сп ецијал на бол ница Тел: +389 2 3091- 484 www.cardiosurgery.com.mk
Доплер ултразвук на каротидни артерии и периферни крвни садови Безболен дијагностички скрининг метод со чија помош се врши визуелно проследување, како и испитување на протокот на крвните садови кои се лесно достапни за преглед. Врз база на добиените податоци се прави процена за степенот на оштетување на артериските крвни садови. Така, доплер ултразвукот, како дијагностички метод, овозможува откривање на асимптоматска каротидна болест, степенот и локализацијата на оштетувањето кај симптоматската каротидна болест, како и евалуација на артериските крвни садови на долните екстремитети. Каротидните артерии се крвни садови преку кои се овозможува исхрана на мозокот. Често, тие претставуваат место каде што се создаваат атеросклеротични плаки коишто може да доведат до стеснување на самиот сад со последователно намалување на мозочното крвоснабдување, а, исто така, може да станат и извор на микротромби коишто, пак, од своја страна, доведуваат до зачепување на крвните садови на мозокот. Заболувањето на каротидните садови може да биде без симптоми, состојба означена како асимптоматска каротидна болест (стеноза на каротидната артерија >50%) или придружена со низа симптоми, позната како симптоматска каротидна болест. Симптомите коишто најчесто се јавуваат се: истострано слепило, слабост или одземеност на екстремитетите или лицето на спротивната страна, нарушување на говорот и други фокални невролошки симптоми. Проценето е дека стенозата на каротидните артерии е причина за 25-40% од сите мозочни инфаркти, како и за појава на транзиторни исхемич-
ни атаки (ТИА) со инциденца од 68 на 100.000 население. Зачестеноста на умерената асимптоматска каротидна болест, дефинирана како стеноза>50% изнесува: кај мажите 12,5%, а кај жените 6.9% од популацијата помлада од 70 години, додека тешката стеноза дефинирана како стеснување >70% изнесува 1,7%. Кај популацијата постара од 80 години преваленцијата за тешка стеноза (>70%) изнесува 3,1% кај мажите, а 0,9% кај жените. Откако ќе се дијагностицира каротидната болест, лекарот ординира лекување соодветно на степенот на оштетување на крвниот сад: - медикаментозно, со лекови; - хируршко (каротидна ендартеректомија) и - интервентно (стентирање). Врз база на многубројни испитувања дојдено е до заклучок дека најдобар третман за симптоматска каротидна болест преставува каротидната ендартеректомија (CEA). Двегодишниот ризик од мозочен удар кај лица со изведена CEA е 15%, додека кај лицата кои биле третирани само медикаментозно овој процент изнесувал 32%. Стентирањето, пак, на каротидните артерии, се препорачува само во одредени дефинирани состојби кога: - каротидна лезија не е погодна за хируршко лекување; - стеноза индуцирана со зрачење; - рестеноза после ендартеректомија и - клинички значајна кардиолошка, пулмонална или друга болест која многу го зголемува ризикот за анестезија или хируршки зафат.
Стентирањето се изведува само во центри каде што ризикот од интервенцијата за мозочен удар или смрт е помал од 6%. Според големите испитувања направени во 2010 година (ICSS, EVA-3S, i SPACE), 120-от дневен ризик од интервенцијата за мозочен удар или смрт изнесувал 8,9% (при стентирање), наспроти 5,8% (при CEA). Кај симптоматска каротидна болест, пак, испитувањата покажале дека ефектите од стентирањето се слични на оние кај каротидната ендартеректомија, само што стентирањето има подобри резултати кај популацијата постара од 70 години, а CEA е со подобри резултати кај популацијата помлада од 70 години. Најподложни се лицата кои боледуваат од шеќерна болест, генерализирана атеросклеротична болест, болест на Бургер (лица кои пушат цигари со генетска предиспозиција за заболување на долните екстремитети), лица со вродени стенози на артериите на горните екстремитети, оние кои имаат оштетени периферни крвни садови. Оштетувањето на периферните крвни садови доведува до појава на низа симптоми: студени нозе/раце, болка во нозете/рацете при движење и/или мирување - /claudicatio intermittens/, промени на бојата на кожата, намалување на влакнатоста, појава на улкуси при најтешко оштетување, појава на гангрена на екстремитетот. Важно е да се спомене дека во многубројни студии е забележана асоцијација помеѓу периферната артериска болест и коронарната срцева инсуфициенција и до 40% од случаите. Степенот на прогресија на оштетувањето на крвниот сад е во права пропорционална зависност од основното заболување или придружните ризик-фактори, како пушењето и нивото на шеќерот во крвта. Според АЦЦ/АХА 2005, откако ќе се појави болка
во екстремитетот, 70- 80% од пациентите остануваат со стабилна клаудикација (болки во нозете при пешачење), 10-20% прогредираат со влошување на циркулацијата и симптомите, додека 1-2% развиваат критично намалено крвоснабдување на екстремитетот (>70% стенозирање). При веќе развиена критична исхемија на екстремитетот, се развива тежок инвалидитет. Процените во однос на едногодишниот квалитет кај овие лица се: 50% од болните се живи и имаат два екстремитета, 25% направиле ампутација, а кај 25% настапил смртен исход поради кардиоваскуларни инциденти. Лекувањето на периферната артериска болест, исто така, може да биде медикаментозно, хируршко и интервентно. Хируршкото лекување се состои од премостување на оштетените делови на артериските крвни садови со помош на графтови. Стентирањето, пак, се применува најчесто кај лицата кај кои постојат мали локални стеснувања или ризик од хируршка интервенција. За изведување на доплер ултразвук на каротидните артерии и периферните крвни садови не е потребна претходна подготовка од страна на пациентот. Испитувањето е безболно за пациентот и нема штетни несакани дејства по здравјето на пациентот. Резултатите од испитувањето се добиваат во реално време (во моментот на изведување на испитувањето) врз база на кои лекарот го определува методот на лекување (методите опишани погоре во текстот). После поставување на сомнение за периферна артериска болест, следи реализација на МСКТ спирална ангиографија, при што точно се проценува степенот на болеста и се креира натамошната стратегија за лекување.