκέων, για να τονίζουν το πατρογονικό μίσος που υπήρχε μεταξύ των δύο φυλών. 4.Το ηλιακό σύμβολο της σβάστικας που εμφανίζεται στα αγγεία και τα νομίσματα της Κορίνθου από την Αρχαϊκή Εποχή, φαίνεται ότι αποτελούσε το έμβλημα των μισθοφόρων που στρατολογούσαν οι Κορίνθιοι. Πολλοί από αυτούς, που ακολούθησαν τον Τιμολέοντα στην Σικελία, είναι λίαν πιθανό να έφεραν το ίδιο σύμβολο στις ασπίδες τους. Η αναπαράσταση βασίζεται σε κορινθιακό αρρύβαλο του μουσείου του Σινσινάτι και σε κορινθιακά νομίσματα του μουσείου Φιτζουΐλιαμ.
(Εικονογράφηση Χρήστος Γιαννόπουλος, Ιστορική έρευνα Στέφανος Σκαρμίντζος)
με τους τυράννους Μάμερκο και Ικέτη. Μια νέα συντριπτική νίκη του Τιμολέοντα έθεσε τέλος στην εκστρατεία και οδήγησε την Καρ48 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΑYΓOYΣΤοσ 2008
χηδόνα σε διαπραγματεύσεις. Η αντίστροφη μέτρηση, ωστόσο, είχε αρχίσει από την μάχη του Κριμισού. Τότε φάνηκε καθαρά ότι
ο Τιμολέων δεν ήταν απλώς ένας ακόμα από τους πολλούς μισθοφόρους στρατιωτικούς που είχαν επισκεφτεί την Σικελία, για να λύ-
1
2
σουν το βιοποριστικό τους πρόβλημα ή να ικανοποιήσουν την φιλαργυρία τους. Κέρδισε την αμέριστη συμπαράσταση των Σικελιωτών (αλλά και των γηγενών Σικελών), που μετά την αποχώρηση των Καρχηδονίων στράφηκαν εναντίον των τυράννων τους, διευκολύνοντας σημαντικά το έργο του Κορινθίου ηγέτη. Η παράταση του πολέμου έγινε οικονομικά ασύμφορη για την Καρχηδόνα, ενώ ο δυσβάστακτος φόρος αίματος (ο μεγαλύτερος μέχρι εκείνη την στιγμή) που είχαν πληρώσει οι πολίτες της, οδήγησε σε ηττοπάθεια. Η απώλεια των εκλεκτότερων πολιτών της, έκανε την πάντοτε επίμονη φοι-
3
4
νικική πολιτεία να παραιτηθεί λίγο αργότερα από τον αγώνα, προτείνοντας ευνοϊκούς για τους Έλληνες όρους.
1-2. Σύγχρονη αναπαράσταση Ιβήρων ελαφρών πεζών που στρατολογούσαν οι Καρχηδόνιοι. Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego.
Πηγές – Βιβλιογραφία
3. Κελτίβηρες μισθοφόροι του Καρχηδονιακού Στρατού.Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego.
• Πλούταρχος «Δίων», Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη, έκδοση 1920. • Πλούταρχος «Τιμολέων», Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη, έκδοση 1920. • Διόδωρος Σικελός, Ιστορίαι 16, 65-90, Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη, έκδοση 1920. • The Story Of Sicily (1892), εκδότες Edward A. Freeman G.P. Putnam s Sons 1892 • William Kendrick, The Greek State at War, Pritchett
4. Σύγχρονη αναπαράσταση Ιβηρικού κράνους. Ευγενική χορηγία José Miguel Gallego.
University of California Press. • Victor Davis Hanson, The Classical Greek Battle Experience, Routledge, 1991. • www.ibercalafell.org.es ΑYΓOYΣΤοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 49