1112-02 bbdh Plezier

beeld bij de hand digitaal www.beeldbijdehand.nl

2 Jaargang 39 - december 2011

Thema: plezier

beel

bij de hand

2

11 12

Digitale methode voor onderwijs in de beeldende vakken met lessen tekenen, handvaardigheid, textiel en kunst op alle onderwijsniveaus

■ maskché ■ LETTERLIJK?

■ Keramische totems ■ ONZE KERSTBOOM

■ poelifinario ■ TAART

Thema: Plezier jaargang 39, 11/12 nr. 2, december 2011

bij de hand

beel beel

Digitale methode voor onderwijs in de beeldende vakken met lessen tekenen, handvaardigheid, textiel en kunst op alle onderwijsniveaus INHOUD

REDACTIONEEL Thema PLEZIER Thema in beeld LESSEN AVO Letterlijk?

Anneke Jesse Alternatieven

BO Naar de appelboomgaard Tanusree van der Haar e.a.

Alternatieven AVO Maskché Marisa van Dillen Alternatieven

2 3 3

6 8

9

11 12

14

AVO Filmmagie Miranda Simon Alternatieven

15

Jaargang 39, nr. 2 DECEMBER 2011

AVO Keramische totems Willemijn van der Veur Alternatieven

18

COLOFON

AVO Echt, dit ben ik!

Marisa van Dillen Alternatieven

22

BO/AVO Schilderen op zijde Inez Tjeerdsma Alternatieven

25

Uitgever StellaRuheProducties Mauvestraat 29d 1073 RG Amsterdam 020-6755738 info@beeldbijdehand.nl Redactie Stella Ruhe info@beeldbijdehand.nl

17

21

24

28

BO Onze kerstboom Ingrid Sanders Alternatieven

29

Jacquelien de Jong Kleterstraat 12 3862 CA Nijkerk j.dejong@hsmarnix.nl

BO/AVO Poelifinario Henk Janssen Alternatieven

32

beeld bij de hand is een digitale uitgave van StellaRuheProducties

AVO Taart Sjaak Kooij Alternatieven

Illegale verspreiding van nummers van en lessen uit beeld bij de hand en/of van onze andere uitgaven via cd’s, dvd’s of andere media en/of publicatie van nummers, lessen en/of onze andere uitgaven op websites met de mogelijkheid voor buitenstaanders anders dan abonnementhouder(s) om die gratis cq tegen betaling te downloaden en/of alle andere manieren van schending van het copyright, is strikt verboden. Bij constatering sturen wij de verspreider of de eigenaar van de betreffende site een naheffing voor de prijs van tenminste € 25.000,-!

© StellaRuheProducties 2011

Didactische analyse Sylvia Bakker Beeld bij de hand als methode Beeld bij de hand basisschool Nascholingstrainingen Abonnementen

31

35 36 38

39 40 41 42 43

REDACTIONEEL Wat is leuker dan PLEZIER hebben? Plezier in het leven, je werk, de dingen die je doet, de mensen om je heen en het creëren van bijzondere werkstukken? Iedere keer is het weer een groot plezier om mooi werk van leerlingen en docenten te zien, te fotograferen of binnen te krijgen en daarbij een lay-out te bedenken die de werkstukken optimaal recht doet. Een belangrijke drijfveer om voorlopig alle tijd in het blad te blijven steken ondanks de verslechterende economische omstandigheden die ook aan ons niet voorbijgaan.

Minder plezierig zijn de misvattingen die ons een enkele keer per e-mail bereiken.

Zoals de gedachte dat we het blad vullen met teveel eerder verschenen artikelen.

Die willen we meteen de wereld uithelpen, daar willen we vooral heel helder over zijn: per nummer verschijnen altijd tien nieuwe artikelen als basis. De daaraan gekoppelde lesideeën zijn ondersteunend voor docenten die op een ander niveau lesgeven om te laten zien dat je ieder idee op elk niveau kunt uitwerken. Daar staan soms oudere plaatjes bij ter illustratie, afhankelijk van het te illustreren idee.

Maar de les die daarbij bedacht is, is helemaal nieuw en ook als zodanig uit te voeren. Bovenop de tien basisartikelen plaatsen we weleens een extra nieuw of eerder gepubliceerd artikel. Dat laatste doen we om verschillende redenen: het artikel past door het onderwerp of de leerinhoud perfect in het thema en nieuwe abonnees die de gedrukte uitgave niet kennen, willen we die prachtige les niet onthouden. Bovendien gaat het dan om lessen die indertijd voornamelijk of geheel in zwart-wit gepubliceerd zijn en in kleur een heel andere uitstraling krijgen. Als onderdeel van de methode zijn die soms onmisbaar en het is dan jammer als je het tijdschrift zou moeten slopen om het artikel te kunnen ordenen. Dus ook voor oude abonnees zijn die een aanvulling.

Geen gemakzucht, maar service waar we niets extra’s voor rekenen!

Wij hopen dat je nog steeds veel plezier van beeld bij de hand hebt, uitkijkt naar de nieuwe nummers en dat we op jouw steun kunnen blijven rekenen.

Stella Ruhe

Plezier hebben, lol in je leven en de dingen die je doet. Dat is geluk hebben. Niet alleen maar rijkdom en bezit zorgen daar misschien voor, maar juist het waarderen van de kleine en grote dingen om je heen, je familie en je vrienden. Onbedaarlijk lachen, leuker is er niet. Daarmee doe je vooral veel energie op, levensenergie die van het allergrootste belang is en je in sombere momenten staande houdt. Dat is van alle tijden. Daarom hebben mensen feesten bedacht om juist in de donkere, koude wintermaanden warmte en vrolijkheid te brengen. Feesten als Sinterklaas en Kertmis, waar we ieder jaar weer met veel voorpret naartoe leven. Ook op school wordt daar, terecht, veel aandacht aan besteed. Juist die feesten maken het bestaan letterlijk een beetje lichter. Geniet ervan!

BRAINSTORM THEMA PLEZIER ▪ lachen ▪ gieren ▪ brullen ▪ humor ▪ kolder ▪ slappe lach ▪ spelen ▪ spelletjes ▪ woordspelletjes ▪ gedichtjes ▪ geslaagd ▪ samen spelen ▪ kattenkwaad ▪ moppen tappen ▪ clown ▪ dansen ▪ muziek maken ▪ muziek luisteren ▪ liedjes ▪ schrijven ▪ schrijfster ▪ leren ▪ lezen ▪ boeken ▪ stripboeken ▪ puzzelen ▪ scrabble ▪ kaarten ▪ patience ▪ ganzenbord ▪ monopoly ▪ museum ▪ kunst ▪ schilderkunst ▪ beeldhouwkunst ▪ architectuur ▪ toegepaste kunst ▪ textiele kunst ▪ grafiek ▪ keramiek ▪ cultuur ▪ atelier ▪ kunstenaar ▪ kunstje ▪ jarig ▪ verjaardag ▪ bruiloft ▪ feest ▪ feestkleding ▪ ballonnen ▪ taart ▪ bakken ▪ koken ▪ dansen ▪ verkleden ▪ theater ▪ cabaret ▪ cabaretier ▪ conference ▪ Toon Hermans ▪ Wim Sonneveld ▪ film ▪ party ▪ festival ▪ circus ▪ clowns ▪ acrobaat ▪ opera ▪ operette ▪ musical ▪ clown ▪ Songfestival ▪ Voice of Holland ▪ hobby ▪ vrije tijd ▪ feestdagen ▪ Sinterklaas ▪ Kerstmis ▪ Carnaval ▪ wintersport ▪ midwinter ▪ sieraden ▪ optutten ▪ sporten ▪ verliefd ▪ samen eten ▪ schaatsen ▪ skiën ▪ wandelen ▪ lopen ▪ fietsen ▪ roeien ▪ kanoën ▪ tennissen ▪ computer ▪ gamen ▪ zingen ▪ koor ▪ orkest ▪ band ▪ groep ▪ lol ▪ slappe lach ▪ speeltuin ▪ pretpark ▪ pret ▪ voorpret ▪ binnenpret ▪ kinderboerderij ▪ dieren ▪ huisdieren ▪ wilde dieren ▪ boerderij ▪ koeien ▪ varkens ▪ kippen ▪ vogels ▪ sprookjespark ▪ samenzijn ▪ samen eten ▪ vakantie ▪ speeltuin ▪ zwembad ▪ plezierig ▪ aangenaam ▪ leuk ▪ vakantie ▪ uit eten ▪ restaurant ▪ snackbar ▪ struinen ▪ markt ▪ schilderen ▪ breien ▪ haken ▪ borduren ▪ timmeren ▪ kleien ▪ handwerk ▪ ambacht ▪ ambachtelijk ▪ prettig ▪ ongecompliceerd ▪ mooi weer ▪ zonneschijn ▪ warm bad ▪ televisie ▪ club ▪ sportclub ▪ winkelen ▪ reizen ▪ andere culturen ▪ nieuwsgierigheid ▪ opgewonden ▪ lekker spannend ▪ thriller ▪ detective ▪ buizen ▪ energie krijgen ▪ magie ▪ toveren ▪ fascinatie ▪ illusie

Kazimir Malevitch

thema in beeld

thema: plezier

3 2 11/12

thema in beeld 4

2 11/12

Alexander Calder

thema in beeld 5

2 11/12

RenĂŠ Magritte

kunst beeldend

Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas 6

2 11/12

AVO bovenbouw

naar keuze

letterlijk?

Het Surrealisme heeft als uitgangspunt de wereld van de droom en de fantasie. Deze beweging in de beeldende kunst en literatuur ontstond rond 1924 en duurt nog steeds voort. Belangrijke vertegenwoordigers zijn Salvador Dali, Joan Miró en René Magritte. In deze opdracht moesten samengestelde woorden volgens hun letterlijke betekenis, dus surrealistisch, worden uitgebeeld. Je kunt de woorden oorbel, spuitbus, naaldhak, stropdas en keizersnede in deze opdracht goed herkennen. Wat zou je kunnen maken van bedrijfstak, pannendak, inktpatroon en vele andere samengestelde woorden?

naaldhak keizersnede spuitbus oorbel

Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel

Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus Anneke Jesse oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas BEELDENDE PROBLEEMSTELLING

In je dromen en fantasie kun je heel andere dingen zien dan in werkelijkheid. Surrealisten hebben die dingen uitgewerkt in beeldende kunst en literatuur en zijn daardoor soms tot bizarre kunstwerken gekomen. Samengestelde woorden hebben een betekenis die iedereen kent. Maar als je ze letterlijk neemt en uitbeeldt, dan zie je iets heel anders.

Denk aan woorden zoals neusvleugel, oogappel etc.

Ga een samengesteld woord verbeelden!

KUNST KIJKEN naaldhak keizersnede spuitbus oorbel De leerlingen zochten informatie over surrealistische kunstenaars als Dali, Magritte, Miró en anderen op internet (www.kunstkijker.org) en in kunstboeken uit de mediatheek.

Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA

■ De leerlingen kunnen op basis van een zelfgekozen, samengesteld woord een origineel, ruimtelijk object maken in passend materiaal naar keuze, waarin dat woord letterlijk is verbeeld. Is het

object origineel en is het gekozen woord daaruit te herleiden?

■ De leerlingen kunnen in hun dummy drie schetsen maken, waarvan er een in kleur wordt uitgewerkt en als basis dient voor het object. Is er een ruimtelijk uitvoerbare schets uitgewerkt in kleur?

■ De leerlingen hebben geschikte materialen uitgezocht en er drie proeven mee gemaakt. Zijn de proeven interessant en goed passend bij het object?

■ De leerlingen kunnen een stappenplan maken. Is dat gelukt?

AVO bovenbouw

naar keuze

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Ontwerp en maak een surrealistisch ruimtelijk object. Bij het ontwerpen ga je uit van een SAMENSTELLING: een woord dat uit twee of meer woorden is gevormd zoals neusvleugel, huiskamer of oogappel. Een woord heeft soms meer dan een betekenis: een vleugel is bijvoorbeeld een lichaamsdeel van een vogel, maar ook een deel van een gebouw en een muziekinstrument. Het is de bedoeling, dat je verschillende materialen gebruikt in je werkstuk. Welke dat zijn en welke techniek je gaat gebruiken is vrij. Het formaat van je werkstuk is niet groter dan 30 x 30 x 30 cm (beperkt afwijken mag, maar pas na overleg).

kunst beeldend

Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas 7

2 11/12

naaldhak keizersnede spuitbus oorbel

Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas LEERINHOUD

Thema/onderwerp: ▪ Surrealisme Materiaal en gereedschap: ▪ diverse naar keuze Techniek: ▪ naar keuze Beeldende aspecten: ▪ ruimte ▪ naar keuze KG/KB: ▪ Surrealistische kunst via internet en kunstboeken Deze opdracht is gegeven aan 5VWO CKV3

Plak deze opdracht met gegevens in je dummy Maak in je dummy een lijstje van 10 woorden die in je opkomen of die je opzoekt op het internet (onder samengestelde woorden). Zorg dat je zo origineel mogelijk bent en dat medeleerlingen niet dezelfde woorden hebben.

Meer mag ook. Van alle woorden schrijf je alle betekenissen uit. Kies uit deze lijst één samenstelling als uitgangspunt voor je schetsen.

■ Opdracht 2 Je maakt drie verschillende schetsen in je dummy. Eén van die schetsen werk je uit in kleur en deze vormt de basis van je object.

Verzin een titel en ga daarna op zoek naar materialen.

■ Opdracht 3 Met de gekozen materialen ga je onderzoek doen. Uiteindelijk komen er drie materiaalproeven in je dummy. Is dit niet mogelijk, bewaar ze dan goed, want bij de beoordeling moeten deze proeven aanwezig zijn. Kies naar aanleiding van je bevindingen bij het maken van de proeven materialen die naar jouw idee het beste bij je schets passen.

■ Opdracht 4 Schrijf nu eerst een werkplan. Bedenk dus voordat je begint welke stappen je allemaal denkt te gaan nemen om tot een eindwerkstuk te komen.

naaldhak keizersnede spuitbus oorbel

Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel

Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak keizersnede spuitbus oorbel Stropdas naaldhak Anneke Jesse Keizer Karel College, Amstelveen

alternatieven 8

2 11/12

lesideeën

basisschool AVO beroepsonderwijs

AVO middenbouw beeldende vorming FEESTSCHOEN Materiaal en gereedschap: ▪ schoenen uit de kringloop ▪ kosteloze materialen ▪ plakkaatverf ▪ kwasten ▪ penselen ▪ schaar ▪ lijm Technieken: ▪ schilderen ▪ knippen ▪ lijmen ▪ decoreren ▪ naar keuze Beeldende aspecten: ▪ kleur ▪ vorm ▪ decoratie KG/KB: ▪ PowerPoint over schoeisel

Beeldende probleemstelling en opdrachten In de kringloop vind je naast huisraad en kleding ook volop schoeisel: schoenen, sandalen en laarzen. Vaak een beetje uitgewoond, dus niet erg aantrekkelijk om zelf te gaan dragen. Maar wel inspirerend genoeg om ze om te toveren in een heuse feestschoen. Je kunt je er naar hartenlust op uitleven: slopen, vervangen, beschilderen, decoreren, you name it! Probeer van een gewone schoen door aanpassingen in diverse technieken van schilderen tot boetseren een echte feestschoen te maken die in niets meer doet denken aan de oude schoen. Bedenk een gelegenheid waarbij je de schoen zou moeten dragen en pas hem daaraan aan.

AVO bovenbouw

Basisschool middenbouw tekenen en schilderen GELUKSGETALCOLLAGE Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ ecoline ▪ wasco ▪ penselen ▪ schaar ▪ lijm Technieken: ▪ schilderen ▪ knippen ▪ plakken Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ vlak ▪ compositie KG/KB: ▪ cijfers in verschillende lettertypen op de computer

Beeldende probleemstelling en opdrachten Iedereen heeft wel eens wat geluk in zijn leven nodig. Als het heel spannend wordt grijpen mensen vaak naar magische getallen om het geluk af te dwingen. Welk getal is jouw geluksgetal? Kijk op de computer naar verschillende lettertypen en typ in een documentje jouw geluksgetal verschillende keren uit op een redelijk groot formaat. Print je document uit, trek de cijfers op tekenpapier over en gebruik die om je geluksgetal op verschillende manieren te decoreren met ecoline en wasco. Knip de cijfers uit en maak daarmee een compositie op een beschilderd ondergrondvel. Plak de cijfers vast als je tevreden bent over de compositie.

vetkrijt

Naar de appelboomgaard Esther Mooij, Marjan Noordenbos, Wilma Korf, Mirjam Engel, Dea Breeuwer, Sonja Arens en Debora van Proosdij

tekenen en schilderen

basisschool onderbouw

9

2 11/12

Met groep 1 en 2 gingen we op schoolreisje naar een appelboomgaard in de buurt. Daar konden de leerlingen niet alleen zien hoe appels geplukt worden, maar ook wat je van appels kunt maken, zoals een appeltaart. Het ‘Appelvrouwtje’ maakte veel indruk, want van haar kregen alle kinderen een lekkere appel om op te eten. We maakten op school in iedere klas appeltafels, zodat de leerlingen helemaal in de stemming waren voor de twee- en driedimensionale opdrachten die op het bezoek volgden.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING We zijn met z’n allen naar de appelboomgaard geweest. Daar zagen we van alles: appels, het appelvrouwtje, de appelbomen, de appelmand en wat je zoal van appels kunt maken, zoals appeltaart, appelsap en nog veel meer. Iedereen vond het een leuk bezoek. Maak maar eens met vetkrijt een tekening van die dag en wat jij daarvan het leukste vond.

KUNST KIJKEN We brachten een bezoek aan een appelboomgaard in de buurt waar alles over en met appels te zien was. In iedere klas was een presentatietafel over appels ingericht.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen weten hoe een appelboomgaard eruit ziet, wat daar gebeurt en wat je van appels kunt maken. Hebben alle leerlingen dat door?

■ De leerlingen kunnen n.a.v. het bezoek aan de appelboomgaard een tekening maken met vetkrijt van wat zij daar het leukste vonden, waarbij het hele vlak gebruikt is en de kleuren naast en niet door elkaar gebruikt zijn. Is goed te zien wat de leerlingen getekend hebben, is dat mooi over het hele vlak verdeeld en zijn de kleuren naast elkaar gebruikt?

tekenen en schilderen 10 2 11/12

basisschool onderbouw

vetkrijt

LEERINHOUD Thema/onderwerp: ▪ De appelboomgaard Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ vetkrijt Techniek: ▪ tekenen Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur KG/KB: ▪ een bezoek aan een appelboomgaard in de buurt ▪ in iedere klas een presentatietafel over appels.

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 We gaan met z’n allen naar een appelboomgaard in de buurt. Daar kun je van alles zien: appels, appelbomen, een mevrouw die appels plukt en er de heerlijkste dingen van maakt zoals appeltaart en appelsap. Let goed op, want daar gaan we straks een tekening van maken met vetkrijt.

■ Opdracht 2 Maak een tekening met vetkrijt over wat jij het leukste vond in de appelboomgaard. Gebruik daarvoor je hele tekenvel. Gebruik steeds één krijtje tegelijk. Als je de kleurtjes door elkaar gebruikt, wordt het een vieze boel.

Esther Mooij e.a.

OBS De Komeet, Krommenie

basisschool AVO beroepsonderwijs

Basisschool onderbouw beeldende vorming APPELMANDJES Materiaal en gereedschap: ▪ kleuterklei Technieken: ▪ boetseren Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur KG/KB: ▪ schoolreisje naar de appelboomgaard

Beeldende probleemstelling en opdrachten We zijn met de hele klas op schoolreisje naar een appelboomgaard in de buurt geweest.

Daar zagen we niet alleen hoe appels groeien, maar ook hoe ze geplukt werden, hoe ze bewaard worden en wat je bijvoorbeeld van appels kunt maken: een appeltaart of appelsap. Een aardige mevrouw gaf iedereen een appel om lekker op te eten. We gaan verschillende opdrachten doen over appels. In deze opdracht maken we van kleuterklei een mandje met appels. De appels maak je van kleine bolletjes klei die je in je handen kunt draaien. Je maakt er een steeltje en een blaadje aan. Een mandje maak je van een uitgerold plakje klei als bodem met daarop rolletjes klei die je op elkaar stapelt, zodat er een bakje ontstaat waar je de appeltjes in kunt leggen.

Basisschool bovenbouw handvaardigheid EEN DIERENKOP Materiaal en gereedschap: ▪ lege closetrol ▪ kartonnen verpakkingsmateriaal ▪ krantenpapier ▪ behanglijm ▪ plakkaatverf of acrylverf ▪ kwasten ▪ penselen ▪ decoratiemateriaal Techniek: ▪ papier-maché ▪ schilderen ▪ decoreren Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ ruimte Kg/Kb: ▪ afbeeldingen van dierenkoppen

Beeldende probleemstelling en opdrachten Van eenvoudige vormen en middelen zoals een lege closetrol, verpakkingsmateriaal, behanglijm, krantenpapier en verf, kun je de meest fantastische dingen maken, als je er iets in probeert te zien. Je fantasie gaat veel verder dan je oog, dus laat die fantasie even de vrije loop. Denk daarbij ook eens aan dierenkoppen en de vorm daarvan. Honden bijvoorbeeld hebben vaak spitse naar vorenstekende koppen, die je best eens in een closetrol zou kunnen zien. Als je daar andere materialen op of omheen bouwt, kun je die kop eigenlijk al voor je zien. Maak het geheel glad met repen krantenpapier en behanglijm, verf de kop na droging en schilder ogen en een bek.

alternatieven

lesideeën

11 2 11/12

handvaardigheid 12 2 11/12

AVO onderbouw

papier-maché

Het maken van maskers is meestal een successtory. Maskers spreken meteen tot de verbeelding en leerlingen kunnen er heel goed hun energie en creatieve vermogens in kwijt. Lekker knoeien met papier-maché is een andere bijkomstigheid die enthousiasme oproept. De leerlingen maakten zelf een basismasker van kranten, plastic, tape en behanglijm, waarmee ze naar hartelust konden decoreren. Het was de bedoeling ook buiten de gezichtsvorm te werken om het geheel interessanter te maken.

MASKCHÉ Marisa van Dillen

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Mensen dragen een masker om zich te vermommen (iets of iemand anders voor te stellen). In onze cultuur is Carnaval een voorbeeld van een feest waar veel mensen een masker dragen. Vaak uitbundig versierd of iemand anders voorstellend, maar vooral als verhulling van jezelf. In Afrika heeft een masker meestal een magische betekenis: de drager van het masker wil de eigenschappen overnemen die het masker bezit. Je wilt bijvoorbeeld zo sterk worden als een os en daarom draag je een ossenmasker. Maskers, vooral uit Afrika of uit Papoea Nieuw Guinea, worden tegenwoordig ook wel gebruikt als wandversiering vanwege hun prachtig gestileerde vormen met ook een grote decoratieve waarde.

Welke functie van die drie zou jij een masker willen geven?

Probeer die functie in een masker van papier-maché uit te drukken, waarbij je ook buiten de gezichtsvorm moet werken met bijvoorbeeld uitsteeksels. Het moet voor iedereen duidelijk zijn om welke functie het gaat.

KUNST KIJKEN De leerlingen verzamelen plaatjes en zoeken op internet naar maskers met drie verschillende functies: ter vermomming, als middel bij een ritueel en ter decoratie.

papier-maché

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Kies een van de drie functies voor je masker.

Vorm de basis: maak van krantenpapier een stevige prop in de vorm van je masker en doe daar huishoudfolie over. Een andere mogelijkheid is een plastic fles als basis. Scheur stroken krantenpapier, doop een strook in de plaksel en plak deze op de basis, ga door tot er minstens 4 lagen op zitten.

■ Opdracht 2 Maak nu met karton en/of een ander stevig materiaal oren, neus, voorhoofd enz. en plak deze op je basis met stroken krantenpapier die je in de plaksel gedoopt hebt. Laat het masker drogen.

■ Opdracht 3 Verwijder de basisvorm en maak de gaten voor de ogen en de mond, werk de randen en het masker af met stroken wit papier. Laat drogen.

■ Opdracht 4 Beschilder het masker. Je kunt ook versieringen aanbrengen: veertjes, kralen, touw enz.

Marisa van Dillen Keizer Karel College, Amstelveen

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen kunnen zich inleven in drie verschillende soorten maskers: als vermomming, bij een ritueel en als decoratie. Voor hun eigen masker kunnen ze een functie kiezen. Is duidelijk welke functie het masker heeft?

■ De leerlingen kunnen een basis voor een masker maken van papier-maché. Is de basis technisch goed gemaakt en past die op het gezicht?

■ De leerlingen kunnen hun masker ‘aankleden’, beschilderen en decoreren overeenkomstig de functie die ze hebben gekozen.

Ziet het masker er spannend uit volgens de gekozen functie?

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ kranten ▪ behanglijm ▪ schildertape ▪ plastic huishoudfolie ▪ plakkaatverf ▪ scharen ▪ penselen ▪ kwasten ▪ decoratiemateriaal Techniek: ▪ papier-maché ▪ schilderen ▪ decoreren Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ ruimte KG/KB: ▪ plaatjes van maskers uit tijdschriften en van internet

handvaardigheid

AVO onderbouw

13

2 11/12

alternatieven 14

2 11/12

lesideeën

basisschool AVO beroepsonderwijs

AVO middenbouw handvaardigheid GRAFISCHE MASKERS Materiaal en gereedschap: ▪ plastic masker (feestwinkel) ▪ krantenpapier, bedrukt en onbedrukt ▪ behanglijm ▪ verf ▪ penselen ▪ kwasten ▪ stanleymes Techniek: ▪ papier-maché ▪ schilderen ▪ snijden Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ ruimte ▪ vlak ▪ lijn ▪ kleur: zwart, wit en 1 steunkleur Kg/Kb: ▪ afbeeldingen van Japanse maskers

Beeldende probleemstelling en opdrachten In Japan en China worden in het theater maskers gebruikt, die op een gestileerde, grafische manier beschilderd zijn. Ze geven geen menselijke emotie weer, maar meer een abstract idee. De vlakverdeling en het gebruik van lijn zijn de belangrijkste beeldende aspecten, waardoor de maskers grafisch worden. Maak op een plastic masker uit de feestwinkel als basis een masker van papiermaché. Snijd daar na droging ogen uit en beschilder het masker door middel van vlakken en lijnen. Beperk het aantal kleuren dat je gebruikt tot drie: zwart, wit en één steunkleur.

Bedenk vooraf welk idee je wilt uitdrukken.

AVO onderbouw tekenen en schilderen MAG IK ME VOORSTELLEN? Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ contékrijt of kleurpotlood ▪ gekleurd sitspapier of tijdschriftenpagina’s ▪ schaar ▪ lijm Techniek: ▪ tekenen ▪ collage Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ lijn ▪ kleur ▪ vlak Kg/Kb: ▪ PowerPoint van portretten

Beeldende probleemstelling en opdrachten Je zit op een nieuwe school, in een nieuwe klas, met klasgenoten die je helemaal niet kent en je hebt ineens te maken met een heel nieuw systeem. Kortom, je zit in de brugklas en je leven staat op zijn kop. Je zou je graag thuisvoelen, maar hoe pak je dat aan? Daar hebben we iets op bedacht. Teken met contékrijt het portret van de leerling die naast je zit. Kijk goed naar zijn of haar gezicht, de vorm, de verhoudingen en andere kenmerken.

Vraag intussen naar wie hij/zij is, welke interesses hij/zij heeft etc. en verwerk de antwoorden op je vragen in een achtergrond voor het portret dat je uitknipt en daarin plakt.

Maak gebruik van plaatjes uit tijdschriften en maak een fraaie compositie. Vrienden?

diverse materialen

Naar de film in de bioscoop is voor de meeste mensen nog steeds topvermaak en ook op televisie zien veel mensen het liefst films, waarin je lekker weg kunt dromen.

Dat geldt ook voor de leerlingen die de film moesten uitbeelden die ze het beste, het spannendst, het leukst vonden of die de meeste indruk had gemaakt.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Houd je ook zo van films? Bij een film kun je zo lekker wegdromen en ben je even helemaal ergens anders. Ongetwijfeld heb je al heel wat films gezien, maar er is er vast één die de meeste indruk heeft gemaakt of die je het leukst, het spannendst of het beste vond. Probeer een scène uit die film in een ‘kijkkastje’ tot leven te brengen, waarvoor je hout en andere materialen kunt gebruiken.

Filmmagie Miranda Simon

KUNST KIJKEN We hebben met elkaar naar een actiefilm gekeken en opgelet hoeveel verschillende scènes er waren, welke decors er werden gebruikt en hoe het camerastandpunt was: waren er veel close-ups of juist niet?

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen kunnen aan de hand van een actiefilm analyseren hoe de film is opgebouwd in scènes en hoe het camerastandpunt was. Klopt hun analyse?

■ De leerlingen kunnen vooraf schetsontwerpen maken van een karakteristieke scène uit een film die zij willen verbeelden. Daaruit kunnen ze de beste kiezen. Is dat het geval?

■ De leerlingen kunnen de gekozen schets en scène uitwerken in een driedimensionaal ‘kijkkastje’ met hout, verf en andere benodigde materialen, waaruit duidelijk wordt om welke film het gaat. Is de schets ook driedimensionaal herkenbaar als scène uit een bepaalde film?

■ De leerlingen kunnen kleur, structuur en contrasten gebruiken binnen een goede compositie. Is dat gelukt?

■ De leerlingen kunnen een werkboek bijhouden.

Is dat goed uitgevoerd?

handvaardigheid

AVO middenbouw

15

2 11/12

handvaardigheid

AVO middenbouw

diverse materialen

16 2 11/12

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ potlood ▪ gum ▪ hout ▪ zaag ▪ figuurzaag ▪ vijl ▪ schuurpapier ▪ hamer ▪ spijkers ▪ verf ▪ penselen ▪ kwasten ▪ decoratiemateriaal ▪ lijm ▪ naar keuze Techniek: ▪ schetsen ▪ houttechnieken ▪ decoreren Beeldende aspecten: ▪ structuur ▪ compositie ▪ kleur ▪ ruimte KG/KB: ▪ dvd van actiefilm

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 We bekijken een actiefilm en analyseren hoe die in elkaar zit.

■ Opdracht 2 Maak een aantal schetsontwerpen voor een karakteristieke scène uit jouw lievelingsfilm. Kies een scène waardoor iedereen direct herkent om welke film het gaat.

■ Opdracht 3 Werk je beste schets driedimensionaal uit in een ‘kijkkastje’ met hout, verf en andere benodigde materialen. Let daarbij op het gebruik van kleur, structuur, contrasten en zorg voor een goede compositie. Let daarbij ook op de achter- en zijwanden en de vloer en het plafond. Laat die allemaal meespelen in het geheel.

■ Opdracht 4 Maak een werkboek waarin je je schetsen plakt en een beschrijving geeft waarom je die scène hebt gekozen en hoe je die hebt uitgewerkt.

Miranda Simon, Farel College, Amersfoort

basisschool AVO beroepsonderwijs

Basisschool bovenbouw tekenen en schilderen DAAR WIL IK WONEN! Materiaal en gereedschap: ▪ gekleurd tekenpapier ▪ pastelkrijt Techniek: ▪ tekenen Beeldende aspecten: ▪ lijn ▪ vlak ▪ pasteltinten Kg/Kb: ▪ afbeeldingen van stadsgezichten

Beeldende probleemstelling en opdrachten Iedere stad ziet eruit zoals die door de eeuwen heen gegroeid is. Dat is bepaald door de ligging van de stad, de mensen die er woonden, wat die deden en wat die geloofden. Daardoor zie je er woonwijken met lage huizen en flats, winkelstraten en schoolgebouwen, fabrieken, sportvelden, parken en tuinen, gebedshuizen, speeltuinen, bioscopen, theaters en nog veel meer. Er is verkeer van fietsen, auto’s, vrachtwagens, bussen, trams, treinen, boten en vliegtuigen. Er is begroeiing van bomen, struiken en bloemen. Als jij zelf een stad zou mogen ontwerpen, hoe zou je die dan inrichten? Wat zou jij het belangrijkste vinden en welke sfeer zou jouw stad moeten hebben?

Maak daarvan een tekening met pastelkrijt, waarin je jouw droomstad laat zien.

AVO bovenbouw tekenen en schilderen HOLLYWOOD Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ potlood ▪ plakkaatverf ▪ penselen Techniek: ▪ tekenen ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ lijn ▪ vlak ▪ kleur KG/KB: ▪ Popart ▪ Robert Rauschenberg ▪ Roy Liechtenstein ▪ Jasper Johns

Beeldende probleemstelling en opdrachten Films zijn niet uit ons leven weg te denken.

Door films kijken we even in het leven van anderen en kunnen we onze eigen wereld vergeten. En als je film zegt, zeg je in een adem Hollywood. Bij het maken van een film komt nogal wat kijken: een idee, een script, een regisseur, een producent, acteurs en actrices, cameramensen, filmrol, scènes, grimeurs, decors, locaties, filmprijzen, bioscopen en nog veel meer. Om films hangt een hele waas van glitter en glamour en menigeen droomt van een carrière in die filmstad. Probeer de sfeer van Hollywood te vangen in een geschilderde tekening. Maak een schets met potlood en werk die uit in Oost-Indische inkt en plakkaatverf. Ga daarbij zorgvuldig te werk.

alternatieven

lesideeën

17

2 11/12

Willemijn van der Veur

klei

Keramische totems

handvaardigheid 18 2 11/12

AVO onder-, middenbouw

Indianen, Moooi Design, Carnaval, sprookjes en feesten in het algemeen kwamen in deze opdracht ruimhartig samen: de indianen met hun totempalen, Moooi Design met haar gestapelde serviesobjecten, carnaval met haar fantasierijke uitdossingen en praalwagens, sprookjes waarin onwezenlijke figuren een rol spelen en feesten in het algemeen waarvoor je je aan alle kanten oppoetst. Kortom, allerlei voorwerpen werden uitgevoerd in klei, kleurig geglazuurd en rondom een ijzeren staaf gestapeld tot een hedendaagse en groepseigen totempaal, waarin de belangstelling van leerlingen tot uitdrukking kwam.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Iedereen kent de totempalen die Indianen in Noord-Amerika maken. Daaraan kun je een stam herkennen. De indianen hebben er boven elkaar de dingen die belangrijk voor ze zijn in uitgesneden. Totempalen waken over een nederzetting. Wij gaan een eigentijdse groepstotempaal maken die een afspiegeling vormt van jullie klas: wat vinden jullie belangrijk en waarmee houden jullie je bezig. Dat laat je zien in bepaalde voorwerpen. Die maak je van klei, je glazuurt ze en schuift ze als ze klaar zijn om een metalen staaf die de losse onderdelen bij elkaar houdt. Kijk goed naar een mooie verdeling van alle verschillende losse delen. De grootste delen doe je onderaan voor de stabiliteit van de totempaal.

naar keuze middenbouw

klei

handvaardigheid

AVO onder-, middenbouw

19 2 11/12

handvaardigheid 20 2 11/12

AVO onder-, middenbouw

klei

KUNST KIJKEN We kijken naar een PowerPoint over totempalen, sprookjesfiguren, dagelijkse gebruiksvoorwerpen, Moooi Design en absurdistische kunst zoals van Monty Python.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen kunnen na het zien van bovengenoemde PowerPoint een aantal schetsontwerpen maken voor een absurdistisch werkstuk als onderdeel van een groepstotempaal. Is goed nagedacht over samenhang tussen de werkstukken van de verschillende leerlingen?

■ De leerlingen kunnen hun beste schets op een technisch juiste manier uitwerken in klei en glazuur met een gat erin voor de metalen staaf en laten bakken zonder dat het werkstuk breekt.

Is het ontwerp origineel en absurdistisch en is de techniek goed gebruikt?

■ De leerlingen kunnen hun werkstukken op de metalen staaf samenvoegen zodat er een fraaie afspiegeling van de groep ontstaat in de juiste verhoudingen. Is dat gelukt?

LEERINHOUD Thema/onderwerp: ▪ Keramische totem Materiaal en gereedschap: ▪ klei ▪ spatels ▪ mirettes ▪ onderlegger ▪ glazuur ▪ kleioven ▪ metalen staaf Techniek: ▪ boetseren ▪ glazuren Beeldende aspecten: ▪ kleur ▪ ruimte ▪ vorm Kg/Kb: ▪ sprookjesfiguren ▪ totempalen ▪ dagelijkse gebruiksvoorwerpen ▪ Moooi Design ▪ absurdistische kunst zoals van Monty Python

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 We hebben gekeken naar een PowerPoint waarin de alledaagse werkelijkheid vervormt wordt tot een absurdistische wereld. Je hebt ook gekeken naar totempalen die Indianen in Noord-Amerika maken. Wij maken een klassentotempaal van keramiek, waarin iedereen laat zien aan de hand van gebruiksvoorwerpen en sprookjesachtige figuren wat hem/haar interesseert. Maak daarvoor een paar ontwerpschetsen op papier.

■ Opdracht 2 Werk de beste schets uit in klei. Zorg daarbij dat de klei luchtvrij is, zodat het werkstuk in de oven heel blijft. Kijk samen naar de grootte van je werkstuk, zodat de werkstukken bij elkaar passen. Zorg voor een gat in het midden, zodat het werkstuk om de metalen staaf past.

■ Opdracht 3 Glazuur je werkstuk na de eerste bak. Als het opnieuw gebakken is en afgekoeld, schuif je na overleg met elkaar de werkstukken boven elkaar op de metalen staaf.

Willemijn van der Veur, RSG Enkhuizen, Enkhuizen

basisschool AVO beroepsonderwijs

Basisschool bovenbouw handvaardigheid DIERENTOTEMS Materiaal en gereedschap: ▪ kartonnen dozen ▪ stanleymes ▪ schaar ▪ lijm ▪ kosteloos materiaal ▪ verf ▪ kwasten ▪ penselen ▪ materialen met structuur/textuur ▪ latten Techniek: ▪ snijden ▪ verven ▪ lijmen Beeldende aspecten: ▪ structuur ▪ kleur ▪ vorm ▪ textuur Kg/Kb: ▪ afbeeldingen van dieren en totems

Beeldende probleemstelling en opdrachten Zoals Indianen totems maken om karaktertrekken van dieren die ze bewonderen te gebruiken om hun gemeenschap tegen boze geesten te beschermen, zo kunnen wij een totem maken van bijvoorbeeld verschillende dieren die jij heel erg leuk vindt en die jou ook een beetje beschermen met hun specifieke karakter. Denk bijvoorbeeld aan een trouwe hond, een sterke beer etc. Teken zo’n dier op het karton van een doos, verf het en maak met andere materialen een huid die past bij de karaktereigenschappen die jij dat dier geeft.

Maak in een groepje een totem door jullie dieren onder elkaar op twee latten te lijmen.

Basisschool bovenbouw beeldende vorming EEN KOPBEEST VAN PLASTIC Materiaal en gereedschap: ▪ stevig plastic in diverse kleuren ▪ kosteloos materiaal ▪ schaar ▪ lijm Techniek: ▪ naar keuze Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ structuur ▪ kleur Kg/Kb: ▪ maskers uit diverse culturen

Beeldende probleemstelling en opdrachten Op school hebben we een hele verzameling kosteloze materialen, die in de loop der tijd door iedereen meegebracht zijn en gesorteerd.

Dat gaat van lege closetrollen tot afgedankte oude brillen en van lege huishoudflessen tot knijpers. Van een fabriek in de buurt kregen we een paar rollen gekleurd landbouwplastic en de fantasie schoot meteen los: daar konden we kopbeesten van maken. Een kopbeest is een beest met alleen een kop. Bedenk hoe jij jouw kopbeest zou kunnen maken van plastic.

Je mag ieder materiaal dat je daarbij vindt passen gebruiken. Zorg dat het een geheel wordt. Dat kan bijvoorbeeld door alle toegevoegde onderdelen in dezelfde kleur te verven als het plastic. Geef wel wat contrasterende kleuraccenten.

alternatieven

lesideeën

21 2 11/12

kunst beeldend 22 2 11/12

AVO middenbouw midden- en bovenbouw

hout

Echt, dit ben ik!

Marisa van Dillen

Het Kubisme en het Surrealisme vormen de basis van deze opdracht: het abstraheren (Kubisme) of vervreemden (Surrealisme) van een zelfportret - waarbij het in de eerste optie steeds minder realistisch en herkenbaar wordt en waar in de tweede optie elementen worden weggehaald of toegevoegd met een raar of vreemd effect zijn de te kiezen mogelijkheden die moesten worden uitgewerkt in een reliĂŤf van hout.

echt!

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Als je naar jezelf kijkt in de spiegel, zie je onderdelen in je gezicht waar je heel tevreden en minder tevreden over bent. Je kunt natuurlijk een zelfportret maken naar de werkelijkheid, maar het is spannender als je daar iets mee doet: maak een zelfportret in de vorm van een houtreliĂŤf, bijna onherkenbaar zoals de Kubisten deden of er elementen uithalen of aan toevoegen zoals de Surrealisten deden. Bekijk werk uit beide stromingen en kies er een voor jouw portret.

hout

LEERINHOUD Thema/onderwerp: ▪ Kubistisch of Surrealistisch zelfportret Materiaal en gereedschap: ▪ hout ▪ afbeeldingen ▪ verpakkingsmateriaal ▪ draad ▪ metaal etc. ▪ verf ▪ figuurzaag ▪ zaagjes ▪ schuurpapier ▪ kwasten Techniek: ▪ figuurzagen ▪ lijmen Beeldende aspecten: ▪ naar keuze Kg/Kb: ▪ Werk van Kubistische en Surrealistische kunstenaars

KUNST KIJKEN De leerlingen doen onderzoek naar kunstenaars uit de stromingen Kubisme, (zoals Pablo Picasso, Georges Braque, Juan Gris) en Surrealisme (zoals René Magritte, Jean Arp, Frida Kahlo, Salvador Dali, Max Ernst) en maken daar een dummy van als inspiratiebron.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen weten wat de kunststromingen Kubisme en Surrealisme inhouden. Herkennen de leerlingen de werken uit die stromingen als zodanig?

■ De leerlingen kunnen met hulp van elkaar of alleen portretfoto’s maken die de basis kunnen vormen voor hun schetsen en hun houtreliëf. Zijn de foto’s goed gelukt?

■ De leerlingen kunnen op basis van een (zelf)portretfoto een aantal ontwerpschetsen maken in hun dummy, de beste kiezen en op ware grootte uitwerken. Zijn er voldoende schetsen gemaakt en is de schets op ware grootte de beste en ingekleurd?

■ De kleerlingen kunnen hun schets uitwerken in een houtreliëf met tenminste vier lagen, waarbij duidelijk is of het Kubisme of het Surrealisme het uitgangspunt was. Is dat gelukt?

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Maak een aantal foto’s van jezelf of werk met iemand samen. Het moet een portretfoto worden van jezelf. Bedenk hoe je op de foto wilt: met veel emotie of met zo weinig mogelijk expressie. Zittend of staand etc. Het mag een foto van alleen je hoofd en nek zijn, maar ook met schouders en bovenlijf. Print de foto uit en bedenk hoe je die wilt veranderen: op basis van het Kubisme of het Surrealisme.

■ Opdracht 2 Maak een aantal ontwerpschetsen in je dummy met je foto als basis. Kies de beste uit en werk die op ware grootte in kleur uit.

■ Opdracht 3 Werk je ontwerp uit in hout. Maak minstens vier lagen, waardoor er een ruimtelijk effect ontstaat. Voeg eventueel ander materiaal toe zoals afbeeldingen, verpakkingsmateriaal, draad, metaal etc. Schilder of lak het hout.

kunst beeldend

AVO middenbouw

23 2 11/12

alternatieven 24

2 11/12

lesideeën

basisschool AVO beroepsonderwijs

Beroepsonderwijs bovenbouw tekenen en schilderen SNEL PORTRET IN KLEUR Materiaal en gereedschap: ▪ gekleurd papier ▪ acrylverf ▪ penseel ▪ potje water ▪ doekje Techniek: ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ lijn Kg/Kb: ▪ afbeeldingen van portretten

Beeldende probleemstelling en opdrachten Een portret is pas een goed portret als dierbaren het onmiddellijk herkennen en vinden lijken. Dat heeft vooral te maken met de verhoudingen tussen de verschillende onderdelen van het gezicht en de uitdrukking die ontstaat door gebruik van licht en schaduw. De snelste manier om een portret in kleur te schilderen is te werken op een gekleurde ondergrond. Door licht en schaduw met snelle penseelstreken in complementaire kleuren en pasteltinten weer te geven, ontstaat al snel een sprekend portret. Omdat er niet vooraf geschetst wordt, is het van cruciaal belang om goed te kijken naar de verhoudingen in het gezicht. Oefen een aantal keren om die verhoudingen heel goed in je vingers te krijgen.

Basisschool onderbouw tekenen en schilderen ALS IK GA TROUWEN Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ kleurpotlood Technieken: ▪ tekenen Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ vlak ▪ compositie KG/KB: ▪ foto’s van bruidsparen

Beeldende probleemstelling en opdrachten Er is vast een jongen of een meisje waar je helemaal verliefd op bent, maar dat durf je vast niet te zeggen. Alle mensen worden als ze jong of ouder zijn weleens verliefd. Dan ben je op elkaar! Als je heel veel van iemand houdt, wil je daar wel mee trouwen: altijd bij elkaar zijn en blijven en misschien samen kinderen krijgen. Soms zie je bij een kerk of bij het stadhuis een bruidsstoet voorbij komen. Het bruidspaar herken je meteen: de bruid draagt een mooie witte of gekleurde jurk, de bruidegom heeft soms een hoge hoed op. Alle familie en gasten die er bij zijn, zien er ook heel feestelijk gekleed uit en iedereen heeft plezier.

Kun je met kleurpotlood zo’n bruidspaar en bruidsstoet tekenen?

textiele technieken

Schilderen op zijde Primitieve en Primitivistische kunst

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Zogenaamd primitieve volken uit andere werelddelen dan Europa, die in de negentiende eeuw ontdekt werden door ontdekkingsreizigers, maakten prachtig gedecoreerde en gestileerde gebruiksvoorwerpen zoals totems, maskers en beeldjes, waarop kunstenaars als Picasso, Gaugain, Matisse, Modigliani, Kirchner zich inspireerden. Dat is het verschil tussen primitieve en primitivistische kunst. In de getoonde PowerPoint heb je dat kunnen zien. Laat ook jij je inspireren door primitieve of primitivistische kunst door middel van een schildering op zijde. Er moet minimaal één kleurcontrast in zitten en je kiest voor één bepaalde compositie. Lijst je zijdeschildering in in een passe-partout of maak er een kussen van.

Zijdeschilderen is niet de meest voor de handliggende techniek, maar is in feite simpel en geeft een prachtig resultaat.

Laat wat houten raampjes van 30 x 30 cm timmeren waar je de zijde (verkrijgbaar bij de LTC) op kunt spannen. Laat eerst wat oefenen met gutta en zijdeverf (LTC) voordat je een ontwerptekening met potlood laat overnemen op de zijde. De leerlingen waren zo enthousiast dat alle werkstukken – kussentjes (favoriet) of ingelijst in een passe-partout - allemaal mee naar huis gingen.

textiele vormgeving

Inez Tjeerdsma

AVO onderbouw

25

2 11/12

textiele vormgeving 26

2 11/12

AVO onderbouw

textiele technieken

KUNST KIJKEN We keken naar een PowerPointpresentatie over Primitieve en Primitivistische kunst, diverse zijdeschilderingen en hoe de techniek zijdeschilderen werkt.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen weten het verschil tussen Primitieve en Primitivistische kunst. Is dat merkbaar?

■ De leerlingen kunnen een ontwerp tekenen voor zijdeschilderen geïnspireerd op Primitieve of Primitivistische kunst. Op welke van de twee stromingen is het ontwerp gebaseerd?

■ De leerlingen kunnen hun ontwerp overbrengen op zijde en uitwerken in een zijdeschildering. Is dat gelukt?

■ De leerlingen kunnen hun zijdeschildering toepassen in een kussen of in een passe-partout plaatsen, zodat het netjes is afgewerkt. Is het eindresultaat goed en netjes verwerkt in een kussen of in een passe-partout?

LEERINHOUD Thema/onderwerp: ▪ Primitieve en Primitivistische kunst Materiaal en gereedschap: ▪ zijde: foulard 90 cm breed (LTC) ▪ tubetjes gutta (zwart, zilver, goud, LTC) ▪ houten raampjes 30 x 30 cm ▪ punaises ▪ afplaktape ▪ penselen ▪ kwastjes ▪ potje water ▪ effectzout ▪ vulling (LTC) ▪ resten stof (voor de achterkant van het kussen) ▪ naaimachine Techniek: ▪ tekenen ▪ zijdeschilderen Beeldende aspecten: ▪ kleurcontrast ▪ lijn ▪ compositie ▪ vorm Kg/Kb: ▪ PowerPointpresentatie over Primitieve en Primitivistische kunst, zijdeschilderingen en hoe de techniek zijdeschilderen werkt.

Inez Tjeerdsma, Farel College Amersfoort

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Maak een ontwerptekening voor een kussen van 25 x 25 cm, geïnspireerd op Primitieve of Primitivistische kunst. Let op compositie en teken niet te klein (met gutta kun je niet al te fijntjes werken). Het ontwerp moet ingekleurd zijn waarbij een kleurcontrast is gebruikt. Lijst je schildering in in een passepartout of maak er een kussen van.

■ Opdracht 2 Oefen met zijdeschilderen. Wat zijn de mogelijkheden en waar moet je op letten: je kunt de verf uit laten lopen en kleuren mengen. Vlekken kun je weghalen met een schoon kwastje met water. Hoe gebruik je de gutta: niet te dun (anders houdt het de verf niet tegen) maar ook niet te dik. Als je effectzout op de natte verf strooit krijg je een grappig effect.

■ Opdracht 3 Neem het ontwerp over op de zijde. Span de zijde (een lapje van 30 x 30 cm) eerst op een houten raam (ook 30 x 30 cm) met punaises. Leg je ontwerptekening op de tafel en plak deze op de hoeken vast met afplaktape (tegen het verschuiven). Leg nu het raampje zodanig op je tekening dat de zijde plat op je tekening ligt. Teken je ontwerp met potlood over op de zijde.

Let op: potlood kun je niet uitgummen op zijde dus probeer geen fouten te maken. Als je tekening klaar is, draai je het raam om (anders raakt de zijde de tafel en dan kun je niet goed verven). Je ziet nu dat je tekening er in spiegelbeeld op staat. Wil je dit niet, dan moet je het lapje loshalen en opnieuw bevestigen op het raam.

■ Opdracht 4 Neem alle getekende lijnen over met gutta (tubes), hierna laten drogen (een föhn kan helpen bij het drogen als je hem maar niet te dicht op de zijde houdt). Schilder de vlakken nu met zijdeverf en laat alles goed drogen.

■ Opdracht 5 Haal de lapjes zijde van het raam. Als het een kussen wordt, kies en knip dan nog een gewoon lapje (geen zijde!) voor de achterkant. Speld en naai de twee lapjes op elkaar, vul op en naai dicht. Zonder naaimachine kan het kussentje ook met hand genaaid worden. Wil je het lapje inlijsten, snijd dan een passe-partout en plak het er achter met afplaktape.

textiele technieken

Meer suggesties over zijdeschilderen en didactische analyse op blz. 39.

textiele vormgeving

AVO onderbouw

27 2 11/12

alternatieven 28

2 11/12

lesideeën

basisschool AVO beroepsonderwijs

AVO middenbouw beeldende vorming CONTOUREN Materiaal en gereedschap: ▪ potlood ▪ gum ▪ gekleurd papier ▪ pelkarton ▪ zijdevloei ▪ lijm ▪ schaar ▪ stanleymes ▪ snijliniaal ▪ liniaal Techniek: ▪ glas-in-lood van karton Beeldende aspecten: ▪ compositie ▪ reliëf ▪ kleur ▪ vorm en restvorm ▪ licht ▪ transparantie KG/KB: ▪ glas-in-loodramen

Beeldende probleemstelling en opdrachten Als alle kerstverlichting weg is, is het gelijk een kale boel. Maar de winter is nog donker en lang! Maak daarom een gezellig lichtje met drie panelen dat het hele jaar kan blijven staan en gebruik daarvoor de ‘glas-in-lood’techniek.

Begin met de buitenvorm. Deze snijd je uit pelkarton. Zo kun je de grootte van het middenpaneel, waarin het ‘glas-in-lood’ komt, bepalen. Voor de voorkant gebruik je gekleurd papier en zijdevloei en voor de zijpanelen pelkarton en gekleurd papier. Het middenpaneel maak je van dunner karton, omdat dit makkelijker is uit te snijden. Het zijdevloeipapier kan dan eenvoudig in de uitsparing geplakt worden.

Beroepsonderwijs middenbouw textiele vormgeving IN DE MODE Materiaal en gereedschap: ▪ oude kleding ▪ lapjes stof ▪ naaimachine ▪ garens ▪ spelden ▪ naalden ▪ borduurgarens ▪ borduurnaald met punt ▪ decoratiematerialen Techniek: ▪ naaien ▪ borduren Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur Kg/Kb: ▪ modetekeningen

Beeldende probleemstelling en opdrachten Niet iedereen is in staat zich volgens de laatste mode te kleden. Een enkel stuk per seizoen is nog wel haalbaar, maar je hele garderobe vernieuwen is een kostbare zaak. Als je eens kritisch door je klerenkast gaat, ontdek je vast kleding die je zou willen opruimen en kleding die je met een kleine ingreep weer nieuw leven in kunt blazen. Kijk eens goed naar die twee groepen en probeer je voor te stellen wat er gebeurt als je van twee kledingstukken een nieuw stuk maakt. Je kunt er andere mouwen inzetten of een kraag opzetten of afhalen, een pand of tussenstukken aanbrengen. Laat je fantasie de loop en ga aan de slag met naaien en borduren. Jij ontwerpt je eigen mode!

plakkaatverf

onderbouw

tekenen en schilderen

basisschool middenbouw

29

2 11/12

Ingrid Sanders

Een van de leukste dingen van kerstmis is de kerstboom, die in bijna alle huiskamers of tuinen staat en meestal prachtig versierd is.

Kinderen vinden het spannend om mee te helpen bij het optuigen van de boom en daar krijgen ze op school alle mogelijkheden voor.

Hoe hun kerstboom er thuis uitziet kunnen ze kwijt in een tekening.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING In bijna alle huizen of tuinen staat een kerstboom. Die zijn allemaal anders versierd.

Hoe ziet de kerstboom er bij jullie thuis uit?

Zitten er lichtjes in en ballen en slingers? Staat er een piek op? Welke kleur groen heeft hij? Is hij van kunststof of echt met een kluit of met een kruis waar hij op staat? Liggen er cadeautjes onder? Staat er een kerststal? Denk er in gedachten goed over na en schilder jouw kerstboom op een groot vel papier met plakkaatverf.

KUNST KIJKEN Juf heeft gevraagd om eens goed naar de kerstboom thuis te kijken, want iedereen moet in de klas vertellen hoe hun kerstboom thuis er uitziet.

tekenen en schilderen 30

2 11/12

basisschool middenbouw

plakkaatverf

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen kunnen de kerstboom die thuis staat beschrijven, waarmee hij versierd is en die voorstelling schilderen. Zijn alle elementen in de schildering terug te vinden?

■ De leerlingen kunnen de kerstboom direct met verf opzetten, zonder eerst te schetsen met potlood. Is de boom goed verdeeld over het papier?

LEERINHOUD Thema/onderwerp: ▪ Onze kerstboom Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ plakkaatverf ▪ kwasten ▪ penselen ▪ potje water Techniek: ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ lijn ▪ compositie KG/KB: ▪ de kerstboom thuis

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 In bijna alle huizen of tuinen staat een kerstboom. Die zijn allemaal anders versierd.

Hoe ziet de kerstboom er bij jullie thuis uit?

Zitten er lichtjes in en ballen en slingers? Staat er een piek op? Welke kleur groen heeft hij? Is hij van kunststof of echt met een kluit of met een kruis waar hij op staat? Liggen er cadeautjes onder? Staat er een kerststal? Kijk thuis goed en vertel het aan ons.

■ Opdracht 2 Schilder jouw kerstboom op een groot vel papier met plakkaatverf zonder dat je eerst met potlood een schets maakt. Gebruik je hele vel en kijk goed waar je moet beginnen om alles wat je in je hoofd hebt erop te krijgen. Laat de verf eerst drogen, voordat je er een andere kleur naast zet, want dan lopen de kleuren door, tenzij je dat juist wilt. Spoel je kwast eerst uit in een potje water, voordat je aan een nieuwe kleur begint, want dan houd je alle kleuren zuiver.

Ingrid Sanders OBS Jac.P. Thijsse, Renkum

basisschool AVO beroepsonderwijs

Basisschool onderbouw tekenen en schilderen BLOEMEN Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ plakkaatverf ▪ kwasten Techniek: ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ kleur Kg/Kb: ▪ boeket bloemen

Beeldende probleemstelling en opdrachten Het is in de winter heel kaal buiten: er zitten geen bladeren meer aan de bomen en er bloeien ook bijna geen bloemen. Je zou er een beetje triest van kunnen worden. Het duurt nog wel een paar maanden, maar dan wordt het lente en beginnen er weer bloemen en planten te groeien en te bloeien. Het mooist is dat te zien als de bollenvelden in bloei staan: tulpen, narcissen, hyacinten en krokussen in de prachtigste kleuren steken hun kopjes boven de grond. Maar nu doen we het met bloemen in een vaas. Een boeket bloemen versiert bijna de hele kamer en dat staat ook heel vrolijk. Kijk maar eens goed hoe mooi de kleuren van bloemen zijn. Zou je ze kunnen schilderen?

Probeer voor iedere nieuwe kleur een schoongespoelde kwast te gebruiken!

Basisschool onderbouw tekenen en schilderen OVERAL KERSTFEEST Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ zwarte viltstift ▪ gele ecoline ▪ penselen Techniek: ▪ tekenen ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ lijn ▪ vlak KG/KB: ▪ de kerstversieringen thuis ▪ de kerstboom in de klas versieren

Beeldende probleemstelling en opdrachten Het is bijna Kerstmis. Dat kun je thuis en buiten aan heel veel dingen zien: er staan overal mooi versierde kerstbomen, er branden in alle huizen lichtjes en kaarsen en iedereen is druk bezig voor elkaar cadeautjes te kopen. Het is buiten koud en donker en binnen heerlijk warm en gezellig. Vertel eens of en hoe er bij jou thuis kerstfeest wordt gevierd. Krijg je cadeautjes, staat er een kerstboom en misschien een kerststal? Is er een lekker eten en zijn er kerstkransjes bij de thee? Zou je kunnen tekenen hoe Kerstmis gevierd wordt en hoe het er dan uitziet? Wat vind jij het allerleukste aan Kerst? Dat teken je met een zwarte viltstift. Daarna kleur je je tekening in met gele ecoline.

alternatieven

lesideeën

31

2 11/12

beeldende vorming 32

2 11/12

AVO onderbouw

kosteloos materiaal

Poeli-

fina-

rio Henk Janssen

Toon Hermans was een bekend Nederlands cabaretier, zanger, kunstschilder en dichter. Hij wordt met Wim Kan en Wim Sonneveld gerekend tot 'de Grote Drie'. Toon Hermans werd bekend met zijn onemanshow, een voorstelling door één man uitgevoerd (met een paar muzikanten). Hij beschouwde zichzelf als een clown, en dat is waarschijnlijk de juiste typering. Het was pure kolder. Zijn shows waren op geen enkele manier gebonden aan de actualiteit en zelfs zijn eerste op tv uitgezonden show (uit 1958) doet in de 21ste eeuw nog fris en helemaal niet gedateerd aan. Groot succes in het theater had hij met zijn conferences, zijn typetjes en zijn verbluffend gevoel voor woordspelletjes. Eén van die conferences is ‘De ornitholoog’ waarin de poelifinario ter sprake komt. De poelifinario is, net als de kroet, een door de cabaretier bedachte tropische vogelsoort. De cabaretprijs Poelifinario, die elk jaar wordt uitgereikt voor het meest indrukwekkende cabaretprogramma van het seizoen, is naar deze vogel vernoemd.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Iedereen kent Toon Hermans, een van de drie grote cabaretiers van na de oorlog. Een bekende conference is ‘De ornitholoog’, ofwel de vogeldeskundige. Hij bedacht daarin allerlei fantasievogels die helemaal niet bestaan. Een daarvan is de poelifinario, een bontgekleurde, tropische vogel. Omdat niemand die kent, mag jij bedenken hoe die eruit zou kunnen zien. Maak met z’n tweeën van diverse (kosteloze) materialen een kleurrijke, tropische fantasievogel: een poelifinario.

kosteloos materiaal

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ kosteloos materiaal ▪ afvalhout ▪ ijzerdraad ▪ krantenpapier ▪ papierof behangplaksel ▪ crêpetape ▪ ballonnen ▪ afwerkmaterialen naar eigen keuze ▪ verf Techniek: ▪ plakken ▪ zagen ▪ knippen en buigen ▪ verven Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ verhoudingen ▪ kleur ▪ plasticiteit ▪ expressie ▪ textuur KG/KB: ▪ conference ‘De ornitholoog’ van Toon Hermans, YouTube

beeldende vorming

AVO onderbouw

33

2 11/12

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen kunnen in tweetallen van diverse materialen een kleurrijke poelifinario/fantasievogel maken. Is de poelifinario fantasievol, expressief en kleurrijk?

■ De leerlingen weten materialen en gereedschappen juist te gebruiken en de technieken goed toe te passen. Is dat het geval?

■ De leerlingen kunnen vorm, verhoudingen, kleur, plasticiteit, expressie en textuur juist toepassen en het werkstuk netjes afwerken. Is dat zichtbaar?

■ De leerlingen kunnen goed samenwerken (proces en product).

Is dat gelukt?

beeldende vorming

AVO onderbouw

kosteloos materiaal

34 2 11/12

OPDRACHTEN Deze opdracht voer je uit met z’n tweeën, dus moet je goed samenwerken: met elkaar overleggen, besluiten nemen, afspraken maken en taken verdelen. Bij elke stap die je neemt moet je het met elkaar eens zijn.

■ Opdracht 1 Verzamel beeldmateriaal over het thema.

■ Opdracht 2 Maak aan de hand van het verzamelde beeldmateriaal elk minimaal 5 schetsen van een fantasievogel. Vergelijk de verschillende ontwerpen met elkaar en maak hieruit een keuze waaruit duidelijk het door jullie gekozen idee tot uitdrukking komt.

■ Opdracht 3 Maak op basis van de gekozen schets een fantasievogel van verschillende materialen.

Laat de vogel er zo kleurrijk en expressief mogelijk uitzien. Let op een nette afwerking van jullie werkstuk.

Henk Janssen, Sint Maartenscollege, Maastricht

basisschool AVO beroepsonderwijs

AVO onderbouw tekenen en schilderen KAMELEON Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ zijdevloeipapier ▪ verf ▪ kwasten ▪ penselen ▪ potje water ▪ lijm Techniek: ▪ schilderen ▪ collage Beeldende aspecten: ▪ vlak ▪ kleurovergangen ▪ kleurcontrasten ▪ licht ▪ schaduw Kg/Kb: ▪ afbeeldingen van dieren in hun natuurlijke omgeving

Beeldende probleemstelling en opdrachten Dieren hebben vaak heel bijzondere eigenschappen: ze zijn uitstekend gebouwd om te overleven in hun natuurlijke omgeving. Om niet op te vallen en als prooi gebruikt te worden door andere dieren is hun kleur optimaal aangepast aan de omgeving waarin ze leven. Soms is die omgeving zo divers van kleur, dat het dier ook van kleur kan veranderen als dat nodig blijkt. Een goed voorbeeld is de kameleon, die dat als de beste kan. Schilder een natuurlijke omgeving voor een beest naar keuze. Plaats daarin je beest dat er bijna in verdwijnt, ware het niet dat jij het er door reliëf uit laat springen.

Basisschool middenbouw tekenen en schilderen EEN VOGEL Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ potlood ▪ gum ▪ vetkrijt Techniek: ▪ tekenen Beeldende aspecten: ▪ lijn ▪ vlak ▪ beweging KG/KB: ▪ afbeeldingen van vliegende vogels in boeken en op internet

Beeldende probleemstelling en opdrachten Zolang de mens bestaat is hij gefascineerd door vogels: vogels kunnen vliegen zonder dat ze door hun gewicht uit de lucht vallen. Het heeft vele duizenden jaren geduurd voordat de mens bedacht had hoe hij ook in de lucht kon blijven zonder daaruit te vallen: met een luchtballon en sinds de twintigste eeuw met een vliegtuig. Maar zo goed als vogels worden we nooit, want we hebben nog steeds machines nodig om dat voor elkaar te krijgen.

Kijk goed naar beelden van vliegende vogels en probeer die met een potlood te schetsen. Kijk naar de verhouding van hun lijf, hun kop, hun staart en hun vaak enorme vleugels. Kijk naar grote vogels zoals de adelaar en de buizerd en naar kleine vogels. Kleur in met vetkrijt.

alternatieven

lesideeën

35 2 11/12

tekenen en schilderen 36 2 11/12

AVO middenbouw

plakkaatverf

Bijna iedere dag is er wel iemand op school jarig en wordt er getrakteerd. Taarten zijn vaak heel mooi gedecoreerd. In deze opdracht moeten de leerlingen een taart voor een geliefd persoon bedenken, waarin iets specifieks van die persoon verwerkt is.

Taart Sjaak Kooij

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Wie lust er nu geen taart? Als ik zo om me heen kijk en zie wat er doorgaans getrakteerd wordt, denk ik dat iedereen er dol op is. Bijzondere taarten maken is een hele kunst en kost enorm veel tijd en geduld. Het is daarom heel belangrijk om eerst een gaaf ontwerp te maken voordat je daadwerkelijk gaat bakken. Er zijn taarten voor allerlei gelegenheden: zoveel jarig bestaan, zoveel jaar getrouwd, bruidstaarten en nog veel meer.

Verzin een gelegenheid waarvoor of een persoon voor wie jij de ultieme taart gaat maken die uniek is omdat die helemaal gedecoreerd is met kenmerken van die gelegenheid of van die persoon. Je mag schilderen, tekenen en er eventueel een collage van maken.

KUNST KIJKEN We kijken naar een presentatie van feestelijke taarten.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA â– De leerlingen kunnen een taart ontwerpen voor een bijzondere gelegenheid of voor een bijzonder persoon en daarin kenmerken van die gelegenheid of die persoon verwerken. Is dat gelukt? â– De leerlingen kunnen hun ontwerp uitwerken in kleur door middel van tekenen en schilderen en/of een collage. Is de taart aantrekkelijk, origineel en geschikt voor de gelegenheid of de beoogde persoon?

plakkaatverf

tekenen en schilderen

AVO middenbouw

37 2 11/12

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ potlood ▪ viltstift ▪ plakkaatverf ▪ penselen ▪ schaar ▪ lijm Techniek: ▪ tekenen ▪ schilderen ▪ collage Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ vlak ▪ lijn ▪ structuur KG/KB: ▪ presentatie van feestelijke taarten OPDRACHTEN ▪ Opdracht 1 Bedenk een gelegenheid of een persoon waarvoor of voor wie je een heel bijzondere taart gaat ontwerpen, waarin kenmerken van die gelegenheid of die persoon terug te vinden zijn.

■ Opdracht 2 Maak een tekening/schildering/collage van jouw taart en let daarbij op kleurcontrast, structuur, vorm, vlak en lijn. Maak je taart zo aantrekkelijk en origineel, dat je er graag een stuk van zou willen nemen. Gebruik viltstiften en plakkaatverf.

Sjaak Kooij RSG Enkhuizen, Enkhuizen

basisschool AVO beroepsonderwijs

AVO middenbouw tekenen en schilderen EEN LEKKER KOPJE…?

Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ plakkaatverf ▪ penselen Techniek: ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ vlak ▪ kleurcontrast ▪ vorm ▪ perspectief Kg/Kb: ▪ stilleven met onder meer servies

Beeldende probleemstelling en opdrachten Een stilleven schilderen is niet zo makkelijk: je moet heel goed kijken naar de vormen van het voorwerp dat op enige afstand voor je staat, de schaduwen en lijnen die je erin ziet en die allemaal in het juiste perspectief op papier zetten. Nog moeilijker wordt dat, als je direct met verf aan de slag moet. Je bent misschien geneigd je uit te leven in de details die je ziet, maar hier gaat het vooral om de grote vormen en lijnen. Kies uit alle kop en schotels die hier op een rijtje staan er een uit die je gaat schilderen. Kijk goed naar de kleuren en bedenkt dat ook schaduw kleur heeft: je kunt die versterken door in complementaire contrasten te werken. Werk in gestileerde grote vlakken en probeer de essentie te zien.

Basisschool middenbouw beeldende vorming SINT IS WEER IN HET LAND Materiaal en gereedschap: ▪ zwart, goud en gekleurd tekenpapier ▪ kleurpotlood ▪ schaar ▪ prikpen en matje ▪ lijm ▪ plakband Techniek: ▪ tekenen ▪ knippen ▪ prikken Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ open-dicht KG/KB: ▪ prentenboeken over Sinterklaas en Piet

Beeldende probleemstelling en opdrachten Sint en Piet zijn weer in het land op zoek naar kinderen die cadeautjes verdienen. Kijk eens goed naar de prentenboeken over Sinterklaas en Piet en let op hoe die eruit zien. We maken een straat van huizen waar Sinterklaas en Piet cadeautjes door de schoorsteen gooien. Het is nacht. Teken op een A4vel zwart papier een huis met een dak, een schoorsteen, een deur en ramen. Knip de omtrek uit en prik de deur en ramen aan drie kanten uit, zodat je die op de vierde lijn naar buiten kunt vouwen. Versier het huis met gouden lijsten. Knip Sinterklaas en Piet met zakken en cadeautjes uit gekleurd papier en plak die in elkaar met lijm. Teken een gezichtje met kleurpotlood. We plakken de huizen, Sinterklaas en de Pieten op het raam.

alternatieven

lesideeën

38 2 11/12

didactiek 39

2 11/12

didactiek

basisschool AVO beroepsonderwijs

DIDACTISCHE SUGGESTIES VOOR HET BESCHILDEREN VAN ZIJDE Sylvia Bakker

n.a.v. het artikel op blz. 26 t/m 28

Doelen: afwisselende werkvormen, keuzes, vakoverschrijdende opdrachten. Veel onderdelen moeten beoordeelbaar materiaal van leerlingen opleveren.

■ Stap 6.

A. Het maken van het raamwerk kan in een productielijn( handvaardigheid): materialen zijn bekend.., Gereedschappen: maatlat of mal, verstekbakjes(3), kapzagen of handzaken(3), fijn schuurpapier,houtlijm, lijmklemmen.

Leerling 1 meet af en zet een markeerstreepje met potlood.

Leerling 2, 3 en 4 gaan zagen in verstek, leerling 5 gaat schuren, leerling 6 gaat lijmen. Als er meer leerlingen een lijst maken, kunnen er meer leerlingen lijmen of schuren. Met een föhn droogt de lijm sneller, maar dat moet zorgvuldig en niet te dicht op de zijde i.v.m. verbranden. Deze leerlingen kunnen nu verder met de beschrijving van beeld bij de hand (blz. 26 t/m 28).

B. Materiaal: zijde, naaimachines, vulling voor kussen, naalden, garen, scharen, papier. Het maken van een kussen (textiele werkvormen). Misschien is het mogelijk tijdelijk naaimachines te lenen van ouders. De leerlingen oefenen het stikken en aanhechten en afwerken met een papiertje onder het voetje.

Let op de grootte van de steek, want die moet groot zijn en op de snelheid waarmee de leerlingen gaan naaien. De leerlingen knippen de achterkant met dezelfde afmeting als de voorkant en stikken deze op 10 centimeter na dicht met de goede kant op elkaar. Dan draaien ze het werkstuk binnenstebuiten, vullen het kussen en naaien het met de hand of voorzichtig met de machine dicht.

C. Materiaal: zijde, naaimachines, naalden, garen. Het maken van een sjaal. De randen worden afgewerkt met een brede, niet te fijne zigzagsteek op de naaimachine. Laat eerst oefenen op een proefstukje.

■ Stap 1. Klassikaal: het verhaal van de zijderoute (geschiedenis). De route, Marco Polo en de legende dat zijde zou zijn ontdekt toen een rups in de thee van een Chinese prinses viel die er even later een draadje uitviste. De docent laat een kaart zien van de zijderoute en de leerlingen kiezen een land uit (aardrijkskunde). De leerkracht kan een opstel laten maken met als titel: Ik ontdek dit land en ik zie… (schrijven: spelling en grammatica) Handige links: Lesbrief www.kennisnet.nl/po/leerkracht/perdagwijzer/zijderoute/ http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/25098-degeschiedenis-van-de-zijderoute.html http://www.outoftheblue.nl/zijderoute/index.htm# www.museumkennis.nl/lp.rmv/museumkennis/i004189.html

■ Stap 2. De kunst van het weglaten Groepswerk: de klas wordt in vieren verdeeld en elke leerling heeft een blanco A4blaadje. De groepen krijgen de opdracht per groep iets anders te tekenen met grijs potlood: een huis, een wild dier, een koning, een feest. De leerling verplaatst zich in het land van zijn/haar keuze. Zij krijgen hier maar 15 minuten voor om spontaniteit en intuïtie ruimte te geven.

Individueel: alleen de omtrek van de tekening is zichtbaar door alle details weg te laten gummen.

Klassikaal: één leerling per groep laat zijn/haar tekening aan de klas zien en laat de groep de tekening uitleggen. Zo leren de leerlingen welke lijnen minimaal nodig zijn om het beoogde beeld te kunnen herkennen ( primitieve kunst).

■ Stap 3. Klassikaal: de docent kan afbeeldingen van Keith Haring laten zien en de interpretatie met de klas laten bespreken ter illustratie dat er niet veel nodig is om toch veel te kunnen zeggen met beelden.

■ Stap 4. Klassikaal: de werkwijze uit de les van beeld bij de hand (blz. 28/29) wordt besproken.

Individueel: de leerlingen maken een keuze voor een toepassing: een schilderij, een kussen, een sjaal etc. dan volgt een inventarisatie van de keuzes door de docent zodat er genoeg materiaal is en de werkvormen gekozen kunnen worden voor stap 5.

■ Stap 5. Individueel: de leerlingen beschilderen de zijde.

■ Stap 7. Afrondende opdracht Individueel: zoek informatie over het land van de keuze. (aardrijkskunde). Wie wonen er, hoe ziet het eruit en waar ligt het, waar gelooft men in (godsdiensten)?

Individueel: bereid een spreekbeurt voor met als onderwerp: Mijn reis. Je werkstuk van zijde heb je als souvenir gekocht. Nu kun je de groep vertellen waar je bent geweest, waarom je het souvenir heb gekocht, waar het van is gemaakt etc. Vertel ook wat het verhaal achter de afbeelding is die je op de zijde hebt aangebracht.

Klassikaal of in groepen: de spreekbeurten kunnen ook in groepen gehouden worden als er overige ruimten in de school beschikbaar zijn. Per groep wordt er één leerling uitgekozen om die spreekbeurt voor de klas te doen. Om alle leerlingen een spreekbeurt te laten houden kost veel tijd.

Eventueel kunnen de zijden werkstukken in een bazaar worden verkocht aan bijvoorbeeld ouders en medewerkers. Er kan bijvoorbeeld een veiling worden georganiseerd. De opbrengst is voor een goed doel. Ook kunnen de leerlingen dan de inkopen, het arbeidsloon en de opbrengsten verwerken in een rekenopdracht. Het thema kinderarbeid is daarbij te betrekken en daar zou ook de keuze van het goede doel op kunnen worden bepaald.

Sylvia Bakker is auteur van Blij blijven in het onderwijs

beeld bij de hand als methode met leerinhoudspecials, leerinhoudspel, losse lessen en eigen materiaal Van je abonnement op beeld bij de hand digitaal heb je ongetwijfeld veel plezier in je lessen beeldende vorming. Toch kun je de schat aan lessen die je inmiddels hebt nog veel beter benutten dan je nu waarschijnlijk al doet. Maak van beeld bij de hand een eigen methode, die helemaal is toegesneden op jouw behoeften.

Naast de digitale kwartaalbladen geven wij ander materiaal uit, waarmee je in samenhang met de bladen een complete, maar vooral flexibele methode kunt samenstellen.

Leerinhoudspel Ideaal zou zijn als je alle lessen zelf bedenkt, die optimaal geeft en de leerling daarmee enthousiast ondersteunt in zijn beeldende ontwikkeling. Maar de dagelijkse routine werkt meestal anders. Je hebt weinig tijd en grijpt naar lessen die zich in de praktijk bewezen hebben en waarin je dus niet al teveel energie hoeft te steken. Na verloop van tijd gaat dat je toch vervelen en daalt uiteindelijk het niveau van de lessen en je plezier in het vak.

Ben jij en/of je sectie of team toe aan een vakkundige oppepper om weer enthousiast met je leerlingen aan de slag te gaan, doe dan samen het leerinhoudspel. Daarmee wordt je op een speelse manier gedwongen van soms vreemde combinaties een beeldende les te maken, waar je zonder het spel waarschijnlijk nooit opgekomen zou zijn. Dat heeft elders al tot heel wat hilariteit geleid, met als resultaat dat het denken in vaste patronen aardig werd doorbroken. Én van het leerinhoudspel heb je jaar in jaar uit plezier!

Leerinhoudspecials en losse lessen Soms heb je behoefte aan meer kennis omtrent materialen en technieken. Daarop spelen wij in met de leerinhoudspecials, waarin niet alleen alles staat over het betreffende materiaal en de technieken die je daar met leerlingen op verschillende ontwikkelingsniveaus mee kunt doen, maar waarin ook aandacht wordt besteed aan kunstgeschiedenis/kunstbeschouwing in de vorm van veel beeldenpagina’s. Aan iedere special zijn voorbeeldlessen op verschillende niveaus gekoppeld.

De lessen uit beeld bij de hand kun je helemaal naar jouw behoefte printen en ordenen: naar discipline, naar niveau, naar materiaal etc.

Om je collectie te completeren kun je daar losse lessen uit ons archief aan toevoegen. Maar vergeet er vooral niet je eigen materiaal tussen te stoppen: dat maakt jouw methode tot de beste!

Leerinhoudspecials, A4 omvang 42 blz., per stuk nu € 17,50 Het leerinhoudspel is ontwikkeld tijdens de begeleiding van docenten beeldend, die het moeilijk vonden buiten hun paden te treden en bijna altijd dezelfde opdrachten gaven. Daarvoor bleek het leerinhoudspel dé oplossing.

Door het spel met het hele team of met de sectie te spelen, heb je niet alleen leuke middagen, maar ontstaat een schat aan nieuwe, originele lesideeën, waardoor je weer extra enthousiast en gemotiveerd je lessen beeldend gaat geven. Een aanrader voor docenten(teams), die deze vakken heel belangrijk vinden!

Leerinhoudspel nu € 49,50. Met uitgebreide handleiding

Losse lessen per stuk € 5,00, per 5 € 20,00, per 10 € 35,00

beeld bij de hand basisschool met lessen en lesideeën uitsluitend voor de basisschool EEN NIEUWE EDITIE VAN EEN VERTROUWDE UITGAVE:

beeld bij de hand basisschool De vraag naar goede, originele lessen en lesideeën voor de basisschool die aan de kerndoelen voldoen, bleek zo groot, dat we vorig jaar besloten naast de gewone editie voor alle onderwijsniveaus een speciale uitgave te maken voor het primair onderwijs. Even flexibel en praktisch als beeld bij de hand, met dezelfde thema’s, maar met uitsluitend lessen en lesideeën voor de basisschool. In september 2010 verscheen het eerste nummer in een mooie, handige lay-out, met alle artikelen op twee tegenover elkaar liggende pagina’s en met een bovenbalk waarin aangegeven staat om welke discipline en welke technieken of materialen het gaat.

Alle uitgewerkte, in de praktijk getoetste lessen met afbeeldingen van leerlingenwerk zijn geordend naar onderbouw, middenbouw en bovenbouw. De lesideeën staan achterin en zijn op dezelfde manier geordend: in alle roze pagina’s staan de lesideeën voor de onderbouw, in alle turkooizen pagina’s staan de lesideeën voor de middenbouw en in alle gele pagina’s staan de lesideeën voor de bovenbouw.

Een abonnement op beeld bij de hand basisschool kost evenveel als een gewoon abonnement. Kijk daarvoor op de www.beeldbijdehand.nl, waarop je ook twee gratis te downloaden proeflessen vindt.

Om optimaal profijt van het relatief goedkope abonnement te hebben, raden we je aan om als team een nascholingstraining aan te vragen, waarin we ingaan op het maken van jaarplannen voor de beeldende vakken met de kerndoelen als uitgangspunt, de leerinhoud gerelateerd aan het ontwikkelingsniveau van leerlingen, originele lessen maken in teamverband waarin ook vakoverstijgend gewerkt wordt. Doel is leerlingen creatief en probleemoplossend te leren denken, te leren kijken, onderscheiden en interpreteren, verbeelden en creëren en het ontwikkelen van de fijne motoriek.

Voorbeeldpagina’s

NASCHOLINGSTRAININGEN BEELDENDE VAKKEN Behalve makers van beeld bij de hand zijn wij docenten en docentenbegeleiders die in opdracht van de Landelijke Pedagogische Centra langdurig docenten getraind en begeleid hebben bij het ontwikkelen en implementeren van de leerinhoud en nieuwe werkvormen voor de beeldende vakken.

Wij geven trainingen in het kader van de nascholing beeldende vakken, waarbij we het programma toesnijden op de behoeften van de docent, de vaksectie of het schoolteam. Wij geven de trainingen vanaf twee dagdelen met een of twee trainers. Die vinden plaats op aanvraag en op de eigen school. Per dagdeel berekenen wij een prijs vanaf € 450,00 ex. btw en reiskosten voor maximaal 6 deelnemers of € 75,00 per deelnemer bij meer. Trainingen kunnen bekostigd worden uit het nascholingsbudget voor docenten.

Lol in je eigen vak - de reden waarom je dat ooit bent gaan studeren - sneeuwt vaak onder in de dagelijkse lespraktijk. In een tijd van krimpende urenaantallen en dito budgetten kan een frisse kijk op deze vakken een groot verschil maken. Nieuwe input en enthousiasme motiveren je als docent , als vaksectie, als schoolteam en vergroten het plezier in lesgeven omdat je daarvoor nieuwe middelen en vaardigheden ontwikkelt. Wij noemen dat het vergroten van je CREACTIVITEIT. In een door beelden en beeldtaal gedomineerde maatschappij is leren kijken, onderscheiden en interpreteren voor alle leerlingen essentieel. Het ontwikkelen van een eigen beeldtaal waarin ze hun creatieve vermogens kwijt kunnen, is belangrijk voor hun gevoel van eigenwaarde. Want iedereen is creatief en kinderen zijn dat altijd, maar meestal is daarin onbedoeld meer afgeleerd dan ondersteund en ontwikkeld.

In de trainingen gaan docenten zelf en samen aan de slag. Trainingen zijn voornamelijk gericht op: ■ DE LEERINHOUD. Wat moeten de leerlingen kunnen (doelen) met betrekking tot materiaal, gereedschap, technieken, beeldende aspecten en kunstgeschiedenis/-beschouwing? Vaardigheden ontwikkelen en kennis van materialen, technieken, beeldende aspecten en kunstgeschiedenis/-beschouwing (leren kijken) is belangrijk voor creëren en verbeelden zonder dat uren werk verloren gaan omdat het werkstuk bijvoorbeeld door gebrekkige technische vaardigheden in elkaar stort. Dat ontneemt alle motivatie.

■ CREATIEF EN PROBLEEMOPLOSSEND LEREN DENKEN. Door middel van een aansprekende beeldende probleemstelling en een associatieve brainstorm prikkel je leerlingen tot onderzoek en het op een eigen manier beeldend oplossen van het gestelde probleem in samenhang met de eisen die vanuit de leerinhoud gesteld zijn. Leerlingen kunnen daarmee hun eigen beeldtaal ontwikkelen. Creatief en probleemoplossend leren denken is voor alle vakken van belang.

■ ORIGINELE LESSEN, SCHOOL- EN JAARWERKPLANNEN MAKEN. Met de kerndoelen als uitgangspunt een flexibel en veelomvattend schoolwerkplan voor de beeldende vakken maken, onderverdeeld in jaarplannen die aansluiten op het ontwikkelingsniveau van de leerlingen en dat waar mogelijk verhogen door het stellen van beeldende eisen. Lessen maken met behulp van het leerinhoudspel, waardoor je op een leuke manier gedwongen wordt buiten je eigen kaders te denken. Nieuwe lessen maken vanuit bestaand lesmateriaal dat naar het eigen niveau en naar de eigen discipline getrokken wordt.

■ VAKOVERSTIJGEND WERKEN IN SAMENHANG MET ANDERE VAKKEN. Projecten en lessen van andere vakken kunnen uitstekend dienen als uitgangspunt voor beeldende probleemstellingen, waardoor de leerling de samenhang tussen alle vakken leert ervaren.

De opbrengst van deze trainingen voor leerlingen, de vaksectie en de school als geheel is aanzienlijk: ■ Gemotiveerde docenten met een frisse kijk op het (beeldend) vak dat zij geven verhogen de kwaliteit van de lessen en dragen bij aan een hoger niveau en gevoel van eigenwaarde van de leerling.

■ Samenwerken en samen creactief zijn vergroten de onderlinge band binnen een team en daardoor het niveau van de lessen.

■ Weer plezier hebben in je eigen vak met nieuwe middelen en vaardigheden motiveert en verhoogt daardoor het niveau van de school als geheel.

Vraag een training telefonisch aan (020-6755738) of via info@beeldbijdehand.nl met vermelding van je naam, school en telefoonnummer. Dan bellen we je terug voor overleg. We doen een voorstel op maat en maken een offerte op basis van de behoefte van docent, vaksectie en/of schoolteam.

PRIJZEN JAARGANG JAARGANG 39 2011-12 Hieronder vind je de abonnementsprijzen en die van de overige uitgaven van beeld bij de hand voor jaargang 39 en 02, 2011-2012.

■ Privéabonnementen worden uitsluitend geaccepteerd met een privé e-mailadres.

■ E-mailadressen van een school kunnen alleen een schoolabonnement ontvangen!

■ Geef een e-mailadres op waar je zeer regelmatig naar kijkt!

Speciaal voor basisscholen is er een nieuwe uitgave: beeld bij de hand basisschool.

Nieuwe abonnementen kun je aanmelden via www.beeldbijdehand.nl, pagina Abonnementen of via info@beeldbijdehand.nl.

Prijzen beeld bij de hand en beeld bij de hand basisschool ■ Privéabonnement met 1 download per nummer ■ Schoolabonnement per vestiging met 1 tot maximaal 6 downloads per nummer ▪ Kortingsstaffel voor meer dan 2 vestigingen per school en/of meerjarig abonnement op aanvraag ■ Instituuts-/opleidingsabonnement per vestiging met 50 downloads per nummer ▪ meer downloads boven 50 per stuk ▪ Kortingsstaffel voor meer dan 2 vestigingen per instituut en/of meerjarig abonnement op aanvraag ■ Studentenabonnement (met kopie geldige collegekaart 10/11 en/of 11/12)

2011-12 € 57,50 € 82,50 € 425,00 € 5,00 € 42,50

Bij een dubbel abonnement (beeld bij de hand én beeld bij de hand basisschool) geldt een korting van 25% op de tweede uitgave.* Zie hieronder. Mail dat naar info@beeldbijdehand.nl. *Kortingen en eindprijzen bij twee abonnementen (Bbdh + Bbdh basisschool): Privéabonnement met 25% korting = € 41,25 + € 55,00 abonnement 1 Schoolabonnement met 25% korting = € 59,63 + € 79,50 abonnement 1 Instituuts-/opleidingsabonnement met 25% korting = € 296,25 + € 395,00 abonnement 1 Studentenabonnement met 25% korting = € 29,63 + € 39,50 abonnement 1 Onze overige uitgaven via www.beeldbijdehand.nl ■ Losse les uit het archief ▪ 5 losse lessen naar keuze ▪ 10 losse lessen naar keuze ■ Losse digitale nummers ■ Leerinhoudspel ■ Leerinhoudspecials over alle onderdelen van de leerinhoud met vijf daaraan gerelateerde lessen op verschillende niveaus

€ € € €

100,63 144,38 743,75 74,38

€ € € € €

5,00 20,00 35,00 25,00 49,50

€ 19,50

LEVERINGSVOORWAARDEN Illegale verspreiding van nummers van en/of lessen uit beeld bij de hand, beeld bij de hand basisschool en/of van onze andere uitgaven via cd’s, dvd’s of andere media en/of publicatie van nummers, lessen en/of onze andere uitgaven op websites met de mogelijkheid voor buitenstaanders anders dan abonnementhouder(s) om die gratis cq tegen betaling te downloaden en/of alle andere manieren van schending van het copyright, is strikt verboden. Bij constatering sturen wij de verspreider of de eigenaar van de betreffende site een naheffing voor de prijs van tenminste € 25.000,00!

© StellaRuheProducties, Amsterdam 2010

OPZEGGEN De opzegtermijn van een abonnement is twee maanden. Dat wil zeggen dat je ons de beëindiging van een abonnement vóór 1 juli moet laten weten. Zo niet, dan mogen wij er vanuit gaan dat je het abonnement handhaaft. 1 Juli is de peildatum waarop wij bekijken of we met voldoende abonnees de uitgave kunnen voortzetten of niet. Vanaf 2 juli versturen wij de nieuwe rekeningen per e-mail. Deze rekening dient vóór aanvang van het nieuwe schooljaar voldaan te zijn. In verband met de grote vakantie kan dat daarvoor of direct daarna. Bij een tweede betalingsherinnering brengen wij € 15,00 extra administratiekosten in rekening. Na twee herinneringen geven wij de rekening ter incasso uit handen aan derden. De kosten daarvan zijn voor rekening van de abonnementhouder. Betaal dus op tijd!

De volgende

beeld bij de hand verschijnt in maart 2012 Thema: LAND In juni 2012 verschijnt Thema: VRIJ In september 2012 verschijnt Thema: KLEURRIJK In december 2012 verschijnt Thema: VERBEELDING AUTEURS Wij zijn altijd op zoek naar docenten/auteurs die originele lessen beeldende vorming, tekenen, textiele vormgeving, handvaardigheid, CKV en kunst geven. Wij bieden je graag een platform om jouw werk bekend te maken en je collega’s te inspireren. Heb je toevallig leuke lessen die binnen een van bovenstaande thema’s passen, stuur dan een mailtje naar info@beeldbijdehand.nl met een goede digitale afbeelding van een werkstuk uit de les die je zou willen publiceren en je ontvangt per omgaande de schrijfwijzer. Je mag ons ook meteen je tekst (volgens de indeling die wij gebruiken) en 6 tot 8 scherpe digitale beelden (300 dpi) van werkstukken mailen. Wij zien jouw bijdrage met spanning tegemoet. Na publicatie krijg je als vergoeding drie losse lessen van onze site www.beeldbijdehand.nl.

Wij behouden ons echter wel het recht voor artikelen te weigeren, in te korten, aan te passen of in een ander nummer te plaatsen dan het eerst verschijnende.