Educación secundaria para persoas adultas
Ámbito da comunicación Educación a distancia semipresencial
Módulo 2 Unidade didáctica 6
Textos argumentativos
Páxina 1 de 55
Índice 1.
Introdución.................................................................................................................4 1.1
2.
Descrición da unidade didáctica ................................................................................... 4
Secuencia de contidos e actividades en lingua galega .........................................5 Comunicación oral ..................................................................................................... 5 Argumentación e disputas na cultura tradicional: as regueifas ................................ 5 Comunicación escrita................................................................................................. 6 Textos argumentativos (aspectos teóricos)................................................................... 6 O conservatorio de música ...................................................................................... 8 As causas da fame .................................................................................................. 9 A poboación xuvenil no mercado de traballo ......................................................... 11 Coñecemento da lingua ........................................................................................... 12 Normas ortográficas: o uso do r /rr . O grupo nh (aspectos teóricos) .......................... 12 Clases de palabras: os adverbios, as preposicións e as conxuncións (aspectos teóricos)...................................................................................................................... 13 □ Educación literaria.................................................................................................... 16 2.8 O ladrón de palabras ............................................................................................. 16 2.9 Principais subxéneros literarios (aspectos teóricos).................................................... 17 2.10 A traxedia de Macbeth........................................................................................... 18 □ 2.1 □ 2.2 2.3 2.4 2.5 □ 2.6 2.7
3.
Contenidos y actividades en lengua castellana ...................................................19 Comunicación oral ................................................................................................... 19 La cara oscura de la luz ........................................................................................ 19 Las exposiciones orales planificadas (aspectos teóricos) ........................................... 20 Comunicación escrita............................................................................................... 22 Textos argumentativos (aspectos teóricos) ........................................................... 22 La prohibición de fumar ......................................................................................... 22 Mercado editorial ................................................................................................... 23 Conocimiento de la lengua ...................................................................................... 24 Normas ortográficas (aspectos teóricos)..................................................................... 24 Clases de palabras: adverbios, preposiciones y conjunciones en castellano (aspectos teóricos)...................................................................................................................... 25 3.8 Soy leyenda........................................................................................................... 26 □ Educación literaria.................................................................................................... 28 3.9 La botellita de cristal.............................................................................................. 28 3.10 Llanto por Ignacio Sánchez Mejías........................................................................ 29 □ Lengua y sociedad ................................................................................................... 30 3.11 El periodismo (aspectos teóricos) ............................................................................... 30 □ 3.1 3.2 □ 3.3 3.4 3.5 □ 3.6 3.7
4.
Resumo de contidos ...............................................................................................32 4.1 4.2
Contidos en lingua galega .......................................................................................... 32 Contenidos en lengua castellana ................................................................................ 34
5.
Exercicios de autoavaliación .................................................................................36
6.
Solucionarios...........................................................................................................40
Páxina 2 de 55
6.1 6.2 6.3
7.
Solucións das actividades propostas en lingua galega ............................................... 40 Soluciones a las actividades propuestas en lengua castellana ................................... 46 Solucións dos exercicios de autoavaliación ................................................................ 51
Bibliografía e recursos............................................................................................55
Páxina 3 de 55
1.
Introdución
1.1
Descrición da unidade didáctica Esta unidade denomínase Textos argumentativos. É recomendable que diariamente traballe con ela entre unha e dúas horas. Ademais, debe ter en conta as seguintes cuestións: – A unidade contén textos e exercicios en galego e castelán, separados en dúas partes ben diferenciadas. Ambas as linguas, xunto coa estranxeira, intégranse no ámbito da comunicación. – A unidade consta de dous tipos de textos ou contidos: uns que levan a etiqueta de "aspectos teóricos", que son os que debe comprender e memorizar, e outros que carecen desa etiqueta, que son os que debe ler, comprender e comentar (aparecen precedidos do símbolo ). – Os contidos e exercicios van clasificados en bloques ou partes, relacionados con distintos aspectos do estudo da lingua: comunicación oral, comunicación escrita, coñecemento da lingua, lingua e sociedade e educación literaria. Logo de rematada a unidade deberá ser capaz de: – Valorar a importancia que ten a lingua oral como forma de comunicación universal. – Expor textos orais sobre temas actuais de forma clara e concisa nas dúas linguas. – Recoñecer e identificar as características que definen os textos argumentativos. – Comprender diversos tipos de textos narrativos pertencentes ás dúas linguas do ámbito. – Redactar textos escritos, de tipo narrativo e argumentativo, sobre temas de actualidade e persoais, de forma clara e concisa, nas dúas linguas do ámbito. – Identificar e usar adecuadamente as normas ortográficas nas dúas linguas do ámbito. – Identificar e usar adecuadamente os elementos morfolóxicos básicos de certas clases de palabras nas dúas linguas do ámbito. – Recoñecer os tipos de xéneros xornalísticos nas dúas linguas do ámbito. – Valorar o papel da prensa dixital ou tradicional como provedora de servizos informativos, así como da función social e cultural que cumpre. – Identificar os elementos que forman parte do relato literario. – Diferenciar os principais subxéneros literarios das dúas literaturas do ámbito.
Páxina 4 de 55
2.
Secuencia de contidos e actividades en lingua galega
□
Comunicación oral
2.1
Argumentación e disputas na cultura tradicional: as regueifas A regueifa é unha cantiga improvisada entre dúas ou máis persoas que seguen un mesmo cantar ou son durante o tempo que dura unha disputa sobre un tema determinado. Ademais, ten a característica de que cada regueifeiro canta unha estrofa de catro versos octosílabos nos que riman os pares e quedan libres os impares (de maneira que formalmente coincide coa copla popular). Pode verse certo parecido coa tenzón medieval, na que tamén había unha disputa entre dous trobadores sobre un tema determinado, mais a regueifa foi e é máis popular. Os temas da regueifas son variados, mais polo xeral, hai unha boa dose de humor ou retranca, o que fai que este tipo de cantares sexan moi divertidos para todos os públicos. A controversia entre os regueifeiros pode durar horas, e gáñaa o que canta a última copla. A regueifa é un xénero musical e popular que se está perdendo, ao igual que a cultura tradicional galega (contos, cantigas, refráns, algúns bailes...), pois normalmente non hai relevo xeracional por diversas razóns, aínda que hai zonas máis ricas neste tipo de literatura popular, como pode ser o caso da costa da Morte. Así mesmo tamén se poden escoitar en Portugal os denominados cantares ao desafío, no Brasil e Colombia os chamados repentistas, e na Arxentina e no Uruguai o desafío entre payadores, mais a temática destes últimos é seria e máis poética. Son poucos os regueifeiros activos que quedan, mais hai algúns recuperadores e divulgadores deste xénero como Pinto d'Herbón ou Luís Caruncho. [http://www.youtube.com/watch?v=Y_bqbcTbRjI]
Actividades propostas S1.
Texto 2.1. Se ten acceso a internet, vexa o seguinte vídeo. Lea o texto e responda.
[http://www.youtube.com/watch?v=Y_bqbcTbRjI] Que características propias da regueifa pode apreciar? (escenario, regueifeiros, coplas, público...). O feito de que a rima non sexa perfecta, réstalle valor ou achega espontaneidade?
Páxina 5 de 55
□
Comunicación escrita
2.2
Textos argumentativos (aspectos teóricos) Argumentar consiste en achegar razóns para defender unha opinión. A argumentación emprégase para desenvolver temas que se prestan á controversia e, ao mesmo tempo, que intentan dar unha información o máis completa posible sobre eles; pretenden persuadir o lector mediante un razoamento. A argumentación apoiarase en ideas loxicamente aceptables. Cando queremos manifestar, defender ou contradicir opinións, empregamos diversos argumentos. A solidez das nosas opinións vén dada por eses argumentos e a forma de expolos, que ten que ser clara, ordenada, coherente e xerarquizada, como veremos máis adiante. Elementos da argumentación
Tese: é a idea fundamental que se defende. Constitúe o núcleo da argumentación, onde se expón o tema do que vai tratar o texto. Ten que presentarse de xeito claro, obxectivo e conciso. Corpo: logo de exposta a tese, ofrécense os argumentos para confirmala ou rexeitala (contraargumentos). Conclusión: que reafirma ou reitera a tese, a partir dos elementos do apartado anterior. Elaboración dun texto argumentativo
Técnicas para expoñer as nosas razóns de maneira convincente: Presentar con sinxeleza e claridade o que queiramos expor. É conveniente expormos a nosa opinión cunha frase breve e simple, sen palabras inútiles. Exemplos: eu penso que, quero expresar o meu desacordo, sobre ese asunto eu quero manifestar, vou dar a miña opinión sobre... Definir previamente o significado das principais palabras coas que expresamos a nosa opinión. Cando poida haber dificultade para que o auditorio ou o lector entendan do que imos falar, é preciso aclarar cal é para nós o significado daqueles termos que poidan interpretarse mal. Termos en conta cal é o público ao que nos diriximos (adecuación). Non é o mesmo unha argumentación dirixida a un público experto ou coñecedor da materia que tratamos, que a un que non sabe nada do asunto, se é un auditorio infantil ou adulto, formado ou non, etc. Empregar argumentos válidos para xustificar a nosa opinión: os que sexan máis eficaces para o público ao que nos diriximos (adecuación). Non podemos usar os mesmos argumentos con nenos que cos adultos, cun auditorio culto que con xente iletrada, etc. Tipos de argumentos para defender a nosa opinión
Experiencia persoal. Hai xente que basea a súa argumentación apelando á súa experiencia: vino eu mesmo, pasoulle a un amigo, segundo a miña experiencia... Son argumen-
Páxina 6 de 55
tos moi pouco consistentes, porque a visión e a experiencia de cada un pode ser moi limitada e a súa opinión, parcial. Argumento de autoridade. Moitas veces para dar forza á nosa opinión apelamos a outras persoas máis sabias que opinan igual. Exemplos: Estudos realizados en Gran Bretaña demostran isto.. O gran científico Grande Cobián opina de este modo; Spinoza tiña razón cando escribía... Argumento de universalidade. Consiste en defender algo que é aceptado pola opinión xeral. Isto supón que todo o mundo está de acordo. É un argumento moi utilizado na publicidade: Todo o mundo o usa, Todos o toman... Pero é un razoamento pouco consistente e non pode ser o único. Exemplos: Á xente xa non lle produce estrañeza ver estas cousas; A maioría dos países europeos hai tempo que recoñecen eses dereitos. Argumento de singularidade. É o contrario ao anterior. Pode resultar convincente pertencer a unha minoría intelixente, que se distingue dos demais nas súas opinións. É un argumento tamén moi utilizado na publicidade: Poucos o fan así, Pase a formar parte dunha minoría selecta, Sexa único... Tampouco este é un argumento consistente se é o único. Exemplos: Unha minoría distínguese pola súa elegancia; Só uns poucos son capaces de se entregar así. Argumento de semellanza. Ás veces argumentamos expondo un caso de similares características. Así, para defender un argumento falamos dunha situación semellante (analoxía) ou exemplo onde se cumpre o que nós sostemos. Exemplo: Como unha noite dos cristais rotos en Alemaña, así viviron os cidadáns vascos a xornada de onte. Argumentos baseados nas consecuencias dun feito (argumento causa-efecto): deféndese un feito polas boas consecuencias que pode producir ou, pola contra, xúlgase un feito como malo cando as repercusións son perniciosas. Exemplos: É tanto o inmenso dano que causan as drogas que todo é pouco para evitalas; Se todos fixésemos as cousas así, o noso país sería un caos. Argumento por xeneralización. Tómase un acto individual e illado como representativo dunha situación xeral. Non é lícito nin xusto utilizar este razoamento nas argumentacións. Exemplo: Habería que deportar todos eses ilegais que están roubando os nosos postos de traballo. Argumento baseado na persoa en vez das súas razóns. Consiste en valorar o que di a persoa polo seu aspecto ou pola estima que se lle ten. Este argumento tampouco é lícito nin xusto empregalo. Exemplo: Só un fachendoso aparvado coma el podería dicir iso. Os conectadores nos textos argumentativos
Os conectadores de orde (primeiro, segundo, terceiro, por unha banda, doutra banda, etc.); explicativos (ou sexa, é dicir, isto é, a saber; noutras palabras, etc.) e de contraste (en cambio, pola contra e por contra, etc.) son moi útiles cando redactamos este tipo de textos. Tamén se utilizan moito os conectadores de causa: por, porque, como, posto que, dado que, debido a (que), a causa de (que), considerando (que), tendo en conta (que)...
Páxina 7 de 55
2.3
O conservatorio de música Señor alcalde, vostede xa coñece a miña opinión contraria a que o conservatorio de música de X se constrúa no solar interior que está formado polas rúas Marcelo Macías, Avenida de Ourense, Curros Enríquez e Cruceiro. Como agora xa é unha realidade que se vai facer aí de acordo coa axuda do Goberno do Estado, quero lembrarlle a vostede, señor A, e á cidadanía en xeral, o enorme desatino que implica o tomar esta decisión, ao meu entender. As persoas que coñezan o lugar saben que o único acceso que queda a ese patio é a través da praza Carlos Casares, tendo que facer o mesmo a pé xa que por ese oco non colle ningún coche. Que pasará no caso dunha emerxencia? Por onde accederían os vehículos de bombeiros, ambulancias, etcétera? Por outra banda, as rúas de Curros Enríquez e Cruceiro teñen prohibido estacionar vehículos nelas. Se se fai é ocupando a beirarrúa. Ademais, os usuarios/as do conservatorio (a maior parte crianzas) teñen que cruzar a rúa para poder acceder a estas instalacións. Na actualidade, os pais e nais do alumnado aparcan alí á espera de que saian das aulas. Ata cando llo vai permitir, señor alcalde? E cando deixe de consentirllo, onde van poder aparcar? No Toural? Ademais, a obra que se vai a facer é a estrutura. E o resto, para cándo? Calquera pode ver a Casa do Concello, que leva máis de 10 anos en continuas reformas e con visos de que iso vai continuar así. Vostede, señor A, é o alcalde máis ‘chapuceiro’ que coñezo. As poucas obras que inicia non as remata. Agora que na Xunta van mandar os seus, pode retomar aquela idea do multiúsos e facer alí o conservatorio (por certo, aquel proxecto fóralle aprobado unha vez que xa perderan as eleccións, é dicir, cando ‘gobernaban’ en funcións, lémbrase?). Por outra banda lembre que a Asociación de Veciños de Marcelo Macías ten formuladas varias reclamacións a ese concello sobre, entre outras cousas, parte da propiedade dos terreos onde quere vostede construír o ‘esqueleto’ do conservatorio. Que pasará se o día de mañá a Xustiza dá a razón aos veciños? Claro que para aquelas vostede xa non será alcalde e os que veñan, peor para eles. Reitérolle, señor A, faga por primeira vez na súa historia de alcalde un conservatorio que sexa a admiración de todo o mundo e nun lugar que se poida ver e déixese de andar con chapuzas. Texto extraído de Cartas ao director da edición dixital do xornal La Región [adaptado]
Actividades propostas S2.
Texto 2.3. Lea o texto detidamente e responda ás cuestións:
Cal é o tema principal do texto? Este é un texto argumentativo. Identifique e marque nel as tres partes que forman os elementos da argumentación: tese, corpo da argumentación e conclusións. Que tipo de argumentos se utilizan para defender a tese? Utilice exemplos extraídos do texto. Subliñe os conectadores que aparecen neste texto.
Páxina 8 de 55
2.4
As causas da fame Outro exemplo de texto argumentativo: un artigo de opinión aparecido na revista El Correo de La Unesco. O tema do artigo é determinar as causas da fame que afecta un importante sector da humanidade. É un problema de falta de recursos económicos? Derívase da "explosión demográfica", é dicir, do elevado número de persoas que viven en determinadas zonas? É un problema de escaseza na produción de alimentos? É un problema derivado das estruturas sociais? O autor do artigo expón a súa opinión sobre estas cuestións: A nosa época e o mundo no que vivimos non ofrecen moitas razóns para ser optimistas. As grandes cantidades de diñeiro que se gastan en armas poderían e deberían destinarse ao desenvolvemento e a satisfacer as urxentes necesidades dos países do Terceiro Mundo. Pero, pola contra, a carreira de armamentos continúa. Máis de medio millón de científicos e de técnicos do mundo enteiro están dedicados a perfeccionar armas cada vez máis destrutivas, e máis do setenta por cento das investigacións que se están a realizar na actualidade son de carácter militar. É evidente o desperdicio de recursos que esas actividades entrañan, pero non hai que esquecer que elas comportan enormes ganancias a certas persoas e organismos. Ao mesmo tempo, os países do Terceiro Mundo sofren de pobreza, de fame e de malnutrición, males que frecuentemente son atribuídos á "explosión demográfica". Pero as verdadeiras causas hai que buscalas na estrutura mesma dos sistemas de produción, se a xente ten fame non é por falla de alimentos. Mesmo no ano 1974, durante a peor crise alimentaria que sufriu o mundo, as reservas mundiais de cereais eran abondas para dar de comer a todos os habitantes do planeta. Pero cada vez é meirande o número de persoas que non poden pagar polos alimentos que necesitan. De aí que, mentres non se produzan cambios estruturais nas relacións de produción (é dicir, quen produce os alimentos, quen os vende, a que prezos, etc.), a acumulación de produtos agrícolas pouco ou nada influirá na erradicación da fame. En Asia do sueste, por exemplo, existen actualmente vinte e dous millóns de toneladas de excedentes alimentarios, mentres que na mesma rexión se contan por millóns as persoas famentas. A fame é, pois, consecuencia da organización social máis que da produción, e non abonda con aumentar esta última para suprimir a fame no mundo. Muzammel Huq, El Correo de la UNESCO [adaptación]
Actividades propostas S3.
Lea detidamente o texto e responda:
Cal é a idea fundamental (tese) que defende o autor sobre as causas da fame no mundo? Escriba dúas razóns que expoña o autor para defender a súa opinión. Subliñe os conectadores textuais que utiliza o autor. Este texto é argumentativo. Por que? S4.
Á dereita de cada un destes fragmentos, escriba se se trata dun texto narrativo, instrutivo ou argumentativo. A pesar de que os transplantes se converteron nunha práctica habitual, aínda existen fortes temores na poboación para doar órganos. Lograr a súa superación é a clave para aumentar o número dos dadores solidarios que fan falta para salvar miles de vidas. As razóns que dificultan a decisión de ser doante son múltiples. En moitos casos, arraigan en conviccións de tipo relixioso, moral ou filosófico que cuestionan a doazón. A miña opinión é que hai que realizar campañas educativas fortes para superar esas ideas previas...
Páxina 9 de 55
Para conectar este aparato de lector de CD é preciso seguir estes pasos. Primeiro, desenvolva con coidado a caixa. Despois, retire acuberta plástica que a cobre. Terceiro, comprobe que a súa conexión eléctrica é de 220 voltios... Para realizar o caldo, escaldamos os grelos en auga moi quente para limpalos e que perdan algo de verde. Poñemos o caldo limpo a quentar e ao ferver engadimos as patacas, cortadas como para tortilla, os grelos escaldados, as fabas, remolladas do día anterior e o anaco de unto. Ten que cocer moi forte ó primeiro e logo máis suave... O bioetanol é un combustible que se obtén a partir de materias vexetais como a cana de azucre , o sorgo, etc. Chámase por iso biocombustible e é defendido por moitos como a gran alternativa aos combustibles fósiles, como a gasolina ou o carbón. Non contamina, non produce gases de efectos invernadoiro, etc. Pero temos que facernos unha pregunta fundamental. Ten sentido dedicar grandes cantidades de vexetais a producir combustible cando hai millóns de persoas que pasan fame?... Meu avó morreu dun ataque ao corazón nada máis estoupar a guerra. Caeu ao pé dunha viña e ficou abrazado a ela. Sei que a súa sensibilidade e o seu amor pola sinxeleza da vida non puideron aturar tanto desastre. Eu non puiden ir despedilo no seu derradeiro adeus porque a guerra colleume en Madrid onde recén remataba a carreira de Dereito. Coa súa falta medrou a miña atracción pola súa rexa figura, para min un mito de enerxía e valor... Eu fun fillo único e crieime sen nai, quen morreu ao darme á luz. Sempre tiven a sensación de que meu pai non mo perdoara completamente... (Alfonso Álvarez Cácamo, O Bandeira).
S5.
Escriba vostede agora un texto argumentativo sinxelo, seguindo os pasos sinalados. Pode escoller un tema que lle interese persoalmente ou un tema de interese xeral. Por exemplo, calquera destes:
Debe prohibirse camiñar en traxe de baño, sen camiseta, polo centro das cidades? Está de acordo co carné de conducir por puntos? É certo que os condutores máis perigosos son as persoas novas?
Páxina 10 de 55
2.5
A poboación xuvenil no mercado de traballo
[Extraído de: VVAA, Informe da situación da mocidade no mercado laboral, Xunta de Galicia, Instituto Galego das Cualificacións, 2007]
Actividades propostas S6.
Lea o texto (A poboación xuvenil no mercado de traballo) detidamente e responda ás cuestións:
De que se fala no texto? Que feito destaca neste texto que o diferenza doutros vistos nesta unidade? S7.
Este texto pertence aos chamados informes. Trate de dicir por que.
Páxina 11 de 55
□
Coñecemento da lingua
2.6
Normas ortográficas: o uso do r /rr . O grupo nh (aspectos teóricos) Escríbese sempre r: – En posición inicial de palabra (rato, Ramón, recuar, rito). – En posición final de sílaba (altar, mercar, dicir). – Cando vai despois doutra consoante (outro, tres, xenro, honra). En posición intervocálica: – Escríbese r cando representa o son suave (vibrante simple): caro, fero,lira. – Escríbese rr cando representa o son forte (r vibrante múltiple):carro, ferro, terra. Cando a unha palabra que comeza por r se lle antepón outra palabra ou un prefixo rematados en vogal, non separados dela por guión, hai que duplicar a consoante: rítmico /monorrítmico, rogativa / prerrogativa, redor / arredor, rei / vicerrei, románico / iberorrománico. O grupo nh
O dígrafo nh representa a consoante nasal velar en posición interior antevocálica: unha, algunha, ningunha. Este son non existía en posición intervocálica en latín nin na lingua medieval; por iso carece de representación antiga. Debe ter en conta que este grupo non debe separarse cando vai en posición final de liña. Actividades propostas S8.
Complete con r ou rr: ___adio ___ecepto ___
ga ___da ___oupa
anglo- ___uso
g ___eco ___omana
banca ___ota
a ___ebatado
co ___upción
Hen ___ique
Is ___ael
en ___evesado
___éplica
cont ___a ___éplica
___esultou
i ___ompible
Para realizar máis exercicios, pode acudir a:
http://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/exercicios/ortografia.htm http://dl.dropbox.com/u/13228951/ie/index.html
Páxina 12 de 55
2.7
Clases de palabras: os adverbios, as preposicións e as conxuncións (aspectos teóricos) En anteriores unidades vimos que existen clases de palabras coas que podemos referirnos ou sinalar persoas ou cousas sen nomealas directamente. Son as expresións deícticas. Estudamos así os pronomes persoais e os demostrativos. Existen outras expresións deícticas que nos serven para sinalar circunstancias de lugar ou tempo. Se estou a falar cun coñecido e lle digo "vémonos alí", o meu interlocutor ten que saber previamente a que lugar me refiro; doutro modo non entendería o significado da palabra "alí". Igualmente, se lle digo "prefiro que nos vexamos antes", non me entenderá se non sabe a que momento ou hora nos estabamos a referir. "Alí" é unha expresión deíctica de lugar e "antes", de tempo. Os adverbios
As palabras que expresan a deíxe temporal son adverbios. Os adverbios son palabras invariables; isto quere dicir que non teñen xénero, número nin persoa. Serven para modificar un verbo, un adxectivo ou outro adverbio. Exemplos: Verémonos mañá, É pouco traballadora Pilar conduce moi ben.. Cando un grupo de palabras realizan a mesma función que un adverbio chámanse locucións adverbiais: pouco a pouco, de cando en vez, etc. Os adverbios clasifícanse segundo a circunstancia que expresan; hainos de tempo, lugar, cantidade, modo, afirmación, negación e dúbida. Tempo. Os adverbios de tempo son os que utilizamos para expresar circunstancias de tempo. Algúns deles son: a cada pouco, a destempo, a diario, a miúdo a tempo, acotío, agora, aínda, antes, antes de, antonte, ao outro día, ao pouco, aos poucos, arestora, arreo, ás veces, axiña, daquela, decontado, deseguida, deseguido, decote, decotío, entón, entrementres, hogano, hoxe... Modo. Existe unha forma moi común de formar adverbios de modo a partir dos adxectivos. Engádese o sufixo -mente aos adxectivos na súa forma feminina. Fíxese que estes adverbios son palabras graves rematadas en vogal e polo tanto non levan til. Exemplos: de fácil, facilmente; de difícil, dificilmente; de soa, soamente... Lugar. As palabras que expresan circunstancias espaciais son adverbios de lugar. Algúns deles son: á beira, a carón, abaixo, acá, acó, acolá, adiante, aí, alá, algures, alí, aló, ao lado, ao redor, arredor, arriba, atrás, cerca, debaixo, dentro, derredor, derriba, detrás, diante, embaixo, en fronte, fóra, lonxe, ningures... As preposicións
As preposicións son un grupo de palabras invariables que teñen como función servir de enlace entre outras palabras. Son preposicións: a, agás, ante, baixo, cabe, canda, con, conforme, consonte, contra, de, deica, dende, en, entre, malia, mediante, menos, para, perante, por, segundo, sen, senón, sobre, tras... Algunhas preposicións poden contraerse cos artigos determinados, cos indeterminados e cos demostrativos: a (ao, á, aos, ás), de (do, da, ... dun, dunha,... deste, dese, daquel...), en (no, na, ... neste, nese, naquel...), por (polo, pola, polos, polas).
Páxina 13 de 55
As conxuncións
Conxuncións
Coordinantes
As conxuncións son un grupo de palabras invariables que permiten relacionar entre si palabras ou oracións. Serven para unir dúas ou máis oracións, para establecer relacións de contraposición, de explicación, etc.Tamén poden expresar relacións de causa, condición, comparación, etc. Cando redactamos textos, moitos dos conectadores que utilizamos son conxuncións. A continuación ten, a título informativo, un cadro coas conxuncións máis importantes:
Copulativas
– e, nin, que
Disxuntivas
– ou
Adversativas
– mais, pero, aínda que
Distributivas
– ou...ou, ben...ben, xa...xa, ora...ora
Explicativas
– ou sexa, é dicir, isto é, é máis
Causais
Subordinantes
Comparativas
Concesivas
Condicionais
Consecutivas
Finais
– pois, logo entón, así que, así pois, polo tanto, xa que logo, por conseguin-
te – como, coma, tan...como /coma, tanto /-a /-os /-as...como ou coma, igual...
que/ca, máis/menos... que /ca /do que. – malia, (a)inda que, mesmo que, pese a que, a pesar de que, por pouco
que, por máis que, por moito que... – se, en caso de que, sempre que, a pouco que, a non ser que, salvo
que/se, senón que, agás que... – conque, logo, así que, de sorte que, de tal xeito que, de tal maneira que,
de tal sorte que, polo tanto, xa que logo. – para que, a que, a fin de (que)...
Actividades propostas S9.
Subliñe nestas frases os adverbios de lugar e tempo. Despois, clasifíqueos.
Esa lámpada dá pouca luz; ás veces, á tardiña xa parece que é noite. Agora vive lonxe e nunca chega cedo á oficina, pero despois, traballando a présa, recupera o perdido. Vai de vagar, que Pontevedra está preto e, se corres demasiado, quizais non chegues nunca. Antonte contaba o avó como antano sempre había un pillabán que mataba a luz do candil para andar ás apalpadelas. Fuches antes alí? Saíndo, á beira da parede, é onde deixan decote o lixo. Páxina 14 de 55
Están fóra, non as deixei dentro porque ía moita calor. Para onde vas? –Vou para ningures. S10.
No exercicio anterior, cales son adverbios e cales locucións adverbiais?
S11.
Substitúa os adverbios e locucións subliñados por outros equivalentes:
Agora deben estar xantando na casa. Estaba a diario coa teima de saír de vacacións. Ven axiña, non tardes, que non chegamos ao cine. Sempre bota unha soneca despois de xantar S12.
Encha os ocos das frases coas preposicións axeitadas.
Todos na familia usan lentes, [______________] tía Minia. Gustaríame ir no tren [______________] alta velocidade. Agardei por el [______________] as oito [______________] as nove. [______________] mañá! Teño que ir [______________] vós, [______________] chegarmos todos á mesma hora. [______________] o manual de instrución, hai que premer nesta tecla. S13.
Subliñe as contraccións que atope no texto de Alfonso Álvarez Cácamo do exercicio S4.
S14.
Subliñe as conxuncións que hai nestas oracións.
Non quixo cear nin quedarse á conversa. Iría contigo de boa gana, pero teño moito traballo. Aceptará a proposta sempre que as condicións sexan as que esixe. Debe saber a verdade a fin de non andar matinando seguido. Por moito que diga, non ousará enfrontarse ao patrón. Colle o paraugas ou vai en autobús. Xa quedou amañado, polo tanto podemos saír sen ansias. Para realizar máis exercicios pode acudir a:
http://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/morfoloxiaexercicios.html
Páxina 15 de 55
□
Educación literaria
2.8
O ladrón de palabras Era un país hai moito tempo no que as palabras eran valiosas como o pan ou a auga, como en todos os países do mundo. Un día chegou un estranxeiro e parou a falar cunha muller nun camiño. Aquel home levaba un coitelo ao cinto e un dente de ouro. Estiveron falando e falando e, nun momento dado, o estranxeiro fixo así coa man e rouboulle unha palabra á muller e saltou ao cabalo e marchou a galope. O ladrón de palabras seguiu galopando até que chegou a unha aldea. Alí entrou nunha pousada e púxose a falar cun médico que viña de curar un enfermo. O ladrón sacou unha moeda de ouro e dixo: —Cámbioche esta moeda de ouro polas tres últimas palabras que acabas de dicir. O médico dixo que non. As palabras non son miñas, que son de moita outra xente. Mais o ladrón de palabras agardouno no bosque e púxolle na gorxa o coitelo e rouboulle aquelas tres palabras sen perder o sorriso dourado. Ao día seguinte o ladrón chegou a unha cidade e entrou nun pazo. Nunha man levaba unha bolsa con ouro e noutra, unha bolsa con palabras. Díxolle ao señor mostrándolle o ouro: —Mércoche todas as palabras que pronunciaches hoxe. —Non —dixo o nobre—, as palabras non se venden. Mais o estranxeiro ameazouno co coitelo e rouboullas unha a unha. Máis adiante, o ladrón de palabras asaltou un home que viaxaba a cabalo. Era un poeta especialista en cancións de amor. O ladrón sacou a daga e díxolle: —As palabras ou a vida. O poeta respondeu: —As palabras non son miñas, son do meu pobo. Eu nunca as vendería. Mais o ladrón de palabras foi contra el e arrincoulle as palabras do corazón. Axiña correu a voz por todo o país de que lles estaban roubando as palabras. E moita xente botou man das armas para defendelas. Cóntase que, de entre toda a xente da vila, os que mellor protexeron as palabras foron os labregos coas gadañas e as fouciñas, e os mariñeiros, cos coitelos e os arpóns. E que as mulleres máis valentes as escondían nas faldriqueiras ou nas camisas de liño. Mais o ladrón de palabras continuou roubándolles as palabras mesmo ás nenas que aprendían a ler e aos nenos que ían mercar zapatos. E aos mestres nas escolas e aos avogados que sabían de leis. E pouco a pouco aquel país seguiu perdendo moitas das súas palabras e foise facendo día a día cada vez máis pobre porque era o país ao que lle roubaban as palabras. Dise que a xente para protexer as palabras e gardalas en segredo mesmo as deixou de escribir. E que por medo ao ladrón de palabras moitas persoas, desconfiadas, durante séculos só pronunciaban as súas palabras coa familia ou entre xente amiga. Así pasaron os anos e cóntase que naquel país aínda hai xente que segue tendo medo do ladrón de palabras. E hai quen di que ás veces o ladrón segue aparecendo nunha parada de bus ou nunha floraría ou nunha escola cunha bolsa e un coitelo e un sorriso cun dente de ouro. Sende, Sechu, Made in Galiza, Galaxia, Vigo, 2007
Actividades propostas S15.
Lea o relato O ladrón de palabras e responda as cuestións:
Cal é o tema principal do texto? Este relato divídese en tres partes diferenciadas: presentación, nó e desenlace. Márqueas e delimíteas no texto. De que se nos fala en cada unha das partes? Hai algún tipo de relación entre elas? Por que?
Páxina 16 de 55
2.9
Principais subxéneros literarios (aspectos teóricos) Os grandes xéneros literarios divídense en grupos máis concretos de acordo coas características das obras que incluímos neles. Podemos dicir que unha obra literaria é unha narración, pero esa obra quedará mellor cualificada se dicimos que é unha novela, un conto, unhas memorias. O mesmo ocorre co resto dos xéneros literarios. Así, dunha obra teatral diremos se é unha comedia, un drama, unha traxedia; e dun texto lírico, concretaremos se se trata dunha poesía bucólica, dunha oda, etc. Subxéneros narrativos
Conto: narración dunha acción irreal, de carácter sinxelo e breve extensión, de moi variadas tendencias a través dunha rica tradición literaria e popular. Polo xeral, o desenvolvemento narrativo do conto é rectilíneo, presenta poucos personaxes e o proceso do relato concédelle moita importancia ao desenlace. Novela: obra na que se narra unha acción irreal ou semirreal, e cuxo fin é producir pracer estético aos lectores por medio da descrición de sucesos interesante, de personaxes, de paixóns e de costumes. Salvo excepcións, a novela utiliza a prosa, e en contra do conto, nunca é moi breve. A acción é necesaria nesta obra, pero o fundamental son os personaxes e o mundo irreal que os rodea. Novela curta: é a representación dun acontecemento, mais non ten a amplitude da novela normal no tratamento dos personaxes e da trama. A acción, o tempo e o espazo aparecen dunha forma condensada, e presenta un ritmo acelerado no desenvolvemento da trama. As longas digresións e descricións propias da novela desaparecen na novela curta, así coma as exhaustivas análises psicolóxicas dos personaxes. A fábula: é un relato breve de ficción, en verso ou en prosa, xeralmente con animais como personaxes, do que se tira unha ensinanza moral. As memorias: son unha narración nas que o autor expón os feitos máis importantes da súa vida ou dunha determinada etapa da mesma. Subxéneros dramáticos ou teatrais
Traxedia: obra teatral con personaxes ilustres, cuxa finalidade é producir unha crise, é dicir, unha purificación no espectador e que culmina en moitas ocasións coa destrución social ou física do protagonista. Edipo rei de Sófocles é un exemplo deste xénero.. Comedia: reflicte a vida humana desde un punto de vista alegre. Produce riso nos espectadores. Sempre acaba ben. Na comedia os personaxes son correntes e encarnan os defectos e vicios dos humanos; o conflito que se presenta é posible e probable na vida real, aínda que o seu contido se esaxera ou ridiculiza para provocar a risa do receptor. Drama: caracterízase por ter personaxes comúns e complexos que se enfrontan a situacións límites da súa vida e que rematan por recoñecer, aínda que isto non necesariamente xera un cambio interno no protagonista Farsa: obra teatral cómica que se escribe e se representa co único fin de facer rir ao público, coa posta en escena de situacións e personaxes ridículos. Nela defórmase a realidade estilizándoa, facéndoa grotesca ou dándolle un aire de Entroido.
Páxina 17 de 55
Subxénero líricos
Oda e himno: a oda relaciónase cos sentimentos de admiración e entusiasmo. Ten carácter solemne e linguaxe de gran admiración. A etiqueta himno aplícase en cantos litúrxicos da igrexa e cancións con música cun sentido nacional, político ou ideolóxico. Poesía bucólica: é un canto á paz e á beleza do campo, á vida de pastores, nun ton idealista. Elexía: é unha composición que denota lamentación por diversas causas. Hainas amorosas, relixiosas, patrióticas e, sobre todo, funerarias. Sátira: ridiculiza vicios ou defectos alleos. Adoita ser de ton lixeiro e carácter burlesco; outras veces adquire un sentido máis grave e educador. Copla: é calquera composición poética breve que, illada ou en serie, serve de letra nunha canción popular.
2.10 A traxedia de Macbeth Escena I Un ermo. Tronos e lóstregos. Entran TRES BRUXAS A primeira das bruxas ¿Cándo imos todas tres ter outra reunión, No lóstrego, no trono ou no trebón? A segunda Cando a liorta estea rematada Cando estea a batalla perdida e gañada. A terceira Iso ha ser antes do solpor. A primeira ¿E en que lugar? A segunda Sobre o Ermo. A terceira Alí atoparemos o Macbeth. A primeira ¡Vou deseguida, Micho! A segunda ¡O Sapo chámanos!
A terceira ¡Imos xa! As tres xuntas ¡O bo é noxento e o noxento é bo; pairemos entre a néboa e o sucio ar! [...] Duncan ¿E non desacougou iso aos nosos capitáns, o Macbeth e o Banquo? Oficial ¡Ai, iso si!... Como o pardal ás águias ou a lebre ao león. Hei decirvos que foron como canóns que levan dobre carga e dobremente tumban no enemigo. Non sei se quererían bañarse nas feridas fumeantes ou facer outro Gólgota... Pero estame indo mal, e estas coiteladas berran pedindo axuda. [...]
Actividades propostas S16.
Os textos 2.8 e 2.10 son exemplos de dous subxéneros literarios que acabamos de ver. Lea os textos e realice as seguintes cuestións:
O ladrón de palabras. Trate de dicir a que subxénero narrativo pertence este texto. Razoe a resposta. A traxedia de Macbeth. A que xénero e subxénero pertence? Razoe a resposta.
Páxina 18 de 55
3.
Contenidos y actividades en lengua castellana
□
Comunicación oral
3.1
La cara oscura de la luz Si tiene acceso a internet vea el siguiente vídeo perteneciente a un programa de televisión que nos habla sobre temas relacionados con la naturaleza. El título del vídeo es El escarabajo verde - La cara oscura de la luz. La dirección es: [http://www.youtube.com/watch?v=idAc2XFskuc]
Actividad propuesta S17.
Vea el texto y responda a las cuestiones:
¿De qué se habla en el texto? ¿Qué le parece el uso del lenguaje verbal, no verbal y de los elementos paraverbales que utiliza la presentadora del programa? (correcto, incorrecto, inadecuado...) ¿Por qué?
Páxina 19 de 55
3.2
Las exposiciones orales planificadas (aspectos teóricos) Las intervenciones orales que los políticos hacen en el parlamento, las que hacen unos conferenciantes en unas jornadas sobre un determinado tema, una profesora en una aula, etc., son todas exposiciones orales planificadas, es decir, están preparadas de antemano para que su eficacia comunicativa sea la mejor posible. Además, se debe procurar que los temas de los que se hable en ellas estén suficientemente contrastados para suscitar una valoración personal positiva y la confianza del auditorio que las escucha. Los pasos que debemos seguir si queremos desarrollar una exposición oral planificada de esas características pueden variar según el tema al que nos enfrentemos pero, por lo general, son los siguientes: Tema: cuando sepamos el tema sobre el que tenemos que hablar en la exposición, debemos procurar informarnos lo más posible sobre él, comprender las cuestiones que abarca y delimitar qué subtemas entran en él y cuales no. Búsqueda de fuentes fiables: para lograr la información necesaria, debemos seleccionar las fuentes (periódicos, libros, revistas, vídeos...) más fiables y rechazar aquellas que no lo son: ¿Es objetiva la información?¿Es fiable el medio de información en el que aparece? Análisis y resumen de la información: en esas fuentes fiables de información que tenemos, debemos hacer lo siguiente: volver a leer la información detenidamente, marcar palabras o conceptos que no entendamos y, por último, resumirla. Extraer conclusiones: en este paso debe extraer conclusiones de toda la información relevante que tiene delante; es decir, debe elaborar un texto donde exprese una opinión sobre el tema en cuestión. Ponga atención en la redacción del texto porque ese va a ser el contenido de su exposición oral. Guión: como vio en unidades anteriores, en una adecuada comunicación oral no debemos estar mirando continuamente los papeles que tenemos delante o leer directamente lo que decimos, sino que debemos ser capaces de exponer un tema dirigiéndonos hacia nuestro auditorio o público y centrar su atención. Por tanto, debemos tener memorizados los aspectos fundamentales de nuestra exposición oral. Esto no quiere decir que no podamos tener una especie de guión escrito donde estén formuladas las ideas centrales sobre las que gira nuestra intervención; todo lo contrario, es útil que lo tengamos. En ese guión, que como máximo debe ocupar una cara de un folio, debe poner por escrito, según el orden en el que vaya a hablar de ellas, las principales ideas (sin desarrollar) que va a exponer. La exposición. No debe ser muy larga ni tener un excesivo contenido de datos técnicos. Si la hace muy larga, su público perderá interés y dejará de prestarle atención. Recuerde también que el lenguaje oral es inmediato y no perdura en el tiempo como el escrito, por lo que el auditorio debe ir procesando lo que vaya diciendo. Utilice, a ser posible, vídeos o material multimedia para reforzar y hacer más amena su exposición. El auditorio se lo agradecerá.
Páxina 20 de 55
Actividades propuestas S18.
Siguiendo los pasos que se indican en el texto anterior, debe preparar material para una exposición oral sobre un tema de actualidad (por ejemplo: ¿Descarga libre de música y películas en internet?; el envejecimiento de la población en Galicia...).
Debe centrar la exposición en los puntos de vista de asociaciones, escritores, organizaciones sociales, etc., que encuentre en las informaciones consultadas. Deberá extraer sus propias conclusiones e indicar, de modo objetivo, qué punto de vista le parece el acertado y por qué. Para la consulta de información puede recurrir tanto a la prensa escrita coma a la digital y a otros recursos, como películas, documentales, etc., que traten el tema elegido. Si es posible, realice la actividad mediante un procesador de textos.
Páxina 21 de 55
□
Comunicación escrita
3.3
Textos argumentativos (aspectos teóricos) Recuerde que argumentar consiste en aportar razones para defender una opinión. La argumentación se utiliza para desarrollar temas que se prestan a la controversia. Al mismo tiempo, se intenta dar una información lo más completa posible sobre ellos. Elementos de la argumentación
Tesis: es la idea fundamental que se defiende. Constituye el núcleo de la argumentación, y en ella se expone el tema del que va a tratar el texto. Cuerpo: después de exponer la tesis, se ofrecen los argumentos o razones para confirmarla o rechazarla (contraargumentos). Conclusión: que reafirma o reitera la tesis, a partir de los elementos del apartado anterior. Los conectores en los textos argumentativos
Cuando redactamos este tipo de textos son muy útiles los conectores: De orden (primero, segundo, tercero, por un lado, por otro, etc.); Explicativos (o sea, es decir, esto es, a saber; en otras palabras, etc.) De contraste (en cambio, por el contrario, etc.). También se utilizan mucho los conectores de causa: por, porque, como, puesto que, dado que, debido a (que), a causa de (que), considerando (que), teniendo en cuenta (que)...
3.4
La prohibición de fumar Durante los últimos meses se ha debatido mucho sobre la prohibición de fumar en los lugares públicos. Los argumentos relacionados con la salud y el bienestar se mezclan con los temas económicos. Se afirma que hay una gran hipocresía por parte de las autoridades. Por una parte, se prohíbe fumar; por otra, se aumentan los impuestos al tabaco, que son una fuente de ingresos importante para la hacienda pública. La verdad es que mi opinión es muy clara. No se debe fumar en aquellos lugares que compartimos todos. Las razones son aplastantes. En primer lugar, porque fumar junto a una persona que no lo hace es agredir su espacio personal con olores y sustancias que son desagradables. Es una razón sobre todo de comodidad. En segundo lugar, porque está demostrado por innumerables estudios científicos que fumar favorece el desarrollo de muchas enfermedades graves, como los tumores de pulmón o laringe. Y en tercer lugar, porque, aunque no seamos fumadores directos, ser fumadores pasivos es igualmente perjudicial y peligroso. Las opiniones en contra no se mantienen en pie. Se dice que la prohibición atenta contra la libertad de los que quieren fumar. Muy bien, peo que lo hagan en lugares específicos y propios para ellos, no en lugares donde entramos todos. En conclusión, la prohibición de fumar en lugares públicos es acertada y necesaria. Texto extraído de la sección Cartas al director, edición digital de El clarín
Páxina 22 de 55
Actividad propuesta S19.
Texto 3.4. Lea con atención el texto y responda a las cuestiones:
¿Cuál es el tema principal del texto? Éste es un texto argumentativo. Identifique y marque en él las tres partes que forman los elementos de la argumentación: tesis, cuerpo de la argumentación y conclusiones. ¿Qué tipo de argumentos se utilizan para defender la tesis? Utilice ejemplos extraídos del texto. Subraye los conectores utilizados.
3.5
Mercado editorial La edición de libros en Galicia aumentó un 60 % en el 2008, según las cifras del INE El número de libros editados en Galicia registró en el 2008 un aumento del 60 % respecto al año anterior, según los datos que fueron difundidos ayer por el Instituto Nacional de Estadística. Mientras que el INE recoge la cifra 3.242.000 ejemplares editados en el 2007, un año después estos dígitos habían aumentado hasta los 5.240.000. Esta gran subida también se reflejó en el número de títulos publicados, que pasó de los 2.364 del 2007 a los 3.747 del año siguiente. Todo un récord que causó sorpresa en las empresas editoriales gallegas consultadas ayer por este periódico, que habían detectado una mayor actividad editorial en segmentos como el libro en castellano, la exportación de libro infantil o los libros de texto, pero no hasta el punto de que las cifras creciesen un 60 %. Aunque no a los niveles gallegos, la producción editorial aumentó el pasado año en el conjunto de España en ejemplares impresos, que alcanzaron los 255,5 millones de libros, y en número de títulos, que registraron el mayor incremento en diez años, aunque las tiradas cayeron a la cifra más baja del último decenio, menos de 3.000 ejemplares de media. Según los datos difundidos por el Instituto Nacional de Estadística, la edición de libros aumentó un 12,6 %, mientras que el número de títulos editados ascendió a 86.330. De estos títulos, 80.299 corresponden a primeras ediciones ?―un 17,2 % más que en el 2007― y 6.101 a reediciones ―un incremento del 36,3 %―. El 27,9 % de los títulos editados pertenecen a la categoría de literatura, historia y crítica literaria, categoría que experimentó un aumento del 24,4 % respecto al año anterior. Junto al aumento de ejemplares y títulos editados, la estadística de la producción editorial de libros del Instituto Nacional de Estadística indica una reducción del 4,9 % en la tirada media, que se situó en 2.960 ejemplares. Las mayores tiradas medias se dieron en geografía (5.941 ejemplares por título), ciencia doméstica (5.226) y literatura, historia y crítica literaria (4.557). Un 18,2 % de los títulos editados se dedicaron a ciencias naturales; el 16,7, a filología, idiomas y lingüística, y el 14,3 %, a matemáticas. Los volúmenes más extensos ―más de quinientas páginas― registraron un incremento del 31,7 %. El tamaño más habitual de los libros se situó entre las 101 y las 200 páginas. Por otra parte, la edición de libros de texto se redujo un 6,1 % el pasado año. [...]. Noticia extraída de la edición digital de La Voz de Galicia
Actividad propuesta S20.
Texto 3.5. Lea el texto detenidamente y responda a las cuestiones:
¿De qué nos habla el texto? ¿Por qué contiene una gran cantidad de cifras y números?
Páxina 23 de 55
□
Conocimiento de la lengua
3.6
Normas ortográficas (aspectos teóricos) Uso de la r
La letra r puede representar dos fonemas distintos, dependiendo de la posición en que aparezca: el fonema vibrante simple de aro y el fonema vibrante múltiple de rosa. Se escribe r: – En posición inicial de palabra. Ejemplos, razón, regla, risco, rosa, rumor. – Después de otra consonante. Ejemplos, brazo, cromo, drama, fresa, grande, krausismo, prado, tramo. – En final de sílaba. Ejemplos, arpegio, perla, olivar, amor. Se escribe rr entre vocales y siempre representa el fonema vibrante múltiple de carro o perro. Se escribe rr: – En posición intervocálica. Ejemplos, parra, cerro, barra, cerrojo, arrullo. – En las palabras compuestas cuyo segundo formante comienza por r, de manera que el sonido queda en posición intervocálica. Ejemplos, andarríos, contrarréplica, prorrata, vicerrector.
Actividades propuestas S21.
Complete con r o rr: En ___edade
___as
ja ___dín
al ___ededo ___
___einado
son ___ojar
___umo ___
te ___emoto
___amaje
a ___eaba
bece ___o
peli ___ojo
i ___epetible
mani ___oto
pa ___a ___ayos
hispano- ___omanos
auto ___etrato
Para realizar más ejercicios puede acudir a:
http://www.aplicaciones.info/ortogra/ortogra.htm http://boj.pntic.mec.es/psuare2/ortografia.htm
Páxina 24 de 55
Clases de palabras: adverbios, preposiciones y conjunciones en castellano (aspectos teóricos) Los adverbios
Como vimos en el apartado de lengua gallega, los adverbios son palabras invariables, es decir, carecen de género (masculino y femenino), de número (singular y plural), etc. Los adverbios se clasifican según la circunstancia que expresan: de tiempo, de lugar, de cantidad, de modo, afirmación, negación y duda. Se llaman locuciones adverbiales al grupo de palabras que realizan la función del adverbio. Añadiendo el sufijo –mente a un adjetivo formamos adverbios de modo. Tiempo. Son adverbios de tiempo: ahora, antes, aún, ayer, cuando, cuándo, constantemente, después, enseguida, hoy, luego, mientras, mañana, a diario, a menudo, con frecuencia, todavía… Lugar. Son adverbios de lugar: adonde, ahí, aquí, allí, allá, arriba, cerca, delante, detrás, dónde, donde.... Las preposiciones
Las preposiciones son un grupo de palabras invariables que tienen como función servir de enlace entre otras palabras. Son preposiciones: a, ante, bajo, con, contra, de, desde, durante, en, entre, hacia, hasta, mediante, para, por, pro, según, sin, sobre, tras. Las preposiciones a y de se contraen con el artículo determinado masculino singular el: a (al), de (del). Las conjunciones
Subordinantes
Coordinantes
La conjunción es, según el Diccionario de la Real Academia Española de la Lengua, "palabra invariable que encabeza diversos tipos de oraciones subordinadas o que une vocablos o secuencias sintácticamente equivalentes". Las conjunciones se utilizan para unir elementos de función idéntica en el seno de una oración, coordinar dos proposiciones (coordinantes) o subordinar una proposición a otra (subordinantes). A título informativo, incluimos un cuadro con las conjunciones más usuales.
Conjunciones
3.7
Copulativas
– y ,e, ni, que
Disyuntivas
– o
Adversativas
– mas, pero, aunque
Distributivas
– o...o, bien...bien, ya...ya, ora...ora
Explicativas
– o sea, es decir, esto es
Causales
– Porque, pues, así que, así pues, por lo tanto, por consiguiente
Comparativas
– como, tan...como, tanto /-a /-os /-as...como igual... que, más /menos... que.
Concesivas
– aunque, bien que, por más que, si bien
Páxina 25 de 55
Condicionales
Consecutivas Finales
– si, en caso de que, siempre que, a poco que, a no ser que, salvo que/se, se-
nón que, agás que... – conque, luego, así que, de suerte que, de tal modo que, de tal manera que,
de tal suerte que, por lo tanto. – para que, a que, a fin de (que)...
Actividades propuestas S22.
3.8
Localice y subraye en el siguiente texto (Soy leyenda) los adverbios de lugar y de tiempo. Clasifíquelos.
Soy leyenda Soy leyenda (en inglés I Am Legend) es el título de una novela de ciencia ficción escrita por Richard Matheson en 1954. Trata sobre el último hombre vivo en Los Ángeles, tras una epidemia que ha transformado a todos los seres humanos en vampiros. [...] Al principio su estómago no podía soportar el olor de ajo. Ahora lo tenía impregnado en las ropas, y a veces pensaba que hasta en la piel, y casi no lo notaba. Cuando le pareció que tenía suficientes volvió a casa y los colocó en el vertedero. Accionó el interruptor de la pared. La luz vaciló unos instantes antes de brillar normalmente. Neville dejó escapar un chasquido de disgusto entre las mandíbulas apretadas. Otra vez el generador. Tendría que repasar el maldito manual y comprobar los cables. Y si la reparación era demasiado complicada, debería comprar un nuevo generador. Se sentó, malhumorado, en un taburete junto al vertedero y sacó un cuchillo. Primero, fue separando los pequeños dientes rosados entre sí, luego los cortó por la mitad. El acre y penetrante olor inundó la cocina. Puso en funcionamiento el acondicionador de aire y la atmósfera quedó bastante limpia. Luego, con un punzón, practicó un agujero en cada mitad de diente y las atravesó con un alambre hasta formar unos veinticinco collares. En un principio colgaba estos collares en los cristales, pero la pedrea le había obligado a tapar todos los cristales con madera terciada. Finalmente había sustituido estas maderas por tablones, con lo que la casa se había convertido en un lúgubre sepulcro; pero había puesto fin a aquella lluvia de piedras y vidrios rotos que entraba todas las noches en las habitaciones. Y una vez instalados los tres acondicionadores de aire, se pudo respirar mejor. Un hombre puede acostumbrarse a todo. Cuando tuvo terminados los collares, salió y los clavó en los tablones de las ventanas, y retiró luego los viejos porque ya habían perdido casi todo el olor. Realizaba este trabajo dos veces por semana. No había otra forma de defenderse mejor que ésta, por el momento [...]. Matheson, Richard, Soy leyenda, ediciones Minotauro, Barcelona, 2007
Páxina 26 de 55
Actividades propuestas S23.
Escriba en el lugar que les corresponda de este texto estos adverbios de lugar y de tiempo: posteriormente, ahora, allí, dónde, pronto. La Barceloneta era un barrio de pescadores que había surgido durante el siglo XVIII fuera de las murallas de Barcelona. [_______________] había quedado integrado en la ciudad y sometido a un proceso acelerado de industrialización. En la Barceloneta estaban [________] los grandes astilleros. Paseando por [________]Onofre Bouvila encontró un grupo de mujeres campechanas y rechonchas que seleccionaban pescado entre risotadas. Alentado por estas muestras de buen talante se dirigió a ellas para recabar información. Quizá estas mujeres sepan decirme [_______] puedo encontrar trabajo, pensó. [________] se percató de que el buen humor aparente de aquellas mujeres se debía en realidad a un trastorno nervioso que les hacía reír descompasadamente, sin motivo ni control. Mendoza, Eduardo, La ciudad de los prodigios, Barcelona, 1986.
S24.
¿Qué clase de adverbio es descompasadamente? ¿De qué adjetivo procede?
S25.
Subraye las preposiciones que encuentre el texto de Eduardo Mendoza.
S26.
Subraye las conjunciones de estas frases extraídas del texto 3.8.
Cuando le pareció que tenía suficientes, volvió a casa. Si la reparación era demasiado complicada, debería comprar un nuevo generador. Se sentó, malhumorado, en un taburete junto al vertedero y sacó un cuchillo En un principio colgaba estos collares en los cristales, pero la pedrea le había obligado a tapar todos los cristales con madera terciada Retiró los viejos porque ya habían perdido casi todo el olor. .La luz vaciló unos instantes antes de brillar normalmente Finalmente había sustituido estas maderas por tablones, con lo que la casa se había convertido en un lúgubre sepulcro. Para realizar más ejercicios puede acudir a:
http://personal.telefonica.terra.es/web/apuntesasr/ESOIndEjGramatica.htm http://www.xtec.cat/~jgenover/morfo.htm
Páxina 27 de 55
□
Educación literaria En el apartado correspondiente, se ha hablado de los subgéneros literarios. Género narrativo: en él distinguimos la novela, el cuento, las memorias, la fábula. Género lírico: la oda, el himno, la elegía, la poesía bucólica, la copla, la sátira… Género dramático: tragedia, comedia, drama, farsa… A continuación tenemos fragmentos de obras literarias que vamos a leer y tratar de encuadrar en su género y subgénero correspondientes.
3.9
La botellita de cristal "Parad, hay algo flotando a sotavento" el que hablaba era un hombre bajo y robusto llamado William Jones, era el patrón de un pequeño laúd en el que navegaban él y sus hombres en el momento en que empieza esta historia. "Sí, sí, señor" contestó John Towers y detuvieron la embarcación. El patrón John alargó la mano hacia el objeto descubriendo ahora que era una botella "Sólo es una botella de ron que ha tirado algún barco que pasaba" dijo, pero en un impulso de curiosidad la cogió. Era una botella de ron e iba a devolverla al agua cuando se dio cuenta de que dentro TENÍA un trozo de papel. Lo sacó y leyó en él lo siguiente: 1 de enero de 1864 Soy John Jones el que escribe esta carta mi barco se está hundiendo deprisa con un tesoro a bordo Estoy donde hay marcado un * en la carta que incluyo. El patrón Jones le dio la vuelta a la hoja y en la otra cara tenía un mapa
En el borde había escritas estas palabras: Las líneas de puntos representan la ruta que llevábamos. "Towers" Dijo el patrón Jones con excitación "lea esto" Towers hizo lo que pedían "Creo que merece la pena ir" dijo el patrón Jones "¿usted qué opina?" "Igual que usted" replicó Towers. "Alquilaremos una goleta hoy mismo" dijo el patrón excitado "De acuerdo" dijo Towers, conque alquilaron una embarcación y zarparon siguiendo las líneas de puntos de la carta en 4 días llegaron al lugar donde se indicaba y varios bajaron y subieron cargados con una botella de hierro en ella encontraron las siguientes líneas garabateadas en un trozo de papel de estraza: 3 de dic de 1880 Querido buscador disculpa la broma pesada que te he gastado pero te mereces no haber encontrado nada por tu estupidez. "Razón tiene" dijo el patrón Jones "continúo" Sin embargo pagaré tus gastos de ida y vuelta al lugar donde has encontrado la botella calculo que serán 25.0.00 dólares así que encontrarás esa cantidad en una arqueta de hierro sé dónde has encontrado la botella porque la he puesto yo ahí y la arqueta de hierro y luego busqué un buen lugar para dejar una segunda botella esperando que el dinero que contiene pague los gastos, de manera que termino –Anónimo" "Me gustaría arrancarle la cabeza de un puntapié" dijo el patrón Jones "Buzo baja y saca los 25.0.00 dólares" en un minuto el buzo subió con una arqueta de hierro dentro encontraron 25.0.00 dólares Esto pagó los gastos pero no creo que vuelvan nunca más a un lugar misterioso siguiendo las instrucciones de una botella misteriosa. Lovecraft, H.P., Narrativa completa I, Valdemar Gótica, Madrid, 2008
Páxina 28 de 55
Actividad propuesta S27.
Lea este relato (La botella de cristal) y responda a las cuestiones:
¿Cuál es el tema principal del texto? Este relato se divide en tres partes diferenciadas: presentación, desarrollo y desenlace. Márquelas y delimítelas en el texto. ¿De qué se nos habla en cada una de las partes? ¿Hay algún tipo de relación entre ellas? ¿Por qué? ¿A qué género literario pertenece este texto?
3.10 Llanto por Ignacio Sánchez Mejías Llanto por Ignacio Sánchez Mejías es un poema que escribió el gran poeta Federico García Lorca a la muerte del torero Ignacio Sánchez Mejías, en 1934. A continuación tenemos un fragmento de ese poema. ¡Qué duro con las espuelas! ¡Qué tierno con el rocío! ¡Qué deslumbrante en la feria! ¡Qué tremendo con las últimas banderillas de tiniebla! Pero ya duerme sin fin. Ya los musgos y la hierba abren con dedos seguros la flor de su calavera. Y su sangre ya viene cantando: cantando por marismas y praderas, resbalando por cuernos ateridos vacilando sin alma por la niebla, tropezando con miles de pezuñas como una larga, oscura, triste lengua, para formar un charco de agonía junto al Guadalquivir de las estrellas. ¡Oh blanco muro de España! ¡Oh negro toro de pena! ¡Oh sangre dura de Ignacio! ¡Oh ruiseñor de sus venas! No. !Que no quiero verla!
¡Que no quiero verla! Dile a la luna que venga, que no quiero ver la sangre de Ignacio sobre la arena. ¡Que no quiero verla! Por las gradas sube Ignacio con toda su muerte a cuestas. ... No hubo príncipe en Sevilla que comparársele pueda, ni espada como su espada, ni corazón tan de veras. Como un rio de leones su maravillosa fuerza, y como un torso de mármol su dibujada prudencia. Aire de Roma andaluza le doraba la cabeza donde su risa era un nardo de sal y de inteligencia. ¡Qué gran torero en la plaza! ¡Qué gran serrano en la sierra! ¡Qué blando con las espigas!
Lorca, Federico, Llanto por Ignacio Sánchez Mejías
Actividad propuesta S28.
Lea este poema y responda:
¿Para qué escribió Federico García Lorca este poema? ¿En qué versos habla directamente de la muerte del torero? ¿Qué palabras o expresiones se repiten a lo largo del poema? ¿A qué subgénero lírico pertenece? ¿Por qué?
Páxina 29 de 55
□
Lengua y sociedad
3.11 El periodismo (aspectos teóricos) Tanto dentro de las TIC como en soporte impreso, el periodismo es la literatura al servicio de la prensa, y tiene un gran valor social, ya que contribuye a informar y a crear un estado de opinión entre la población. El periodismo también se da en los medios audiovisuales, tales como la televisión o la radio. En este caso adquiere mucha importancia el lenguaje verbal, el no verbal y los elementos paraverbales (comunicación oral). Géneros periodísticos
Algunos de los géneros periodísticos más importantes, tanto en la prensa escrita y digital como en la televisión y en la radio son: Noticia: relato o redacción que hace referencia a un suceso de actualidad o atípico, ocurrido dentro de una comunidad o en determinado ámbito, y que merece su divulgación debido a su relevancia. Ejemplo: "Os EEUU retiran las tropas de Afganistán". Reportaje: relato periodístico de historias vividas por personas a las que se relaciona con su contexto. Se basa en un testimonio lo más directo posible que explica con palabras, imágenes y/o sonidos, desde una perspectiva actual, sucesos de interés público. Ejemplo: un reportero de la TVG se acerca la una brigada forestal para observar cómo hacen su trabajo un determinado día en el que su actuación sea necesaria. Crónica: se narran acontecimientos por su orden cronológico, a través de testigos presenciales o contemporáneos, sea en primera o tercera persona. En la crónica se utiliza un lenguaje directo, sencillo y muy personal, y admite el uso de lenguaje literario con un frecuente uso de adjetivos. Ejemplo: una testigo (el capitán del buque) relata cronológicamente los sucesos que dieron pie al hundimiento del Prestige. Editorial: texto no firmado que explica, valora y juzga un hecho de especial importancia. Se trata de una opinión colectiva, de un juicio institucional formulado de acuerdo con la línea ideológica del periódico. Ejemplo: el periódico Él País publica un editorial sobre la crisis económica y las causas que nos llevaron la ella (esta opinión es colectiva, representa todo el periódico, no sólo una persona). Artículo: presenta la postura personal de un periodista frente a un acontecimiento o un problema actual o de interés general. Mediante él se pretende, generalmente, influir en la opinión que los lectores pueden tener sobre un determinado hecho. Para lograrlo, el escritor emplea argumentos o razones que convenzan al lector para que modifique su punto de vista sobre ese tema, aproximándolo a su postura. Ejemplo: Fernando Ónega escribe un artículo en La Voz de Galicia donde expone una serie de argumentos y razones por las cuales no está de acuerdo con la política económica del Gobierno actual. La entrevista: diálogo entre dos o más personas, el entrevistador o entrevistadores, que interrogan, y las personas que contestan. Se trata de una técnica o instrumento empleado en diversas actividades profesionales (por ejemplo, en investigación, medicina, selección de personal, etc.). Una entrevista no es casual, sino que es un diálogo interesado, con un acuerdo previo y unos intereses y unas expectativas por ambas partes. Ejemplo: un periodista de la TVG entrevista al actual Consejero de Pesca.
Páxina 30 de 55
Actividades propuestas S29.
Lea detenidamente el texto teórico El periodismo y haga lo siguiente:
Busque en los periódicos escritos que tenga a mano o en las ediciones digitales de internet un ejemplo de cada un de estos géneros periodísticos. Después, escriba en una tabla como la que sigue la localización de cada uno de los ejemplos, su título y el género al que pertenezca, y diga con pocas palabras por que encuadró cada ejemplo en un determinado género periodístico. Géneros para buscar
Localización y título de los ejemplos
Noticia
Reportaje
Editorial
Artículo
Entrevista
Páxina 31 de 55
Razones del encuadramiento de los ejemplos
4.
Resumo de contidos
4.1
Contidos en lingua galega Bloque de comunicación oral: a regueifa
Importancia da lingua oral como transmisora da tradición popular. Os regueifeiros improvisan coplas sobre diferentes temas, con moita retranca e humor. Bloque de comunicación escrita: textos argumentativos
Elementos da argumentación. – Tese: idea que se defende. – Corpo: argumentos para confirmar ou rexeitar a tese. – Conclusión: reafirma ou reitera a tese a partir dos argumentos. Técnicas para elaborar textos argumentativos – Presentación sinxela e clara do que queremos expor. – Definición previa das palabras coas que expresamos a opinión. – Adecuación da argumentación ao público a quen se dirixe. – Emprego de argumentos válidos para xustificar a opinión. Tipos de argumentos: – Experiencia persoal: adoitan ser pouco consistentes. – Argumento de autoridade: apélase a persoas importantes ou a estudos realizados. – Argumento de universalidade: apélase ao aceptado maioritariamente. – Argumento de singularidade: toma como exemplo a unha minoría distinguida. – Argumento de semellanza: búscanse analoxías, situacións semellantes. – Argumentos de causa-efecto: deféndese ou rexéitase un feito polas consecuencias. – Argumento por xeneralización: xeneralízanse feitos individuais. – Argumento baseado na persoa: valora tan so o aspecto, posición ou estima que se ten a unha persoa. Conectadores que se empregan nos textos argumentativos: os de orde, explicativos, de contraste e de causa. Bloque de coñecemento da lingua: o uso do r/rr, o dígrafo nh, o adverbio, a preposición e a conxunción
O r debe empregarse en posición inicial ou final de sílaba e cando segue a outra consoante. Debe empregarse rr en posición intervocálica e cando a unha palabra que comeza por r se lle antepón outra ou un prefixo rematados en vogal. O dígrafo nh non debe separarse ao final de liña. Os adverbios son palabras invariables que modifican a un verbo, adxectivo ou a outro adverbio. Expresan circunstancias de lugar, tempo, modo e cantidade entre outras. Pódense formar adverbios de modo a partir de adxectivos engadindo o sufixo –mente.
Páxina 32 de 55
As preposicións son palabras invariables que serven de enlace. A, de, en con, por contraen cos artigos e demostrativos. As conxuncións son palabras invariables que enlazan palabras, oracións ou proposicións. Poden ser coordinantes ( copulativas, disxuntivas, adversativas, distributivas, explicativas) ou subordinantes (causais, comparativas, concesivas, condicionais, consecutivas, finais) . Bloque de educación literaria: subxéneros literarios. Narración, teatro e lírica
Subxéneros narrativos. – Conto: narración breve, nalgúns casos de procedencia tradicional e popular. – Novela: ficción xeralmente en prosa de maior extensión, con descrición de personaxes, acción e ambiente e narración de acontecementos. – Novela curta: relato máis breve cá novela, con acción, tempo e espazo condensados e ritmo acelerado no desenvolvemento da trama. – Fábula: ficción en prosa ou verso, con animais en moitos casos, e da que se tira unha ensinanza moral. – Memorias: o autor narra os feitos máis salientables da súa vida ou dunha etapa. Subxéneros dramáticos. – Traxedia: tenta producir unha especie de catarse no espectador, a través de acontecementos terribles e funestos. – Comedia: obra con personaxes que encarnan as virtudes e defectos das persoas. En moitos casos busca provocar a risa dos espectadores con esaxeracións e escenas ridículas. – Drama: os personaxes, máis complexos que na comedia, enfróntanse a situacións que xeran cambios na súa vida ou xeito de proceder. – Farsa: obra cómica na que se deforma a realidade de xeito grotesco e cuxo fin é divertir ao público. Subxéneros líricos. – Oda e himno: a oda é entusiasta e solemne. O himno aplícase a cantos litúrxicos ou/ e patrióticos. – Poesía bucólica: canto idealizado á paz, natureza e vida pastoril. – Elexía: lamento amoroso, patriótico, relixioso ou/ e funerario. – Sátira: ridiculiza os vicios e defectos alleos dun xeito burlesco ou moral. – Copla: composición breve que serve de letra a cancións populares.
Páxina 33 de 55
4.2
Contenidos en lengua castellana Bloque de comunicación oral: presentación de programa televisivo y exposiciones orales planificadas
Importancia de adecuar el tono y volumen de voz, así como vocalizar correctamente. Utilizar elementos no verbales correctos para reforzar el discurso. Las exposiciones orales planificadas se preparan de antemano para que resulten eficaces. Previamente se deben contrastar los datos que se van a utilizar, buscar fuentes fiables y objetivas, analizar y resumir la información y extraer conclusiones. Se elabora un guión con las ideas principales y se memorizan los aspectos fundamentales de la exposición, que no debe ser larga ni repleta de datos técnicos. Es aconsejable utilizar material multimedia. Bloque de comunicación escrita: textos argumentativos
Elementos de la argumentación. – Tesis o idea que se defiende. – Cuerpo de la argumentación, o razones para confirmar o rechazar. – Conclusión para reafirmar la idea central. Conectores en la argumentación. De orden (primero, segundo, por un lado...); explicativos (o sea, esto es, en otras palabras...); de contraste (en cambio, por el contrario...); de causa (por, porque, puesto que...). Bloque de conocimiento de la lengua: uso de r, y rr , clases de palabras: adverbios, preposiciones y conjunciones
Se escribe r en posición inicial o final de sílaba, en posición intervocálica, después de consonante y detrás de cualquier consonante que pertenezca a otra sílaba. Se escribe rr en posición intervocálica y en las palabras compuestas cuyo segundo formante comienza por r. Los adverbios son palabras invariables y se clasifican según la circunstancia que expresan: de tiempo, de lugar, de cantidad, de modo, afirmación, negación y duda. Las preposiciones son un grupo de palabras invariables que sirven de enlace entre otras palabras. Las preposiciones a y de contraen con el artículo determinado. Las conjunciones se utilizan para unir elementos de función idéntica dentro de una oración, coordinar dos proposiciones o subordinar una proposición a otra. Pueden ser coordinantes (copulativas, disyuntivas, distributivas y adversativas) y subordinantes ( causales, comparativas, concesivas, condicionales, consecutivas, finales y temporales). Bloque de educación literaria: subgéneros literarios
Género narrativo: novela, cuento, memorias, fábula. Género lírico: oda, himno, elegía, poesía bucólica, copla, sátira. Género dramático: tragedia, comedia, drama, farsa.
Páxina 34 de 55
Bloque de lengua y sociedad: el periodismo
El periodismo es la literatura al servicio de la prensa y contribuye a informar y a crear un estado de opinión entre la población. Se da en los medios audiovisuales, como la televisión o la radio. En este caso adquiere importancia el lenguaje verbal, el no verbal y los elementos paraverbales. Algunos géneros periodísticos importantes en los medios de comunicación: Noticia: suceso de actualidad o atípico, ocurrido dentro de una comunidad o en determinado ámbito, y que merece ser divulgado. Reportaje: relato periodístico basado en un testimonio lo más directo posible, acompañado de imágenes o sonidos y desde una perspectiva actual. Crónica: narración de acontecimientos en orden cronológico, a través de testigos, en primera o tercera persona. Lenguaje directo, sencillo y personal. Editorial: texto de opinión colectiva, no firmado, formulado de acuerdo con la línea ideológica del periódico. Artículo: presenta con argumentos la postura de un periodista frente a un acontecimiento o un problema actual o de interés general. Pretende influir en los lectores. Entrevista: diálogo entre dos o más personas, el entrevistador o entrevistadores, que interrogan, y las personas que contestan. Se utiliza en diversas actividades profesionales.
Páxina 35 de 55
5.
Exercicios de autoavaliación 1.
A que se chama regueifa?
2.
4.
A un subxénero dramático. A unha disputa entre dous oradores que defenden a súa postura.
Variados, e sempre con retranca e bo humor. Case sempre sobre política local. Temas poéticos. Sobre o problema lingüístico.
Que pasos debemos seguir para lograr facer unha exposición oral planificada?
Localizar o tema, buscar fontes fiables, analizar e resumir a información, comparar as informacións, extraer conclusións, elaborar un guión e expor oralmente o tema.
Localizar o tema, analizar e resumir a información, comparar as informacións, extraer conclusións, elaborar un guión e proceder á exposición oral do tema.
Localizar o tema, buscar fontes fiables, analizar e resumir a información, comparar as informacións, elaborar un guión e expor oralmente o tema.
Localizar o tema, buscar fontes fiables, comparar as informacións, extraer conclusións, elaborar un guión e finalmente expor oralmente o tema.
Que é argumentar?
5.
A unha disputa en forma de copla improvisada entre dúas persoas.
Que temas aborda a regueifa?
3.
A un subxénero narrativo.
É o mesmo que narrar. Consiste en achegar razóns para atacar a alguén. Consiste en achegar razóns para defender unha opinión. É o contrario da descrición.
Cales son os elementos da argumentación?
A tese, a antítese e a síntese. As conclusións e as ideas. A tese e o corpo da argumentación. A tese, o corpo da argumentación e as conclusión.
Páxina 36 de 55
6.
7.
8.
Cales son dúas das técnicas para elaborar un texto argumentativo?
Presentar cunha linguaxe o máis coidada posible o que queiramos expor.
Definir posteriormente o significado das principais palabras coas que expresamos a nosa opinión.
Presentar cunha linguaxe culta o que queiramos expor.
Que tipos de argumentos hai para defender a nosa opinión?
A experiencia persoal; o argumento de autoridade, de universalidade e o de singularidade.
A experiencia persoal; o argumento de autoridade, de universalidade, de singularidade, de semellanza, por xeneralización, baseado na persoa en vez das súas razóns; argumentos baseados nas consecuencias dun feito.
Depende do tipo de texto que teñamos diante. Depende a quen vaia dirixido o texto que teñamos diante.
Para que tipo de textos son útiles os conectadores de orde, explicativos e de contraste?
9.
Presentar con sinxeleza e claridade o que queiramos expor e definir previamente o significado das principais palabras coas que expresamos a nosa opinión.
Para os textos argumentativos. Para os textos teatrais. Para os textos poéticos. Non son especialmente útiles para ningún tipo de texto.
Que pasos podemos obviar se redactamos un texto escrito de carácter persoal?
Non podemos obviar ningún paso.
Os que nós queiramos.
Busca de fontes fiables e análise e resumo da información. Busca de fontes fiables, análise e resumo da información, comparar as informacións e extraer conclusións.
10. Que son os adverbios?
Son palabras variables; é dicir, que non teñen xénero, número nin persoa. Son palabras invariables, isto quere dicir que non teñen xénero. Son palabras invariables, isto quere dicir que non teñen xénero, número nin persoa. Son palabras invariables, isto quere dicir que non teñen número nin persoa.
Páxina 37 de 55
11. Que modifican os adverbios?
Adxectivos, substantivos e verbos. Verbos. Verbos, adxectivos e adverbios. Todas as clases de palabras.
12. Que son as preposicións?
Un grupo de palabras invariables que teñen como función servir de enlace. Un grupo de palabras variables que teñen como función servir de enlace. Un grupo de palabras invariables coa función de servir de núcleo silábico. Un grupo de palabras invariables que só existen en galego.
13. Con que clases de palabras contraen as preposicións a, con, de, en e por en galego?
Cos substantivos e adxectivos, entre outros. Cos adverbios. Con outras preposicións. Cos artigos determinados.
14. Para que serven as conxuncións?
Para unir o suxeito con predicado. Para unir oracións e proposicións. Para modificar aos adverbios. Para cualificar ao substantivo.
15. As conxuncións coordinantes...
Unen elementos de función idéntica ou coordinan proposicións. Subordinan unha proposición a outra. Utilízanse en contadas ocasións. Unen unha palabra co seu complemento.
16. As conxuncións subordinantes...
Unen elementos de función idéntica nunha oración. Subordinan unha proposición a outra. Serven de enlace entre un substantivo e un verbo. Só se utilizan en castelán.
Páxina 38 de 55
17. Cales son algúns dos xéneros xornalísticos máis importantes?
Noticia, reportaxe, crónica, editorial, e artigo. Noticia, reportaxe, crónica, artigo e entrevista. Noticia, crónica, editorial, artigo e entrevista. Noticia, reportaxe, crónica, editorial, artigo e entrevista.
18. Quen asina o editorial?
Os redactores dun xornal. O director do xornal. O editorial non leva sinatura. Depende de quen o escriba.
19. Principais subxéneros narrativos:
Conto, novela e elexía. Conto, novela e novela curta. Conto e novela curta. Conto, novela e sainete.
20. Principais subxéneros líricos:
Oda e himno, poesía bucólica, elexía e sátira. Poesía bucólica, elexía, sátira e copla. Oda e himno, poesía bucólica, elexía, sátira e copla. Oda e himno, poesía bucólica e elexía.
21. Principais subxéneros dramáticos:
Traxedia, comedia e elexía. Poesía bucólica, elexía, sátira e copla. Traxedia, comedia e farsa. Conto e novela curta.
Páxina 39 de 55
6.
Solucionarios
6.1
Solucións das actividades propostas en lingua galega S1.
Características da regueifa (escenario, regueifeiros, coplas, público...) O escenario onde disputan os regueifeiros é unha solaina con todos os trastes que se supón hai nun lugar así. Os regueifeiros son persoas de enxeño áxil e gran sentido do humor, que buscan a complicidade do público, citando a algún deles, marcas comerciais, etc. As coplas son improvisadas, divertidas e ocorrentes. O público asiste divertido e o ambiente é informal e espontáneo: uns sentados en cadeiras, outros de pé, algún no chan... Acompañan o retrouso con palmas. A gravación non é profesional. E sobre todo hai moita risa.
Que a rima non sexa perfecta, réstalle valor ou achega espontaneidade? Achega espontaneidade, está moi acorde coa informalidade do ambiente e dá idea da ocorrencia improvisada, que é a base da regueifa.
S2.
Tema principal do texto. O desacordo manifesto dunha persoa coa construción dun conservatorio de música nun espazo da súa vila que para el non é o lugar adecuado por diversos motivos que argumenta.
Tese
Señor alcalde, vostede xa coñece a miña opinión contraria a que o Conservatorio de Música de X se constrúa no solar interior que está formado polas rúas Marcelo Macías, Avenida de Ourense, Curros Enríquez e Cruceiro. Como agora xa é unha realidade que se vai facer aí de acordo coa axuda do Goberno do Estado, quero lembrarlle a vostede, señor A, e a cidadanía en xeral, o enorme desatino que implica o tomar esta decisión, ó meu entender.
Corpo
Tese, corpo e conclusións da argumentación.
As persoas que coñezan o lugar saben que o único acceso que queda a ese patio é a través da praza Carlos Casares, tendo que facer o mesmo a pé xa que por ese oco non colle ningún coche. Qué pasará no caso dunha emerxencia? Por onde accederían os vehículos de bombeiros, ambulancias, etcétera? Por outra banda, as rúas de Curros Enríquez e Cruceiro teñen prohibido estacionar vehículos nelas. Se se fai é ocupando a beirarrúa. Ademais, os usuarios do Conservatorio (a maior parte crianzas) teñen que cruzar a rúa para acceder ás instalacións. Na actualidade, os pais e nais do alumnado aparcan alí á espera de que saian das aulas. Ata cando llo vai permitir, señor alcalde? E cando deixe de consentirllo, onde van poder aparcar? No Toural? Ademais, a obra que se vai a facer é a estrutura. E o resto, para cándo? Calquera pode ver a Casa do Concello, que leva máis de 10 anos en continuas reformas e con visos de que iso vai continuar así. Vostede, señor A, é o alcalde máis ‘chapuceiro’ que coñezo. As poucas obras que inicia non as remata. Agora que na Xunta van mandar os seus, pode retomar aquela idea do multiúsos e facer alí o Conservatorio (por certo, aquel proxecto fóralle aprobado unha vez que xa perderan as elección, é dicir, cando ‘gobernaban’ en funcións, lémbrase?). [...]
Páxina 40 de 55
Corpo
Por outra banda lembre que a Asociación de Veciños de Marcelo Macías ten formuladas varias reclamacións a ese Concello sobre, entre outras cousas, parte da propiedade dos terreos onde quere vostede construír o ‘esqueleto’ do Conservatorio. Qué pasará se o día de mañá a Xustiza dá a razón ós veciños? Claro que para aquelas vostede xa non será alcalde e os que veñan, peor para eles
Conclusións
Reitérolle, señor A, faga por primeira vez na súa historia de alcalde un Conservatorio que sexa a admiración de todo o mundo e nun lugar que se poida ver e déixese de andar con chapuzas.
Tipo de argumentos para defender a tese. Exemplos extraídos do texto. Argumento da universalidade: as persoas que coñezan o lugar saben que o único acceso que queda a ese
patio é a través da praza Carlos Casares, tendo que facer o mesmo a pé, xa que por ese oco non colle ningún coche. Que pasará no caso dunha emerxencia? Por onde accederían os vehículos de bombeiros, ambulancias, ...? Argumento baseado nas consecuencias: ademais, os usuarios do Conservatorio (a maior parte crianzas) te-
ñen que cruzar a rúa para poder acceder a estas instalacións. Na actualidade, os pais e nais do alumnado aparcan alí á espera de que saian das aulas. Ata cando llo vai permitir, señor alcalde? E cando deixe de consentirllo, onde van poder aparcar? No Toural? Argumento baseado na persoa: Vostede, señor A, é o alcalde máis ‘chapuceiro’ que coñezo. As poucas obras
que inicia non as remata. Agora que na Xunta van mandar os seus, pode retomar aquela idea do multiúsos e facer alí o Conservatorio (por certo, aquel proxecto fóralle aprobado unha vez que xa perderan as elección, é dicir, cando ‘gobernaban’ en funcións, lémbrase?)/ Claro que para aquelas vostede xa non será alcalde e os que veñan, peor para eles. Argumento de autoridade: a Asociación de Veciños de Marcelo Macías ten formuladas varias reclamacións a
ese Concello sobre, entre outras cousas, parte da propiedade dos terreos onde quere vostede construír o ‘esqueleto’ do Conservatorio. Qué pasará se o día de mañá a Xustiza dá a razón ós veciños?
S3.
Idea fundamental (tese) sobre as causas da fame no mundo. Que a explosión demográfica non é a causa da pobreza, fame e desnutrición do Terceiro Mundo.
Dúas razóns que expoña o autor para defender a súa opinión. O evidente desperdicio de recursos que entraña a actividade das armas e a necesidade de que se produzan cambios estruturais nas relacións de produción.
Conectadores textuais que utiliza o autor. A nosa época e o mundo no que vivimos non ofrecen moitas razóns para ser optimistas. As grandes cantidades de diñeiro que se gastan en armas poderían e deberían destinarse ao desenvolvemento e a satisfacer as urxentes necesidades dos países do Terceiro Mundo. Pero, pola contra, a carreira de armamentos continúa. Máis de medio millón de científicos e de técnicos do mundo enteiro están dedicados a perfeccionar armas cada vez máis destrutivas, e máis do setenta por cento das investigacións que se están a realizar na actualidade son de carácter militar. É evidente o desperdicio de recursos que esas actividades entrañan, pero non hai que esquecer que elas comportan enormes ganancias a certas persoas e organismos.
Páxina 41 de 55
Ao mesmo tempo, os países do Terceiro Mundo sofren de pobreza, de fame e de malnutrición, males que frecuentemente son atribuídos á "explosión demográfica". Pero as verdadeiras causas hai que buscalas na estrutura mesma dos sistemas de produción, se a xente ten fame non é por falla de alimentos. Mesmo no ano 1974, durante a peor crise alimentaria que sufriu o mundo, as reservas mundiais de cereais eran abondas para dar de comer a todos os habitantes do planeta. Pero cada vez é meirande o número de persoas que non poden pagar polos alimentos que necesitan. De aí que, mentres non se produzan cambios estruturais nas relacións de produción (é dicir, quen produce os alimentos, quen os vende, a que prezos, etc.), a acumulación de produtos agrícolas pouco ou nada influirá na erradicación da fame. En Asia do sueste, por exemplo, existen actualmente vinte e dous millóns de toneladas de excedentes alimentarios, mentres que na mesma rexión se contan por millóns as persoas famentas. A fame é, pois, consecuencia da organización social máis que da produción, e non abonda con aumentar esta última para suprimir a fame no mundo.
Este texto é argumentativo. Por que? Porque expón unha tese ( a explosión demográfica non é a única causa da pobreza e fame no Terceiro Mundo), argumentos para confirmala (os moitos recursos que se dedican á carreira das armas e a errónea estrutura dos sistemas de produción), e reitera a idea principal (a fame e pobreza son debidas a diferentes problemas e non so á explosión demográfica ou a produción de alimentos).
S4. A pesar de que os transplantes se converteron nunha práctica habitual, aínda existen fortes temores na poboación para doar órganos. Lograr a súa superación é a clave para aumentar o número dos dadores solidarios que fan falta para salvar miles de vidas. As razóns que dificultan a decisión de ser doante son múltiples. En moitos casos, arraigan en conviccións de tipo relixioso, moral ou filosófico que cuestionan a doazón. A miña opinión é que hai que realizar campañas educativas fortes para superar esas ideas previas...
Argumentativo
Para conectar este aparato de lector de CD é preciso seguir estes pasos. Primeiro, desenvolva con coidado a caixa. Despois, retire acuberta plástica que a cobre. Terceiro, comprobe que a súa conexión eléctrica é de 220 voltios...
Instrutivo
Para realizar o caldo, escaldamos os grelos en auga moi quente para limpalos e que perdan algo de verde. Poñemos o caldo limpo a quentar e ao ferver engadimos as patacas, cortadas como para tortilla, os grelos escaldados, as fabas, remolladas do día anterior e o anaco de unto. Ten que cocer moi forte ó primeiro e logo máis suave...
Instrutivo
O bioetanol é un combustible que se obtén a partir de materias vexetais como a cana de azucre , o sorgo, etc. Chámase por iso biocombustible e é defendido por moitos como a gran alternativa aos combustibles fósiles, como a gasolina ou o carbón. Non contamina, non produce gases de efectos invernadoiro, etc. Pero temos que facernos unha pregunta fundamental. Ten sentido dedicar grandes cantidades de vexetais a producir combustible cando hai millóns de persoas que pasan fame?...
Argumentativo
Meu avó morreu dun ataque ao corazón nada máis estoupar a guerra. Caeu ao pé dunha viña e ficou abrazado a ela. Sei que a súa sensibilidade e o seu amor pola sinxeleza da vida non puideron aturar tanto desastre. Eu non puiden ir despedilo no seu derradeiro adeus porque a guerra colleume en Madrid onde recén remataba a carreira de Dereito. Coa súa falta medrou a miña atracción pola súa rexa figura, para min un mito de enerxía e valor... Eu fun fillo único e crieime sen nai, quen morreu ao darme á luz. Sempre tiven a sensación de que meu pai non mo perdoara completamente... (Alfonso Álvarez Cácamo, O Bandeira).
Narrativo
Páxina 42 de 55
S5.
Resposta libre S6.
De que se fala no texto? A desfavorable situación que a poboación xuvenil ocupa no conxunto de Europa, de España e de Galicia en relación ao mercado laboral e comparándoa coa poboación adulta.
Feito que destaca neste texto e que o diferencia doutros vistos nesta unidade. A información que nos proporciona o texto apóiase, sobre todo, en datos e cifras.
S7. Este texto é un informe polo seguinte: Obxectividade dos datos. Emprega unha considerable cantidade de datos e cifras. A cuestión céntrase nun sector concreto da nosa sociedade.
S8. Radiorreceptor, gardarroupa, anglo-ruso, grecorromana, bancarrota, arrebatado, corrupción, Henrique, Israel, enrevesado, réplica, contrarréplica, resultou, irrompible.
S9. De lugar: lonxe, preto,alí, á beira, onde, fóra, dentro, ningures; de tempo, o resto. Esa lámpada dá pouca luz; ás veces, á tardiña xa parece que é noite. Agora vive lonxe e nunca chega cedo á oficina, pero despois, traballando a présa, recupera o perdido. Vai de vagar, que Pontevedra está preto e, se corres demasiado, quizais non chegues nunca. Antonte contaba o avó como antano sempre había un pillabán que mataba a luz do candil para andar ás
apalpadelas. Fuches antes alí? Saíndo, á beira da parede, é onde deixan decote o lixo. Están fóra, non as deixei dentro porque ía moita calor. Para onde vas? –Vou para ningures.
S10. Adverbios: agora, lonxe, nunca, cedo, despois, preto, antonte, antano, antes, alí, onde, decote, fóra, dentro,
ningures. Locucións adverbiais: ás veces, á tardiña, a présa, de vagar, á beira.
Páxina 43 de 55
S11. Agora deben estar xantando na casa. Neste intre, arestora... Estaba a diario coa teima de saír de vacacións. Decote, de cotío... Ven axiña, non tardes que non chegamos ao cine. Decontado, deseguida... Sempre bota unha soneca despois de xantar. Decote, ao pouco.
S12. Todos na familia usan lentes, agás (excepto) tía Minia. Gustaríame ir no tren de alta velocidade. Agardei por el desde as oito ata as nove. Ata mañá! Teño que ir canda vós, para chegarmos todos á mesma hora. Segundo o manual de instrución, hai que premer esta tecla.
S13. Meu avó morreu dun ataque ao corazón nada máis estoupar a guerra. Caeu ao pé dunha viña e ficou abrazado a ela. Sei que a súa sensibilidade e o seu amor pola sinxeleza da vida non puideron aturar tanto desastre. Eu non puiden ir despedilo no seu derradeiro adeus porque a guerra colleume en Madrid onde recén remataba a carreira de Dereito. Coa súa falta medrou a miña atracción pola súa rexa figura, para min un mito de enerxía e valor... Eu fun fillo único e crieime sen nai, quen morreu ao darme á luz. Sempre tiven a sensación de que meu pai non mo perdoara completamente... (Alfonso Álvarez Cácamo, O Bandeira).
S14. Non quixo cear nin quedarse á conversa. Iría contigo de boa gana, pero teño moito traballo. Aceptará a proposta sempre que as condicións sexan as que esixe. Debe saber a verdade a fin de non andar matinando seguido. Por moito que diga, non ousará enfrontarse ao patrón. Colle o paraugas ou vai en autobús. Xa quedou amañado, polo tanto podemos saír sen ansias.
S15.
Cal é o tema principal do texto? O medo da xente a que o ladrón lles roube as palabras.
Presentación: cor laranxa e letra normal. Nó: cor azul e negriña. Desenlace: cor verde e maiúsculas.
Páxina 44 de 55
Era un país hai moito tempo no que as palabras eran valiosas como o pan ou a auga, como en todos os países. Un día chegou un estranxeiro e parou a falar cunha muller nun camiño. Aquel home levaba un coitelo ao cinto e un dente de ouro. Estiveron falando e falando e, nun momento dado, o estranxeiro fixo así coa man e rouboulle unha palabra á muller e saltou ao cabalo e marchou a galope. O ladrón de palabras seguiu galopando até que chegou a unha aldea. Alí entrou nunha pousada e púxose a falar cun médico que viña de curar un enfermo. O ladrón sacou unha moeda de ouro e dixo: —Cámbioche esta moeda de ouro polas tres últimas palabras que acabas de dicir. O médico dixo que non. As palabras non son miñas, que son de moita outra xente. Mais o ladrón de palabras agardouno no bosque e púxolle na gorxa o coitelo e rouboulle aquelas tres palabras sen perder o sorriso dourado. Ao día seguinte o ladrón chegou a unha cidade e entrou nun pazo. Nunha man levaba unha bolsa con ouro e noutra, unha bolsa con palabras. Díxolle ao señor mostrándolle o ouro: —Mércoche todas as palabras que pronunciaches hoxe. —Non —dixo o nobre—, as palabras non se venden. Mais o estranxeiro ameazouno co coitelo e rouboullas unha a unha. Máis adiante, o ladrón de palabras asaltou un home que viaxaba a cabalo. Era un poeta especialista en cancións de amor. O ladrón sacou a daga e díxolle: —As palabras ou a vida. O poeta respondeu: —As palabras non son miñas, son do meu pobo. Eu nunca as vendería. Mais o ladrón de palabras foi contra el e arrincoulle as palabras do corazón. Axiña correu a voz por todo o país de que lles estaban roubando as palabras. E moita xente botou man das armas para defendelas. Cóntase que, de entre toda a xente da vila, os que mellor protexeron as palabras foron os labregos coas gadañas e as fouciñas, e os mariñeiros, cos coitelos e os arpóns. E que as mulleres máis valentes as escondían nas faldriqueiras ou nas camisas de liño. MAIS O LADRÓN DE PALABRAS CONTINUOU ROUBÁNDOLLES AS PALABRAS MESMO ÁS NENAS QUE APRENDÍAN A LER E AOS NENOS QUE ÍAN MERCAR ZAPATOS. E AOS MESTRES NAS ESCOLAS E AOS AVOGADOS QUE SABÍAN DE LEIS. E POUCO A POUCO AQUEL PAÍS SEGUIU PERDENDO MOITAS DAS SÚAS PALABRAS E FOISE FACENDO DÍA A DÍA CADA VEZ MÁIS POBRE PORQUE ERA O PAÍS AO QUE LLE ROUBABAN AS PALABRAS. DISE QUE A XENTE PARA PROTEXER AS PALABRAS E GARDALAS EN SEGREDO MESMO AS DEIXOU DE ESCRIBIR. E QUE POR MEDO AO LADRÓN DE PALABRAS MOITAS PERSOAS, DESCONFIADAS, DURANTE SÉCULOS SÓ PRONUNCIABAN AS SÚAS PALABRAS COA FAMILIA OU ENTRE XENTE AMIGA. ASÍ PASARON OS ANOS E CÓNTASE QUE NAQUEL PAÍS AÍNDA HAI XENTE QUE SEGUE TENDO MEDO DO LADRÓN DE PALABRAS. E HAI QUEN DI QUE ÁS VECES O LADRÓN SEGUE APARECENDO NUNHA PARADA DE BUS OU NUNHA FLORARÍA OU NUNHA ESCOLA CUNHA BOLSA E UN COITELO E UN SORRISO CUN DENTE DE OURO.
Na parte da presentación indícasenos o espazo xeográfico onde se vai desenvolver a acción. Introdúcese o
personaxe principal (o ladrón) e establécese a súa función na historia. Na parte do nó desenvólvese a acción da historia, o tema central sobre o que xira. Dásenos conta do pro-
blema que afecta a todos os personaxes, dunha ou doutra forma. Neste caso: as accións do ladrón de palabras. Na última parte, desenlace: resolución, que pode resultarnos satisfactoria ou non para o problema desenvolvido. Si, hai relación entre as partes, de tipo temático, pois todas falan da mesma cuestión: as accións do ladrón de palabras e as consecuencias que elas provocan. En cada parte do conto o tema desenvólvese dunha ou doutra forma.
S16. O ladrón de palabras. Pertence ao subxénero narrativo do conto: é un relato curto, sinxelo, a historia está
contada dun xeito lineal, con poucos personaxes. Ten a estrutura seguinte: presentación, nó, desenlace. A traxedia de Macbeth pertence ao subxénero dramático da traxedia.
Páxina 45 de 55
Soluciones a las actividades propuestas en lengua castellana S17.
¿De qué se habla en el texto? Se nos habla de la conveniencia o no de utilizar energía nuclear.
Uso del lenguaje verbal y no verbal y de los elementos paraverbales Es correcto. El uso de los elementos paraverbales es adecuado: tanto el tono de voz como el volumen nos ayudan a entender el mensaje que se nos transmite mediante el lenguaje verbal. También es adecuado el uso de ciertos elementos no verbales, como el movimiento de manos que la presentadora hace para reforzar su discurso verbal.
S18. Respuesta libre.
S19.
¿Cuál es el tema principal del texto? La defensa de la prohibición de fumar en lugares públicos.
Tesis, cuerpo y conclusiones del texto argumentativo.
Tesis
Durante los últimos meses se ha debatido mucho sobre la prohibición de fumar en los lugares públicos. Los argumentos relacionados con la salud y el bienestar se mezclan con los temas económicos. Se afirma que hay una gran hipocresía por parte de las autoridades. Por una parte, se prohíbe fumar; por otra, se aumentan los impuestos al tabaco, que son una fuente de ingresos importante para la hacienda pública
La verdad es que mi opinión es muy clara. No se debe fumar en aquellos lugares que compartimos todos.
Cuerpo
6.2
Las razones son aplastantes. En primer lugar, porque fumar junto a una persona que no lo hace es agredir su espacio personal con olores y sustancias que son desagradables. Es una razón sobre todo de comodidad. En segundo lugar, porque está demostrado por innumerables estudios científicos que fumar favorece el desarrollo de muchas enfermedades graves, como los tumores de pulmón o laringe. Y en tercer lugar, porque, aunque no seamos fumadores directos, ser fumadores pasivos es igualmente perjudicial y peligroso. Las opiniones en contra no se mantienen en pie. Se dice que la prohibición atenta contra la libertad de los que quieren fumar. Muy bien, pero que lo hagan en lugares específicos y propios para ellos, no en lugares donde entramos todos.
Páxina 46 de 55
Conclusiones
En conclusión, la prohibición de fumar en lugares públicos es acertada y necesaria.
S.20.
¿De qué nos habla el texto? El aumento del número de libros editados en Galicia durante el 2008.
¿Por qué contiene una gran cantidad de cifras y números? Porque es un informe sobre una determinada cuestión, en este caso, el mercado editorial. Para proporcionar datos fiables y objetivos sobre ese mercado la mejor forma es utilizando datos y cifras que no lleven a engaño o a dobles interpretaciones.
S21. Enredaderas, jardín, alrededor, reinado, sonrojar, rumor, terremoto, ramaje, arreaba, becerro, pelirrojo, irrepetible, manirroto, pararrayos, hispano-romanos, autorretrato.
S22. [...] Al principio su estómago no podía soportar el olor de ajo. Ahora lo tenía impregnado en las ropas, y a veces pensaba que hasta en la piel, y casi no lo notaba. Cuando le pareció que tenía suficientes volvió a casa y los colocó en el vertedero. Accionó el interruptor de la pared. La luz vaciló unos instantes antes de brillar normalmente. Neville dejó escapar un chasquido de disgusto entre las mandíbulas apretadas. Otra vez el generador. Tendría que repasar el maldito manual y comprobar los cables. Y si la reparación era demasiado complicada, debería comprar un nuevo generador. Se sentó, malhumorado, en un taburete junto al vertedero y sacó un cuchillo. Primero, fue separando los pequeños dientes rosados entre sí, luego los cortó por la mitad. El acre y penetrante olor inundó la cocina. Puso en funcionamiento el acondicionador de aire y la atmósfera quedó bastante limpia. Luego, con un punzón, practicó un agujero en cada mitad de diente y las atravesó con un alambre hasta formar unos veinticinco collares. En un principio colgaba estos collares en los cristales, pero la pedrea le había obligado a tapar todos los cristales con madera terciada. Finalmente había sustituido estas maderas por tablones, con lo que la casa se había convertido en un lúgubre sepulcro; pero había puesto fin a aquella lluvia de piedras y vidrios rotos que entraba todas las noches en las habitaciones. Y una vez instalados los tres acondicionadores de aire, se pudo respirar mejor. Un hombre puede acostumbrarse a todo. Cuando tuvo terminados los collares, salió y los clavó en los tablones de las ventanas, y retiró luego los viejos porque ya habían perdido casi todo el olor. Realizaba este trabajo dos veces por semana. No había otra forma de defenderse mejor que ésta, por el momento [...].
Deíxis temporal
Al principio (2 veces), antes, luego (3 veces)
Deíxis espacial
junto a (al es la contracción de la preposición a más el artículo el)
Páxina 47 de 55
S23. La Barceloneta era un barrio de pescadores que había surgido durante el siglo XVIII fuera de las murallas de Barcelona. [Posteriormente] había quedado integrado en la ciudad y sometido a un proceso acelerado de industrialización. En la Barceloneta estaban [ahora] los grandes astilleros. Paseando por [allí] Onofre Bouvila encontró un grupo de mujeres campechanas y rechonchas que seleccionaban pescado entre risotadas. Alentado por estas muestras de buen talante se dirigió a ellas para recabar información. Quizá estas mujeres sepan decirme [dónde] puedo encontrar trabajo, pensó. [Pronto] se percató de que el buen humor aparente de aquellas mujeres se debía en realidad a un trastorno nervioso que les hacía reír descompasadamente, sin motivo ni control.
S24. Es adverbio de modo; termina en –mente. Procede del adjetivo descompasado.
S25. La Barceloneta era un barrio de pescadores que había surgido durante el siglo XVIII fuera de las murallas de Barcelona. [Posteriormente] había quedado integrado en la ciudad y sometido a un proceso acelerado de industrialización. En la Barceloneta estaban [ahora] los grandes astilleros. Paseando por [allí] Onofre Bouvila encontró un grupo de mujeres campechanas y rechonchas que seleccionaban pescado entre risotadas. Alentado por estas muestras de buen talante se dirigió a ellas para recabar información. Quizá estas mujeres sepan decirme [dónde] puedo encontrar trabajo, pensó. [Pronto] se percató de que el buen humor aparente de aquellas mujeres se debía en realidad a un trastorno nervioso que les hacía reír descompasadamente, sin motivo ni control.
S26. Cuando le pareció que tenía suficientes, volvió a casa. Si la reparación era demasiado complicada, debería comprar un nuevo generador. Se sentó, malhumorado, en un taburete junto al vertedero y sacó un cuchillo. En un principio colgaba estos collares en los cristales, pero la pedrea le había obligado a tapar todos los
cristales con madera terciada. Retiró los viejos porque ya habían perdido casi todo el olor. .La luz vaciló unos instantes antes de brillar normalmente. Finalmente había sustituido estas maderas por tablones, con lo que la casa se había convertido en un lúgubre sepulcro.
S27.
¿Cuál es el tema principal del texto? La pesada broma que John Jones les gasta a unos marineros, burlándose de ellos.
Presentación: color naranja y negrita. Desarrollo: color azul y letra normal. Desenlace: color verde y letras mayúsculas.
Páxina 48 de 55
"Parad, hay algo flotando a sotavento" el que hablaba era un hombre bajo y robusto llamado William Jones, era el patrón de un pequeño laúd en el que navegaban él y sus hombres en el momento en que empieza esta historia. "Sí, sí, señor" contestó John Towers y detuvieron la embarcación. El patrón John alargó la mano hacia el objeto descubriendo ahora que era una botella "Sólo es una botella de ron que ha tirado algún barco que pasaba" dijo, pero en un impulso de curiosidad la cogió. Era una botella de ron e iba a devolverla al agua cuando se dio cuenta de que dentro TENÍA un trozo de papel. Lo sacó y leyó en él lo siguiente: 1 de enero de 1864 Soy John Jones el que escribe esta carta mi barco se está hundiendo deprisa con un tesoro a bordo Estoy donde hay marcado un * en la carta que incluyo. El patrón Jones le dio la vuelta a la hoja y en la otra cara tenía un mapa
En el borde había escritas estas palabras: Las líneas de puntos representan la ruta que llevábamos. "Towers" Dijo el patrón Jones con excitación "lea esto" Towers hizo lo que pedían "Creo que merece la pena ir" dijo el patrón Jones "¿usted qué opina?" "Igual que usted" replicó Towers. "Alquilaremos una goleta hoy mismo" dijo el patrón excitado "De acuerdo" dijo Towers, conque alquilaron una embarcación y zarparon siguiendo las líneas de puntos de la carta en 4 días llegaron al lugar donde se indicaba y varios bajaron y subieron cargados con una botella de hierro en ella encontraron las siguientes líneas garabateadas en un trozo de papel de estraza: 3 de dic de 1880 Querido buscador disculpa la broma pesada que te he gastado pero te mereces no haber encontrado nada por tu estupidez. "Razón tiene" dijo el patrón Jones "continúo" SIN EMBARGO PAGARÉ TUS GASTOS DE IDA Y VUELTA AL LUGAR DONDE HAS ENCONTRADO LA BOTELLA CALCULO QUE SERÁN 25.0.00 DÓLARES ASÍ QUE ENCONTRARÁS ESA CANTIDAD EN UNA ARQUETA DE HIERRO SÉ DÓNDE HAS ENCONTRADO LA BOTELLA PORQUE LA HE PUESTO YO AHÍ Y LA ARQUETA DE HIERRO Y LUEGO BUSQUÉ UN BUEN LUGAR PARA DEJAR UNA SEGUNDA BOTELLA ESPERANDO QUE EL DINERO QUE CONTIENE PAGUE LOS GASTOS, DE MANERA QUE TERMINO – ANÓNIMO" "ME GUSTARÍA ARRANCARLE LA CABEZA DE UN PUNTAPIÉ" DIJO EL PATRÓN JONES "BUZO BAJA Y SACA LOS 25.0.00 DÓLARES" EN UN MINUTO EL BUZO SUBIÓ CON UNA ARQUETA DE HIERRO DENTRO ENCONTRARON 25.0.00 DÓLARES ESTO PAGÓ LOS GASTOS PERO NO CREO QUE VUELVAN NUNCA MÁS A UN LUGAR MISTERIOSO SIGUIENDO LAS INSTRUCCIONES DE UNA BOTELLA MISTERIOSA.
Parte 1: presentación: se introducen el tema y los personajes del cuento. Parte 2: desarrollo: se desarrolla el tema y se dan a conocer sus consecuencias: encontrar el barco que se
está hundiendo; descubrir que todo es mentira. Parte 3: desenlace: resolución del tema que se desarrolló en la parte 2. Sí, hay relación entre las tres partes, pues cada una de ellas trata la misma cuestión temática: la búsqueda
que unos marineros emprenden para rescatar a un barco que está hundiéndose y la revelación de que todo era una trampa, una broma pesada de un hombre llamado John Jones. Pertenece al género narrativo, subgénero cuento.
S28.
¿Para qué escribió Federico García Lorca este poema? Para expresar sus sentimientos de dolor por la muerte de Ignacio Sánchez Mejías.
Páxina 49 de 55
¿En qué versos habla directamente de la muerte del torero? Pero ya duerme sin fin. Ya los musgos y la hierba abren con dedos seguros la flor de su calavera.
¿Qué palabras o expresiones se repiten a lo largo del poema? A lo largo del poema las repeticiones tienen una importancia fundamental. Se repite en varias ocasiones el verso "¡Que no quiero verla!". Más adelante hay una serie de versos que empiezan todos por el pronombre exclamativo "qué": "¡Qué gran torero en la plaza!/ ¡Qué gran serrano en la sierra!", etc. Después, una serie de versos comienzan todos por la misma forma verbal, el gerundio: "cantando", "resbalando", "vacilando", "tropezando". Acaba el fragmento aquí citado con cuatro versos iniciados todos por la exclamación "¡Oh!".
¿A qué subgénero lírico pertenece? Es una elegía.
S29. Respuesta libre.
Páxina 50 de 55
6.3
Solucións dos exercicios de autoavaliación 1.
A que se lle chama regueifa?
2.
Que temas aborda a regueifa?
3.
A unha disputa en forma de copla improvisada entre dúas persoas.
Variados, e sempre con retranca e bo humor.
Que pasos debemos seguir para lograr facer unha exposición oral planificada?
Localizar o tema, buscar fontes fiables, analizar e resumir a información, comparar as informacións, extraer conclusións, elaborar un guión e expor oralmente o tema.
4.
Que é argumentar?
5.
Consiste en achegar razóns para defender unha opinión.
Cales son os elementos da argumentación?
A tese, o corpo da argumentación e as conclusión.
Páxina 51 de 55
6.
Cales son dúas das técnicas para elaborar un texto argumentativo?
Presentar con sinxeleza e claridade o que queiramos expor e definir previamente o significado das principais palabras coas que expresamos a nosa opinión.
7.
Que tipos de argumentos hai para defender a nosa opinión?
A experiencia persoal; o argumento de autoridade, de universalidade, de singularidade, de semellanza, por xeneralización, baseado na persoa en vez das súas razóns; argumentos baseados nas consecuencias dun feito.
8.
Para que tipo de textos son útiles os conectadores de orde, explicativos e de contraste?
9.
Para os textos argumentativos.
Que pasos podemos obviar se redactamos un texto escrito de carácter persoal?
Non podemos obviar ningún paso.
10. Que son os adverbios?
Palabras invariables, isto quere dicir que non teñen xénero, número nin persoa.
Páxina 52 de 55
11. Que modifican os adverbios?
Verbos, adxectivos e adverbios.
12. Que son as preposicións?
Son un grupo de palabras invariables que teñen como función servir de enlace.
13. Con que clases de palabras contraen as preposicións a, de, en por en galego?
Cos artigos determinados.
14. Para que serven as conxuncións?
Para unir oracións e proposicións.
15. As conxuncións coordinantes...
Unen elementos de función idéntica ou coordinan proposicións.
16. As conxuncións subordinantes...
Subordinan unha proposición a outra.
Páxina 53 de 55
17. Cales son algúns dos xéneros xornalísticos máis importantes?
Noticia, reportaxe, crónica, editorial, artigo e entrevista.
18. Quen asina o editorial?
O editorial non leva sinatura.
19. Principais subxéneros narrativos:
Conto, novela e novela curta.
20. Principais subxéneros líricos:
Oda e himno, poesía bucólica, elexía, sátira e copla.
21. Principais subxéneros dramáticos:
Traxedia, comedia e farsa.
Páxina 54 de 55
7.
Bibliografía e recursos Bibliografía
Alarcos Llorach, Emilio, Gramática de la lengua española, Espasa, Madrid, 1999. ILG e RAG, Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, ILG e RAG, Vigo, 2003. ILG e RAG, Vocabulario ortográfico da lingua galega, ILG e RAG, 2004. Lovecraft, H.P., Narrativa completa, Volumen I, edición de Juan Antonio Molina Foix, Valdemar Gótica, Madrid, 2008. El Correo de la UNESCO Matheson, Richard, Soy leyenda, Ediciones Minotauro, Barcelona, 2007. Mendoza, Eduardo, La ciudad de los prodigios, Barcelona, 1986 Pérez-Barreiro Nolla, F., Macbeth, Galaxia, Vigo, 1972. RAG, Dicionario da Real Academia Galega, Xerais e Galaxia, Vigo, 2000. RAE, Diccionario de la lengua española (2 tomos), Espasa Calpe, Madrid, 2008. García Lorca, Llanto por Ignacio Sánchez Mejías.1934 Sende, Séchu, Made in Galiza, Galaxia, Vigo, 2007. VVAA, Informe da situación da mocidade no mercado laboral, Xunta de Galicia, Consellería de Traballo, Dirección Xeral de Formación e Colocación, Instituto Galego das Cualificacións, 2007. Ligazóns de internet
[http://www.crtvg.es/] [http://www.elclarín.com/] [http://www.galipedia.org] [http://www.laregion.es/] [http://www.rtve.es/] [http://www.lavozdegalicia.es/portada/index.htm] [http://es.wikipedia.org] [http://es.youtube.com]
Páxina 55 de 55