1
O VERBO En galego hai tres conxugacións: -AR/ -ER (pór)/-IR. A conxugación ten tres modos: -Indicativo: modo da realidade. Ten os seguintes tempos: presente, pretérito, futuro, copretérito, antepretérito e pospretérito. -Subxuntivo: modo da posibilidade. Ten os seguintes tempos: presente, pretérito e futuro. -Imperativo: expresa unha orde. Só ten presente. A primeira e segunda persoa do plural do pretérito de subxuntivo son esdrúxulas. Ningunha outra forma verbal en galego é esdrúxula. Nunca se pode empregar unha forma verbal composta co verbo HABER aínda que poida haber perífrases verbais con este verbo. Nos verbos regulares o SUBXUNTIVO FUTURO e o INFINITIVO PERSOAL son idénticos. O IMPERATIVO só ten dúas persoas: a segunda e a quinta agás o verbo HABER que non ten imperativo e o IR que ten unha cuarta persoa (vamos). Os verbos rematados no infinitivo en –CER (agás facer e derivados) e –CIR (agás dicir e derivados) son regulares. A característica modo-temporal do antepretérito é -ra- e a do pretérito de subxuntivo é -se- polo que nunca deben empregarse unha pola outra. Os verbos acabados en -aer, -oer, -oír, aír e -uír levan diérese na cuarta e quinta persoa do copretérito para evitar a concorrencia coas mesmas persoas do presente de subxuntivo. Hai algúns verbos que teñen alternancia vocálica no radical e son considerados por isto como verbos semiregulares aínda que condicionan ao presente de subxuntivo e ao imperativo: -e- por -i- nas formas rizotónicas do presente de indicativo: mido, mides, mide, medimos, medides, miden. ADHERIR, ADVERTIR, AGREDIR, CONCERNIR, CONFERIR, COMPETIR, DIFERIR, DISCERNIR, DIVERTIR, DIXERIR, ESPELIR, ESPIR, INFERIR, INSERIR, INVESTIR, INXERIR, MEDIR, PEDIR, PREFERIR, PROFERIR, REFERIR, REFLECTIR, REPETIR, REVESTIR, TRANSGREDIR, TRASFERIR, VESTIR… -e- por -i- na primeira persoa do presente de indicativo e por -ε- na segunda terceira e sexta persoa: sirvo, sεrves, sεrve, servimos, servides, sεrven. FERIR, SEGUIR, MENTIR, SENTIR e SERVIR. -u- por -с- na segunda, terceira e sexta persoas do presente de indicativo: durmo,dсrmes,dсrme, durmimos, durmides,dсrmen:ACUDIR, BULIR, CONSUMIR, CUBRIR, CUSPIR, CUMPRIR*, DESCIBRIR, DESLUCIR, ENCUBRIR, ENTRELUCIR, ENSUMIR, FUNDIR*, FUXIR, LUCIR, MULIR, MUXIR*, PULIR, REBULIR, RECUBRIR, RELUCIR, RUXIR, SACUDIR, SUBIR, SUFRIR, SUMIR, TRANSLUCIR, TREMELUCIR, ULIR, XURDIR E XUNGUIR. VERBO Cumprir* Fundir* Muxir*
ALTERNANCIA ser mester render quitar o leite
SEN ALTERNANCIA rematar un prazo derreter son das vacas
Hai un infinitivo persoal ou conxugado que é atemporal e amodal polo que nunca pode ir nas oracións simples nin nas principais das subordinadas. O seu uso sempre está condicionado ao verbo da proposición principal. Úsase: -Cando o suxeito da proposición de infinitivo é distinto do suxeito da Twan 2012
2
O VERBO
proposición principal e están ambos expresos. - Cando o suxeito da proposición de infinitvo pero temos que subliñalo para evitar ambigüidades Pode Usarse -Cando aínda tendo o memo suxeito que a principal a subordinada antecede á principal e vai introducido por preposicións. -Na terceira persoa do plural para marcar a impersonalidade. Nunca se usa: Como verbo principal da perífrase verbal. Cando ten o mesmo suxeito que a proposicion da cal depende e van inmediatamente seguidos. Cando o infinitivo ten valor imperativo. Cando o infinitivo vai en proverbios e frases feitas. Cando a subordinada depende dun verbo modal (querer, poder...),causativo (mandar, facer, deixar...) e de sentido (sentir, ver, oír..), ten o mesmo suxeito que a principal e vai inmediatamente despois dela.
DISTRIBUCIÓN DAS IRREGULARIDADES VERBAIS Un verbo irregular na primeira persoa do presente de indicativo serao no presente de subxuntivo e por veces no presente de imperativo: caber: caibo> caiba / servir: sirvo >sirva >sirve. Se a segunda persoa é regular polo xeral tamén o serán o copretérito, o futuro de indicativo e o posptérito xunto co imperativo: parir: pares> paría> parirei> pariría> pare Un verbo irregular no pretérito de indicativo serao no antepretérito de indicativo, pretérito e futuro de subxuntivo: poder > puido > puidera > puidese > puider. Un verbo irregular no futuro de indicativo tamén o será no pospretérito coa mesma irregularidade: dicir: direi > diría; facer: farei > faría.
Twan 2012
3
O VERBO
Paradigmas: Verbos regulares:
ANDAR
COLLER
PARTIR
INDICATIVO PRESENTE And- -o and-a- -s and-a- and-a- -mos and-a- -des and-a- -n
coll- -o coll-e- -s coll-e- coll-e- -mos coll-e- -des coll-e- -n
part- -o part-e- -s part-e- part-i- -mos part-i- -des part-e- -n
COPRETÉRITO and-a-ba and-a-ba-s and-a-ba and-a-ba-mos and-a-ba-des and-a-ba-n
coll-í-a coll-í-a-s coll-í-a coll-i-a-mos coll-i-a-des coll-í-a-n
part-í-a part-í-a-s part-í-a part-i-a-mos part-i-a-des part-í-a-n
PRETÉRITO and-e- -i and-a- -ches and-o- -u and-a- -mos and-a- -stes and-a- -ron
coll-í- -n coll-i- -ches coll-e- -u coll-e- -mos coll-e- -stes coll-e- -ron
part-í- -n part-i- -ches part-i- -u part-i- -mos part-i- -stes part-i- -ron
ANTEPRETÉRITO and-a-ra and-a-ra-s and-a-ra and-a-ra-mos and-a-ra-des and-a-ra-n
coll-e-ra coll-e-ra-s coll-e-ra coll-e-ra-mos coll-e-ra-des coll-e-ra-n
part-i-ra part-i-ra-s part-i-ra part-i-ra-mos part-i-ra-des part-i-ra-n
FUTURO and-a-re-i and-a-rá-s and-a-rá and-a-re-mos and-a-re-des and-a-rá-n
coll-e-re-i coll-e-rá-s coll-e-rá coll-e-re-mos coll-e-re-des coll-e-rá-n
part-i-re-i part-i-rá-s part-i-rá part-i-re-mos part-i-re-des part-i-rá-n
POSPRETÉRITO and-a-ría and-a-ría-s and-a-ría and-a-ria-mos and-a-ria-des and-a-ría-n
coll-e-ria coll-e-ría-s coll-e-ría coll-e-ria-mos coll-e-ria-des coll-e-ría-n
part-i-ría part-i-ría-s part-i-ría part-i-ria-mos part-i-ria-des part-i-ría-n
Twan 2012
4
O VERBO SUBXUNTIVO PRESENTE and- -e and- -e-s and- -e and- -e-mos and- -e-des and- -e-n
coll- -a coll- -a-s coll- -a coll- -a-mos coll- -a-des coll- -a-n
part- -a part- -a-s part- -a part- -a-mos part- -a-des part- -a-n
PRETÉRITO and-a-se and-a-se-s and-a-se and-a-se-mos and-a-se-des and-a-se-n
coll-e-se coll-e-se-s coll-e-se coll-e-se-mos coll-e-se-des coll-e-se-n
part-i-se part-i-se-s part-i-se part-i-se-mos part-i-se-des part-i-se-n
FUTURO and-a-r and-a-re-s and-a-r and-a-r-mos and-a-r-des and-a-re-n
coll-e-r coll-e-re-s coll-e-r coll-e-r-mos coll-e-r-des coll-e-re-n
part-i-r part-i-re-s part-i-r part-i-r-mos part-i-r-des part-i-re-n
IMPERATIVO PRESENTE and-a and-a- -de
coll-e coll-e- -de
part-e part-i- -de
FORMAS NOMINAIS INFINITIVO CONXUGADO and-a-r and-a-re-s and-a-r and-a-r-mos and-a-r-des and-a-re-n
coll-e-r coll-e-re-s coll-e-r coll-e-r-mos coll-e-r-des coll-e-re-n
part-i-r part-i-re-s part-i-r part-i-r-mos part-i-r-des part-i-re-n
XERUNDIO and-a-ndo
coll-e-ndo
part-i-ndo
PARTICIPIO and-a-do
coll-i-do
part-i-do
Twan 2012
5
O VERBO PERÍFRASE E COMPLEXO VERBAL Existen na lingua construccións compostas por un verbo en forma finita (ou persoal) e outro en forma non finita (ou non persoal: infinitivo, xerundio e participio) que dan orixe a: 1. Complexos verbais: o profesor quere escribir un libro. Neste caso podemos segmentar claramente o significado de cada un dos dous verbos cos seus semas correspondentes, cada un dos verbos conserva a súa significación diferenciada e ademais teñen un comportamento sintáctico claro cada un deles. 2.
Perífrases verbais: o profesor vai escribir un libro. Neste segundo caso ámbolos dous verbos teñen significación conxunta, xa non se trata da suma de ir + escribir. Esta significación conxunta conséguese mediante a gramaticalización do primeiro elemento que se afasta da significación que ten como verbo independente para se integrar nas características semánticas do conxunto coa perda do propio significado deica se converter nun índice gramatical. Alén desta perda presenta un comportamento sintáctico unitario, que se manifesta na adopción da estructura de verbo en forma persoal + infinitivo, xerundio ou participio e un funcionamento en bloque perante unha transformación pasiva e interrogativa.1 2.1 CLASIFICACIÓN DAS PERÍFRASES:
2.1.1 TEMPORAIS: Futuridade e Inminencia: ir + infinitivo; haber + (de) + infinitivo; estar a/para + infinitivo; querer + infinitivo; fenómenos meteorolóxicos 2.1.2
MODAIS: 2.1.2.1 Hipótese/ Posibilidade: haber/deber + (de) + infinitivo; poder + infinitivo 2.1.2.2 Obriga: haber/ter + que infinitivo; deber + (de) + infinitivo
2.1.3
ASPECTUAIS: 2.1.3.1 Imperfectivas: estar/andar + xerundio /estar/andar + a + infinitivo; ir/vir + xerundio; levar, seguir + xerundio; ser + a + infinitivo. 2.1.3.2 Perfectivas: acabar + de + infinitivo;deixar(se) + de + infinitivo; vir + de +participio; dar/ter/levar/ir + participio. 2.1.3.3 Incoativas: empezar/comezar + a + infinitivo; poñer/pór(se) + infinitivo; botar(se) + infinitivo romper + a + infinitivo;dar + en + participio. 2.1.3.4 Reiterativas: volver/levar/ter + participio. 2.1.3.5 Terminativas: chegar/vir + a + infinitivo;acabar + por + infinitivo. 2.1.4 PASIVAS: (ser + participio) En resumo: Unha perífrase verbal consta dun verbo auxiliar, que contribúe con determinacións de número-persoa e modo-temporais, e dun verbo auxiliado que dá o significado lexical, ten un comportamento unitario ante transformacións pasivas ou interrogativas e un significado conxunto. Un complexo verbal pode non levar como verbo auxiliado unha forma non finita (que se pode substituír por unha proposición substantiva introducida por “que”) ou unha forma finita, as transformacións pasivas ou interrogativas inciden sobre un dos dous elementos e non teñen unha significación conxunta.
1 E un caso como o de ‘auga + quente’ e ‘auga + ardente’: No primeiro caso cada unha das palabras manteñen o seu significado e a súa independencia, mentres que no segundo caso ‘augardente’ fórmase unha nova realidade con significación conxunta e comportamento morfolóxico e sintáctico unitario.
Twan 2012
O VERBO MORFEMAS VERBAIS GALEGOS MODO
pretérito
Antepretérito
futuro
SINGULAR
-ø -s -ø
-ø -s -ø
-i /-n -ches -u
-ø -s -ø
-i -s -ø
-mos -des -n
-mos -des -n
-mos -stes -ron
-mos -des -n
-mos -des -n
PLURAL
SINGULAR
TEMPO persoa
Modo e tempo
SUBXUNTIVO
copretérito
PLURAL
Número e persoa
INDICATIVO presente
TEMPO persoa
MODO
PLURAL
SINGULAR
TEMPO persoa
Twan 2012
pospretérito
copretérito
1
pretérito
Antepretérito
IMPE
presente
pretérito
Futuro/ infinitivo conxugado
-ø -s -ø
-ø -s -ø
-ø -s -ø
-ø -s -ø
-ø
-mos -des -n
-mos -des -n
-mos -des -n
-mos -des -n
-de
INDICATIVO presente
presente
SUBJUNTIVO futuro
pospretérito
2/3
presente
1
IMPE
pretérito
Futuro/ infinitivo conxugado
2/3
Presente
-o -ø -ø
-ba -a- -ø-ba- -a- -ø-ba -a -ø -
-ra -ra-ra
-ré -rá-rá
-ría -ría-ría
-e -a -e- -a-e -a
-se -se-se
-r -re-r
-ø
-ø -ø -ø
-ba- -a- -ø–ba- -a- -ø-ba- -a- -ø-
-ra-ra-ra-
-ré-ré-rá-
-ría-ría-ría-
-e- -a-e- -a-e- -a-
-se-se-se-
-r-r-re-
-ø
MODO
Vogal temática
6
INDICATIVO presente
copretérito pretérito 1
2/3
Antepretérito, futuro e pospretérito
SUBJUNTIVO
IMPE
presente Pretérito, futuro e infinitivo conxugado
Presente
-ø -ø -ø -á- -í-a- -e- -e- -á- -í-a -e -e -á- -í
-é- -í- -í-á- -í- -í-ó- -e- -í-
-a- -e- -i-a- -e- -i-a- -e- -i-
-ø- -a- -e- -i-ø- -a- -e- -i-ø – -a- -e- -i-
-a
-á- -é- -í- -á- -í-á- -é- -í- -á- -í-a- -e- -e- -á- -í-
-á- -é- -í-á- -é- -í-á- -é- -í-
-a- -e- -i-a- -e- -i-a- -e- -i-
-ø-ø-ø-
-a- -e- -i-
-a- -e- -i-a- -e- -i-a- -e- -i-
-e