COVER STORY
FLOATING MARKET DUMNOEN SADUAK @RATCHABURI
้
วิถีแห่งสายนำ� ดำ�เนินสะดวก
ตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวก ตลาดน้ำ�ที่เกิดขึ้นแห่ง แรกที่คลองดำ�เนินสะดวกไล่เลี่ยกับการขุดคลองเมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๙ คือ ตลาดน้ำ�ปากคลองราชบุรี หรือที่ชาวบ้าน เรียกกันทั่วไปว่า ตลาดนัดปากคลองราชบุรี ตลาดแดง ศาลาแดง และตลาดนัดหลักแปดเพราะตั้งอยู่ในบริเวณที่ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่าง บุนนาค) ได้ ให้ปลูกศาลาไม้จริงห้าห้อง หลังคามุง ด้วยกระเบื้องสีแดงเพื่อใช้เป็นที่พักคนงานขุดคลองและใช้ เป็นที่พักของผู้คนเดินทางผ่านคลองดำ�เนินสะดวก ซึ่ง เป็นบริเวณที่ผู้คนตั้งถิ่นฐานอยู่อาศัยมากกว่าบริเวณ อื่น ต่อมาตลาดน้ำ�แห่งนี้ได้กลายเป็นตลาดน้ำ�สำ�คัญแห่ง หนึ่งคู่กับตลาดน้ำ�ปากคลองหรือที่เรียกกันทั่วไปว่า ที่ตั้ง อยู่ปากคลองใกล้แม่น้ำ�แม่กลอง ที่มีมาก่อนการขุดคลอง ดำ�เนินสะดวก ใน พ.ศ.๒๕๐๐ ปากคลองราชบุรีหรือปาก คลองลัดพลีไปตามคลองดำ�เนินสะดวกที่ชาวบ้านทั่วไป เรียกง่าคลองใหญ่ ไปจนถึงบริเวณหน้าโรงภาพยนตร์ ดำ�เนินสะดวกเธียเตอร์ เป็นที่เล่ากันว่าในวันนัดท้องน้ำ�จะ คลาคล่ำ�ไปด้วยเรือสินค้า ทั้งเรือสำ�ปั้น เรือแปะ เรือมาด และเรืออื่นๆ จอดค้าขายเรียงรายกันยาวนับเป็นกิโลเมตร หลังจากเกิดตลาดน้ำ�ปากคลองลัดราชบุรีหรือปากคลอง ลัดพลีแล้ว ตลาดสายน้ำ�คลอดำ�เนินสะดวกก็ได้เกิดตาม มาอีกหลายแห่งควบคู่ไปกับการเกิดชุมชนใหม่ที่เป็นผลมา จากการเข้ามาตั้งถิ่นฐานอยู่อาศัยมากขึ้นตามลำ�ดับในช่วง พ.ศ.๒๕๐๐ เป็นต้นมาตลอดคลองดำ�เนินสะดวกมีตลาดนัด ใหญ่ๆอย่างน้อย ๓ จุดด้วยกัน ได้แก่ ตลาดน้ำ�ปากคลอง ลัดพลีที่กล่าวมาแล้ว ตลาดน้ำ�ที่ปากคลองโพหักหรือคลอง บัวงาน บริเวณหลักห้า ตำ�บลหลักห้า ตำ�บลดอนไผ่ และอีก แห่งหนึ่งที่ปากคลองศรีสุราษฎร์ ตำ�บลหลักหก ตลาดทั้ง สองแห่งนี้เป็นตลาดขนาดเล็ก มีพ่อค้าแม่ค้านำ�สินค้ามาขาย จำ�นวนน้อยกว่าตลาดน้ำ�ปากคลองลัดพลีมาก ส่วนใหญ่ เป็นพ่อค้าที่ไม่ประสงค์จะไปค้าขายไกลถึงตลาดน้ำ�ปากคลอง ลัดพลี นอกจากนี้แล้วยังมีตลาดน้ำ�เล็กๆ อีกเป็นจำ�นวน มากที่ตั้งกระจัดกระจายกันไปตามชุมชนต่างๆ รวมทั้งตลาด น้ำ�คลองต้นเข็มอันเป็นที่ตั้งตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวกที่เป็นรู้จัก กันทั่วโลกในปัจจุบันตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวก เป็นสถานที่ท่อง เที่ยวที่มีชื่อเสียงมากของราชบุรี เปิดตัวสู่สายตาชาวโลกใน
‘‘
ที่มาของชื่อคลองได้รับ พระราชทานจากรัชกาลที่ 5 ในอดีต ตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวกเป็นศูนย์รวม ในการค้าขาย พืชผักและผลไม้ตาม ฤดูกาลจากเรือกสวนไร่นาของ เกษตรกรในย่านนั้น แต่ปัจจุบันตลาด น้ำ�ดำ�เนินสะดวกเป็นกึ่งตลาดบก ตลาดน้ำ�คือ มีของขายทั้งบนบกและ ในเรือ มาเที่ยวที่ตลาดนี้ ไม่ต้องกลัว ว่าจะร้อน เพราะมีทางเดินที่มีหลังคา ตลอดสองฝั่งของตลาด จึงทำ�ให้ เดิน เที่ยวชมตลาดได้อย่างสบายๆ คลองนี้เป็นคลองที่คนใน จ. ราชบุรี จ.สมุทรสาคร และ จ.สมุทรสงคราม ไปมาหาสู่กัน มีความหมาย ตรงกับ ชื่อ “ดำ�เนินสะดวก” คือ การเดินทาง สะดวก
‘‘
COVER STORY
ฐานะแหล่ง ท่องเที่ยวครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. 2510 ในภาพของ ตลาดลอยน้ำ�ที่คราคร่ำ�ไปด้วยเรือพายลำ�ย่อมบรรทุกสิน ค้าที่ี จำ�เป็น ต่อการครองชีพ พ่อค้าแม่ค้าสวมเสื้อผ้าโทน สีเข้มแบบชาวสวน ใส่หมวกงอบใบลาน พายเรือเร่ขายแลก เปลี่ยนสินค้า ในยามที่เส้นทางคมนาคมทางน้ำ�เป็นหัวใจหลัก ปัจจุบันได้มีนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทย และชาวต่าง ประเทศเข้า มา เที่ยวชมวิถีชีวิต และการค้าขายในตลาดน้ำ�แห่งแห่งนี้เป็น จำ�นวนมาก ตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวกเป็นตลาดเก่าแก่นับร้อย ปี ซึ่งให้ขุดคลองดำ�เนินสะดวกระยะทางกว่า ๓๒กิโลเมตร เชื่อมแม่น้ำ�แม่กลองที่บางนกแขวกกับแม่น้ำ�ท่าจีนที่ประตูน้ำ� บางยาง และมีคลองซอยเล็กๆมากมาย ทำ�ให้ชาวบ้านใน ราชบุรี สมุทรสงคราม และสมุทรสาคร สามารถติดต่อกัน
ทางน้ำ�ได้สะดวก ขึ้นตามพระราชดำ�ริของสมเด็พระจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว ด้วยทรงเห็นว่าการคมนาคม ในท้องถิ่นนี้ไม่มี ถนนที่เชื่อมกับอำ�เภออื่นๆ ส่วนมากใช้เรือเป็นพาหนะ โดยคลองนี้จะ เชื่อมแม่น้ำ�ท่าจีน และแม่น้ำ�แม่กลอง เข้าไว้ ด้วยกัน ใช้เวลาขุดประมาณ 2 ปี ที่มาของชื่อคลองได้รับ พระราชทานจากรัชกาลที่ 5 ในอดีตตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวก เป็นศูนย์รวมในการค้าขาย พืชผักและผลไม้ตามฤดูกาลจาก เรือกสวนไร่นาของ เกษตรกรในย่านนั้น แต่ปัจจุบันตลาด น้ำ�ดำ�เนินสะดวกเป็นกึ่งตลาดบกตลาดน้ำ� คือ มีของขาย ทั้งบนบกและในเรือ มา เที่ยวที่ตลาดนี้ ไม่ต้องกลัวว่าจะ ร้อน เพราะมีทางเดินที่มีหลังคาตลอดสองฝั่งของตลาด จึง ทำ�ให้เดินเที่ยวชม ตลาดได้ อย่างสบายๆ คลองนี้เป็นคลอง
ที่คนใน จ. ราชบุรี จ.สมุทรสาคร และ จ.สมุทรสงคราม ไปมาหาสู่กัน มีความหมาย ตรงกับชื่อ “ดำ�เนินสะดวก” คือ การเดินทางสะดวก แม้ทุกวันนี้ จุดประสงค์เริ่มแรกจะ เปลี่ยนแปลงไป แต่ก็ยังมี พ่อค้าแม่ค้า และนักท่องเที่ยว เดิน ทางไปอย่างล้นหลาม เป็นที่นัดของเรือร้อยๆลำ�เพื่อชุมนุม ขายสินค้าการเกษตร และสินค้าหัตถกรรมพื้นเมืองตลอด จนร้านขายของ ที่รับจากโรงงานในกรุงเทพหรือจากต่าง จังหวัดทั่วประเทศ สำ�หรับ นักท่องเที่ยวชาวต่างประเทศ แล้วคลองที่เต็มไป ด้วยสินค้าทุกชนิดที่เขาตื่นตาตื่นราคา เป็นสิ่งมหัศจรรย์อย่างหนึ่งที่ที่เดียวตลาดน้ำ�จะเริ่มคึกคัก ตั้งแต่ 6.00น.ไป จนถึงประมาณ 11.00น. นอกจากเขาจะได้ ชมตลาดน้ำ�แล้วชีวิตสองฝั่งคลองของชาวไทยชนบทยังเป็น
COVER STORY
COVER STORY
ภาพที่ น่ามองอย่างมากสลับกับเรือกสวนและไร่นาของชาว บ้านส่วนใหญ่ของพื้นที่ แถบนี้ต่างจากภาพที่เขาคุ้นตาตาม เมืองใหญ่ๆ ไปลิบลับ ตั้งแต่มีการขุดคลองดำ�เนินสะดวก และสามารถแบ่งเขตชุมชนออกเป็นสองส่วนคือ ย่านตลาด ซึ่งเรียกว่าเป็นชุมชนเมืองและย่านที่เป็นเขตทำ�การเกษตรที่ อยู่รอบๆ เขตชุมชนโดยที่สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติที่ เป็นที่ราบลุ่มมีคลองต่างๆ หลายคลอง จึงทำ�ให้วิถีชีวิตใน ชุมชนผูกพันอยู่กับน้ำ�ทั้งด้านการค้าและการเกษตร ตลาด น้ำ�ก็ถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตในชุมชนแห่งนี้ เนื่องจาก
เป็นที่ที่ชาวสวนและชาวตลาดทำ�การค้าขายและแลกเปลี่ยน สินค้ากัน เมื่อประมาณปี พ.ศ.2514 เริ่มมีนักท่องเที่ยวทั้ง ชาวไทยและชาวต่างประเทศเดินทางไปชมภาพวิถีชีวิตของ ชุมชนแห่งนี้ ตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวกมีการเปลี่ยนแปลงรูป แบบชุมชนและบทบาทของตลาดน้ำ�ในแต่ละช่วงเวลา รูปแบบ ชุมชนน้ำ�เป็นรูปลักษณ์อันโดดเด่นของชุมชนดำ�เนินสะดวก โดยมีลักษณะเป็นชุมชนชาวสวนที่มีการพึ่งพาแหล่งน้ำ�ใน ทุกๆด้าน ตั้งแต่การตั้งถิ่นฐาน การเพาะปลูก การอุปโภค บริโภค การคมนาคมขนส่ง และการประกอบกิจกรรมต่างๆ
ทางน้ำ� โดยมีย่านการค้าริมน้ำ�และตลาดน้ำ�เป็นศูนย์รวมหลัก ของชุมชน จุดเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นภายหลังการคมนาคมและ ธุรกิจของชุมชนเข้ามามีบทบาท จึงทำ�ให้ระบบถนนเข้ามา มีอิทธิพลแทนโครงข่ายทางน้ำ� และส่งผลกระทบต่อชุมชน โดยรวม รูปแบบชุมชนเปลี่ยนแปลงไป เกิดการเคลื่อนย้าย ศูนย์กลางชุมชนจากย่านการค้าริมน้ำ�มาริมถนน ประการ ที่สองตลาดน้ำ�ลดบทบาทความเป็นศูนย์กลางการค้าให้กับ ชุมชนลง และปรับสภาพตลาดน้ำ�ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยว ตาม กระแสวัฒนธรรมการท่องเที่ยว ซึ่งมีอิทธิพลอย่างมาก
ต่อรูปแบบกิจกรรมของตลาดน้ำ�ในปัจจุบัน ประการที่สาม กิจกรรมและวิถีชีวิตดั้งเดิมถูกปรับเปลี่ยนไป ส่วนหนึ่งยังคง เป็นธุรกิจเพื่อชุมชน แต่อีกส่วนหนึ่งกลายเป็นธุรกิจเพื่อการ ท่องเที่ยว ทำ�ให้ความสัมพันธ์ของชุมชนกับตลาดน้ำ�มีการ พึ่งพากันน้อยลง ซึ่งเป็นภาวะเดียวกันกับที่วัฒนธรรมท้อง ถิ่นภายในสังคมตลาดน้ำ�กำ�ลัง ถูกครอบงำ�ด้วยวัฒนธรรม ท่องเที่ยว จึงยิ่งเป็นผล ทำ�ให้เกิดความสูญเสียเอกลักษณ์ ท้องถิ่น ของชุมชนน้ำ�ดำ�เนินสะดวกไป
COVER STORY
COVER STORY
หลังจากขุดคลองดำ�เนินสะดวกเสร็จได้มีการ อพยพของเชื้อชาติต่างๆ เข้ามาทำ�มาหากินที่สำ�คัญ ได้แก่ ชาวไทย ชาวจีน ชาวไตทรงดำ� และมอญ ชนชาติ ต่างๆที่อพยพเจ้ามาอาศัยริมคลองดำ�เนินสะดวกได้นำ�เอา วัฒนธรรมของแต่ละเชื้อชาติใช้ในการดำ�เนินชีวิต พร้อมทั้ง ปรับเปลี่ยนประยุกต์ตามสภาพสังคมวิถีชีวิตริมคลอง การ อพยพเข้าทำ�กินในบริเวณริมคลองดังกล่าวมีผลให้เกิดการ เกิดตลาดน้ำ�ขึ้นในที่สุด
มรดกทางวัฒนธรรมพื้นบ้านริมคลองดำ�เนินสะดวกทั้งที่ เป็นวัตถุและไม่ใช่วัตถุ ประกอบด้วย เสื้อผ้าการแต่งกาย ของชนชาติจีน ไตทรงดำ�และมอญ เครื่องประดับของ ชนชาติจีน ไตทรงดำ� และมอญ พาหนะในการขนส่งในแต่ละ ยุคแต่ละสมัย ประติมากรรมหินสลักแบ่งเขตหลัก เสาหงษ์ ของชนชาติมอญ สถาปัตยกรรมของแต่ละเชื้อชาติศาสนา สถาปัตยกรรมริมน้ำ� ประเพณี พิธีกรรม ความเชื่อ เกี่ยว กับการเกิด การมงคลสมรส การทำ�ศพ การเก็บศพไร้ญาติ
ศาลเจ้า การไหว้เจ้าและการไหว้ในเทศกาลต่างๆตลอดทั้ง ปีของชนชาติจีน ประเพณี พิธีกรรม ความเชื่อ ในการเสน เรือน การแปงขวัญ การข่มขวง การกินหลอง การทำ�ศพ ของชนชาติไตทรงดำ� และ ประเพณี พิธีกรรม ความเชื่อ ใน การทำ�บุญวันสำ�คัญๆต่างๆ ความเชื่อเกี่ยวกับการปลูก เรือน ผีเรือน การเกิด การบวช การสมรส การตาย และ การเลี้ยงผี การนับถือผี การรำ�ผี ของชาวมอญ
ระบบนิเวศ ทางวัฒนธรรมที่มีต่อวิถีชีวิตและวิถีผลิตของ ชุมชนริคลองดำ�เนินสะดวกได้แก่วิถีการผลิตเกษตรกรรม วิถีการค้าชุมชนริมน้ำ� วิถีการรับจ้างแรงงานชุมชนริมน้ำ� วิถีการบริโภค วิถีการคมนาคม วิถีชีวิตริมน้ำ�กับประเพณี และความเชื่อ วิถีชีวิตนันทนาการ วิถีชีวิตกับศาสนา และวิถี ชีวิตกับสถาปัตยกรรมริมน้ำ�
COVER STORY
COVER STORY ในแต่ละปียังมีนักท่องเที่ยวชาวต่างชาติอีกจำ�นวนมากที่มา สัมผัสบรรยากาศของตลาดลอยน้ำ�แห่งนี้ ดังนั้นหากใครยัง ไม่เคยไป ที่นี่ก็น่าสนใจอยู่มิใช่น้อย นอกจากน้ำ�ตาลสดแล้ว ที่สวนบังเละยังมีร้าน ค้าขายของที่ระลึกด้วย เดินมองไปรอบ ๆ ของแต่ละอย่าง ล้วนน่าจับจองเป็นเจ้าของทั้งสิ้น และของหลายอย่างก็มา จากการรีไซเคิล ไม่ว่าจะเป็นรูปแกะสลักที่เกิดจากการนำ� กระดูกปลาบดมาผสมใส่เบ้าหลอมรวมกันจนเป็นงานศิลปะ อย่างหนึ่ง หรือโมเดลรถ และหุ่นยนต์ ที่ทำ�มาจากเศษชิ้น ส่วนรถมอเตอร์ไซค์ประกอบกันเข้าจนเป็นงานที่มีคุณค่า สามารถนำ�มาประดับตกแต่งบ้านได้อย่างสวยงาม ในราคา เป็นกันเองที่ไม่ทำ�ลายกระเป๋านักท่องเที่ยว หลังจากแวะชิมน้ำ�ตาลสดที่สวนบังเละ ก็นั่งเรือกลับ จึงได้ชมบรรยากาศของตลาดน้ำ�ยามสายอีกครั้ง นับว่าการ เดินทางครั้งนี้ช่วยเปิดโลกทัศน์ให้กว้างขึ้น ถือได้ว่าการท่อง เที่ยวเป็นการเติมพลังให้กับชีวิต และเป็นการสร้างกำ�ลังใจได้ อีกทางหนึ่ง รวมทั้งได้ประสบการณ์ที่หาซื้อไม่ได้ตามร้านค้า หรือห้างสรรพสินค้าทั่วไป
‘‘
สวนทำ�น้ำ�ตาลบังเละ โรง ทำ�น้ำ�ตาลมะพร้าวชาวตลาดน้ำ� ดำ�เนินสะดวก ที่เป็นจุดพักผ่อนจุด หนึ่ง ซึ่งสวนแห่งนี้มีน้ำ�ตาลสด เย็น ชื่นใจให้ นักท่องเที่ยวได้รับประทาน ฟรีแบบไม่จำ�กัดปริมาณ ลิ้มรสความ หอมหวาน เย็นสดชื่นของน้ำ�ตาลสด หลังจากได้สัมผัสรสชาติของน้ำ�ตาล สดท่ามกลางอากาศที่เริ่มร้อนอบอ้าว เช่นนี้ ทำ�ให้รู้สึกกระปรี้กระเปร่ามี เรี่ยวแรงขึ้นมาทันที
สวนทำ�น้ำ�ตาลบังเละ โรงทำ�น้ำ�ตาลมะพร้าวชาว ตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวก ที่เป็นจุดพักผ่อนจุดหนึ่ง ซึ่งสวน แห่งนี้มีน้ำ�ตาลสด เย็นชื่นใจให้ นักท่องเที่ยวได้รับประทาน ฟรีแบบไม่จำ�กัดปริมาณ ลิ้มรสความหอมหวาน เย็นสดชื่น ของน้ำ�ตาลสด หลังจากได้สัมผัสรสชาติของน้ำ�ตาล สดท่ามกลางอากาศที่เริ่มร้อนอบอ้าวเช่นนี้ ทำ�ให้รู้สึก กระปรี้กระเปร่ามีเรี่ยวแรงขึ้นมาทันที เรื่องชื่อเสียงสวนทำ�น้ำ�ตาลบังเละนั้นไม่ธรรมดา ทราบมาว่าทางพระราชวังดุสิตยังเคยได้ขอความอนุเคราะห์ จากสวนน้ำ�ตาลบังเละ ให้จัดการต้อนรับและอำ�นวยความ สะดวกในด้านต่าง ๆ แก่ พระสหายชาวต่างชาติของสมเด็จ พระบรมโอรสาธิราชสยามมกุฏราชกุมาร ในโอกาสที่พระ สหายมาเยือนประเทศไทยในช่วงปลายเดือนเมษายนที่ผ่าน มา ซึ่งพระสหายก็ได้รับความประทับใจเป็นอย่างมาก และ
หากใครที่อยากจะท่องเที่ยวแต่ไม่มีเวลาพอ อยาก จะแนะนำ�ให้ลองไปตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวก มันไม่น่าเบื่ออย่าง ที่นักท่องเที่ยววัยรุ่นหลายคนเข้าใจ แต่เป็นสถานที่ที่น่า ค้นหา เพราะเมื่อไปถึงจะสัมผัสได้ถึงความเป็นกันเองของ ผู้คน และความสงบเยือกเย็นของสายน้ำ�แห่งชีวิตสายนี้
‘‘
COVER STORY
กิจกรรมเมื่อมาเที่ยวตลาดน้ำ�ดำ�เนิน 1. เดินชมตลาดน้ำ� เลือกซื้อ เลือกชิม อาหารและสิ้นค้าต่างที่พ่อค้าแม่ค้า พายเรือมาขาย หากเดินบนบกก็จะได้ชมสินค้าอย่างหนึ่ง จะได้เลือกซื้อสินค้าในคลองได้ง่ายขึ้น สินค้าที่นำ�มาขายส่วนมากจะ เป็นผลไม้ เช่น กล้วย ส้มโอ ชมพู่ ลำ�ไย มะม่วง ฯลฯ สนนราคาก็ไม่แพง เพราะมาจากชาวสวนโดยตรง ของกินมี ก๋วยเตี๋ยวเรือ ซึ่งมีให้ เลือกหลายเจ้า นอกจากนี้ก็ยังมีสินค้าหัตถกรรมพื้นเมืองจำ�หน่ายด้วย เช่น ผ้าพันคอ เสื้อผ้าสำ�เร็จรูปผ้าไหม หมวกงอบ ใบลาน เป็นต้น และยังจะได้ชมเรือกนาไร่สวนของชาวบ้านแถบนี้อีกด้วย 2.นั่งเรือชมบรรยากาศ หรือจะเลือกชิมอาหารกันบนเรือ นอกจากเดินเที่ยวชมกันบนบกแล้ว นักท่องเที่ยวยังสามารถนั่งเรือชมตลาดน้ำ�ได้ สามารถติดต่อเรือได้ตลอด สองฝั่งทาง เข้าตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวก ซึ่งที่ท่าเรือจะมีบริการที่จอดรถให้พร้อม ราคาเรือเหมาลำ�ละ 600 บาท นั่งได้ 6-8 คน ใช้เวลา ประมาณ 45 นาที ตลาดน้ำ�ดำ�เนินสะดวก - เปิดทุกวัน เวลา 07.00-12.00 น. - เรือพาย 400 บาท/8 คน - เรือหางยาว 600บาท/8 คน