Luik 3: Marx en het reële marxisme: vernietiging van de scheidslijn
In een van zijn vroegere teksten besprak Marx de economische geschiedenis aan de hand van drie stadia. De eerste twee kennen we inmiddels. In het feodalisme had de private sfeer een direct politiek karakter. Alle elementen van het private leven, schrijft Marx, zoals eigendom, familie en beroep, waren politiek geladen, in de instituties van feodale heerlijkheid, stand en gilde. Er was geen scheiding tussen beide. De Franse Revolutie benoemt Marx als een beweging van ‘politieke emancipatie’. Ze vernietigde de feodale vermenging van publiek en privaat. Wat was het resultaat? Eerst beschrijft Marx hoe de ‘politieke geest’ hierdoor bevrijd werd van private overwegingen, en tot een hoeder van het algemeen belang kon worden. Marx spreekt daarover in termen van het ‘idealisme van de staat’. Maar dan richt hij zich op de keerzijde, want tegenover dit idealisme komt een op egoïsme gebaseerde private sfeer te staan; Marx spreekt van het ‘materialisme van de burgerlijke samenleving’. Het eigendomsrecht is daarvan de uitdrukking. In een bijtende kritiek stelt Marx dat de moderne mens niet ‘van de eigendom bevrijd’ werd, maar slechts de ‘eigendomsvrijheid’ kreeg. Evenzo wordt de moderne mens niet ‘bevrijd van de handel’, maar krijgt de ‘vrijheid om handel te drijven’. In hedendaagse termen: wel de vrijheid om op de markt te participeren, maar niet de bevrijding van de markt zelf.27 In latere werken sprak Marx uitgebreid over de nadelen van dit private egoïsme. Hij beschrijft de vervreemding en uitbuiting van arbeiders, op een manier die de bol.com-uitzendkracht zou herkennen, wanneer hij zegt: ‘ik voel me soms net een robot’.
20
