HOVO Utrecht - Studiegids najaar 2017 by HOVO Utrecht

Hoger onderwijs vanaf 50

IN Utrecht en Amersfoort

najaar 2017 1

OP DE COVER: De Brugzaal, Heidelberglaan, Utrecht Science Park â&#x20AC;&#x201C; De Uithof De Brugzaal bevindt zich boven de Heidelberglaan, tussen het Willem C. van Unnikgebouw en de bibliotheek van de Universiteit Utrecht. De ruimte meet 45 bij 13 meter en is gevuld met bijzondere zitelementen waarop studenten kunnen plaatsnemen. De ruimte was voorheen in gebruik als bibliotheek, maar werd opnieuw ingericht als ontmoetingsen loungeplek. De hoofdkleur van de ruimte is zwart met rode en gele elementen voor de vloer en meubilair. Het interieur van de brugzaal is ontworpen door architect AndrĂŠ Hoek uit Utrecht, het was de eerste loungeruimte voor studenten die de UU heeft gemaakt. De uitgekiende verlichting sluit hier op aan en geeft aan de ruimte een bijzondere sfeer. Deze ruimte is heel populair bij studenten.

HOVO Utrecht op Facebook

FOTO COVER: Joop Ross

Direct naar de Website vanHOVO Utrecht

WAT IS HOVO UTRECHT? HOVO Utrecht is een onderwijsinstelling die voor mensen vanaf 50 jaar cursussen op universitair en hbo-niveau aanbiedt in Utrecht en Amersfoort. Wilt u een nieuw vakgebied ontdekken, specifieke wetenschappelijke kennis opfrissen of de nieuwste ontwikkelingen in uw eigen vakgebied leren kennen of bijhouden? Dan zijn onze cursussen interessant voor u. Wij stemmen ons cursusaanbod en de onderwijsstijl af op de interesses, kennis en ervaring van ouderen. In het cursusaanbod komen vele wetenschappelijke en maatschappelijke gebieden aan bod. Natuurlijk zijn wij altijd op zoek naar nieuwe thema’s, uitmuntende docenten en inspirerende activiteiten om voor u een verrassend programma samen te kunnen stellen. U kunt weer veel nieuwe activiteiten aantreffen in deze najaarsgids van 2017. Zo is er voor de 6e keer het Hovo café met een spannend debat over ‘Van Reformatie naar verzoening – 500 jaar later, is het tijd voor een evaluatie?’ (pag. 10). Mw. drs. C.D. Vroegindeweij en mw. ds. M.D. Van Loo gaan samen met u deze stelling verkennen. Geheel nieuw is de cursus van dhr. drs. K. Boele die het aandurft om de cursus ‘Van oersoep tot oermens’ in Utrecht te geven. Hoe kan er uiteindelijk leven ontstaan uit die soep? (pag. 46). Dhr. prof dr. B. Paasman gaat de cursus over de ZuidAfrikaanse geschiedenis, cultuur en literatuur geven samen met docente mw. drs. I. Glorie (pag. 17). We hopen dat u net zo geniet van het programma als wij bij het samenstellen ervan. De exploitatie van HOVO is mede mogelijk doordat de samenwerkende universiteiten en hogescholen faciliteiten beschikbaar stellen. Wij kunnen de cursusprijzen daardoor relatief laag houden. Het is onze missie om een ontmoetingsplaats te zijn voor mensen vanaf 50 jaar, die willen deelnemen aan maatschappelijke debatten en die op zoek zijn naar verdieping en verbreding van hun kennis onder leiding van ervaren docenten We zien u graag bij één van onze activiteiten. Hartelijke groet, Het HOVO team

Inhoudsopgave N.B.

Klik op een rood gekleurd hoofdstuk om er naartoe te springen. Docenten van het najaar 2017

Overzicht special en cursussen van het najaar 2017

Leergangen 2017-2018

Aanbod najaar 2017

Hovo cafe 10

Cursussen 12

Studiereizen 55

Praktische informatie Het Bestuur

De Programmacommissies

62 62

HOVO Nederland

Links naar de partners van HOVO Utrecht

Algemene voorwaarden

Aanmelden en betalen

Over- of onderinschrijving

Annuleren

Cursusprijs

Uitval cursusbijeenkomst(en)

Cursuslocaties en -tijden

Studiemateriaal

Cursuscontactpersonen

Evaluatie cursussen

Voorwaarden excursies

Voorwaarden studiereizen

Stichting Vrienden van HOVO

Hoe komt u naar de belangrijkste cursuslocaties?

Plattegrond van De Uithof

Het bureau (binnenflap achterzijde)

HOVO Utrecht stelt deze cursusgids met grote zorg samen. Toch kunnen er na het verschijnen van de gids wijzigingen in het cursusaanbod voorkomen. Aan de informatie in deze gids kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Raadpleeg naast deze gids ook regelmatig de website van HOVO Utrecht (www.hovoutrecht.nl).

docenten VAN het najaar 2017 B

Dhr. dr. A. Barendregt (3E7 303, pag. 13) Mw. drs. J.W. Beeling (1G7 310, pag. 21, 1X7 311, pag. 22) Dhr. prof. dr. W. van Beek (3M7 330, pag. 41) Dhr. dr. L. de Bell (3E7 302, pag. 12) Dhr. dr. P. Bijl, (3E7 303, pag. 13) Mw. drs. L. le Blanc (2K7 320, pag. 31, 2S8 144, pag. 58) Dhr. drs. K. Boele (1N7 335, pag. 46) Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers (1G7 307, pag. 18) Dhr. drs. E. Brinckmann (2S7 343, pag. 56) Dhr. dr. R. van Broekhoven (1W7 342, pag. 53)

Mw. P.I. Couvée PhD (3M7 326, pag. 37)

Mw. drs. F. Dekkers (2L7 325, pag. 36) Dhr. dr. A. Doedens (3G7 312, pag. 23) Dhr. drs. H.L. van Dolen (2G7 309, pag. 20)

Dhr. dr. J.C.M. Farla (3E7 303, pag. 13)

Mw. drs. I. Glorie (2G7 306, pag. 17) Mw. drs. S.K. Goddijn (2K7 317, pag. 28) Dhr. dr. W.A.W. de Graaf (3M7 331, pag. 42)

Dhr. dr. R. Helmers (3M7 326, pag. 37) Dhr. dr. R. Hoff (1M7 327, pag. 38)

Dhr. prof. dr. P. Hooimeijer (3E7 303, pag. 13) Dhr. J. Houter (3G7 312, pag. 23)

Dhr. prof. dr. L. ten Kate (4H7 314, pag. 25) Dhr. dr. H. Kern (3M7 326, pag. 37) Mw. dr. I.B.S. van Koningsbruggen (3K7 315, pag. 26) Dhr. drs. A. Kroeze (3F7 304, pag. 14) Dhr. dr. P.C.J. van der Krogt (3G7 308, pag. 19) Dhr. ing. AvB P. Kurstjens (1K7 322, pag. 33) Dhr. ir. B. Kwast (1K7 321, pag. 32)

Mw. dr. R. Langebeek (2K7 318, pag. 29) Dhr. prof. dr. H.J.G.l.M. Lamers (3N7 334, pag. 45) Dhr. prof. dr. C.G. Langereis (3N7 333, pag. 44) Mw. dr. H.W.G. Leenders (3M7 326, pag. 37) Dhr dr. H. van der Lek (3N7 336/7/8/9, pag. 47, 48, 49, 50) Mw. ds. M.D. van Loo (1X7 301, pag. 10)

Dhr. prof. dr. R. Maier (3M7 331, pag. 42) Mw. dr. C. Meyns (3W7 341, pag. 52)

Mw. dr. K.A. Nieuwenhuisen (3K7 316, pag. 27) Dhr. dr. B. Noordenbos (3M7 326, pag. 37)

Dhr. drs. K. Onwijn (1M7 329, pag. 40) Dhr. dr. J.M. van Ophuijsen (3W7 341, pag. 52)

Dhr. prof. dr. B. Paasman (2G7 306, pag. 17) Mw. drs. N. Pronk-van den Hoven (1M7 328, pag. 39)

Dhr. dr. T. van Rietbergen (3E7 303, pag. 13) Dhr. dr. H.J. Roelfsema (3E7 302, pag. 12) Dhr. dr. E. Roos (3N7 332, pag. 43) Dhr. ir. P. de Ruyter (1K7 321, pag. 32)

Dhr. J. Salden (2F7 305, pag. 16) Mw. drs. C. Stegewerns (1K7 321, pag. 38)

Dhr. drs. C. Verhamme (2K7 323, pag. 34, 2L7 325, pag. 36) Dhr. drs. J. Versteegh (1K7 319, pag. 30) Dhr. prof. dr. P.J. de Voogd (3L7 324, pag. 35) Dhr. dr. K. Vossen (2G7 313, pag. 24) Mw. drs. C.D. Vroegindeweij (1X7 301, pag. 10) Mw. dr. M. van de Vrugt (3G7 312, pag. 23)

Dhr. prof. dr. E. Waegemans (3M7 326, pag. 37) Mw. dr. I. Wierda (3M7 326, pag. 37) Mw. dr. ir. S. de Wit (1K7 321, pag 32)

Dhr. prof. dr. P.G. Ziche (3W7 341, pag. 52) Dhr. drs. A. Ziegelaar (2W7 340, pag. 51)

Overzicht najaar 2017 N.B.

De rode teksten zijn Hyperlinks naar de desbetreffende rubriek op de Website van HOVO Utrecht. Volg de aanwijzingen op de Website om in te schrijven. Special

 HOVO CAFÉ Debat over het thema ‘Van Reformatie naar verzoening’

1X7 301

3E7 302 3E7 303

12 13

3F7 304 2F7 305

14 16

2G7 306 1G7 307 3G7 308 2G7 309 1G7 310 1X7 311 3G7 312 2G7 313

17 18 19 20 21 22 23 24

4H7 314

Europese architectuur 1400-1800 Permanente revolutie: kunst van de 19de en 20ste eeuw Ratatouille/ Ratjetoe I De vijf grote musea van Parijs Technische kunstgeschiedenis 7 Bijzondere culturele vrouwen De vormgeving van het lage land De unieke stad, massatoerisme en stedenbouw Bach in de advent- en kersttijd

3K7 315 3K7 316 2K7 317 2K7 318 1K7 319 2K7 320 1K7 321 1K7 322 2K7 323

26 27 28 29 30 31 32 33 34

Jane Austen in context Goethes Faust

3L7 324 2L7 325

35 36

cursussen

 Economie en recht Veranderende verhoudingen in de wereldeconomie Globalisering en milieu

 Filmwetenschap (cursus en film) De Kunstenaar in de film British Cinema: better or different?

 Geschiedenis Zuid-Afrika, een regenboognatie Erasmus en Luther in debat over het geloof De wereld in kaart: historische cartografie Het antiek-Grieks theater My home is my castle Een bezoek aan Amsterdamse Stadspaleizen Oorlog, ondergang en rechtspraak op de Wadden De Spaanse Burgeroorlog 1936-1939

 Humanistiek Humanisme en religie in het denken van de vroege middeleeuwen

 Kunst & cultuur

 Letteren

 Mens- en maatschappijwetenschappen De ‘Russische ziel’ in de periode 1917-1991 Het Midden-Oosten in het Nieuws Op zoek naar geluk Het Wilde Oosten Leren van vreemden Houdbaarheid van democratie

3M7 326 1M7 327 1M7 328 1M7 329 3M7 330 3M7 331

37 38 39 40 41 42

3N7 332 3N7 333 3N7 334 1N7 335 3N7 336 3N7 337 3N7 338 3N7 339

43 44 45 46 47 48 49 50

2W7 340 3W7 341 1W7 342

51 52 53

2S7 343

2S8 144

 Natuurwetenschappen en geneeskunde Kanker simpel uitgelegd De aarde is één grote magneet Hallo is daar iemand? Over hel leven in het heelal Van oersoep tot oermens Hoe zelf te bedenken: E=mc 2 – deel 1 Wiskunde voor de relativiteitstheorie – deel 2 Speciale relativiteitstheorie Middenniveau – deel 3 Algemene relativiteitstheorie Gevorderden – deel 4

 Wijsbegeerte De weg van het mensenleven Filosofie in Middeleeuwen en Renaissance Tussen macht en idealen

Studiereis najaar 2017 Driedaagse studiereis filosofie, kunst en wandelen – Thiérache – Het landschap in de beeldende kunst Studiereizen voorjaar 2018 Zesdaagse cultuur- en natuurreis naar Zweden – In de voetsporen van Karin Larsson (1859-1928) De China reis kunt u vinden op de website www.hovoutrecht.nl

Leergangen 2017-2018

De cursussen van een leergang kunnen ook goed los gevolgd worden.

■■  Geschiedenis Middeleeuwen als spiegel van het heden – meerdelig | Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers. Maandag 10.30-12.30 uur (8). Jan-mrt 2016 Deel 1: De samenleving in laatmiddeleeuws Utrecht Okt-dec 2016 Deel 2: Bosch en Bruegel Jan-mrt 2017 Deel 3: De geboorte van de moderne samenleving Okt-dec 2017 Deel 4: Erasmus en Luther in debat over het geloof (pag. 18) Jan-mrt 2018 Deel 5: De Nederlandse identiteit in historisch perspectief My home is my castle – driedelig | Mw. I. Beeling. Dinsdag 14.00-16.00 uur (3). Nov 2017 Deel 1: Nederlandse Interieurs in de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw (pag. 21) Mrt 2018 Deel 2: Nederlandse Interieurs uit de twintigste eeuw, voor WO II Nov 2018 Deel 3: Nederdlande Interieurs uit de twintigste eeuw, na WO II

■■ Humanistiek De mens als vraag naar de mens - Denkers tussen humanisme en religie in de westerse cultuurgeschiedenis – zesdelig | Dhr. prof. dr. L. ten Kate. Donderdag 13.00-15.00 uur (8). Nov - jan 2016/17 Deel 1: De eerste denkers over het leven en de wereld. Van Mozes naar Efraïm de Syriër Nov-jan 2017/18 Deel 2: Van Augustinus naar Averroës (pag. 25) Nov-jan 2018/19 Deel 3: Van de Katharen naar Erasmus Nov-jan 2019/20 Deel 4: Van Luther naar Schleiermacher Nov-jan 2020/21 Deel 5: Van Kierkegaard naar Buber Nov-jan 2021/22 Deel 6: Van Bultmann naar Moltmann

■■ Kunst en cultiuur Kunst- en cultuurgeschiedenis’ – achtdelig | Mw. dr. K.A. Nieuwenhuisen. Vrijdag 11.00-12.45 uur (7). Okt-nov 2015 Deel 4: De kunst van kerk, adel en vermogende burgers (elfde tot vijftiende eeuw) Jan-mrt 2016 Deel 5: Hoogrenaissancekunst: het toppunt bereikt (zestiende eeuw) Sept-nov 2016 Deel 6: Crisis in de kunst (zestiende en zeventiende eeuw) Jan-mrt 2017 Deel 7: Macht, overwinning en rede (zeventiende en achttiende eeuw) Sept-nov 2017 Deel 8: Permanente revolutie: Kunst van de 19e en 20e eeuw (pag. 27) Architectuurgeschiedenis. Vormgeving, functie en betekenis van architectuur van de middeleeuwen tot heden – driedelig | Mw. drs. I. van Koningsbruggen. Donderdag 11.00-12.45 uur (8). Sept-nov 2016 Deel 1: Architectuur van de middeleeuwen Sept-nov 2017 Deel 2: Europese architectuur van 1400 tot 1800 (pag. 26) Sept-nov 2018 Deel 3: Moderne architectuur 1850 - heden

■■ Mens- en maatschappijwetenschappen Ontdekkingstocht in het Wilde Oosten – tweedelig | Dhr. dr. K. Onwijn Donderdag 11.00 – 12.45 uur (6). Nov-dec 2017 Deel 1: Het wilde oosten - schuivend grensland tussen Europa en Rusland (pag. 40) Mrt-april 2018 Deel 2: Op ontdekkingstocht in de Zuidelijke Kaukasus - Cultuurhistorische kennismaking met Georgië en Armenië De ‘Russische ziel’ – vierdelig | Mw. dr. H.W.G. Leenders. Woensdag 13.15-15.00 uur (8). Sept-nov 2016 Deel 2: De ‘Russische ziel’ 1850-1917 Sept-nov 2017 Deel 3: De ‘Russische ziel’ in de periode 1917-1991 (pag. 37) Sept-nov 2018 Deel 4: De ‘Russische ziel’ na 1991 Het Midden-Oosten in het nieuws – tweedelig | Dhr. drs. R. Hoff. Vrijdag 13.15-15.00 uur (8). Sept-nov 2017 Deel 1: Het Midden-Oosten in het nieuws (pag. 38) Sept-nov 2018 Deel 2: Het Midden-Oosten in het nieuws vervolg Toegepaste psychologie – meerdelig | Mw. drs. N. Pronk-van den Hoven. Donderdag 13.15-15.00 uur (8). Okt-dec 2016 Deel 3: Op zoek naar geluk Okt-dec 2017 Deel 4: Op zoek naar geluk (vervolg) (pag. 39)

■■ Natuurwetenschappen en geneeskunde Medische colleges van topspecialisten – meerdelig | (van steeds andere topspecialisten) Dhr. prof. dr. P.R. Bär / dhr. prof. dr. R. Bleys Woensdag 15.15-17.00 uur (5). Maart 2016 Deel 7: Medische colleges Maart 2017 Deel 8: Medische colleges Maart 2018 Deel 9: Medische colleges

■■ Wijsbegeerte Empathie in mens en samenleving – meerdelig | Diverse docenten Dinsdag 13.30-15.30 uur (6). Febr-maart 2017 Deel 1: Empathie in mens en samenleving Febr-maart 2018 Deel 2: Empathie in mens en samenleving (vervolg) Politiek, filosofie & journalistiek – meerdelig | Dhr. drs. R. van Broekhoven. Donderdag 11.00-12.45 uur (8). Okt-nov 2015 Deel 2: Politieke filosofie van polis tot nu Okt-nov 2016 Deel 3: De VS-verkiezingen van 2016 Okt-nov 2017 Deel 4: Tussen macht en idealen (pag. 53) Geschiedenis van de filosofie – vierdelig | Dhr. prof. dr. J.M. van Ophuijsen, dhr. dr. T.L. Tieleman en dhr. prof. dr. P. Ziche. Maandag 13.15-15.00 uur (10). Nov-jan 2016/17 Deel 1: Van Thales tot Plotinus Nov-jan 2017/18 Deel 2: Filosofie in middeleeuwen en renaissance (pag. 52) Nov-jan 2018/19 Deel 3: Vroegmoderne filosofie (zeventiende - achttiende eeuw) Nov-jan 2019/20 Deel 4: Moderne en hedendaagse filosofie

special en cursussen najaar 2017 9

Debat over het thema

Van Reformatie naar verzoening 500 jaar later, is het tijd voor een evaluatie?

Het vertrouwde beeld van de Reformatie in de geschiedenisboekjes toont Luther die zijn stellingen aan de deur spijkerde in Wittenberg. En voor ons land; heiligenbeelden die met geweld bestormd werden in kerken. Wat begon als een her vorming van inzichten over het geloof, werd ook zichtbaar en hoorbaar gemaakt voor het grote publiek. Met boeken, liederen, pamfletten en spotprenten. De Reformatie van 500 jaar geleden was niet alleen een theologische discussie tussen vakgenoten. Ook ‘het gewone volk’ had zijn aandeel in deze veranderingen in religie, cultuur en maatschappij. Nieuws werd ook toen al uitgewisseld in beeld en geluid. En smeuïge inbreng van teksten, afbeeldingen en liederen was daarbij zeer welkom. Kortom: propaganda was onmisbaar in een strijd over het eigen gelijk. Hoewel Luther aanvankelijk de kerk van binnenuit wilde hervormen, werd hij toen dat niet lukte een enthousiast gebruiker van de drukpers. Voor- en tegenstanders van de Reformatie wisten wel raad met het aanwakkeren van het ‘vijanddenken’. Nu, 500 jaar later, streven de kerken naar verzoening en samenwerking. Maar lukt dat zonder verlies van eigen passie en identiteit? Of hebben mensen toch altijd een ‘virtuele vijand’ nodig om zich tegen af te zetten en zich verbonden te voelen aan een eigen ideaal? Doelstelling: Verkennen of na 500 jaar religieuze verschillen een verzoening net zo enthousiast omarmd kan worden als het conflict destijds.

1X7 301 Hogeschool Utrecht Hovo Café Utrecht

Programma Hovo Café Utrecht 14:00 Koffie/thee gratis bij aankomst. Drankje tegen inlevering van

consumptiebon(nen) en live muziek aangeboden door HOVO Utrecht

14:20 Welkomstpraatje van de ceremoniemeester (vertegenwoordiger van de

Vrienden van HOVO Utrecht) en info over de middag

14:30 Voordracht van de spreker 14:50 Pauze met live muziek

15:15 Tegengeluid van opponent/discussieleider en debat met de zaal

16:15 Dankwoord & borrelen; snack en live muziek aangeboden door

HOVO Utrecht

17:00 Sluiting

docenten: Mw. drs. C.D. Vroegindeweij, uitgever, theoloog en promovendus geesteswetenschappen. Zij doet onderzoek naar o.a. de liederen van Luther. Mw. ds. M.D. van Loo, theoloog en voorganger in de lutherse pioniersplek ‘De Amersfoortse Zwaan’. datum: 13 december 2017. tijd: Woensdag 14.00-17.00 uur. plaats: Café Hofman, Janskerkhof 17 A, 3512 BM Utrecht. Telefoon 030-230 2470 Openingstijden op woensdag 11.00-23.30 uur. Lunch voorafgaand aan het debat vanaf 11.30 uur op eigen gelegenheid mogelijk. studiemateriaal: ‘ Van conflict naar gemeenschap.’ Te bestellen als boekje: www.oecumene.nl/nieuws-blogs/nieuws/ 1020-van-conflict-naar-gemeenschap-oecumenische-herdenking-reformatie Te downloaden: www.oecumene.nl/files/Books/Overig/ van_conflict_naar_gemeenschap/files/assets/basic-html/page-I.html cursusgeld: € 10 inclusief 1 gratis consumptie en 1 snack. Als u ook de cursus van de spreker heeft gevolgd krijgt u een extra consumptiebon voor het Hovo café.

3 E7 302 Universiteit Utrecht

Veranderende verhoudingen in de wereldeconomie

IMF somberder over wereldeconomie

Deze cursus is een geactualiseerde versie van die uit najaar 2016.

De wereldeconomie ondergaat een gedaanteverwisseling. China en andere Aziatische landen komen op, Afrika toont zich meer en meer zelfbewust, Europa wordt van een succes steeds meer een vraagstuk en in de VS neemt de mondiale economische dominantie af. Het zijn allemaal zaken die niet alleen de verhoudingen in de wereldeconomie fundamenteel veranderen, maar ook het leven van alledag beïnvloeden. Deze cursus gaat in op de onderliggende theoretische factoren die deze veranderingen, en de stroomversnelling waarin ze gebeuren, verklaren. In een thematische benadering, verbinden we de economische theorieën met ontwikkelingen in de praktijk. Onderwerpen die aan bod komen zijn:  De gevolgen van de mondiale financiële crisis, ontwikkelingen in de mondiale bankensector en de toekomst van het financiële systeem;  Veranderende economische samenwerking in Europa, de problemen in vooralsnog de Zuidelijke lidstaten en hoe we verder moeten met Europese instituties;  De gevolgen van mondiale en regionale handelsliberalisatie, de invloed van multinationale ondernemingen en de effecten van globalisering en techno logische ontwikkeling voor arbeid in Nederland en  Het toenemende economische belang van opkomende markten, hun investeringsgedrag en het effect op de mondiale politieke verhoudingen.

docent: Dhr. dr. H.J. Roelfsema, Universitair Hoofddocent Internationale Economie, Directeur Utrecht Center for Entrepreneurship; Dhr. dr. L. de Bell, beiden Utrecht University School of Economics, Universiteit Utrecht. cursusdata: 18, 25 september; 2, 9, (niet 16), 23, 30 oktober 2017 (6). tijd: Maandag 15.15 - 17.00 uur. plaats: Utrecht University School of Economics, Kriekenpitplein 21, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens de cursus wordt een reader tegen kostprijs uitgereikt. cursusgeld: € 174,-. 12

3 E7 303 Universiteit Utrecht

Globalisering en milieu

Maken ongelijkheid en toenemende milieuproblemen een einde aan de globalisering?

Deze cursus is een enigszins gewijzigde versie van de cursus in najaar 2016.

Globalisering heeft de wereld veel gebracht. De onzichtbare hand van Adam Smith en de leer van de comparatieve voordelen van David Ricardo hebben de welvaart doen stijgen en de gemiddelde levensverwachting doen toenemen. Inmiddels komt er zowel in het VS van Donald Trump als in het VK met de aankomende Brexit steeds meer verzet tegen globalisering. En ook vanuit vakbonden en links horen we kritische geluiden over het toenemen van welvaarts verschillen. Daarnaast heeft het systeem tot een ongebreideld consumentisme en enorme schulden geleid, maar feitelijk niet tot meer welzijn. Van de heer dr. T. van Rietbergen schetst in de cursus de contouren van de globalisering en laat zien in welke mate deze bijdraagt aan verschillen in welvaart, met bijzondere aandacht voor de relatie tussen economie en milieu. De heer prof. dr. P. Hooimeijer gaat op zoek gaan naar het demografische optimum. Hoeveel mensen kan onze aarde eigenlijk voeden? Alom wordt er gewezen op de teruglopende biodiversiteit. De heer dr. A. Barendregt laat zien in welke mate de biodiversiteit is teruggelopen en wat daarvan de consequenties zijn. De heer dr. P. Bijl geeft de gevolgen van de CO2 stijging voor de aarde en de zeespiegel aan, onder meer door diep in het verleden van onze aarde te duiken. De heer J. Farla gaat in op de vraag of techniek en innovaties in staat zijn om de problemen op te lossen.

docenten: Dhr. dr. T. van Rietbergen is cursusleider en docent/onderzoeker economische geografie, met als specialiteiten economische geografie, multinationale ondernemingen, diensten en globalisering; Dhr. prof. dr. P. Hooimeijer is hoogleraar demografie; Dhr. dr. A. Barendregt, docent-onderzoeker milieu-en natuur wetenschappen; Dhr. dr. P. Bijl, docent-onderzoeker bij Aard wetenschappen; Dhr. dr. J.C.M. Farla, docent-onderzoeker bij innovatie studies. Allen werkzaam bij de Universiteit Utrecht. cursusdata: 10, 17, 24 november; 1, 8, 15 (niet 22, 29) december 2017; 5, 12 januari 2018 (8). tijd: Vrijdag, 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Literatuursuggesties worden tijdens de cursus gegeven. cursusgeld: € 232,-. 13

De Kunstenaar in de Film

Camille Claudel 1915 van Bruno Dumont (2013)

In de filmgeschiedenis loopt een spoor waarbij het gaat om de persoon van de beeldende kunstenaar. Waarom kiest een filmmaker voor een bepaalde kunstenaar? Welk beeld schept hij van die persoon? Welke middelen zet hij in? Hoe breed kiest de maker de opzet? Hoe verhoudt het uiteindelijke product zich tot het werkelijke leven, werk en persoon van de kunstenaar? In zes colleges koppelen we de antwoorden op deze vragen aan relevante films die daarna worden getoond. De kunstenaars zelf komen ook in hun eigen context ter sprake. De diverse kunsthistorische perioden diepen het genre verder uit. We vertonen de volgende films (o.v.). Ze zijn eventueel Engels ondertiteld:  Final Portrait (2017, Stanley Tucci, 95 min.) - Parijs, 1964; beeldhouwer en schilder Alberto Giacometti maakt een portret van de Amerikaanse criticus James Lord. Wanneer de dagen voorbij gaan en er na weken geen einde in zicht is, realiseert Lord zich dat zijn hele leven is gekaapt door het grillige genie van Giacometti. Frustratie en vreugde zorgen er uiteindelijk voor dat Lord de logica inziet van de chaotische geest van de kunstenaar. Giacometti voltooid vervolgens een van zijn laatste meesterwerken.  Van Gogh (1991, Maurice Pialat, 158 min.) - Film over de laatste maanden van Vincent van Gogh in het Noord-Franse Auvers-sur-Oise. Van zijn aankomst bij Dr. Gachet in 1890 tot zijn dood, enkele maanden later. Deze maanden brengt hij voornamelijk door in Auvers, als gast en patiënt van de arts-verzamelaar Gachet. Een enkele keer maakt hij nog een uitstapje naar Parijs. Vooral om z’n broer Theo, van wie hij financieel afhankelijk is, te bezoeken. Maar ook om zich met overgave in het uitgaansleven te storten.  Frida (2002, Julie Taymor, 123 min.) - De Mexicaanse schilderes Frida Kahlo raakte op jonge leeftijd gehandicapt bij een busongeval. Maar ze kanaliseerde haar lichamelijke pijn en emotionele frustratie, mede vanwege haar stormachtige huwelijk met de beroemde muralist Diego Rivera, in een magistraal oeuvre van kleurrijke en provocerende doeken. Tegelijkertijd beleefde ze heel intens de politieke, artistieke en seksuele revoluties van haar tijd. Kahlo en haar echtgenoot werden de meest geprezen kunstenaars uit de Mexicaanse geschiedenis.  Mr. Turner (2014, Mike Leigh, 150 min.) - Deze film vertelt het verhaal van de laatste jaren van de grote en excentrische kunstenaar J.M.W. Tur-

3F7 304 Universiteit Utrecht/Filmtheater ’t Hoogt Utrecht

Mr. Turner van Mike Leigh (2014)

ner. Hij leefde van 1775 tot en met 1851 en maakte deel uit van de Britse aristocratie. Hij haalde inspiratie uit zijn vele reizen en stond bekend om zijn landschappen en zeegezichten. Zijn vader was zijn assistent en huis houder. Hoewel een gerenommeerd kunstenaar, werd hij verbannen als lid van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten en hij was regelmatig onderwerp van publieke spot en sarcasme.  Camille Claudel 1915 (2013, Bruno Dumont, 95 min.) - In het koude winterlicht bukt Camille Claudel zich, raapt een steen op en bekijkt deze kritisch. Het is alsof we een beeldhouwster aan het werk zien: in gedachten vormt ze de steen om tot iets nieuws. Dan laat ze de steen vallen en zal nooit meer kunst creëren. Haar obsessie achtervolgd te worden door afgunstige personen en haar vroegere minnaar, de beeldhouwer Auguste Rodin, leidde ertoe dat haar familie haar heeft laten opnemen in een psychiatrische inrichting, een voormalig klooster in het Zuiden van Frankrijk.  Basquiat (Julian Schnabel, 1996, 108 min.) - Na zijn ontdekking wordt de graffiti-kunstenaar Jean Michel Basquiat bestempeld als een van de grootste talenten van de New Yorkse kunst-scene. Hij treedt toe tot de kleine kring van vertrouwelingen rond Andy Warhol. Zijn schilderijen vinden grif aftrek bij belangrijke musea en kunstverzamelaars en de media storten zich vol overgave op de eerste zwarte kunstenaar die succes heeft. Terwijl zijn ster blijft rijzen buigt Basquiat echter steeds verder onder het juk van zijn eigen succes. Zijn leven krijgt een fatale wending als hij zijn uitvlucht zoekt in alcohol en drugs. docent: Dhr. drs. A. Kroeze is kunsten cultuurwetenschapper. Hij is een onwaarschijnlijke duizendpoot en meesterverteller. Drie opleidingen, talloze specialisaties en activiteiten in binnen- en buitenland maken hem tot een geliefd spreker. Kroeze legt veel nadruk op de context waarin kunst is ontstaan. Waarom maakt een kunstenaar op een bepaald moment op een bepaalde plek een bepaald werk en hoe moet dit zijn geweest voor de mensen uit zijn tijd? cursusdata: 6, 13, 20, (niet 27) oktober; 3, 10, 17 november 2017 (6). tijd: Vrijdag 14.00 - ca 17.00 uur (afhankelijk van de filmlengte). Van 14.00-14.45 college, daarna film met pauze en nabespreking. plaats: Filmtheater ’t Hoogt, Hoogt 4, 3512 GW, Utrecht. Filmzaal 1 boven – alleen bereikbaar via trappen. studiemateriaal: Teksten ter verdieping worden voorafgaand aan de cursus geadviseerd. cursusgeld: € 204,-.

2F7 305 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

British cinema: better or different?

Zoektocht naar de identiteit, kwaliteit en veelzijdigheid van de moderne Britse cinema De Britse cinema heeft vandaag de dag een behoorlijke status. De Britse film lijkt synoniem te staan voor kwaliteit en internationale klasse. Gevoed door vermaarde literatuur en rijke geschiedenis, met acteurs en regisseurs als David Lean, Ridley Scott, Ken Loach, Richard Burton, Vivian Leigh, Hugh Grant en vele anderen. Maar, is deze opmerking terecht? Staat de Britse film daadwerkelijk synoniem voor kwaliteit en klasse? Of is het tijd voor een herwaardering en een kritischere her beschouwing? Elizabeth, The Golden Age, Shekhar Kapur, 2007, VK

In deze vijf-delige filmcursus gaan we op zoek naar de identiteit, kwaliteit en veelzijdigheid van de Britse cinema, telkens ook met een filmhistorische en maatschappelijke insteek. Het programma is als volgt opgebouwd: K lassieke literatuurverfilming voorbeelden: Wuthering Heights, Oliver Twist, Pride & Prejudice; E ngelse geschiedenis & British Empire voorbeelden: Elizabeth, A Passage to India; King Arthur. R omantische komedie voorbeelden: I give it a Year; Nothing Hill, About Time, Four Weddings and a Funeral S ociaal Realisme voorbeelden: I, Danial Blake, The Selfish Giant; Secrets and Lies B ritish Crime story voorbeelden: The Italian Job; Tinker, Tailor, Soldier, Spy & The Third Man en natuurlijk alle James Bond films.

docent: Dhr. J. Salden is docent filmtheorie en geschiedenis in Maastricht Academy for Media, Design and Technology (MAMDT) en al jaren actief als inleider en cursusgever. cursusdata: 2, 9, 16, 23, 30 november 2017 (5). tijd: Donderdag 11.00 - circa 14.15 uur. plaats: Filmtheater De Lieve Vrouw, Lievevrouwestraat 13, 3813 BP Amersfoort. studiemateriaal: Er wordt een reader uitgedeeld bij aanvang. cursusgeld: € 170,- (inclusief filmkaartjes). Als u lid bent van filmtheater De Lieve Vrouw krijgt u € 10,- korting (graag aangeven bij aanmelding). 16

2G7 306 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Zuid-Afrika; een regenboognatie Deze cursus biedt een boeiende kennismaking met de literatuur, geschiedenis en cultuur van Zuid-Afrika. Aan de hand van reisjournalen, korte verhalen, gedichten en romans wordt een beeld geschetst, van de VOC-tijd tot heden. Deze literatuur dwingt tot nadenken, ook over ethische zaken. De rol van de VOC, de slavernij, de ontdekking van het goud, de Anglo-Boerenoorlog, verstedelijking, dapartheid, Nelson Mandela en de Waarheids- en Verzoeningscommissie komen ter sprake. Dhr. B. Paasman zal de literatuur en geschiedenis van de VOC-tijd, het ontstaan van de Kaapkolonie, de Engelse machtsovername, de Grote Trek en de Boerenoorlog behandelen. Mw. I. Glorie de moderne geschiedenis, met de apartheid en de post-apartheid. In alle colleges komt de relatie tussen de sociaal-culturele werkelijkheid en de literatuur aan bod. Mevrouw Glorie zal bovendien romans van André Brink, J.M. Coetzee, Nadine Gordimer, Zakes Mda en Kopano Matlwa behandelen en het werk van de bekende dichteressen als Elisabeth Eybers, Ingrid Jonker, Antjie Krog en Ronelda Kamfer. De cursus wordt in het Nederlands gegeven, maar er zal ook worden ingegaan op de belangrijkste overeenkomsten en verschillen tussen het Afrikaans en het Nederlands. Via de besproken teksten, aangevuld met audiovisueel materiaal, zal de deelnemer intensief kennismaken met het Afrikaans. docenten: Dhr. prof. dr. B. Paasman is emeritus Hoogleraar Koloniale en Postkoloniale Cultuur- en Literatuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift behandelt het Nederlandse slavernij discours; hij publiceerde verder over de Verlichting, Oost- en West-Indië, Zuid-Afrika en de moderne migrantenliteratuur. Mw. drs. I. Glorie studeerde Literatuurwetenschap en Nederlands. Ze woonde enige jaren in Zuid-Afrika. Is hoofdredacteur van Maandblad Zuid-Afrika, het tijdschrift van het Zuid-Afrikahuis te Amsterdam. Ze coördineert de Week van de Afrikaanse roman (okt. 2017) en ze publiceert en vertaalt op het gebied van de Zuid-Afrikaanse letteren. cursusdata: 29 september; 6, 13, (niet 20), 27 oktober, 3, 10 november 2017 (6). tijd: Vrijdag 13.30 - 15.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Aan het begin van de cursus wordt een literatuurlijst aanbevolen. De te behandelen tekstfragmenten krijgt u in kopie. Heel informatief is het boek bij de tentoonstelling in het Rijksmuseum: Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600, (red. Martine Gosselink e.a., Rijksmuseum/Uitgeverij Van Tilt, 2017). cursusgeld: € 174,-. 17

1G7 307 Hogeschool Utrecht Leergang Middeleeuwen als spiegel van het heden

Erasmus en Luther in debat over het geloof

Luther en Erasmus

De cursus maakt deel uit van de Leergang De Middeleeuwen als spiegel van het heden, maar kan ook los gevolgd worden.

In de zestiende eeuw schudde Europa op zijn grondvesten. Er was tweespalt ontstaan over de betekenis van het christelijke geloof. Met zijn stelling name tegen de aflaathandel had Luther de teerling geworpen. De Paus, keizer en theologen veroordeelden zijn uitspraken maar Luther zei: ik kan niet anders dan trouw blijven aan mijn geweten. Zijn onverschrokken optreden deed een storm ontstaan. De Duitse Boerenoorlogen zijn er een direct gevolg van. Waaraan appelleerde Luther? Waarom vonden zijn woorden zo’n welkom onthaal? En waarom was de tegenreactie zo hevig? In deze cursus gaan we in op zowel maatschappelijke als inhoudelijke factoren daarvan. De twee belangrijkste debaters komen aan het woord: Erasmus en Luther. We beginnen met een analyse van de krachtvelden in Europa rond 1500. Zoomen dan in op de krachten die Erasmus en Luther gevormd hebben. Vervolgens gaan we over tot een inhoudelijke analyse van hun debat over de vrije wil. Hun geschil is te herleiden tot een verschillend Gods- en mensbeeld. Tot slot is er weer een maatschappelijke analyse: hoe klonk het theologische debat door in het dagelijks leven in Utrecht?

docent: Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers is cultuurhistorica en directeur van Levend Verleden Nu (zie levendverledennu.nl). Zij promoveerde in 2008 op een cultuurhistorisch onderzoek naar de sociale samenhang in laatmiddeleeuws Utrecht. Zij combineert minutieus archiefonderzoek met kennis van de oude binnenstad en respect voor religie. cursusdata: 23, 30 oktober, 6, 13, 20, 27 november 2017 (6). tijd: Maandag 10.30 - 12.30 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst : Llewellyn Bogaers (2017), Een crisis van het geweten? Erasmus en Luther over de menselijke verantwoordelijkheid. cursusgeld: € 174,-. 18

De wereld in kaart: historische cartografie

Kaart van de Verenigde Nederlanden door Willem Jansz. Blaeu, ca. 1640 (coll. Universiteitsbibliotheek Utrecht)

Oude kaarten, atlassen en globes zijn tijdgebonden uitdrukkingsmiddelen, die we niet zonder kennis van hun context kunnen gebruiken. Voor begrip van dit materiaal is het nodig de opvattingen bij het vervaardigen van kaarten te achterhalen. Wie waren verantwoordelijk voor het verzamelen van de informatie? Hoe werd deze informatie verzameld? Voor welk doel werden deze documenten gebruikt? En hoe werd die in de cartografische documenten gevisualiseerd? Het raakvlak van de historische cartografie met andere vakgebieden is zeer groot. Een belangrijke vraag daarbij is, hoe oude kaarten als historische bron kunnen worden gebruikt. Wat kunnen en mogen we wel en wat niet uit oude kaarten aflezen? Aan de hand van kaarten en atlassen uit de periode tot en met de negentiende eeuw, bieden we inzicht in de ontwikkeling van het verzamelen, visualiseren en gebruiken van geo grafische informatie in de Nederlanden. De cursus bestaat uit een hoorcollege en ‘kijkcolleges’, waarin originele oude kaarten en atlassen van de bibliotheek van de Universiteit Utrecht te zien zijn. De bijeenkomst van 21 november vindt plaats in Amsterdam op de afdeling Bijzondere Collecties op de Universiteit van Amsterdam. Bij voldoende belangstelling organiseren we daarnaast een dagexcursie naar het Museum Plantin-Moretus in Antwerpen (let op! Antwerpen is niet inbegrepen in de cursusdata en het cursusgeld).

docent: Dhr. dr. P.C.J. van der Krogt, onderzoeker/docent, Universiteit Utrecht en Jansonius- conservator, Bijzondere Collecties, Universiteit van Amsterdam. voorkennis: Enige kennis van de geschiedenis van Nederland wordt aanbevolen cursusdata: 24, 31 oktober; 7, 14, 21, 28 november 2017 (6). tijd: Dinsdag 13.15 - 16.00 uur. plaats: Bucheliuszaal, Universiteitsbibliotheek, Heidelberglaan 3, 3584 CS De UithofUtrecht. De bijeenkomst van 21 november vindt plaats in Amsterdam op de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. studiemateriaal: Reader, wordt digitaal beschikbaar gesteld. cursusgeld: € 174,- (Antwerpen is niet inbegrepen in de cursusdata en het cursusgeld). 19

2G7 309 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Het antiek-Grieks theater

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2012.

Het belang van het antiek-Griekse theater blijkt niet alleen uit de doorwerking en de invloed ervan in latere eeuwen. Dichters, prozaschrijvers, beeldend kunstenaars, cineasten en choreografen hebben zich door de eeuwen heen laten inspireren. De inspiratie blijkt ook uit de talrijke opvoeringen van klassieke toneelstukken in onze huidige tijd. De vraagstukken die in de drama’s en komedies aan de orde komen, zijn nog altijd actueel en de schitterende poëtische taal blijft, ook in vertaling, het publiek aan spreken en ontroeren. In de reeks hoorcolleges worden zoveel mogelijk aspecten van het Antiek-Grieks theater toegelicht en besproken. Er wordt ruime aandacht besteed aan de organisatie, de opvoeringspraktijk, de bouw van de theaters, de prijsuitreiking en de rekwisieten. Ook komen de rol van het koor, de spelers, hun kleding en maskers, de toeschouwers, de muziek en de dans ter sprake. Aan de hand van vertaalde teksten wordt uitgebreid ingegaan op de Griekse toneelstukken zelf. De wording en opkomst ervan, de delen en de stof van de spelen, evenals de rol van de goden, de soms schaarse gegevens over de schrijvers, hun onderlinge verschillen en wat er van hun oeuvre bewaard is gebleven. Als voorbeeld zal het beroemde treurspel Koning Oidipous van de dichter Sophokles worden geanalyseerd. Ook worden de specifieke vertaalproblemen behandeld, met name bij de weergave van de blijspelen.

docent: Dhr. drs. H.L. van Dolen heeft vele publicaties en vertalingen uit het Oudgrieks op zijn naam staan en twee boeken over Byzantium. Voor een jeudig publiek schreef hij Op naar Olympos. En in 2013 kreeg hij de Oikos-publieksprijs. cursusdata: 3, 10, 17, 24 november; 1 december 2017 (5). tijd: Vrijdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Hein van Dolen e.a. (2013), Toneel in de Oudheid. Alkmaar. (te bestellen via het emailadres: wesselius.henk@gmail.com). Er is een syllabus verkrijgbaar bij het eerste college tegen kostprijs. cursusgeld: €145,-. 20

1G7 310 Hogeschool Utrecht Leergang My home is my castle

My home is my castle

Interieurs uit de 17e, 18e en 19e eeuw

Kraamkamer, Cornelis Troost, 1748

Deze cursus is een herhaling van die uit voorjaar 2016 in Amersfoort. Deze cursus is het eerste deel van de Leergang My home is my castle maar kan ook goed los gevolgd worden.

De minicursus Geschiedenis van de interieurs uit de 17e, 18e, en 19e eeuw geeft een overzicht van de ontwikkeling van de interieurarchitectuur en inrichting in deze periode. De nadruk ligt op de Hollandse interieurs. De cursus bestaat uit drie dagdelen. De cursus geeft een beeld van de invloeden van internationale en economische situaties, gebruiken en modes op het gebied van wonen. Warmte, licht en veiligheid waren bijvoorbeeld eeuwenlang belangrijker dan privacy en dit is te zien in de interieurs. Privé slaapkamers waren lange tijd geen gemeengoed. Ook bestond het fenomeen ‘doorzonkamer’ in deze periode nog niet. Wel spreken we in de cursus over voorlopers hiervan. De zogenaamde voorhuizen, cabinetten en enfillades van kamers. Het ‘Des Bouvrie’ wit komt niet aan de orde, maar stucwerk doet zijn intrede. Het verhaal gaat verder over kamerfonteinen, sercreten, kroonsaai en armozijn. En vertelt over de ontwikkeling van de wandbekleding. Wist u bijvoorbeeld dat je voor bijvoorbeeld feesten een wandtapijt ter waarde van een auto kon huren? Of waarom men groen behang een beetje eng vond en wanneer behang is ontstaan? De verschillende stijlen van meubelen, ornamenten, historische stoffen en kleurgebruik in interieurs worden eveneens besproken.

docent: Mw. drs. J.W. Beeling, afkomstig uit een familie van antiquairs, studeerde kunstgeschiedenis in Leiden. Zij is gespecialiseerd in de decoratieve kunsten en historische interieurs. Tevens is zij opgeleid tot interieurvormgever in Londen. Met haar bedrijf Beeling Interiors richt zij interieurs voor monumentale panden in. cursusdata: 7, 14, 21 november 2017 (3). tijd: Dinsdag 14.00 - 16.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Wordt later bekend gemaakt. cursusgeld: € 87,-. 21

1X7 311 Hogeschool Utrecht Excursie

Een bezoek aan Amsterdamse Stadspaleizen Excursie

Museum van Loon fotografie-Peter-Kooijman

Maximum aantal deelnemers: 20. Ter afsluiting van de cursus Interieurs in de 17e, 18e en 19e eeuw (my home is my castle) bezoeken wij drie monumentale grachtenÂpanden in Amsterdam.

Generaties van de Amsterdamse elite hebben deze stadspaleizen bewoond. De grotendeels intacte inrichting van deze huizen geeft nog een goed beeld hiervan. We bekijken keukens, eetkamers met gedekte tafels, slaapkamers en balzalen vol met meubelen, zilverwerk, porselein en stoffering. In chronologische volgorde bezoeken we de huizen zodat de verschillende decoratiestijlen vergeleken kunnen worden. We verzamelen in het Cromhouthuis. Dit huis heeft een vroeg 18e eeuws cassetteplafond van de bekende schilder Jacob de Wit. We zien wat een welvarende grachtenhuis bewoner verzamelde in de 17e eeuw. Vervolgens lopen we in een korte wandeling over de grachten, af en toe stilstaand bij de mooie gevels, naar Huis van Loon. Ooit woonde daar de schilder Ferdinand Bol, leerling van Rembrandt. Hier zal het accent van de bezichtiging meer op de 18e eeuw liggen en drinken we thee met taart in het koetshuis. Ter afsluiting zien we in Museum Willet-Holthuysen hoe het in 1861 pasgetrouwde stel Louisa en Abraham hun huis liet inrichten naar de laatste Franse mode. Daarbij werden kosten noch moeite gespaard.

docent: Mw. drs. J.W. Beeling, afkomstig uit een familie van antiquairs, studeerde kunstgeschiedenis in Leiden. Zij is gespecialiseerd in de decoratieve kunsten en historische interieurs. Tevens is zij opgeleid tot interieurvormgever in Londen. Met haar bedrijf Beeling Interiors richt zij interieurs voor monumenten in. datum: 28 november 2017. tijd: Dinsdag 12.00 - 16.00 uur. plaats: Stadspaleis Amsterdam, Nieuwezijds Voorburgwal 289, 1012 RL Amsterdam. inleidende cursus: My home is my castle, Nederlandse interieurs in de 17e, 18e en 19e eeuw op 7, 14, 21 november 2017. Aan deze excursie kan ook meegedaan worden zonder voorkennis. kosten: â&#x201A;Ź 35,- (inclusief tentoonstelling, koffie en gebak). Exclusief toegangsprijs, museumkaart gratis. 22

3G7 312 Universiteit Utrecht

Oorlog, ondergang en rechtspraak op de Wadden

Betzy Akersloot Berg: ondergang van de Perlen bij de Wadden (1897). In: Museum Tromp’s Huys

In deze cursus van drie colleges, staan de Waddeneilanden weer centraal. Ongeveer vanaf de 16de eeuw tot nu met als thema geweld. Geweld van de natuur, geweld van de mens en de gevolgen van dat geweld (schade en straf) . Concreet gaat het om 1) oorlogsvoering, 2) noodweer en 3) menselijk falen. De oorlogen brengen ons naar de scheepsrampen, acties van geuzen, Spanjaarden, Engelsen en Fransen op het Wad. Het noodweer naar de strandingen en reddingen op de Wadden en de juridische aspecten naar recht en rechtspraak daarover. Drie specialisten geven de cursus. Historicus de heer dr. Anne Doedens gaat in op de militaire acties (geuzen!), eilander en geschiedkundige Jan Houter behandelt strandingen en reddingen en (rechts)historica mevrouw dr. Marijke van de Vrugt licht straf, boete en schade toe. Wel volgens het recht van die tijd. De heer Houter was actief binnen de Koninklijke Nederlandse Reddingsmaatschappij (KNRM) en weet dus van alles over zijn onderwerp (onlangs verscheen zijn Reddingen en Strandingen). De heer Doedens publiceerde samen met hem over de geschiedenis van de Wadden en bereidt nu met de heer Houter een publicatie voor over geuzen op de Wadden. Mevrouw Van de Vrugt publiceert dit jaar met Doedens een boek over 16 ‘cold cases’ die de geschiedenis beïnvloedden. De drie docenten geven ieder een college.

docent: Dhr. dr. A. Doedens is oud-docent Nieuwe Geschiedenis bij de Vrije Leergangen/Vrije Universiteit Amsterdam en het Nuts seminarium van de Universiteit van Amsterdam; Dhr. J. Houter is publicist en historicus met als specialiteit de geschiedenis van de Wadden. Mw. dr. M. van de Vrugt is emeritus senior onderzoeker aan de faculteit Rechten Universiteit Utrecht. cursusdata: 9, 16, 23 november 2017 (3). tijd: Donderdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Het studiemateriaal wordt digitaal ter beschikking gesteld. Daarnaast aanbevolen: J.J. Houter (2017), 400 jaar strandingen en reddingen op en rond Vlieland. Flevodruk. cursusgeld: € 87,-.

2G7 313 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

De Spaanse Burgeroorlog 1936-1939 Een allesbeslissende strijd tussen het Goede en het Kwade

De Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) tussen de linkse republikeinen en de rechtse nationalisten was voor veel Europeanen en Amerikanen veel meer dan een binnenlands conflict. Het ging om een voor de toekomst van de wereld allesbeslissende strijd tussen het Goede en het Kwade. In deze cursus zal de internationale impact die de Spaanse Burgeroorlog heeft gehad een belangrijke plaats innemen. Terwijl Hitlers Duitsland en Mussolini’s Italië de door Francisco Franco geleide nationalisten te hulp schoten, kreeg de Republiek alleen enige steun van de Sovjet Unie. Wel werden in veel landen, waaronder in Nederland, allerlei solidariteitscampagnes met de Spaanse Republiek opgezet. Sommige waaghalzen vertrokken zelf naar Spanje om mee te vechten in de Internationale Brigades. Weinig andere oorlogen hebben daarnaast zoveel geëngageerde kunst opgeleverd: Pablo Picasso’s schilderij Guernica, de romans van George Orwell en Ernest Hemingway of de beroemde foto’s van Robert Capa. Om het conflict goed te kunnen begrijpen zal allereerst worden ingegaan op de specifieke Spaanse oorzaken van het conflict. Zoals het sterke regionalisme, het conservatisme van de Spaanse katholieke kerk, de invloed van het anarchisme en de bijna middeleeuwse toestanden op het Spaanse platteland. Tenslotte zal ook de doorwerking van de Spaanse Burgeroorlog in het Spanje van Franco en in het huidige Spanje worden behandeld.

docent: Dhr dr. K. Vossen is politiek historicus, universitair docent politicologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en publicist. Daarnaast doceert hij aan verschillende HOVO-instellingen. Hij schreef onder meer Nederland en de Spaanse Burgeroorlog/Los Países Bajos y la la Guerra Civil española in: H.Hermans e.a. (red.), Een Nederlandse blik op de Spaanse Burgeroorlog / Una mirada holandesa sobre la Guerra Civil española / tweetalige uitgave van het Instituto Cervantes Utrecht 2006. cursusdata: 10, 17, 24 november; 1, 8, 15 december 2017 (6). tijd: Vrijdag 10.30 - 12.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Antony Beevor (2011), De strijd om Spanje. De Spaanse Burgeroorlog 1936-1939. Ambo/Anthos; Paul Preston (2012), Een kleine geschiedenis van de Spaanse Burgeroorlog. Ambo/Anthos. cursusgeld: € 174,-. 24

4H7 314 Universiteit voor Humanistiek Leergang De mens als vraag naar de mens

Humanisme en religie in het denken van de vroege middeleeuwen Van Augustinus naar Averroës

Deze cursus is het tweede deel van de zesdelige Leergang De mens als vraag naar de mens: Denkers tussen humanisme en religie in de westerse cultuurgeschiedenis maar kan ook goed los gevolgd worden. De Leergang is een verdieping en uitbreiding van de cursus ‘Van Mozes tot Nietzsche’ uit 2014 en 2015.

In de leergang ‘De mens als vraag naar de mens’ bestuderen we de geschiedenis van humanisme en religie. We concentreren ons daarbij op de Joodse, Christelijke en Islamitische tradities, die samen met het humanisme de Westerse cultuur van hun stempel hebben voorzien. Die spannende geschiedenis van de verbinding tussen humanisme en religie is al oud, beslaat zo’n 25 eeuwen en gaat terug tot de klassieke oudheid. Telkens zullen acht bekende denkers – filosofen en theologen – de revue passeren. We zullen zien hoe hun werk bewust of onbewust laveert tussen het spirituele en aardse, een religieuze en een seculiere visie op het leven en op de wereld. We zullen ook ontdekken dat het geloof in de mens noch het afscheid van de goden nieuwe waarheden en zekerheden opleveren. Integendeel: de mens wordt zichzelf meer en meer een vraag. In deze cursus staan de volgende acht denkers centraal: Augustinus, Pseudo-Dionysius de Areopagiet, Al-Basri, Rabia en het soefisme, Sa’adya Gaon, Abelardus, Bernard van Clairvaux, en Averroës. De cursus bestaat uit interactieve colleges waarin fragmenten van de behandelde denkers worden bestudeerd. Het fraaie boek 25 eeuwen theologie dient daarbij als handleiding. Het geheel wordt geïllustreerd met beeld en muziek. Er is geen specifieke voorkennis vereist. De docent presenteert het onderwerp zo toegankelijk mogelijk door regelmatige herhaling van de stof.

docent: Dhr. prof. dr. L. ten Kate is universitair hoofddocent Filosofie en Religiewetenschap en bijzonder hoogleraar Vrijzinnige religiositeit en humanisme, beide aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht. Ook is hij docent aan de Internationale School voor Wijsbegeerte te Leusden. Mogelijk worden ook gastdocenten uitgenodigd. cursusdata: 9, 16, 23, 30 november; 7, 14 (niet 21, 28) december 2017; (niet 4), 11, 18 januari 2018 (8). tijd: Donderdag 13.00 - 15.00 uur. plaats: Binnenstad Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst : Laurens ten Kate, Marcel Poorthuis (red.) (2017), 25 Eeuwen theologie. Teksten en toelichtingen. Amsterdam: Boom. Na elke bijeenkomst wordt een PowerPointpresentatie digitaal toegestuurd. cursusgeld: € 232,-. 25

3K7 315 Universiteit Utrecht Leergang Architectuurgeschiedenis

Europese architectuur van 1400 tot 1800 Een ontdekkingsreis door de geschiedenis van de architectuur

Beemsterlands Caerte 1658 Daniël van Breen. De polder is door Amsterdamse kooplieden drooggelegd en ingericht volgens de regels van de klassieke schoonheidsleer.

Deze cursus is een geactualiseerde versie van die uit najaar 2014. Het is het tweede deel van de driedelige Leergang Architectuur geschiedenis maar kan ook goed los gevolgd worden.

Deze cursus geeft inzicht in de architectuur van Renaissance, Barok en Classicisme. Gebouwen worden geanalyseerd en in verband gebracht met theorievorming over ‘goede architectuur’. Vitruvius’ architectuurboeken uit de tijd van Augustus vormden daarvoor de basis, aangevuld met bestudering van Romeinse ruïnes en geschriften. Voort durend werden de klassieke schoonheidsprincipes door architecten geïnterpreteerd en als norm in architectuurboeken en tekeningen vastgelegd. Hun status steeg; hun levens en ontwerpen werden gepubliceerd. Opdrachtgevers lieten gebouwen, steden en grondbezit volgens de regels van de klassieke schoonheidsleer ontwerpen en inrichten, waarmee bewust associaties met een geïdealiseerde oudheid werden opgeroepen en tevens een passend decor voor het eígen handelen gecreëerd. De Renaissance vormentaal verspreidde zich vanuit Italië vooral via het gedrukte woord en beeld. Ze werd aan gepast aan lokale bouwtradities en ingezet voor politieke en religieuze overtuigingen. Rivaliteiten tussen opdrachtgevers en architectonische vindingrijkheid leidde tot uitbundige barok in het katholieke zuiden en strenger, maar niet minder overtuigend classicisme benoorden de Alpen. Vanaf de zeventiende eeuw was Frankrijk het centrum van de classicistische schoonheidsleer. De Verlichting bevorderde archeologische onderzoek en inzicht in oorspronkelijkheid en eigen waar neming. Zo rezen in de achttiende eeuw ook vraagtekens bij de eeuwigheidswaarde van de klassieke schoonheidsprincipes.

docent: Mw. drs. I.B.S. van Koningsbruggen is architectuurhistoricus en heeft ruime ervaring als universitair docent en als adviseur op het gebied van monumenten en cultuurhistorie. cursusdata: 28 september; 5, 12, (niet 19), 26 oktober; 2, 9, 16, 23 november (8). tijd: Donderdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: David Watkin (2011), A History of Western Architecture, of de Nederlandse vertaling: (2001), de Westerse Architectuur: Een geschiedenis. cursusgeld: € 232,-. 26

3K7 3 Universiteit Utrec Leergang Kunst- en cultuurgeschiede

Permanente revolutie: Kunst van de 19e en 20e eeuw

Henri Matisse, Vrouw met een hoed, 1905

In de negentiende eeuw broeit verzet. Sommige kunstenaars weigeren zich te conformeren aan dat wat de norm is op de westerse kunstacademies, in de salons en bij het kopend publiek: de kunst van de klassieke oudheid. Manet schildert daarom geen Venus maar een naakte prostituée. Daarmee is de geest uit de fles en raken de kunsten in een permanente staat van revolutie. De kunst begint de twintigste eeuw dan ook als een beelden storm. Zij ondergaat radicale veranderingen in een onrustige wereld waarin de industriële grootmachten twee wereldoorlogen uitvechten. Veel kunstenaars voelen zich nauw betrokken bij dat wat er om hen heen gebeurt en hun werk verandert met rasse schreden. Naarstig wordt gezocht naar nieuwe wegen. Daarbij wordt de werkelijkheid opzettelijk geweld aangedaan. Matisse schildert het gezicht van zijn vrouw in groene strepen, Picasso bouwt vijf prostituées op uit driehoeken en Afrikaanse maskers en Kandinsky zet de figuratieve kunst geheel en al overboord. Na de Tweede Wereldoorlog weerspiegelt veel kunst de maatschappelijke onrust: de verwerping van traditionele waarden, de opkomst van de burgerrechtenbeweging en het leven in een jachtige consumptie maatschappij. Diversiteit is het devies en grenzen vervagen. Kitsch wordt kunst en gebouwen lijken beelden. Waar gaat dat heen? Deze cursus is het laatste deel van de achtdelige Leergang Kunst- en cultuur geschiedenis maar kan ook goed los gevolgd worden.

docent: Mw. dr. K.A. Nieuwenhuisen is kunsten cultuurhistoricus. Zij doceert Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht en diverse HOVO-instellingen en Fashion & Design aan The Amsterdam Fashion Academy. Studenten nomineerden haar voor de Onderwijsprijs 20112012 van de Universiteit Utrecht. Haar bureau voor kunsten cultuurgeschiedenis is gevestigd in Amsterdam (www.artcontext.nl). voorkennis: Passieve kennis van het Engels. cursusdata: 6, 13, 20, (niet 27) oktober; 3, 10, (niet 17), 24 november; 1, 8 december 2017 (8). tijd: Vrijdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst: E.H. Gombrich (2007), The Story of Art. Phaidon, 16de editie, hoofdstukken 25 t/m 28. Artikelen en Power Point presentaties van de hoorcolleges stelt de docent via WeTransfer ter beschikking. cursusgeld: € 232,-. 27

2K7 317 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Ratatouille/Ratjetoe

Een verrassende collegereeks over kunst

Bruno Amadio (Giovanni Bragolin), Huilende jongen

Ratjetoe of ratatouille? ‘Minderwaardige rommel’, een ‘zootje’ of ‘een gerecht waarin ijverig geroerd is’? Een goede ratatouille is geen doorgekookt prutje, maar ontleent haar structuur en smaak aan lekkere, samen gestoofde ingrediënten. Van deze collegereeks hoeft u geen keurig, chronologisch opgebouwd verhaal of een zekere harmonie te verwachten. Er is geen overkoepelend thema! Kunsthistorica Saskia Goddijn vindt dat als Marcel Duchamp fietswielen op krukjes mocht plaatsen, Jeroen Bosch vissen vleugels mocht geven en René Magritte appels mocht laten zweven, zij ook eens een tang op een varken mag laten slaan. De cursus als geheel mag dan misschien een ratjetoe zijn, ieder op zichzelf staand college wordt een mooie ratatouille. U kunt een levendig betoog verwachten, over waarschijnlijke onwaarschijnlijkheden, onverwachte betekenissen, wonderlijke details en verrassende referenties… Durft u het aan? De ratjetoe/ ratatouille bestaat uit de volgende ingrediënten:  Geen licht zonder schaduw: schoonheid en betekenis van schaduw in de kunst  Papier, plastic, piepschuim, pindakaas: banaal en beeldschoon  Uitzicht of inzicht? Vensters in de kunst  Met een lach en een traan: tranentrekkers en meer  Kunst met een luchtje: beeldschone viezigheid

docent: Mw. drs. S.K. Goddijn, kunsthistorica. Docente kunstgeschiedenis, organisator en begeleidster van kunst excursies en culturele reizen. Website: www.uitdekunst.nu cursusdata: 6, 20 oktober, 3, 17, (niet 24) november; 1 december 2017 (5). Bijeenkomsten om de week. tijd: Vrijdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Hand-outs en digitaal verzonden materiaal ter aanvulling op en verdieping van de colleges. cursusgeld: € 145,-. 28

2K7 318 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

De vijf grote musea van Parijs

Geschiedenis en ontwikkeling van het Louvre, Musée d’Orsay, Centre Pompidou, Musée du Quai Branly en het Muséum national d’Histoire naturelle

Centre Pompidou

Parijs herbergt vele bijzondere (kunst)collecties. In het eerste college wordt het ontstaan van musea in het algemeen en meer specifiek de Franse politiek en het beleid ten aanzien van musea uiteengezet. De overige colleges behandelen de geschiedenis en de ontwikkeling van de vijf musea waarbij ook de ordening van de collectie aan bod komt. In 1793, het jaar waarin Lodewijk XVI wordt geguilotineerd, opent de revolutionaire regering in het voormalige koninklijk paleis het Louvre een museum. Bijna geen enkele collectie ter wereld kan met dit museum concurreren. Het Musée d’Orsay, een voormalig station, toont collecties die verbanden laten zien tussen schilderkunst, beeldhouwkunst, kunstobjecten en meubilair uit de 19e eeuw. Het Centre Pompidou biedt onderdak aan verschillende instellingen en wordt dan ook wel omschreven als een ‘supermarkt van de kunst’. Vanaf 2000 zijn de Franse collecties van niet westerse kunst onder een dak gebracht. Het Musée du Quai Branly laat een groot aantal kunstwerken uit Afrika, Amerika, Oceanië en Azië zien. In 1626 besluit koning Lodewijk XIII tot de oprichting van een medische plantentuin. De levende botanische collecties moeten de gezondheid van de Parijzenaar bevorderen. In 1793 wordt het Muséum national d’Histoire naturelle officieel geopend.

docent: Mw. dr. R. Langebeek is aan de Universiteit Utrecht afgestudeerd in de Franse taal en letterkunde. Na de studie Museologie aan de Reinwardt Academie in Amsterdam is zij gepromoveerd aan het Muséum national d’Histoire naturelle te Parijs. Zij werkt als docent Frans en Kunstgeschiedenis aan de Hogeschool Rotterdam. cursusdata: 4, 11, (niet 18), 25 oktober; 1, 8, 15 november 2017 (6). tijd: Woensdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: De docent deelt na afloop van de cursus een reader uit. cursusgeld: € 174,-. 29

1K7 319 Hogeschool Utrecht

Technische kunstgeschiedenis

Kunstgeschiedenis bezien vanuit de praktijk van de kunstenaar

Rembrandt in zijn atelier (Museum Fine Arts Boston)

Traditionele kunstgeschiedenis duidt het kunstwerk vaak vanuit externe aspecten: een maatschappelijke kwestie of een theorie. Technische kunstgeschiedenis stelt juist het kunstwerk zelf centraal. Zij probeert de ontstaansgeschiedenis te reconstrueren, de keuzen waarvoor de kunstenaar zich gesteld zag en analyseert de materialen en technieken waarover hij beschikte. Neem als voorbeeld de verftube. Het belang van verftubes wordt vaak onderschat. Zij boden schilders in de 19e eeuw de mogelijkheid buiten te werken, maar maakte ook een nieuw type kunstenaar mogelijk: minder afhankelijk van assistenten en verfmengers. Ongebonden. Hoe zo een technische innovatie leidt tot een nieuw type kunstenaar, is een onderwerp waarmee de technische kunstgeschiedenis zich bezighoudt. Technische kunstgeschiedenis brengt je dichter bij het kunstwerk en de maker. Het gaat over de geschiedenis van de materialen en u leert grondig kijken. Ook wordt er in de praktijk getekend, op eenvoudig niveau, om te kunnen ervaren hoe een compositie kan worden opgezet of hoe u een kubistische tekening kan maken of hoe lijnperspectief werkt. Dit alles wordt behandeld in combinatie met de theoretische kunstgeschiedenis omdat de technische kunstgeschiedenis geen vervanging, maar een aanvulling op de theoretische kunstgeschiedenis is.

docent: Dhr. drs. J. Versteegh is kunsthistoricus en beeldend kunstenaar. Hij was o.m. werkzaam als docent Tekenen en Vormgeving aan de Hogeschool van Utrecht en als docent Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden. Tegenwoordig werkt hij als kunsthandelaar binnen Pygmalion Beeldende Kunst in Maarssen en als gast conservator voor diverse musea. Hij heeft meerdere kunstboeken geschreven, veelal over Nederlandse kunst uit de periode 1880-1940. cursusdata: 4, 11, 18, 25 oktober; 1, 8, 15 november 2017 (7). tijd: Woensdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Schetsblok A4 en HB-potlood wordt aanbevolen cursusgeld: € 203,-. 30

2K7 320 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

7 Bijzondere culturele vrouwen Na twee succesvolle cursussen over vrouwen in kunst en cultuur komen in deze cyclus 7 andere bijzondere vrouwen aan bod.

Diego Rivera met Dolores Olmedo

 Mata Hari (1876-1917):het Fries Museum organiseert een grote tentoonstelling over haar leven. Te zien van 14 oktober tot en met 2 april 2018.  Sara de Swart (1861-1951) was een Nederlandse beeldhouwster die les kreeg van Lambertus Zijl en August Rodin. Schrijver Jan Engelman noemde haar de muze van de tachtigers.  Elizabeth Adela Armstrong Forbes (1859-1912), een Canadese kunstenares. Ze reisde veel. Haar werken sluiten aan bij het realisme.  Alice Neel (1900-1984), een Amerikaanse kunstenares die vooral portretten schilderde of zoals ze zelf noemde ‘een verzamelaar van zielen’.  Evelyn de Morgan (1855-1919), bevriend met William Morris. Ze behoorde tot de groep van prerafaelieten.  Helene Kroller Muller (1869 – 1939), een van de eerste vrouwen die een grote kunstcollectie bij elkaar bracht.  Dolores Olmedo (1908 – 2002), een Mexicaanse zakenvrouw die o.a. veel werken kocht van Diego Rivera en Frida Kahlo met wie ze bevriend was.

docent: Mw. drs. L. le Blanc is conservator van het stadskasteel Zaltbommel en het Flipje en Streekmuseum in Tiel. Zij geeft sinds 1986 lezingen en cursussen aan diverse instellingen en organiseert tevens reizen. Zij is eigenaar van Elysium Cultuur Producten (www.lisetteleblanc.nl). cursusdata: 22, 29 november; 6, 13 (niet 20, 27) december 2017; (niet 3), 10, 17, 24 januari 2018 (7). tijd: Woensdag 14.00 - 16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Docente neemt boeken mee ter inzage. cursusgeld: € 203,-.

1K7 321 Hogeschool Utrecht

De vormgeving van het lage land Over de landschappen van laag Nederland

Wielen ontstaan door dijkdoorbraken

Deze cursus is een herhaling van die uit voorjaar 2016.

Door de ligging in een delta is Nederland rijk aan landschapstypen. Zee, rivieren, gletsjers en wind hebben enorme hoeveelheden sediment achtergelaten, gelaagd als spekkoek en permanent aan verandering onderhevig. Aan die dynamiek heeft de mens intensief bijgedragen door ontginning, bedijking en later gebruik. Veel structuren die boeren en waterschappen aan het laagland hebben meegegeven, zijn bepaald door ont watering. Dat maakt de Rijn-Schelde-delta uniek! In vijf colleges maakt u nader kennis met de ontstaansgeschiedenis en vormgeving van het landschap van laag Nederland:  Het rivierenlandschap: binnendijks en buitendijks, de schoonheid van een dijk en de dynamiek van de rivier;  Het Friese landschap: een rijk palet aan landschapstypen, opgebouwd uit zand, veen en klei;  Het veen- en droogmakerijenlandschap: in 1000 jaar van veenbult naar diepe droogmakerij;  De Grote Waard: over de dynamiek van een polder en  Het kustlandschap van Rottumeroog tot Zeeuws-Vlaanderen. We gaan steeds in op de geschiedenis, op structuur en beeld van het landschap en op actuele ontwikkelingen. Elk landschap heeft zijn eigen verhaal. We hopen dat u met andere ogen gaat kijken naar het landschap om u heen!

docenten: Mw. ir. C. Stegewerns is landschapsarchitect en docent landschap & erfgoed aan Hogeschool Utrecht. Gastdocenten zijn Dhr. ir. P. de Ruyter, landschapsarchitect, Mw. dr. ir. S. de Wit, landschaps architect en docent landschapsarchitectuur aan TU Delft, en Dhr. ir. B. Kwast, (landschaps)architect, freelance docent en onderzoeker. cursusdata: 2, 9, (niet 16), 23, 30 oktober; 6 november 2017 (5). tijd: Maandag 13.45 - 15.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Padualaan 99, 3584 CH De Uithof-Utrecht. studiemateriaal: Hand-out met literatuurlijst bij de lessen. cursusgeld: € 145,-. 32

1K7 322 Hogeschool Utrecht

De unieke stad, massatoerisme en stedenbouw Hoe toerisme de stad bouwt

Massatoerisme in Lissabon

Menig grote stad in Europa – zoals Amsterdam – gaat nu gebukt onder massatoerisme. We maakten onze steden kennelijk zo uniek en aantrekkelijk dat we nu maatregelen moeten treffen. In deze cursus laten we zien hoe we die steden in het verleden voor het toerisme verfraaiden en vragen we ons af of we met hetzelfde enthousiasme het huidige massatoerisme het hoofd kunnen bieden. We beginnen met het gentrification (het opwaarderen van een buurt of stad) vraagstuk van Lissabon. Dan gaan we naar het historische Rome. Vervolgens naar Londen dat in de 19e eeuw op een organische wijze groeide door een innig samenspel tussen spoorwegen en expo’s met het Crystal Palace als unieke vormgever. In Oostende doet koning Leopold II een ambitieuze poging om de badplaats te verheffen tot de koningin der badsteden. De wereldexpo’s van Parijs en Brussel zetten op geheel eigen wijze de steden in het zonnetje. Met grote ambitie en met gebruikmaking van het historisch erfgoed wordt het Ruhrgebied als unieke metropool momenteel in de toeristische markt gezet. Steenkool en ijzer hebben plaatsgemaakt voor events en cappuccino. In Hamburg kijken we naar het uitgebreide stadscentrum waarin oud en nieuw met elkaar vervlochten worden. Voor Amsterdam gaan we tot slot zien wat deze historisch-stedenbouw kundige reflectie zou kunnen betekenen.

docent: Dhr. ing. AvB P. Kurstjens werkte als stedenbouwkundige in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Tilburg en heeft een advies bureau. Hij doceerde Geschiedenis van de Stedenbouw aan de NHTV in Breda (Urban Design) en aan verschillende andere hogescholen, waaronder Hogeschool Utrecht. cursusdata: 22, 29 november, 6, 13, 20 (niet 27) december 2017; (niet 3), 10, 17, 24 januari 2018 (8). tijd: Woensdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Voor en na de colleges worden een samenvatting, hand-outs van de PowerPointpresentaties en essentiële teksten digitaal verstrekt. Tijdens het college wordt er literatuur aanbevolen. cursusgeld: € 232,-. 33

2K7 323 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Bach in de advent- en kersttijd

Deze cursus is een beperkte en op onderdelen gewijzigde herhaling van die uit najaar 2011.

“De cantates van Johann Sebastian Bach behoren tot de grootste schatten van de westerse kunst. Maar hun wereld is niet (meer) onze wereld”, aldus de eminente Bach-kenner Christoph Wolff. Deze cursus voert u even terugvoeren naar die wereld. Van de cantates die Bach componeerde voor de zogenaamde kerstkring zijn er 48 bewaard gebleven. Een aantal ervan schreef hij in Weimar (1708-1717), maar de meeste in Leipzig (1723-1750). Het gaat daarbij om cantates die bestemd zijn voor de periode van de eerste adventszondag tot en met de vierde zondag na Driekoningen. U hoort in deze cursus enkele van die cantates in hun geheel en uit sommige fragmenten. Naast luisteren krijgt u toelichting op onder meer de teksten ervan en de onderdelen waaruit de cantates bestaan. Verder krijgt u informatie over de achtergronden van de muzikale taal van Bach, in het bijzonder van de muzikaal-retorische figurenleer. Speciale aandacht zal er zijn voor Bachs meest bekende werk voor de kersttijd: het Weihnachtsoratorium. Maar ook voor het Magnificat. Bach componeerde dat voor kerst 1723 toen hij ruim een half jaar als cantor werkzaam was in Leipzig: een feestelijk muzikaal visitekaartje. Tussen 1732 en 1735 heeft Bach het overigens grondig gereviseerd waardoor het ook bij andere gelegenheden uitgevoerd kon worden.

docent: Dhr. drs. C. Verhamme gaf in de voorbije jaren bij HOVO cursussen over voornamelijk opera en kerkmuziek, in het bijzonder de vocale muziek van Bach. cursusdata: 22, 29 november; 6, 13 december 2017 (4). tijd: Woensdag 13.30 - 16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Voor deze cursus wordt een speciaal reader samengesteld die u in het eerste college kunt kopen. cursusgeld: € 116,-. 34

3L7 324 Universiteit Utrecht

Jane Austen in context

Jane Austen zoals haar zuster Cassandra haar heeft getekend 1810 (staalgravure 1870)

Het feit dat Jane Austen tweehonderd jaar geleden (om precies te zijn op 18 juli 1817) overleed, wordt dit jaar herdacht. Onder andere met speciale tentoonstellingen en conferenties gewijd aan haar werk. Dat werk is uniek, zowel door de bescheiden omvang ervan als door de wijze waarop het is ontstaan: in isolement geschreven en herschreven en deels pas postuum uitgegeven. Zelf vergeleek Austen haar unieke stijl met een fijn penseel op een klein stukje ivoor tekenen. Met een simpele verhaallijn beschrijft ze haarfijn gevoelens en geeft vlijmscherp commentaar op de zeden en gewoontes van haar tijd. De drie romans die de basis vormen van deze cursus (Northanger Abbey, Pride and Prejudice, en Emma) zijn ieder op eigen wijze volstrekt origineel en geven tezamen een goed beeld van haar boeiende oeuvre. Bovendien leggen ze een basis voor het doorlezen in haar verzameld werk. In deze cursus plaatst de docent de drie romans in hun literaire en historische context. In ‘close reading’ van specifieke passages gaan we met name onderzoeken in welk opzicht haar romans hun tijd ver vooruit waren. Zo komt ook de geschiedenis van de romanvorm aan de orde.

docent: Dhr. prof. dr. P.J. de Voogd is emeritus hoogleraar Engelse letterkunde, Universiteit Utrecht. cursusdata: 18, 25 september; 2, 9, (niet 16), 23, 30 oktober; 6, 13 november 2017 (8). tijd: Maandag 13.15 -15.00 uur. plaats: University College, Prins Hendriklaan te Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst: Jane Austen, Northanger Abbey, Pride and Prejudice, Emma, bij voorkeur zoals uitgegeven door Penguin Books. cursusgeld: € 232,-. 35

2L7 325 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Goethes Faust

De mens en zijn eeuwige tegenstrever “Zwei Seelen wohnen, ach! in meiner Brust.” Vanaf eind zestiende eeuw verscheen de figuur van dr. J. Faust en zijn tegenspeler in de legendes en literatuur. De Faust van Johan Wolfgang von Goethe is daarin een hoogtepunt. De geleerde Faust en zijn tegenstrever en verleider Mefistofeles spelen in dit stuk de hoofdrollen. Goethe schreef 50 jaar aan dit stuk van 12.000 verzen: hij begon deel I in 1773 en enkele maanden voor zijn dood in 1832 schreef hij de laatste verzen. Het boek vormt een neerslag van de mens Goethe, van zijn kennis, van zijn filosofie en van zijn werkzaamheden in dienst van Hertog Karl August von Weimar. Tegelijkertijd weet de schrijver ook de huidige mens een spiegel voor te houden. Wie is de mens? Welke keuzes maakt hij in het leven? Zijn dat bewuste of onbewuste keuzes? Welke krachten oefenen hun invloed uit? De Faust-sage is ook een bron van muzikale inspiratie geweest. Zo ontstonden liederen, opera’s en symfonische werken. Als muzikale verdieping bij het Faustverhaal krijgt u gedurende de cursus in twee lessen fragmenten uit vier opera’s te horen en deels te zien: La damnation de Faust (Berlioz), Faust (Gounod), Mefistofele (Boito), The Rake’s Progress (Stravinsky). Camiel Verhamme zal deze lessen voor zijn rekening nemen. Laat u zich verleiden tot de levendige inter actie in het verhaal tussen Faust en Mefistofeles! docenten: Mw. drs. F. Dekkers studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde in Leiden en later Theologie. Aan de Hogeschool van Amsterdam gaf zij colleges Kunst en Levensbeschouwing. Zij richtte in 1997 haar Bureau Beeldzin op (www.beeldzin.nl). Tevens is zij redacteur bij Uitgeverij Abdij van Berne in Heeswijk. Dhr. drs. C. Verhamme geeft bij HOVO cursussen over opera en kerkmuziek. cursusdata: 25 oktober, 1, 8 (muziek), 15 (muziek), 22, 29 november; 6, 13 december 2017 (8). tijd: Woensdag 10.30 - 12.45 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Tijdens de cursus worden zo nodig teksten met achtergronden en hand-outs uit gedeeld. Het verdient aanbeveling om de Faust van Goethe tweedehands te kopen (veel keus): let op de vólledige Faust (dus niet een boekje van 100 pag.). Voor de lessen muziek wordt een reader samengesteld met de samenvattingen van de opera’s en de te behandelen fragmenten. U kunt die reader in de eerste les kopen. cursusgeld: € 232,-. 36

3M7 326 Universiteit Utrecht Leergang De ‘Russische Ziel’

De ‘Russische ziel’ in de periode 1917-1991

Herdenkingszegel 1945-1965: ‘Het vaderland roept!’

Dit jaar is het 100 jaar geleden dat de Oktoberrevolutie plaatsvond. De gevolgen hiervan (tot 1991) behandelen we in deze cursus. Eerst komen de belangrijkste regeringsleiders in hun sociaal historische context aan bod. Hoe begon Lenin het communisme te verspreiden? Wat betekende Stalins Grote Terreur, de Goelag, de volkerendeportaties? Wat hield de destalinisatiepolitiek van Chroesjtsjov precies in en wat waren de gevolgen? Hoe liberaal was Brezjnev eigenlijk en voor wie? In de Sovjetperiode wordt ook het nationalisme, als versterking van het socialisme, verder uitgebouwd. Wat betekende dit alles voor de Russische literatuur? Bijvoorbeeld voor het werk van Boris Pasternak, de film, de kunst en de muziek? Het socialistisch realisme komt uiteraard uitgebreid aan bod. De acht bijeenkomsten hebben de volgende docenten en onderwerpen: ■ Kern: Vladimir Lenin (1917-1924) en Josef Stalin (1928-1953); ■ Kern: Nikita Chroetsjov (1953-1964) en Leonid Brezjnev (1964-1982); ■ Couvée: Boris Pasternak, ‘De zaak Zjivago’; ■ Wierda: Sovjetkunst; ■ Noordenbos: Russische spionage- en Tweede Wereldoorlog-films; ■ Waegemans: Dissidentenliteratuur; ■ Leenders: Nationalisme in socialistisch Rusland en ■ Helmers: Russische muziek in de Sovjetperiode: Sergej Prokovjev. Deze cursus is het volledig nieuwe derde deel van de Leergang De ‘Russische ziel’ maar de cursus kan ook goed los gevolgd worden.

docenten: Mw. dr. R. Leenders, coördinator, Culturele Antropologie, Universiteit Utrecht; Mw. P.I. Couvée PhD, slavist en PhD en Dhr. dr. H. Kern, docent Russische geschiedenis, beiden Universiteit Leiden; Dhr. dr. R. Helmers, musicoloog en Dhr. dr. B. Noordenbos, kenner van Russische literatuur en film, beiden Universiteit van Amsterdam; Dhr. prof. dr. E. Waegemans, emeritus hoogleraar Russische geschiedenis en literatuur, Katholieke Universiteit Leuven; Mw. dr. I. Wierda, (oud-) docent Russische kunstgeschiedenis. cursusdata: 20, 27 september; 4, 11, 18, 25 oktober; 1, 8 november 2017 (8). tijd: Woensdag 13.15 - 15.00 uur; behalve op 20 en 27 september: 11.00-12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Aanbevolen: Finn en Cuvée, De zaak Zjivago, Kremlin, de CIA en de strijd om een verboden boek; Bezemer, Een Geschiedenis van Rusland, p. 175-306; Figes, Natasja’s Dans, passim; Waegemans, Geschiedenis van de Literatuur in Rusland, passim; Fitzpatrick, Palaces on Monday in Everyday Stalinism: Ordinary life in extraordinary times; FrolovaWalker, National in Form, Socialist in Content: Musical nation building in the Soviet Republics (beide digitaal beschikbaar); Maes, Geschiedenis van de Russische muziek, passim; zie www.rusland-colleges.nl voor actualisering, volledige literatuuropgave en downloads. cursusgeld: € 232,-. 37

1M7 327 Hogeschool Utrecht Leergang Het Midden-Oosten in het nieuws

Het Midden-Oosten in het Nieuws

Deze cursus is het eerste deel van de tweedelige Leergang Het Midden-Oosten in het nieuws maar kan ook goed los gevolgd worden.

Sinds de Arabische opstand van 2011 is het Midden-Oosten het toneel van chaos en geweld. Van de gedroomde democratie is weinig terechtgekomen. Ineenstortende staten, oorlogen, extremistische groeperingen en dramatische vluchtelingen stromen bepalen het beeld. Regionale machten en grote mogendheden strijden er om macht en invloed. De politieke landkaart, zoals die na de Eerste Wereldoorlog werd getekend, staat weer ter discussie. De ontwikkelingen in deze strategische regio, bakermat van culturen en godsdiensten en rijk aan olie en vol conflictstof, spelen zich af tegen de achtergrond van de verschuivende internationale machtsverhoudingen. De burgeroorlogen in Irak en Syrië, de machtsstrijd tussen Iran en SaoediArabië, de politieke rol van de islam, opkomst en ondergang van ISIS, het lot van Koerden, Palestijnen en anderen zullen in deze cursus (in hun onderlinge samenhang) aan de orde komen. We volgen het nieuws en aan de hand van actuele gebeurtenissen zal ingegaan worden op oude en nieuwe tegenstellingen en conflicten, historische en politieke achtergronden en de positie van etnische en religieuze minderheden. Zo proberen we iets meer duidelijkheid te ver schaffen in de complexe verhoudingen in het Midden-Oosten.

docent: Dhr. drs. R. Hoff, is oud-docent aan de school voor journalistiek van Hogeschool Utrecht. Hij is tevens publicist en commentator bij actualiteitenrubrieken op radio en tv en werkzaam als docent internationale betrekkingen. cursusdata: 29 september; 6, 13, (niet 20), 27 oktober; 3, 10, 17, 24 november 2017 (8). tijd: Vrijdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Studiemateriaal wordt door de docent tijdens de cursus verstrekt (bijv. wanneer er teksten gelezen moeten worden ter voorbereiding op de cursus). cursusgeld: € 232,-. 38

1M7 328 Hogeschool Utrecht Leergang Toegepaste psychologie

Op zoek naar geluk

Deze cursus is het vierde deel van de Leergang Toegepaste psychologie maar kan ook goed los gevolgd worden.

In het najaar van 2016 is het eerste deel van de cursus Op zoek naar geluk? gegeven. Daarin is een aantal thema’s aan de orde gekomen, zoals de stand van zaken op het gebied van onderzoek van het geluk, internationaal en nationaal gezien. De keerzijde van geluk: het omgaan met verlies/ rouw, de kracht van tegenslag enzovoort. Op verzoek van de cursisten wordt in het vervolgdeel een aantal thema’s verder uitgediept. Dit steeds op basis van de meest recente onderzoeksliteratuur. De volgende onderwerpen komen aan de orde: stand van zaken met betrekking tot het onderzoek naar geluk, schuldgevoel en schaamte, zelfcompassie, doodsangst en hoe die te overwinnen, omgaan met pijn, verdriet, angst en agressie, loslaten, emotionele flexibiliteit, het leven naar de eigen waarden en op grond daarvan doelstellingen formuleren. In elke bijeenkomst wordt één van bovenstaande thema’s aan de orde gesteld. Theorie en praktijk worden met elkaar in verbinding gebracht. Er wordt aan de hand van vragen of een casus nagegaan op welke wijze men de eigen geluk beleving kan bevorderen. Centraal bij alle bijeenkomsten staat de vraag: “welke vaardigheden zijn nodig om gelukkiger te kunnen worden”? Dit wel vanuit de gedachte, dat geluk en tegenslag inherent zijn aan het leven.

docent: Mw. drs. N. Pronk-van den Hoven, GZ-psycholoog/onderwijskundig pedagoge. In februari is zij werkzaam als examinator voor Arbeids- en Organisatiepsychologie in de minor Toegepaste Psychologie aan de HU. cursusdata: 12, (niet 19), 26 oktober; 2, 9, 16, 23 , 30 november; 7 december 2017 (8). tijd: Donderdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen Literatuur: Brouwn, Brené (2014), Gelukkig ben ik niet de enige. Maak van schaamte en kwetsbaarheid je kracht. Utrecht: A.W. Bruna Uitgevers B.V. David, Susan (2016), Emotionele Flexibilitei., Laat los, omarm verandering en bloei op in je werk en je leven. Amsterdam: Meulenhoff Boekerij bv. Neff, Kristin (2014), Zelfcompassie. Stop jezelf te veroordelen. Amsterdam: De Bezige Bij. Raghunathan, Raj (2016), Als je zo slim bent, waarom ben je dan niet gelukkig? Uitgeverij Business Contact. cursusgeld: € 232,-. 39

1M7 329 Hogeschool Utrecht Leergang Ontdekkingstocht in het Wilde Oosten

Het Wilde Oosten

Schuivend grensland tussen Europa en Rusland

Grensland Europa-Rusland

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2016. Het is het eerste deel van de tweedelige Leergang Ontdekkingstocht in het Wilde Oosten maar kan ook goed los gevolgd worden.

In 1991 viel de superpower Sovjet-Unie onverwachts uiteen in 15 onafhankelijke staten. Europa heeft hierdoor aan haar oostgrens te maken gekregen met een reeks nieuwe instabiele buurstaten, die zich kenmerken door afwezigheid van de rule of law. In een poging dit Wilde Oosten te temmen, heeft Europa de afgelopen decennia de nodige stappen ondernomen om deze regio op korte of lange termijn te laten integreren met de rest van het Europese continent. Ook in veel van deze voormalige Sovjetrepublieken zelf is de aanhang van een dergelijk pro-Europees-integratiestreven aanzienlijk gegroeid, mede dankzij de groei van de lokale middenklasse en de civil society. Terwijl de Baltische landen inmiddels zijn toegetreden tot de Europese Unie, hebben Oekraïne, Moldavië en Georgië een associatie erdrag met Europa gesloten. Toch wordt de kans dat deze en andere voormalige Sovjetrepublieken daadwerkelijk zullen toetreden tot Europa steeds kleiner. Dit hangt zowel samen met de interne instabiliteit van deze landen – denk aan de aanhoudende corruptie – als aan de veranderende externe omstandigheden, zoals de toenemende assertieve houding van Rusland. In deze cursus proberen we aan de hand van de contemporaine politieke en culturele geschiedenis van deze regio inzicht te krijgen in de recente ontwikkelingen van deze grenslanden. We lezen actuele artikelen uit de internationale media en bekijken ook filmfragmenten van sleutelgebeurtenissen in deze regio gedurende de afgelopen 25 jaar.

docent: Dhr. drs. K. Onwijn is historicus en publicist. Hij reist al sinds eind jaren tachtig door de landen van de voormalige Sovjet-Unie en was er jarenlang correspondent voor de Nederlandse en Belgische pers. Hij geeft ook colleges (HU, LU, Radboud) en interculturele trainingen (KIT) over deze landen. Hij schreef diverse boeken, waaronder Standplaats Moskou en de Dominicusreisgidsen GeorgiëArmenië, Rusland en Oekraïne. cursusdata: 9, 16, 23, 30 november; 7, 14 december 2017 (6). tijd: Donderdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Bij het eerste college van de cursus wordt een reader uitgereikt (prijs komt in de welkomstbrief) en voor ieder college zullen artikelen digitaal toegestuurd worden. cursusgeld: € 174,-. 40

3M7 330 Universiteit Utrecht

Leren van vreemden

Wat kunnen andere culturen ons eigenlijk leren?

Een Dogon grootvader met kleinkinderen en bellenblaas (Foto: Tini van Beek)

Onze samenleving verandert snel door politieke omwentelingen en technologische ontwikkelingen. Op zoek naar ‘onze’ identiteit in de confrontatie met de ‘ander’, is cultuur een punt van debat geworden. Zijn cultuurverschillen alleen een probleem, of kunnen we ‘er wat aan hebben’? Niemand leeft in de best mogelijke cultuur, maar men denkt dat wel omdat men erdoor gevormd is. Op dit moment zijn we op weg naar een manier van samenleven die we moeilijk kunnen voorspellen en waarvoor we nauwelijks een model hebben. Kunnen we die modellen vinden bij ‘vreemden’? In deze cursus kijken we naar die culturen waar we nu intens mee in aan raking komen en naar kleinschalige samenlevingen verder weg in ruimte en tijd. Geen cultuur is volmaakt., De ‘onze’ niet en ook de ‘andere’ niet en het leren van elkaar vergt enige interne ‘cultuurkritiek’. We ontdekken zo of we iets kunnen leren van leefvormen elders op de wereld. Zowel in het heden en verleden. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan de plaats van ouderen in de samenleving, (experimenten met) gezinsvormen, omgaan met criminaliteit, eenzaamheid, fragmentering van sociale relaties, religie en tolerantie, geweldsbeheersing, mensenrechten en de invloed van sociale media. Deze cursus is exploratief, met veel inbreng van de participanten, en we gebruiken voorbeelden uit alle continenten.

docent: Dhr. prof. dr. W.E.A. van Beek, emeritus hoogleraar Antropologie van de Religie, Tilburg University, en Senior Onderzoeker Afrika Studiecentrum, Universiteit Leiden cursusdata: 15, 22, 29 november; 6, 13, 20 december 2017 (6). tijd: Woensdag 11.00 – 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst: Jared Diamond (2013), The World until Yesterday. Penguin. cursusgeld: € 174,-. 41

3M7 331 Universiteit Utrecht

Houdbaarheid van democratie De kracht van het nieuwe populisme (zoals in de VS, bij de Brexit, in andere EU-landen) heeft als gevolg dat velen voorstellen om de representatieve democratie te hervormen, door bij voorbeeld experts in te schakelen, door toetsing van burgers of door loting. Deze cursus heeft als doel duidelijk te maken wat de problemen van democratische staten tegenwoordig zijn. De aandacht zal gericht zijn op moderne democratische samenlevingen met een kapitalistisch systeem, die ingebed zijn in mondiale verbanden. Na een korte geschiedenis van de democratie en een overzicht van de kritieken erop, komen de volgende onderwerpen aan de orde:  Welke vormen van macht (burgers, werkenden, ondernemers, consu menten, lokale gemeenschappen) spelen een belangrijke rol?;  Wat is de rol van (nieuwe) communicatiemiddelen en netwerken?;  Wat is het belang van globalisering?;  Is populisme tegen democratie?;  Welke vormen van politieke participatie zijn belangrijk?;  Rol van migratie? De centrale these van deze cursus is dat democratie zoals we die kennen inderdaad problematisch is (en altijd was), maar dat er geen serieus alter natieven (zoals autoritaire staatsvormen) bestaan die beter geschikt zijn om de hedendaagse uitdagingen aan te gaan. Het onderkennen van de problemen is in een eerste stap om de problemen aan te gaan.

docent: Dhr. prof. dr. R. Maier, emeritus hoogleraar en Dhr. dr. W.A.W. de Graaf, oud-universitair hoofddocent bij Algemene Sociale Wetenschappen , faculteit Sociale Wetenschappen Universiteit Utrecht. cursusdata: 15, 22, 29 november; 6, 13 (niet 20, 27) december 2017; (niet 3), 10, 17, 24 jan 2018 (8). tijd: Woensdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Literatuursuggesties worden in de cursuswijzer en tijdens de cursus gegeven. cursusgeld: € 232,-. 42

3N7 332 Universiteit Utrecht

Kanker simpel uitgelegd

Door verschillende mutaties is elke tumorcel verschillend. Een aantal is door mutaties resistent tegen behandeling. Deze overleven en groeien uit. De resulterende tumor is resistent tegen therapie.

Deze cursus is een geactualiseerde versie van die uit najaar 2016.

We krijgen allemaal te maken met kanker. Bij onszelf, bij familie of vrienden. Het is dus goed nieuws dat de kennis over deze ziekte drastisch is toegenomen en daarmee de mogelijkheden voor behandeling. Er zijn echter nog aanzienlijke hindernissen op de weg naar volledige genezing. In deze cursus breng ik u op de hoogte van deze nieuwe kennis, waarbij ik moeilijke woorden en wetenschappelijke termen mijd. Ik probeer zo eenvoudig mogelijk uit te leggen hoe kanker ontstaat, welke processen zijn ontregeld en hoe we deze kennis kunnen gebruiken voor een meer gerichte behandeling. Het gaat dus niet over de medische praktijk. Ik ben een celbioloog en geen arts. Een greep uit de onderwerpen:  De mutaties van het DNA die kanker veroorzaken en de gevolgen daarvan voor het functioneren van eiwitten die het gedrag van onze cellen besturen;  Waarom kanker voornamelijk een ziekte van ouderen is;  De effecten van roken en voeding;  De grote verschillen tussen individuele gevallen van kanker en wat dit betekent voor een meer gerichte therapie;  Waarom en hoe resistentie ontstaat tegen behandelingen;  De basis voor immuuntherapie van kanker;  De relatie tussen ontsteking en kanker en  Erfelijke vormen van kanker.

docent: Dhr. dr. E. Roos, voormalig hoofd afdeling Celbiologie van het Antoni van Leeuwenhoek/ Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam cursusdata: 3, 10, 17, 24, 31 oktober; 7 november 2017 (6). tijd: Dinsdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: Ed Roos (2013), Kanker, simpel uitgelegd. Nieuwezijds, Amsterdam. cursusgeld: € 174,-. 43

3N7 333 Universiteit Utrecht

De aarde is één grote magneet

Monitoring van het geomagnetische veld ging vroeger met een kompas.

Deze cursus is een verkorte versie van de cursus De verborgen attractie van de aarde van najaar 2016.

Het kompas kwam rond 1100 AD naar Europa: een magisch instrument dat zich altijd aangetrokken voelde naar hetzelfde punt. Ook al begreep men toen nog niet wat een noordpool was. Pas in 1600 ontdekte Gilbert dat de Aarde zèlf een grote magneet was: het aardmagneetveld. Maar waarom werkt een kompas en hoe beschermt het aardmagneetveld het leven op aarde? Het aardmagneetveld – opgeslagen in gesteente uit het verleden – vertelt ons meer, via paleomagnetisme. Dat kenmerkt de ‘geodynamo’ in de kern van de Aarde. En in de noordpolen van honderden miljoenen jaren geleden die het bewijs voor continental drift vormden. Het aardmagneetveld keert ook nog eens op onregelmatige momenten om: noordpool wordt zuidpool. Het patroon van deze omkeringen kunnen we goed bepalen en geeft een uiterst nauwkeurige tijdschaal. Met enige moeite kunnen we ook we de intensiteit van het veld bepalen, bijvoorbeeld tijdens de vroegste geschiedenis van de Aarde, toen leven begon. De cursus geeft concrete voorbeelden van paleomagnetisch onderzoek: de botsing van India met Eurazië, de tektonische geschiedenis van het Middel landse Zeegebied. En hoe we het droogvallen van de Middellandse Zee – ongeveer 6 miljoen jaar geleden – konden dateren. We brengen ook een bezoek aan het Paleomagnetisch Laboratorium in Fort Hoofddijk.

docent: Dhr. prof. dr. C.G. Langereis is hoogleraar geofysica (paleo magnetisme), Paleomagnetisch Laboratorium Fort Hoofddijk, Departement Aardwetenschappen, Universiteit Utrecht. cursusdata: 16, 23, 30 november; 7, 14 december 2017 (5). tijd: Donderdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Tijdens de cursus geeft de docent handouts van PowerPointpresentaties, links en artikelen (pdf) op zijn website. cursusgeld: € 145,-.

3N7 334 Universiteit Utrecht

Hallo, is daar iemand? Over leven in het heelal

Zouden de planeten bij de ster TRAPPIST 1 er zo uit zien?

Al duizenden jaren vragen mensen zich af of de aarde het enige hemellichaam is waar leven is. Op sterren kan geen leven zijn: die bestaan uit gas en zijn te heet. Op planeten is leven mogelijk, mits ze niet te dicht bij of te ver van hun ster staan. Zulke exo-planeten zijn extreem zwak en kunnen alleen met speciale technieken gevonden worden. Toch zijn er al ruim 5000 exo-planeten ontdekt. Wat weten we daarvan? Zitten er tweeling-aardes bij? Kan daar leven zijn? Allemaal actuele zaken die vaak het nieuws halen. In deze cursus voor nieuwsgierige maar niet persé Bètamensen bespreken we:  Hoe is het leven op aarde ontstaan? Wat is er nodig voor leven? Kan het ook elders gebeurd zijn?  Hoe ontstaan planeten en planetenstelsels bij sterren?  De speurtocht naar exo-planeten. Hoe ontdek je ze?  Wat weten we van die exo-planeten? Zijn er tweeling aardes bij?  Hoe onderzoek je of er leven is? Wat voor soort leven kan dat zijn? Is dat intelligent leven? Zenden ze signalen uit? In de cursus behandelen we de nieuwste ontdekkingen. Óók die die tijdens de cursus worden gedaan; de ontdekkingstocht staat nooit stil! Er is ruime gelegenheid tot het stellen van vragen. Voorkennis van sterrenkunde of natuurkunde is niet nodig.

docent: Dhr. prof. dr. H J.G.L.M. Lamers is emeritus hoogleraar astrofysica. Hij is lid van de KNAW en werd genomineerd als docent van het jaar van de Universiteit Utrecht. Hij organiseerde colleges sterrenkunde voor alfa studenten en gaf meer dan 600 populaire lezingen in binnen- en buitenland. Hij is een meester in het uitleggen van moeilijke begrippen. cursusdata: 16, 23, (niet 30) november; 7, 14, 21 december 2017 (5). tijd: Donderdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Vóór elk college ontvangen de cursisten per e-mail de hand-outs van dat college. cursusgeld: € 145,-. 45

1N7 335 Hogeschool Utrecht

Van oersoep tot oermens In elke cultuur bestaat een overlevering over een tijd dat de aarde nog woest en ledig was. Wateren omspoelden de aarde. Daarboven een atmosfeer met vooral stikstof en koolzuurgas. Een oersoep waarin uiteindelijk leven zou ontstaan. In een korte cursus van 5 bijeenkomsten volgen we de weg van de eerste moleculen tot aan de meest complexe organismen die we dagelijks tegenkomen. Waar komen we vandaan? Hoe is het leven ontstaan? Voordat deze vragen gedegen beantwoord kunnen worden, zullen we een verre sprong vooruit moeten maken. Wat we nu weten zal steeds verder ingevuld worden, maar teruggaan naar de aarde van een miljard jaar geleden blijft onmogelijk. Deze cursus begint daarom bij de oersoep, zonder ballen en groente, maar vol met opgeloste mineralen. We volgen enkele chemische reacties die mogelijk tot leven geleid hebben. We ontmoeten de eerste blauwwieren. Miljoenen jaren later komen we de eerste grazers tegen. Terwijl het plantenrijk zich verder ontwikkelt, gaat ook het dierenrijk het land verkennen. Geteisterd door enorme meteorieten zien we de aarde veranderen en herkennen steeds meer alledaagse soorten. Uiteindelijk komen we uit bij het heden. En kunnen we alleen maar verwonderd stilstaan bij de enorme diversiteit die uit de oersoep ontstaan is. docent: Dhr. drs. K. Boele, bioloog, eigenaar www.natuurpresentaties.nl, docent bij o.a. Seniorenacademie HOVO Groningen, voorheen o.a. directeur botanische tuin Fryslân, senior beleidsambtenaar en reis leider SNP Natuurreizen. cursusdata: 23, 30 november; 7, 14, 21 december 2017 (5). tijd: Donderdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Syllabus ‘Van Oersoep tot Oermens’. € 9, bij de docent verkrijgbaar. Colleges worden als pdf beschikbaar gesteld. cursusgeld: € 145,-.

3N7 336 Universiteit Utrecht Deel 1 van de Reeks Relativiteitstheorie

Hoe zelf te bedenken: E=mc2? Basisniveau – deel 1

Massa = (veel) Energie

E=mc2. Wie kent haar niet? Ze zegt: materie en energie zijn uitwisselbaar. Slechts een klein beetje materie levert al enorm veel energie. Zo is één gram equivalent met 25 miljoen kilowattuur. Reken je rijk: ongeveer € 6.000.000,-. Heeft u altijd al willen begrijpen hoe Einstein dit heeft kunnen verzinnen? U zult ervaren dat dit met verrassend eenvoudige wiskunde is in te zien. Einstein dacht ‘Out of the box’. Over de snelheid van het licht, over zwaartekracht en over ruimte en tijd. Dat leidde tot zijn algemene relativiteitstheorie. Daar willen we naar toe in deze serie cursussen. Met een drietrapsraket, waarvan deze lezing de basis vormt, en met als tussenstop de speciale relativiteitstheorie. We beginnen in deze eerste aflevering met het bestuderen van klokken en con cluderen, samen met Einstein, dat bewegende uurwerken langzamer gaan lopen. Dit is, met een gedachten-experiment met biljartballen, genoeg om E=mc2 te ontdekken. Maar we krijgen nu wel een merkwaardige paradox: hoe kan klok A nu langzamer lopen dan klok B, als ook klok B langzamer loopt dan klok A? Welk geheim schuilt hierachter? In onze zoektocht naar ontsluiering komen we terloops ook Einstein tegen in zijn persoonlijke doen en laten. Zin in een ontmoeting?

Deze bijeenkomst is een herhaling van de cursus uit najaar 2016; het is het eerste deel van

de vierdelige reeks rondom de Relativiteitstheorie. De cursussen worden na elkaar gegeven. Ieder deel kan ook goed los gevolgd worden.

docent: Dhr. dr. H. van der Lek is spreker en docent op het gebied van ‘Business Intelligence’ (zie www.vdlek.nl). Daarnaast is hij een gepassioneerd beoefenaar van de Theoretische Natuurkunde. Hij is gepromoveerd op een onderwerp uit de topologie en differentiaalmeetkunde en staat erom bekend moeilijke materie helder, met concrete voorbeelden, te kunnen uitleggen. Voorkennis: Stelling van Pythagoras en eenvoudige formuleafleiding zoals bijvoorbeeld (1-a)2=1-2a+a2. De begrippen massa en energie worden opnieuw behandeld. cursusdata: 7 september 2017 (1). tijd: Donderdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Tijdens de lezing wordt aangegeven waar en hoe de hand-outs van de lezing gedownload kunnen worden. cursusgeld: € 29,-. 47

3N7 337 Universiteit Utrecht Deel 2 van de Reeks Relativiteitstheorie

Wiskunde voor de relativiteitstheorie Deel 2

Dit is het tweede en nieuw onderdeel van de vierdelige reeks rondom de Relativiteitstheorie. De cursussen worden na elkaar gegeven. Elk deel kan ook goed los gevolgd worden.

Voor deel 1 (E=mc2) was nog betrekkelijk eenvoudige wiskunde voldoende. Maar voor het echt begrijpen van de relativiteitstheorie zijn verdergaande parate wiskundekennis en vaardigheid onontbeerlijk. De middelbare schoolwiskunde is waarschijnlijk wat ver weggezakt en behoeft dus opfrissing. Sommige onderwerpen komen in de volgende cursussen nog terug, omdat ze onderdeel uitmaken van de ontdekkingstocht van de relativiteitstheorie. Maar, het is goed om een aantal standaard wiskundige begrippen van te voren (weer) eigen te maken. Voor de algemene relativiteitstheorie moeten we in ieder geval (evenals Einstein!) de theorie van gekromde ruimtes ontwikkelen. In drie colleges definiëren en oefenen we de volgende wiskundige begrippen: A nalyse: Differentiëren: Definitie, Productregel, Kettingregel; Integreren: Partiele integratie; Eenvoudige differentiaalvergelijkingen.  Vectoren en matrices: Inproduct en uitproduct; Matrixvermenigvuldiging. G oniometrie: Cosinus, Sinus, tangens; Afgeleiden van deze functies; Som en verschil formules; Periodieke functies. Tensorrekening speelt een belangrijke rol in de relativiteitstheorie. In deze cursus geven we daarop vast een inleiding. Voor deelnemers die deel 3 en 4 willen volgen, en denken dat hun wiskunde kennis voldoende is, zal een gedetailleerder overzicht van de inhoud van deze cursus beschikbaar zijn.

docent: Dhr. dr. H. van der Lek is spreker en docent op het gebied van ‘Business Intelligence’ (zie www.vdlek.nl). Daarnaast is hij een gepassioneerd beoefenaar van de Theoretische Natuurkunde. Hij is gepromoveerd op een onderwerp uit de topologie en differentiaalmeetkunde en staat erom bekend moeilijke materie helder, met concrete voorbeelden, te kunnen uitleggen. voorkennis: Deel 1 van de HOVO-reeks over de relativiteitstheorie; basiswiskunde: eenvoudige formuleafleiding zoals bijvoorbeeld (1-a)²=1-2a+a². Definities van goniometrische functies (sinus, cosinus, e.d.). cursusdata: 14, 21, 28 september 2017 (3). tijd: Donderdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Tijdens de cursus volgen instructies waar en hoe de hand-outs gedownload kunnen worden. cursusgeld: € 87,-. 48

3N7 338 Universiteit Utrecht Deel 3 van de reeks Relativiteitstheorie

Speciale relativiteitstheorie Deel 3 - Middenniveau

Een nieuwe visie op ruimte en tijd is de kern. Ten opzichte van elkaar bewegende klokken lopen niet even snel en het begrip ‘gelijktijdigheid’ wordt relatief.

In deel 1 hebben we ‘kort door de bocht’ de formule E=mc2 afgeleid. Deze maakt deel uit van de in 1905 door Einstein gepubliceerde speciale relativiteitstheorie. In deze cursus, die een sterke uitbreiding is van de gelijknamige cursus uit 2016, laten we zien welke fraaie natuurkunde er ontstaat, als je consequent uitgaat van het axioma dat de lichtsnelheid voor iedereen hetzelfde is. We moeten dan onze aannamen over ruimte en tijd herzien. Een uitspraak als “In Parijs en Londen werd het verdrag op hetzelfde moment ondertekend” lijkt absoluut. Maar het blijkt dat iemand, die deze twee gebeurtenissen vanuit een zeer snel bewegend ruimteschip zou zien, er toch verschillende tijdstippen aan zal koppelen. Kortom: gelijktijdigheid is relatief. We besteden ook aandacht aan de echte oorsprong van de theorie: het elektromagnetisme. Alhoewel in eerste instantie alles nogal complex lijkt, blijkt de Natuurkunde juist een stuk eleganter en eenvoudiger te zijn geworden. Niet alleen zijn massa en energie hetzelfde, ook blijkt energie simpelweg de 4-de component van de impuls. Tenslotte kijken we vast vooruit naar de zwaartekrachtstheorie die in deel 3 zal worden uitgewerkt. Deze cursus is een sterk uitgebreide herhaling van die uit najaar 2016 en hier het derde deel van de vierdelige reeks rondom de Relativiteitstheorie. De cursussen worden na elkaar gegeven. Ieder deel kan ook goed los gevolgd worden.

docent: Dhr. dr. H. van der Lek is spreker en docent op het gebied van ‘Business Intelligence’ (zie www.vdlek.nl). Daarnaast is hij een gepassioneerd beoefenaar van de Theoretische Natuurkunde. Hij is gepromoveerd op een onderwerp uit de topologie en differentiaalmeetkunde en staat erom bekend moeilijke materie helder, met concrete voorbeelden, te kunnen uitleggen. voorkennis: Deel 1 en 2 van de HOVO-reeks Relativiteitstheorie. Differentiaalrekening en goniometrie. (Overzicht van benodigde voorkennis in hoofdstuk 1 van hieronder genoemd boek.) cursusdata: 12, 19, 26 oktober; 2, 9, 16 november 2017 (6). tijd: Donderdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Hand-outs. Hand-outs met oefeningen. P. Collier A Most Incomprehensible Thing: Notes Towards a Very Gentle Introduction to the Mathematics of Relativity. Incomprehensible books, Londen. Voor ca. € 5 als Kindle-boek te verkrijgen. cursusgeld: € 174,-. 49

3N7 339 Universiteit Utrecht Deel 4 van de reeks Relativiteitstheorie

Algemene relativiteitstheorie Deel 4 - Gevorderden

Door de lichtafbuiging ontstaan zogenaamde gravitatielenzen. Eén van de gevolgen van de relativiteitstheorie.

Al snel na 1905 besefte Einstein dat de speciale relativiteitstheorie nog één groot manco had; de gravitatie theorie van Newton was er strijdig mee. Zijn oplossing was even geniaal als simpel: zwaartekracht bestaat niet! Immers, een vrijvallende waarnemer voelt geen gravitatie (wel angst waarschijnlijk), althans niet lokaal. Preciezer gezegd: zwaartekracht kan in een klein gebied in ruimte en tijd ‘weg getransformeerd’ worden door een geschikt gekozen referentiekader. Denk aan een kleine lift die gedurende een relatief korte tijd valt. Ondanks de verbluffende eenvoud van het idee bleek de weg naar de uitwerking een weerbarstige. Na 10 jaar was Einstein er uit: ruimtetijd ‘rules the waves’. Zij bepaalt hoe materie door het heelal beweegt. En de materie bepaalt de kromming van ruimtetijd. Alles experimenteel getoetst via de afbuiging van lichtstralen en de minieme verschuiving van de baan van Mercurius. Zwarte gaten zijn het meest fascinerende gevolg. De benodigde wiskunde staat bekend als moeilijk, maar dat komt mede door het onbekende. Naast de colleges zult u dan ook extra tijd moeten investeren in de vorm van huiswerk. Het is als het beklimmen van een berg: inspannend, maar daarna kunt u genieten van een schitterend uitzicht: de veldvergelijkingen en de gevolgen daarvan.

Deze cursus is een sterk uitgebreide herhaling van de cursus uit najaar 2016 en het vierde en laatste deel van de reeks Relativiteitstheorie. De cursussen worden na elkaar gegeven. Ieder deel kan ook goed los worden gevolgd.

docent: Dhr. dr. H. van der Lek is spreker en docent op het gebied van ‘Business Intelligence’ (zie www.vdlek.nl). Daarnaast is hij een gepassioneerd beoefenaar van de Theoretische Natuurkunde. Hij is gepromoveerd op een onderwerp uit de topologie en differentiaalmeetkunde en staat erom bekend moeilijke materie helder, met concrete voorbeelden, te kunnen uitleggen. voorkennis: Deel 1, 2 en 3 van de reeks Relativiteitstheorie, zie voorgaande pagina’s. Differentiaalrekening en goniometrie. Een uitstekend overzicht van de benodigde wiskundige voorkennis staat in Hoofdstuk 1 van het hier genoemde boek. cursusdata: 30 november; 7, 14, 21, (niet 28) december 2017; 4, 11, 18, 25 januari 2018 (8). tijd: Donderdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Hand-outs met oefeningen. P. Collier A Most Incomprehensible Thing: Notes Towards a Very Gentle Introduction to the Mathematics of Relativity. Incomprehensible books. cursusgeld: € 232,-. 50

2W7 340 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

De weg van het mensenleven

een filosofisch onderzoek naar zin, zinloosheid en zingeving

Bospad in de zomer

Filosofie is het al duizenden jaren durende gesprek van de mens met zichzelf. Wat filosofie is, licht op in het filosoferen zelf. Bijvoorbeeld in de bezinning op het menselijk bestaan. Filosofie is betrokken op vragen rond zin, zinloosheid en zingeving. In deze collegereeks onderzoeken we de vraag naar zin om tot diepere inzichten te komen die ons helpen om te gaan met de vraag naar zin. We onderzoeken wat we onder ‘zin’ kunnen verstaan en schetsen manieren om zin te ervaren: zelfontplooiing, te bereiken doelen, spel, vriendschap, ouderschap, kunst, religie. We onderzoeken wat er gebeurt als zingeving faalt, bijvoorbeeld door tegenslagen of verlies. We onderzoeken de ervaring van zinloosheid en de vertwijfeling die daaruit voortkomt. We onderzoeken dat wat de grootste uitdaging lijkt te zijn voor het ervaren van zin: de dood, zowel die van anderen als van jezelf. We onderscheiden verschillende verhoudingen tot de dood en laten zien dat de dood niet in tegenspraak is met een zin van het leven. Volgens dat inzicht verdient ook de dwaasheid een belangrijke rol: het vergeten van de vraag naar zin en opgaan in het onmiddellijke leven. Denkers als Aristoteles, Epicurus, Montaigne, Erasmus, Schopenhauer, Kierkegaard, Nietzsche en Heidegger zijn onze gesprekspartners.

docent: Dhr. drs. A. Ziegelaar studeerde natuurkunde en wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden en is docent filosofie in het hoger onderwijs, praktiserend filosoof en auteur. Van hem verscheen Aardse mystiek (2015) en Oorspronkelijk bewustzijn (2016). cursusdata: 13, (niet 20), 27 oktober; 3, 10, 17 november 2017 (5). tijd: Vrijdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Delen uit Aardse mystiek (2015, ISVW uitgevers), aangevuld met teksten aangeboden in een syllabus. cursusgeld: € 145,-.

3W7 341 Universiteit Utrecht Leergang Geschiedenis van de filosofie

Filosofie in Middeleeuwen en Renaissance In de middeleeuwen bereikt de wijsbegeerte, als ‘dienstmaagd der godgeleerdheid’, West-Europa en Nederland. Moslim geleerden hebben Aristoteles doorgegeven aan joden en christenen. Aan de eerste universiteiten wordt geredetwist: heeft de wereld altijd bestaan? Wat is verstand? Waar zit het? Thomas uit Aquino bestrijdt Siger uit Brabant, die standpunten ver dedigt van een moslim: Averroës. In 1277 veroordeelt het kerkelijk gezag de standpunten van zowel Siger als van Thomas. Toch wordt Thomas binnen 50 jaar heilig verklaard. Rond die tijd eindigt Dante’s literaire loopbaan en begint die van Petrarca. De Renaissance verenigt filosofische vernieuwing met continuïteit; christelijk uitzicht op hier namaals met Aristoteles’ opvatting van menselijke waardigheid en een vernieuwd natuurwetenschappelijk wereldbeeld. De School van Athene: Plato en Filologisch onderzoek ontsluit antieke filosofie en literatuur, Aristoteles ontmaskert eeuwenoude machtsaanspraken en leidt tot een nieuwe manier van Deze cursus is de schrijven. De mens wordt verheerlijkt, al worden zijn morele en intellectuele tweede van de grenzen blootgelegd. Aan de hand van bronteksten behandelen we, in hun Leergang Geschiedenis context van kunst, literatuur en wetenschap, ideeën en redeneringen rond de van de filosofie en een thema’s:  Middeleeuwen: Ideeën (Augustinus); Eerste oorzaak (Avicenna, gewijzigde versie van Anselmus, Thomas); Eeuwigheid (Maimonides); Kennis (Averroës); Wil die uit 2009.De cursus (Scotus); Gelukzaligheid;  Renaissance: Humanisme (Dante, Petrarca); kan ook goed los God, mens, heelal (Pico, Ficino); Visualisering van God (Cusanus, Bruno gevolgd worden. e.a.); Utopie en realisme (More, Bacon, Machiavelli e.a.). docenten: Dhr. prof. dr. P.G. Ziche; Mw. dr. C. Meyns; Dhr. dr. J.M. van Ophuijsen, coördinator; allen verbonden aan de opleiding Wijs begeerte, Faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit Utrecht. voorkennis: Enige bekendheid met de wijsbegeerte van de Grieks-Romeinse oudheid is behulpzaam. cursusdata: 13, 20, 27 november; 4, 11, 18, (niet 25) december 2017; (niet 1), 8, 15, 22, 29 januari 2018 (10). tijd: Maandag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend, is wordt dit vermeld op www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Aanbevolen: A History of Western Philosophy, Oxford University Press, Deel 2 en 3; David Luscombe (1997), Medieval Thought. Oxford University Press; Brian P. Copenhaver & Charles B. Schmitt (1992), Renaissance philosophy. Oxford University Press. cursusgeld: € 290,-. 52

1W7 342 Hogeschool Utrecht Leergang Politiek, filosofie & journalistiek

Tussen macht en idealen Europa en de VS in de wereldpolitiek

Charlie Chaplin als ‘The Great Dictator’ (1940)

Deze cursus is het vierde deel van de Leergang Politiek, filosofie & journalistiek maar kan ook goed los gevolgd worden.

In de voorbije eeuwen domineerden eerst Europa en later de VS de internationale politiek. Aan het begin van de 21e eeuw tekent zich een multipolaire wereld af, waarin ook staten als Rusland en China of regionale machten als Turkije, India en Brazilië zich doen gelden. De global village laat bovendien in steeds sterkere mate de macht zien van multinationals, van inter nationale organisaties en van transnationale terreurgroepen. De wereldpolitiek verandert snel en ingrijpend. De vraag dient zich dan ook aan in welke richting zij zich verder zal ontwikkelen. In deze cursus verkennen we aan de hand van een zestal potentiële tegenstellingen de huidige stand van zaken op het wereldtoneel. Het gaat daarbij om macht versus recht; om realisme en idealisme; om oorlog en vrede; om armoede en rijkdom; om land en wereld; en om mens en milieu. Centraal hierbij staan Europa en de VS: de traditionele hoofrolspelers wier onderlinge verhouding op scherp is gezet door de verkiezingsoverwinning van Donald Trump. We plaatsen actuele ontwikkelingen in een historisch- en politiekfilosofisch perspectief, en maken zo het buitenlandse nieuws begrijpelijk dat zich onder onze ogen afspeelt.

docent: Dhr. dr. R. van Broekhoven is politiek filosoof, geeft college aan de Universiteit Leiden, Universiteit en is docent op de School voor Journalistiek in Utrecht. Hij doceert daar sinds 1998 onder meer internationale politiek, Europese politiek en politieke filosofie. Bij het HOVO gaf hij eerder de cursussen De Bewakers Bewaakt, Politieke Filosofie en De VS-verkiezingen van 2016. cursusdata: 14, 21, 28 november, 5, 12, 19 december 2017 (6). tijd: Dinsdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is, wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: De docent stelt een reader samen die aan het begin van de cursus wordt uitgereikt. cursusgeld: € 174,-.

studie reizen 2017-2018

2S7 343 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Driedaagse studiereis filosofie, kunst en wandelen in de Thiérache

Het landschap in de beeldende kunst

Uitgegroeide vlechtheg in de Thiérache

Dit jaar is er op het fraaie Bel Any (www.belany.com), na enkele jaren, weer een HOVO cursus! Filosoferen over landschap staat ook dit keer centraal, maar nu gezien vanuit de beeldende kunst: schilderkunst, beeldhouwkunst en landschapskunst. Van Eijck, Ruisdael, Friedrich, Turner, Cezanne, Malewitch, Hockney, Chillida, Morris, Panamarenko, Villevoy, Broodthaers, Tuymans, Eliasson. Hoe hebben we in de westerse traditie naar het landschap gekeken, erover nagedacht en wat zien we nu eigenlijk als we buiten zijn? Hoe verhouden binnen en buiten zich in de beeldende kunst? Hebben we de kunst nodig als noodzakelijk medium om ons weer te kunnen verbinden met het buiten? Landschapsfilosoof Eric Brinckmann schetst het denken over binnen en buiten vanuit de beeldende kunst. Onder inspirerende leiding van Inge Behling (beeldend kunstenares) en Roberta Segaar (landschapsecologe) wandelen we door het Noord-Franse bocage-landschap en verwonderen we ons over het imposante netwerk van kasteelkerken. Onderwijl lunchen we bij kookboekenschrijfster Mari Maris. Een dynamische driedaagse van donderdag (aankomst en avondprogramma) tot en met zondag (ochtendprogramma en vertrek): 12 - 15 oktober 2017.

Wat zien we nu eigenlijk als we buiten zijn? docent: Dhr. drs. E. Brinckmann (1961) studeerde rechten en filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, en is als docent arbeidsen organisatiefilosofie verbonden geweest aan Hogeschool de Horst, de Academie voor Architectuur en Stedenbouw Tilburg en als gastdocent aan de Universiteit voor Humanistiek. Hij werkt mee aan landschapsprojecten voor Wageningen Universiteit/PRI en is directeur van landgoed het Lankheet in Twente. reisdata: 12 - 15 oktober 2017. Een driedaagse cursus van donderdag (aankomst 16.00 uur en avondprogramma) tot en met zondag (ochtendprogramma en vertrek ca 13.00 uur). Een goede conditie en wandelgezindheid. Wandelschoenen, goede regenkleding en wandelrugzak meenemen. deelnemers: Minimaal 10, maximaal 15 deelnemers. plaats: Bel Any – chambres d’hôtes, 13 Rue du 11 Novembre, Any-Martin-Rieux, 02500 France studiemateriaal: Alle deelnemers krijgen vooraf studiemateriaal opgestuurd. Zeer aanbevolen literatuur: Filosofische wandelingen, denken over binnen en buiten door de eeuwen heen. Auteur: E. Brinckmann, Uitgave/uitgever: KNNV, 2015. reissom: € 450,- per persoon op basis van hotelkosten vol pension. De reis ernaar toe is op eigen gelegenheid. informatie en aanmelding: U kunt zich per mail aanmelden: eric.brinckmann@gmail.com

2S8 144 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Zesdaagse cultuur- en natuurreis naar Zweden

In de voetsporen van Karin Larsson (1859-1928)

Waldemarsudde

Karin Larsson was een bijzondere kunstenares. Ze schilderde, weefde en ontwierp meubels. Voor haar man, de schilder Carl Larsson, was ze een grote inspiratiebron. We vliegen vanaf Amsterdam naar Stockholm waar we een paar dagen in het centrum van de stad verblijven. We maken een boottocht naar de talloze eilanden, de archipel. We wandelen door de Gamla Stan, de oude stad en we bezoeken het museum voor moderne kunst en het museum voor schone kunsten. Daar is onder andere het werk te zien van tijdgenoten van Karin Larsson. We brengen een bezoek aan het fraai gelegen woonhuis Waldemarsudde van Prins Eugen. Hij schilderde zelf en had ook aandacht voor de oude ambachten van Zweden. Een passie die Karin Larsson met hemÂ deelde. Daarna vertrekken we naar Sundborn, waar de familie Larsson woonde en bezoeken we hun huis en tuin. Sundborn is een pittoresk dorp. De kerk is beschilderd door Carl Larsson. De laatste dag zullen we in de middag vanuit Sundborn vertrekken naar Stockholm om het vliegtuig te nemen naar huis.

We bezoeken eilanden, steden en dorpen, en musea. docente / reisorganisator: Mw. drs. L. le Blanc is conservator van het stadskasteel Zaltbommel en het Flipje en Streekmuseum in Tiel. Zij geeft sinds 1986 lezingen en cursussen aan diverse instellingen en organiseert tevens reizen. Zij is eigenaar van Elysium Cultuur Producten (www.lisetteleblanc.nl). Deze reis wordt georganiseerd in samenwerking met Sophus Travel. reisdata: Donderdag 24 tot en met dinsdag 29 mei 2018 deelnemers: Minimaal 15 , maximaal 25 deelnemers. inleidende cursus: 7 bijzonder culturele vrouwen, zie pag. 31. Leven en werk van bijzondere culturele vrouwen uit najaar 2016. reissom: Circa, â&#x201A;Ź 1480,- per persoon. Toeslag 1 persoonskamer â&#x201A;Ź279,-. Inbegrepen: vliegreis, boottocht, cultureel programma inclusief entrees, busvervoer Sundborn, logies op basis van halfpension (5x ontbijt en 5x diner) informatie en aanmelding: Mail: info@lisetteleblanc.nl of mobiel: 06-49671810.

Sundborn Kyrka

Sundborn, huis van de familie Larsson

praktische informatie najaar 2017

wie zijn wij? Het Bestuur Dhr. prof. dr. O.A.L.C. Atzema (Oedzge) namens de UU (voorzitter), Mw. prof. dr. H.A. Alma (Hans) namens de UvH (lid), Dhr. R. Versteegh (René) namens de HU (penningmeester), Dhr. drs. H.G.J. Peeters (Harry) namens de Stichting Vrienden (lid).

De Programmacommissies De coördinatoren van HOVO Utrecht worden bijgestaan door Programmacommissies. De taken en bevoegdheden van de Programmacommissies omvatten:  het aanreiken van namen van docenten die een cursus voor HOVO Utrecht willen geven  het bij de totstandkoming van het cursusaanbod beoordelen of aan de eisen van pluriformiteit en kwaliteit van het cursusaanbod is voldaan  het gevraagd en ongevraagd advies geven met betrekking tot de kwaliteit van het cursusaanbod, mede op basis van de evaluaties.

HOVO Nederland HOVO Nederland is de landelijke vereniging van HOVO-instellingen. HOVO Nederland heeft tot doel deze instellingen te ondersteunen bij het bevorderen van hoger onderwijs voor ouderen in Nederland. HOVO Ne-derland is lid van de Association Internationale des Universités du Troisième Age (AIUTA). Zie voor de website van HOVO Nederland: hovo-nederland.nl

Links naar de partners van HOVO Utrecht: www.uu.nl www.hu.nl www.uvh.nl www.amersfoort.hu.nl www.vriendenhovoutrecht.nl

Algemene voorwaarden AANMELDEN EN BETALEN Online: via ‘Ons aanbod’ of bij de categorieën op onze website www.hovoutrecht.nl. Bij de desbetreffende cursus klikt u onderaan de pagina op ‘toevoegen aan mijn aanmeldings formulier’, waarna u de instructies opvolgt. U geeft een machtiging tot eenmalige auto matische incasso en u ontvangt direct per e-mail de bevestiging van uw aanmelding. Ongeveer 1 week voor aanvang wordt het cursusgeld van uw rekening afgeschreven. Desgewenst kunt u op het digitale aanmeldingsformulier aangeven dat u zelf het cursusgeld overmaakt. U bent dan pas ingeschreven zodra het cursusgeld binnen is bij HOVO. U kunt het cursusgeld overmaken naar NL33 INGB 0000 1055 44 t.n.v. HOVO Utrecht, onder vermelding van het cursusnummer. Ter bevestiging van uw inschrijving ontvangt u binnen enkele dagen uw bewijs van deelname per e-mail, met daarop uw naam en de cursus waarvoor u bent aangemeld. Met dit bewijs en een geldig legitimatiebewijs kunt u tot een jaar na inschrijving gratis toegang krijgen tot de Universiteitsbibliotheken te Utrecht. Een week voor aanvang van de cursus ontvangt u per e-mail de welkomstbrief, waarin ook de locatie en routebeschrijving zijn vermeld.

OVER- OF ONDERINSCHRIJVING Inschrijving vindt plaats op volgorde van binnenkomst van de betalingen. Mocht er geen plaats meer zijn in de cursus van uw keuze, dan ontvangt u daarover bericht. Wanneer een cursus vol is geven wij dit aan op de website. Als een cursus vanwege onvoldoende belangstelling niet kan doorgaan krijgt u hiervan uiterlijk twee weken voor aanvang van de cursus bericht. Uw afgegeven incasso wordt ingetrokken of het eventueel reeds betaalde cursusgeld wordt teruggeboekt. Voor nadere inlichtingen kunt u een e-mail sturen

(hovo@uu.nl), of bellen met het Bureau van HOVO Utrecht (030 - 2533197), op maandag tot en met donderdag van 9.00 tot 12.30 uur.

ANNULEREN U kunt uw aanmelding tot twee weken voor aanvang van de cursus zonder opgave van redenen annuleren, door retourzending van uw bewijs van deelneming of door een e-mail te sturen naar hovo@uu.nl. Standaard wordt bij annulering € 15,- administratiekosten in rekening gebracht. Bij annulering een week voor aanvang wordt de helft van de cursusprijs doorberekend. Na de start van de cursus is het volledige cursusgeld verschuldigd. Voor HOVO-reizen gelden andere annuleringstermijnen: zie hiervoor het aanmeldingsformulier voor studiereizen.

CURSUSPRIJS De cursusprijs is gebaseerd op de duur van de bijeenkomsten en het aantal daarvan per cursus. Wanneer u aantoonbaar alleen ‘AOW niveau’- inkomen ontvangt dan kunt u contact opnemen met HOVO voor gereduceerd tarief.

UITVAL CURSUSBIJEENKOMST Wanneer een cursusbijeenkomst door onvoorziene omstandigheden niet door kan gaan, maken wij dit per e-mail bekend. We raden u daarom aan om op de ochtenden van uw cursusdagen uw e-mail te raadplegen. De betreffende bijeenkomst(en) wordt/worden op een later tijdstip ingehaald, veelal in de week/weken na beëindiging van de cursus. Alleen wanneer bijeenkomsten niet op een later tijdstip gegeven kunnen worden zal restitutie plaats vinden.

CURSUSLOCATIES EN -TIJDEN De meeste cursussen geven wij overdag in de onderwijsgebouwen van de universiteiten en hogescholen. De vraag van het reguliere onder 63

wijs naar zalen is overdag echter óók groot. De in HOVO Utrecht samenwerkende instellingen stellen de collegezalen daarom pas ter beschikking nadat het reguliere onderwijs is ingeroosterd. Omdat de cursusgidsen al eerder worden gedrukt kunnen de uiteindelijke locaties en tijdstip-pen afwijken van die in de gidsen. Zodra de locatie bekend is, wordt dit op de website bij de cursus vermeld. Ongeveer een week voor aanvang van de cursus ontvangt u een welkomstbrief van of namens de docent, met daarin ook de exacte cursuslocatie. Hiernaast vindt u uitleg hoe u de belangrijkste locaties kunt bereiken, en de plattegrond van De Uithof.

STUDIEMATERIAAL Wanneer docenten een reader gebruiken, is de prijs daarvan in het algemeen niet bij de cursusprijs inbegrepen. U kunt de reader tijdens het eerste college kopen. Sommige docenten maken gebruik van één of meerdere boeken, die u in de regel zelf moet aanschaffen. Meer informatie over het studiemateriaal vindt u bij de cursusbeschrijvingen in de gids, op onze website, of later in de welkomstbrief.

CURSUSCONTACTPERSONEN Bij veel HOVO-cursussen vervullen Vrienden van HOVO Utrecht of andere cursisten belangeloos de functie van contactpersoon. Deze ‘cursuscontactpersonen’ zijn cursisten, die enerzijds docenten en coördinatoren van een aantal taken ontlasten en anderzijds spreekbuis voor de cursisten zijn. Taken van de cursuscontactpersoon kunnen zijn: het bieden van hulp bij het verspreiden van readers, het laten circuleren van een deelnemerslijst voor uw paraaf, en het informeren van cursisten die niet bij een bijeenkomst aanwezig kunnen zijn over eventuele wijzigingen in het programma.

EVALUATIE CURSUSSEN Wij hechten zeer aan de bewaking van de kwaliteit van onze cursussen. Wij vragen u 64

daarom mee te werken aan de evaluatie, die na de laatste cursusbijeenkomst wordt toegestuurd per e-mail. In het formulier is er ook ruimte voor het maken van bijzondere/individuele opmerkingen. De uitkomsten van de evaluatie worden door de coördinatoren met de cursuscontactpersonen en docenten besproken. De programmacommissies en het bestuur van HOVO Utrecht ontvangen de halfjaarlijkse samenvattingen van de evaluaties. Zo kunnen wij tijdig bijsturen wanneer dat nodig is.

VOORWAARDEN EXCURSIES HOVO Utrecht besteedt de uiterste zorg aan haar programma’s. Toch kan het voorkomen dat er kort voor – of zelfs tijdens – de excursies programmawijzigingen zijn. Wij vragen uw begrip hiervoor. Ook vraagt HOVO Utrecht de deelnemers aan excursies vooraf aan ons te melden wanneer er eventuele beperkingen in mobiliteit zijn (traplopen/afstanden). Door deel te nemen aan de genoemde activiteiten verklaart de deelnemer om noch HOVO Utrecht, noch de organisatoren, noch de begeleiders aansprakelijk te stellen voor wijzigingen in het programma of voor ongevallen tijdens de excursies.

VOORWAARDEN STUDIEREIZEN Voor de praktische organisatie van de studiereizen werken wij meestal samen met door ons geselecteerde reisorganisaties. Een aantal docenten geeft er echter de voorkeur aan om de organisatie in eigen hand te houden. Voor het waarborgen van de kwaliteit van de studiereizen en de veiligheid van de deel nemers heeft HOVO Utrecht een reisprotocol ontwikkeld waaraan deze reizen moeten voldoen. De organisator verstrekt dit reisprotocol aan de (potentiële) deelnemers na aanmelding voor een studiereis. Deelnemers aan buitenlandse activiteiten van HOVO Utrecht zijn verplicht een annulerings- en reisverzekering af te sluiten.

Stichting Vrienden van HOVO Utrecht De Stichting Vrienden van HOVO Utrecht ondersteunt het werk van HOVO Utrecht en behartigt de belangen van de cursisten, onder andere door vertegenwoordiging in het bestuur van HOVO Utrecht en deelname aan programmacommissies. Activiteiten: • in het voorjaar: een (dag)excursie voor Vrienden en introducé(e)s: per touringcar naar een belangwekkende tentoonstelling of activiteit in Nederland, Duitsland of België • omstreeks januari: de Vriendenmiddag voor donateurs en vrijwilligers: een lezing over een wetenschappelijk, cultureel of historisch onderwerp, gevolgd door een gezellig samenzijn. Voor actuele informatie zie: www.vriendenhovoutrecht.nl. U kunt donateur worden voor € 15,(of meer). Als Vriend van HOVO Utrecht kunt u deelnemen aan de activiteiten die de Stichting organiseert. Aanmelding nieuwe donateurs en hernieuwing bestaande donateurs 2017: bij voorkeur via de website www.vriendenhovoutrecht.nl of door inzending van het onderstaande formulier. U kunt ook een overschrijving doen naar rekening NL77 RABO 0136 1112 03 ten name van Vrienden HOVO Utrecht. Vermeld daarbij altijd doel, jaar en naam! Engelien Verhoeff, secretaris. Inlichtingen: verhoeff@zonnet.nl

Aanmelding / betaling donatie 2017 Ondergetekende machtigt hierbij de Stichting Vrienden van HOVO Utrecht om éénmalig een bijdrage van € IBAN:

(minimaal € 15,-) voor voor het kalenderjaar 2017 af te schrijven van:

N L

Dhr.

Mw. Voorletters:

Naam:

Adres: Postcode:

Plaats:

Telefoon: E-mail: Datum:

Handtekening:

Opsturen aan: Vrienden van HOVO Utrecht, t.a.v. Dhr. H. Wevers, penningmeester, Frans Halsstraat 49A, 3583 BM Utrecht. vriendenhovoutrecht@gmail.com 65

Hoe komt u naar de belangrijkste cursuslocaties? (Raadpleeg ook www.9292.nl voor eventuele wijzigingen m.b.t. buslijnen)

Per openbaar vervoer vanaf Centraal Station Utrecht naar:  De locaties van de Hogeschool Utrecht en de Universiteit Utrecht in De Uithof: stadsbus 12 en 28, bestemming UMC/de Uithof.  University College, Prins Hendriklaan: buslijn 8 (halte Hoogstraat) of buslijn 12 (halte Krommerijn)

PER OPENBAAR VERVOER VANAF STATION AMERSFOORT NAAR HOGESCHOOL UTRECHT-AMERSFOORT, DE NIEUWE POORT 21, 3812 PA AMERSFOORT:  Via de voorzijde van het station: stadsbus 2, 3, 4 of regiobussen 74 en 103, halte Groningerstraat/Eemplein.  Via de achterzijde van het station: rechtsaf (ca. 10 minuten lopen).

AUTO PARKEREN  Op de parkeerterreinen op De Uithof geldt betaald parkeren. Deze terreinen zijn tijdens de onderwijsperiode vaak vol. Er is een nieuw parkeerterrein bij de afrit 28 Utrecht-De Uithof, kruising Universiteitsweg, met voldoende parkeerplaatsen (2000 plaatsen). Kosten per dag maximaal € 5,- inclusief openbaar vervoer vanaf de parkeergarage.  Op het terrein van het University College aan de Prins Hendriklaan is het vrij parkeren en zijn er voldoende parkeerplaatsen.  Parkeren bij Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21 kan alleen op een terrein met betaald parkeren (bij het gebouw van de hogeschool rechts de Eemlaan in). De parkeergarage is uitsluitend bedoeld voor medewerkers van de hogeschool.

colofon

Deze cursusgids is een uitgave van HOVO Utrecht. Eindredactie: Yvonne van der Valk (HOVO Utrecht). Vormgeving: Ineke Huibregtse (Studio iH, Amsterdam). Redactie: Claudia Meijers (ClaudiaCommuniceert, Utrecht). Drukwerk: Badoux Drukkerijen (Houten). © HOVO Utrecht 2017. Alle rechten voorbehouden.

PLATTEGROND DE UITHOF, UTRECHT

avid de D Wiedgebouw Universiteitsweg 99 UMC Universiteitsweg 100 Ruppertgebouw Leuvenlaan 19-21

an V Unnikgebouw Heidelberglaan 2 Bestuursgebouw Heidelberglaan 8 HU-gebouw Padualaan 97

HU-gebouw Padualaan 99 HU-gebouw Padualaan 101 UBU Heidelberglaan 3 otanische Tuinen B Budapestlaan 17

aantekeningen

het team van HOVO Utrecht E-mail: hovo@uu.nl Bezoekadres: Bestuursgebouw Universiteit Utrecht, Heidelberglaan 8, kamer 416 A, 3584 CS Utrecht. Postadres: Postbus 80125, 3508 TC Utrecht. Telefoon: 030-2533197 (maandag t/m donderdag van 9.00 tot 12.30 uur). Bij calamiteiten: 06-31301151.

Mw. K. (Karin) Knegt Medewerker bureau; 030-2533197 (woensdag/vrijdag) email: k.knegt@uu.nl Voor informatie over de inhoud en het niveau van een cursus kunt u terecht bij de coördinator van de instelling die de cursus verzorgt.

Mw. C. (Corine) de Maar Coördinator Hogeschool Utrecht-Amersfoort en medewerker bureau; 030-2533197 (dinsdag en donderdag); e-mail: corine.demaar@hu.nl

Mw. dr. H.W.G. (Rieke) Leenders Coördinator Universiteit Utrecht; 030-2532975 (maandag en donderdag); e-mail: h.w.g.leenders@uu.nl

Mw. Y.C.M. (Yvonne) van der Valk Coördinator UvH a.i. en bureau; 030-2533197 (maandag t/m donderdag) e-mail: y.c.m.vandervalk@uu.nl

HOVO Utrecht Postbus 80125, 3508 TC Utrecht T 030 253 3197 E hovo@uu.nl W www.hovoutrecht.nl

Locatie Utrecht en Amersfoort

HOVOÂ Utrecht is een initiatief van de Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht, Hogeschool Utrecht-Amersfoort en de Universiteit voor Humanistiek Utrecht. HOVO Utrecht maakt gebruik van de expertise van (oud-)hoogleraren/docenten en de faciliteiten van de genoemde instellingen. De landelijke belangen van alle HOVO-instellingen worden behartigd door HOVO Nederland.