Hovo Rotterdam Studiegids 2013 by Hovo Rotterdam

Erasmus Universiteit Rotterdam

Studiegids Hovo Rotterdam 2013 / 2014

Colleges, cursussen, studiereizen en excursies voor iedereen vanaf 50 jaar ► Jaarthema ‘200 jaar Koninkrijk’

Inschrijfformulieren vindt u achterin deze gids. U kunt zich ook inschrijven via www.hovorotterdam.nl

Voorwoord

Hovo Rotterdam: 25 jaar passie Komend jaar viert Hovo Rotterdam haar 25-jarig bestaan. Een kwart eeuw geleden besloot de Erasmus Universiteit Rotterdam dat ook zij een â&#x20AC;&#x2DC;Universiteit voor de derde leeftijdâ&#x20AC;&#x2122; moest hebben. De taak van de universiteit om mensen op te leiden stopt namelijk niet bij een bepaalde leeftijd. Ook ouderen moeten toegang hebben tot universitair onderwijs, was men van mening. Dat ideaal geldt nog altijd. Inmiddels is Hovo Rotterdam uitgegroeid tot een van de meest succesvolle Hovo-instellingen van Nederland met meer dan 3000 studenten van 50 jaar en ouder. En we organiseren niet alleen in Rotterdam, maar ook in Dordrecht en Den Haag Hovo-cursussen. Jaarlijks noteren wij zo rond de vierduizend inschrijvingen. Dit succes is in belangrijke mate te danken aan passie. Uw passie om te leren, onze cursisten. De passie van docenten om les te geven. De passie van het Hovo-Bureau om zo goed mogelijk het onderwijs te organiseren. En de passie van de begeleiders om docenten en medestudenten te helpen. Zonder die passie was Hovo Rotterdam niet zo succesvol geweest. Met diezelfde passie vieren we het vijfde lustrum van Hovo Rotterdam. Komend jaar kunt u kiezen uit meer dan 100 cursussen, inclusief de jaarlezingenreeks onder leiding van prof.dr. Maria Grever over Monarchie en Democratie. Nog nooit was ons aanbod zo groot. Daar moeten vast en zeker wel een of twee cursussen tussen zitten die u boeien en die bij u weer de passie aanwakkeren om te weten en te leren. Met deze studiegids op schoot kunt u op uw gemak uitkiezen wat u interessant vindt en waarnaar uw passie uitgaat. Op onze website www.hovorotterdam.nl staat ook alle informatie. Daar kunt u zich bovendien makkelijk online inschrijven. Wij hopen van harte u komend jaar (weer) als student van Hovo Rotterdam te kunnen begroeten.

Ad Hofstede, directeur Erasmus Academie Lya van Staveren, hoofd Hovo Rotterdam

Inhoudsopgave

Hovo Rotterdam 2013-2014, 200 jaar Koninkrijk

Voorwoord Felicitaties bij het lustrum, Hovo 25 jaar!

03 06

Index van alle programma’s op discipline

Jaarthema Hovo-essay Maria Grever

Lezingenreeks ‘Monarchie en democratie’

Rotterdam eerste semester

Rooster

Programma’s

Rotterdam tweede semester

Rooster

Programma’s

Den Haag eerste en tweede semester

103

Rooster

104

Programma’s

106

Dordrecht eerste en tweede semester

121

122

Rooster

Programma’s

124

Algemene informatie

133

Hovo Rotterdam

134

Faciliteiten Erasmus Universiteit Rotterdam

137

Hovo in Den Haag

138

Hovo in Dordrecht

139

Organisaties rond Hovo Rotterdam

139

Plattegrond Campus Woudestein

153

Inschrijfformulieren Contact

147 154 5

Felicitaties bij het lustrum

►Felicitaties bij het lustrum Prof.dr. H. Bart, emeritus hoogleraar Wiskunde, Erasmus Universiteit Rotterdam Voorzitter Commissie Hovo

Hovo Rotterdam: 25 jaar venster op mens en wereld Onze maatschappij is voor haar functioneren wezenlijk afhankelijk van de moderne wetenschap. Daarmee is een nauwe verwevenheid van wetenschappelijke activiteiten met ‘het economische’ een feit. Het is niet altijd zo geweest. In de lange aanloopfase naar de huidige situatie ziet men juist een krachtig accent op fundamenteel onderzoek. Zelfs daar waar economisch relevante toepassingen voor de hand lagen werden ze veelal niet gerealiseerd. Om een sprekend voorbeeld te geven: de vroege bestudering van de eigenschappen van getallen – veelal gekoppeld aan getallenmystiek – kwam veel eerder van de grond dan het voor de praktijk van alledag zo nuttige rekenen. Met dit voorbeeld raken we aan de Griekse Oudheid: dáár waar het begonnen is. Van de grote Griekse wijsgeer Plato is de uitspraak: Want heftig is dit gevoelen van de filosoof: het zich verwonderen; voor de filosofie is er geen ander begin dan dit. Een vergelijkbaar sentiment ligt onder een uitspraak van de Duitse fysicus en filosoof Von Weizsäcker die vrij weergegeven als volgt luidt: De wetenschap lost het raadsel niet op; ze verdiept het alleen maar. Gezien de huidige innige vervlechting van het wetenschappelijke en het economische domein hoeft het niet te verbazen dat voor de reguliere student tegenwoordig het nuttigheidsaspect van de wetenschap een nadrukkelijk accent krijgt. Voor hen die participeren in Hovo-activiteiten mag echter het Platoonse verwonderingselement nog de oude hoofdrol spelen. Hier gaat het nadrukkelijk om zaken die bijdragen aan een verbreding van het zicht op wereld en maatschappij. Zicht op de nog immer raadselachtige ‘buitenwereld’ van de natuurwetenschappen, op de rijk geschakeerde uitingen van de menselijke ‘binnenwereld’ in kunst, religie en filosofie, en op de politieke, economische, juridische en staatkundige ontwikkelingen die zich in een doorlopend historisch proces aftekenen. Dit hele panorama ontvouwt zich voor wie het onderwijsaanbod van Hovo Rotterdam over de afgelopen vijfentwintig jaar in ogenschouw neemt. En uit de consistent positieve reacties van de overgrote meerderheid van de deelnemers mag worden afgelezen dat het door Hovo nagestreefde doel daadwerkelijk wordt bereikt. Meer kan een jubilerende organisatie zich niet wensen.

Felicitaties bij het lustrum

►Felicitaties bij het lustrum Dr. Awee Prins, wetenschappelijk hoofddocent Faculteit Wijsbegeerte Erasmus Universiteit Rotterdam

Leren voor nu 25 jaar geleden gaf ik, samen met mijn leermeester Jan Sperna Weiland, de allereerste cursus “Beelden van de mens” voor een nog wat schuchter, maar tomeloos enthousiast gezelschap van pionierende Hovisten. Dat enthousiasme ging soms zo ver dat wij diep in de nacht gebeld werden met de vraag “Hoe het nu precies met het ‘Zijn’ bij Heidegger zat”. Mooie tijden. De lat lag overigens hoog in deze pionierende tijden: de cursisten schreven na afloop van de cursus een essay van minimaal tien pagina’s, dat intensief werd nabesproken met de welwillende, maar waar nodig ook strenge docenten. Het Hovo had gerust “Erasmus Senioren College” mogen heten! Terugblikkend op de – bij elkaar genomen – twaalf jaar dat ik binnen het Hovo heb mogen optreden, constateer ik dat de academische ambities iets zijn teruggeschroefd, maar dat een onmiskenbaar intellectueel feest behouden is gebleven. Het alleraardigste van het Hovo onderwijs is immers niet alleen dat de cursisten de eigen - vaak imposante - kennis en ervaring naar de les ‘meebrengen’, maar ook en vooral dat Hovo ‘leren voor nu’ is. De bijeenkomsten gaan niet om het realiseren van ‘eindtermen’ en kwalificaties voor de arbeidsmarkt; Hovo is gewijd aan ‘leren voor nu’: aan het verwerven van kennis en inzichten die het leven boeiend maken, verrijken, verdiepen en soms in een verrassend ander licht plaatsen. Dat lijkt mij overigens voldoende om toch de naamsverandering “Erasmus Senioren College” te overwegen!

►Felicitaties bij het lustrum Prof.dr. Alexander Rinnooy Kan voormalig rector magnificus Erasmus Universiteit Rotterdam

Bravo voor het Hovo Het Hovo bestaat 25 jaar en wordt daarmee zo niet oud, dan toch echt volwassen. Dat is iets om passend te vieren. Wat nu vanzelfsprekend is - de belangstelling van ouderen voor onderwijs op voor hen interessante terreinen - sprak 25 jaar geleden helemaal niet vanzelf. Toen het hoger onderwijs voor ouderen (de alternatieve naam van ‘laatste kans onderwijs’ sneuvelde al snel) in Rotterdam als experiment begon, was ik net benoemd tot rector van de universiteit. Marianne Ketting vroeg en kreeg een kleine subsidie vanuit het Studium Generale en zette Leo Stello aan het werk. De rest is geschiedenis, nu al 25 jaar lang. Er waren ooit zorgen over de toegankelijkheid van het Hovo en over de noodzaak van een gesubsidieerde deelnemersprijs. Met een blik op het welvarende Kralingen vond ik dat sterk overdreven. Er waren ook zorgen over de beschikbaarheid van docenten. Maar al spoedig bleek dat docenten zich geen prettiger publiek konden wensen dan de Hovo-ers. Zij zaten er omdat zij het wilden, niet omdat ze het moesten. Het Hovo is niet meer weg te denken, noch uit Rotterdam, noch uit de rest van Nederland. Nu ik zelf in de buurt kom van de doelgroep verheug ik mij erop te gaan profiteren van de eerste beslissing met financiële consequenties die ik in het College van Bestuur moest verdedigen. Vijftienduizend gulden kostte het. Wat is het een geweldige investering gebleken!

Hovo Rotterdam

►Felicitaties bij het lustrum Prof.dr. Henk Schmidt rector magnificus Erasmus Universiteit Rotterdam

Het plezier van geestelijke inspanning In 2013 viert Hovo Rotterdam haar 25-jarig bestaan. Al een kwart eeuw schuiven leergierige vijftig-plussers in de collegebanken van de Erasmus Universiteit. De rector magnificus van toen, prof.dr. Alexander Rinnooy Kan besloot samen met de hoogleraar Wijsbegeerte dr. Jan Sperna Weiland in 1988 dat ook de EUR in het kader van Leven Lang Leren een ‘université des troisième age’ binnen haar muren moest hebben. Ook ouderen - ongeacht de vooropleiding - moeten toegang hebben tot universitair onderwijs. Vandaar dat in Rotterdam – net als in andere universiteitssteden in Nederland en in Europa – een HOVO werd opgericht; Hoger Onderwijs Voor Ouderen. Hovo-Rotterdam, inmiddels onder de vleugels van Erasmus Academie, organiseert jaarlijks zo’n 100 cursussen, speciale lezingen, excursies en zelfs studiereizen. Sinds enige tijd zijn de activiteiten uitgebreid naar de regio Drechtsteden en naar Den Haag, bij het aan de Erasmus Universiteit verbonden Institute of Social Studies. De gemiddelde leeftijd van de Hovo-senioren ligt bij de nieuwe aowleeftijd, zo rond de 67. Ons onderwijs stopt niet in de jaren dat we jong volwassenen zijn. In de jaren erna neemt het belang van scholing omwille van de economische ontwikkeling, maar ook van de vorming van mondig burgerschap alleen maar toe. Dat geldt zeker voor de derde levensfase. Met het oprekken van de pensioenleeftijd en de vergrijzing van de samenleving, wordt onderwijs voor senioren steeds belangrijker. Al was het alleen al voor de gezondheid. En vlak de sociale contacten niet uit. Er zijn sterke aanwijzingen dat blijven leren ook op oudere leeftijd het geluk en daarmee indirect de gezondheid bevorderen. Zowel Hovo-Rotterdam als de Erasmus Universiteit vieren in 2013 een lustrum. Ik feliciteer Hovo met het 25-jarig bestaan en nodig u van harte uit bij het eeuwfeest van de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Index van alle programma’s

Index van alle programma’s op discipline CODE PROGRAMMA ► Architectuur 1313BC Geschiedenis van het wonen in Nederland 1323DC Oorsprong en ontwikkeling van het Nieuwe Bouwen

► Cultuurgeschiedenis

1314AL 1322BC 1322GC 1315ALH 1313ML

Herodotus Het epos van Gilgamesj Het Latijn is dood: leve het Latijn! Kunst in Den Haag in de 18de eeuw Summus Pontifex: het pausdom sinds 1800

► Economie

1315BL 1325AL

► Exacte

1321AL 1323AL 1325BL 1312BL 1313EL 1323KL

Getemde grote rivieren in vier werelddelen Het milieu in China

wetenschappen Opmerkzaamheid De Baas in je brein Van bacterie tot Kolibrie 850 miljoen jaar Europa De geschiedenis van de wiskunde in cultureel perspectief Wondere wereld van de wiskunde, voor mensen zonder wiskundeknobbel

► Filosofie

1311AC 1321BC 1311EL 1321DL 1313LL 1313OL 1314KC 1323FC en 1311GCH 1324HL 1314JL 1323LLH

Goudmijn van het denken, deel I Goudmijn van het denken, deel II Geschiedenis van de filosofie V: de eeuw van de Verlichting Spinoza Dostojewski als schrijver en cultuurfilosoof Gedachten en Hersenschimmen Leesgroep Taoïstische Teksten Een goede dood in Nederland: Keuzes rondom het levenseinde Wetenschap als cultureel verschijnsel Mystiek en andere buitengewone ervaringen Honderd Jaar Crisis - De politieke Filosofie van de afgelopen Eeuw

► Geschiedenis

1311CL 1312EL 1313DL en 1323ELD 1314HL 1324GL 1322FL 1311HCH 1313HCH 1321JCH 1323MCH 1314ELD 1322DL

Jaarthema: 200 jaar Koninkrijk Vrede van Utrecht (1713) ; wat goede diplomatie vermag! Grote geesten, smalle straten, onbekende grootheden uit 200 jaar koninkrijk Tien geruchtmakende veroordelingen in historisch perspectief I Tien geruchtmakende veroordelingen in historisch perspectief II 175 jaar Spoorwegen in Nederland 1000 jaar geschiedenis deel 4 1000 jaar geschiedenis deel 1 1000 jaar geschiedenis deel 5 1000 jaar geschiedenis deel 2 Onbestaanbaar beestenspul, fantasiewezens in de Middeleeuwen Don Carlos

► Godsdienstwetenschappen

1314CC 1323CC 1324AC 1321EC ► Interdisciplinaire

1312KC

Inleiding tot de Koran Lees maar, er staat niet wat er staat Jezus tussen joden en Grieken De orthodox-christelijke religie

wetenschappen Transities in de maatschappij

THEMA

dipl.ing. Birgit M. Jürgenhake dipl.ing. Birgit M. Jürgenhake

Index van alle programma’s

DOCENT

PAGINA

27 66

drs. Hein van Dolen 28 drs. Johan Peeters 67 dr. Stef Bugter 68 drs. Nelleke Kan - van Dishoeck 108 dr. Brian Heffernan 29 prof.dr. Meine Pieter van Dijk prof.dr. Meine Pieter van Dijk

30 70

prof.dr. Vincent Icke 71 prof.dr. Kees Brunia 72 prof.dr. Jelle Reumer 73 dr. Leo Minnigh 31 dr.ir. Teun Koetsier 32 drs. Erik Heijerman 74 prof.dr. Johan Peeter en prof.dr. Marli Huijer prof.dr. Johan Peeters en prof.dr. Marli Huijer dr. Henri Krop dr. Henri Krop prof.dr. Henk Woldring drs. Jan Lagendijk dr. René Ransdorp dr. Ton Vink prof.dr. Koo van der Wal prof.dr. Koo van der Wal drs. Jan Lagendijk

33 75 34 76 35 36 37 77 / 109 78 38 115

prof.dr. Maria Grever prof.dr. Hugo Roos drs. Han van der Horst mr. Ben Croon mr. Ben Croon prof.dr. Hugo Roos drs. Chris Nigten drs. Chris Nigten drs. Chris Nigten drs. Chris Nigten drs. Nelleke Kan- van Dishoeck prof.dr. Hugo Roos

20 39 40 / 129 41 79 80 107 106 117 116 125 81

drs. Hatice Kuşun 42 dr. Sijbolt Noorda 82 dr. J. van Schaik 83 drs. Arjiris Angelou 69

prof.dr. Jan Rotmans, dr. Derk Loorbach e.a.

Index van alle programma’s

Index van alle programma’s op discipline CODE PROGRAMMA ► Kunstgeschiedenis

1313AL 1323BL 1312DL 1313NL 1323HL 1312MLH 1322LLH 1312NLD 1322NLD 1313FLH 1322JC

Parallelle thema’s Landelijk Toscane Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen. Ook: 1314FL, 1314GL, 1314LL, 1315CL,1315DL, 1315EL Moderne kunst in de twintigste eeuw: van 1900 tot het postmodernisme Kunst van Nu Mondriaan en De Stijl Kunst en architectuur van de Gouden Eeuw De transformatie van Parijs en de geschilderde stadsgezichten Picasso en het artistiek kannibalisme Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen. Ook: 1313GLH Egyptische kunst in perspectief

► Letteren

1312AC 1312FL 1313CC 1321GL 1321HL 1321FL 1322AC 1324BL 1313JCD

Moderne Nederlandse poëzie 1950-1970 De kunst van het reizen Reisverhalen schrijven De Rus & het Westen: Russische schrijvers buiten Rusland Beelden van Rusland: werk van Nederlandse documentaire-makers Woord en beeld – intermedialiteit van beeldende kunst en literatuur Wiliam Shakespeare Het antieke Griekse Theater Reisverhalen schrijven

► Muziekwetenschappen

1312CL 1312HL 1312GL 1324DL 1322CC 1322KCH 1312LCH 1311JCD 1321KCD 1323JC 1311FC

Wagner Beethoven in de Doelen 200 jaar Nederlandse Muziekwetenschappen Muziekwetenschappen en politiek Wederzijdse invloed van Muziekwetenschappen & literatuur O Haupt vol Blutt und Wunden ‘Viva Verdi!’ Jauchzet, frohlocket! Kerstmuziek van Johann Sebastian Bach O Haupt vol Blutt und Wunden Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw Mozart: romanticus avant la lettre

► Politicologie

1324CL 1313KC 1324FL

en Recht

België op de tweesprong Voorbeeld of Schrikbeeld? Het Amerikaanse Politieke Systeem Verklaard. 200 jaar Rechten van de Mens in Nederland

► Psychologie

1311BL 1323GL 1314BL 1324JL 1312KLH 1322MLH en 1321CLD ► Sociale

1323GC 1311DL 1313FC 1321LL

Hoogtepunten uit de psychologie V Hoofdstukken uit de Evolutionaire Psychologie Inleiding in de pyschologie Inleiding in de persoonlijkheidspyschologie Gezonheidspsychologie Emoties en geheimen

wetenschappen

Nietzsche: een politiek denker? Sensoor / Levenskunst: filosofisch begrip en persoonlijke opgave Inspirerende Levensthema’s Nieuwe migratie in Europa

► Theaterwetenschappen

1313PC 1313HK

Theaterbezoek: Naar het Ro Theater! Kindercollege: Lang en gelukkig: familievoorstelling van het Ro Theater

THEMA

PAGINA

drs. Ernest Kurpershoek drs. Ernest Kurpershoek dr. Yvette de Groot drs. Johan Holtrop drs. Johan Holtrop drs. Johan Holtrop drs. Johan Holtrop drs. Johan Holtrop drs. Johan Holtrop dr. Yvette de Groot Huis van Horus / Janko Duinker BA

44 84 45 47 85 110 118 126 130 111 86

dr. Jacques Alblas ir. Karin Anema drs. Henk Weltevreden drs. Judith Janssen drs. Judith Janssen prof.dr. AndrĂŠ van Oudvorst dr. Jacques Alblas drs. Hein van Dolen drs. Henk Weltevreden

48 49 50 87 88 89 90 91 127

drs. Kees Wisse drs. Kees Wisse drs. Kees Wisse drs. Kees Wisse drs. Simon Burgers drs. Frans Jansen drs. Frans Jansen drs. Frans Jansen drs. Frans Jansen drs. Frans Jansen drs. Frans Jansen

51 52 53 92 93 119 113 124 128 94 54

dr. Paul van Velthoven Tanja Groenendijk-de Vos, MA prof.mr. Roel de Lange

95 55 96

prof.dr. Marise Born dr. Hans van de Braak dr. Andreas Wismeijer dr. Andreas Wismeijer dr. Andreas Wismeijer dr. Andreas Wismeijer

56 97 58 99 114 120 / 131

drs. J.N.M. Charmant prof.dr. Jan Baars prof.dr. Piet Houben, mw.Riet de Boer Marc van Ostaijen MSc MA

100 59 60 101

drs. Tobias Kokkelmans, Marjolijn van Heemstra, e.a. Ro Theater

61 62

Index van alle programmaâ&#x20AC;&#x2122;s

DOCENT

Hovo Jaarthema essay

Hovo Essay Monarchie en Democratie: een esthetisch ongemak Maria Grever Monarchie en Democratie: dat gaat niet samen. Maar hoe is het dan mogelijk dat in moderne democratieën zoals Engeland, Zweden, Denemarken, Spanje, België en Nederland een erfelijke monarchie bestaat? Fundament van de staat zijn deze Europese monarchen niet meer. Ze functioneren als icoon van een land, maar ze zijn ook handig om de kloof tussen politiek en burger te dichten. De rol van een koning staat allerminst vast. In de ene democratie heeft de monarch meer inhoudelijke invloed dan in de andere. Zo vervult de Engelse koningin Elizabeth II haar taak vooral door er te zijn. Op een politieke uitspraak kun je haar zelden of nooit betrappen. Haar kersttoespraken zijn volstrekt neutraal op het saaie af. Koningin Beatrix deelde soms wel prikjes uit in haar kersttoespraken. Of ze droeg een leuke japon om de installatie van een kabinet met een knipoog te onderstrepen. Anders dan in Engeland was de Nederlandse koningin tot voor kort intensief betrokken bij de formatie van kabinetten. In Denemarken wordt koningin Margrethe nog steeds tijdens de kabinetsformaties geraadpleegd, maar zij opent weer niet het parlementaire jaar. Dat doet de Deense minister-president. Hoe het ook zij, continuïteit, stabiliteit en zichtbaarheid zijn de pilaren van een erfelijke monarchie binnen een representatieve democratie. Hoe langer op de troon, hoe meer het respect van de koning kan toenemen - afhankelijk van zijn of haar sociale intelligentie. Ministers en Kamerleden komen en gaan. Koninklijk gezag steunt op een overgeërfde positie, niet op de dagelijkse politieke strijd, op ambitie of geweld. Anachronisme

Republikeinen in Nederland willen af van dit theatrale anachronisme. Hun argumenten zijn bekend. De monarch is geen gekozen staatshoofd, wat zich achter de muren van het paleis afspeelt is niet controleerbaar, het grote publiek wordt bedrogen met het sprookje van een zorgende koning of koningin terwijl de kosten intussen de pan uitrijzen. Aanhangers van de monarchie - ze zijn er in soorten en maten, van orthodox-protestanten tot liberalen en gematigde socialisten - wijzen meestal op de traditie die verbonden is met de geschiedenis van het Huis van Oranje Nassau en op het belang van symboliek en binding. Een veel gehoord argument is ook, ‘zolang ze het goed doen moet het zo maar blijven’. In alle debatten over zin en onzin van een erfelijke monarchie in een democratie krijgt

Hovo Jaarthema essay

echter één kwestie weinig aandacht: de afstand tussen representanten en gerepresenteerden. De zoveel besproken kloof tussen politiek en burgers is in die zin niet verkeerd. Integendeel. Die afstand of ruimte is juist noodzakelijk voor politici om de pluraliteit aan meningen en tegenstrijdige belangen te kunnen afwegen. Het punt is wel dat er iemand moet zijn die deze afstand overbrugt of beter gezegd, die deze ruimte op een respectabele wijze vult en beide groepen - representanten en gerepresenteerden - kan binden. Burgers zijn al gauw teleurgesteld in hun vertegenwoordigers en wantrouwen dikwijls het politieke spel. Representatie

De geschiedfilosoof Frank Ankersmit heeft in dit verband een zinnig onderscheid gemaakt tussen esthetische en mimetische vormen van representatie. De eerste vorm duidt op de afstand tussen gekozen vertegenwoordigers en kiezers. In de esthetische representatie gebruiken politici hun mandaat om zelfstandig en weloverwogen beslissingen te nemen. Ze luisteren naar de burgers maar gaan uit van een eigen verantwoordelijkheid. Zonder last of ruggespraak leveren ze hun bijdrage aan de politieke besluitvorming die ook rekening houdt met volgende generaties. In de mimetische vorm identificeren politici zich met hun kiezers. In deze representatie wordt de afstand zoveel mogelijk verkleind. De representanten zoeken de nabijheid van hun electoraat. Zij volgen de publieke opinie in enquêtes en politieke barometers en schrikken terug van impopulaire maatregelen. De lange termijn en de historische achtergronden doen er niet toe. Kortademigheid is het kenmerk van deze vorm. In de esthetische representatie kan een staatshoofd binnen de ruimte tussen representanten en gerepresenteerden een intermediaire rol vervullen als bovenpartijdig symbool van het politieke domein. Dat is wat er in moderne democratieën zoals in Nederland verwacht wordt van de monarch. Deze situatie heeft een interessante voorgeschiedenis. Sacrale voorstelling

In de vroegmoderne tijd steunde het absolute koningschap in Europa veelal op het droit divin. Het absolutisme toonde zich in een sacrale voorstelling van de vorst die hoog boven de maatschappelijke orde stond en die de staat als zijn eigendom beschouwde. Volgens dit model stond de vorst tegenover de gerepresenteerden van het volk. De Franse Revolutie en de Napoleontische oorlogen deden de

Hovo Jaarthema essay

Europese monarchieën op hun grondvesten schudden en toonde de kwetsbaarheid van het koningschap van het ancien régime. Daarvan waren vorsten zich sindsdien maar al te zeer bewust. In de loop van de negentiende eeuw verdween het absoluut koningschap in de meeste Europese landen door de toegenomen macht van het parlement en de constitutie. Bovendien werd de natiestaat het dominante kader van de gemeenschap, zowel in moreel als in politiek opzicht. Vorstenhuizen moesten zich aan deze nieuwe situatie aanpassen om te kunnen overleven. De overgang van werkelijke naar symbolische macht van de koning voltrok zich niet zonder slag of stoot. Elementen uit het ancien régime bleven in de constitutionele monarchie doorwerken of werden op ingenieuze wijze aangepast. Twee lichamen

Dat betrof ten eerste de notie van het duale lichaam van de koning. Uitgangspunt in deze oude legitimatiestructuur vormde de eenheid van staat en kroon. Om een oplossing te vinden voor de sterfelijkheid van de koning, maakte men een verschil tussen het natuurlijk en het politiek lichaam. Wanneer de koning stierf, werd de eerste in de rij van erfelijke (mannelijke) troongerechtigden onmiddellijk zijn opvolger. Deze middeleeuwse fictie is bekend geworden door het klassieke werk The king’s two bodies van Ernst Kantorowicz. De gedachte was dat het politieke lichaam ononderbroken aanwezig diende te zijn. Het voortbestaan van de staat kon in principe niet ondermijnd worden door een zwak gestel van een koning of door het inferieure lichaam van een koningin, omdat het onsterfelijke, politieke lichaam een volmaakt en geheiligd superlichaam was. Goddelijke krachten zouden de onvolkomenheden van het menselijk lichaam verwijderen. Op deze wijze werd de continuïteit van de dynastie en de bestuursmacht over het territorium gegarandeerd. Aldus ontwikkelde zich bij het overlijden van de koning het gebruik van de bezwerende formule ‘De koning is dood, leve de koning’. Deze redenering kon echter ook tegen de koning als persoon gebruikt worden om ‘de Koning’ als politiek lichaam te verdedigen. In dat geval volgde afzetting, moord of revolte zoals gebeurde met de Acte van Verlatinghe in 1581 in de Nederlanden ten opzichte van de Spaanse koning. Het duale lichaam van de koning is in de moderne tijd intact gebleven: bij overlijden of abdicatie van het natuurlijke lichaam blijft het politieke lichaam voortbestaan door erfopvolging; het politiek lichaam van de monarch representeert de natiestaat. Maar in een democratie kan de bevolking wel besluiten om de monarchie op te heffen. De constitutionele monarch representeert de bevolking niet in politieke zin, dat is het parlement. Zorgzaam Een tweede element is dat monarchen vasthielden aan oude rituelen en tradities. Ondanks de ‘genationaliseerde’ functie van de constitutionele monarchie, bleven ze hun optreden dikwijls uitdrukken met behulp van premoderne familiemetaforen. Zo presenteerden zij zichzelf vaak als zorgzame vader of moeder van hun volk, een beeld

Dynastie en loyaliteit

Een derde element van continuïteit was dat voor constitutionele monarchieën in de negentiende eeuw de eerste prioriteit nog lange tijd lag bij de versterking van hun dynastie in plaats van bij de natiestaat. Dit gebeurde onder meer door een uitgekiende huwelijkspolitiek. Leopold I van België wordt mede om die reden wel de eerste koning van Europa genoemd. Zijn nicht - de Engelse koningin Victoria – heette niet toevallig de grootmoeder van Europa. Haar dochters en zoons, kleinkinderen, neven en nichten waren in tal van Europese vorstenhuizen in getrouwd. Rond 1900 namen de internationale spanningen echter steeds meer toe en kregen monarchieën te maken met conflicterende loyaliteiten: supranationale vorstenfamilies stonden tegenover nationale vorstenhuizen. Bij huwelijken, doopfeesten en begrafenissen troffen de vorsten elkaar en werden latente spanningen soms (tijdelijk) bijgelegd. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog lukte dit niet meer. Nationale kabinetten bepaalden de politiek van een land. De loyaliteit van de vorstenhuizen was inmiddels verschoven van de internationale familienetwerken naar nationale verbanden, van de dynastie naar de natiestaat. De monarchie oriënteerde zich voortaan op haar functie als bovenpartijdig instituut in dienst van een door anderen gedicteerde nationale politiek. Vanuit deze achtergrond kregen constitutionele monarchen de rol van intermediair tussen overheid en burgers toebedeeld. Met hun publieke performance versterkten ze de esthetiek van de ruimte tussen overheid en burgers. Theater van de monarchie

In elk politiek systeem zitten irrationele elementen en black boxes, ook in de representatieve democratie. Al had de formele macht van de koning afgedaan, het theater van de monarchie verschafte wel waardigheid aan de politiek en maakte de werking ervan voor de massa begrijpelijk en aanvaardbaar. Het belang van deze esthetiek werd al in de negentiende eeuw door de Engelse journalist en econoom Walter Bagehot onderkend. Het monarchale ceremonieel verhulde de werkzaamheden van de regering zodat volgens Bagehot het ‘echte’ werk achter de schermen des te efficiënter uitgevoerd kon worden. In zijn befaamde boek The English Constitution (1870) noemde hij de schijn en de werkelijkheid van de macht ‘the dignified parts’ en de ‘efficient parts [ . . .] of the Constitution’. De ‘dignified parts’ hadden betrekking op de monarchie en de House of Lords, instellingen die een tot de verbeelding sprekend theater opvoerden. De ‘efficient parts’, Lagerhuis en kabinet, droegen zorg

Hovo Jaarthema essay

dat herinnert aan de gecultiveerde zorgzaamheid van de soevereine vorst voor zijn onderdanen. En omgekeerd werden moderne monarchen door hun omgeving als zodanig gezien. Een bekend voorbeeld is koningin Wilhelmina die tijdens de Tweede Wereldoorlog zo populair was dat ze als ‘Moeder des vaderlands’ werd beschouwd.

Hovo Jaarthema essay

voor het bestuur van het land. Elk onderdeel had op zich weer uiterlijke en zakelijke aspecten; ook de monarchie had zijn zakelijke kant. De ‘dignified parts’ van de monarchie waren belangrijk vanwege ‘the theatrical elements - those which appeal to the senses [. . .]’. Zij verhoogden de esthetiek die er school in de relatie tussen de ‘efficient parts’ en het volk. Symbolische macht

De magie die van de monarchie uitging, garandeerde een tamelijk zekere positie van de constitutionele monarch in de moderne natiestaat. Want al hadden ze steeds minder te vertellen, symbolische macht bleek een niet te onderschatten factor in de nieuwe politieke krachtsverhoudingen. De monarchie stimuleerde letterlijk de verbeelding van de nationale gemeenschap in een tijd dat dit kader voor velen nog niet vanzelfsprekend was. Vooral de rituelen van de monarchie oefenden op het grote publiek grote aantrekkingskracht uit. David Cannadine bracht dit verschijnsel treffend onder woorden: ‘Kings may not longer rule by divine right; but the divine rights of kings continue to beguile and to enchant - and to require explanation and analysis’. Het idee alleen al om dicht bij een koning of koningin te kunnen komen, al is het maar voor luttele seconden, kan mensen in de ban brengen. Een cruciale component van deze betovering was de mix van onbenaderbaarheid en nabijheid van de koninklijke familie. Rituelen en ceremonies zoals kroningen, huwelijken en de openingen van het parlement creëerden majesteitelijke afstand en magie en maakten zo de ruimte tussen maatschappij en staat voor het volk acceptabel en respectabel. Voor de zichtbaarheid en de continuïteit van de monarchie waren de moderne massamedia van onschatbare waarde. De aanwezigheid van de koning of koningin in reportages, gravures, cartoons en foto’s in de kranten overbrugden de verschillende ervaringen van mensen in de industrialiserende samenleving en bewerkstelligde een gevoel van verbondenheid met de natie. In de parlementaire democratie vormde het koningschap zodoende de symbolische belichaming van staat én volk. Ingrijpen in de politiek mocht niet meer. Maar de nieuwe politieke werkelijkheid van Kamer en Kabinet - in Nederland formeel sinds 1848 - had de afstand tussen gerepresenteerden en gekozen representanten verzakelijkt. De koning was nodig om deze kloof symbolisch te overbruggen en de verschillende geledingen in de samenleving verbinden. De koninklijke symboliek maakte de bestaande afstand tussen representant en gerepresenteerden aanvaardbaar en tegelijkertijd zichtbaar. Esthetische vormgeving van afstand en nabijheid

Constitutionele monarchen gebruikten in de negentiende eeuw een symbolische en rituele taal om hun invloed te behouden, maar ook om hun politieke kwetsbaarheid te verbergen. Dat gebeurt nog

Deze tekst is mede gebaseerd op de volgende publicaties • Remieg Aerts, Het aanzien van de politiek. Geschiedenis van een functionele fictie (Amsterdam 2009). • Frank Ankersmit, ‘Politieke representatie. Betoog over de esthetische staat’, in idem, De navel van de geschiedenis. Over interpretatie, representatie en historische realiteit (Groningen 1990) 266-291. • David Cannadine, ‘Introduction: divine rites of kings’, in David Cannadine and Simon Price eds., Rituals of royalty. Power and ceremonial in traditional societies (Cambridge 1992). • Gita Deneckere, Leopold I. De eerste koning van Europa 1790-1865 (Antwerpen 2011). • Maria Grever, ‘”Meer dan zichzelf”. Politiek en sekse bij koningin Beatrix’, in Coen Tamse ed., De stijl van Beatrix. De vrouw en het ambt (Amsterdam 2005) 73-96. • Harry Jansen, Maria Grever en Veronica Vasterling, ‘Politieke representatie: een drieluik’, in J. Linssen en E. van der Zweerde ed., Dwarse interventies (Amsterdam 2011) 55-77. • Ernst Kantorowitz, The king’s two bodies. A study in mediaeval political theology (Princeton 1957).

Hovo Jaarthema essay

steeds. Koningin Beatrix representeerde als staatshoofd het koninkrijk der Nederlanden, zij was lid van de regering en adviseerde op gezette tijden haar ministers, maar dit deed ze bij de gratie van de Nederlandse bevolking. Om het voortbestaan van de monarchie te garanderen was haar eerste prioriteit om de gunst van ‘het volk’ te winnen. Dat deed zij niet door populair te willen zijn. Zij creëerde eerder een artistieke, majesteitelijke afstand tot de bevolking en haar representanten. Uit haar loopbaan blijkt dat intelligent optreden van een koningin de esthetische ruimte tussen gerepresenteerde en representant kan versterken en de mimetische neiging van politici - hun populistische identificatie met het electoraat - kan verzachten. In Nederland is koningin Beatrix in overleg met de regering daar goed in geslaagd, omdat een evenwicht werd gevonden tussen esthetische rituelen die de nationale identiteit schragen zoals bij Prinsjesdag, Troonrede en Nationale Dodenherdenking enerzijds en de behoefte van de bevolking aan mimetische representatie bij volksfeesten als Koninginnedag en Bevrijdingsdag anderzijds. Om een succesvolle koning te zijn zal haar opvolger deze balans goed moeten bewaken: niet te populair en niet te hooghartig. Want laten we wel wezen, een gekozen staatshoofd ligt meer voor de hand. Dat besefte ook de vader van de troonopvolger, prins Claus. Een republiek is niet zo’n slecht idee. Van Willem-Alexander wordt daarom veel zelfbeheersing en inzicht in de esthetische vormgeving van afstand en nabijheid gevergd. Maar dat is nu eenmaal het ongemak van een erfelijke monarchie in een representatieve democratie zoals Nederland.

Jaarthema 2011/2012

Jaarthema 200 jaar Koninkrijk Ieder jaar kiest Hovo Rotterdam in nauwe samenspraak met de Commissie Hovo een jaarthema. Prof.dr. Maria Grever heeft een schitterende reeks lezingen gecoördineerd die vele thema’s van het koninkrijk belichten. De sprekers zijn allen experts op hun gebied. Ook andere programma’s hebben een link met dit thema. U herkent ze aan het jaarthemavignet.

1311CL Dag en tijd Maandag, 13.30 - 16.00 Locatie Woudestein Kosten €295,Hovo plusprijs €325,Aantal bijeenkomsten Elf van 2,5 uur

Lezingenreeks: Monarchie en Democratie Is de monarchie nog wel van deze tijd? Gaat het koningschap samen met democratie? Prangende vragen die juist in dit jaar actueel zijn. Niet alleen zijn we getuigen van een troonswisseling, de natie viert bovendien het tweehonderdjarig bestaan van het Koninkrijk der Nederlanden. In moderne democratieën is het koningschap niet langer het fundament van de staat, die rol is weggelegd voor de gekozen volksvertegenwoordiging. Toch lijken monarchieën probleemloos te kunnen bestaan in moderne democratieën zoals Engeland, Zweden, Noorwegen, Denemarken, Spanje, België en Nederland. Hun rol is thans veel meer ornamenteel en samenbindend. Republikeinen vragen zich hardop af of dit theatrale anachronisme van overgeërfde posities en macht nog wel van deze tijd is; zij willen een republiek. Hun argumenten zijn bekend: de monarch is geen gekozen staatshoofd, je kunt er niet na een termijn weer vanaf. Aanhangers van de monarchie - ze zijn er in soorten en maten wijzen daarentegen op de traditie, de verbondenheid met de geschiedenis van het Huis van Oranje Nassau en op het belang van symboliek en binding. ‘Zolang ze het goed doen, moet het zo maar blijven’. In dit debat tussen voor en tegenstanders van een erfelijke monarchie in een democratie krijgt echter één kwestie weinig aandacht: de afstand tussen representanten (politici) en gerepresenteerden (kiezers). De veelbesproken kloof tussen politiek en burgers is weliswaar noodzakelijk voor politici om de pluraliteit aan meningen en tegenstrijdige belangen te kunnen afwegen. Het punt is wel dat er iemand moet zijn die deze afstand overbrugt of beter gezegd, die deze ruimte op een respectabele wijze vult en beide groepen - representanten en gerepresenteerden - kan binden. In Nederland verwacht men dat de koning als staatshoofd deze afstand tussen politiek en burger symbolisch overbrugt. Hij vervult een bemiddelende rol tussen staat en samenleving, tussen politici en de bevolking, als bovenpartijdig symbool van het politieke domein.

Voor meer achtergrondinformatie zie het essay dat bij deze lezingenreeks hoort: Maria Grever, Monarchie en Democratie: een esthetisch ongemak (pag. 14). Prof.dr. M.C.R. (Maria) Grever is hoogleraar Theorie en Methoden van de Maatschappijgeschiedenis en directeur van het Centrum voor Historische Cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zij publiceert regelmatig over de monarchie en zit in de kernredactie van de drie koningsbiografieën Willem I, II en III die op 29 november worden gepresenteerd. Van de Hovo lezingenreeks ‘Monarchie en Democratie’ is zij inhoudelijk coördinator

7 oktober 2013 Het duale lichaam van de vorst Prof.dr. M.C.R. (Maria) Grever 21 oktober 2013 Opmaat naar de Bataafse Republiek Dr. J.G.M.M.(Joost) Rosendaal 4 november 2013 De monarchie als revolutionaire gedachte in Europa Dr. Th.H. (Thomas) von der Dunk 11 november 2013 De regering van de drie Koningen: Willem I Dr. J.P.M. (Jeroen) Koch 18 november 2013 De regering van de drie Koningen: Willem II Dr. J.C. (Jeroen) van Zanten

2 december 2013 Koningschap: gekooid charisma Prof.dr. J.Th.J. (Joop) van den Berg 10 februari 2014 De positie van de Nederlandse koninginnen Prof.dr. W.D.E. (Mieke) Aerts 24 februari 2014 Rituelen van het koningschap Prof.dr. C.A. (Coen) Tamse 10 maart 2014 De staatsrechtelijke positie van modern koningschap Dr. N.S. (Nick) Efthymiou 7 april 2014 De rol van de media Prof.dr. H.B.M. (Huub) Wijfjes

25 november 2013 De regering van de drie Koningen: Willem III Dr. Dik van der Meulen

Jaarthema 2011/2012

In de Hovo jaarthemareeks ‘Monarchie en Democratie’ komen deze en andere grote thema’s aan bod die de voorgeschiedenis en de werking van de huidige monarchie in Nederland belichten.

022

eerste semester Rotterdam

023

Hovo Rotterdam 1ste semester

Eerste semester – Rotterdam

DAG TIJD PROGRAMMA MAANDAG 10.00 - 12.30 Goudmijn van het denken, deel I 10.00 - 12.30 Hoogtepunten uit de psychologie V 13.30 - 16.00 Jaarthema: 200 jaar Koninkrijk 13.30 - 16.00 Sensoor / Levenskunst: filosofisch begrip en persoonlijke opgave 14.00 - 16.00 Geschiedenis van de filosofie V: De eeuw van de Verlichting 13.30 - 16.00 Mozart: romanticus avant la lettre Dinsdag 10.00 - 12.30 Moderne Nederlandse poëzie 1950-1970 10.00 - 12.30 850 miljoen jaar Europa 10.00 - 12.30 Wagner 10.00 - 12.30 Transities in de maatschappij 13.30 - 16.00 De kunst van het reizen 13.30 - 16.00 Vrede van Utrecht (1713); wat goede diplomatie vermag! 13.30 - 16.00 Beethoven in de Doelen 13.30 - 16.00 200 jaar Nederlandse muziek 13.30 - 15:30 Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen Woensdag 10.00 - 12.30 Geschiedenis van het wonen in Nederland 10.00 - 12.30 Reisverhalen schrijven 10.00 - 12.30 Grote geesten, smalle straten, onbekende grootheden uit 200 jaar koninkrijk 10.00 - 12.30 Parallelle thema’s 10.45 - 13.15 De geschiedenis van de wiskunde in cultureel perspectief 13:00 - 16.00 Inspirerende Levensthema’s 13.30 - 15.30 Kindercollege: Lang en gelukkig: familievoorstelling van het Ro Theater 13.30 - 16.00 Dostojewski als schrijver en cultuurfilosoof 13.30 - 16.00 Summus Pontifex: het pausdom sinds 1800 13.30 - 16.00 Gedachten en Hersenschimmen 13.30 - 16.00 Moderne kunst in de twintigste eeuw: van 1900 tot het postmodernisme 13.30 - 16.00 Voorbeeld of Schrikbeeld? Het Amerikaanse politieke systeem verklaard 16.00 - 18.00 Theaterbezoek: Naar het Ro Theater! Donderdag 10.00 - 12.30 Inleiding tot de Koran 10.00 - 12.30 Inleiding in de pyschologie 10.00 - 12.00 Herodotus 10.30 - 12.30 Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen 13.30 - 15.30 Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen 13.30 - 16.00 Tien geruchtmakende veroordelingen in historisch perspectief I 13.30 - 15.30 Mystiek en andere buitengewone ervaringen 13.30 - 16.00 Leesgroep Taoïstische Teksten 18.30 - 20.30 Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen Vrijdag 10.00 - 12.30 Getemde grote rivieren in vier werelddelen 10.30 - 12.30 Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen 13.30 - 15.30 Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen

CODE

SOORT

THEMA

prof.dr. Johan Peeter/ prof.dr. Marli Huijer 1311AC Cursus prof.dr. Marise Born 1311BL Hoorcollege prof.dr. Maria Grever 1311CL Hoorcollege prof.dr. Jan Baars 1311DL Hoorcollege dr. Henri Krop 1311EL Hoorcollege dr. Frans Jansen 1311FC Cursus dr. Jacques Alblas 1312AC Cursus dr. Leo Minnigh 1312BL Hoorcollege drs. Kees Wisse 1312CL Hoorcollege prof.dr. Jan Rotmans, dr. Derk Loorbach e.a. 1312KC Cursus ir. Karin Anema 1312FL Hoorcollege prof.dr. Hugo Roos 1312EL Hoorcollege drs. Kees Wisse 1312HL Hoorcollege drs. Kees Wisse 1312GL Hoorcollege dr. Yvette de Groot 1312DL Hoorcollege dipl.ing. Birgit Jürgenhake 1313BC Cursus drs. Henk Weltevreden 1313CC Cursus drs. Han van der Horst 1313DL Hoorcollege drs. Ernest Kurpershoek 1313AL Hoorcollege dr.ir. Teun Koetsier 1313EL Hoorcollege prof.dr. Piet Houben, mw. Riet de Boer 1313FC Cursus Ro Theater 1313HK Hoorcollege prof.dr. Henk Woldring 1313LL Hoorcollege dr. Brian Heffernan 1313ML Hoorcollege drs. Jan Lagendijk 1313OL Hoorcollege drs. Johan Holtrop 1313NL Hoorcollege Tanja Groenendijk-de Vos, MA 1313KC Cursus drs. Tobias Kokkelmans, Marjolijn van Heemstra, e.a. 1313PC Cursus drs. Hatice Kurşun 1314CC Cursus dr. Andreas Wismeijer 1314BL Hoorcollege drs. Hein van Dolen 1314AL Hoorcollege dr. Yvette de Groot 1314FL Hoorcollege dr. Yvette de Groot 1314GL Hoorcollege mr. Ben Croon 1314HL Hoorcollege prof.dr. Koo van der Wal 1314JL Hoorcollege dr. René Ransdorp 1314KC Cursus dr. Yvette de Groot 1314LL Hoorcollege prof.dr. Meine Pieter van Dijk 1315BL Hoorcollege dr. Yvette de Groot 1315CL Hoorcollege dr. Yvette de Groot 1315DL Hoorcollege

PAGINA 33 56 20 59 34 54 48 31 51 43 49 39 52 53 45 27 50 40 44 32 60 62 35 29 36 47 55 61 42 58 28 45 45 41 38 37 45 30 45 45

Hovo Rotterdam 1ste semester

DOCENT

026

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Architectuur

De geschiedenis van het Wonen in Nederland Dipl.ing. Birgit Jürgenhake

“Wat het karakter en eigen gezicht van Nederland bepaalt zijn niet paleizen of kantoren, operagebouwen of monumenten, maar de geleefde collectieve realiteit waarin bewoners van dag tot dag wonen.” (A. Betsky in: GeWoon Architectuur, Wonen in Nederland 1850-2004 p. 6) Nederland staat heel bekend om zijn woon-architectuur. Denkt men aan de gebouwde omgeving in Nederland, dan denkt men in eerste instantie aan grachtenpanden in Amsterdam of aan spraakmakende vernieuwende woningbouwprojecten. De cursus is een ontdekkingstocht langs de geschiedenis van het wonen in Nederland. We gaan zelfs kort in op de eerste nederzettingen in de prehistorie in de Lage Landen en we eindigen in de eenentwintigste eeuw. Door de toenemende technische mogelijkheden veranderde zowel de constructie van het huis als ook veel details. Het huis maakte een ontwikkeling van hout naar steen door. Het raam ontwikkelde zich van een glasloos luik tot een groot glazen raam. Het toenemende wooncomfort veranderde de woonhuizen ruimtelijk en er werd steeds meer waarde aan het uiterlijk gehecht. Er ontstonden modes in de architectuur van het woonhuis. Maatschappelijke normen en waardes hadden invloed op het woonhuis. Begin twintigste eeuw was de overheid sterk betrokken bij het ontwikkelen van woonwijken in Nederlandse steden en heeft daarmee de woningbouw beïnvloed. We zullen onze cursus met een kritisch betoog over het wonen in Nederland in het heden eindigen. Wordt het gezicht van Nederland nog steeds bepaald door de geleefde collectieve realiteit waarin bewoners van dag tot dag wonen?

Dipl.ing. B.M. Jürgenhake is architect, werkt als assistent professor aan de Faculteit Architectuur van de TU Delft en als docent voor het HOVO onderwijs. (Daarnaast werkt zij op dit moment aan een studie over de gevel in de Nederlandse woningbouw – waardevoorstellingen, cultuurpolitieke en sociale invloed op representatie en privaatheid van de gevel van het woongebouw).

027 27

1313BC Data 25 september 2, 9, 16, 30 oktober 6, 13, 20, 27 november 4 december 2013 Dag en tijd Woensdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 280,Hovo plusprijs € 310,Aantal bijeenkomsten Acht colleges van 2,5 uur en 2 excursies Literatuur MaartenJan Hoekstra: Huis, tuin en keuken, Wonen in woorden door de eeuwen heen, ISBN 978-90-450-0083-1 Bijzonderheden Excursies 1: Stadswandeling door een karakteristiek vestingstadje, voor ervaring van de Gouden Eeuw 2: Rondwandeling door een hedendaags woongebied. De cursist wordt gestimuleerd om er ook zelf op uit te gaan en huizen of woonwijken te bezoeken.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Geschiedenis

Herodotus’ Historiën en andere ontdekkingsreizigers Drs. Hein L. van Dolen

De Griekse historicus Herodotus (circa 480-430 v. Chr.) heeft veel eretitels gekregen. In de oudheid stond hij al bekend als ‘vader der geschiedenis’ en tegenwoordig noemt men hem eerder ‘vader der Data 14, 21, 28 november journalistiek’ en ‘eerste wereldreiziger’. Zijn indrukwekkende boek, 12 december 2013 Historiën, is grensverleggend en letterlijk grensoverschrijdend geweest. Dag en tijd In deze hoorcollegereeks worden zijn methode, zijn bronnen, en Donderdag, 10.00 - 12.30 eigen onderzoekingen besproken, zijn plezier om gewoonten en eiLocatie genaardigheden van vreemde volkeren te beschrijven. Wat is fantaWoudestein sie geweest en wat werkelijkheid? Is het al vroeg gemaakte verwijt dat hij maar wat uit zijn duim zoog, wel verdiend? Vragen worden Kosten besproken, zoals: hoe hij reisde, over land en zee, hoe hij aan zijn €125,inlichtingen kwam, welke theorieën hij had over de uiterste randen Hovo plusprijs van de aarde en hoe zijn wereldbeeld eruit zag. €155,Maar ook komen de ontdekkingsreizen van anderen, soms door Herodotus bij name genoemd, aan de orde. Van enkelen zijn fragAantal bijeenkomsten menten van hun reisverslagen bekend, en er is zelfs een bijna volVier van 2,5 uur ledige, in het Grieks vertaalde, versie van een vaart om de westkust Literatuur van Afrika door de Puniër Hanno. Dat de Grieken een levendige (aanbevolen) fantasie hadden, blijkt ook uit hun bedachte ‘ontdekkingen’ van Herodotos, Het verslag van wonderlanden als Utopia, Thule en Atlantis. Uiteraard zijn daar – mijn onderzoek [Histotypisch Grieks – weer parodieën op gemaakt, bijvoorbeeld door de riën], vertaald, ingeleid en komedieschrijver Aristofanes en de alleskunner Lucianus, en ook geannoteerd door Hein L. van Dolen. Uitgeverij SUN, die komen tijdens de colleges ter sprake.

1314AL

Amsterdam. Vierde druk: augustus 2007. ISBN: 978 90 6168 583 8 (paperbackeditie) Prijs €29,50

Bijzonderheden Bij deze cursus wordt een studiereis georganiseerd. Zie pagina 151.

Drs. H.L. van Dolen is werkzaam als vertaler, publicist en reisleider. Hij heeft een groot aantal publicaties op zijn naam staan, zoals de veelgeprezen vertalingen van het werk van Herodotus, komedies van Aristofanes, tragedies van Sophocles, Fabels van Aisopos en Verzwegen verhalen van Procopius. Bovendien heeft hij boeken geschreven over de Griekse mythologie, Romeinse verhalen, en de Byzantijnse geschiedenis.

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Cultuurgeschiedenis

Summus pontifex. Het pausschap en de moderniteit sinds 1800 Dr. Brian Heffernan

Er zijn maar weinig religieuze instituten die in het ontkerkelijkte West-Europa nog regelmatig zoveel stof doen opwaaien als het pausschap. Sinds de jaren zestig is de paus ook voor katholieken een controversieel figuur geworden, wiens uitspraken over moraal en geloofsleer vaak op harde kritiek kunnen rekenen. Maar het pausschap spreekt ook tot de verbeelding, zoals bleek uit de uitgebreide media-aandacht voor het aftreden van Benedictus XVI en de keuze van paus Franciscus. Bovendien is er een onverminderd grote stroom boeken en films waarin het Vaticaan een al dan niet sinistere hoofdrol is toebedeeld. Continuïteit lijkt een van de meest fundamentele karakteristieken van dit instituut, of het nu als achterhaald wordt gekritiseerd of als stabiel en richtinggevend wordt geprezen. Maar wie de geschiedenis van het recente pausschap bekijkt komt al snel grondige veranderingen op het spoor. In de negentiende eeuw kon de paus steeds minder vertrouwen op de steun van de katholieke vorsten. Hij moest op zoek naar een nieuwe machtsbasis, en vond die in de katholieke volksmassa’s. De mobilisatie van gewone katholieken was het grote werk waaraan de pausen decennialang hun aandacht gaven. De nieuwe band tussen de paus en het wereldwijde katholieke volk bracht de nodige veranderingen met zich mee in de concipiëring en enscenering van het pausschap. De twintigste eeuw stelde weer zijn eigen uitdagingen, en de antwoorden die de pausen daarop boden gaven het instituut zijn huidige vorm. Deze cursus analyseert in zes colleges de belangrijkste stadia die het pausschap sinds 1800 heeft doorlopen en legt zo de moderne wordingsgeschiedenis van het instituut bloot. Achter de façade van continuïteit blijkt een verrassend flexibele instelling schuil te gaan die op vaak succesvolle wijze wist in te spelen op de moderniteit.

Dr. B.J. (Brian) Heffernan is historicus, studeerde geschiedenis in Leiden, katholieke theologie in Utrecht. Hij promoveerde aan de National University of Ireland op het onderwerp ’de Ierse katholieke clerus en politiek geweld’. Daarna deed hij als postdoc aan de Universiteit Antwerpen onderzoek naar de geschiedenis van de Nederlandse augustijnen. Hij bezocht vele kerkelijke archieven, waaronder het Vaticaans Geheimarchief.

1313ML Data 9, 16, 30 oktober 6, 13, 20 november 2013 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 180,Hovo plusprijs € 210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Economie

Getemde grote rivieren in vier werelddelen: bron van economische ontwikkeling of van conflict? Prof.dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent), e.a. Japan heeft bijna al zijn rivieren van een betonnen bodem voorzien. China legt her en der dammen aan in grensoverschrijdende rivieren zoals acht dammen in de Mekong, hetgeen in de benedenstroomse Data 4, 11, 18 oktober landen zoals Laos, Cambodja en Vietnam, niet in dank wordt af1, 8, 15 november 2013 genomen. De Verenigde Staten breken ieder jaar meer dammen af dan er in Afrika bijgebouwd worden. Leiden die ingrepen tot Dag en tijd economische ontwikkeling of zijn het bronnen van conflict? Ethiopië bouwt een grote dam in de Blauwe Nijl en de Egyptenaren Vrijdag, 10.00 - 12.30 dreigen die dam op te blazen. De Verenigde Staten hebben het Locatie ene jaar last van overstromingen en kampen het andere jaar met Woudestein droogte, mogelijk ten gevolge van klimaatsverandering. Getemde grote rivieren waren in verschillende werelddelen bronnen van beKosten schaving, maar lijken dat nu niet meer te zijn. Zullen de sneller €180,smeltende gletsjers in de Alpen tot meer water in de Rijn leiden. Wij Hovo plusprijs proberen tegenwoordig in Nederland ruimte voor water te creëren, €210,maar is het wel genoeg? Dit soort voorbeelden worden geanalyseerd om beter voorbereid te zijn op wat klimaatsverandering en Aantal bijeenkomsten menselijk ingrijpen in rivieren kan bewerkstelligen. Zes van 2,5 uur Ook de actualiteit van deze problematiek zal aan de orde komen.

1315BL

Bijzonderheden In september 2014 verzorgt VNC Asia Travel een Manzurije – Innermongolië reis, zie: www.vnc.nl/HOVORotterdam

Prof.dr. M.P. van Dijk was van 1999 tot 2011 bijzonder hoogleraar Stedelijk management in opkomende economieën aan de Economische Faculteit van de EUR en is nu full professor of urban mangement aan het Internationale Institute of Social Studies van de EUR, in Den Haag. Daarnaast is hij sinds 2001 gewoon hoogleraar Water Services Management aan het UNESCO-IHE Institute for Water education in Delft.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Exacte wetenschappen Geologie 850 miljoen jaar Europa een geologische geschiedenis Dr. Leo Minnigh In zes hoorcolleges wordt een schets gegeven van 850 miljoen jaar geologische geschiedenis van Europa. Europa blijkt een legpuzzel van stukjes die overal vandaan lijken te komen en die uiteindelijk de huidige kaart vormen. Uit het soort gesteente, de ouderdom, de mineraal- en fossielinhoud en nog meer gegevens, kunnen conclusies worden getrokken over de verdeling van land en zee, het klimaat en de plaats op de aardbol. Zo zijn paleo-geografische reconstructies te maken waaruit het kaartbeeld kan worden gevormd. Het voorstellingsvermogen wordt daarbij op de proef gesteld, temeer omdat zowel in ruimte als in tijd wordt gedacht. De meeste gesteentes die in Europa voorkomen, zijn geologisch gesproken jong. Slechts op enkele plaatsen komen echt oude gesteentes voor, zoals in Finland en Zweden. Daar beginnen we dan ook met onze reconstructie van het verleden. We eindigen in ons eigen land. In de stappen daartussen passeren we ‘momenten’ van massale uitsterving of juist ‘supersnelle’ evolutie waarbij vele nieuwe levensvormen het licht zien, we zien oceanen verschijnen en weer verdwijnen en er zijn periodes van gebergtevorming en vulkanisme.

Dr. L.D. Minnigh studeerde geologie in Leiden. Hij was visiting professor in Brazilië, heeft bij verschillende geologische adviesbureaus gewerkt en was wetenschappelijk informatie-specialist aardwetenschappen bij de TU Delft.

1312BL Data 1, 8,15, 29 oktober 12, 19 november 2013 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 180,Hovo plusprijs € 210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur Bijzonderheden Dit is een herhaling van de gelijknamige cursus uit 2010.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Exacte wetenschappen Wiskunde

De geschiedenis van de wiskunde in cultureel perspectief Dr.ir. Teun Koetsier

1313EL Data 9, 16, 30 oktober 6, 13, 27 november 2013 Dag en tijd Woensdag, 10:45 – 13:15 Locatie Woudestein Kosten €180,Hovo plusprijs €210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur

De wiskunde heeft altijd een boeiende rol gespeeld in zowel praktische toepassingen als theoretische verdieping. In deze cursus krijgt u een overzicht van de geschiedenis van de wiskunde in vogelvlucht, met nadruk op de context en verrassende wendingen. Ook bestuderen we fragmenten van eenvoudige oude teksten. Inzicht in de eigenschappen van getallen en meetkundige figuren stelde de vroege landbouwculturen in staat om praktische problemen op te lossen zoals kalenderberekeningen, de bouw van altaren en het voeren van een boekhouding. Binnen de Griekse cultuur kwam de nadruk juist op zuivere wiskunde te liggen en stelde men hoge eisen aan de wiskundige bewijsvoering. Wiskunde wordt soms zelfs beoefend op religieuze of filosofische gronden. Bij Archimedes en – in de Renaissance – bij Simon Stevin ging zuivere wiskunde samen met ingenieurschap. Tijdens de Verlichting (zeventiende en achttiende eeuw) nam het optimisme over de wiskunde een ongekende vlucht: de nieuw ontwikkelde analytische meetkunde en de differentiaal- en integraalrekening zouden alle problemen op wiskundige wijze kunnen oplossen! Met de bewijsvoering nam men het echter minder nauw – in de negentiende eeuw zien we hernieuwde aandacht voor de grondslagen van de wiskunde. Ook ontstaan volledig nieuwe theorieën, zoals nieuwe meetkunden en de theorie van de oneindige verzamelingen van Georg Cantor. Die spectaculaire ontwikkelingen culmineren in botsende opvattingen over wat wiskunde eigenlijk is, met als gevolg een beruchte machtsstrijd tussen onze landgenoot L.E.J. Brouwer en de Duitse wiskundige David Hilbert.

Dr.ir. Teun Koetsier studeerde in Delft, Nijmegen en aan Stanford University en promoveerde op een onderwerp op het grensvlak van geschiedenis en filosofie van de wiskunde. Is als historicus en filosoof verbonden aan de Faculteit Exacte Wetenschappen van de Vrije Universiteit.

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Filosofie

Goudmijn van het denken I Grote denkers over aandachtig denken Prof dr. Marli Huijer, drs. Johan Peeters, drs. Frank Meester In deze collegereeks staan primaire filosofische teksten centraal. Wie voor het eerst klassieke filosofische teksten leest zal vaak verbaasd zijn over de actualiteit ervan. Elk college bestaat uit twee delen. Het eerste deel is een hoorcollege over de achtergrond van tekst en filosoof. Het tweede deel is een werkcollege: een gezamenlijke ‘close reading’. U gaat dan nauwkeurig de tekst lezen en bespreken wat de actualiteit ervan is. Dit deel vraagt dus om actieve deelname. Daarvoor is het ook van belang dat u de tekst van te voren steeds aandachtig heeft gelezen. In het voorjaar volgt deel twee van deze cursus waarin tien andere filosofische teksten centraal staan. De thema’s die aan bod komen zijn: - Alle tradities overboord? - Kennis in de beroepspraktijk - Horen, zien en klikken- Macht in organisatiesDe mens een vrij wezen?

1311AC Data 30 september 7, 14, 28 oktober 4, 11, 18, 25 november 2 en 9 december 2013 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 395,Hovo plusprijs € 425,Aantal bijeenkomsten Tien van 2,5 uur

Prof.dr. L.M. Huijer is bijzonder hoogleraar Filosofie aan Erasmus Universiteit en lector Filosofie aan De Haagse Hogeschool. Ze is opgeleid tot huisarts en filosoof en was coördinator van de Junkiebond, promoveerde in de filosofie en was eerder hoogleraar Gender en Biomedische Wetenschappen aan de Universiteit van Maastricht. Drs. J.C.J. Peeters studeerde sociologie, filosofie en theologie aan de Universiteit Tilburg. Hij was als docent verbonden aan De Haagse Hogeschool, hij schreef het boek Globalisering en identiteit (2007). Drs. F. Meester, studeerde filosofie en algemene literatuurwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkt als assistent-lector Filosofie en Beroepspraktijk aan De Haagse Hogeschool. Hij is actief als schrijver en publicist voor onder andere de Volkskrant, Trouw en Filosofie Magazine.

Literatuur Marli Huijer en Frank Meester: Goudmijn van het denken. Boom 2012. ISBN 978 94 6105 783 9 Prijs € 26,90 Maximum aantal deelnemers 18 Bijzonderheden Studiebelasting: 10 hoorcolleges van 60 minuten en 10 close-readings van 60 minuten; 2 tot 3 uur zelfstudie per week (ca. 15 pagina’s tekst per week)

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Filosofie

Geschiedenis van de filosofie V De eeuw van de Verlichting Dr. Henri Krop

De achttiende eeuw is de eeuw van de Verlichting. In deze periode is niet alleen de grondslag van de moderne filosofie gelegd, maar volgens velen ook van onze huidige cultuur en samenleving. Niet Data 7, 14 , 28 oktober langer leefde de mens in wereld die hij zag als een afspiegeling van 4, 11, 18, 25 november een transcendente ‘De stad Gods’, maar sinds ‘de copernicaanse 2 en 9 december 2013 wending’ meende hij door zelf te denken en te handelen ‘De stad Dag en tijd van de mens’ op aarde te kunnen en zelfs te moeten realiseren. Gezien de nauwe verwevenheid van de wijsbegeerte en de algeMaandag, 14:00 – 16.00 mene cultuur zal in het begin van deze reeks colleges aandacht Locatie worden besteed aan de oude en nieuwe beelden van de VerlichWoudestein ting, zoals van Ernst Cassirer (Die Philosphie der Aufklärung 1933) en Jonathan Israel (Radical Enlightenment 2001). Kosten De verandering van denken en mentaliteit in de achttiende eeuw €250,leidde tot een structurele transformatie van de filosofie. De naHovo plusprijs tuurfilosofie verzelfstandigde zich waardoor de filosofie van haar €280,traditionele hart ontroofd werd en de metafysica werd van haar troon gestoten en vervangen door de antropologie. In de plaats Aantal bijeenkomsten van de natuurfilosofie kwamen nieuwe vakken op als de esthetica, Negen van 2 uur de godsdienstwijsbegeerte en de geschiedfilosofie. Deze ontwikkelingen zullen worden gevolgd aan de hand van centrale verlichtingsdenkers als Leibniz, Bayle, Hume, Rousseau, Lessing en Kant. In het eerste uur van de colleges zal het algemene kader worden geschetst en in het tweede uur zal nader worden ingegaan op een kerntekst van de filosoof.

1311EL

Dr. H.A. Krop (1954) is als docent Geschiedenis van de wijsbegeerte verbonden aan de Faculteit Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is gepromoveerd op een proefschrift over de verhouding tussen de theologie en metafysica bij Johannes Duns Scotus (1265-1309). Van zijn hand verscheen een vertaling van Spinoza’s Ethica.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Filosofie

Dostojewski als schrijver en cultuurfilosoof Prof.dr. Henk Woldring

De Russische schrijver Fjedor Michailowits Dostojewski (1821-1881) heeft zijn roem niet alleen te danken aan de spannende verhalen die hij schreef, maar ook aan zijn psychologische en sociologische inzichten. Deze inzichten komen reeds naar voren in zijn eerste, kleine romans: Arme mensen, De dubbelganger, De verstotene, Aantekeningen uit het dodenhuis, De vernederden en gekrenkten en Aantekeningen uit het ondergrondse. Bovendien komt een toenemende morele en filosofische diepgang tot uitdrukking in zijn grote romans: Misdaad en straf, De idioot, Boze geesten en De gebroeders Karamazow. Dostojewski’s morele en filosofische ideeën kwamen voort uit zijn visie op de cultuur en religie van het Russische volk – het volk dat volgens hem een bevrijdende ‘missie’ voor de mensheid had te vervullen. In de cursus wordt eerst aandacht besteed aan enkele kleine romans van Dostojewski. Daarna komen zijn grote romans aan de orde, waarin ook zijn kritiek naar voren komt op de West-Europese samenleving en haar morele en filosofische ideeën. De cursus spitst zich toe op Dostojewski’s kritiek op de invloed van westerse filosofische ideeën in Rusland (onder andere van het marxisme). Lenin zou later voor de verbreiding van het marxisme in Rusland juist aansluiting zoeken bij de bevrijdende ‘missie’ van het Russische volk. Een andere toespitsing krijgt de cursus in die bevrijdende of ‘messiaanse’ missie van het Russische volk, die op gespannen voet stond met ‘joods messianisme’, en die een voedingsbodem vormde voor pogroms in Rusland, en voor het onderdrukken (tot vandaag) van kritiek die de politieke heersers niet zint.

Prof.dr. E.S. Woldring (1943) is Nederlands politicus en sinds 1986 hoogleraar politieke filosofie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Tevens was hij van 1999 tot 2007 als lid van het CDA, lid van de Eerste Kamer waar hij zich bezig hield met wetenschap, onderwijs en cultuur.

1313LL Data 9, 16, 30 oktober 6, 13, 20, 27 november 4 december 2013

Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 230,Hovo plusprijs € 260,Aantal bijeenkomsten Acht van 2,5 uur

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Filosofie

Gedachten en Hersenschimmen De filosofie van de tijd en de leeftijd Drs. Jan Lagendijk

Tijd en vergankelijkheid behoren van oudsher tot de grootste raadsels waarvoor de mens zich geplaatst ziet. Vorig jaar overleed Bernlef. In zijn beroemde roman Hersenschimmen beschrijft Bernlef Data 2, 9,16, 30 oktober op indringende wijze de teloorgang van de dementerende mens. 6, 13, 20, 27 november Bernlefs’ schets van de totale ontreddering van iemand die ‘uit de 4 december 2013 tijd valt,’ laat zien dat het menselijk leven staat of valt met het tijdsDag en tijd besef. Wie zijn geheugen, zijn gevoel voor tijd verliest, raakt al voor de dood op den duur alles kwijt. In deze cursus bespreken we aan Woensdag, 13.30 - 16.00 de hand van Bernlefs boek Hersenschimmen de filosofische vragen Locatie die verband houden met het raadsel van de tijd. De thema’s die we Woudestein behandelen zijn onder meer:

1313OL

Kosten €260,Hovo plusprijs €290,Aantal bijeenkomsten Negen van 2,5 uur Literatuur (Aanbevolen) Hersenschimmen, J. Bernlef. Uitgever Querido, eerste druk 1984, er zijn vele latere uitgaven, ISBN 9789021440132, prijs ca. €10

- Grote filosofen als Plato, Aristoteles, Augustinus, Kant, Nietzsche en Heidegger hebben diep over de tijd nagedacht. Wat zeggen deze filosofen over de tijd? - Dementie betekent letterlijk: ontgeestelijking. Maar wat is dat, de geest? Hoe wordt er in de filosofie over de geest gedacht? Wat is het verschil tussen lichaam en geest? - De dementerende mens verliest tenslotte de macht over de taal. Bernlef laat zien dat tegelijk met de woorden ook de dingen verdwijnen. - Hoe ziet de filosofie de verhouding tussen de woorden en de dingen (taal en werkelijkheid)? Op de website vindt u een uitgebreider overzicht van de te bespreken thema’s.

Maximum aantal deelnemers 30

Drs. J. Lagendijk is docent filosofie. Hij studeerde filosofie en psychologie in Leiden en Amsterdam. Hij geeft op freelance basis lezingen en hij verzorgt filosofiecursussen.

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Filosofie

Leesgroep Taoïstische Teksten Dr. René Ransdorp

Grondleggers van de taoïstische filosofie zijn Lao Zi en Zhuang Zi. Volgens de overlevering was Lao Zi een tijdgenoot van Confucius (551 - 479 v.Chr.). Aan Lao Zi wordt Het Boek van de Weg en de Deugd (Dao-de-jing) toegeschreven. Als een van de meest vertaalde teksten behoort het tot de wereldliteratuur. Zhuang Zi leefde tussen 370 en 290 v.Chr. Hij wordt door velen binnen en buiten China als de meest oorspronkelijke Chinese denker beschouwd. Op zijn naam staat een bundel geschriften, die zich kenmerken door een sprankelende en vaak humoristische stijl. Tijdens deze cursus worden tekstdelen uit de geschriften van Lao Zi en Zhuang Zi gelezen en besproken, soms aangevuld met passages uit andere taoïstische teksten. De nog steeds actuele thema’s die aan de orde komen zijn o.a.: Tao als Niet-Iets, de kracht van het zwakke, doorbreking van vooroordelen, het niet-spreken, deugd en ethiek, levenskunst en esthetiek, leven en dood. Deze thema’s lopen parallel met de thema’s behandeld in het boek van René Ransdorp: Zwervend met Zhuang Zi – wegwijs in de taoïstische filosofie, Damon, Budel, 20113. Degenen die dit boek niet gelezen hebben, wordt aangeraden de met genoemde thema’s corresponderende hoofdstukken te lezen als voorbereiding op de bijeenkomsten. De tekstdelen die in de cursus gelezen worden, zijn andere dan de in het boek geciteerde.

1314KC Data 26 september 3, 10, 17, 31 oktober 7, 14, 21, 28 november 2013 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295,Hovo plusprijs € 325,Aantal bijeenkomsten Negen van 2,5 uur Literatuur Wordt tijdens het college door de docent verschaft. Maximum aantal deelnemers 20 Bijzonderheden Voorkennis van de Chinese filosofie is niet noodzakelijk.

Dr. R. Ransdorp studeerde filosofie en Chinees in Leuven en is daar gepromoveerd op een proefschrift over de filosofie van Zhuang Zi. Hij verzorgt cursussen Chinese filosofie aan verschillende instellingen.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Filosofie

Mystiek en andere `buitengewone’ ervaringen Prof.dr. Koo van der Wal

Ons gewone leven voltrekt zich doorgaans in de sfeer van de alledaagse ervaring en het `gezonde verstand’. Ervaringen en intuïties dat er buiten dit gezichtsveld nog werkelijkheidsdimensies van Data 3, 10, 17, 31 oktober een bijzondere aard zouden zijn, worden naar het rijk der fabelen 7, 14, 21, 28 november verwezen. Toch is het besef onuitroeibaar en van alle tijden dat er 2013 `meer’ is dan de alledaagse ervaringswereld. Eén uitingsvorm daarDag en tijd van is de mystieke wijze van denken en ervaren. Centraal daarvoor is de ervaring dat `achter’ de bonte werkelijkheid op de voorgrond, Donderdag, 13.30 - 15.30 de eenheid van het zijn en met name de identiteit van ik en weLocatie reldgrond schuil gaat. Deze ervaring is niet aan bepaalde culturen Woudestein voorbehouden, zij is onafhankelijk van ras, klimaat, tijdperk e.d. Wel doet zij zich op zeer verschillende wijze voor: in meer intelKosten lectuele dan wel affectieve vorm, verstild-ingetogen of extatisch, €225,meer op de natuur of op de zelfervaring georiënteerd, enz. Ook Hovo plusprijs blijft in de mystieke ervaring de culturele achtergrond doorwerken. €255,Wij maken een rondgang langs een aantal belangrijke vormen en typen van mystiek, zoals van het Hindoeïsme, Boeddhisme, TaoAantal bijeenkomsten ïsme, Islam, Jodendom en niet in de laatste plaats in de Europese Acht van 2 uur cultuur. Naast deze primair religieuze vormen van mystiek wordt aandacht besteed aan de wijsgerige mystiek, waarbij zal blijken dat de westerse wijsbegeerte veel sterker mystieke trekken draagt dan vaak wordt aangenomen. Ook zal op een aantal beschrijvingen van mystieke werkelijkheidservaring in de moderne literatuur worden ingegaan. Het laatste deel van de cyclus zal gaan over de groeiende overtuiging dat ook de zogeheten paranormale verschijnselen (althans voor een deel) authentieke vormen van werkelijkheidservaring vertegenwoordigen. Veel wijst er op dat deze ervaringen veel `normaler’ zijn dan vaak wordt aangenomen

1314JL

Prof.dr. G.A. van der Wal is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

►Hoorcollege

Geschiedenis

Vrede van Utrecht (1713) wat goede diplomatie vermag! Prof.dr. Hugo Roos (kerndocent)

De Spaanse Successieoorlog eindigde met de Vrede van Utrecht, die dit jaar alom herdacht wordt. Het welslagen van de onderhandelingen is voor een belangrijk gedeelte het werk geweest van Mr Antonie Heinsius, de toenmalige raadpensionaris van Holland. ‘Hij heeft de universele monarchie van Lodewijk XIV verhoed’, zo schrijft de Fouw in 1945 in zijn werk over ‘Onbekende Raadpensionarissen’. Aan het werk van Heinsius kan niet voldoende aandacht worden besteed. Nu duidelijk is dat de andere herdenkingen van de Vrede van Utrecht aan zijn rol bijkans voorbij gaan, is het aan ons om daar aandacht aan te besteden. Bovendien was de vrede niet onbelangrijk vanuit economisch opzicht. De zwarte bladzijde der slavenhandel kwam in Engelse handen. Voldoende reden om ook deze aspecten aan de orde te stellen.

1312EL

29 oktober / dr. Jan Schulten

Hovo plusprijs € 195,-

Het machtsevenwicht in Europa; oorzaak en aanleiding tot de strijd.

Data 29 oktober 5, 12, 19 en 26 november 2013 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 - 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 165,-

Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur

5 november / dr. Jan Schulten

Het verloop der krijgshandelingen. 12 november / dr. Guus Veenendaal

De rol van Heinsius in het vredesproces. 19 november / prof.dr. Hugo Roos

Economische aspecten van de Vrede van Utrecht. 26 november / prof.dr. Piet Emmer

Het belang van het lucratieve Asiento.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Geschiedenis

Grote geesten, smalle straten: vergeten grootheden uit 200 jaar koninkrijk Drs. Han van der Horst

1313DL Data 9, 16, 30 oktober 6, 13 november 2013 Dag en tijd Woensdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten €150,Hovo plusprijs 180,Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur

Wij allen kennen een aantal grote figuren die het koninkrijk der Nederlanden hebben gemaakt tot wat het is geworden: Gijsbert Karel van Hogendorp, Johan Rudolf Thorbecke, Abraham Kuyper, Pieter Sjoerd Gerbrandy, Willem Drees…Er zijn echter ook een aantal bouwers van ons land die in de vergetelheid zijn geraakt. Hun naam blijft hoogstens in de herinnering omdat gemeentebesturen zijstraten naar hen hebben genoemd. Terwijl ze toch zeker een brede laan of een fors plein verdiend hadden. In het afgelopen jaar heb ik de deelnemers aan mijn collegereeks propaganda beloofd dat ik aan een aantal van zulke onbekende groten aandacht zou besteden. Ik zal ze in hun betekenis voor het Nederland van onze tijd schetsen en dat tegen de achtergrond van hun tijd. Hier is vast een lijstje: Anton Reinhard Falck (1777-1843) Floris Adriaan van Hall (1791-1866) Jan Heemskerk Azn. (1818-1897) Jeltje de Bosch Kemper (1836 – 1916) Cornélie Johanna Wannee (1880 – 1932) Marie Willem Frederik Treub (1858-1931) Christiaan Eykman (1858-1930) Petrus Josephus Maria Aalberse (1871-1948) Gerardus Mattheus Johannes Veldkamp (1921 – 1990)

Drs. H. van der Horst is historicus en was werkzaam bij Nuffic. Hij publiceerde o.a.: Nederland. De vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu), Het Beste land van de Wereld en Het grote verhaal van Nederland. Voor de VPRO radio recenseert hij in ‘OVT’ nieuwe historische literatuur.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcolleges

Geschiedenis

Van Socrates tot Lodewijk XVI Tien geruchtmakende veroordelingen in historisch perspectief I Mr. Ben Croon In de West-Europese geschiedenis heeft een aantal geruchtmakende processen en veroordelingen plaatsgevonden. In deze processen manifesteerden zich de politieke, religieuze of wetenschappelijke spanningen van hun tijd. In de totstandkoming van deze gebeurtenissen heeft het denken van filosofen vaak een belangrijke rol gespeeld, sommigen waren zelf slachtoffer van vervolging. Omgekeerd hebben deze gebeurtenissen ook het denken beïnvloed. Deze collegereeks wil aan de hand van deze processen en de opvattingen van bepaalde filosofen ook inzicht geven in de ontwikkeling van de verhouding tussen staat en onderdaan, overheid en burger. We bezien de ontwikkelingen vanaf de democratieën in de klassieke oudheid, de opkomst van de kerk en het van God gegeven koningschap tot en met de fase van opstanden en revoluties. Na de Franse revolutie treedt er in zoverre een nieuwe fase in dat iedereen gelijk is voor de wet. Door het leven van de tien veroordeelden te volgen, hun tijd, hun denkbeelden en streven, komen de verschillende thema’s op een aansprekende wijze aan de orde. In het eerste semester gaan we in op de volgende veroordelingen:

1314HL

- Socrates en de vrije meningsuiting - Cicero en het einde van de Romeinse republiek - Hendrik IV, de Investituurstrijd en de gang naar Canossa - Jeanne d’Arc, redster van Frankrijk: ketter of heilige? - Maarten Luther, crises in de kerk en de rijksdag te Worms

Bijzonderheden In het 2e semester wordt DEEL II van deze reeks aangeboden. Veroordelingen van: Thomas More, Galilei, Van Oldenbarnevelt, Karel I, Lodewijk XVI. (zie pagina 79)

Mr. B. Croon (1947) studeerde rechten in Leiden. Hij was advocaat in Amsterdam en later hoofd van de juridische afdeling binnenland van de ABN-AMRO Bank. Vervolgens studeerde hij West-Europese geschiedenis aan de UvA en verdiepte zich in literatuur en filosofie. Sinds 2008 geeft hij colleges aan verschillende Hovo-instellingen.

Data 31 oktober 7, 14, 21 en 28 november 2013 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 150,Hovo plusprijs € 180,Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Godsdienstwetenschap Inleiding tot de Koran Drs. Hatice Kurşun

1314CC

Moslims geloven dat de koran het letterlijke woord van God is dat in de zevende eeuw aan de profeet Mohammed is geopenbaard. Volgens de overlevering ontving Mohammed de eerste openbaring Data 31 oktober in 610; hij was toen veertig jaar. In die periode van zijn leven, trok 7, 14, 21, 28 november hij zich regelmatig terug, in een grot op de berg Hira, nabij Mekka. 5, 12 december 2013 Het was in deze grot in 610 toen de aartsengel Gabriel voor het Dag en tijd eerst tot Mohammed sprak en aan hem de eerste koranverzen, de eerste vijf verzen van hoofdstuk 96, werden geopenbaard. Donderdag, 10.00 – 12.30 Volgens de meest gangbare overlevering bestond er bij de dood Locatie van de profeet Mohammed in 632 geen boekwerk dat de gehele Woudestein Koran bevatte. Wel was de tekst vanaf het begin van de openbaringen in de mondelinge vorm volledig bewaard. Kosten Deze cursus staat stil bij de openbaring, verzameling en het op€210,schrijven van de koranische tekst, maar behandelt vooral de inhoud Hovo plusprijs van de tekst van de koran. We buigen ons over de centrale thema’s €240,van de koran, zoals de leer van God en het Hiernamaals. Daarnaast kijken we naar het scheppingsverhaal in de koran en naar de pasAantal bijeenkomsten sages die handelen over Jezus, Mozes en andere profeten. Ook Zeven van 2,5 uur analyseren we koranverzen die gaan over de status van de vrouw. Deze cursus vormt een uitgelezen kans om op genuanceerde wijze kennis te nemen van de belangrijkste thema’s en achtergronden van de islam.

Drs. H. Kurşun studeerde islamologie aan de Universiteit van Leiden en journalistiek aan de Faculteit Journalistiek en Communicatie in Zwolle. Ze verbleef drie jaar in Damascus om Arabisch te studeren en ter voorbereiding op een promotieonderzoek. Zij is coauteur van het boek ‘Mijn Geloof en Mijn Geluk. Islamitische jongeren over hun homoseksuele gevoelens’ (2002).

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Interdisciplinair

Transities in de maatschappij Prof.dr. ir. Jan Rotmans, dr. Derk Loorbach, dr. Flor Avelino, Shivant Jhagroe MA

Transities zijn fundamentele maatschappelijke omwentelingen die één of twee generaties in beslag nemen. Zulke transities kunnen maatschappijbreed zijn (bijvoorbeeld de transitie van een industriële naar een servicegerichte economie), in een specifieke sector voorkomen (zoals een transitie van afhankelijkheid van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energiebronnen) of voor een specifieke plaats gelden (bijvoorbeeld in de zogenaamde ‘probleemwijken’). Transitiekunde is een manier van denken die zich de afgelopen twee decennia heeft ontwikkeld vanuit verschillende wetenschapsgebieden (o.a. geschiedenis, sociologie, systeemtheorie, innovatiestudies en ecologie). Transitiedenken wordt gebruikt om historische omwentelingen in sociale en technologische systemen te beschrijven en interpreteren, en om op systematische wijze toekomstscenario’s te verkennen. Tevens biedt het een kritisch en prikkelend perspectief voor het aanschouwen van de hedendaagse roerige tijden en politieke debatten. De economische crisis, sociale spanningen en ecologische uitdagingen zijn alle onderdeel van fundamentele maatschappelijke verschuivingen. De transitiebenadering biedt een vertrekpunt om tijden van verandering te duiden en om alternatieve strategieën te bedenken voor een duurzame toekomst. In deze cursus maakt u kennis met de filosofie van transities, met voorbeelden van historische en hedendaagse transities, en discussieert u met de docenten en met elkaar over alternatieve strategieën voor een duurzame toekomst. Cursusreeks & thema’s

1. Inleiding transities & duurzaamheid 2. Transitie Management: hoe worden transities beïnvloed? 3. Macht en ethiek in transities 4. Democratie & transitie 5. (i) Bottum-up transities en (ii) Synthese

Uitgebreide biografieën van de docenten van onderzoeksinstituut DRIFT, kunt u vinden op http://www.drift.eur.nl/.

1312KC Data 1, 8, 15, 29 oktober 5 november 2013 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 150,Hovo plusprijs € 180,Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur Literatuur Van der Hoeven, D. (2010) Verbreden, verdiepen, opschalen. KSI tussen wetenschap en transitiepraktijk. KSI uitgave Rotmans, J. (2007) Duurzaamheid: van onderstroom naar draaggolf. Op de rand van een doorbraak. www.drift.eur.nl/?p=30 Henneman, P., D.Loorbach & D. Timmerman (2012) Het Burgermeesterboek. Lokaal en duurzaam innoveren voor iedereen, Koninklijke van Gorcum, Amsterdam, ISBN: 9789023250272

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcolleges

Kunstgeschiedenis Parallelle thema’s Drs. Ernest Kurpershoek

De cursus gaat over kunstenaars uit verschillende tijden en culturen die zich met gelijksoortige vraagstukken hebben bezig gehouden. Vaak zonder het zelf te beseffen, werkten ze op eenzelfde golfData 30 oktober lengte als iemand die in totaal andere omstandigheden opereerde. 6, 13, 20, 27 november Een studie hiernaar levert boeiende, instructieve vergelijkingen op. 4 december 2013 De studie naar parallelle trajecten in de geschiedenis van de schilDag en tijd derkunst verschaft inzicht in universele artistieke kwesties zoals vorm en inhoud, perspectief, werkelijkheid en verbeelding. Het reWoensdag, 10.00 – 12.30 sultaat is dat we een bepaalde methodiek van kijken ontwikkelen Locatie die van nut kan zijn bij het bekijken van willekeurig welk kunstWoudestein werk. Per bijeenkomst worden twee kunstenaars belicht als exponenten van een bepaalde artistieke kwestie. Kosten Piero della Francesca en Cézanne. Twee kunstenaars die hun leven €180,lang zochten naar geometrische vormen die aan de zichtbare werHovo plusprijs kelijkheid ten grondslag liggen . Ze creëerden een solide geschil€210,derde wereld van grote rust en harmonie. Arcimboldo en Salvador Dali Arcimboldo (1526-1593) maakte Aantal bijeenkomsten absurde portretten, opgebouwd uit vruchten of uit boeken, naar Zes van 2,5 uur gelang het beroep van de geportretteerde De schilderijen doen surrealistisch aan Maar in hoeverre komt het werk van Arcimboldo overeen met dat van een echte surrealistische schilder als Salvador Dali? Piranesi en Hokusai over perspectief. Vergelijking tussen een Italiaanse en Japanse kunstenaar (beiden geboren in de achttiende eeuw) die met perspectief experimenteerden en ieder vanuit de eigen achtergrond tot zeer verrassende resultaten kwam. Leonardo da Vinci en Gao Qipei over ’bezield’ schilderen. Leonardo nam geen genoegen met alleen het nabootsen van de zichtbare werkelijkheid, maar probeerde alles wat hij maakte, met leven te bezielen. Zonder het zelf te beseffen, knoopte hij aan bij het basisprincipe van Chinese schilderkunst.

1313AL

Drs. E. Kurpershoek heeft kunstgeschiedenis aan de universiteit van Amsterdam gestudeerd. Hij is werkzaam als docent, cultureel reisbegeleider en publicist.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Kunstgeschiedenis

Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen Dr. Yvette de Groot

Wegens grote belangstelling wordt ook dit jaar een serie Tentoonstellingsbezoek aangeboden. De serie bestaat uit zes inleidende hoorcolleges rond interessante kunst- of cultuurhistorische tentoonstellingen. Vervolgens bezoekt u die exposities in toonaangevende musea in binnen- en buitenland. In totaal gaat u met een vaste groep cursisten en onder begeleiding van de docent gedurende het hele studiejaar 2013-2014 zesmaal op excursie. Twee excursies daarvan zijn dagvullend. Het programma ziet er, onder voorbehoud, als volgt uit: Oktober 2013: Oskar Kokoschka – Mensen en Beesten in Museum Boijmans van Beuningen te Rotterdam. Oscar Kokoschka (18861980) geldt als een van de belangrijke kunstenaars van de Oostenrijkse avant-garde begin 20ste eeuw. In zijn oeuvre stond de mens centraal, maar ook dieren fascineerden hem. (Onder het voorbehoud dat Uw docent zelf mag rondleiden). November 2013: Hundertwasser en Japan in het Cobra Museum te Amstelveen. Deze tentoonstelling laat zien in welke mate de Oostenrijkse kunstenaar Friedensreich Hundertwasser (1928-2000) beïnvloed is door de Japanse kunst en oosterse filosofie. Tevens worden connecties getoond tussen diens werk en dat van Cobrakunstenaars als Constant, Corneille en Tajiri. December 2013: Les Nabis, Gauguin, Bonnard, Denis, Profeten van de Avant-Garde in de Hermitage te Amsterdam. Deze groep Franse kunstenaars zagen zich rond 1890 als Profeten van de moderne kunst. Nabis betekent Profeet in het Hebreeuws. Kenmerkend voor hun werk zijn de met lijnen afgebakende, onvermengde kleurvlakken. >>

Locatie colleges Woudestein Kosten € 315,Inclusief twee dagexcursies naar Brussel en Amsterdam/Alkmaar met busvervoer, koffie met lekkers, museumentree en gidsen ter plekke. Lunch is voor eigen rekening. De overige vier tentoonstellingsexcursies zijn exclusief vervoer en entreeprijzen, maar inclusief eenmaal een gids op locatie. Hovo plusprijs € 345,Aantal bijeenkomsten Zes colleges van anderhalf uur, exclusief pauze, en zes excursies, waaronder twee dagexcursies. Maximum aantal deelnemers 40 Dinsdagmiddag Groep, 13.30 – 15.30 uur 1312DL Data colleges 1 Okt 2013 / 5 Nov 2013 3 Dec 2013 / 4 Feb 2014 4 Mrt 2014 / 1 Apr 2014 Data excursies 8 Okt 2013 / 12 Nov 2013 10 Dec 2013 / 11 Feb 2014 / 11 Mrt 2014 = dagexcursie / 8 Apr 2014 = dagexcursie >>

Eerste semester Rotterdam

Donderdagochtend Groep, 10.30 – 12.30 uur 1314FL Data colleges 3 Okt 2013 / 7 Nov 2013 5 Dec 2013 / 6 Feb 2014 6 Mrt 2014 / 3 Apr 2014 Data excursies 10 Okt 2013 / 14 Nov 2013 / 12 Dec 2013 13 Feb 2014 / 13 Mrt 2014 = dagexcursie / 10 Apr 2014 = dagexcursie Donderdagmiddag Groep, 13.30 – 15.30 uur 1314GL Data colleges 3 Okt 2013 / 7 Nov 2013 5 Dec 2013 / 6 Feb 2014 6 Mrt 2014 / 3 Apr 2014 Data excursies 10 Okt 2013/ 14 Nov 2013 / 12 Dec 2013 13 Feb 2014 / 20 Mrt 2014 = dagexcursie 17 Apr 2014 = dagexcursie Vrijdagochtend Groep 10.30 – 12.30 uur 1315CL Data colleges 4 Ok 2013 / 1 Nov 2013 6 Dec 2013 / 7 Feb 2014 7 Mrt 2014 / 4 Apr 2014 Data excursies 11 Okt 2013 / 8 Nov 2013 13 Dec 2013 / 14 Feb 2014 / 14 Mrt 2014 = dagexcursie / 11 Apr 2014 = dagexcursie Vrijdagmiddag Groep 13.30 – 15.30 uur 1315DL Data colleges 4 Okt 2013 / 1 Nov 2013 6 Dec 2013 / 7 Feb 2014 7 Mrt 2014 / 4 Apr 2014 Data excursies 11 Okt 2013 / 8 Nov 2013 13 Dec 2013 / 14 Feb 2014 21 Mrt 2014 = dagexcursie / 25 Apr 2014 = dagexcursie

►vervolg Februari 2014: Oude Tekeningen. Nieuwe Namen. In het Rembrandthuis te Amsterdam. In deze tentoonstelling met tekeningen van Rembrandt, leerlingen en tijdgenoten uit tal van toonaangevende Europese verzamelingen wordt de nieuwste stand van kunsthistorisch onderzoek getoond op het terrein van toeschrijvingen van dit soort meesterwerken.Tevens wordt een bezoek gebracht aan de dichtbij gelegen Portugese Synagoge. Maart 2014: Dagexcursie naar de openingstentoonstelling in het nieuwe Museum Fin de Siècle in Brussel. Na een aanzienlijke vertraging opent, naar het zich nu laat aanzien, dit nieuwe museum eind 2013 haar deuren. Bij te late oplevering wordt een alternatieve tentoonstelling over dezelfde periode bezocht. In ieder geval bezoek met gidsen aan het spectaculaire Horta Museum, het woonhuis en atelier dat de Belgische architect Victor Horta in 1898 realiseerde. April 2014: Dagexcursie naar de drie tentoonstellingen over de schilder en prentontwerper Jacob van Oostsanen (1470-1533) in Museum Amsterdam, De Grote Sint Laurenskerk te Alkmaar en in het Stedelijk Museum te Alkmaar. Reden voor deze kunsthistorische overzichtstentoonstelling is de recente voltooiing van de restauratie van diens monumentale gewelfschildering van het Laatste Oordeel in de Grote Sint Laurenskerk uit 1518. Dr Y. de Groot was adjunct-directeur van het historische Museum Flehite in Amersfoort. Na haar promotie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam in 2003 is zij vooral werkzaam als docent bij verschillende HOVO-instellingen. Zij begeleidt ook internationale museumreizen voor LabrysReizen en heeft een eigen bedrijf voor museumbezoek www.museumtopics.nl.

Donderdagavond Groep 18.30 – 20.30 uur (min. 30 deelnemers) 1314LL Data colleges 3 Okt 2013 / 7 Nov 2013 28 Nov 2013 / 6 Feb 2014 6 Mrt 2014 / 3 Apr 2014 Data excursies Zaterdagochtend 12 Okt 2013 / 11.30 uur 16 Nov 2013 / 11.30 uur 14 Dec 2013 / 11.30 uur 15 Feb 2014 / 11.30 uur 15 Mrt 2014 = dagexcursie 12 Apr 014 = dagexcursie

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Kunstgeschiedenis

Moderne kunst in de twintigste eeuw: van 1900 tot het postmodernisme Drs. Johan Holtrop De moderne kunst krijgt in de 20e eeuw een totaal ander aanzien. Het dominante beeld van de schilderkunst van de 19e eeuw maakt plaats voor een kunst waarin de concrete werkelijkheid zelf haar intrede doet en waarin traditionele noties over wat kunst is voortdurend ter discussie staan. Zo exposeerde Marcel Duchamp in 1917 een urinoir en maakte Pablo Picasso een gitaar van enkele stroken metaal en een kachelpijp. Verschillende avant-garde bewegingen in het interbellum zagen de geometrisch abstracte beeldtaal, waarin schilderkunst, vormgeving en architectuur zouden versmelten, als de ideale uitdrukking van de nieuwe tijd. Tegelijkertijd zien we de opkomst van het surrealisme, zoals bij Salvadore Dali, die juist focussen op het irrationele. Na de Tweede Wereldoorlog zal de kunst door economische groei, massacultuur en technologische ontwikkelingen, nog ingrijpender transformaties ondergaan. De schilderkunst domineert nog in de jaren vijftig, zoals Karel Appel die zijn verf op het doek slaat op zoek naar het authentieke schildergebaar, maar in de jaren zestig ontstaan tal van nieuwe kunstvormen zoals de pop art, als reactie op de consumptiemaatschappij, of het minimalisme. Ook zien we tegenbewegingen zoals fluxus die happenings organiseerden. In de jaren zeventig is het ‘verbeteren van de wereld’ een belangrijke drijfveer voor kunstenaars en nieuwe ontwikkelingen zijn dan onder andere: de land art, conceptuele kunst, performance, videokunst, Joseph Beuys met zijn “Jeder Mensch ein Kunstler” én een herontdekking van het schilderen. Bovengenoemde ontwikkeling is het onderwerp van deze collegereeks: vanaf het kubisme en expressionisme etc. kort na 1900, tot ongeveer 1980, als het postmodernisme de hedendaagse kunst inluidt. Bij onderwerpen zoals het Bauhaus, De Stijl, theosofie, het expressionisme worden ook de ontwikkelingen in de architectuur toegelicht.

Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor diverse HOVO’s in den lande vanaf 1996.

1313NL Data 2, 9, 16, 30 oktober 6, 13, 20, 27 november 4, 11 december 2013 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 280,Hovo plusprijs € 310,Aantal bijeenkomsten Tien van 2,5 uur Literatuur Kleine syllabus via de docent € 6,-. Het college kan gevolgd worden zonder literatuurstudie. Voor zelfstudie en naslagwerk wordt aanbevolen: A. Dempsey, Encyclopedie van de moderne kunst, 2002, € 24,95. ISBN paperback 9789040090301. Bijzonderheden Dit college wordt vervolgd in het tweede semester met een college over de hedendaagse kunst tot 2014. Zie pagina 85.

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Letteren

Moderne Nederlandse poëzie 1950-1970 Dr. Jacques Alblas

Met enige inspanning en hulp wordt het lezen van gedichten een boeiende onderneming, die verdiept en verrijkt. In de cursus gaat het om het lezen en interpreteren van werk van Nederlandse dichData 1, 8, 15, 29 oktober ters uit de eerste naoorlogse periode. De Vijftigers (Lucebert, Kou5, 12, 19, 26 november wenaar, Elburg, Campert, Rodenko) en hun breuk met de traditie 2013 (Bloem, Roland Holst, Nijhoff, Achterberg, Hoornik), de dichters Dag en tijd rond de poëziereeks De Windroos (Guillaume van der Graft, Coert Poort) en een dichter als Leo Vroman zijn gezamenlijk verantwoorDinsdag, 10.00 - 12.30 delijk voor het hoge Europese niveau van de Nederlandse poëzie Locatie van de jaren vijftig. Woudestein In de vroege jaren zestig is er met tijdschriften als Gard Sivik en Barbarber, waarin veel zogenaamde ‘ready mades’ verschijnen (C. Kosten Buddingh), sprake van een heel ander literair klimaat. De reactie €230,daarop laat niet lang op zich wachten: in 1964 verschijnt de bloemHovo plusprijs lezing Paradox van Peter Berger met dichters die opkomen voor €260,een meer communicatieve poëzie (Jacques Hamelink). Het poëtisch meest opmerkelijke jaar van het decennium is 1966, met de leAantal bijeenkomsten gendarische manifestatie ‘Poëzie in Carré’, het met veel publiciteit Acht van 2,5 uur omgeven debuut van Neeltje Maria Min en de achteraf gezien veel Literatuur belangrijker eerste bundel van Rutger Kopland. Kopland is de voorDe teksten van de te naamste van een groep dichters rond het tijdschrift ‘Tirade’, voor bespreken gedichten wie poëzie primair een middel is om de werkelijkheid te doorgronworden een week voor den en een wapen in de strijd tegen tijd en vergankelijkheid. behandeling ter beschik-

1312AC

king gesteld. Maximum aantal deelnemers 30

Dr. J.B.H. Alblas was als literatuurwetenschapper verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en is sinds 2000 werkzaam in het kader van het Hovo-onderwijs.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Letteren

De kunst van het reizen Ir. Karin Anema

Waarom reizen we eigenlijk? Willen we onze grenzen verleggen, de wereld ontdekken of juist onszelf tegenkomen? Waar zijn we naar op zoek? In deze vierdelige lezingenserie verdiept u zich in reizen en filosofische vraagstukken die dat oproept. Auteur Karin Anema belicht ervaringen uit haar literaire reisboeken die met een nomadisch levensgevoel te maken hebben. Iedere lezing eindigt ze met enkele tips uit haar Travelacademy. Lezing met beeld naar aanleiding van Mexicaanse sneeuw Na een dagenlange eenzame voettocht kwam zij aan bij de Tarahumara indianen op 3000 meter hoogte in het noorden van Mexico. Zij leven geïsoleerd in grotten aan de randen van diepe canyons en worden ‘rarámuri’ genoemd – het volk van hardlopers – omdat zij dagen achtereen op blote voeten kunnen rennen Lezing met beeld over De groeten aan de koningin – reis door Suriname. Switi Sranan, een land zo anders dan Nederland, en toch vertrouwd; zo ver weg en toch dichtbij. Karin Anema baant zich in haar eentje een weg door Suriname en raakt in de ban van de rijkdom aan culturen en het betoverende binnenland. Lezing met beeld over De laatste grens – op rendiertrek met de Sámi. De Sámi, de inheemsen van Noorwegen, worden het ‘laatste oervolk van Europa’ genoemd. Maar veel meer dan andere inheemsen in de wereld gebruiken ze moderne technieken. Lezing met beeld over Anders dan Afrika – een reis naar het hart van Ethiopië. Reizend door Ethiopië ontmoet Karin Anema mensen uit heel verschillende etnische groepen. Hun levens tekenen zich af tegen de achtergrond van de turbulente geschiedenis van dit trotse, onafhankelijke land. Ir. K. Anema is wetenschapsjournaliste en auteur van onder meer literaire reisboeken zoals Mexicaanse sneeuw, De weg naar Villarbón, De Noorse liefde van W.F.Hermans, De groeten aan de koningin – reis door Suriname, De laatste grens – op rendiertrek met de Sámi, en Anders dan Afrika – reis naar het hart van Ethiopie. Zie: www.karinanema.com

1312FL Data 1, 8, 15, 29 oktober 2013 Tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 uur Locatie Woudestein Kosten € 125,Hovo plusprijs € 155,Aantal bijeenkomsten Vier van 2,5 uur Literatuur Ter plekke kunt u desgewenst een boek van Karin Anema aanschaffen.

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Letteren

Reisverhalen schrijven Drs. Henk Weltevreden

1313CC

Toch jammer als u, net terug van een lange reis door Vietnam of Baarle Hertog, slechts kunt melden: ‘Het was wel leuk, maar erg vermoeiend vanwege de warmte en de patat was niet te eten.’ Data 9, 16, 30 oktober Dezelfde typeringen had u kunnen geven van Afrika of Noordoost6, 13, 20, 27 november Groningen. 4 december 2013 Hoe vaak denkt u niet voor of tijdens een reis: ‘Hier ga ik een mooi Dag en tijd verhaal of verslag van maken.’ En zeg eens eerlijk: hoe vaak is dat ook gelukt? Woensdag, 10.00 – 12.30 In deze workshop krijgt u aanwijzingen voor het schrijven van uw Locatie reisverhaal.. Een verslag is nog geen reportage, en een reportage is Woudestein nog geen reisverhaal. Binnen de cursus wisselt u verhalen en ervaringen uit en krijgt u adviezen voor de afronding van uw verhaal. Kosten Resultaat: een persoonlijk document, een sfeervol verslag van een €250,maand Sulawesi of een dagje Afsluitdijk. Hovo plusprijs Bent u een reisverslaggever, een reisleugenaar of een mix? Alles kan €280,en mag, als het maar werkt. Engelse reisliteratuur is vaak ironisch, humor, bijna koloniaal, relativerend romantisch als een Stanley: ‘LiAantal bijeenkomsten vingstone, I presume? De Monty Python vorm van Michael Palin: Acht van 2,5 uur ‘What a nice cup-a-tea here in Mongolia East.’ Duitse reisliteratuur Maximum aantal is meestal grondig, hoog informatief, bijna wetenschappelijk, op de deelnemers rand van een reisgids. De Amerikaanse reisliteratuur is vaak verge20 lijkend, vooral met Home sweet Home. Stilstaan bij het ‘vreemde’ ipv van het ‘andere’, cynisch en op zoek naar de ‘cheapies’, het soms klagende romantische van Paul Theroux: ‘This Cola Light in Papua New Guinea is not as good as the one in Alabama.’ We gaan schrijven onder leiding van een ervaren auteur. Deelname is voor iedereen die brieven kan schrijven. .

Drs. Henk Weltevreden studeerde af in de wijsbegeerte. Hij is schrijver van romans, verhalenbundels en reisverhalen en maakt programma’s voor de NPS, RVU en de VPRO. Hij bezocht 181 van de 196 landen in de wereld.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Muziekwetenschappen Richard Wagner Drs. Kees Wisse

Geen componist zo controversieel als Richard Wagner. Het lijkt soms wel of de muzikale wereld is verdeeld in de ‘Wagnerofielen’ en de ‘Wagnerofoben’. Dat begon al toen hij zijn eerste opera’s aan het publiek toonde en dat duurt tot op de dag van vandaag. Zeker in het Wagner-jaar 2013 (zijn 200e geboortedag) lopen de discussies weer hoog op. Wagner is voor de muziek van onschatbaar belang geweest. Met zijn monumentale werken creëerde hij een uniek universum. Hij bedacht een totaal nieuw concept voor het genre opera, dat hij niet slechts als muziektheater beschouwde, maar als een Gesamtkunstwerk, waar muziek literatuur en beeldende kunst naadloos op elkaar aansloten. Met zijn principes van de Leitmotiven, waarbij elk persoon, begrip of voorwerp zijn eigen muzikaal motief krijgt, maakte hij tot in het kleinste detail tekst en muziek tot een eenheid. De wijze waarop hij met de klankkleuren in het orkest omging was revolutionair en had ook voor de symfonische muziek van zijn tijd grote invloed. Maar vooral wist hij de klassieke harmonie, zoals die sinds Bach en Mozart standaard was, ingrijpend en fundamenteel te vernieuwen. Dit college neemt u mee in de bijzondere wereld van Wagner. Uiteraard staat daarin zijn fascinerende muziek centraal. Maar ook de persoon Wagner en zijn filosofische gedachtengoed over muziek en maatschappij heeft een belangrijke plaats. De colleges zijn multimediaal van opzet, met een grote hoeveelheid geluids- en beeldfragmenten, teksten en partituren.

Drs. C.H. (Kees) Wisse (1961) studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Utrecht. Lange tijd was hij stafmedewerker bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur bij Holland Symfonia. Momenteel is hij freelance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.

1312CL Data 1 ,8, 15, 29 oktober 5, 12, 19, 26 november 3 december 2013 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 260,-Hovo plusprijs € 290,Aantal bijeenkomsten Negen van 2,5 uur Literatuur Voor aanvang van het eerste college zal een syllabus uitgereikt worden. Bijzonderheden De bijeenkomsten zijn in principe als hoorcollege opgezet waarbij wel veel ruimte wordt gegeven aan intensieve interactie tussen docent en cursist en de cursisten onderling. Er is geen speciale voorkennis vereist om de colleges te volgen. De bestudering van partituren gebeurt zodanig, dat ook cursisten die geen noten kunnen lezen, het moeiteloos kunnen volgen. Enige kennis van de Duitse taal is wel aan te bevelen voor een goed begrip van de operateksten.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Muziekwetenschappen Beethoven in de Doelen Drs. Kees Wisse

1312HL Locatie Woudestein en De Doelen Kosten €60,- exclusief concertkaarten Hovo plusprijs €90,Aantal bijeenkomsten Twee van 2,5 uur, en vier concerten Bijzonderheden Concertkaarten voor de genoemde concerten zijn bij Hovo te bestellen met 15% korting.

De Doelen en het Rotterdams Philharmonisch Orkest hebben in het seizoen 2013 – 2014 ruim baan gegeven aan Ludwig van Beethoven. In een groot aantal concerten wordt het omvangrijke oeuvre van deze componist belicht. In samenwerking met de zaal en het orkest biedt de Hovo Rotterdam u de gelegenheid om, met een aantrekkelijke korting, vier van deze concerten te bezoeken. De twee concerten van het Rotterdams Philharmonisch Orkest belichten zijn symfonische muziek met de Vijfde en Negende Symfonie. Hierin toont Beerthoven zich een radicale vernieuwer van de orkestrale muziek. Tijdens de twee concerten van de Doelen is het Storioni Trio te horen. Zij spelen een aantal pianotrio’s van Beethoven, die zijn hele compositorische loopbaan schetsen, van het jeugdige Trio nr. 3 tot het gerijpte Trio nr. 11. Aan de concerten zijn twee colleges verbonden die u terdege voorbereiden op de concerten. Met de concertprogramma’s als leidraad krijgt u in kort bestek inzicht in de wijze waarop Beethoven componeerde en hoe hij zijn stijl vanuit zijn voorgangers Mozart en Haydn transformeert naar de romantiek van de vroege 19e eeuw. Eerste college op 20 september 2013, 13.30 – 16.00 uur. Daarbij de twee concerten:

1 oktober 2013: Storioni Trio met de Pianotrio’s nrs. 3, 7 en 10. 7 november 2013: RPhO olv. Jaap van Zweden met Symfonie nr. 5 en Bruckner Symfonie nr. 4. Tweede college op 27 maart 2014 13.30 – 16.00 uur. Daarbij de twee concerten:

1 april 2014: Storioni Trio met Pianotrio’s nrs. 6, 8 en 11 en een bewerking voor trio van Symfonie nr. 2. 22 mei 2013: Rotterdams Philharmonisch Orkest olv. Philippe Herreweghe met Symfonie nr. 9 plus werken van Eisler en Brahms. Alle concerten beginnen om 20.15 uur. Drs. C.H. (Kees) Wisse (1961) studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Utrecht. Lange tijd was hij stafmedewerker bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur bij Holland Symfonia. Momenteel is hij freelance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Muziekwetenschap

200 jaar Nederlandse muziek (1800-2000) Drs. Kees Wisse

Het ontbreken van een vermogende adel en de hegemonie van de sober ingestelde calvinistische kerk heeft de muziek in de Republiek der Nederlanden lange tijd een kleinere rol gegeven dan muziek in de ons omringende landen. Maar er ontstond wel een bloeiende muzikale amateurpraktijk van grote kwaliteit. En dat leidde aan het begin van de 19e eeuw, met de komst van het Koninkrijk der Nederlanden, tot een unieke muziekcultuur in ons land. Enthousiaste vrijwilligers stichtten orkesten en koren en zorgden voor een muzikale traditie waar grote delen van de bevolking aan konden deelnemen. Belangrijke instellingen als Felix Meritis en de Maatschappij ter Bevordering van de Toonkunst zijn daar de getuigen van. Het bleek een rijke voedingsbodem voor componisten als Ruppe, Wilms, Van Bree, Verhulst, Viotta en Diepenbrock, om er maar enkele te noemen. Aan het eind van de negentiende eeuw, met de komst van het Concertgebouworkest, veroverde Nederland binnen enkele decennia een plaats in de professionele muziekbeoefening in Europa. Het zou bepalend zijn voor de Nederlandse muziek van de twintigste eeuw, waarin componisten als Matthijs Vermeulen, Willem Pijper, en in onze tijd Peter Schat, en Louis Andriessen een belangrijke rol zouden spelen. Dit hoorcollege geeft een overzicht van twee eeuwen muziekgeschiedenis van Nederland in al haar facetten. Met een groot aantal luistervoorbeelden en uitgebreide achtergrondinformatie wordt een levendig beeld geschetst van de Nederlandse toonkunst. Daar blijkt eens te meer uit hoeveel mooie muziek er in die twee eeuwen in ons land is geschreven.

1312GL Data 1, 8, 15, 29 oktober 5, 12 november 2013 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 180,Hovo plusprijs € 210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur Literatuur Voor aanvang van het eerste college zal een syllabus uitgereikt worden. Bijzonderheden Er is geen speciale voorkennis vereist voor dit college.

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Muziekwetenschap

Mozart: romanticus avant la lettre Drs. Frans Jansen

1311FC Data 28 oktober 4, 11, 18 en 25 november 2013 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten €150,Hovo plusprijs €180,Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) behoort binnen de klassieke muziek tot één van de populairste componisten. Wie kent niet het openingsmotief van Eine kleine Nachtmusik, het beginthema uit de 40e symfonie of het dartelende Rondo alla Turca? In de loop der tijd heeft zijn muziek het imago van licht en vrolijk gekregen en worden zijn werken veelal ervaren als licht, niet al te ingewikkeld en met goed in het gehoor liggende melodieën. Maar wie zijn oeuvre vanuit de muzikaal esthetische ideologie van de late 18e eeuw bestudeert zal tot een geheel ‘nieuwe Mozart’ komen. Weliswaar voortgekomen uit de late Barok en opgeleid in de ontluikende klassieke stijl, ontwikkelde Mozart zich in zijn korte leven tot een voorbode van de naderende Romantiek, een musicus die zeer dramatische en complexe composities schreef. Aan de hand van de belangrijkste genres uit die tijd zal geanalyseerd worden hoe Mozart met deze muzikale vormen omging en zo zijn geheel eigen stijl ontwikkelde, waarbij zijn werken voor het theater een centrale plek innamen. Daarnaast zal gekeken worden hoe de kleine Wolfgang als wonderkind door heel Europa grote successen oogstte maar als volwassene, ondanks zijn genialiteit, vaak met veel moeite werk kon vinden en door velen niet op waarde werd geschat. Uiteraard zullen de colleges rijkelijk geïllustreerd worden met passende muziekfragmenten, uitgevoerd door de beste Mozart-vertolkers van deze tijd. Inhoud: 1 muzikale context 1750-1800: filosofie, esthetiek en muzikale vormen 2. jeugd en opleiding: Mozart als wonderkind 3. de weg naar volwassenheid: Salzburg en Wenen 4. 1781-1787: de gouden jaren 5. de laatste jaren: armoede en afscheid

Drs. F. Jansen (1965) studeerde Muziekwetenschap aan Universiteit van Utrecht. Hij is werkzaam als freelance musicoloog en doceert aan diverse andere HOVO-instellingen. Hij schrijft en recenseert voor tijdschriften als Klassieke Zaken en Mens en Melodie.

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Politieke wetenschappen Voorbeeld of Schrikbeeld? Het Amerikaanse politieke systeem verklaard Tanja Groenendijk-de Vos MA

De democratie van de Verenigde Staten van Amerika, de ‘Free World’, fungeert onder meer in de koude oorlog als voorbeeld. Het vastlopen van politieke besluitvorming in het huidige Washington is voor velen een schrikbeeld. Hoe en waarom hebben de Founding Fathers van Amerika in de Amerikaanse Grondwet van 1789 checks and balances tussen de verschillende bestuursorganen - President, Congres en Hooggerechtshof - opgenomen die de slagkracht beïnvloeden? Wat zijn de processen en hindernissen in de totstandkoming van federale wetgeving en het sluiten van internationale verdragen? Wat zijn de bepalende meerderheden in het Congres? Wat is de samenhang en het verschil tussen het Huis en de Senaat? En welke culturele tradities vanaf de koloniale tijd spelen een rol in de huidige politiek en bij de verkiezingen? De verklaring van het Amerikaanse Politieke Systeem staat centraal in deze cursus. Daarnaast een schets van de verkleuringen van het politieke landschap na de Tweede Wereldoorlog en een vooruitblik naar de tussentijdse Congresverkiezingen in 2014 en de Presidentsverkiezingen in 2016. Hoe zit het verkiezingsproces van president en congres in elkaar, wie vullen de (vette) campagnekassen en op welke manier, wat is het verschil tussen kiesmannen en gedelegeerden, wie zijn de grote donoren, wie trekt de lijnen van de cruciale kiesdistricten en hoe verlopen de benoemingen?

1313KC Data 2, 9, 16 en 30 oktober 2013 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 125,Hovo plusprijs € 155,Aantal bijeenkomsten Vier van 2,5 uur Literatuur Een beknopte syllabus met kernbegrippen en –gegevens van het Amerikaanse Politieke Systeem. Bijzonderheden Er wordt gebruik gemaakt van niet-ondertitelde Engelstalige historische mediamomenten en campagnefilmpjes.

Tanja Groenendijk-de Vos is Amerikanist, master in American Business, Politics & Society. Ze heeft toezichthoudende functies, heeft zitting in de Atlantische (onderwijs)commissie, en geeft scholing, gericht op actuele internationale veiligheidsvraagstukken. Ze verzorgde de cursus The American Presidency and Political system aan de HOVO Radboud Universiteit en geeft lezingen over de Amerikaanse verkiezingen.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcolleges

Psychologie

Hoogtepunten uit de psychologie V Prof.dr. Marise Born (kerndocent), e.a.

1311BL

7 oktober 2012: Visuele Perceptie / dr. Rene Zeelenberg Een

snelle en correcte waarneming van de wereld om ons speelt een cruciale rol in het dagelijks leven. Het stelt ons in staat gevaar te ontwijken, voedsel te vinden, met andere mensen te interacteren en van kunst te genieten. In het college wordt een aantal belangrijke eigenschappen van visuele waarneming besproken en wordt Dag en tijd kort ingegaan op de rol van het oog en de hersenen. Data 7, 14 en 28 oktober 4, 11, 18 en 25 november 2 december

Maandag 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten €230,Hovo plusprijs €260,Aantal bijeenkomsten Acht van 2,5 uur

14 oktober 2012: De geschiedenis van de psychologische test / dr. Samantha Bouwmeester

Zowel in de sociale wetenschappen als in de maatschappij worden psychologische tests te pas en te onpas gebruikt om uitspraken te doen over menselijke gedragingen en eigenschappen. In dit college zal worden ingegaan op het ontstaan en de ontwikkeling van de psychologische test vanaf het begin van de 20e eeuw. 28 oktober 2012: De Zinloze Talentenjacht / prof.dr. Remy Rikers

Waarom wordt de een wel een topvoetballer, een grootmeester in het schaken, of Nobelprijswinnaar in de fysica, terwijl een ander na jarenlange toewijding geen successen boekt? Waarom leert de een iets vrij gemakkelijk, terwijl een ander er juist erg veel moeite voor moet doen? De meeste mensen zullen geneigd zijn deze vragen te beantwoorden door te zeggen dat er nu eenmaal verschillen bestaan tussen mensen. 4 november 2012: Dagelijkse leefstijl en geluk onder ouderen / dr. Wido Oerlemans

Wordt het later in het leven leuker of juist minder prettig? Dat hangt af van je gezondheid, maar ook van kleinere, dagelijkse dingen en grotere levenskeuzen. Zijn ouderen die doorgaan met werken of juist eerder met pensioen gaan gelukkiger? Wat voor dagelijkse activiteiten maken ouderen (on)gelukkig? Zijn actievere of juist inactieve ouderen gelukkiger? Wat is geluk eigenlijk en kun je dat meten met wetenschappelijke methodieken? Wat voor wetenschappelijke modellen zijn er ontwikkeld (activatie theorieën, persoonlijkheidsmodellen) die kunnen verklaren waarom mensen gelukkig zijn of (nog) gelukkiger kunnen worden? Deze en andere vragen komen tijdens dit college aan bod.

Eerste semester Rotterdam

11 november 2012: Effectief onderwijs aan de EUR / dr. Guus Smeets

De Erasmus Universiteit voert een aantal ingrijpende innovaties door in het onderwijs, met als doel de onderwijskwaliteit te verbeteren, waardoor studenten minder onnodige studievertraging ondervinden en de kans op studie-uitval wordt gereduceerd. De meest bekende (en bekritiseerde) hiervan is wel de invoering van een compensatoir toets-systeem met beperkte herkansingsmogelijkheden, onder de naam ‘Nominaal=Normaal’ of kortweg ‘N is N’. De discussie over N is N in de landelijke pers is allesbehalve genuanceerd. Tegenstanders beroepen zich niet zelden op onjuiste feiten over wat N=N inhoudt en men vergeet vaak de belangrijke kenmerken van de organisatie van het onderwijs waarbij N=N wordt ingevoerd te benoemen. 18 november 2012: Het rokersbrein / dr. Maartje Luijten

Net als andere verslavingen is roken een zeer hardnekkige gewoonte. Door middel van hersenonderzoek proberen we er achter te komen welke processen in het brein betrokken zijn bij roken. In dit college zullen een aantal van die processen, zoals impulsiviteit en aandacht, besproken worden. Ook de daarbij behorende afwijkingen in de hersenen van rokers komen aan bod. 25 november 2012: Zelfregulatie / dr. Gera Noordzij

Dit college gaat over zelfregulatie. Zelfregulatie gaat over vragen als; hoe komt het dat de ene persoon een taak, zoals het stoppen met roken, beter kan volhouden dan iemand anders en waarom stellen sommige mensen de dingen steeds uit die ze eigenlijk van plan waren om te doen? U krijgt antwoord op deze vragen met daaraan gekoppeld informatie over een training die blijkt zelfregulatie bij mensen te kunnen verhogen. 2 december 2012: Een beter brein / dr. Reinoud de Jongh

Is het mogelijk om ons brein te verbeteren? Bestaat er een manier om ons geheugen scherper te krijgen, betere beslissingen te nemen en sneller verbanden te kunnen leggen? Zolang de mens kan denken, heeft hij geprobeerd beter te denken. In dit college kijken we naar de (on)mogelijkheden van zelfverbetering, en de geschiedenis van ons streven.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Psychologie

Inleiding in de Psychologie Dr. Andreas Wismeijer

Kennismaken met de meest elementaire psychologische theorieën en inzichten. De belangrijkste theorieën met betrekking tot normaal menselijk gedrag zullen worden besproken. De cursus zal laData 26 september ten zien hoe de belangrijkste componenten van onze psyche zijn 3, 10, 17, 31 oktober opgebouwd, hoe ze werken en hoe ze onze werkelijkheid bepalen 7, 14, 21, 28 november die wij dagelijks ervaren. Na een kort overzicht van de geschiede2013 nis van de psychologie als wetenschap en hoe psychologisch onDag en tijd derzoek plaatsvindt komen de belangrijkste psychologische comDonderdag, 10.00 – 12.30 ponenten aan bod die kenmerkend zijn voor de mens, zoals de zintuiglijke waarneming, ons bewustzijn, taal, leren, en persoonLocatie lijkheid. Het zal gedurende de cursus geleidelijk helder worden dat Woudestein van het waarnemen van een objectieve werkelijkheid, hoe basaal ook, geen sprake is en dat we niet om individuele verschillen heen Kosten € 260,kunnen.

1314BL

Hovo plusprijs €290,Aantal bijeenkomsten Negen van 2,5 uur Literatuur Reader met relevante boekhoofdstukken en tijdschriftartikelen (ook Engelstalig) Aanbevolen: Carlson, N. R. (2009). Psychology. The Science of Behavior. New York: Allyn & Bacon. Bijzonderheden Dit college is onderdeel van de leergang Psychologie, waarvan alle modules afzonderlijk te volgen zijn. Zie voor de omschrijving van de leergang de website.

Dr. A.A.J. Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn.

Eerste semester Rotterdam

►Hoorcollege

Interdisciplinair

Sensoor Levenskunst: filosofisch begrip en persoonlijke opgave Prof.dr. Jan Baars, dr. Thijs Tromp, prof.dr. Marli Huijer, prof.dr. Alfons Marcoen De klassieke Grieken stelden in de oudheid de filosofische vraag naar ‘het goede leven’. In de moderne tijd gaat levenskunst over ‘autonoom leven’ en over onze omgang met grenzen aan de maakbaarheid van het leven. In de 3e en 4e levensfase dringt de vraag naar ‘zinvolheid’ zich dringender in het leven op dan daarvoor. In deze collegereeks benaderen we de vraag naar invloed op de eigen levensloop vanuit de sociologie, filosofie en sociale psychologie. De rode draad door deze cursus is de vraag: Hoe geven wij betekenis aan ons leven? Deze colleges zullen u inspireren en motiveren want de inhoud sluit direct aan bij uw eigen levenservaring. 7 oktober 2013: Prof.dr. Jan Baars is socioloog, gerontoloog, fi-

losoof en als bijzonder hoogleraar verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht, auteur van ‘Het nieuwe ouder worden’. Hij behandelt het thema ‘moderne’ levensloop. Paradoxen en perspectieven van leven in de tijd. 14 oktober 2013: Dr. Thijs Tromp, directeur van Reliëf, Christelijke vereniging van zorgaanbieders: De betekenis van levensverhalen voor ons begrip van ons zelf via de ander. 28 oktober 2013: Prof.dr. Marli Huijer is bijzonder hoogleraar Filosofie van Cultuur, Politiek en Religie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en lector filosofie aan de Haagse Hogeschool. College over onze tijdsbeleving. Ze pleit voor een goede ‘ritmische’ inrichting van ons individuele en sociale leven. 4 november 2013: Professor Alfons Marcoen, emeritus hoogleraar ontwikkelingspsychologie en psychogerontologie aan de Katholieke Universiteit Leuven: De ontwikkelingsopgave van de 3e en 4e levensfase. Welke zin valt te ontlenen aan het ouder worden op zich? 11 november 2013: In het 5e college benaderen Sensoor-medewerkers informele zorg als vindplaats van levenskunst. Centraal staan levensvragen rond werken, zorgen en ontmoeting.

Sensoor in deze regio verzorgt met meer dan honderd vrijwilligers 24-uurs bereikbare telefonische-, e-mailen chat-hulp. Zij biedt aandacht aan mensen die iemand nodig hebben om mee te praten als dat in de eigen omgeving niet kan.

1311DL Data 7, 14 , 28 oktober 4, 11 november 2013 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 150,Hovo plusprijs € 180,Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur Literatuur Baars. J. (2007) Het nieuwe ouder worden. Paradoxen en perspectieven van leven in de tijd. Amsterdam: SWP Huijer. M. (2011) Ritme. Op zoek naar een terugkerende tijd. Zoetermeer: Klement Bijzonderheden Collegereeks in samenwerking met Sensoor Zuid-Holland-zm. Deze cursus is een herhaling van de gelijknamige cursus uit 2012. Voor meer informatie over Sensoor, zie pagina 152.

Eerste semester Rotterdam

►Cursus

Sociale wetenschappen Inspirerende levensthema’s Prof.dr. Piet Houben, mw. Riet de Boer

Als mensen in gesprek gaan over de eigen levensloop en wat hen daarin echt bezig houdt, hebben ze het over levensthema’s. Deze thema’s bevorderen of belemmeren mensen in hun streven naar Data 2, 16, 30 oktober zelfontplooiing. Inspirerende levensthema’s bevatten persoonlijke 13, 27 november 2013 doelen voor wenselijk handelen dat voor de betrokkene de moeite waard is. Als mensen door inspirerende levensthema’s gestuurd Dag en tijd worden en daarmee aan de slag gaan, zijn ze op hun best in het Woensdag, 13:00 – 16.00 aangaan van uitdagingen. Ze ontwikkelen dan gemakkelijker nieuLocatie we vaardigheden en werken beter met anderen samen om een beWoudestein paalde activiteit tot stand te brengen. De daardoor gestimuleerde persoonlijke groei is extra van belang bij het ouder worden. Want Kosten wetenschappelijke onderzoek laat zien dat relatief veel mensen €250,persoonlijke ontwikkeling in de tweede levenshelft onderschatten, Hovo plusprijs terwijl het een belangrijke bron is voor het aangaan van uitdagin€280,gen en ervaren van kwaliteit van leven. De gerontologie en andere menswetenschappen bestuderen steeds meer de mogelijkheden Aantal bijeenkomsten van ouderen om zich te ontwikkelen en mentaal te groeien. Ze blijVijf van 3 uur ken over een grotere beslissingsruimte te beschikken om hun geluk Literatuur duurzaam te beïnvloeden, dan gewoonlijk aangenomen wordt. Bij Piet Houben, Interactief ouderen uit zich deze duurzaamheid ook in het doorgeven van wat Levensloopbeleid , waardevol is voor toekomstige generaties. In deze cursus exploAmsterdam: SWP, 2009 reren deelnemers zelf welke hun inspirerende levensthema’s zijn (ISBN 978 90 6665 978 0). met behulp van ‘vensters’ en ‘gereedschappen’. De vensters gePrijs €24,95 ven inzicht in relevante wetenschappelijke bevindingen en de gereedschappen zijn behulpzaam bij een praktische vertaling daarvan tijdens het workshopgedeelte. De beide onderdelen worden door een docent resp. een trainer begeleid. Het uitwisselen van bevindingen bij het werken met het gereedschap in twee-/drietallen stimuleert het persoonlijke ontwikkelingsproces. Het dialoogkarakter biedt cursisten veelal een voor hen dierbare ervaring.

1313FC

Prof.dr. P.P.J. Houben is emeritus hoogleraar toegepaste sociale gerontologie aan de VU. Hij is actief in lezingen, trainingen en innovatieprojecten m.n. op het gebied van ouderenadvisering en bevordering arbeidsparticipatie oudere werkers. Mw. Riet de Boer, gestalttrainer, begeleidt de deelnemers en de groepjes bij het toepassen van het gereedschap.

Eerste semester Rotterdam

►Cursus en theaterbezoeken

Theaterwetenschappen Theaterbezoek: Naar het Ro Theater!

Drs. Tobias Kokkelmans, Marjolijn van Heemstra e.a.

Voor de tweede keer kunt u hoorcolleges combineren met theatervoorstellingen! Een week voorafgaand aan de voorstelling verzorgt een regisseur, schrijver of dramaturg van het gezelschap samen met een gastspreker een lezing waarin achtergronden, thema’s en vraagstukken worden belicht. Vreugdetranen drogen snel (Ro Theater) – 2 oktober 2013 college, 9 oktober 2013 voorstellingsbezoek

Vreugdetranen drogen snel is een voorstelling over ultieme vrijheid. Veel dans, muziek en vreemde verhalen over een gemeenschap die het uiterste uit het leven wil persen. Drs. Liet Lenshoek verzorgt samen met de makers over de films van Emir Kusturica en het werk van Gabriel García Márquez. Garry Davis (Ro Theater) – 23 oktober 2013 college, 2 november 2013 voorstellingsbezoek

De 91-jarige mensenrechtenactivist werkt al 60 jaar aan een droom die maar niet lijkt uit te komen. Marjolijn van Heemstra maakt op basis van een ontmoeting met Garry Davis haar allereerste voorstelling bij het Ro Theater.Van Heemstra studeerde godsdienstwetenschappen, is columnist, schrijfster en werkt als theatermaker. Oresteia (Rotterdamse Schouwburg – NNT) – 5 maart 2014 college, 12 maart 2014 voorstelling

Regisseur Gerardjan Rijnders vertelt Aischylos’ verhaal over Klytaimnestra, een sterke zelfbewuste vrouw die de strijd aanbindt tegen haar onderdrukker.. In Rijnders’ bewerking voeren ‘de kinderen van de nacht’ oppositie tegen een wereld in ontbinding. De lezing wordt verzorgd door drs. Jeanette van der Valk. De Wet (Wunderbaum) – 2 april 2014 college, 11 april 2014 voorstellingsbezoek

‘Gerechtigheid? Die krijg je in het hiernamaals. In dit leven heb je de wet.’ - William Gaddis. De wet is je vriend, beschermt, schept orde in chaos, is de universele maatstaf en discrimineert niet, is voor iedereen gelijk. Maar sommigen zijn meer gelijk dan anderen. Drs. Tobias Kokkelmans samen met een van de acteurs uit de voorstelling en een rechtsgeleerde.

1313PC Data 2, 9, 23 oktober 2 november 5, 12 maart 2, 11 april 2014 Dag en tijd Woensdag, 16.00 – 18.00 Locatie Woudestein en Rotterdamse Schouwburg Kosten € 260,-, inclusief toegangskaarten 1e rang Schouwburg Hovo plusprijs € 290,Aantal bijeenkomsten Vier colleges van 2 uur en vier theatervoorstellingen

Eerste semester Rotterdam

►College en theaterbezoek

Lustrumaanbieding: Lang en Gelukkig Kindercollege met de fameuze Familievoorstelling van het Ro Theater

Een parade aan bekende sprookjesfiguren, waarin niets is wat het lijkt. Assepoester wordt gekleineerd door haar boze stiefzussen Paris en Hilton, Roodkapje heeft een relatie met een boze wolf met Data 18 december college, 22 imagoproblemen en prins Roderick van Oranje Nassaukade wordt december voorstelling door zijn moeder uitgehuwelijkt. Het publiek in de zaal hoeft allesbehalve stil te zijn: jong én oud mag meezingen, de helden op het Dag en tijd toneel waarschuwen voor dreigend gevaar (‘Kijk uit, achter je!’) of Woensdag, 13.30 – 15.30 eindeloos kibbelen met gemene snoodaards.

1313HK

Locatie Woudestein en Rotterdamse Schouwburg Kosten €28,- voor volwassenen, €16,- voor kinderen van (bijna) 8 tot en met 12 jaar, inclusief toegangskaartje voor de Schouwburg. Maximaal 2 kinderen per volwassene.

– Woensdagmiddag 18 december 2013 kindercollege – Zondagmiddag 22 december 2013 voorstellingsbezoek

Tijdens een speciaal kindercollege vertelt een van de makers alles over een sprookjeswereld op zijn kop.

62 062

tweede semester Rotterdam

063

Hovo Rotterdam 2de semester

Tweede semester – Rotterdam

DAG TIJD PROGRAMMA MAANDAG 10.00 - 12.30 Goudmijn van het denken, deel II 10.00 - 12.30 Opmerkzaamheid 13.30 - 16.00 De Rus & het Westen: Russische schrijvers buiten Rusland 13.30 - 16.00 Beelden van Rusland: werk van Nederlandse documentaire-makers 13.30 - 16.00 De orthodox-christelijke religie 13.30 - 15.30 Spinoza 13.30 - 16.00 Woord en beeld – intermedialiteit van beeldende kunst en literatuur 14.00 - 16.15 Nieuwe migratie in Europa Dinsdag 10.00 - 16.00 Don Carlos 10.00 - 12.30 Het epos van Gilgamesj 10.00 - 12.30 Wiliam Shakespeare 10.00 - 12.30 Wederzijdse invloed van muziek & literatuur 13.30 - 16.00 Egyptische kunst in perspectief 13.30 - 16.00 175 jaar Spoorwegen in Nederland 13.30 - 16.00 Het Latijn is dood: leve het Latijn! Woensdag 10.00 - 12.15 De Baas in je brein 10.00 - 12.30 Oorsprong en ontwikkeling van het Nieuwe Bouwen 10.00 - 12.30 Landelijk Toscane 10.00 - 12.30 Lees maar, er staat niet wat er staat 13.30 - 16.00 Hoofdstukken uit de Evolutionaire Psychologie 13.30 - 16.00 Wondere wereld van de wiskunde 13.30 - 16.00 Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw 13.30 - 16.00 Een goede dood in Nederland: keuzes rondom het levenseinde 13.30 - 16.00 Kunst van Nu 13.30 - 16.00 Nietzsche: een politiek denker? Donderdag 10.00 - 12.30 Jezus tussen joden en Grieken 10.00 - 12.30 België op de tweesprong 10.00 - 12.30 Muziek en politiek 10.00 - 12.30 Het antieke Griekse Theater 10.00 - 12.30 Inleiding in de persoonlijkheidspyschologie 13.30 - 16.00 Tien geruchtmakende veroordelingen in historisch perspectief II 13.30 - 16.00 Wetenschap als cultureel verschijnsel 13.30 - 16.00 200 jaar Rechten van de Mens in Nederland Vrijdag 10.00 - 12.30 Het milieu in China: is duurzame ontwikkeling mogelijk? 10.00 - 12.30 Van bacterie tot Kolibrie

CODE

SOORT

THEMA

prof.dr. Johan Peeters en prof.dr. Marli Huijer 1321BC Cursus prof.dr. Vincent Icke 1321AL Hoorcollege drs. Judith Janssen 1321GL Hoorcollege drs. Judith Janssen 1321HL Hoorcollege drs. Arjiris Angelou 1321EC Cursus dr. Henri Krop 1321DL Hoorcollege prof.dr. AndrĂŠ van Oudvorst 1321FL Hoorcollege Marc van Ostaijen MSc MA 1321LL Hoorcollege prof.dr. Hugo Roos 1322DL Hoorcollege drs. Johan Peeters 1322BC Cursus dr. Jacques Alblas 1322AC Cursus drs. Simon Burgers 1322CC Cursus Huis van Horus / Janko Duinker BA 1322JC Cursus prof.dr. Hugo Roos 1322FL Hoorcollege dr. Stef Bugter 1322GC Cursus prof.dr. Kees Brunia 1323AL Hoorcollege dipl.ing. Birgit M. JĂźrgenhake 1323DC Cursus drs. Ernest Kurpershoek 1323BL Hoorcollege dr. Sijbolt Noorda 1323CC Cursus dr. Hans van de Braak 1323GL Hoorcollege drs. Erik Heijerman 1323KL Hoorcollege drs. Frans Jansen 1323JC Cursus dr. Ton Vink 1323FC Cursus drs. Johan Holtrop 1323HL Hoorcollege drs. J.N.M. Charmant 1323GC Cursus dr. J. van Schaik 1324AC Cursus dr. Paul van Velthoven 1324CL Hoorcollege drs. Kees Wisse 1324DL Hoorcollege drs. Hein van Dolen 1324BL Hoorcollege dr. Andreas Wismeijer 1324JL Hoorcollege mr. Ben Croon 1324GL Hoorcollege prof.dr. Koo van der Wal 1324HL Hoorcollege prof.mr. Roel de Lange 1324FL Hoorcollege prof.dr. Meine Pieter van Dijk 1325AL Hoorcollege prof.dr. Jelle Reumer 1325BL Hoorcollege

PAGINA 75 71 87 88 69 76 89 101 81 67 90 93 86 80 68 72 66 84 82 97 74 94 77 85 100 83 95 92 91 99 79 78 96 70 73

Hovo Rotterdam 2de semester

DOCENT

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Architectuur

Oorsprong en ontwikkeling van het Nieuwe Bouwen Dipl. Ing. Birgit Jürgenhake

1323DC

Het Nieuwe Bouwen was een architectuurstroming tijdens het Interbellum. In Nederland werd ook de term ‘Nieuwe Zakelijkheid’ gebruikt. Het was een moderne progressieve beweging die Data 5, 12, 26 februari zijn wortels in de technische vooruitgang en de maatschappelijke 5, 12, 19, 26 maart veranderingen van de negentiende eeuw had. Om de oorsprong 2, 9, 16 april 2014 van deze progressieve architectuur te begrijpen is het van belang in de tijd terug te gaan. In 1828 stelde de Duitse bouwmeester Dag en tijd Heinrich Hübsch de vraag: ”In welke stijl moeten wij bouwen?”. Woensdag, 10.00 – 12.30 Men ontwierp toen bouwwerken volgens bestaande bouwstijlen zoals de gotiek, de renaissance en het classicisme. De voorwaarden Locatie voor een nieuwe bouwkunst waren al geschapen, zowel cultureel Woudestein als technisch. Onder architecten begon onvrede te ontstaan over het handhaven van de oude architectonische referenties en ontwikKosten €260,kelde zich langzaam een zoektocht naar een nieuwe stijl. Tijdens de cursus zullen we deze zoektocht vanaf de negentiende eeuw Hovo plusprijs volgen. Met behulp van foto’s en tekeningen van gebouwen, tek€290,sten, en citaten verplaatsen wij ons in de gedachtewereld van toen en proberen het spanningsveld te voelen dat ontstaat als nieuwe, Aantal bijeenkomsten Acht colleges van 2 uur en onbekende ideeën optreden, zowel in Nederland als ook interna2 excursies (binnen data tionaal. Architecten, kunstenaars en filosofen waren gefascineerd nog te bepalen) door de nieuwe mogelijkheden die het leven in de stad toen bood. In de de cursus worden de relaties bij deze zoektocht naar de “moLiteratuur derne stijl” tussen verschillende architecten steeds duidelijker. UitTijdens de lessen worden ook teksten ter beschikeindelijk ontstond er in de jaren 20 internationaal een architectuur king gesteld. die modern was, zonder ornament, gebouwd met toepassing van staal en gewapend betond, met veel glas en licht. Ze werd het Nieuwe Bouwen genoemd en gedragen door architecten zoals Oud, Duiker, Brinkman en van der Vlugt in Nederland en internationaal door Mies van der Rohe, Le Corbusier e.a. beeld zijn gebracht.

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Cultuurgeschiedenis Het epos van Gilgamesj Drs. Johan Peeters

In deze cursus staat het epos van Gilgamesj centraal. De Volkskrant kopte: “Het oudste bewaard gebleven meesterwerk uit de wereldliteratuur is na 5000 jaar nog springlevend”. Het epos is vele eeuwen ouder dan de Odyssee en het boek Genesis. Sterker nog: die zijn duidelijk door ‘Gilgamesj’ beïnvloed. Gedurende twee millennia was het epos van Gilgamesj in vijf talen het meest vertelde verhaal van de hele regio (het huidige Irak, Syrië, Turkije en Palestina). Tijdens de cursus worden belangrijke delen van het epos gelezen. De thematiek van het epos is ook voor moderne mensen toegankelijk: het is existentieel en van alle tijden. De inhoud, de structuur en de geschiedenis van het epos worden geanalyseerd. De kleitabletten die het epos bevatten zijn waren twee millennia lang bedolven onder het zand. Na ontcijferen van het spijkerschrift leidde dat tot de herontdekking van het verloren gewaande epos. Een van de gevolgen was: een crisis in de Bijbeltheologie. Het epos vervult een spilfunctie in deze cursus: het is tevens de entree tot een aantal aspecten van de boeiende Babylonische/Sumerische cultuur. Er wordt vanuit een cultuursociologisch perspectief naar het epos en de maatschappelijke context ervan gekeken. Een zich evoluerende landbouwrevolutie, het ontstaan van de stadsstaat en van het koningschap zijn belangrijke onderwerpen. Uruk (het Bijbelse Erech), de stadstaat van Gilgamesj, de stad der steden, is daarin exemplarisch en legendarisch. Aan sommige onderwerpen kleven verrassende moderne aspecten. Zo werpt de Tsjechische econoom Sedlacek, adviseur van Havel, een economische blik op het epos: de zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street, zo luidt de ondertitel van zijn boek (2012).

Drs. J.C.J. Peeters heeft, in gewijzigde vorm, deze cursus eerder gegeven aan de Hovo in Den Haag en Rotterdam. Hij heeft sociologie, filosofie en theologie gestudeerd. Hij is auteur van het boek “Globalisering en identiteit” (Ruward 2007).

1322BC Data 4, 11, 25 februari 4, 11, 18 maart 2014 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 180,Hovo plusprijs € 210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur Literatuur Herman Vanstiphout: Het epos van Gilgamesj. Sun 2001. ISBN 90 5875 1015. Prijs: € 29,50 Tijdens de cursus wordt er aanvullend materiaal uitgedeeld.

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Cultuurgeschiedenis

Het Latijn is dood: leve het Latijn! Dr. Stef Bugter

De bedoeling van deze colleges is te laten zien dat het Latijn om de dooie dood niet is overleden, maar volop in leven is. Dat is niet alleen zo omdat het Latijn nog steeds gebruikt wordt als taal, meer Data 4, 11, 25 feb, dan men zou verwachten. Maar in de literatuur van Nederland en 4, 11 maart 2014 Europa zijn invloeden en sporen van het Latijn en het erbij horende gedachtegoed te vinden. Deze colleges bieden een eerste kennisTijd en dag making met een springlevende dode, een kennismaking die in de Dinsdag, 13.30 - 16.00 toekomst wellicht kan worden voortgezet. Want het aanbod is groLocatie ter dan in één serie van colleges kan worden vervat. De cursus is Woudestein als volgt opgezet:

1322GC

Kosten €160,Hovo plusprijs €190,Aantal bijeenkomsten Vijf collegedagen Bijzonderheden Kennis van de Latijnse taal is voor het volgen van deze cursus niet vereist.

Bijeenkomst 1

1 De geschiedenis van de Latijnse taal tot en met het ontstaan van de Romaanse talen. 2. Kerklatijn, middeleeuws Latijn, Neolatijn en het Latijn in de een entwintigste eeuw. Bijeenkomst 2

1 De poëzie van Catullus en Horatius: gedichten in vertaling. 2. Catullus en Horatius in de Nederlandse dichtkunst: een verkenningstocht. Bijeenkomst 3

1. Ab urbe condita: vanaf de stichting van de stad(Rome): de historicus Livius. 2. Livius en Machiavelli. Bijeenkomst 4

1 Ovidius en de mythologie: De metamorphosen. 2. De Metamorphosen van Ovidius in de schilderkunst. Bijeenkomst 5

1 Een republikein over de keizers: de Annales van Tacitus. 2 Een magistraat over de Republiek: P.C. Hooft en Tacitus Dr. S. Bugter is classicus met ruim 40 jaar ervaring als reisleider naar en in Rome. Hij t rok zelf op de fiets en te voet naar Rome. Doceert behalve in Rotterdam ook aan Hovo Brabant.

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Godsdienstwetenschappen

De orthodox-christelijke religie Drs. Arijeris Angelou

1054 was het jaar van het grote schisma: de scheiding tussen de Rooms-katholieke en de orthodoxe kerk. Eeuwenlang was de kerk bestuurd door een vijftal patriarchen, waarbij die van Rome en Constantinopel de hoogste status hadden. Rome was de stad waar Petrus de marteldood stierf en waar het christendom in moeilijke omstandigheden wortelde, maar de tijden veranderden. Al in 330 had keizer Constantijn zijn zetel naar Constantinopel verplaatst. De eeuw die erop volgde met alle volksverhuizingen verliep voor Rome rampzalig, maar diezelfde periode markeerde voor het OostRomeinse, Byzantijnse Rijk een tijd van bloei. Er was een taalprobleem: Latijn in het westen, Grieks in het oosten. De patriarchen verschilden over steeds meer onderwerpen van mening: over de gelijkheid van de bisschoppen, het celibaat, de goddelijke drie-eenheid, de sacramenten, enz. In 1054 ging het mis: de patriarchen van Rome en Constantinopel excommuniceerden elkaar. In deze cursus wordt het schisma behandeld door een docent met een orthodoxe achtergrond. Vanuit dat perspectief zet hij een aantal feiten op een rijtje: de rol van het Byzantijnse Rijk in de christelijke geschiedenis van Europa, de bekering van de Slavische stammen en de relatie tussen de orthodoxe kerk en de islam. Ook de beleving van religie in de orthodoxe wereld komt aan de orde: het kloosterleven, aspecten van de orthodoxe leer en verering en de betekenis van de hagiografie, de beschrijving van het leven van heiligen met behulp van iconen, fresco’s en mozaïeken.

Drs. A. Angelou is geboren en getogen in Athene. Hij studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en spreekt voortreffelijk Nederlands. In Griekenland volgde hij de academische gidsenopleiding aan de Universiteit van Athene. Hij begeleidt culturele reizen en regelmatig ook religieus-historische reizen. Daarnaast verzorgt hij de laatste jaren cursussen voor HOVO’s in Brabant en Limburg.

1321EC Data 20, 23 en 27 januari 2014 Tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 100,Hovo plusprijs € 130,Aantal bijeenkomsten Drie van 2,5 uur Bijzonderheden Bij voldoende belangstelling wordt in het verlengde van de cursus een 8-daagse reis georganiseerd van Thessaloniki naar Istanbul. De reis wordt begeleid door heer Angelou en georganiseerd door de Stichting Phileas (www.phileas.info).

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Economie

Het milieu in China: is duurzame ontwikkeling daar mogelijk? Prof.dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent), e.a.

1325AL Data 7, 14, 28 februari 7, 14, 21 maart 2014 Dag en tijd Vrijdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten €180,Hovo plusprijs €210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur

Waarom wordt er zo weinig aan een beter milieu in China gedaan? De luchtvervuiling in Beijing leidt er toe dat buitenlandse werknemers de stad ontvluchten en toeristen het noordoosten van China mijden. Ondertussen daalt de economische groei waardoor er minder geld beschikbaar is voor de noodzakelijk investeringen op het gebied van milieutechnologie. De overheid manifesteert zich internationaal steeds meer als een grootmacht, maar heeft in eigen land steeds vaker te maken met ontevreden burgers, die demonstreren tegen vervuilende projecten en dus wel enig milieubewustzijn tonen. Ondertussen komt er iedere maand één miljoen auto’s bij in China, wat zowel het energieverbruik, de vervuiling als de congestie in de steden nog meer zal vergroten. Is duurzame ontwikkeling er mogelijk? Ondanks alle initiatieven van de overheid om zonne-energie op te wekken (maar de grootste fabrikant ging dit jaar failliet) en om windenergie te bevorderen door grote parken in het westen van het land aan te leggen wordt er maar weinig vooruitgang geboekt. China vestigt haar hoop nu op schaliegas, maar daar zitten ook milieurisico’s aan. China wil nog meer dammen in grensoverschrijdende rivieren leggen om witte steenkool op te wekken, wat weer tot problemen met naburige landen kan leiden. Deze problemen knagen aan de macht van de communistische partij. Zal de toenemende milieucrisis niet het einde van het Chinese succes betekenen? De overheid wil de status quo handhaven, maar gaat dit ten kost van de noodzakelijke hervormingen en investeringen in het milieu?

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Exacte wetenschappen

Opmerkzaamheid! De basis van de wetenschap Prof.dr. Vincent Icke, Sterrewacht Leiden en Alien Art

Een natuurkundig mechanisme kun je niet ‘ontdekken’ zoals je een onbekend eiland ontdekt. Want dat eiland bestaat al, je hoeft het alleen nog maar te vinden. Maar een verklaring van een natuurverschijnsel moet je helemaal zelf bedenken. Nieuwsgierigheid helpt je daarbij niets. Grote onderzoekers hebben iets veel beters: opmerkzaamheid. Bijvoorbeeld: 1. Het is ‘s nachts donker 2. Ik ben niet het gemiddelde van mijn ouders; 3. In een venster kan ik mijzelf weerspiegeld zien, terwijl iemand aan de andere kant van het venster mij ook kan zien; 4. Een kleine steen en een grote steen vallen even snel als je ze tegelijk loslaat. Het lijkt allemaal vanzelfsprekend maar dat is het niet. Deze vier hoogst opmerkelijke feiten worden besproken, en aan de hand daarvan zullen wij zien wat natuurkundigen hierdoor over het Heelal hebben geleerd.

Prof.dr. V. Icke is hoogleraar theoretische astrofysica aan de Universiteit Leiden, bijzonder hoogleraar kosmologie aan de Universiteit van Amsterdam, beeldend kunstenaar en publicist. Hij onderzoekt de ‘kosmologische constante’, het ontstaan van structuur in het heelal, en stralingshydrodynamica.

1321AL Data 24, 31 maart 7, 14 april 2014 Dag en tijd Maandag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 145,Hovo plusprijs € 175,Aantal bijeenkomsten Vier van 2,5 uur

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Exacte wetenschappen De baas in je brein Prof.dr. Kees Brunia

1323AL Data 29 januari 5, 12, 26 februari 5, 12, 19, 26 maart 2 en 9 april 2014 Tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten €280,Hovo plusprijs €310,Aantal bijeenkomsten Tien van 2,5 uur

Als ik u vraag zo snel mogelijk op een knop te drukken als een lampje gaat branden, is uw reactietijd na enige oefening ongeveer 220 milliseconden. Vraag ik u daarna het een klein beetje langzamer te doen, dan komt u ongeveer uit op de dubbele tijd. Als je bewust wilt ingrijpen in je gedrag, gaat er iets mis. Wie reactietijden meet, houdt zich bezig met waarneming en beweging. In de visuele waarneming komen Illusies voor, je ziet iets anders dan met de werkelijkheid overeenkomt. Illusies horen tot het domein van het bewustzijn, ons handelen wordt er niet door gestoord. De controle van de motoriek gebeurt vanuit ons brein. Sommige delen van de motorische cortex lijken helemaal gestuurd te worden door prikkels uit de omgeving, terwijl andere juist meer met ons IK, ons ZELF te maken lijken te hebben. Wie is de stuurman van ons gedrag? IK ZELF natuurlijk, zou je zeggen, maar onderzoek laat zien dat ons bewustzijn altijd achter de feiten aanloopt. Is er dan geen centrum dat als een centrale voor ons gedrag functioneert? Met moderne afbeeldingstechnieken van het brein, kun je niet aanwijzen waar ons ik zit. Je kunt wel proberen de bouw van de centrale te begrijpen. Ook daar komen illusies voor... Ik neem u mee op een ontdekkingsreis door het brein op zoek naar de essentie van de centrale.

Prof.dr. C.H.M. Brunia deed zijn artsexamen in 1959, behaalde hierna zijn doctoraal psychologie in 1962 en specialiseerde zich tot zenuwarts (1959-1964). Hij was docent fysiologie aan de RUU (1959 – 1972) en is verbonden als neuroloog aan de dr. Hans Bergerkliniek Breda sinds 1964. Hij is hoogleraar Fysiologische Psychologie aan de UVT sinds 1971.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Exacte wetenschappen – Evolutiebiologie Van bacterie tot kolibrie Prof.dr. Jelle Reumer

In dit hoorcollege wordt in brede trekken de evolutie van het leven op aarde geschetst, vanaf het nog in nevelen gehulde begin tot de huidige tijd. Aan de orde komt een groot aantal belangrijke stappen, innovaties, die bijdroegen aan de ontwikkeling van het leven tot de huidige biodiversoteit van circa 9 miljoen soorten. Het gaat o.a. over het allereerste begin met eenvoudige bacteriën, de fusie van bacteriën tot gecompliceerder organismen, het ontstaan van meercelligheid, het ontstaan van seks, de evolutie van ongewervelden en gewervelden, vissen, amfibiën, reptielen, zoogdieren en vogels. Ergens tussendoor wordt de mens behandeld, een toevalstreffer in het grote geheel. Ook passeren belangrijke wetenschappers de revue, zoals Linnaeus, Darwin, Margulis en Dawkins. Bij voldoende belangstelling wordt na afloop van de cursus een excursie naar het Natuurhistorisch Museum Rotterdam georganiseerd.

1325BL Data 7, 14, 28 februari 7, 14 maart 2014 Dag en tijd Vrijdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 150,Hovo plusprijs € 180,Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur

Prof.dr. J. Reumer studeerde biologie in Utrecht. Hij is directeur van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam en bijzonder hoogleraar paleontologie aan de Universiteit Utrecht. In 2008 was hij betrokken bij de ontdekking van de grootste bek aller tijden, een uitgestorven roofpotvis, die deze zomer in het Rotterdamse museum te zien is.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Exacte wetenschappen Wiskunde

De wondere wereld van de wiskunde: voor mensen zonder wiskundeknobbel Drs. Erik Heijerman 1323KL

Veel mensen hebben slechte herinneringen aan de wiskunde die ze op de middelbare school kregen. Ze konden het niet volgen of hadden een saaie docent die niet begreep waarom je het niet snapte. Data 5, 12, 26 februari Dat is buitengewoon jammer, want Pythagoras zei het al: ‘alles is 5, 12, 19, 26 maart getal’. Modern gezegd: het wezen van de werkelijkheid is wiskun2 april 2014 de, en zonder wiskunde kun je de wereld eigenlijk niet echt begrijDag en tijd pen. Het aardige van wiskunde is dat het ook op elementair niveau al boeiend, leuk, mooi en zelfs goed te begrijpen is. Tegelijk stelt Woensdag 13.30 – 16.00 die elementaire wiskunde ons al snel voor diepe filosofische raadLocatie sels. Bestaat het oneindige? Wat is een kans eigenlijk? Waarom Woudestein moeten we voor de omtrek en middellijn van een cirkel met zo’n raar getal als π bedenken? Waarom geldt de stelling van PythagoKosten ras wel, maar is het vermoeden van Fermat niet waar? Het is deze €230,combinatie van fascinatie voor het bijzondere en de schoonheid Hovo plusprijs van de wiskunde enerzijds en de filosofische verwondering over €260,de herkomst daarvan anderzijds, die in deze cursus de blikrichting zal vormen. De cursus is bedoeld voor ieder die op de middelbare Aantal bijeenkomsten school wiskunde heeft gehad en daar misschien nog iets van weet, Acht van 2,5 uur maar u mag het ook vergeten zijn. Of juist als u er een hekel aan had is, en er toch graag nog eens iets over zou willen opsteken! Het enige dat u nodig hebt zijn uw grijze cellen en de nodige intellectuele nieuwsgierigheid. - De raadselachtige priemgetallen. - Fibonaccigetallen en de Gulden Snede. - Het leven van π. - De stelling van Pythagoras. - Oneindig klein en oneindig groot. - Greep op het toeval: kansrekening.

Drs. E. Heijerman studeerde wiskunde en wijsbegeerte aan de Universiteit Utrecht. Tevens studeerde hij klavecimbel aan het Brabants Conservatorium in Tilburg. Hij geeft al enkele jaren cursussen muziekfilosofie bij het HOVO van diverse universiteiten, treedt regelmatig op als spreker over filosofische onderwerpen, en is actief als musicus in de Domkerk te Utrecht.

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Filosofie

Goudmijn van het denken II Grote denkers over aandachtig denken Prof.dr. Marli Huijer, drs. Johan Peeters en drs. Frank Meester In deze collegereeks staan primaire filosofische teksten centraal. Wie voor het eerst klassieke filosofische teksten leest zal vaak verbaasd zijn over de actualiteit ervan. Elk college bestaat uit twee delen. Het eerste deel is een hoorcollege over de achtergrond van tekst en filosoof. Het tweede deel is een werkcollege: een gezamenlijke ‘close reading’. U gaat dan nauwkeurig de tekst lezen en bespreken wat de actualiteit ervan is. Dit deel vraagt dus om actieve deelname. Daarvoor is het ook van belang dat u de tekst van te voren steeds aandachtig heeft gelezen. Thema’s die worden behandeld zijn: De druk van collega’s, Achtervolgd door de tijd, Duurzaamheid in een overvolle wereld, Speelbal van geld en techniek, Een rechtvaardige wereld begint bij de professional.

1321BC Data 27 januari 3, 10, 24 februari 3, 10, 17, 24, 31 maart 7 april 2014 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 395,Hovo plusprijs € 425,Aantal bijeenkomsten Tien van 2,5 uur

Literatuur Marli Huijer en Frank Meester: Goudmijn van het denken. Boom 2012. ISBN 978 94 6105 783 9 Maximum aantal deelnemers 18 Bijzonderheden Studiebelasting: 10 hoorcolleges van 60 minuten en 10 close-readings van 60 minuten; 2 tot 3 uur zelfstudie per week (ca. 15 pagina’s tekst per week)

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Filosofie

Spinoza’s Ethica Dr. Henri Krop

De Ethica (1677) wordt algemeen beschouwd als het belangrijkste werk van de Nederlandse filosoof Spinoza (1632-1677). Na een inleidend overzicht van de metafysica (deel 1) en van het ontstaan Data 10, 24 februari van de verschillende vormen van kennis (deel 2) beschrijft hij de 3, 10, 17, 24 maart 2014 menselijke emoties als de basis van het menselijk handelen (de delen 3 en 4). In deze analyse blijkt dat het handelen onderworpen Dag en tijd is aan wetmatigheden die ons uit eigen belang tot sociale wezens Maandag, 14:00 – 16.00 maakt. Tevens volgt dat ons uiteindelijk geluk gevonden wordt in Locatie het inzicht in de samenhang van alle dingen in de kosmos. Woudestein In de eeuwen na Spinoza’s dood groeide de Ethica uit tot een van de onbetwiste klassiekers van de Westerse filosofie. In het jaar Kosten 2012-2013 is aan de hand van de briefwisseling van Spinoza, die €180,net als de Ethica is opgenomen in de Opera Postuma, een overHovo plusprijs zicht gegeven van Spinoza’s filosofie. Dit overzicht maakt het mo€210,gelijk een zorgvuldige selectie van kerngedeelten van de Ethica met vrucht te lezen. Het accent zal daarbij vallen op de zogenoemde Aantal bijeenkomsten ‘ethiek binnen de Ethica’. Zes van 2 uur

1321DL

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Filosofie

Een goede dood in Nederland: keuzes rond ons levenseinde Dr. Ton Vink

Dat de mens een sterfelijk wezen is, is geen verrassend inzicht. Maar dat die sterfelijkheid ons tegenwoordig bijna dwingt tot het maken van keuzes rond ons levenseinde, is wel nieuw. In het Nederland van vandaag de dag denk je dan al snel aan euthanasie en hulp bij zelfdoding. Daaraan zal in deze cursus ook uitgebreid aandacht worden besteed. Maar het is goed te bedenken dat de palliatieve zorg rond het levenseinde en de keuzes die daarbinnen gemaakt kunnen worden, eveneens van grote betekenis zijn. In deze cursus buigen we ons onder meer over:

- De geschiedenis van het denken over de dood en het leven na de dood. - De medische en juridische ontwikkelingen die tot onze ‘euthanasiewet’ hebben geleid. - De betekenis van centrale begrippen als palliatieve zorg, sedatie, continue sedatie, euthanasie, hulp bij zelfdoding, zelfeuthanasie. - De actuele juridische ontwikkelingen rond ‘zelfeuthanasie’ (de zaak-Heringa). - De betekenis, omvang en beperking van zelfbeschikking. - De rol van de taal: zelfmoord of zelfdoding; moord of doden op verzoek; een goede dood; waardig sterven; ondraaglijk lijden. - De betekenis van lijden; van lijden aan het leven; ‘beschermwaardigheid van het leven; wilsbekwaamheid, dementie. - De diversiteit aan standpunten in de regelgeving in diverse landen (Zwitserland, Oregon, Nederland, België). En tenslotte de vraag welke keuzes er nu werkelijk openstaan aan het eind van ons leven.

Dr. T. Vink is filosoof. Hij schreef een proefschrift over de Schotse filosoof David Hume. Hij is zowel theoretisch als praktisch betrokken in de discussie rond een zelf beschikt levenseinde. In 2007 werd hij voor de Rechtbank Amsterdam vrijgesproken van overtreding van art. 294 Sr. (hulp bij zelfdoding).

1323FC Data 5, 12, 26 februari 5, 12 en 19, 26 maart 2 april 2014 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 250,Hovo plusprijs € 280,Aantal bijeenkomsten Acht van 2,5 uur Maximum aantal deelnemers 30

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Filosofie

De wetenschap als sociaal-cultureel verschijnsel Prof.dr. Koo van der Wal

Iedere tijd krijgt de wetenschap die hij verdient, ofwel die bij hem past. D.w.z. dat de wetenschap de meer algemene kijk op de dingen weerspiegelt, die in een bepaalde periode gangbaar is (waarop Data 6, 13, 27 februari zij van haar kant dan weer terugwerkt). Zo vormt de natuurkunde 6, 13, 20, 27 maart van Galilei en Newton een weerspiegeling van de werkelijkheids3 april 2014 opvatting van de 17e en 18e eeuw meer in het algemeen, die ook Dag en tijd terug te vinden is in de kijk op de samenleving van die tijd. En op vergelijkbare wijze vertoont de wiskunde van de Grieken (i.h.b. in Donderdag, 13.30 -15.30 de vorm van de Euklidische meetkunde) de sporen van de Griekse Locatie denkwijze in het algemeen. Woudestein Dat betekent dat er serieuze culturele grenzen zijn aan welk soort wetenschap in bepaalde perioden wel en niet mogelijk is. Zo lagen Kosten in de tijd van de Verlichting, die sterk in termen van het algemene €225,en typische dacht, de geschiedenis en de taal- en cultuurwetenHovo plusprijs schappen, die zich speciaal op het bijzondere en unieke richten, €255,buiten het gezichtsveld. Pas de Romantiek met haar bijzondere aandacht voor het buitengewone, onconventionele en eigene van Aantal bijeenkomsten de verschijnselen legt voor deze en andere wetenschappen (zoals Acht van 2 uur de psychologie van het onbewuste en de pedagogiek) de loper uit. De wetenschappen zijn met andere woorden veel sterker aan meer algemene culturele en sociale voorwaarden gebonden dan vaak aangenomen wordt. De bedoeling van de cyclus is om de wetenschapsgeschiedenis onder dit aspect te bezien. En dan uiteraard de vraag te stellen hoe het eventueel met de grenzen van de tegenwoordige wetenschappen en onze eigen blinde vlekken en oogkleppen gesteld is.

1324HL

Prof.dr. G.A. van der Wal is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Geschiedenis

Van Socrates tot Lodewijk XVI Tien geruchtmakende veroordelingen in historisch perspectief II Mr. Ben Croon In de West-Europese geschiedenis heeft een aantal geruchtmakende processen en veroordelingen plaatsgevonden. In deze processen manifesteerden zich de politieke, religieuze of wetenschappelijke spanningen van hun tijd. In de totstandkoming van deze gebeurtenissen heeft het denken van filosofen vaak een belangrijke rol gespeeld, sommigen waren zelf slachtoffer van vervolging. Omgekeerd hebben deze gebeurtenissen ook het denken beïnvloed. Deze collegereeks wil aan de hand van deze processen en de opvattingen van bepaalde filosofen ook inzicht geven in de ontwikkeling van de verhouding tussen staat en onderdaan, overheid en burger. We bezien de ontwikkelingen vanaf de democratieën in de klassieke oudheid, de opkomst van de kerk en het van God gegeven koningschap tot en met de fase van opstanden en revoluties. Na de Franse revolutie treedt er in zoverre een nieuwe fase in dat iedereen gelijk is voor de wet. Door het leven van de tien veroordeelden te volgen, hun tijd, hun denkbeelden en streven, komen de verschillende thema’s op een aansprekende wijze aan de orde. In het tweede semester gaan we in op de volgende veroordelingen: - Thomas More, Utopia en Hendrik VIII - Galileo Galilei en de ontdekking van de hemel - Johan van Oldenbarnevelt, een nieuwe staat met godsdienstvrijheid - Karel I en het Engelse parlement - Lodewijk XVI en de Franse Revolutie

1324GL Data 30 januari 6, 13, 27 februari 6 maart 2014 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 150,Hovo plusprijs € 180,Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Geschiedenis

175 jaar Spoorwegen in Nederland Prof.dr. Hugo Roos

1322FL

Toen in 1839 de eerste trein tussen Amsterdam en Haarlem ging rijden trad Nederland toe tot het spoorwegtijdperk dat tot op heden voor veel discussie aanleiding geeft. Was er in het begin veel Data 4, 11, 18, 25 maart maatschappelijke weerstand vanwege de te verwachten nadelige 1, 8 en 15 april 2014 gevolgen voor het vee dat graasde langs de spoorlijnen, later veranderende dat in algehele acceptatie en onderkende men de grote Dag en tijd voordelen voor alle onderdelen van de maatschappij. In deze cyDinsdag, 13.30 - 16.00 clus zullen wij aandacht besteden aan de ontwikkelingsgang der Locatie spoorwegen vanuit een maatschappelijk en vervoerseconomisch Woudestein oogpunt in de periode 1800-1950. Het college van 8 april zal gehouden worden in het Spoorwegmuseum te Utrecht. Kosten €250,-

Hovo plusprijs €180,Aantal bijeenkomsten Zeven van 2,5 uur Literatuur (Aanbevolen) ‘Ondernemen op het Spoor’ H.B.Roos en G.Veenendaal (red.) 2012, Uitg. Boom. Prijs € 19,90

4 maart 2014/Dr G.Veenendaal: Inleidend college; financiering en risico van investeringen in spoorwegen in de eerste helft van de negentiende eeuw. 11 maart/prof.dr. Hugo Roos: De vroege advocaten van spoorwegontwikkeling; Friedrich List, 18 maart/prof.dr. Hugo Roos: De ‘spoorweg-bubbles’ in de negentiende eeuw op kapitaalmarkten in Europa 25 maart/prof.dr. Hugo Roos: De invloed van spoorwegtechniek op de ontwikkeling van het onderwijs 1 april/dr. Jan Schulten: Militaire mogelijkheden van de spoorwegen 8 april Spoorwegmuseum Utrecht (eigen vervoer) /prof.dr. Hugo Roos: Spoorwegen als bron van kunst en cultuur 15 april/Prof.dr Hugo Roos: Pracht en praal op het spoor; de

‘Compagnie Internationale des Wagons Lits...’

Prof.dr. H.B. Roos studeerde ruimtelijke economie aan de toenmalige Nederlandse Economische Hogeschool te Rotterdam, en was onder meer hoogleraar Vervoerseconomie aan de Koninkljike Militaire Academie, hoogleraar Luchtvaarteconomie aan de Universiteit van Amsterdam en vanaf 1992 hoogleraar Logistiek Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daarvoor bekleedde hij functies bij onder meer Honeywell-Bull NV en KPMG Management consultants. Hij is tevens de initiator van de Masterclass Railgoederenvervoer.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Geschiedenis en Muziek Don Carlos (1545-1568) en het smeekschrift der edelen (1566) Prof.dr. Hugo Roos

Over de persoon van Don Carlos bestaan allerlei verhalen. Soms wordt zelfs gesproken over de historische en de literaire Don Carlos. Hij krijgt geen toestemming van zijn vader om in de Nederlanden de landvoogdij te bekleden. Ook niet nadat vooraanstaande edelen een smeekschrift overhandigen aan de zittende landvoogdes. Zou Don Carlos een goede pleitbezorger zijn geweest van de Nederlandse zaak? Nadat later in het jaar 1566 een Beeldenstorm uitbreekt stuurt Philips II een havik naar de Nederlanden om orde op zaken te stellen. Twee jaar later sterft Don Carlos en het heeft er alle schijn van dat Philips II daar nauwelijks rouwig om is geweest. In dit college zullen we aandacht besteden aan de literaire Don Carlos van Schiller en Verdi en het verloop van de gebeurtenissen rondom het jaar 1566. De mezzosopraan Mylou Mazali zal de Don Carlos van Verdi behandelen.

1322DL Data 18 februari 2014 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 en 13.30 - 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 85,Hovo plusprijs € 115 Aantal bijeenkomsten Eén hele dag (ochtend en middag), inclusief lunch.

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Godsdienstwetenschap

Lees maar, er staat niet wat er staat Dr. Sijbolt Noorda

1323CC

Lezen is minder gemakkelijk dan het lijkt, zeker bij teksten die we niet dagelijks tegenkomen en die niet onmiddellijk aansluiten bij wat we gewend zijn en ons wereldbeeld. Zulke teksten geven zich Data 5, 12, 26 februari niet zomaar gewonnen. Daarvoor zijn inspanning en ervaring no5, 12, 19 maart 2014 dig. Dan blijken ze zich te openen en vaak onvermoede schatten te bevatten. Deze cursus is bedoeld voor wie zich oefenen wil in Dag en tijd nauwkeurig lezen van teksten. En dat niet zomaar teksten in het Woensdag, 10.00 - 12.30 algemeen, maar speciaal die met een religieuze, of levensbeschouLocatie welijke strekking en kleur. Het gaat om levenswijsheid en inzicht. Woudestein Sommige teksten zijn oud en welbekend, afkomstig van een Bijbels auteur, psalmist of rabbijn, en blijken verrassingen in petto te hebKosten ben. Andere zijn van recenter datum en ons toch vreemd. Poëzie, €180,brieven, een dagboek of essay. We zullen er vertrouwd mee raken. Hovo plusprijs Ze zijn de moeite van het lezen onder een vergrootglas dubbel en €210,dwars waard, ze hebben wat te zeggen. Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur Bijzonderheden Van de deelnemers wordt verwacht dat ze de opgegeven teksten tevoren zorgvuldig lezen. De teksten worden door de docent ter beschikking gesteld.

Dr. S.J. Noorda is tekstuitlegger, met name van religieuze teksttradities. Hij gaf eerder HOVO-cursussen over Bijbel vertalen en over de rol en werking van religieuze tradities in de Europese cultuurgeschiedenis, bijvoorbeeld voorstellingen van het paradijs in 2012 en 2013. Tot voor kort was hij voorzitter van de vereniging van universiteiten in Nederland.

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Godsdienstwetenschap Jezus tussen joden en Grieken Dr. John van Schaik

Jezus was een jood. Maar wat voor een? Een jood uit Galilea is een andere jood dan die uit Judea. Joden waren er in velerlei soorten en maten in de tijd van Jezus: sadduzeeërs, farizeeërs, essenen, apocalyptici, vromen, dopers samaritanen en nog meer. En zij hadden allemaal hun geschriften, riten en tradities. Te midden van deze joodse veelvormigheid zocht Jezus zijn weg. Het optreden en de boodschap van Jezus is niet goed te begrijpen vanuit enkel de Tenach (Oude Testament). Men moet ook de geschriften van de essenen – de Qumranrollen – en de vele nietbijbelse geschriften – de pseudepigraphica – bestuderen. Jezus was een jood. Maar wat voor een? Een jood uit het egyptische Alexandrië is een andere jood dan een conservatieve jood in Jeruzalem. En die is weer een andere jood dan bijvoorbeeld de apostel Paulus, een griekse jood uit Klein-Azië. Deze internationale context heeft gevolgen voor de ontwikkeling van de christologie. Zo ontstaan er al in de eerste generatie christenen verschillende ‘christendommen’: het griekse christendom van Paulus en het joodse christendom van Jacobus, de broer van Jezus. Er is eigenlijk nooit één christendom geweest. In deze cursus volgen wij het jodendom vanaf ca. 332 voor Christus (Alexander de Grote) tot aan de Bar Kochba opstand in 132 na Christus. En wij volgen het christendom tot aan het concilie van Nicea in 325. Daarbij besteden we aandacht aan de Tenach, de Qumranteksten, de pseudepigraphica, Philo van Alexandrië, het (ontstaan van het) Nieuwe Testament, het gnostieke christendom, het manicheese christendom en de kerkvaders.

J. van Schaik studeerde middeleeuwse mystiek en promoveerde op het godsbeeld van de laat-antieke manicheeërs en de katharen. Hij heeft vele publicaties op zijn naam staan over het gnostische, mystieke en esoterische christendom.

1324AC Data 6, 13, 27 februari 6, 13, 20, 27, maart 3 en 10 april 2014 Dag en tijd Donderdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 280,Hovo plusprijs € 310,Aantal bijeenkomsten Negen van 2,5 uur Maximum aantal deelnemers 30

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Kunstgeschiedenis Landelijk Toscane Drs. Ernest Kurpershoek

1323BL Data 5, 12, 19, 26 maart 2 en 9 april 2014 Dag en tijd Woensdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten €180,Hovo plusprijs €210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur

Toscane is een bakermat van de moderne westerse kunst en architectuur. De stadscultuur die hier in de middeleeuwen is ontstaan, is nog tastbaar aanwezig en vormt een levende bron van inspiratie voor nu. Door het samengaan van cultuur en natuur, verleden en heden vervult Toscane nog steeds een voorbeeldfunctie. We gaan het beeld van het oude Toscane reconstrueren. We beperken ons tot het landelijke Toscane (kloosters, dorpen, kleine stadjes) dat nog relatief onbedorven is. De cursus is thematisch van opzet met aandacht voor verschillende aspecten van de cultuur, samenhang tussen schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur. De nadruk ligt daarbij op oorspronkelijk gebruik en functie. Stedenbouw: Toscaanse stadjes hebben een middeleeuwse kern die veelal gebaseerd is op Romeinse stadsaanleg. Toscane kent ook mooie voorbeelden van stedelijke utopieën uit de renaissancetijd zoals Pienza. Kerken: verraden een duidelijk herkenbare, lokale stijl. De interieurs bevattten vaak prachtige kunstwerken, zoals fresco’s van Ghirlandaio en Gozzoli in San Gimignano, van Piero della Francesca in Monterchi. Kloosters: Dwars door Toscane loopt de Via Francigena, de pelgrimsroute naar Rome. Langs deze route staan op dagmars afstand van elkaar kloosters van benedictijnen, cisterciënzers en andere kloosterordes: San Galgano, S. Antimo, Monte Oliveto. Ook uit de barok zijn fantastische kloosters bewaard gebleven zoals het kartuizer klooster, de Certosa di Pisa. Raadhuizen, palazzi, villa’s: De 12de en 13de eeuw zagen de opkomst van Toscaanse stadsrepublieken. Raadhuizen zijn de trotse symbolen van het republikeinse elan van die tijd. In de renaissance en barok werden herenhuizen (palazzi) en villa’s eveneens beeldbepalende gebouwen.

Drs. E. Kurpershoek heeft kunstgeschiedenis aan de universiteit van Amsterdam gestudeerd. Hij is werkzaam als docent, cultureel reisbegeleider en publicist.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Kunstgeschiedenis

Kunst van Nu Hedendaagse beeldende kunst medio jaren tachtig tot 2014 Drs. Johan Holtrop Kunstenaars zijn tegenwoordig nauwelijks meer te categoriseren op grond van het medium waarin ze zich uitdrukken. Traditionele grenzen tussen disciplines verdwijnen en de hedendaagse kunst kenmerkt zich door een enorme pluriformiteit. In tegenstelling tot de serieuze seventies lijken spektakel en entertainment nu geen negatieve betekenis meer te hebben. Zo exposeerde Damien Hirst opgezette dieren en in het Rijksmuseum in 2008 een schedel bekleedt met diamanten. Vanuit een complexer wordende samenleving verwacht men nieuwe competenties van de kunstenaar: men nodigt kunstenaars uit te reageren op maatschappelijke verschijnselen. Ook de belangstelling van de media is enorm toegenomen. De uitreiking van de Turner Prize in Engeland is uitgegroeid tot een mediahype. Daarbij is de infrastructuur voor hedendaagse kunst de afgelopen decennia sterk verbeterd. In rap tempo zijn instellingen voor moderne en hedendaagse kunst geopend, zoals het Tate Modern in Londen. De ontwikkelingen op het wereldtoneel, zoals de Europese eenwording, het uiteenvallen van het Oostblok en de globalisering, hebben geleid tot een flinke uitwisseling van kunstenaars binnen de EU en er is een migratiestroom op gang gekomen van kunstenaars naar de Westerse economische centra. Door de globalisering gaan Chinese kunstenaars nu ook moderne kunst maken, maar in reactie daarop focust de bekende kunstenaar/dissident Ai Weiwei juist weer op de eigen keramische traditie. Bovenstaande ontwikkelingen komen aan bod in dit college hedendaagse kunst. Overige onderwerpen zijn: het postmodernisme en hoe verder; hoe gaan kunstenaars om met hun artistieke erfenis, meer dan ooit putten kunstenaars uit (recente) kunstgeschiedenis; kunst in de openbare ruimte; fotografie als hedendaagse kunst; nieuwe media (digitale revolutie, videokunst, animatie, internet etc) en de schilderkunst is niet dood!

Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor diverse HOVO’s in den lande vanaf 1996.

1323HL Data 5, 12, 26 februari 5,12, 19, 26 maart 2, 9, 16 april 2014 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 280,Hovo plusprijs € 310,Aantal bijeenkomsten Tien van 2,5 uur Literatuur Kleine syllabus via de docent € 6,-. De collegestof is een analyse tot 2014, maar als voorbereiding wordt aanbevolen: A. de Visser, De tweede helft, beeldende kunst na 1945, 1998, ISBN 10: 906168 6148, sun Nijmegen, € 39,90 (dit boek is een analyse tot medio jaren negentig!)

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Kunstgeschiedenis Egyptologie

Egyptische kunst in perspectief Janko Duinker MA / Huis van Horus

1322JC Data 4, 11, 25 februari 4, 11, 18, 25 maart 1 april 2014 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten €230,Hovo plusprijs €260,Aantal bijeenkomsten Acht van 2,5 uur Bijzonderheden Bij deze cursus wordt een studiereis georganiseerd. Zie pagina 151.

Oudegyptische kunst en architectuur hebben iets magisch. De piramiden, verfijnd beeldhouwwerk, sierlijke wandschilderingen, prachtig gedecoreerde tomben en tempels – het oude Egypte lijkt wel één groot kunstwerk. Toch verschilt de kunst van het oude Egypte fundamenteel van onze moderne, westerse kijk. In plaats van het perspectief gebruikt het oude Egypte namelijk heel andere manieren om de realiteit weer te geven, samengevat in de term a-spectief. De werkelijkheid werd bovendien sterk gestileerd afgebeeld, verbonden aan een ideaalbeeld en ideale proporties. Ook de rol van de kunstenaars en schoonheidsbeleving lijkt in Egypte heel anders dan bij ons. Oudegyptische kunstwerken werden zelden gesigneerd. Rijk gedecoreerde tomben werden na gebruik blijvend verzegeld als “huis voor de eeuwigheid”. En Egyptische tempels waren niet bedoeld voor de ogen van het grote publiek of algemeen toegankelijk, zoals kerken. Het is niet zonder reden dat de studie Kunstgeschiedenis vaak met de Griekse cultuur begint. De Griekse kunstuitingen staan in veel opzichten dichter bij de onze. In deze cursus maakt u kennis met Oudegyptische kunst vanuit een heel ander perspectief. Wanneer en hoe ontstond de kunst die wij zien als typisch voor het faraonisch Egypte? Wat is eigenlijk specifiek “Egyptisch” aan Oudegyptische kunst? Hoe zijn Oudegyptische architectuur en kunstwerken te lezen volgens ideaalbeeld en canon? Keken de oude Egyptenaren op een andere manier naar de realiteit dan wij doen? Welke functies had kunst voor de oude Egyptenaren? Kent het oude Egypte “stijlen”, esthetiek, artistieke vrijheid en “kunst omwille van de kunst”? Dit zijn allemaal vragen die uitvoerig aan de orde komen in deze cursus.

Janko Duinker MA, heeft Egyptologie, kunstgeschiedenis en wijsbegeerte gestudeerd aan de universiteit van Leiden. Sinds 2008 doceert hij aan verschillende HOVO instellingen door heel Nederland. Hij is als voorzitter verbonden aan de egyptologische stichting Het Huis van Horus.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcolleges

Letteren

De Rus & het Westen: Russische schrijvers buiten Rusland Drs. Judith Janssen (kerndocente) i.s.m. Arthur Langeveld, Eva van Santen, e.a.

In deze serie maken wij kennis met de belangrijkste Russische schrijvers van de 20e eeuw die buiten Rusland leefden en werkten. Onder hen zijn Nobelprijswinnaars, zoals Ivan Boenin, Joseph Brodski en Aleksandr Solzjenitsyn. Er zijn ook Russische emigranten schrijvers, die bij het Westerse publiek onbekend zijn. Denk aan Nadjezjda Teffi, Marina Tsvetajeva, Vladimir Vojnovitsj of Sergej Dovlatov. Zonder uitzondering zijn dit zeer interessante schrijvers met een heldere, eigen stem. Vaak verlieten ze onvrijwillig de Sovjet Unie. En vaak laten zij via hun werk een krachtige ‘tegenstem’ horen tegen Sovjet normen en waarden. Soms lukte het om een breed publiek te bereiken, maar meestal werden ze toch met argwaan bekeken. Hooguit werd hun stem gehoord binnen de eigen ‘witte’ gemeenschap in Parijs, Berlijn, New York of Shang Hai. We maken een virtuele rondreis langs deze Russische gemeenschappen in het Westen en lezen het werk van een aantal Russische emigranten-schrijvers. Drie colleges (Marina Tsvetajeva, Aleksandr Solzjenitsyn en Sergej Dovlatov) worden door Judith Janssen verzorgd. Daarnaast werken twee of drie gastsprekers mee Arthur Langeveld zal spreken over Nadjezjda Teffi en Vladimir Vojnovitsj die de humoristische stem van de emigrant vertegenwoordigen. Eva van Santen zal spreken over Tatjana Tolstaja. Zij is een nakomelinge van Ljev Tolstoj en een ‘halve’ emigrant. Ze woont en werkt deels in Moskou en deels in New York en is daar populair. (Onder voorbehoud zal journaliste Angela Dekker meewerken. Ze schreef twee boeken over Russische emigranten in Parijs en Nederland).

Drs. J.V. Janssen studeerde Slavische Taal- en Letterkunde in Utrecht, Amsterdam en Moskou. Ze verzorgt voor Hovo Rotterdam sinds 2003 programma’s. Ze begeleidde eerder literaire reizen naar St.Petersburg, Odessa en de Kaukasus. De andere sprekers zijn slavisten en/of vertalers van Russische literatuur of journalisten met reiservaring in Rusland en met affiniteit voor Russische literatuur.

1321GL Data 27 januari 3,10, 24 februari 3, 10 maart 2014 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 180,Hovo plusprijs € 210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur Maximum aantal deelnemers 40 Literatuur Literatuurlijst en selectie van fragmenten uit literaire werken

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcolleges

Letteren en Film

Beelden van Rusland: werk van Nederlandse documentaire-makers Drs. Judith Janssen (kerndocent) i.s.m. Nederlandse documentairemakers Nederland kent op dit moment een aantal succesvolle jonge documentaire makers die Rusland een warm hart toedragen. Ze maakten schitterende documentaires waarin ze met spectaculaire Data 17, 24, 31maart beelden het leven van Russen in Rusland vastlegden. Het zijn do7, 14 april 2014 cumentaires die worden vertoond op grote festivals, zoals de IDFA. En ze winnen prijzen. Dag en tijd Eén van deze documentairemakers is bijvoorbeeld Jessica Gorter Maandag, 13.30 – 16.00 die met “900 dagen” furore maakte. De film won de prijs voor Locatie beste film 2011 en er volgden meer internationale prijzen en noLezingen en filmvertominaties. Jessica volgt in de aangrijpende documentaire een aantal ning vinden plaats in De bewoners van Leningrad die de Blokkade (900 dagen bezet door Machinist, Willem Buytede Duitsers tijdens WO II) meemaakten. wechstraat 45, 3024 BK Heel recent maakten Cecilia Odé, Edwin Trommelen en Paul EnkeRotterdam laar een mooie film over het verdwijnen van de taal en cultuur van Kosten één van de Siberische volkeren, de Joekagieren. Ook deze docu€150,mentaire won een prijs, ditmaal in Rusland. Naast de bovengenoemde documentaires over het leven in Rusland Hovo plusprijs is er aandacht voor twee hele mooie documentaires over Russische €180,cultuur: van Aliona van der Horst (over de moderne dichter Boris Aantal bijeenkomsten Ryzji) en van nog een Nederlandse documentaire maker, die op het Vijf van 2,5 uur moment van ter perse gaan van de studiegids nog niet bekend is. In deze serie vertellen vier documentairemakers over hun werk. Maximum aantal Daarna wordt de documentaire zelf vertoond. In de 5e bijeendeelnemers 35 komst zal Judith Janssen aandacht besteden aan het werk van de interessante moderne dichter Boris Ryzhi. Ook zal zij ingaan op Bijzonderheden het werk van enkele Russische schrijvers die over de Blokkade van Wordt georganiseerd in Leningrad geschreven hebben. samenwerking met De

1321HL

Machinist en Nederlandse documentairemakers

Drs. J.V. Janssen studeerde Slavische Taal- en Letterkunde in Utrecht, Amsterdam en Moskou. Ze verzorgt voor Hovo Rotterdam sinds 2003 lezingen en cursussen. Ze begeleidde eerder drie literaire reizen naar St Petersburg, Odessa en de Kaukasus.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcolleges

Letteren

Woord en beeld – intermedialiteit van beeldende kunst en literatuur Prof.dr. André van Oudvorst

Bezoekt u regelmatig een museum voor beeldende kunst? Dan weet u uit ervaring dat veel schilders geïnspireerd werden door mythen, sagen, legenden, historische of Bijbelse vertellingen, kortom een literaire bron. Een schilderij begint pas te ‘spreken’ als je het achterliggende verhaal kent. Op hun beurt verwijzen schrijvers veelvuldig naar kunstwerken om hun bedoelingen aanschouwelijk te maken. Meesterwerken uit de wereldliteratuur werden geïllustreerd door beroemde kunstenaars. Sommige schrijvers manifesteren zich tevens als beeldend kunstenaar. Uit tal van voorbeelden blijkt dat een schilderij vergeleken kan worden met een gedicht, verhaal of toneelstuk, in die zin dat ze een gemeenschappelijk fundament bezitten: de representatie van de werkelijkheid, hetzij in woorden, hetzij in verf. Wat zijn de overeenkomsten tussen literatuur en beeldende kunst? In hoeverre beïnvloeden ze elkaar? Waarom gingen in de 20ste eeuw de wegen uiteen?

1321FL

In deze cursus over intermedialiteit van beeldende kunst en literatuur komen onder meer de volgende onderwerpen aan bod: 1. De parallelle ontwikkeling van beeldende kunst en literatuur tijdens de Renaissance en Barok. 2. De literaire bronnen van de Prerafaëlieten. 3. Het dubbeltalent van de schilder-schrijver Jac. van Looy. 4. Allegorieën, beeldgedichten en emblemata. 5. Expressionisme en avant-gardisme.

Aantal bijeenkomsten Negen van 2,5 uur

Aan de hand van zo’n beelden en tekstfragmenten krijgt u een chronologisch overzicht van de historische verbanden, wisselwerkingen en wederzijdse beïnvloeding van literatuur en beeldende kunst – een boeiend patroon dat wellicht meer inzicht schenkt in het esthetisch genot dat van beide uitgaat.

Prof.dr. A.F. van Oudvorst doceert Europese literatuurgeschiedenis aan de Vrije Universiteit Brussel en verzorgt sinds 1995 Hovocursussen op het gebied van de letteren.

Data 27 januari 3, 10, 27 februari 3, 10, 17, 24, 31 maart 2014 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 260,Hovo plusprijs € 290,-

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Letteren

William Shakespeare Dr. Jacques Alblas

1322AC

We are such stuff as dreams are made on. The Tempest

Met zijn ongeëvenaard taalvermogen en verbluffende mensenkennis weet de grootste toneelschrijver aller tijden ons na vierhonderd jaar nog steeds te boeien. Na een korte inleiding over leven en werk en over de toneelpraktijk in Engeland in de tweede helft van Tijd de zestiende eeuw richten we ons op Twelfth Night en As You Like It, twee blijspelen met een unieke combinatie van slapstick en vroDinsdag, 10.00 - 12.30 lijkheid met weemoed en bitterheid, elementen die je eerder in een Locatie tragedie verwacht. Woudestein Vervolgens staan we stil bij Romeo and Juliet, veeleer een tragedie dan een komedie, en bij The Tempest, Shakespeare’s laatste en Kosten meest persoonlijke stuk. Van elk stuk lezen we een aantal fragmen€230,ten. Daarna bekijken wij die op DVD, met Nederlandse ondertiteHovo plusprijs ling en ingebed in het bedrijf waarin ze voorkomen. Want het gaat €260,uiteindelijk om toneelstukken die gezien willen worden, zeker in uitvoeringen met bekende Engelse acteurs en actrices. Letterlijk en Aantal bijeenkomsten figuurlijk tussen de bedrijven door verdiepen we ons ook nog in Acht van 2,5 uur verschillen tussen blijspel en tragedie en in een fascinerend persoLiteratuur nage uit Shakespeares blijspelen: de Nar, en zijn incarnatie in deze De teksten van de te tijd als clown, komiek en (soms) als cabaretier. Data 4, 11, 25 februari 4, 11, 18, 25 maart 1 april 2014

bespreken gedichten worden een week voor behandeling ter beschikking gesteld. Maximum aantal deelnemers 30

Dr. J.B.H. Alblas was als literatuurwetenschapper verbonden aan de studierichting Engelse Taal en Letterkunde van de Vrije Universiteit Amsterdam. Sinds 2000 is hij ook werkzaam in het kader van het Hovo onderwijs.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Letteren

Het antieke Griekse theater Drs. Hein van Dolen

Het belang van het antiek-Griekse theater blijkt niet alleen uit de doorwerking en invloed ervan in latere eeuwen, waardoor dichters, prozaschrijvers, beeldend kunstenaars, cineasten, componisten en choreografen zich geïnspireerd voelden, maar ook uit de vele opvoeringen van klassieke toneelstukken in de huidige tijd. De vraagstukken die in de drama’s en komedies aan de orde komen, doen nog altijd opgang en de schitterende poëtische taal blijft, ook in vertaling, het publiek aanspreken en ontroeren. In de cursus van vier dagdelen worden zoveel mogelijk facetten toegelicht en besproken. Aan de orde komen de oorsprong, organisatie, bouw van het theater, de rol van het koor, de spelers, het publiek en de rekwisieten. Dan wordt uitgebreid aandacht besteed aan de Griekse toneelstukken zelf: de wording en opkomst, de delen en stof van de spelen, evenals de rol van de goden, de schaarse gegevens over de schrijvers en wat er van hun oeuvre bewaard is gebleven, de muziek en dans en de specifieke vertaalproblemen, met name bij de weergave van de blijspelen waarvan de taal subliem of platvloers kan zijn. Van zowel de tragedies als de komedies zullen talrijke toelichtingen aan de hand van vertaalde teksten worden gegeven.

1324BL Data 8, 13, 27 februari 6 maart 2014 Dag en tijd Donderdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 125,Hovo plusprijs € 155,Aantal bijeenkomsten Vier van 2,5 uur Literatuur Er zal bij de cursus een reader worden uitgereikt. Bijzonderheden Bij deze cursus wordt een studiereis georganiseerd. Zie pagina 151.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Muziekwetenschappen

Muziek en Politiek, maatschappelijk geëngageerd Drs. Kees Wisse

Politiek is een afspiegeling van de maatschappij, maar kunst is dat evenzeer. Wat er in de politiek gebeurt, heeft vaak zijn weerslag op de kunst, maar ook omgekeerd komt het voor. Daarbij is kunst bij Data 6, 13, 27 februari uitstek een middel om commentaar te geven op de gebeurtenissen 6, 13, 20, 27 maart in politiek en maatschappij. Dat kan op allerlei manieren. Macht3, 10 april 2014. hebbers kunnen kunst gebruiken om hun ambities en heerschappij Dag en tijd kracht bij te zetten. Eeuwenlang was het zelfs gebruik dat zij daarvoor kunstenaars vast in dienst hadden. Donderdag, 10.00 - 12.30 Maar daarnaast wordt kunst ook gebruikt om de maatschappij een Locatie spiegel voor te houden en uiting te geven aan kritiek op hen die Woudestein de samenleving besturen. Zeker in een tijd dat vrijheid van meningsuiting nog ver te zoeken was, was de kunst, juist door haar Kosten metaforische kracht in staat om misstanden aan de kaak te stellen. €280,Deze cursus gaat over de relatie tussen muziek en politiek en beHovo plusprijs kijkt de wereldgeschiedenis door een muzikale bril. Want geen €310,kunstvorm is zo maatschappelijk geëngageerd als de muziek. Maar lang niet altijd is de politieke lading zomaar zichtbaar, zeker bij Aantal bijeenkomsten muziek uit vroeger tijd. Aan de hand van veel geluidsvoorbeelden Negen van 2,5 uur en achtergronden uit de muziekgeschiedenis vertelt de cursus de Literatuur loop van de historie. Daarbij ligt de nadruk op de periode 1750 tot Voor aanvang van het eerheden omdat juist dan de verhouding tussen politiek en muziek ste college zal een syllabus zeer dynamisch is. Om te ontdekken dat de politieke ideeën van uitgereikt worden. componisten als Mozart, Beethoven, Johann Strauss, Wagner, Verdi Bijzonderheden en talloze anderen veel uitgesprokener zijn dan we altijd hadden Er is geen speciale voorgedacht.

1324DL

kennis vereist voor dit college

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Muziek- en literatuurwetenschappen De wederzijdse invloed van muziek & literatuur Drs. Simon Burgers In deze cursus wordt ingegaan op de fascinerende kruisbestuiving tussen muziek en literatuur. Grote componisten hebben zich veelvuldig laten inspireren door literaire werken en literaire motieven. Denk aan de gedichten van Goethe, de Faustlegende en de mythe van Orpheus. Omgekeerd, in literatuur speelt muziek soms een prominente rol. Dat geldt bijvoorbeeld voor boeken van Simon Vestdijk, Maarten ’t Hart, Anna Enquist en Leo Tolstoj. Beide invalshoeken worden in deze cursus gecombineerd. Vanuit het vertrekpunt ‘literatuur’ gaan we onder meer muziek van Schubert, Schumann en Wolf met dezelfde teksten vergelijken; gaan we het Faust-thema belichten; verdiepen we ons in Poesjkin’s gedicht over de vergiftiging van Mozart door Salieri, de opera daarover van Rimsky-Korsakof en de film van Miloš Forman. Vanuit de muziek gaan we onder meer in op Bach’s Goldbergvariaties in werk van Anna Enquist en Thomas Bernard; op de rol van muziek in het werk van Vestdijk; op de verrassende wijze waarop muziek in literatuur is ‘vertaald’ door de Amerikaanse filosoof Hofstadter.

Drs. S. Burgers studeerde compositie aan het Rotterdams Conservatorium. Hij componeerde kamermuziek, liederen, orkestwerken, toneel- en filmmuziek. Daarnaast is hij neerlandicus en docent aan de Haagse Hogeschool. Samen met zijn dochter Laura schreef hij de jeugdroman Copycat – oog in oog met je dubbelganger.

1322CC Data 4, 11, 25 februari 4, 11, 18 maart 2014 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 180,Hovo plusprijs € 210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur Literatuur Mede in overleg met de deelnemers wordt een lees- en luisterlijst opgesteld.

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Muziekwetenschap

Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw Drs. Frans Jansen

Het Verenigd Koninkrijk heeft weliswaar een uitgebreide muziektraditie, maar heeft opmerkelijk genoeg – in tegenstelling tot Italië, Duitsland en Frankrijk – relatief weinig grote componisten voortData 5, 12, 26 februari gebracht. 5, 12 maart 2014 Uitzonderlijk in dit opzicht was de periode van ongeveer 1650 tot 1750. Het was Engelands muzikale ‘gouden eeuw’ die gedomiDag en tijd neerd werd door de componisten Henry Purcell (1659-1695) en Woensdag, 13.30 – 16.00 Georg Friedrich Händel (1685-1759). Purcell, slechts 36 jaar oud Locatie geworden en bij leven de Orpheus Britannicus genoemd, schreef Woudestein nieuwe hoofdstukken op het gebied van de Engelse koormuziek en het muziektheater. De van oorsprong Duitse Händel werd ‘BritKosten ser dan de Britten’ en zette deze ingeslagen weg voort. Daarmee €150,leidde hij de muziek uit de late Barok naar een ongekend hoogHovo plusprijs tepunt. Zo drukten beide toondichters een onuitwisbaar stempel €180,op de Westerse muziekgeschiedenis en zijn het daarom meer dan waard om nader bestudeerd te worden. Aantal bijeenkomsten Aan de hand van hun beider biografie zal in deze 5-delige cursus Vijf van 2,5 uur niet alleen hun oeuvre onder de loep worden genomen. Tevens zulLiteratuur len de belangrijkste genres van de Barok worden uitgelegd, ingeDe cursusinhoud is samen bed in het politieke en culturele klimaat van die tijd. Ook de invloed met alle muziekfragmenen het werk van belangrijke tijdgenoten zullen aan bod komen.

1323JC

ten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

De cursus zal rijkelijk worden geïllustreerd met muziekvoorbeelden 1. Engeland tijdens de Restoration: Purcell in dienst van de Engelse koning 2. Purcell en het theater: de semiopera 3. Händel: vroege jaren en studiereis naar Italië 4. Händel in Londen: hoogte- en dieptepunten bij de opera 5. Händels laatste successen: de grote oratoria

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Politieke wetenschappen België op de tweesprong Dr. Paul van Velthoven

In 2011 maakte ons zuidelijk buurland de grootste bestuurscrisis in zijn bestaan door. België als staat blijkt steeds minder levensvatbaar. De twee bevolkingsgroepen in België, Vlamingen en Franstaligen, zijn steeds verder uit elkaar gegroeid. De federalisering van het land die vanaf het einde van de jaren zeventig van de vorige eeuw op gang kwam, was bedoeld om de eenheid van het land te behouden heeft. Deze heeft de verschillen tussen Franstaligen en Vlamingen echter alleen maar sterker doen uitkomen. Nu wordt er in België volop gesproken over een mogelijke boedelscheiding tussen beide bevolkingsgroepen. In de cursus, bestaande uit vijf bijeenkomsten, kijken we terug op de geschiedenis van dit land. De situatie vóór de oprichting van België komt aan de orde, het ontstaan van twee bevolkingsgroepen die tegenover elkaar komen te staan, de oplossingen die voor het conflict worden bedacht: taalwetten en federalisering, en tenslotte de vooruitzichten, een scheiding of toch een confederatie van twee landsdelen

1324CL Data 30 januari 6, 13, 27 februari 6 maart 2014 Dag en tijd Donderdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 150,Hovo plusprijs € 180,Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur Literatuur (aanbevolen) Paul van Velthoven: Franstaligen tegen Vlamingen. Hoe België als natie mislukte. Lode Wils: Van Clovis tot Di Rupo. De lange weg van de naties in de Lage landen. Frank Judo en Stijn van de Perre: De prijs van de scheiding. Het uiteenvallen van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden 1830 – 1839.

Dr. P.J.G. van Velthoven woonde en studeerde in België. Hij was correspondent van de Vlaamse kranten De Standaard en De Tijd. En hij was lange tijd chef van de opiniepagina van de Haagsche Courant. In 2005 promoveerde hij in Utrecht tot doctor in de politicologie op het proefschrift ‘Het verantwoorde engagement – Politiek en filosofie bij Raymond Aron.’

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Politieke wetenschap & Rechten 200 jaar rechten in Nederland Prof.mr. Roel de Lange In deze serie van 4 colleges zal de ontwikkeling van de rechten van de mens in Nederland centraal staan. De Staatsregeling van 1798, de eerste moderne grondwet in de Nederlanden, kende al een cenData Donderdag, 13.30 – 16.00 trale plaats toe aan fundamentele rechten van burgers, maar de verwerkelijking van die rechten is een zaak van lange adem. De Data ontwikkeling van het recht, en – vooral – de politieke en sociale 13, 27 februari geschiedenis van Nederland is van belang om te begrijpen hoe de 6, 13 maart 2014 bescherming van fundamentele rechten in de afgelopen twee eeuLocatie wen is verbeterd. Het al dan niet slagen daarvan is niet alleen een Woudestein kwestie van vastlegging in de Grondwet (hoewel dat soms helpt), maar ook van ‘grondrechtencultuur’, een begrip dat we in deze Kosten cyclus nader onder de loep zullen nemen. €125,Thema’s die in deze cyclus aandacht zullen krijgen: godsdienstvrijHovo plusprijs heid en scheiding van kerk en staat, discriminatieverbod en regels €155,omtrent gelijke behandeling, vrijheid van meningsuiting, en de bescherming van fundamentele rechten door verdragen. Vooral het Aantal bijeenkomsten Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de funVier van 2,5 uur damentele vrijheden (EVRM) van 1950 zal daarbij centraal staan. In de bescherming van de fundamentele rechten sinds 1950 is de rechtspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens steeds belangrijker geworden. Vrouwenemancipatie, de strijd voor algemeen kiesrecht, secularisatie, het omgaan met diversiteit in de samenleving, zijn de trefwoorden voor enkele van de processen die van belang zijn voor de ‘grondrechtencultuur’.

1324FL

Prof.mr. R. de Lange studeerde rechten aan de VU Amsterdam en is sinds 1997 werkzaam aan de Erasmus Universiteit als hoogleraar Staats- en bestuursrecht.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Psychologie

Hoofdstukken uit de Evolutionaire Psychologie Dr. Hans van de Braak (kerndocent) e.a.

Evolutionaire psychologie is een snel groeiende wetenschap die verrassende vragen stelt. Waarom zijn wij lang geleden voorstanders geworden van monogamie? Hoe ontstaan mentale stoornissen zoals autisme en schizofrenie en hoe blijven ze voortbestaan? Waarom worden sommige kinderen tienermoeders? Waarom is jaloezie zo’n heftige ervaring? Waarom is de levensloop van ieder individu uniek? Evolueren wij nog steeds en hoe gaat dat dan?

1323GL

5 februari: Wij zijn primaten/dr. Hans van de Braak

Locatie Woudestein

Darwin voorzag dat de psychologie op evolutionaire leest geschoeid moest worden. Zijn missie stagneerde toen de psychologie zich bekeerde tot het behaviorisme dat niets moest hebben van speculaties over onzichtbare, psychische processen. Later werd dat vooroordeel overboord gezet en kon het onderzoek naar de evolutie en psychologie van primaten gaan bloeien. Apen, mensapen en mensen zijn primaten die sterke verwantschap vertonen. Ze delen kenmerken, maar sommige kenmerken zijn typisch menselijk. 12 februari: Evolutie en ontwikkeling/dr. Annemie Ploeger

Evolutie is een proces dat plaatsvindt over een enorme tijdschaal en vele generaties heen. Ontwikkeling gaat over het individuele leven waarin van alles gebeurt. De interactie tussen genen en omgeving leidt doorgaans tot een prachtig eindresultaat. Hoe vindt deze interactie plaats? Maar het kan ook mis gaan. Veel stoornissen zoals autisme en schizofrenie hebben een hoge erfelijkheid. Desondanks spelen omgevingsinvloeden een belangrijke rol bij de ontwikkeling van deze stoornissen. Hoe dr.agen evolutionaire en ontwikkelingsprocessen bij aan het ontstaan en voortbestaan van autisme en schizofrenie? 26 februari: De aangepaste mens/dr. Willem Frankenhuis

Plasticiteit is het vermogen om je lichamelijk en geestelijk aan te passen aan de omgeving. Kinderen die onder grote psychosociale stress staan, ontwikkelen meer agressie en een sterke voorkeur voor snelle, kleine beloningen. De psychologie noemt dat gedr. ag ‘mal adaptief’ als het conflicteert met mentaal welbevinden en sociaal-wenselijk gedr.ag. Evolutionair gezien, kan dat gedr.ag wél adaptief zijn omdat het leidt tot voorplantingssucces. >>

Data 5, 12, 26 februari 5, 12, 19 maart 2014 Tijd Woensdag, 13.30 – 16.00

Kosten € 180,Hovo plusprijs € 210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur Literatuur (aanbevolen) Hans van de Braak (2013). Evolutionary Psychology. Pearson ISBN 978027373940

Tweede semester Rotterdam

â&#x2013;şVervolg

Denk aan tienermoeders. Deze problematiek die het gevolg is van biologische aanpassingsmechanismen, roept nieuwe vragen op en heeft implicaties voor de klinische praktijk en beleidsvorming. 5 maart: Jaloezie vanuit evolutionair perspectief/prof. dr. Bram Buunk

Jaloezie is een basale, universele en veelal heftige menselijke ervaring die evolutionaire en biologische wortels heeft. Met name moeten we dan denken aan de competitie tussen seksegenoten en aan de neiging tot partnerbewaking. Aan de orde komen onder meer sekseverschillen in de seksuele focus bij jaloezie en in het belang van bepaalde rivaalkenmerken. Ook de effecten van hormonen en lichaamslengte op jaloezie worden besproken, alsmede de rol van onbewuste percepties. Bovendien wordt aandacht besteed aan het belang van culturele factoren. 12 maart: Over persoonlijkheid, seks en olifanten/dr. Dimitri van der Linden

De levensloop van ieder individu is uniek. Wat een persoon tijdens zijn leven meemaakt is het gevolg van een combinatie van persoonlijke kenmerken en omstandigheden. In de evolutionaire psychologie is er een theorie die hiervoor een overkoepelende verklaring geeft: de Life History Theory. Deze theorie van de levensgeschiedenis gaat in op een scala aan verschillen tussen mensen op het gebied van persoonlijkheid, intelligentie, criminaliteit, seksualiteit en gezondheid. In dit college wordt de Life History Theory besproken en bezien hoe deze een verklaring kan bieden voor verschillende maatschappelijke fenomenen. 19 maart: Evolueren wij nog steeds?/dr. Hans van de Braak

Bij de evolutie van de mens denken we meteen aan het verre verleden toen Homo sapiens Afrika verliet en zich verspreidde over alle werelddelen. Alsof het evolutieproces daarna tot stilstand kwam. Dat is een misverstand. Mensen evolueren nog steeds. Bovenop de evolutie van genetisch materiaal is een snelle evolutie van ons brein en onze cultuur gekomen. Die helpen om het tempo van veranderingen bij te houden. De evolutie van de mens is steeds meer een culturele evolutie geworden.

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcollege

Psychologie

Inleiding in de Persoonlijkheidspsychologie Dr. Andreas Wismeijer

De persoonlijkheidspsychologie probeert een antwoord te geven op hoe mensen omgaan met de wereld om zich heen. Iedereen doet dit op zijn of haar eigen, individuele manier. Maar tegelijkertijd zijn er ook veel overeenkomsten tussen mensen. De persoonlijkheidspsychologie bestudeert hoe mensen van elkaar kunnen verschillen en ook juist op elkaar lijken. Daarnaast bestudeert het de vraag wat persoonlijkheid precies is, hoe het ontstaat en wat de functie is van persoonlijkheid. Dat wil zeggen, individuele verschillen en het intrapersoonlijk functioneren staan centraal binnen de persoonlijkheidspsychologie. In deze cursus zal een selectie van de belangrijkste theorieën en inzichten in de persoonlijkheidpsychologie worden besproken. Er zal hoofdzakelijk gebruik gemaakt worden van hoorcolleges met ondersteunend videomateriaal. Daarnaast zullen de cursisten kennis maken met de verschillende mogelijkheden die er zijn om persoonlijkheid te meten, en zullen ze deze instrumenten ook op zichzelf toepassen en wordt de toegevoegde waarde van deze instrumenten kritisch tegen het licht gehouden.

1324JL Data 30 januari 6, 13, 27 februari 6, 13, 20, 27 maart 3 april 2014 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 180,Hovo plusprijs € 210,Aantal bijeenkomsten Negen van 2,5 uur Literatuur Reader met relevante boekhoofdstukken en tijdschriftartikelen (ook Engelstalig) Aanbevolen: Larsen, R. Buss, D., & Wismeijer, A. (2013). Personality Psychology. Domains of Knowledge about Human Nature. New York: McGraw-Hill.

Bijzonderheden Dit college is onderdeel van de leergang Psychologie, waarvan alle modules afzonderlijk te volgen zijn. Zie voor de omschrijving van de leergang de website.

Tweede semester Rotterdam

►Cursus

Sociale- en politieke wetenschappen

Nietzsche: een politiek denker? Drs. Hans Charmant

1323GC Data 5, 12, 26 februari 5, 12, 19, 26 maart 2 april 2014 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten €230,Hovo plusprijs €260,Aantal bijeenkomsten Acht van 2,5 uur Literatuur (sterk aanbevolen) F.W. Nietzsche: Voorbij Goed en Kwaad; De Arbeiderspers, 2004.

Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844-1900) is in uiteenlopende kringen als een denker met een politieke boodschap beschouwd. Bekend is dat nationaalsocialisten en fascisten veel van hun gading in zijn werken meenden aan te treffen; vergeten is dat hetzelfde gold voor revolutionair-socialisten, anarchisten, zionisten en feministen. Dat Nietzsche begrepen of misverstaan is als heraut van radicale politieke verandering is niet echt verwonderlijk. De gevestigde orde was in zijn ogen op drijfzand gebouwd. Zijn befaamde oekaze “God is dood” betekende niet alleen dat er geen uiteindelijke waarheid kon zijn, maar ook dat iedere grondslag voor een algemeen geldende moraal ontbrak. Nietzsche verwachtte dat nihilisme in de komende tijden om zich heen zou grijpen. Hoe zou zo’n analyse geen politieke consequenties kunnen hebben? Toch is er in het werk van Nietzsche niet zoiets als een samenhangende politieke theorie te ontwaren. Misschien valt dat ook niet te verwachten bij iemands wiens filosofie het best te omschrijven valt als een slagveld van elkaar uitdagende zienswijzen. Wellicht dat er een impliciete politieke visie in zijn werk verscholen ligt, of dat er uit zijn moraalfilosofie een politieke theorie valt af te leiden. U zult in deze cursus zelf kennis maken met Nietzsche ’s denken over moraal. Vervolgens zullen de wetenschappelijke argumenten pro en contra een politieke interpretatie van zijn denken centraal staan. Was Nietzsche een cultuurcriticus die zich verzette tegen de moderne gelijkheidswaan en kuddegeest, de laatste antipolitieke Duitser, zoals hij zichzelf ooit betitelde? Of was hij toch de aanzegger van grootscheepse politieke conflicten in een komende nihilistische eeuw?

Drs. J.N.M. Charmant is politicoloog en was als docent politieke theorie vanaf 1980 verbonden aan de Erasmus Universiteit. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van het politieke denken.

100

Tweede semester Rotterdam

►Hoorcolleges

Sociale wetenschappen

Nieuwe migratie in Europa Van Gastarbeider tot Polenmeldpunt Mark van Ostaijen MSc MA

Europa wordt groter. Vanaf 1 januari 2014 kunnen na Polen ook Bulgaren en Roemenen vrij reizen, werken en leven in de Europese Unie. Dus ook in Nederland. Dat zorgt voor nieuwe arbeidsmigranten, nieuwe huisvestingsopgaven en dat vraagt om nieuwe antwoorden. In de wetenschappelijke en maatschappelijke literatuur is er veel aandacht voor migratie. In de naoorlogse situatie ging het over Indonesiërs, Surinamers en Molukkers, in de jaren daarna over Turken en Marokkanen, nu gaat het over de Polen, Roemenen en Bulgaren. ‘Migratie is van alle tijden’ wordt daarom veelal gezegd. Maar waarom raken we er dan niet eenvoudig aan gewend? Waarom gaat migratie nauwelijks geruisloos, waarom is het altijd een ‘hot topic’? Het Europese beleid is in ieder geval nieuw, waardoor nationale lidstaten maar ook gemeenten geconfronteerd worden met geheel nieuwe sociaal-culturele en sociaaleconomische vraagstukken. Vraagstukken die het resultaat zijn van een nieuw Europa. Inmiddels wordt deze vorm van Oost-Europese migratie erkend als één van de meest urgente Europese ontwikkelingen. Het zorgt voor een liberale interne Europese markt zonder grenzen en een vrij verkeer van goederen, mensen en handel, maar ook voor lokale en nationale spanningen bij overheden die met het handen in het haar zitten. Hoe kan men nieuwe migranten beïnvloeden terwijl er geen integratiebeleid op gevoerd mag worden? Blijft men vanwege het vrije verkeer permanent of tijdelijk? Kan men verwachten dat de nieuwe migrant het Nederlands machtig is, wat mag de migrant van Nederland verwachten? We gaan in op de historische, sociale en bestuurlijke verklaringen, oorzaken en gevolgen van deze nieuwe vorm van Oost-Europese migratie voor de lokale, Nederlandse en Europese toekomst.

M.M.A.C. (Mark) van Ostaijen MSc MA is wetenschappelijk docent en promovendus, verbonden aan de vakgroep Bestuurskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij studeerde o.a. European Urban Cultures, filosofie en Leisure Studies in Tilburg, Manchester, Helsinki en Brussel.Zijn promotieonderzoek richt zich op de lokale effecten van Oost-Europese migratie.

101

1321LL Data 24, 31 maart 7, 14 april 2014 Dag en tijd Maandag, 14:00 – 16:15 Locatie Woudestein Kosten € 125,Hovo plusprijs € 155,Aantal bijeenkomsten Vier van circa 2 uur Literatuur Er is voor deze collegereeks geen verplichte literatuur. Wel worden per college de facultatief te lezen artikelen gedeeld met de cursisten via het Hovo Weblokaal.

Hovo in Den Haag

Locatie

Institute for Social Studies (ISS) Kortenaerkade 12 2518 AX Den Haag 070 426 0460

Eerste semester – Den Haag Hovo Den Haag roosters

DAG Maandag

TIJD

PROGRAMMA

13.30 - 16.00 13.30 - 16.00

1000 jaar geschiedenis deel 4 Een goede dood in Nederland: Keuzes rond het levenseinde

Dinsdag

13.30 - 16.00 13:45 - 16:15 13.30 - 16.00

‘Viva Verdi!’ Gezonheidspsychologie Mondriaan en De Stijl

Woensdag

13.30 - 16.00 10.30 - 12.30 13.30 - 15.30

1000 jaar geschiedenis deel 1 Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen

Vrijdag 10.00 - 12.30 Kunst in Den Haag in de 18de eeuw

Tweede sememster – Den Haag DAG

TIJD

PROGRAMMA

Maandag

13.30 - 16,.00

1000 jaar geschiedenis deel 5

Dinsdag

13:45 - 16:15 13.30 - 16.00 13.30 - 16.00

Emoties en geheimen O Haupt vol Blutt und Wunden, Kunst en architectuur van de Gouden Eeuw

Woensdag 13.30 - 16:00 13.30 - 15.30

104

1000 jaar geschiedenis deel 2 Honderd Jaar Oorlog en Vrede De politieke Filosofie van de afgelopen Eeuw

CODE

SOORT

drs. Chris Nigten dr. Ton Vink

1311HCH 1311GCH

Cursus Cursus

107 109

drs. Frans Jansen dr. Andreas Wismeijer drs. Johan Holtrop

1312LCH 1312KLH 1312MLH

Cursus Hoorcollege Hoorcollege

113 114 110

drs. Chris Nigten dr. Yvette de Groot dr. Yvette de Groot

1313HCH 1313FLH 1313GLH

Cursus Hoorcollege Hoorcollege

106 111 111

drs. Nelleke Kan - van Dishoeck 1315ALH Hoorcollege

108

DOCENT

CODE

SOORT

THEMA

PAGINA

drs. Chris Nigten

1321JCH

Cursus

117

dr. Andreas Wismeijer dr. Frans Jansen drs. Johan Holtrop

1322MLH 1322KCH 1322LLH

Hoorcollege Cursus Hoorcollege

120 119 118

drs. Chris Nigten

1323MCH

Cursus

116

drs. Jan Lagendijk

1323LLH

Hoorcollege

115

105

Hovo Den Haag roosters

DOCENT

►Cursus Hovo Den Haag

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur. Deel 1: 1000 – 1300 Hoge Middeleeuwen Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes Vijf docenten werken samen in een breed panorama van de Europese cultuurgeschiedenis vanaf het jaar 1000. Vanuit een multidisciplinaire en samenhangende benadering behandelt elk van hen in Data 2, 9, 16, 30 oktober twee colleges belangrijke begrippen en ontwikkelingen. De verde6, 13, 20, 27 november ling van de vakgebieden over de docenten is: algemene geschiede4, 11 december 2013 nis / Chris Nigten, filosofie / Wijnand Noot, kunst / Nelleke Kan – van Dishoeck, letterkunde / Gé Vaartjes en muziek / Simon Burgers. Dag en tijd Het jaar 1000 is een waterscheiding in de geschiedenis van Europa. Woensdag, 13.30 – 16.00 Uit feodale kaders ontwikkelen zich in West-Europese gebieden geLocatie leidelijk nieuwe autoriteiten. Paus en keizer raken verwikkeld in de ISS, Den Haag investituurstrijd. Kruisvaarders trekken op tegen de islam. De bevolking groeit explosief, steden komen op en kunsten bloeien. GeesKosten telijkheid, adel en burgerij bevorderen een kerkelijke, ridderlijke en €295,stedelijke cultuur met gemeenschappelijke raakvlakken. In de eerHovo plusprijs ste drie eeuwen van het panorama maken de cursisten – onder veel €325,meer – kennis met Europese pelgrimsroutes, intellectuele centra als Sankt Gallen en Cluny, scholastici als Anselmus van Canterbury Aantal bijeenkomsten en Thomas van Aquino, romaanse kerken, gotische kathedralen, Tien van 2,5 uur ridderromans, troubadoursliederen, Gregoriaans en de mystieke Literatuur klankwereld van Hildegard von Bingen.

1313HCH

De docenten stellen een syllabus samen.

Deze cursus over de periode 1000 – 1300 is het eerste deel van een zesdelige leergang. De overige cursussen zijn: 1300 – 1500 Late Middeleeuwen, 1500 – 1650 Vroegmoderne Tijd I, 1650 – 1800 Vroegmoderne Tijd II, 1800 – 1900 Negentiende Eeuw en 1900 – 2000 Twintigste Eeuw. Per semester vindt een deel plaats, zodat deze leergang loopt van najaar 2013 tot en met voorjaar 2016. De cursussen van deze leergang kunnen afzonderlijk worden gevolgd. Specifieke voorkennis is niet vereist.

Drs. S.M. Burgers is componist en neerlandicus. Drs. P.L. Kan – van Dishoeck, kunsthistoricus, verzorgt cursussen, lezingen, reizen en excursies. Drs. C.M. Nigten is historicus en docent European Studies. Drs. W.J.H. Noot is filosoof en docent. Dr. G. Vaartjes, neerlandicus, is docent en schreef diverse biografieën van Nederlandse letterkundigen.

106

►Cursus

Hovo Den Haag

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur. Deel 4: 1650 – 1800 Vroegmoderne Tijd Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes Absolutisme, Verlichting en Revolutie, drie wezenlijke begrippen voor Europa in de periode 1650 – 1800. Machtige vorsten als de Franse Zonnekoning Lodewijk XIV zetten de continentale toon. Het broze statenstelsel met tegenstrevers als koning-stadhouder Willem III en nieuwe spelers als Pruisen en Rusland draait om evenwicht tussen de strijdende partijen. De barokke hofcultuur van Versailles, Schönbrunn en Potsdam reflecteert in al haar artistieke pracht de glorie van de heersers. Politieke geschriften stellen de staatsmacht en sociale orde ter discussie. De Verlichting is een tijdperk van grote denkers als Newton, Spinoza, Kant, Hume en Rousseau. Het is ook de tijd van muzikale reuzen als Purcell, Vivaldi, Bach, Mozart en Beethoven en een literair wonder als Goethe. In de kunst mondt de Barok uit in het Rococo, gevolgd door het Neo-Classicisme. Uiteindelijk luidt de Franse Revolutie de ondergang in van het Ancien Régime. Vanuit Engeland komt de ingrijpende Industriële Revolutie gestaag op gang, die het continent onherkenbaar zal veranderen.

1311HCH

De dynamische periode van de tweede helft van de Zeventiende Eeuw en de Achttiende Eeuw staat centraal in deze cursus. Vanuit een multidisciplinaire en samenhangende benadering behandelt elk van de vijf docenten in twee colleges belangrijke begrippen en ontwikkelingen per vakgebied: algemene geschiedenis, filosofie, kunst, letterkunde en muziek. Deze cursus, het vierde deel van de leergang Duizend jaar Europese cultuur, kan afzonderlijk en zonder specifieke voorkennis worden gevolgd. In het tweede semester volgt een cursus over de Negentiende Eeuw en in najaar 2014 over de Twintigste Eeuw.

Aantal bijeenkomsten Tien van 2,5 uur

107

Data 30 september 7, 14, 28 oktober 4, 11, 18, 25 november 2, 9 december 2013 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 295,Hovo plusprijs € 325,-

Literatuur De docenten stellen een syllabus samen.

►Cursus Hovo Den Haag

Kunstgeschiedenis

Kunst in Den Haag in de 18de eeuw drs. Nelleke Kan - van Dishoeck

Was Den Haag in de Middeleeuwen slechts een dorpje bij het Hof van de graven van Holland, vanaf 1577 ontwikkelt het zich als bestuurscentrum van de Noordelijke Nederlanden. De bloeiperiode Data Colleges: van de Gouden Eeuw brengt voor Den Haag een gestage groei met 27 september zich mee. Maar waar in andere steden de 18de eeuw een periode 11 oktober 2013 van stagnatie betekent, is dat in Den Haag niet het geval. StadhouExcursies: derloos tijdperk of niet, het land wordt hier geregeerd en diplo4 oktober maten kleuren het stadsbeeld. Elegante wellevendheid straalt af 18 oktober 2013 van de stadsgezichten van Paulus Constantijn la Fargue, de brede, Dag en tijd statige panden langs Voorhout, Vijverberg en Prinsessegracht geVrijdag, 10.00 - 12.30 ven de stad internationale allure. Enkele opmerkelijke godshuizen verrijzen. Het maakt Den Haag tot een stad, waar de 18de eeuw Locatie zichtbaar aanwezig is. ISS, Den Haag De architect, die deze trend inzet is Daniël Marot, als hugenoot Kosten gevlucht uit Frankrijk. Zijn stijl komt direct bij Lodewijk XIV vandaan €125,en wordt gevolgd door de zwierige Rococo. De huizen worden getooid met geschilderde behangsels en met stucwerk door ItaliHovo plusprijs aanse meesters. Beeldhouwer Jean Baptiste Xavery, afkomstig uit €155,Antwerpen werkt al voor Willem IV nog voordat deze stadhouder Aantal bijeenkomsten van Holland wordt. Als vanaf 1747 de Oranjes weer Hof houden in Twee colleges van 2,5 uur, Den Haag geeft dat een nieuwe impuls aan de kunsten.

1315ALH

twee excursies

Literatuur Syllabus Bijzonderheden Tijdens de excursies staan de Synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente op het programma, de Oud-Katholieke kerk en de Galerij Prins Willem V. Deze laatste is niet alleen uniek voor ons land, in Europa zijn slechts drie van deze vorstelijke galerijen bewaard gebleven.

Drs A. (Anke) van der Geest studeerde fysische geografie aan de Drs. P.L. Kan - van Dishoeck studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden en was werkzaam in het HBO. Zij verzorgt cursussen, lezingen, rondleidingen en reizen voor diverse groepen.

108

►Cursus

Hovo Den Haag

Filosofie

Een goede dood in Nederland: keuzes rond ons levenseinde Dr. Ton Vink

109

1311GCH Data 14, 28 oktober 4, 11, 18, 25 november 2013 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 180,Hovo plusprijs € 210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur Maximum aantal deelnemers 30

►Hoorcollege Hovo Den Haag

Kunstgeschiedenis Mondriaan en De Stijl Drs. Johan Holtrop

In 1998 werd ter gelegenheid van het afscheid van de gulden de Victory Boogie Woogie (VBW) van Mondriaan aangekocht voor het toen astronomische bedrag van 40 miljoen dollar. Achteraf lijken Data 12, 19, 26 november 2013 de Nederlanders daar gelukkig mee. Dit in tegenstelling tot de Amerikanen, die inmiddels beseffen dat ze een cruciaal schilderij in Dag en tijd de ontwikkeling van ‘hun’ abstracte kunst zijn kwijtgeraakt. MondDinsdag, 13.30 – 16.00 riaan verbleef de laatste drie jaar van zijn leven in New York en dat luidde een nieuwe fase in van zijn werk, waarvan de VBW getuigt. Locatie ISS, Den Haag De belangstelling voor Mondriaan en De Stijl is de laatste jaren enorm toegenomen. Het Gemeentemuseum in Den Haag heeft Kosten sinds kort een permanente tentoonstelling over De Stijl. De Stijl is €95,een (Nederlandse) avant-garde beweging in het Interbellum die een nieuwe beeldtaal wilde ontwerpen voor een nieuwe samenleving. Hovo plusprijs €125,Die ontwerpen strekten zich uit over de complete leefomgeving van de mens. Het onlangs gerestaureerde Café L’Aubette in Straatsburg Aantal bijeenkomsten van Theo van Doesburg (e.a.) is daar een prachtig voorbeeld van. Drie van 2,5 uur Leidraad in deze drie colleges is het leven en werk van Mondriaan. Daarbij bespreken we de belangrijkste kunstenaars en architecten van De Stijl zoals Theo van Doesburg, Bart van der Leck, Gerrit Rietveld, Cesar Domela e.a. Accenten bij Mondriaan zijn: het ‘vroege’ versus het ‘moderne’ werk; het kubisme en Parijs; Mondriaan en De Stijl; de invloed van de theosofie; New York en de VBW en wat recent materieel-technisch onderzoek betekent voor het inzicht in zijn werk. Verder kijken we naar de doorwerking van De Stijl-ideeën in de kunsten en de architectuur.

1312MLH

Dr.s J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor diverse HOVO’s in den lande vanaf 1996.

110

►Hoorcollege

Hovo Den Haag

Kunstgeschiedenis

Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen Dr. Yvette de Groot

111

Woensdagochtend Groep, 10.30 – 12.30 uur 1313FLH Data colleges 2 Oktober 2013 6 November 2013 4 December 2013 5 Februari 2014 5 Maart 2014 2 April 2014 Data excursies 9 Oktober 2013 13 November 2013 11 December 2013 12 Februari 2014 12 Maart 2014 = dagexcursie 9 April 2014 = dagexcursie Woensdagmiddag Groep, 13.30 – 15.30 uur 1313GLH Data colleges 2 Oktober 2013 6 November 2013 4 December 2013 5 Februari 2014 5 Maart 2014 2 April 2014 Data excursies 9 Oktober 2013 13 November 2013 11 December 2013 12 Februari 2014 19 Maart 2014 = dagexcursie 16 April 2014 = dagexcursie

►Vervolg Hovo Den Haag Locatie ISS, Den Haag Kosten €315,Inclusief twee dagexcursies naar Brussel en Amsterdam/Alkmaar met busvervoer, koffie met lekkers, museumentreeprijs en gidsen ter plekke. Lunch is voor eigen rekening. De overige vier tentoonstellingsexcursies zijn exclusief vervoer en entreeprijzen, maar inclusief eenmaal een gids op locatie. Hovo plusprijs €345,Aantal bijeenkomsten Zes colleges van anderhalf uur, exclusief pauze, en zes excursies, waaronder twee dagexcursies.

vende Europese verzamelingen wordt de nieuwste stand van kunsthistorisch onderzoek getoond op het terrein van toeschrijvingen van dit soort meesterwerken.Tevens wordt een bezoek gebracht aan de dichtbij gelegen Portugese Synagoge. Maart 2014: Dagexcursie naar de openingstentoonstelling in het nieuwe Museum Fin de Siècle in Brussel. Na een aanzienlijke vertraging opent, naar het zich nu laat aanzien, dit nieuwe museum eind 2013 haar deuren. Bij te late oplevering wordt een alternatieve tentoonstelling over dezelfde periode bezocht. In ieder geval bezoek met gidsen aan het spectaculaire Horta Museum, het woonhuis en atelier dat de Belgische architect Victor Horta in 1898 realiseerde. April 2014: Dagexcursie naar de drie tentoonstellingen over de schilder en prentontwerper Jacob van Oostsanen (1470-1533) in Museum Amsterdam, De Grote Sint Laurenskerk te Alkmaar en in het Stedelijk Museum te Alkmaar. Reden voor deze kunsthistorische overzichtstentoonstelling is de recente voltooiing van de restauratie van diens monumentale gewelfschildering van het Laatste Oordeel in de Grote Sint Laurenskerk uit 1518.

Maximum aantal deelnemers 40

Dr Y. de Groot was adjunct-directeur van het historische Museum Flehite in Amersfoort. Na haar promotie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam in 2003 is zij vooral werkzaam als docent bij verschillende HOVO-instellingen. Zij begeleidt ook internationale museumreizen voor LabrysReizen en heeft een eigen bedrijf voor museumbezoek www.museumtopics.nl.

112

►Cursus

Hovo Den Haag

Muziekwetenschap ‘Viva Verdi!’ Drs. Frans Jansen

Dit jaar is het precies 200 jaar geleden dat de Italiaanse componist Giuseppe Verdi (1813-1901) werd geboren. Na een aanvankelijke moeizame en weifelende start, maakte hij in korte tijd furore als operacomponist en verwierf onsterfelijke roem in zijn geboorteland en in de rest van de wereld. Samen met Richard Wagner, in hetzelfde jaar geboren, werden zijn werken bepalend voor het muziektheater in de 2e helft van de 19e eeuw. En dat is altijd zo gebleven. Tot vandaag aan toe zijn de meeste van zijn opera’s niet meer weg te denken uit de internationale operahuizen. Titels als La traviata, Aida en Rigoletto zijn uitgegroeid tot onbetwiste klassiekers.

1312LCH

In deze 4-delige cursus wordt uiteraard uitgebreid stilgestaan bij de biografie van Verdi, maar ook bij contextuele zaken die van invloed waren op zijn indrukwekkend oeuvre. Te denken valt aan de roerige, instabiele politieke situatie in Italië, de veranderende esthetiek en structuur van de opera in het algemeen en de technische innovaties van het theaterwezen. Om dit beeld te completeren zal tevens ruimschoots aandacht besteed worden aan zijn beroemdste tijdgenoten uit Frankrijk en Duitsland, om meer inzicht te krijgen in de aspecten waarin hij zich van hen onderscheidde.

Kosten € 150,-

Uiteraard zullen de colleges rijkelijk geïllustreerd worden met passende beelden geluidfragmenten, uitgevoerd door de beste Verdivertolkers uit heden en verleden. Inhoud: 1. Opera in de 19e eeuw: vorm, inhoud en ideologie 2. Verdi: opkomst van een operagenie 3. De laatste meesterwerken: van Aida tot Falstaff 4. Verdi versus Wagner

113

Data 29 oktober 5,12,19, 26 november 2013 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag

Hovo plusprijs € 180,Aantal bijeenkomsten Vijf van 2,5 uur Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

►Hoorcollege Hovo Den Haag

Psychologie

Gezondheidspsychologie Dr. Andreas Wismeijer

1312KLH Data 24 september 1, 8, 15, 29 oktober 5 november 2013 Dag en tijd Dinsdag, 13:45 – 16:15 Locatie ISS, Den Haag Kosten €180,Hovo plusprijs €210,Aantal bijeenkomsten Zes van 2,5 uur Literatuur Reader met relevante boekhoofdstukken en tijdschriftartikelen (ook Engelstalig) Aanbevolen: Kaptein, A., Beunderman, R., Dekker, J., Vingerhoets, A. (Eds). 2013. Psychologie en geneeskunde. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Het biopsychosociaal model stelt dat er een duidelijke interactie is tussen het functioneren van het lichaam (bio) enerzijds, en de psyche van de mens (psycho), en zijn sociale omgeving (sociaal) anderzijds. We weten echter ook dat emoties en psychologische factoren een invloed kunnen hebben op onze lichamelijke gesteldheid. Zo leidt stress tot een verhoogde kans op infecties en vatbaarheid voor virussen en resulteren psychologische interventies in sommige gevallen in een aantoonbare verbetering van lichamelijke functies. Hoe zit deze wisselwerking in elkaar? Het veld van de gezondheidspsychologie richt zich op dit snijvlak van lichaam en geest. In deze cursus staat de relatie tussen lichaam en geest centraal en komen de meest relevante inzichten uitvoerig aan bod. Na een korte inleiding in de psyche van de mens worden verschillende lichamelijke processen besproken, en dat met name de rol van de psyche hierin. Tijdens de cursus zal in het bijzonder worden gekeken naar harten vaatziekten, stress, kanker en pijn. Tevens zal aandacht worden besteed aan onderzoeksmethoden die men in dit veld toepast en welke plaats de inzichten (zouden moeten) krijgen in de huidige gezondheidszorg.

114

►Cursus

Hovo Den Haag

Filosofie

Honderd jaar crisis. De politieke filosofie van de afgelopen eeuw Drs. Jan Lagendijk

Het zijn de stilste woorden die de storm brengen. Gedachten, die op duivenvoeten komen, richten de wereld. – Nietzsche Het is dit jaar honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, ongetwijfeld een van de grootste crises in de westerse geschiedenis. Het sterven vond niet alleen massaal op het slagveld plaats, overal stierven de oude vormen en gedachten een wisse dood. Tot op de dag van vandaag tracht de westerse samenleving een passend antwoord te vinden op de wereldschokkende veranderingen die wetenschap, techniek, economie, kunst, etc. een eeuw geleden ondergingen. De oorsprong van de filosofie is de verwondering. Verwondering ontstaat wanneer vertrouwde zekerheden hun vanzelfsprekendheid verliezen en in een crisis geraken. Wanneer er, zoals in de afgelopen eeuw, verwarring en onenigheid heerst over de staat en de (in -)richting van de samenleving (polis), is het de politieke filosofie die haar verwonderde en kritische vragen stelt. De kritische vragen en gedachten van de politieke filosofie raken aan het fundament van onze samenleving en zijn uiteindelijk de voedingsbodem van al onze politieke bewegingen. Aan de hand van een zestal spraakmakende filosofische werken behandelen we in deze cursus de politieke filosofie van de afgelopen turbulente eeuw. De boeken die we bespreken zijn: - Ernst Jünger - De arbeider - Karl Popper - De open samenleving en haar vijanden - Hannah Arendt - Eichmann in Jeruzalem - Herbert Marcuse - De eendimensionale mens - Peter Sloterdijk - Regels voor het mensenpark - Jürgen Habermas en Jacques Derrida Filosofie in een tijd van terreur Op de website vindt u bij elk van de boeken een korte toelichting. Drs. J. Lagendijk is docent filosofie. Hij studeerde filosofie en psychologie in Leidenen Amsterdam. Tevens geeft hij op freelance basis lezingen en verzorgt hij filosofiecursussen voor verenigingen en bibliotheken.

115

1323LLH Data 5, 12, 19, 26 maart 2, 9 april 2014 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 15.30 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 170,Hovo plusprijs € 200,Aantal bijeenkomsten Zes van 2 uur

►Cursus Hovo Den Haag

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur. Deel 2: 1300 – 1500 Late Middeleeuwen Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes De laatste tweehonderd jaar van de Middeleeuwen vertonen ogenschijnlijk enorme contrasten. De Veertiende Eeuw staat te boek als rampzalig en waanzinnig, waar de Vijftiende Eeuw veeleer associData 29 januari aties oproept met culturele bloei. Dan sterft het ‘Herfsttij der Mid5, 12, 26 februari deleeuwen’ en kondigt zich in Italië de Renaissance aan. Bij nader 5, 12, 19, 26 maart inzien is het beeld van Europa in de Late Middeleeuwen minder 2, 9 april 2014 zwart-wit en vol nuances. Rampen als hongersnood, pestepidemieën en de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk zaaiDag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 en onmiskenbaar alom dood en verderf. Italiaanse stadsstaten en Vlaamse handelssteden vertonen echter een opmerkelijke culturele Locatie bloei met onovertroffen kunstenaars als Da Vinci en Rafaël, Van ISS, Den Haag Eyck en Van der Weyden. In Frankrijk ontwikkelt zich in Parijs en Bourgondië een hofcultuur en in het Heilige Roomse Rijk transforKosten €295,meert Praag zich tot een fraaie Boheemse stad. In het theologisch denken doen markante figuren als Meester Eckhart en Nicolaas van Hovo plusprijs Cusa van zich spreken. Humanisten bestuderen klassieke teksten €325,en heroriënteren zich daarmee op de traditie. In de literatuur vestigen de namen van Dante, Petrarca en Boccaccio en werken als Aantal bijeenkomsten Tien van 2,5 uur Elckerlijc en The Canterbury Tales een nieuwe standaard. In de muziek klinken Italiaanse liefdesliedjes en de harmonische pracht van Literatuur Josquin des Prez. De docenten stellen een De docenten nemen de deelnemers mee op een fascinerende tocht syllabus samen. door twee eeuwen Europese cultuurgeschiedenis. Vanuit een multidisciplinaire en samenhangende benadering behandelt elk van hen in twee colleges belangrijke begrippen en ontwikkelingen per vakgebied: algemene geschiedenis, filosofie, kunst, letterkunde en muziek. Deze cursus, het tweede deel van de leergang Duizend jaar Europese cultuur, kan afzonderlijk en zonder specifieke voorkennis worden gevolgd.

1323MCH

116

►Cursus

Hovo Den Haag

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur. Deel 5: 1800 – 1900 Negentiende Eeuw Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes Na de val van Napoleon zetten conservatieve afgevaardigden op het Congres van Wenen in 1815 de klok terug naar het Europa van vóór de Franse Revolutie. De grootmachten herzien de staatkundige kaart en vormen het Concert van Europa, dat de hele negentiende eeuw garant staat voor een gewapende vrede. Het onrustige continent raakt in de ban van nationalisme, liberalisme en revoluties. Italië ten tijde van Garibaldi en Duitsland onder Bismarck ronden met succes een eenwordingsproces af. Voortschrijdende industrialisatie gaat gepaard met technische vindingen, aanleg van spoorwegen en ondanks sociale wantoestanden stijging van de algemene levensstandaard. Tegen het einde van de eeuw verdelen de Europese naties de wereld in koloniale rijken. Londen, Parijs, Brussel, Berlijn en Wenen groeien uit tot metropolen met brede boulevards en grootse gebouwen in neostijlen. Nieuwe inzichten als evolutionisme en positivisme en filosofen als Hegel, Marx, Schopenhauer en Nietzsche ondermijnen traditionele opvattingen. Uiteenlopende stromingen als Romantiek, Realisme en Impressionisme drukken een stempel op kunst en cultuur. In de muziek gloriëren componisten als Schubert, Chopin, Verdi en Mahler. De duizelingwekkende en voortdurend fascinerende Negentiende Eeuw staat centraal in deze cursus. Vanuit een multidisciplinaire en samenhangende benadering behandelt elk van de vijf docenten in twee colleges belangrijke begrippen en ontwikkelingen per vakgebied: algemene geschiedenis, filosofie, kunst, letterkunde en muziek. Deze cursus, het vijfde deel van de leergang Duizend jaar Europese cultuur, kan afzonderlijk en zonder specifieke voorkennis worden gevolgd. In najaar 2014 zal een cursus over de Twintigste Eeuw de afsluiting vormen van deze zesdelige leergang.

117

1321JCH Data 27 januari 3, 10, 24 februari 3, 10, 17, 24, 31 maart 7 april 2014 Dag en tijd Maandag, 13:30 – 16:00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 295,Hovo plusprijs € 325,Aantal bijeenkomsten Tien van 2,5 uur Literatuur De docenten stellen een syllabus samen.

►Hoorcollege Hovo Den Haag

Kunstgeschiedenis

Kunst en architectuur van de Gouden Eeuw Drs. Johan Holtrop

1322LLH Data 4, 11, 18, 25 maart 2014 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten €125,Hovo plusprijs €155,Aantal bijeenkomsten Vier van 2,5 uur

In deze cursus analyseren we de beeldende kunsten en de architectuur van Gouden Eeuw (1579 tot begin 18e) in de Lage Landen in nauwe relatie tot de ontwikkelingen in de politiek, economie, religie en de wetenschap. De beeldende kunst van de 17e eeuw is natuurlijk wereldberoemd met sterren zoals Frans Hals, Rembrandt en Vermeer. De Nachtwacht van Rembrandt werd ook niet voor niets gepresenteerd in het Rijksmuseum van Cuypers in 1885 als de apotheose van onze vaderlandse geschiedenis. Maar de visuele kunsten in de 17e eeuw zijn in de volle breedte interessant, en ze zijn onlosmakelijk verbonden met de al even opmerkelijke historische ontwikkelingen. De zeven verenigde provinciën vormen de eerste republiek sinds de oudheid! Door de economische voorspoed en de platte organisatie van de republiek ontstaat een brede groep die kunst koopt op een ‘markt’. Dat marktprincipe heeft geleid tot verregaande specialisaties. In de strijd tegen de Spanjaarden hebben de steden een belangrijke rol gespeeld. Na 1648, het einde van de 80-jarige oorlog, ontwikkelt zich het specialisme van het stadsgezicht. Die stadsgezichten van de pas aangelegde grachtengordel en het nieuwe stadhuis op de Dam in Amsterdam zijn stedelijke trots. In een ander specialisme, het zeestuk, reflecteren zich onze activiteiten te water: de oorlog tegen Spanje en de handelsoorlogen met Engeland en de handel zelf. Nederlandse kunstenaars en architecten gaan vanaf de 16e eeuw ook naar Italië, het mekka van de cultuur, en importeren het antieke gedachtegoed, het classicisme in de kunsten, en het clair-obscur van Caravaggio, zodat onze nieuwe republiek en rijkdom zich ook cultureel op het hoogste plan kan manifesteren.

Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor diverse HOVO’s in den lande vanaf 1996.

118

Hovo Den Haag

►Cursus

Muziekwetenschap

‘O Haupt voll Blut und Wunden’ Bachs muziek voor de Lijdenstijd Drs. Frans Jansen

Sinds jaar en dag wordt de Lijdenstijd muzikaal gedomineerd door de passiemuziek van Johann Sebastian Bach. Jaarlijks klinkt op talloze plaatsen in Nederland zijn Matthäus-Passion, die in de loop der jaren bijna de status van cultureel erfgoed heeft bereikt. Daarbij zijn in onze ontkerkelijkte maatschappij Bachs passies voor velen nog de laatste connectie met de christelijke traditie. Hoe anders ervoer men deze muziek tijdens Bachs leven. Als onderdeel van de reguliere liturgie zijn deze werken destijds door niemand op waarde geschat wat erin resulteerde dat zij na 1750 decennialang niet meer hebben geklonken. Mendelssohns memorabele uitvoeringen van de Matthäus-Passion in 1829 heeft daar definitief verandering in gebracht. In deze 3-delige cursus zal geanalyseerd worden wat de passies van Bach zo bijzonder maken en waarin zij zich onderscheiden van andere muziek voor de Goede Week. Daarmee is onlosmakelijk verbonden de religieuze overtuiging van de componist, alsmede de kerkelijke traditie waarin hij zich bevond. Ook zaken als tekstuitbeelding, muzikale vormen en liturgische context zullen daarbij in ruime mate worden betrokken. Tevens zal gekeken worden hoe het gekomen is dat dit repertoire in ons land zo ongekend populair is geworden en waarbij Rotterdam aanvankelijk een cruciale rol heeft gespeeld. Uiteraard zullen de colleges rijkelijk geïllustreerd worden met passende muziekvoorbeelden, uitgevoerd door de beste Bach-vertolkers uit heden en verleden. Inhoud: 1. Geschiedenis en context van Bachs passiemuziek 2. Matthäus- en Johannes-Passion: tekstuitbeelding en muzikale vormen 3. De passietraditie in Nederland

119

1322KCH Data 1, 8 en 15 april 2014 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 95,Hovo plusprijs € 125,Aantal bijeenkomsten Drie van 2,5 uur Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

►Hoorcollege Hovo Den Haag

Psychologie

Psychologie van emoties en geheimen Dr. Andreas Wismeijer

Niemand ontkent het enorme belang van emoties voor ons dagelijks functioneren en de belangrijke mate waarin bepalend zijn voor ons welbevinden. Sterker nog, meer en meer krijgen emoData 28 januari ties een belangrijke plaats in onze cultuur: denk aan termen als 4, 11, 25 februari emotionele intelligentie , emo-TV, en de steeds kortere lontjes die 4, 11 maart 2014 mensen lijken te hebben. Daarnaast wordt benadrukt dat emoties Dag en tijd ook van belang zijn voor onze gezondheid. Dat betreft dan zowel de lichamelijke als geestelijke gezondheid. Maar wat zijn emoties Dinsdag 13:45 – 16:15 precies, welke emoties worden onderscheiden en weten we hoe Locatie ze inwerken op ons gedrag en welbevinden? In deze cursus zal ISS, Den Haag vanuit verschillende theoretische benaderingen de psychologie van de emoties worden behandeld. Onder meer de evolutionaire, de Kosten cognitieve, de psychofysiologische en de sociaal-psychologische in€180,valshoeken komen aan bod. Tevens zal aandacht besteed worden Hovo plusprijs aan de ontwikkelingspsychologische aspecten. Ook zullen emoties €210,in relatie tot specifieke contexten worden besproken zoals geheimen en emoties, en zullen specifieke emoties worden besproken Aantal bijeenkomsten als angst, liefde en jaloezie. Zes van 2,5 uur

1322MLH

Literatuur Reader met relevante boekhoofdstukken en tijdschriftartikelen (ook Engelstalig) Aanbevolen: Frijda, N. 2008. De emoties. Een overzicht van onderzoek en theorie. Bert Bakker, Amsterdam.

120

Hovo Dordrecht

Locatie

Wereldwaag Wijnstraat 237 3311 BV Dordrecht 078 6131788

Eerste semester â&#x20AC;&#x201C; Dordrecht Hovo Dordrecht roosters

DAG Maandag

TIJD

PROGRAMMA

13.30 - 16.00

Jauchzet, frohlocket! Kerstmuziek van Johann Sebastian Bach

Dinsdag

13.30 - 16.00

De transformatie van Parijs en de geschilderde stadsgezichten

Woensdag

13.30 - 16.00

Reisverhalen schrijven

Donderdag 10.00 - 12.30 Onbestaanbaar beestenspul, fantasiewezens in de Middeleeuwen

Tweede sememster â&#x20AC;&#x201C; Dordrecht DAG

TIJD

PROGRAMMA

Maandag 10.00 - 12.30 13.30 - 16.00 Dinsdag 13.30 - 16.00

Emoties en geheimen O Haupt vol Blutt und Wunden, Picasso en het artistiek kannibalisme

Woensdag 10.00 - 12.30 Grote geesten, smalle straten, onbekende grootheden uit 200 jaar koninkrijk

122

CODE

SOORT

THEMA

dr. Frans Jansen

1311JCD

Cursus

124

drs. Johan Holtrop

1312NLD

Hoorcollege

126

drs. Henk Weltevreden

1313JCD

Cursus

127

drs. Nelleke Kan- van Dishoeck 1314ELD Hoorcollege

125

DOCENT

CODE

SOORT

dr. Andreas Wismeijer dr. Frans Jansen

1321CLD 1321KCD

Hoorcollege Cursus

131 128

drs. Johan Holtrop

1322NLD

Hoorcollege

130

drs. Han van der Horst

1323ELD

Hoorcollege

129

123

THEMA

PAGINA

Hovo Dordrecht roosters

DOCENT

Hovo Dordrecht

►Cursus

Muziekwetenschap

‘Jauchzet, frohlocket! Kerstmuziek van Johann Sebastian Bach Drs. Frans Jansen

Van oudsher behoort binnen de christelijke traditie het feest van de geboorte van Christus (Kerstmis) tot één van de hoogtepunten van het kerkelijk jaar. In zowel de katholieke als de protestantse liturgie Data 2, 9, 16 december 2013 is er dan ook altijd veel ruimte geweest om deze gebeurtenis muzikaal extra op te luisteren. Dag en tijd Een onbetwist hoogtepunt in dit opzicht vormt het repertoire dat Maandag, 13.30 – 16.00 Johann Sebastian Bach (1685-1750) voor deze periode heeft geLocatie componeerd. Hoewel zijn Weihnachts-Oratorium het bekendst is, Wereldwaag, Dordrecht schreef hij daarnaast talloze andere werken die de moeite meer dan waard zijn om beter te leren kennen. Al in zijn Weimar-tijd Kosten kreeg Bach de opdracht om vanaf Advent tot en met Driekoningen €95,passende muziek te schrijven, wat hij later in Leipzig (vanaf 1723) in ruime mate zou voortzetten. Zijn grootschalige kerstoratorium Hovo plusprijs €125,uit 1734 kan dan ook als een muzikale cumulatie van het voorafgaande worden beschouwd, waarmee hij niet alleen zichzelf maar Aantal bijeenkomsten ook talloze tijdgenoten overtrof.

1311JCD

Drie van 2,5 uur

Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

In deze 3-delige cursus zal nader worden ingegaan op het soort composities dat Bach componeerde (cantates en orgelwerken), alsmede de liturgische context, de ontstaansgeschiedenis en uitvoeringspraktijk van deze wonderschone werken. Uiteraard zullen de colleges rijkelijk geïllustreerd worden met passende muziekvoorbeelden, uitgevoerd door de beste Bach-vertolkers van deze tijd. Inhoud: 1. Liturgische context: het kerkelijk jaar en bijbehorend muziekrepertoire 2. Kerstmis bij Bach: cantates en orgelwerken 3. Het Weihnachts-Oratorium: Bachs ultieme kerstmuziek

124

►Hoorcollege

Hovo Dordrecht

Kunstgeschiedenis

Onbestaanbaar beestenspul, fantasiewezens in de Middeleeuwen drs. Nelleke Kan - van Dishoeck

In de Middeleeuwen schijnen er talloze fascinerende wezens op aarde te leven. Wat hebben de mensen van toen toch met basilisken, mantichoren, feniksen, griffioenen, draken en soortgelijk gebroed? Sommige bestaan al in de Oudheid en hebben zich daarna uitstekend weten te handhaven. Er zijn ook merkwaardige mensensoorten, zoals de blemmiae of skiapoden, die aan de randen van de aarde wonen. Wie heeft ze ooit gezien? In ieder geval staan ze met illustraties en al beschreven in encyclopedieën, die met name in de 13de eeuw worden samengesteld. Ook in ons land met Jacob van Maerlants ‘Der naturen bloeme’. Zelfs de Bijbel maakt er melding van. Wat hebben deze fantasiedieren te betekenen op Romaanse kapitelen of als waterspuwers aan Gotische kathedralen? Ook elders in de kunst komen zij overal te voorschijn en spelen zij hun rol in de boodschap, die het Christendom brengt. Eén geldt er in dit uitgelezen gezelschap als heel speciaal: de eenhoorn, een dier met heilzame krachten. Hij wordt veelvuldig afgebeeld en speelt de hoofdrol in twee tapijtreeksen uit ongeveer 1500, die tot de meest bijzondere in de kunstgeschiedenis gerekend worden. Na de Middeleeuwen lijkt er minder ruimte te komen voor dit soort wezens. De moderne wetenschap komt op en men gaat ze met andere ogen bekijken. Maar: verdwijnen ze daarom echt van het toneel en zijn ze in onze tijd werkelijk uitgestorven?

Drs. P.L. Kan - van Dishoeck studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden en was werkzaam in het HBO. Zij verzorgt cursussen, lezingen, rondleidingen en reizen voor diverse groepen.

125

1314ELD Data 3 oktober en 10 oktober 2013 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 70 Hovo plusprijs € 100,Aantal bijeenkomsten Twee van 2,5 uur

Hovo Dordrecht

►Hoorcolleges

Kunstgeschiedenis

De transformatie van Parijs en de geschilderde stadsgezichten Drs. Johan Holtrop

De stedenbouwkundige transformatie van Parijs in de tweede helft van de 19e eeuw leverde een belangrijke bijdrage aan het ontstaan van het ‘moderne leven’ en die nieuwe stedelijke realiteit had een Data 1, 8, 15 oktober 2013 enorme aantrekkingskracht op de moderne schilders van die tijd. Het huidige stadsbeeld van Parijs is wereldbe¬roemd: lange rechte Dag en tijd boulevards met uniforme bebouwing die uitlopen op stervormi¬ge Dinsdag, 13.30 – 16.00 knooppunten, waarna weer nieuwe fraaie vergezichten opdoemen. Minder bekend is dat deze stadsgezichten voor een groot deel Locatie Wereldwaag, Dordrecht het resultaat zijn van een immense stedenbouwkundige vernieuwing die begon in de periode van het Tweede Keizerrijk van LouisKosten Napoleon in 1853 onder de leiding van Eugène Haus¬smann, de €95,nieuwe prefect van de Seine. De stad werd in deze periode ook sterk uitgebreid en we zien voor het eerst het openlijk toepassen van ijzer Hovo plusprijs €125,in functionele constructies zoals de markthallen en bruggen. Al vanaf de jaren zeventig gingen kunstenaars hun nieuwe stad Aantal bijeenkomsten schilderen. Met name de recent gebouwde wijk van het EuropaDrie van 2,5 uur district was populair met het treinstation Saint-Lazare, wat ook steeds werd uitgebreid. Uit recent onderzoek blijkt dat schilders zoals Edouard Manet, Claude Monet en Gustave Caillebotte in deze wijk woonden en werkten en hun directe omgeving schilderden. Deze informatie levert voor diverse schilderijen uit die tijd interessante nieuwe gezichtspunten op. In het eerste deel van de cursus analyseren we uitgebreid de stedenbouw¬kundige transformatie van Parijs tegen de achtergrond van de historische ontwikkelingen. Daarna kijken we meer specifiek naar de relatie met de nieuwe schilderkunst aan de hand van een aantal case-studies met Claude Monet, Gustave Caillebotte, Camille Pissarro, Edouard Manet en Edouard Vuillard, aangevuld met een aantal nu minder bekende schilders.

1312NLD

Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor diverse HOVO’s in den lande vanaf 1996.

126

►Cursus

Hovo Dordrecht

Letteren

Reisverhalen schrijven Drs. Henk Weltevreden

Toch jammer als u, net terug van een lange reis door Vietnam of Baarle Hertog, slechts kunt melden: ‘Het was wel leuk, maar erg vermoeiend vanwege de warmte en de patat was niet te eten.’ Dezelfde typeringen had u kunnen geven van Afrika of NoordoostGroningen. Hoe vaak denkt u niet voor of tijdens een reis: ‘Hier ga ik een mooi verhaal of verslag van maken.’ En zeg eens eerlijk: hoe vaak is dat ook gelukt? In deze workshop krijgt u aanwijzingen voor het schrijven van uw reisverhaal.. Een verslag is nog geen reportage, en een reportage is nog geen reisverhaal. Binnen de cursus wisselt u verhalen en ervaringen uit en krijgt u adviezen voor de afronding van uw verhaal. Resultaat: een persoonlijk document, een sfeervol verslag van een maand Sulawesi of een dagje Afsluitdijk. Bent u een reisverslaggever, een reisleugenaar of een mix? Alles kan en mag, als het maar werkt. Engelse reisliteratuur is vaak ironisch, humor, bijna koloniaal, relativerend romantisch als een Stanley: ‘Livingstone, I presume? De Monty Python vorm van Michael Palin: ‘What a nice cup-a-tea here in Mongolia East.’ Duitse reisliteratuur is meestal grondig, hoog informatief, bijna wetenschappelijk, op de rand van een reisgids. De Amerikaanse reisliteratuur is vaak vergelijkend, vooral met Home sweet Home. Stilstaan bij het ‘vreemde’ ipv van het ‘andere’, cynisch en op zoek naar de ‘cheapies’, het soms klagende romantische van Paul Theroux: ‘This Cola Light in Papua New Guinea is not as good as the one in Alabama.’ We gaan schrijven onder leiding van een ervaren auteur. Deelname is voor iedereen die brieven kan schrijven.

Drs. H. Weltevreden studeerde af in de wijsbegeerte. Hij is schrijver van romans, verhalenbundels en reisverhalen en maakt programma’s voor de NPS, RVU en de VPRO. Hij bezocht 181 van de 196 landen in de wereld.

127

1313JCD Data 9, 16, 30 oktober 6 november 2013 Dag en tijd Woensdag, 13.30 - 16.00 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 135,Hovo plusprijs € 165,Aantal bijeenkomsten Vier van 2,5 uur Maximum aantal deelnemers 20

Hovo Dordrecht

►Cursus

Muziekwetenschap

‘O Haupt voll Blut und Wunden’ Bachs muziek voor de Lijdenstijd Drs. Frans Jansen

1321KCD

Hovo plusprijs €125,Aantal bijeenkomsten Drie van 2,5 uur Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

In deze 3-delige cursus zal geanalyseerd worden wat de passies van Bach zo bijzonder maken en waarin zij zich onderscheiden van andere muziek voor de Goede Week. Daarmee is onlosmakelijk verbonden de religieuze overtuiging van de componist, alsmede de kerkelijke traditie waarin hij zich bevond. Ook zaken als tekstuitbeelding, muzikale vormen en liturgische context zullen daarbij in ruime mate worden betrokken. Tevens zal gekeken worden hoe het gekomen is dat dit repertoire in ons land zo ongekend populair is geworden en waarbij Rotterdam aanvankelijk een cruciale rol heeft gespeeld. Uiteraard zullen de colleges rijkelijk geïllustreerd worden met passende muziekvoorbeelden, uitgevoerd door de beste Bach-vertolkers uit heden en verleden. Inhoud: 1. Geschiedenis en context van Bachs passiemuziek 2. Matthäus- en Johannes-Passion: tekstuitbeelding en muzikale vormen 3. De passietraditie in Nederland

128

►Hoorcollege

Hovo Dordrecht

Geschiedenis

Grote geesten, smalle straten: vergeten grootheden uit 200 jaar koninkrijk Drs. Han van der Horst Wij allen kennen een aantal grote figuren die het koninkrijk der Nederlanden hebben gemaakt tot wat het is geworden: Gijsbert Karel van Hogendorp, Johan Rudolf Thorbecke, Abraham Kuyper, Pieter Sjoerd Gerbrandy, Willem Drees…Er zijn echter ook een aantal bouwers van ons land die in de vergetelheid zijn geraakt. Hun naam blijft hoogstens in de herinnering omdat gemeentebesturen zijstraten naar hen hebben genoemd. Terwijl ze toch zeker een brede laan of een fors plein verdiend hadden. In het afgelopen jaar heb ik de deelnemers aan mijn collegereeks propaganda beloofd dat ik aan een aantal van zulke onbekende groten aandacht zou besteden. Ik zal ze in hun betekenis voor het Nederland van onze tijd schetsen en dat tegen de achtergrond van hun tijd. Hier is vast een lijstje: Anton Reinhard Falck (1777-1843) Floris Adriaan van Hall (1791-1866) Jan Heemskerk Azn. (1818-1897) Jeltje de Bosch Kemper (1836 – 1916) Cornélie Johanna Wannee (1880 – 1932) Marie Willem Frederik Treub (1858-1931) Christiaan Eykman (1858-1930) Petrus Josephus Maria Aalberse (1871-1948) Gerardus Mattheus Johannes Veldkamp (1921 – 1990)

129

1323ELD Data 19, 26 maart 2, 9 april 2014 Dag en tijd Woensdag, 10.00 - 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 125,Hovo plusprijs € 155,Aantal bijeenkomsten Vier van 2,5 uur

Hovo Dordrecht

►Hoorcolleges

Kunstgeschiedenis Picasso en het artistiek kannibalisme Drs. Johan Holtrop

1322NLD Data 28 januari 4, 11, 25 februari 2014 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten €125,Hovo plusprijs €155,Aantal bijeenkomsten Vier van 2,5 uur

Pablo Picasso is een van de meeste aansprekende kunstenaars van de 20e eeuw. Hij was een belangrijke vernieuwer in de schilderen beeldhouwkunst en hij bleef tot op hoge leeftijd kwalitatief hoogstaand werk maken. Zijn samenwerking met George Braque leidde tot het kubisme, een van de belangrijkste nieuwe stromingen aan het begin van de 20e eeuw. Hoewel Picasso met het kubisme een vernieuwer was betekende dit niet dat hij zich verre hield van de traditie. Integendeel, Picasso identificeerde zich met grote schilders uit het verleden zoals Édouard Manet en Diego Velázquez. Als Picasso na de WOII zelf inmiddels onderdeel is geworden van de kunstgeschiedenis reflecteert hij in zijn werk op deze bijzondere situatie. Zo schilderde hij vanaf 1954 verschillende omvangrijke series naar aanleiding van canonieke werken uit de kunstgeschiedenis, zoals naar aanleiding van Las Meninas van Velázquez waar hij rond de zestig parafrases van schilderde. In deze cursus wordt het immense oeuvre van Picasso geanalyseerd in samenhang met de ontwikkelingen in de kunst en de samenleving. Aandachtspunten zijn: de wordingsgeschiedenis van het cruciale schilderij Les Demoiselles d’Avignon uit 1907; de closepartnerships die Picasso aanging met kunstenaars zoals George Braque, Henry Matisse (Picasso en Matisse onderhielden zelfs een levenslange artistieke dialoog door middel van hun werk) en zijn relaties met vrouwen; zijn verwerking van het surrealisme; het dramatische schilderij Guernica en Picasso’s ‘artistiek kannibalisme’, dat wil zeggen, zijn creatieve toe-eigening van het werk van anderen dat altijd leidde tot weer nieuwe zelfstandige kunstwerken.

Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor diverse HOVO’s in den lande vanaf 1996.

130

►Hoorcollege

Hovo Dordrecht

Psychologie

Psychologie van emoties en geheimen Dr. Andreas Wismeijer

Niemand ontkent het enorme belang van emoties voor ons dagelijks functioneren en de belangrijke mate waarin bepalend zijn voor ons welbevinden. Sterker nog, meer en meer krijgen emoties een belangrijke plaats in onze cultuur: denk aan termen als emotionele intelligentie, emo-TV, en de steeds kortere lontjes die mensen lijken te hebben. Daarnaast wordt benadrukt dat emoties ook van belang zijn voor onze gezondheid. Dat betreft dan zowel de lichamelijke als geestelijke gezondheid. Maar wat zijn emoties precies, welke emoties worden onderscheiden en weten we hoe ze inwerken op ons gedrag en welbevinden? In deze cursus zal vanuit verschillende theoretische benaderingen de psychologie van de emoties worden behandeld. Onder meer de evolutionaire, de cognitieve, de psychofysiologische en de sociaalpsychologische invalshoeken komen aan bod. Tevens zal aandacht besteed worden aan de ontwikkelingspsychologische aspecten. Ook zullen emoties in relatie tot specifieke contexten worden besproken zoals geheimen en emoties, en zullen specifieke emoties worden besproken als angst, liefde en jaloezie.

1321CLD Data 17, 24, 31 maart, 7 april Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 125,Hovo plusprijs € 155,Aantal bijeenkomsten Vier van 2,5 uur Literatuur Reader met relevante boekhoofdstukken en tijdschriftartikelen (ook Engelstalig) Aanbevolen: Frijda, N. 2008. De emoties. Een overzicht van onderzoek en theorie. Bert Bakker, Amsterdam.

131

0132

Algemene Informatie

0133

Hovo Rotterdam Algemene informatie

Hovo Rotterdam verzorgt in opdracht van de Erasmus Universiteit Rotterdam hoorcolleges, cursussen en museumexcursies op universitair niveau voor iedereen vanaf vijftig jaar. Wilt u actief aan de slag met de studiestof, veel interactie met de docent of komt u vooral om te luisteren? Wij komen tegemoet aan ieders leerbehoefte. In de zogenaamde hoorcolleges is vooral de docent aan het woord, soms alleen, soms met gastsprekers. In de cursussen is de groepsgrootte beperkt (max. 30 of 40 deelnemers) en is er meer gelegenheid tot onderlinge discussie, bespreken van de studiestof en soms de mogelijkheid om een tentamen te doen. Hovo Rotterdam biedt tevens enkele leergangen aan die meerdere jaren beslaan, de collegereeksen die hieronder vallen zijn echter ook altijd onafhankelijk van elkaar te volgen. Daarnaast biedt Labrys Reizen exclusieve groepsreizen aan die aansluiten bij enkele Hovo-programma’s. Voor wie is Hovo bedoeld? Hovo is bedoeld voor iedereen vanaf vijftig jaar. Waarom die leeftijdsgrens? Omdat blijkt dat u vanaf een bepaalde leeftijd meer interesse krijgt in de verdieping die Hovo biedt. U ontmoet gelijk geïnteresseerden tijdens cursussen en colleges, maar ook bij feestelijke bijeenkomsten als de opening van het academisch Hovo-jaar, de Winterlezing of Zomerlezing. Niet moeilijk, wel op niveau Voorkennis is vrijwel nergens vereist; indien dit wel het geval is, staat dit bij ‘bijzonderheden’ vermeld. Alle programma’s zijn globaal op hetzelfde niveau als colleges voor eerstejaars studenten aan de universiteit, met dien verstande dat de docenten rekening houden met uw levenskennis en –ervaring. Duur van de programma’s Hovo Rotterdam biedt hoorcolleges en cursussen aan van 3 tot 10 bijeenkomsten. U kunt verschillende programma’s achter elkaar volgen binnen een semester, of misschien heeft u wel behoefte aan een langlopend programma van tien bijeenkomsten. Ook bieden wij eenmalige lezingen aan. U kunt kiezen uit programma’s in Rotterdam, Dordrecht of Den Haag. Per bijeenkomst wordt bijna altijd een pauze van een half uur gerekend. Koffie of thee in de pauze is in de prijs inbegrepen. Met de Hovo-studentenkaart bent u welkom op de Erasmus Universiteit: Iedere Hovo-student kan gratis een Hovo-studentenkaart van de Erasmus Universiteit Rotterdam aanvragen. Vraag de Hovo-studentenkaart direct aan zodra u uw bevestiging van inschrijving hebt ontvangen, dan profiteert u onmiddellijk van de voordelen, ook als uw college pas in het tweede semester start! Voor alle duidelijk-

134

Universiteitsbibliotheek en Rotterdamsch Leeskabinet De Hovo-studentenkaart fungeert als gratis lenerspas bij de Universiteitsbibliotheek (UB). Openingstijden en actuele informatie vindt u op www.eur.ub.nl Het Rotterdamsch Leeskabinet bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek en heeft een ruime brede en actuele collectie van ca. 260.000 titels met een nadruk op literatuur, geschiedenis, kunst. Ook zijn er luisterboeken en reisgidsen. Voor Hovo-studenten geldt een eenmalig kennismakingstarief van slechts €15 voor het eerste lidmaatschapsjaar; daarna betaalt u het reguliere tarief van €35 per jaar (enkelvoudig lidmaatschap) of €40 (uitgebreid lidmaatschap). Meer informatie op www.leeskabinet.nl of tel. 010 408 1195. Gratis e-mail en internettoegang Als student bij Hovo Rotterdam hebt u recht op een gratis e-mailadres, maximaal 25MB mailopslag en internettoegang. U ontvangt automatisch uw e-mail en internet accountnaam van het Centraal Bureau Inschrijving van de Erasmus Universiteit. Deze voorziening is alleen van toepassing in het studiejaar dat u ingschreven staat bij Hovo Rotterdam, en uw studentenkaart heeft geactiveerd. Voor problemen met inloggen op het EUR-netwerk en/of e-mailboxen kunt u contact opnemen met de helpdesk via: telefoon 010408 1663 of e-mail servicedesk@ict.eur.nl. Hovo Weblokaal Bij vrijwel iedere cursus of collegereeks die u volgt krijgt u ook toegang tot een bij de cursus horende, afgeschermde internetomgeving, het Hovo Weblokaal. Deze ondersteunt u bij het volgen van onze programma’s: samenvattingen, opdrachten, literatuursuggesties, linken naar relevante informatiebronnen op het web. Presentaties worden, in overleg met de docent, overzichtelijk in een webomgeving geplaatst. In uw agenda staan alle activiteiten. Deze agenda kunt u bovendien synchroniseren met uw eigen digitale agenda. Hoe werkt het? Kort voor aanvang van de cursus krijgt u bericht van Hovo Rotterdam over de exacte procedure. Met een paar klikken bent u ingelogd en hebt u toegang tot het Hovo Weblokaal. Het Hovo Weblokaal is speciaal voor Hovo Rotterdam ontwikkeld om het voor u zo eenvoudig mogelijk te maken. Bij problemen kunt u een mail sturen naar: hovo@erasmusacademie.nl . Kijk eerst even op onze website bij de ‘veel gestelde vragen’.

135

Algemene informatie

heid: de Hovo-studentenkaart geeft niet dezelfde rechten als een reguliere studentenkaart. Hebt u al een Hovo-studentenkaart? U kunt deze wederom laten activeren door te e-mailen naar het Hovo Bureau: hovo@erasmusacademie.nl of, indien dit niet mogelijk is, te bellen naar 010-408 2465.

Algemene informatie

Hebt u (nog) geen internet? Als u geen toegang hebt tot internet kunt u het onderwijs van Hovo ook volgen, zeker de hoorcolleges. Echter, in de universitaire wereld zijn internet en een eigen digitale leeromgeving niet meer weg te denken. Meer dan 90% van de Hovo-studenten heeft toegang tot internet. Hovo Studiereizen en Excursies Door Hovo Rotterdam worden regelmatig excursies georganiseerd om de theorie te illustreren met de praktijk, zoals bij architectuuren kunstcursussen. Meer informatie staat bij de programma’s. Daarnaast biedt Labrys Reizen, erkende reisorganisatie en specialist in exclusieve groepsreizen, enkele reizen aan die aansluiten bij een collegereeks of cursus. Zie ook pagina 151. Hovo Sport Met Hovo Sport kunt u iedere vrijdag van 13.00-14.00 uur sporten in het Erasmus Sport Centrum op complex Woudestein. Op vertoon van uw Hovo-studentenkaart kunt u voor slechts € 25,- per jaar een sportkaart aanschaffen die recht geeft op een heel jaar Hovo Sport! Dit programma is speciaal voor de cursisten van Hovo Rotterdam ontwikkeld door Stichting Erasmus Sport. In het Erasmus Sport Centrum op complex Woudestein zijn uiteraard kleed- en douchemogelijkheden; een dorstlessend drankje na afloop is mogelijk in de Etappe van het sportcentrum. Meer informatie op www.erasmussport.nl, tel 010 408 1875 of info@erasmussport.nl. Hovo Nieuwsbrief Hovo Rotterdam heeft een eigen digitale nieuwsbrief. Deze verschijnt meerdere keren per jaar met het laatste nieuws over Hovo, speciale aanbiedingen en nieuws over de programma’s. U kunt zich voor de Hovo Nieuwsbrief aanmelden via onze website www.hovorotterdam.nl. Wie op het inschrijfformulier aangeeft post per e-mail te willen ontvangen, krijgt automatisch de digitale nieuwsbrief. Hovo Facebook U kunt berichten van Hovo volgen via www.facebook.nl/hovorotterdam Hovo Kennisbon - Van kennis heb je nooit genoeg! Een leuk cadeau? Hiertoe heeft Hovo Rotterdam de Hovo Kennisbon uitgebracht. Dit is een waardebon van €12,50 waarmee u een jarige vriendin, een collega die afscheid neemt of de buurman die alles wil weten over geschiedenis kunt verrassen met een origineel cadeau. Vraag de Hovo Kennisbon aan via het formulier achter in deze gids (zie pagina 145) of via onze website www.hovorotterdam.nl. U kunt ook Hovo Kennisbonnen bij het Hovo-bureau aanschaffen.

136

Zelf een Hovo Kennisbon ontvangen? U ontvangt zelf een Hovo Kennisbon ter waarde van €12,50 indien u een Hovo studiegids laat sturen naar een bekende en deze zich inschrijft voor een van de programma’s van Hovo Rotterdam. Voorwaarde is dat de nieuwe deelnemer zich nog niet eerder voor een Hovo-programma heeft ingeschreven. Zie de bon voor het laten versturen van een studiegids achterin deze gids (pagina 145).

Faciliteiten Erasmus Universiteit Rotterdam In Rotterdam vinden bijna alle programma’s plaats in het M-gebouw, het Expo- en Congrescentrum, op campus Woudestein van de Erasmus Universiteit, Burgemeester Oudlaan 50, 3062PA Rotterdam. Campus in Ontwikkeling Momenteel bouwt de Erasmus Universiteit aan de eerste fase van de verbouwing van de campus onder het motto ‘Werken aan de campus van morgen’, om faciliteiten te bieden die beter aansluiten op hedendaagse wensen en behoeften van alle studenten. Kijk voor de actuele stand van zaken op: www.eur.nl/adressen/wegwijzer/plattegronden/woudestein/. Openbaar vervoer naar Woudestein - Tram 7, richting Woudestein, uitstappen eindpunt ‘Woudestein’, circa 2 minuten lopen naar het M-gebouw. - Tram 21, richting De Esch, uitstappen halte ‘Woudestein’, circa 7 minuten lopen naar M-gebouw. - Tram 24, richting De Esch, uitstappen halte ‘Woudestein’, circa 7 minuten lopen nar M-gebouw. - Metro: Vanaf metrostation ‘Kralingse Zoom’ is het ca. 15 minuten lopen naar het M-gebouw. Meer informatie vindt u ook via www.ret.nl of www.9292ov.nl. De plattegrond van campus Woudestein vindt u op pagina 153. Parkeren Woudestein Voor bezoekers geldt voor het hele Woudestein-terrein betaald parkeren. Het tarief bedraagt € 0,50 per 20 minuten met een

137

Algemene informatie

Hoe werkt de kennisbon? De ontvanger van de Hovo Kennisbon stuurt de bon mee met de inschrijving bij Hovo. De waarde van de Hovo Kennisbon wordt in mindering gebracht op het verschuldigde cursusgeld. De bon geeft geen garantie op plaatsing. Mocht een programma vol zijn of geannuleerd worden, dan kan een alternatieve keuze worden gemaakt. De Hovo Kennisbon is onbeperkt geldig. Restitutie is niet mogelijk. Eventuele overwaarde wordt niet uitgekeerd. De bon is geldig voor alle programma’s uit de studiegids van Hovo Rotterdam, uitgezonderd reizen, excursies en voorstellingen.

Algemene informatie

maximum van €10,- per dag. Hovo-deelnemers kunnen via www. hovorotterdam.nl/faciliteiten/faciliteiten_campus_woudestein/parkeren/ of via het Hovo bureau dagkaarten voor € 4,50 bestellen. Er staan meerdere betaalautomaten op het terrein. Wegens de verbouwing van de campus verandert de parkeergelegenheid regelmatig kijk hiervoor op: www.eur.nl/adressen/wegwijzer/ Voorzieningen gehandicapten en slechthorenden De gebouwen en collegezalen zijn toegankelijk voor personen die minder goed ter been zijn of gebruikmaken van een rolstoel. Met een geldige gehandicaptenparkeerkaart van uw gemeente kunt u via het Hovo-bureau een parkeerpas aanvragen om gratis te kunnen parkeren op het terrein. Kijk op: www.hovorotterdam.nl/bereikbaarheid. In de collegezalen met een capaciteit van 140 personen of meer is standaard geluidsversterking aanwezig, in de kleinere zalen niet altijd. Hovo Studieboeken Boekwinkel Studystore bevindt zich momenteel in het V-gebouw. Bij aanschaf van twee of meer studieboeken ontvangt u op vertoon van uw studentenkaart (mits geactiveerd), 5% korting in de Studystore. Eten en drinken op de campus Op campus Woudestein zijn diverse locaties voor een hapje of een drankje. Ook hierbij dient u rekening te houden met de verbouwing van campus Woudestein. Bij alle Hovo programma’s is koffie of thee bij de cursusprijs inbegrepen Eigendommen Hovo, i.c. de Erasmus Universiteit Rotterdam, kan niet aansprakelijk worden gesteld voor vermissing van persoonlijke goederen tijdens de door Hovo Rotterdam georganiseerde activiteiten.

Hovo in Den Haag Programma’s volgen in Den Haag kan via Hovo Rotterdam. De colleges vinden plaats in het ISS, Institute of Social Studies, te Den Haag. De aansturing en administratie ligt bij het Hovo Bureau op de Erasmus Universiteit. Voorwaarden voor inschrijving, wijze van inschrijving en annuleringsvoorwaarden voor alle programma’s die in Den Haag worden gegeven, zijn identiek aan de voorwaarden van Hovo Rotterdam. Voor uw vragen en opmerkingen kunt u terecht bij Hovo Rotterdam. De cursussen die in Den Haag plaatsvinden zijn in de studiegids apart geordend vanaf pagina 103, en zo ook op de website in een apart tabblad. Deelnemers aan Hovo Den Haag kunnen gebruik maken van de faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam: zij kunnen ook een Hovo-studentenkaart aanvragen.

138

Hovo in Dordrecht Hovo Rotterdam verzorgt in samenwerking met de Gemeente Dordrecht programma’s in Dordrecht. Daartoe maken wij gebruik van de schitterend verbouwde Wereldwaag. De aansturing en administratie ligt bij het Hovo Bureau op de Erasmus Universiteit Voorwaarden voor inschrijving, wijze van inschrijving en annuleringsvoorwaarden voor alle programma’s in Dordrecht, zijn identiek aan de voorwaarden van Hovo Rotterdam. Voor uw vragen en opmerkingen kunt u terecht bij Hovo Rotterdam. De cursussen die in Dordrecht plaatsvinden zijn in de studiegids en op de website apart geordend onder de noemer ‘Hovo Dordrecht’ op pagina 121. Deelnemers aan Hovo Dordrecht kunnen gebruik maken van de faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam: zij kunnen ook een Hovo-studentenkaart aanvragen. Locatie: Wereldwaag, Wijnstraat 237, 3311 BV Dordrecht, (078 613 1788). De Wereldwaag ligt in de historische binnenstad van Dordrecht. Vanaf het NS-station Dordrecht is het ongeveer 15 minuten lopen. Openbaar vervoer: bus 10, uitstappen halte Scheffersplein. Parkeren: parkeergarage Visstraat.

Organisaties rond Hovo Rotterdam Erasmus Academie Hovo Rotterdam is onderdeel van Erasmus Academie BV, instituut voor postacademisch onderwijs van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het cursusaanbod van Erasmus Academie varieert van postacademische journalistiekopleiding tot juridische opleidingen. Ook het promotieprogramma Hora Est! wordt door Erasmus Academie georganiseerd. Hovo-studenten krijgen een korting van €100,- als zij zich inschrijven voor Hora Est! (Zie www.erasmusacademie.nl). Stichting Steunfonds Hovo Rotterdam Hovo Rotterdam kan rekenen op de sympathie van vele cursisten, ook in financieel opzicht. De in 2006 ingevoerde Hovo-Plusprijs heeft vele Hovo-studenten ertoe bewogen een extra financiële bijdrage te schenken aan Hovo Rotterdam. Wij zijn hier erg dankbaar voor! Het College van Bestuur van de Erasmus Universiteit draagt Hovo Rotterdam een warm hart toe. Zij uiten dit door een garantie, die Hovo Rotterdam ter beschikking staat om in voorkomend geval de exploitatie sluitend te kunnen maken. Aan deze garantie zit uiteraard een grens. Om haar betrokkenheid te onderstrepen, heeft het College van Bestuur van de EUR bewilligd in de oprichting van de Stichting Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR.

139

Algemene informatie

Locatie: Institute for Social Studies (ISS), Kortenaerkade 12, 2518 AX Den Haag, (070 426 0460). Het ISS ligt centraal in Den Haag. Wegens verbouwing van Den Haag Centraal Station dient u de actuele mogelijkheden van het openbaarvervoer te volgen.

Algemene informatie

De Stichting Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR streeft er naar, als verbijzondering van het algemene doel Hovo te bevorderen, Hovo toegankelijk te houden voor alle deelnemers en innovatie te bevorderen van het Hovo-onderwijs. U draagt hier met uw zeer gewaardeerde vrijwillige bijdrage toe bij. De afgelopen jaren heeft het Steunfonds bijgedragen aan het Hovo Reductiefonds, de aanschaf van apparatuur, het ontwikkelen van het Weblokaal, publieksactiviteiten als de Opening van het Academisch Hovo-jaar en de Hovo Winterlezing. De Stichting Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR is als stichting ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 24414409. Commissie Hovo De Commissie Hovo bestaat uit negen vertegenwoordigers van de faculteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam, een vertegenwoordiger van de deelnemers en een vertegenwoordiger van de gemeente Rotterdam en een adviserend lid van v/h Hovo Zeeland. Deze door het College van Bestuur benoemde commissie ondersteunt het afdelingshoofd Hovo voor wat betreft de samenstelling van het Hovo-programma en houdt toezicht op de kwaliteit van het programma. Leden van de commissie Prof.dr. H. Bart (Hovo Rotterdam, voorzitter) Dr. Ph. van Engeldorp Gastelaars (Rotterdam School of Management) Prof. dr. B. van der Knaap (Erasmus School of Economics) Prof. dr. A.M. Bevers (Erasmus School of History, Culture and Communication) Prof.dr. R. de Lange (Erasmus School of Law) Prof.dr. H.B. Entzinger (Faculteit der Sociale Wetenschappen) Prof. dr. G.A. van der Wal (Faculteit der Wijsbegeerte) Mw. drs. H. Machielsen (Instituut Beleid en Management Gezondheidszorg) Mw. mr. C. Bierlaagh (Stichting Permanente Educatie Senioren) Prof. dr. J.H.P. Wilson (Faculteit der Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen) Dhr. L.W.J. van Atten (Lid op voordracht van de gemeente) Drs. Harmen Eijzenga (Vertegenwoordiger v/h Hovo Zeeland) HOVO Nederland HOVO Nederland is de landelijke vereniging van alle HOVO-instellingen en heeft tot doel de ondersteuning van HOVO-instellingen om het hoger onderwijs van ouderen in Nederland te bevorderen. Mail info@hovonederland.nl Website www.hovonederland.nl

SPES organisatie van Hovo-deelnemers Rotterdam Iedere faculteit heeft een vereniging heeft die opkomt voor de belangen van de studenten. Hovo Rotterdam heeft de Stichting 140

Een belangrijke taak van SPES is ieder programma te voorzien van twee cursusbegeleiders. Deze vrijwilligers worden geworven onder de deelnemers; ze krijgen een taak in de praktische organisatie en vormen een schakel tussen cursisten, docenten en Hovo-bureau. Bij hen kunnen de deelnemers bij ieder college terecht met hun wensen en opmerkingen betreffende het verloop van de cursus, zodat problemen tijdig worden aangekaart bij de juiste persoon en zo mogelijk snel worden opgelost. Tijdens de evaluatiebijeenkomst met de begeleiders, de SPES-Commissie cursusbegeleiding en het Hovo-bureau worden de verzamelde opmerkingen besproken en suggesties voor verbetering gedaan. Daarnaast stelt SPES zich tot taak de kwaliteit van de Hovo-cursussen en 窶田olleges kritisch te volgen. Dit o.m. door intensief contact te onderhouden met cursisten en door een actieve inbreng in de Commissie Hovo. Meer achter de schermen communiceert SPES regelmatig met de coﾃｶrdinatoren van Hovo, waardoor uw suggesties met de nodige argumenten op de juiste plaats komen en de Hovo-organisatie een goed zicht blijft houden op de wensen van de studenten. Het enige wat SPES van u vraagt, is haar activiteiten te ondersteunen met een donateurschap van 竄ｬ12,- per jaar. Het lidmaatschap vanaf het verschijnen van de studiegids tot 1 januari daaropvolgend bedraagt 竄ｬ 6,- per jaar. Met dit bescheiden bedrag draagt u bij aan de completering van Hovo. Want Hovo doet veel - SPES zorgt voor de rest! Een kaartje om u aan te melden vindt u achter in deze gids. U kunt zich ook direct aanmelden via het inschrijfformulier. Bestuur SPES Carla Bierlaagh (voorzitter, cie cursusbegeleiders en lid Commissie Hovo, 06 53 521 247, spesbierlaagh@worldonline.nl) Thea Mackay (secretaris, spesmackay@gmail.com) Frank Hugenholtz (penningmeester, fhugenholtz@sipkema.net) Marijke Peppelenbosch (ledenadministratie, pepbosch@planet.nl) Jannes Mulder (Lid Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR janneshmulder@gmail.com) Piet van der Veen (Lid LVV HOVO, HOVO Nederland, ph.vd.veen@xs4all.nl)

141

Algemene informatie

Permanente Educatie Senioren (SPES). Deze stichting behartigt de belangen van Hovo-deelnemers op verschillende manieren.

Inschrijving en betaling Algemene informatie

Inschrijving Meldt u aan via de website: www.hovorotterdam.nl of middels het inschrijfformulier achter in deze studiegids. Op onze website kunt u zich online inschrijven of het formulier downloaden. Uw inschrijfformulier kunt u versturen naar: Erasmus Academie, afd. Hovo Rotterdam, kamer M5-13 Postbus 1738 3000 DR Rotterdam Bevestiging Wij streven ernaar u binnen drie weken te berichten of u geplaatst bent. Dit doen we zoveel mogelijk per mail, per post indien u geen e-mail adres heeft. Nieuwe deelnemers kunnen de Hovo studentenkaart aanvragen (zie ook pagina 134). Betaling De betaling geschiedt bij voorkeur via automatische incasso. Het te incasseren bedrag wordt rond de aanvang van het programma afgeschreven door Erasmus Academie BV van de door u opgegeven rekening. Indien u niet via automatische incasso wilt betalen dan kunt u dit aangeven op uw inschrijfformulier. Tegen betaling van â&#x201A;Ź7,50 administratiekosten stuurt Hovo Rotterdam u een factuur. Literatuur, readers, syllabi Wij vragen u om verplichte literatuur zelf aan te schaffen, bijvoorbeeld bij Studystore Erasmus. Afname van readers en syllabi is in sommige gevallen door de docent voorgeschreven; betaling gebeurt via automatische incasso via de intekenlijst die tijdens het eerste college rondgaat. Hovo tracht de extra kosten voor aan te schaffen studiemateriaal zoveel mogelijk te beperken, wij zijn echter gebonden aan verplichte kosten voor de repro- en auteursrechten. Wij streven ernaar om cursusmateriaal zoveel mogelijk kosteloos via het Weblokaal aan te bieden. Wachtlijst Indien het programma van uw voorkeur vol is, wordt u automatisch op de wachtlijst geplaatst en schrijven wij u in voor uw eventuele alternatieve keuze(s). Komt er alsnog een plaats vrij, dan nemen wij contact met u op en kunt u alsnog aan het programma van uw eerste keuze deelnemen. De inschrijving voor uw alternatieve keuze kan dan komen te vervallen. Hovo-plusprijs De Hovo-plusprijs komt ten goede aan de Stichting Steunfonds Hovo Rotterdam. U kunt op uw inschrijfformulier per cursus aangeven of u â&#x201A;Ź30,- extra als vrijwillige bijdrage wilt betalen. Deze

142

Korting voor minder draagkrachtige deelnemers Dankzij een subsidie van de gemeente Rotterdam en in voorkomende gevallen dankzij bijdragen uit het Steunfonds Hovo Rotterdam (zie pagina 139) is het mogelijk op de cursusprijs een van het inkomen afhankelijke korting toe te passen. Bij een bruto gezinsinkomen van lager dan of gelijk aan €18.350,- per jaar, bedraagt de korting 50% van de in de gids genoemde prijs. Per semester wordt voor ten hoogste één programma korting verleend, daarnaast voor één programma in de zomeracademie. Het beleid op dit punt wordt bepaald door een speciale commissie van SPES; ook de administratieve verwerking verloopt via SPES. U kunt hiertoe een blanco ‘inkomensverklaring’ aanvragen bij het Hovo-bureau of downloaden van de website www.hovorotterdam. nl. Vul dit formulier volledig in en stuur het tegelijk met een kopie van uw inschrijvingsbewijs van Hovo Rotterdam naar de Commissie Reductiefonds p/a dhr. F. Hugenholtz, adres: Prinses Beatrixplantsoen 7-b, 3055 PT Rotterdam. U betaalt eerst het verschuldigde cursusgeld aan Hovo, waarna u van de Reductiecommissie de korting ontvangt. Het streven is dit rond de aanvang van het programma over te maken, het is echter mogelijk dat vergoeding enige tijd op zich laat wachten. Een inkomensverklaring is één kalenderjaar geldig. Deze regeling geldt vooralsnog alleen voor deelnemers aan de Hovo-cursussen en colleges in Rotterdam. Deelnemers in Den Haag en Dordrecht wordt verzocht hun belangstelling kenbaar te maken aan dhr.F. Hugenholtz, e-mail fhugenholtz@sipkema.nl). Annuleringsvoorwaarden De annuleringsvoorwaarden zijn gebaseerd op de algemene voorwaarden van Erasmus Academie BV. Kijk voor de volledige versie van de algemene voorwaarden op www.hovorotterdam.nl of www.erasmusacademie.nl. De algemene voorwaarden zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24263757. Voor Hovo Rotterdam geldt een aangepast artikel in verband met annulering van de opleiding. 1. Annulering van een programma door een deelnemer is alleen mogelijk na schriftelijke opzegging bij het secretariaat van Hovo Rotterdam. 2. Bij annulering worden de volgende kosten in rekening gebracht: tot 8 dagen voor aanvang van het programma is deelnemer, indien zijn deelname door Hovo Rotterdam schriftelijk is bevestigd, 10% van de overeengekomen prijs als administratiekosten verschuldigd

143

Algemene informatie

bijdrage wordt door Stichting Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR afgeschreven van uw rekening (N.B. dit geschiedt om administratieve redenen niet altijd gelijktijdig met de afschrijving van de cursusgelden).

Algemene informatie

met een minimum van â&#x201A;Ź25. Na het verstrijken van de annuleringstermijn is deelnemer, tenzij sprake is van, door deelnemer aan te tonen, zwaarwegende omstandigheden, waarbij de zwaarwegendheid van de omstandigheden ter beoordeling van Hovo Rotterdam is, het volledige cursusgeld verschuldigd. Het aantal dagen tussen de aanvang van het programma en de annulering wordt berekend vanaf de dag dat de schriftelijke annulering door Hovo Rotterdam is ontvangen. Deze voorwaarden gelden ook indien u kort voor aanvang inschrijft. 3. Bij verhindering van een deelnemer voor het gehele programma, kan een vervanger worden aangewezen, mits dit vooraf schriftelijk aan Hovo Rotterdam is meegedeeld. In geval er toelatingseisen worden gesteld voor deelname aan een programma dient de vervanger afzonderlijk door Hovo Rotterdam te worden toegelaten. 4. In het geval de omstandigheden hiertoe nopen of het aantal aanmeldingen voor een programma onvoldoende is, behoudt Hovo Rotterdam zich het recht voor het programma te annuleren. Zij informeert deelnemers hieromtrent zo spoedig mogelijk. In geval van annulering worden reeds betaalde cursusgelden volledig en zo spoedig mogelijk gerestitueerd. Annulering van een reis door derden geeft geen recht op kosteloze annulering van de bijbehorende hoorcolleges of cursus. 5. Hovo Rotterdam is gerechtigd bij het organiseren van een programma af te wijken van de aankondiging, indien redelijkerwijs van haar niet gevergd kan worden dat zij het programma onverkort uitvoert zoals aangekondigd. 6. Gehele of gedeeltelijke terugbetaling van het betaalde cursusgeld vindt alleen plaats indien het programma wegens bijzondere omstandigheden niet doorgaat. 7. Als een docent door overmacht niet optreedt, zal Hovo een vervangende bijeenkomst organiseren. Als een cursist op die dag verhinderd is, zal geen geld worden gerestitueerd.

144

B B B

BON BON BON Ik wil graag een studiegids laten sturen aan Gegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.) Titulatuur

Achternaam

Initialen

Straat

Postcode

M/V

Plaats

Gegevens aanvrager (in blokletters invullen s.v.p.)

Voorletters en achternaam

Postcode

Telefoon

Huisnummer

Voor elke nieuwe Hovo-cursist die u zelf aanbrengt ontvangt u een Hovo Kennisbon ter waarde van €12,50. U kunt uw aanvraag ook via de e-mail versturen: hovo@erasmusacademie.nl , onder vermelding van bovengenoemde gegevens.

Ondergetekende meldt zich als donateur aan bij SPES Rotterdam (in blokletters invullen s.v.p.) Titulatuur

Achternaam

Initialen

Straat

Postcode

M/V

Plaats

Telefoon

Voor de betaling van mijn jaarlijkse donateurschap wacht ik op een acceptgiro.

Aanvraagformulier Hovo Kennisbon

(zie voor meer informatie pag. 136 van deze gids)

Gegevens aanvrager (in blokletters invullen s.v.p.) Titulatuur

Achternaam

Initialen

Straat

Telefoon

Aantal bonnen:

…………… à €12,50

Postcode

Plaats

E-mail

Totaal € …....

Voor de voorwaarden zie achterzijde.

145

M/V

BON BON BON ERASMUS ACADEMIE Hovo Rotterdam Antwoordnummer 2791 3000 VB Rotterdam

SPES ROTTERDAM p/a mw. M.A.L. Peppelenbosch Willemsplein 554 3016 DR Rotterdam

Voorwaarden

U kunt de Hovo Kennisbon aanvragen door te tekenen voor een eenmalige machtiging. Nadat Hovo uw formulier heeft ontvangen, wordt het totaalbedrag dat u hieronder heeft ingevuld van uw rekeningnummer afgeschreven en ontvangt u de kennisbon(nen) binnen twee weken. U kunt de bon eventueel ook direct bij het Hovo bureau afhalen na inlevering van dit formulier.

O Ik ga akkoord met bovengenoemde voorwaarden en verleen hierbij een eenmalige machtiging aan de Erasmus Academie afdeling Hovo Rotterdam om het bedrag van €…………....... af te schrijven van mijn bankrekeningnummer.

Rekeningnummer Naam

Plaats Datum Handtekening rekeninghouder

Ingevuld formulier opsturen naar Erasmus Academie - Hovo Rotterdam M5-13 Postbus 1738 DR Rotterdam

N N N

Hovo Rotterdam Studiejaar 2013 / 2014 NIET INVULLEN

DL ...

Inschrijfformulier 1

Datum

WL ...

Par.

Info

Gegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.) Titulatuur

Initialen

Achternaam

M/V

Straat Postcode Telefoon

Plaats

Mobiel

E-mail

Hovo Studentenkaartnummer

Bankrekeningnr.

Naam rekeninghouder

Geboortedatum

Geboorteplaats

Hovo bericht u zoveel mogelijk per e-mail. Wilt u alleen papieren post? Kruis hier aan

per post

Achtergrondinformatie (indien eerste aanmelding bij Hovo) Hoogst genoten opleiding Hoogst uitgeoefende functie of beroep Hoe kent u Hovo?

Ik schrijf mij in voor één of meer van de volgende programma(‘s)

Cursuscode (zie studiegids) Titel programma prijs

Plusprijs (hiermee steunt u het Hovo Steunfonds)

€

€ 30,–

€

€ 30,–

€

€ 30,–

€

€ 30,–

Kindercollege

1313HK ‘Lang en gelukkig’

Ik neem mee:

1 kind

2 kinderen

TOTAALBEDRAG

€ € 30,– €

€

Alternatieve keuze Plaatsing geschiedt automatisch indien het programma van uw voorkeur vol is. Als plaatsing voor uw 1e voorkeur alsnog mogelijk is, dan neemt Hovo contact op. Cursuscode

Titel programma

Cursuscode

Titel programma

[z.o.z]

Inschrijfformulier 1 (vervolg) Hovo Rotterdam Studiejaar 2013 / 2014 Afschrijving cursusgeld Hierbij ga ik akkoord met de algemene voorwaarden, en verleen hierbij een eenmalige machtiging aan de Erasmus Academie om het bedrag van €………. af te schrijven van mijn bankrekeningnummer (hierboven in te vullen).

Afschrijving Hovo Plusprijs Hierbij verleen ik een eenmalige machtiging aan het Steunfonds Hovo Rotterdam om het bedrag van €……….. af te schrijven van mijn bankrekeningnummer (hierboven in te vullen). Zie pagina 142 of www.hovorotterdam.nl.

Factuur Ik geef geen toestemming voor automatische incasso en ontvang een factuur voor het verschuldigde cursusgeld plus €7,50 administratiekosten.

Inschrijving en betaling De cursusgelden van de programma’s worden ca. drie weken voor aanvang van het programma afgeschreven - zie pagina 142 in de studiegids. De Hovo Plusprijs wordt afgeschreven door het Steunfonds Hovo Rotterdam. De Hovo Plusprijs wordt alleen geïncasseerd voor die programma’s waarvan zeker is dat ze doorgang vinden en vindt niet gelijktijdig met de afschrijving van de programma’s plaats.

Overig Ja, stuur mij meer informatie over de studiereis met code Ja, ik wil in principe als cursusbegeleider optreden (SPES neemt mogelijk contact met u op) Ja, ik wil graag dat u een studiegids stuurt naar het volgende adres en ontvang bij een inschrijving van een nieuwe cursist een Hovo Kennisbon t.w.v. €12,50 (www.hovorotterdam.nl). naam van evt. nieuwe cursist adres van evt. nieuwe cursist

Handtekening Handtekening deelnemer

Stuur dit inschrijfformulier volledig ingevuld en ondertekend naar Hovo Roterdam, kamer M5-13 Postbus 1738, 3000 DR Rotterdam of fax naar nummer 010-408 9101 Voor meer informatie bel 010-4082465. U kunt zich ook online aanmelden via www.hovorotterdam.nl

Hovo Rotterdam Studiejaar 2013 / 2014 NIET INVULLEN

DL ...

Inschrijfformulier 2

Datum

WL ...

Par.

Info

Gegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.) Titulatuur

Initialen

Achternaam

M/V

Straat Postcode Telefoon

Plaats

Mobiel

E-mail

Hovo Studentenkaartnummer

Bankrekeningnr.

Naam rekeninghouder

Geboortedatum

Geboorteplaats

Hovo bericht u zoveel mogelijk per e-mail. Wilt u alleen papieren post? Kruis hier aan

per post

Achtergrondinformatie (indien eerste aanmelding bij Hovo) Hoogst genoten opleiding Hoogst uitgeoefende functie of beroep Hoe kent u Hovo?

Ik schrijf mij in voor één of meer van de volgende programma(‘s)

Cursuscode (zie studiegids) Titel programma prijs

Plusprijs (hiermee steunt u het Hovo Steunfonds)

€

€ 30,–

€

€ 30,–

€

€ 30,–

€

€ 30,–

Kindercollege

1313HK ‘Lang en gelukkig’

Ik neem mee:

1 kind

2 kinderen

TOTAALBEDRAG

€ € 30,– €

€

Alternatieve keuze Plaatsing geschiedt automatisch indien het programma van uw voorkeur vol is. Als plaatsing voor uw 1e voorkeur alsnog mogelijk is, dan neemt Hovo contact op. Cursuscode

Titel programma

Cursuscode

Titel programma

[z.o.z]

Inschrijfformulier 2 (vervolg) Hovo Rotterdam Studiejaar 2013 / 2014 Afschrijving cursusgeld Hierbij ga ik akkoord met de algemene voorwaarden, en verleen hierbij een eenmalige machtiging aan de Erasmus Academie om het bedrag van €………. af te schrijven van mijn bankrekeningnummer (hierboven in te vullen).

Factuur Ik geef geen toestemming voor automatische incasso en ontvang een factuur voor het verschuldigde cursusgeld plus €7,50 administratiekosten.

Handtekening Handtekening deelnemer

De specialist in exclusieve groepsreizen

Labrys Reizen Een culturele reis onder leiding van een Hovo-docent maken? Dat kan met Labrys Reizen! In 2014 worden meerdere Hovo-reizen onder leiding van Hovo-docenten georganiseerd. Deze reizen sluiten aan bij de Hovocursussen die over deze bestemmingen gegeven worden. Exacte data en reisgegevens worden gepubliceerd op www.labrysreizen.nl/hovoreizen. Een greep uit ons reisaanbod: januari 2014 | Egyptologisch Londen | o.l.v. Janko Duinker BA De grootste verzameling Egyptische antiquiteiten buiten Egypte bevindt zich in Londen. Deze stad herbergt een keur aan Egyptische schatten in zowel wereldberoemde als totaal onbekende collecties, die het meer dan de moeite waard maken Londen eens vanuit een Egyptologische invalshoek te bezoeken.

najaar 2014 | West-Turkije | o.l.v. drs. Hein L. van Dolen West-Turkije bezit een schat aan archeologische vondsten en geldt als de bakermat van de wijsbegeerte, het heldendicht en de geschiedschrijving. Van het laatste genre is Herodotos de vader geweest. We bezoeken zijn geboorteplaats en besteden veel aandacht aan zijn Historiën.

rond zomer 2014 | Athene en de Peloponnesos | o.l.v. drs. Hein L. van Dolen In aansluiting op de cursus ‘Het Griekse theater’ wordt rond de zomer van 2014 een reis naar Athene en de Peloponnesos georganiseerd. Vermaarde plaatsen als Mykene, Olympia en Mystras staan op het programma en natuurlijk mag het schitterende theater van Epidauros niet ontbreken.

024 382 21 10 • info@labrysreizen.nl • www.labrysreizen.nl

Bent u bereikbaar? Sensoor zoekt mensen die bereikbaar zijn. Mensen die onbevooroordeeld willen luisteren. Door een goed gesprek een ander weer op weg helpen.

Word vrijwilliger bij Sensoor! 010 - 43 63 444 www.zhzm.sensoor.nl

Ik kan iets voor een ander betekenen en zelf word ik een wijzer mens.

Test uw luisterend oor: www.luistereniseenbelevenis.nl

E C H TE A A N D A C H T

EUR Woudenstein Plattegrond

Erasmus Universiteit Rotterdam Campus Woudestein

Direction Metro

Sportlaan

Institutenlaan

Aula

Kralingse Zoom

Singellaan

Burgemeester Oudlaan

Collegelaan

Bouwterrein

Parkeergarage & Plaza

Bouwterrein

Bank

Tinbergen Plaza

Thomas Morelaan

Hogeschool Rotterdam

P3 Woudestein

Abram van Rijckevorselweg

Oude Plantage

A16

Medewerkers en contact

De medewerkers van Hovo Rotterdam

Yvonne Benjamins programmacoรถrdinator Ad Hofstede directeur Erasmus Academie BV

Wendy Jansen Onderwijsassistent

Lenny Monster programmacoรถrdinator

Dave van Rutten administrateur Lya van Staveren afdelingshoofd Hovo Rotterdam

Klara Jindrova programmacoรถrdinator Contact Bezoekadres Erasmus Universiteit Rotterdam Complex Woudestein Burgemeester Oudlaan 503062PA Rotterdam M-gebouw, kamer M5-13

Telefoon 010 - 408 2465 Het Hovo-bureau is telefonisch bereikbaar van maandag t/m vrijdag, van 09.30 - 12.00 en 13.30 - 14.30. Web www.hovorotterdam.nl E-mail hovo@erasmusacademie.nl

Postadres Erasmus Academie BV afdeling Hovo Rotterdam Postbus 1738 3000 DR Rotterdam

Openingstijden Het Hovo-bureau is geopend van maandag t/m donderdag van 09.00 tot 17.00 uur, en vrijdag van 09.00 tot 15.00 uur.

Colofon Teksten Hovo-Essay Eindredactie Druk Ontwerp

docenten en medewerkers van Hovo Rotterdam prof.dr. Maria Grever Wendy Jansen en Lya van Staveren De Bondt Grafimedia Unit20, Rotterdam

Het auteursrecht van de programmaomschrijvingen in deze gids berust bij de betreffende docent(en), en dat van het Hovo-essay bij prof.dr. Maria Grever. Het auteursrecht van de overige teksten in deze studiegids berust bij Hovo Rotterdam. Niet alle rechthebbenden van de illustraties konden worden achterhaald. Belanghebbenden worden verzocht contact op te nemen met Hovo Rotterdam. Aan de inhoud van deze studiegids kunnen geen rechten worden ontleend.

154

Hovo Rotterdam doorstuderen vanaf je vijftigste

Erasmus Academie BV Hovo Rotterdam Erasmus Universiteit Rotterdam Burgemeester Oudlaan 50 3062PA Rotterdam M-gebouw, kamer M5-13

+31 (10)408 2465 hovo@erasmusacademie.nl

Postbus 1738 3000DR Rotterdam