ANIMALIA ORNOGABEAK
DBH 1 M
IES ZIZUR BHI
2010-2011
ANEMONA
EGILEA: Manuela Arizaleta
AURKIBIDEA Atalak
Orrialdeak
1.EZAUGARRIAK……………………………..3-4 1.1Gorputza.............................................3 1.2 Egitura...............................................3 1.3 Bizilekua……………………………………4 2.BIZI-FUNTZIOAK……………………………4 3.SAILKAPENA…………………………………5
4.BEREZITASUNAK…………………………..5-6 5.BIBLIOGARFIA………………………………6
EZAUGARRIAK 1.Gorputza Anemonaren edo aktiniariaren gorputza zilindrikoa da eta basean oinez egiten duen disko bat dauka, pedal diskoa. Disko hau gainazal batean finko dago. Pedal diskoaren ertzeko punta disko orala da. Disko honek erdialdean ahoa dauka eta inguruan, berriz, garroak, cnidozito izeneko zelula erregarriez osatuta. Garro hauek etsaiak uxatzeko balio du, nahiz eta animalia batzuk, pailazo arraina, adibidez, immuneak diren. 2.Egitura
3.Bizilekua Anemona: Zerrenda litoral guztitik zehar, 20 metrotako sakoneran. Argitasun handiko lekuetan kokatzen da. Aktiniaria: Harkaitzetan kokatzen dira, mareako zonatatik 10 metrotako sakonerara. Anemonak baino toki ilunagoak nahiago ditu eta askotan haitzuloen barnean aurkitzen ditugu.
BIZI-FUNTZIOAK
Ugaltze-funtzioa: Animalia hauek dituzten ugaltzeko metodoak harrigarriak dira haien barietateagatik. Forma asexualaren edo sexualaren bidez ugal daitezke, hermafrodita barne. Akuarioetan posible izaten dute zatibitzearen bidez ugaltzea, batez ere gainelikatzen badituzte. Gehienetan haien pedal diskotik hasten dira zatitzen, bi animali berdinetan bihurtu arte. Nutrizio-funtzioa: Anemonek haien bizileku naturaletan bizi badira, elikadura askotarikoa izaten da:Planktona, molusku txikiak, krustazeoak eta baita ere arrain burugabe batzuk, anemonaren garroen erredura paralizatuta. Akuarioetan artemia salinarekin, almejekin, ganbekin, mutxiloiekin, arrain zuriarekin etab.
SAILKAPENA
Anemonak animalia ornogabeak dira. Ornogabeen barruan zeleteratuen taldean sartzen dira eta, azkenik, polipoen taldean. Kategoria taxonomikoetan banatuta, hau da sailkapena: Tipoa: Cnidarioak (Zelenteratuak) Klasea: Antozooak Familia: Hexacoralarioak Ordena: Actinarioak Generoa:Anemonia, Actinia Espeziea: Anemonia sulcata (Pennant), Actinia equina (LinnĂŠ)
BEREZITASUNAK
Asko dira animalia delikatu hauen heriotza eragin dezaketen arazoak. Hemen biltzen dira batzuk. Uraren kutsadura: Animalia uzkurtzen da eta ordu gutxietan hiltzen da. Anomaliak argiztapenean, tenperaturan, gatz kantitatean, etab.:Animaliak bere garroak galtzen hasten da eta hilzorian egoten da, aste batzuk igaro ondoren hil arte. Gutxiegizko elikadura: Animalia uzkurtzen da eta ez da berriro irekitzen.Poliki-poliki kontsumitzen da hil arte.Hilabeteak iraun ahal ditu. Gehiegizko tenperatura:Ordu gutxitan hiltzen dira.Literalki, uretan desegiten dira.
BIBLIOGRAFIA
-http://es.wikipedia.org/wiki/Actinia -http://www.drpez.com/drane.htm “La Enciclopedia del Estudiante”, Santillana.9.liburukia:”Ciencias de la Vida”
TALDEA:1.1 M
IZENA: Maite Ursúa
Armiarmak zortzi hanka dituzten eta pozoia injektatzeko kelizero modifikatuak dituzten artropodo kelizeratuak dira. Munduko txoko guztietan bizi dira, Antartikan ezik, eta ia txoko ekologiko guztietan finkatu da. Anatomiari dagokionez, armiarmen eta gainerako artropodoen arteko ezberdintasun nagusia gorputzaren forma da: gorputzeko segmentuak bi tagmatan batuta dauzkate, zefalotoraxa eta abdomena hain zuzen, zefalotoraxean, bi kelizero dituzte, jateko erabiltzen dituztenak eta bi pedipalpo, babes eta ukimen-funtzioak egiteko. Biak lotzeko pedizelo zilindro txiki bat daukate. Artropodo askok ez bezala, armiarmek ez dauzkate muskulu hedatzaileak gorputz-adarretan; horren ordez, presio hidraulikoaren bidez luzatzen dira. Abdomenean irun-organo modura garatu diren apendizeak dauzkate zeta ekoizteko. Zeta sortzeko sei guruin mota eduki ditzakete. Armiarma-sarea edo amarauna deitutakoa sortzeko gai dira, tamaina, forma eta zeta-kantitate askotakoak.
Armiarmak, trakeen bidez hartzen dute arnasa. Gehienak haragijaleak dira, baina espezie batzuk belarjaleak dira. Sexubakarrak dira eta obiparoak edo obobibiparoak dira , ez dute metamorfosirik egiten. Armiarmen sailkapena hauxe da: 1. 2. 3. 4.
Animalia Ornogabea Artropodoa Araknidoa
LEYENDAK: Nรกhuatl Mexikoko mitologian, armiarmak heriotzarekin, iluntasunarekin eta ilunbeekin lotzen zituzten, sarritan Mictlantecuhtlirekin heriotza eta infernuaren jainkoarekin zituzten armiarmak. Jainkoen kodizetan eta eskaintzetan ziren.
lotzen ateratzen
Txinan leienda asko daude armiarmei buruzkoa. Adibidez: Bi arreba armiarma erraldoi batzuetan bihurtzen dira. Zeta ordez, sokak erabiltzen zituzten etsaiei hiltzeko orduan, Sun Houtzu jainkoa suntsitu zituen.
BIOGRAFIA:
http://eu.wikipedia.org/wiki/Armiarma http://www.mascotasvirtuales.org/aranas/las-aranas-y-la-mitologia.php http://bizientzia.blogspot.com/2009/10/lehen-armiarma-belarjalea-armiarmen.html
I単igo Garcia 11. M
Barea animalia ornogabea da, moluskua. Biguna benetan.
Buruan, lau garro ditu, eta horietako bi, begiak; beste biak, ordea, ahoaren alboetan ditu. Oin oso gihartsu bat dauka, herrestan ibiliz. Egunez, 4-7 m distantzia egiten dute. Ahoan, erradula dauka, mihi antzekoa, hortzak eta guzti; elikatzeko eta janaria lortzeko erabiltzen dute. Molusku mota honen maskor gabeko bakarra da; hori dela eta, masa biszerala barrualdean dauka. Leku askotan aurki daitezke bareak, euria egiten duenean nagusi, horregatik Jendea barraskiloak bilatzera doaz euria egiten duenean. Lehortarrak eta urtarrak dira. “Infraorden Nudibranchia” urtarrei dagozkie; lehortarrei, berriz, “Infraorden Stylommatophora”. Bareen arbasoak itsasoetan bizi izan ziren. Eboluzionatu eta transformatu ziren denborarekin 103.000 espezie ezberdinak izaten lortu arte. Urtarretatik lehortarrera pasatzeko transformazio garrantzitsuena, zakatzetatik birikietara pasatzearena izan zen.
Bareek denetarik jaten dute. Gehienetan landareen kanpoko aldea jaten dute, eta batzuetan animalien hondakinak ere. Batzuetan, lurrean zuloak egiten dituzte, landareen sustraiak jateko. Bare batek bere pisuaren erdia jan ahal du gau bakar batean! Txikiak 30-50 mg jaten dute; handiak, aldiz, 5-10 g. Bare batzuk aldi batean jaten dute, baino beste batzuk, etengabe, hortik aurkitzen dutena jaten dute. Bareak, lehen esan dugun bezala, 4-7 m egin ahal ditu egun bakar batean. Mukia ezinbestekoa da bareen lekualdaketarako. Hankaren muturrean glandula bat dute; hortik, mukia ateratzen du eta hau erabilita, irristatzen da, animalia mugiarazten utziz. Janari franko dagoenean, hor geratzen dira jaten eta jaten; honek suposatzen du egunean bakarrik 50 cm gutxi gora behera egitea. Bareen usaimen eta dastamen-papilari esker aurkitzen dute elikatzeko zerbait. Molusku mota hau hemafrodita da, hau da, arra eta emea aldi berean da, baina ez denbora berean. Lehenengo, arren organoak garatzen dira; denbora pasaz, emeena. Bi organo sexual hauen ezberdintasuna sistema hormonal batez kontrolatua daudela da. Arrautzak erruten dituzte aste batzuk pasa ondoren, espezie motaren arabera. Bare bat 100500 arrautza errun dezake, 10-50 paketetan, zulo batean uzten ditu eta estaltzen du, babestua egoteko. Arrautzak esferikoak dira, hori urduxka eta gardenak. Arrautzak erruteko denbora klimaren arabera da. 5ºC-rekin hiru hilabete iraun dezake; 20ºCtara, berriz, bi edo hiru asteko denbora. Arrautzetatik ateratzen direnean, milimetro eskasa neurtzen dute. 9-18 hilabete bizi ahal dira espeziearen arabera.
Hau da barearen sailkapena:
Animalia
Ornogabea
Moluskua
Gastropodoa
Orthogastropodoa
Heterobrantzia
Pulmonata
Epulmonata
Stylommatophora
Esan dezagun, bareak nazka izugarria ematen digutela. Nazka izugarria ematen dizu kalean aurkitzea; baina esaten dute barraskiloen eta bareen lerdea zimurrak kentzen dituztela etab. Lan hau egiten, konturatu naiz ze politak diren itsasoko bareak, baina politak BENETAN.
www.Planetadeanimales.com (babosa)
Josu Zu単iga San Martin
1.1.M
2011/02/21
AURKIBIDEA
Ezaugarriak…………………………………………….3
Nola egiten ditu bizi-funtzioak………..…4-5
Sailkapena…………………………………..…………6
Berezitasunak…………………………..………..7-8
Bibliografia………………………………………………9
EZAUGARRIAK
Barraskiloak molusko gasteropodoak dira (hankak sabelan dituzten animaliak). Gehienak urtarrak dira baina barraskilo lehortarrari buruz hitz egingo dut.
Hauek aldebiko simetria dute. Gorputz biguna eta kiribil itxurako maskor batez estalita. Hainbatek 0,1 cm neurtzen dute, baina batzuk, Afrikar barraskiloa bezala, 20 cm-etara ailegatu ahal dira.
Gorputza hiru ataletan zatituta dago: burua, masa biszerala eta oina. Buruan zentzumen organoak eta ahoa dituzte. Ahoan, erradula izeneko banda bat dute, mihi baten antzekoa, hortz txiki eta guzti, eta elikatzeko erabiltzen dute. Burua oso garatuta dute eta lau garro dituzte, bi handienetan, begiak kokatuta daude. Masa biszeralean, berriz, animaliaren organo gehienak daude. Oina gihartsua da, herrestan ibiltzeko; mukia jariatzen dute, errazago lekualdatzeko.
Animali hauek leku hezeetan bizi dira. Gehienetan gau euritsuetan agertzen dira,baina, batzuetan eurite handia egoten direnean, hezetasun asko pilatzean, ere agertzen dira.
Hau da barraskiloaren egitura:
Bihotza
Maskorra
Birika Masa biszerala
Garroak
Ipurdia Mantua
NOLA EGITEN DITU BIZI-FUNTZIOAK
 Nutrizioa: Barraskiloak, nagusiz, landare-materiaz (filofagoak) elikatzen da, algez eta deskonposizio-materiaz, hau da, animali hauek belarjaleak dira. Baina barraskilo batzuk haragijaleak dira, erradulaz bitartez, beste moluskoen maskorrak apurtu eta bere barneko haragia jaten dute.
 Ingurumenarekin harremanak: Gordetzen diren helikoidal maskorra, animali harrapari eta lehortetzat babesten die. Barraskilo lehortarrak oso adaptatuta daude hezetasun aldaketara; basamortuetako espezie batzuk gelditu ahal dira beren maskorraren barruan bi edo hiru urte. Espezieak bizileku lehorragoetan bizi direnak maskor meheagoak izaten dute.
 Ugalketa: Barraskilo asko hermafroditak dira eta birsortu ahal dira. Beste batzuk, adibidez Helix Aspersa Muller, Chilen bizi dena, hermafrodita osagabeak dira eta beste batekin ernaldu behar dira. Nagusiz, udaberrian eta udazkenean, zona epeletan, eguraldia hezea eta beroa dagoenean. Ernalketa, gehienetan, gauez egiten da eta 4 eta 7 orduen artean irauten du. Gero, zulo bat egiten dute eta zuloaren barruan arrautzak lurperatzen dituzte. 12 egun pasata (hilabete bat klimaren arabera), arrautza hauek eklosionatu egiten dira eta barraskilo txikiak sortzen dira. Errunaldi bakoitzean 100 arrautza gutxi gora behera. Gai dira hilabetean aldi bat arrautzak jartzea.
SAILKAPENA Erreinua: Animalia Filoa: Phylum Molusca Klasea: Gasteropodoa Subklase Pulmonata Ordena: Stylommatophora Superfamilia: Helicacea Familia: Helicidae Subfamilia: Helicinae GĂŠnero: Helix Espeziea: Helix aspersa muller
BEREZITASUNAK
-
Ordu bat tardatzen dute 50 cm ibiltzeko. Hibernatzen dute (normalean urria/apirilatik apirila/urriara). Udan ere gelditu ahal dute bere jarduera lehortea badago. Hezea egoteko hibernatze garaian, epifragma izeneko mukiarekin maskorra estaltzen dute. Barraskilo lehortar handiena, Afrikar barraskilo erraldoia da (Achatina fulica) da eta 30 cm-etara ailegatu ahal dira. Barraskiloak lur osoan zehar erabiltzen dira elikatzeko. Nire herrian, Legardan, San Isidro egunean arkumea barraskiloekin jatea ohitura da. Horretarako, herriaren biztanle gehienak elkartzen dira. Aurrerago, errezeta erakutsiko dizuet. 3 eta 7-en arteko urteak bizi ohi dira baina badira batzuk 30 urteetara ailegatzen direnak. Barraskilo lehortar bakarra, (Rumina decollata) da eta beste barraskilo lehortarrak hil eta jaten dituzte beren espeziekoak ezik. Barraskilo txikienak 1 mm neurtzen du, barraskilo arkamelea ( Punctus pygmeum). Zentzumen garatuenak entzumena eta ukimena dira. Oina, barraskiloen mukiaz eginda, pasatzen uzten die leku oso zorrotzetik, labana batetik adibidez.
BARRASKILOAK KAZOLAN
Zailtasun maila: Ertaina Plater mota: Lehenengo platera Neurrira egindako errezetak: Betiko jakiez gozatzeko Sukaldaritza mota: Sukaldaritza tradizionala
OSAGAIAK -Barraskiloak -Hirugiharra -Saiheskia -Bildotsa -Gatza
-Solomoa -Txakolina -Txorizoa -Zizak
NOLA EGIN ? Lehenik eta behin, garbitu barraskiloak. Gatz-uretan lau aldiz pasa. Sartu barraskiloak urez betetako ontzi batean. Gakoa barraskiloak ur epeletan sartzen da, barraskiloek antenak atera ditzaten. Behin barraskiloak beldurtzean, eman azken bero-kolpea eta igo suaren indarra. Gehitu txakolina, tipula, 5 piper txorizero eta pipermina. Kendu ontzia sutatik eta ura kendu. Nire etxean barraskiloak txorizo, ziza, solomo, hirugihar eta bildotsaren lagunduta prestatzen dira. Frijitu osagaiak zartaginean. Gehitu osagaiak zartaginean frijitu ditugun osagaiak barraskiloen ontzira. Azkenik gehitu tomate frijitua eta azukre pixka bat.
BIBLIOGRAFIA 1. http://es.wikipedia.org/wiki/caracol 2. www.profesorenlinea.cl 3. http://www.eitb.com/onegin/errezetak/lehenengoak/osoa/408570/barraskiloakkazolan/ 4. http://www.curiosidades_de_caracoles.html
BELAKIAK
Egilea: Leyre Munarriz Go単i
1. maila 1.1.M. gela
EZAUGARRIAK
EGITURA:
GORPUTZA:
Belakiek zaku itxurako gorputza dute, hainbat poroz zulatuta; poroak kanal batzuen bidez komunikatzen dira elkarren artean. Gorputzaren barruan, atrio-barrunbea edo barrunbe nagusia dago. Barrunbe hori oskulu izeneko zulo baten bidez komunikatzen da kanpoaldearekin.
Belakiek ez dute aldebiko simetria, eta horregatik forma ugarietakoak daude.
BIZILEKUA:
Belakiak animalia urtarrak dira. Gehienak ur gazietan bizi dira, baina badira ur gezatan bizi diren beste espezie batzuk.
BIZI FUNTZIOAK
NUTRIZIOA:
Belakiak ura iragaziz egiten dute nutrizio funtzioa.
INGURUNEAREKIN HARREMANA:
UGALKETA:
Belakiak bi motatako ugalketa dute: ugalketa sexugabea eta sexu bidezko ugalketa.
-
Ugalketa sexugabea: Belaki bakarra aritzen da, eta horrek ondorengoak sortzen ditu. Sexu bidezko ugalketa: Sexu desberdinetako bi belaki aritzen dira. Bakoitzak sexu-zelula bat jartzen du. Zelulak elkartzean, zigotoa sortzen da; hura garatzerakoan, beste banako bat eratzen da.
Gehienak hermafroditak dira.
Belakien lau larba mota desberdin daude:
-
Parenkimulak. Zeloblastulak. Estomoblastulak. Anfiblastulak.
SAILKAPENA

TALDEA:
Belakiak poriferoen taldean sailkatzen dira.
BEREZITASUNAK
Animalia hauek, aurrekanbriarrean bizi zirela ikusi da, naiz eta XVIII. mendea arte ez ziren sailkatuak izan. 1819. urtean landareak bezala sailkatu ziren, baina ondoren barnean dauden ur-lasterrak ikusita animaliak zirela konturatu ziren.
Belakien 5000 espezie baino gehaigo daudela ikusi da, eta haietako 150 espezie ur gezatan bizi dira. Koloniak eratzen dituzte euren zuntzak elkartuz.
Belaki gehienak mugitzeko ezintasuna dute, baina badira beste batzuk mugitu ahal direnak. Mugitu ahal diren belakiak oso motelak dira, 4 milimetro egunero mugitzen dira, gutxi gora behera.
Belaki guztiak birsortzeko gaitasuna dute.
Ikasketa batzuen ondorioz, ikusi izan ahal da minbizia belakietatik etortzen dela.
BIBLIOGRAFIA
Wikipedia, entziklopedia askea.
1. DBH-ko “Natura Zientziak” liburua.
EGILEA:
Ana Lasa 1.1.M
AURKIBIDEA
Ezaugarriak:…………………………………………………….1.orr
Nola egiten dute bizi funtzioak:……………………………….1.orr
Sailkapena:……………………………………………………..1.orr
Berezitasunak:…………………………………………………1-2.orr
Bibliografia:…………………………………………………….1.orr
-EZAUGARRIAK:
Hazkunde azkarra dute , tamaina txikia lehenengo urtean. Berberetxo handienak 4 cm-ra heldu ahal dira. Ez zaie burua ikusten , bi kuskuz osatutako maskorra eta kuskuak artikulatuak dituzte. Oin txikiak dituzte eta oinak lekualdatzeko erabiltzen dituzte. Ozeano Atlantikoa eta Mediterraneoko itsasertzeko hondo haretsuetan bizi da baita ere Galiziako kostaldean. 10 metrotako sakontasunean eta ibaien uhubietan. Berberetxoak zakatzen bidez hartzen dute arnasa.
-NOLAKO BIZI FUNTZIOAK: Berberetxoak iragazleak dira eta animali txikiz eta flitoplaktonaz elikatzen da. Udaberria da berberetxoak ugaltzen diren unea.
-SAILKAPENA: Berberetxoak animaliak dira , ornogabeak , moluskuak dira eta moluskuen barruan bibalbioak. Oso ezagunak dira Portugaleko berberetxoak , Danimarkakoak , Holandakoak‌
-BEREZITASUNAK: Bibalbio honen bilketa txirlarena bezalakoa da oinez egin daiteke edota arrasteluarekin. Nola jan ahal dira? Jan ahal daiteke gordina edota baporean limoi tanta batzuekin ere arrozarekin.Galizian askotan berberetxoak eskabetxean jaten da eta hau da errezeta:
OSAGAIAK: -2kg berberetxo, uretan garbituak. -20 koilarakada ardo zuri.. -2 tipulin eder, zerrendatan moztuak -8 baratxuri, osorik. -Erramua, hosto fresko bat. -10 koilarakada olia olio.
-Piperbeltza, ale batzuk. -Koilarakada bat piperrauts gozo -Koilarakada erdia piperrauts min. -Litro laurdena oliba olio birjina. -Litro laurdena sagardo-ozpin. -5 koilarakada ardo zuri. -Gatza. NOLA EGIN: 1-Kazola handi bat sutan jarri, koilarakada batzuk oliba olio isuri eta tipulinak, erramua, piperbeltza eta baratxuriak jarriko ditugu su eztian frijitzen, 10 bat minutuan. 2- Berberetxoak kazolaratuko ditugu orduan, ardo zuriarekin batean. Laster irekiko dira berberetxoak. 3- Kazolatik atera eta epeltzen utziko ditugu kanpoan. 4- Kazola zukua murrizten utziko dugu une batzuetan, barazkiekin batera, eta piperrautsa erantsiko dugu gero. ´ 5-Nahasi eta, oliba olioa isuri ostena, sagardo-ozpinaren eta ardo zuriaren txanda izango da hurren. 6- Irakin eta beste 8 bat minutuan utziko dugu dena egosten, ozpinak indarra gal dezan. 7-Sua itzali eta epeltzen utziko dugu ondoren eskabetxea. 8- Une horretan kazolaratuko ditugu berberetxoak, lehor ez daitezen (hutsik geratutako oskola kenduko diegu aurrez berberetxoei). Hozten utziko dugu guztia.
9-Hoberena dugu dena prestatu eta jakiari gutxienez 12 orduz epeltzen utzi ostean ohore egitea. 10-Berberetxoak behar bezala bustiko dira ordurako zuku horretan.
-BIBLIOGRAFIA: w.w.w.amarisco.com/berberechos/index.html
Elhuyar
Harluxet enziklopedia
Natura D.B.H 1.
Sukaldea.com
3000 hiztegia
EULIA Nahia Valencia 2011-03-01
EULIA Eulia intsektu batzuei ematen zaien izena da, 120.000 bat espezie direnak. Dipteroen ordenako zenbait intsektu txikiren izen arrunta hain zuzen ere. Benetako hego mintzezkoak eta halterio deritzen hego murriztu pare bana dute; eta ahoan tronpa xurgatzaile bat. Landare eta animali jariakinez, material ustelez eta abarrez elikatzen dira.
Ezaugarriak Gorputza ~ Helduak 6-9 mm luze izan ohi dira. ~ Euliak gorputz osoa ilez estalita daukate eta gorputza hiru ataletan banatuta dago: burua, toraxa eta sabelaldea. ~ Etxe-euliek torax grisa daukate, bizkarrean lau marra ilun eta sabelaldearen behealdea horia daukate. ~ Gainerako dipteroek bezala, bi hego besterik ez dituzte, atzeko hegoak hegaldiaren egonkortasunean laguntzen duten halterio bilakatu dira. ~ Euliak bi antena eta hiru hanka pare dituzte.
Egitura ~ Hiru gorputz atal: burua, toraxa eta sabelaldea. ~ Bi hego osorik zabalduta. ~ Arren ahoa milikaria da. ~ Euli ar guztiak, berdintzat jo daitezke, baina batzuk kolore metalikoa izan daitezke. ~ Oso zaila izan daiteke bere antenak bereiztea. ~ Euliek metamorfosia konplexua daukate. Bere bizitzan metamorfosi bat izan du, arrautzatik larbara, larbatik ninfara eta azkenik ninfatik heldu izatera. Espezie batzuek ziklo hau beste batzuek baino lehenago betetzen dute
Bizilekua Euliak lurreko edozein lekuetan bizi dira, gizakiak eta mikroorganismo batzuek eta gero eltxoekin batera lurreko suntsitzaile nagusietako bat dira. Larbak ibaietan eta itsasoan bizi ahal dira. Zakarrean bizi dira eta animaliak hil ondoren ordu gutxi pasata euliak erakartzen dituzte. Euliak bero egunetan ugariagoak izaten dira; eta gainera, eguneko intsektuak dira.
Nola egiten dituzte bizi funtzioak? Nutrizioa.
Euliak belarjaleak, haragijaleak, parasito eta ustel-jaleak dira.
Kanpoko digestioa egiten dute.
Ahotik uzkira doan hodi bat daukate. Aho zurgatzailea ere ba dute.
Euliek, trakeen bidez arnasten dute. Trakeak hodi adarkatuak dira eta animaliaren ia organo guztia hartzen du. Hodi horiek espirakulu izeneko zuloen bidez irekitzen dira kanpora: espirakulua gorputzaren gainazal osoan daude.
Euliek zirkulazio aparatu irekia daukate, hodiek ez dute zirkuitu itxia eratzen eta odola zenbait barrunbe bustitzen ditu. Gero ostiolo zulotxoetan zehar berriro bihotzera itzultzen da.
Intsektu guztiak bezala, iraitz aparatua Malpighiren hodixkaren bitartez egiten dute.
Ingurumenarekin harremana Euliak esate baterako, begi askoz edo omatidioz osatutako begi konposatuak dituzte. Bada, laborategian milaka lentez osatutako begiak sortu dituzte. Lente horiek argia jasotzen duten kanal bana dute, ingumeneko mugimenduak hautematen dituzte. Eulien gorputza estaltzen duten ileak dastatzeko, usaintzeko eta sentitzeko erabiltzen dituzte. Ahoan eta hanketan dauden ileak dastatzeko ere erabiltzen dira. Euli batek zapaltzen badu zenbait ona ahoa jaitsi eta dastatzen du pixka bat.
Eulien begiak ez dituzte betazalik, horregatik euliak begiak garbi mantentzeko bere hankekin marruskatzen ditu.
Hanketako plantak itsaskorrak dira eta horri esker buruz-behera ibili daitezke. Gorputzean zehar zenbait gongoil dituzte, elkarren artean nerbio kordoi lotuta, eta gongoil horietan biltzen dira neuronak; buruan garuna eratzen dutenak. Zenbait txorik, saguzarrak, armiarmak eta intsektuak euli helduak jaten dituzte.
Ugalketa Euliak sexubakarrak eta obiparoak dira, arren eta emen arteko ezberdintasuna jakitea zaila da. Emeak handiagoak dira eta sabelaldeko barnealdean obopositor bat dute, arrautzak hor ernaltzeko (barne ernalketa dute). Euliek metamorfosi konplexua dute, eta 10-20 egunen bitartean izan daitezke: arrautza, larba, pupa edo krisalida eta heldua. Larbek gorputz biguna, hankarik gabekoa eta pupak ilunak dituzten intsektuak dira.
Sailkapena -
Erreinua: Animalia
-
Tipo: Artropodoa
-
Klasea: Intsektua
-
Ordena: Diptera
-
Familia: Muscida
Berezitasunak Gizakiarekin harremanak Gaixotasun askoren eramaileak dira, abereetan zizareak sortarazten ditu eta gizakien baratzetan kalte asko sortzen ahal dituzte. Oso kaltegarriak izan arren, gauza batzuentzako oso beharrezkoak dira, polinizaziorako, animalia batzuen janerako eta animalien deskonposaketarako esate beterako. Euliak ikerketarako erabiltzen diren espezie bat da.
Leienda Frantziako tropak inbaditu zuten Girona 1285 urtean eta San Narcisoren gorputza apurtu zuten. Orduan, euli handiak eta berde-urdin kolorekoak atera ziren bertatik eta frantziarrei eta bere zaldiei eraso egin zieten eta hiritik ihes egitera behartu zituzten frantziarrak.
Bibliografia -
Elhuyar Zientzia eta teknologiaren hiztegi entziklopedikoa
-
http://insected.arizona.edu/espanol/moscainfo.htm http://www.natureduca.com/blog/ http://es.wikipedia.org/wiki/Diptera http://www.terra.es/personal/santnarcis/moscas.htm http://museoentomologico.comfenalcoantioquia.com/INVESTIGADORES/Cat%C3%A1logo/OrdenDiptera/tabid/107/Default.aspx
-
(ARCHASTER TYPICUS)
EGILEA: Beatriz Unanua
1-EZAUGARRIAK:
Gehienak 5 hanka dituzte. Beste batzuk berriz askoz gehiago, horiei eguzkiak esan ohi zaie eta 70cm minutuko abiaduran mugitu daiteke. Burua ez zaie antzematen eta ahoa gorputzaren behealdean dute. Simetria erradiala dute eta barne eskeletoa dute.
Batzuk moreska kolorea dute, beste batzuk berriz lodi samarrak dira eta beste batzuei ahoa ez zaie ondo ikusten. Azalatik arnasten dute.
Itsas honoan bizi ohi dira baina ez dita toki konkretu batean bizi mugitzen baitira.
2-BIZI FUNTZIOAK:
Haragijaleak dira, krustazeos eta moluskuz elikatzen dira gehien bat.
Beste animali mota batzuekin, ez dituzte harreman sendoak edukitzen.
Bi eratan ugaltzen dira: 1-Sexualki: Beraien arrautzak kanpoan hazten dituzte gehiago beraietaz arduratu gabe. 2-Gemato bidea: Bere zati batetik, beste izar oso bat sortzen da.
3-SAILKAPENA:
Ekinodermoen barruan 5 talde daude “Ekinodeoak”, “Asteroideoak”, “Ofiuroideak”, “Holoturoideak” eta “Krinodeoak”. Itsas izarra “Asteroideoen” barruan dago.
4-BEREZITASUNAK:
Gizaki gehienei gustatzen zaizkigu. Ez ditugu jaten. Batzuk janaria ematen diete, beste batzuk ordea berriz uretara botatzen dituzte.
BITXIKERIAK
Ezagutzen ditugun itsas izarr handienak 25 eta 50 arteko hanka kopurua dute. Eguzki deitzen zaie. 7 0cm minutuko abiadurara irits daitezke.
(Echinus esculentus)
KLASEA: 1.1.M EGILEA: Amaia Urabayen
Ezaugarriak: Itsas trikuak, izenak esaten duen bezala, itsastarrak dira, itsas hondoetan bizi dira, 2500 metrotara arte, munduko edozein itsasotan bizi dira. Animali hauek, globo-itxurako gorputza dute eta oskola baita. Oskol honek, 3zm-tik 10zm-ra neur ditzake eta arantzaz inguratuta dago. Ornogabe hauek, ohikoak dira beltz, berde eta gorri kolorekoak izatea. Nahiko txikiak dira, sei urtekin gutxi gora behera, 8 zentimetro neurtzen dute eta, baina 20 zentimetro neurtzera eta 200 urte inguru bizitzera iritsi daitezke. Poliki-poliki mugitzen dira. Itsas trikuaren egitura honelakoa da:
1-Eraztun anbulakral 2–Hortz masailezurra 3-Ahoa 4–Anbulakral sistemako hodi erradiala 5-Pedicelo anbulaklarak 8-Ipurtzuloa 9-Plaka madreporita 10-Gonada 11-Arantzak
6–Plaka eskeletikoa
7-Hestea
Elikadura: Itsas trikuek mota askotako elikagaiak hartzen dituzte, baina batez ere, algaz, barraskiloz, planktonez eta muskuiluz elikatzen dira. Gauez elikatzen dira, haien elikagaiak lo egiten daudenean.
Ugalketa: Bi motatakoak daudenez, arrak eta emeak, haien ugalketa sexu bidezkoa da. Hau da, ar eta eme banak sexu-zelula bat jartzen dute eta horrela, beste itsas triku bat sortzen da. Hau, udaberrian eta udaren hasieran gertatzen da. Ornogabe hauek, metamorfosia jasaten dute, baina ordu bat soilik irauten du. Kumeak, 0,5mm-etatik 1mm-era neurtzen du luzeraz.
Naturarekin harremana: Ingurumenari egokitzeko ahalmen handia daukate, janaria murrizten denean, haien ugalketak ere murriztu egiten baitira, digestio-aparatua garatuz, elikagaien asimilaketa hobetzeko. Ornodun hauek, animali eta landareak jaten dituzte, baina haiek ere beste izaki batzuentzako harrapakinak dira. Itsas txakurrentzako, karramarroentzako eta hegazti batzuentzako ere, esate baterako. Gizakientzako ere jangarriak dira.
Sailkapena: Itsas trikuak, izaki bizidunak dira, harreman-funtzioa, nutrizio-funtzioa eta ugalketa-funtzioa egiten dutelako. Izaki bizidunen barruan, bost talde desberdintzen dira: Monero, Protisto, Onddo, Landare eta Animalia erreinuak. Bost taldeetatik, animaliak dira. Animalien artean, animali ornogabeak eta ornodunak daude, eta itsas trikuak ornogabeak dira. Gehiago zehazteko, ornogabeen barruan, Ekinodermoen taldea dagozkie eta haien barruan, Ekinoideoak. Hau da haien sailkapena izaki bizidunen eskema batean:(Gorriz markatuta) Moneroak
Harrak
Landareak
Poriferoak
Asteroideoak
Ekinodermoak
Ekinoideoak
Ornogabeak Izaki bizidunak
Animaliak
Ofiuroideoak
(Itsas trikua)
Artropodoak Ornodunak Onddoak
Holoturoideoak
Moluskuak
Zelenteratuak Protistoak
Krinoideak
Berezitasunak: Lehen aipatu dugun bezala, itsas trikuak gizakiontzako jangarriak dira, baina ez guztiak, bakarrik mota batzuk. Arantza luzeenak moztu egiten dira, itsas trikua irekitzerakoan eskuak ez mintzeko. Oskola erdialdean ebakitzen da, aho inguruko alde bigun eta arantza gabetik hasiz. Jateko atala emearen bost sexu guruinak dira, hau da, gonadak. Hauetara iristeko ahoa eta digestio aparatu kendu behar zaie. Gordinik edo egosita jaten dira, batzuetan limoi tanta batez lagundua. Zopa, saltsa, arroza, pasta, patea edo kremak egiteko erabili ahal da, esaterako. Hona hemen, jateko prest dauden bi itsas triku:
I
Japoniar estiloan
Animali hauek, bizi direna baino askoz gutxiago bizi zirela uste zuten orain arte. Ondorio horretara iristeko, ikerketa bat egin zuten. Ikusi dutenez, lehenengo hamar urteetan azkar hazten da, baina gero askoz ere mantsoago. Itsas trikua batzerakoan 8 bat zentimetro luze izaten da, gutxienez, eta neurri horretara iristeko sei urte inguru behar izaten ditu. Ia hogei zentimetroko itsas triku handien neurria hartzeko, ostera, berrehun urte inguru behar dituela ondorioztatu dute.
Blibliografia: Informazio guztia, web orrialde hauetan aurkitu dut:
http://marenostrum.org/vidamarina/animalia/invertebrados/equinodermos/pinchan/index.ht m http://html.rincondelvago.com/erizo-de-mar-paracentrotus-lividus.html http://www.zientzia.net/artikulua.asp?Artik_kod=9300 http://eu.wikipedia.org/wiki/Itsas_triku http://es.wikipedia.org/wiki/Echinoidea http://www.asturnatura.com/articulos/equinodermos/erizos.php
Egilea: Teresa Olcoz
Taldea: 1.1M
1-EZAUGARRIAK: Izainak uretan bizi dira ,hau da urtarrak dira. Gorputza biguna ,zilindrikoa eta luzea dauka ,zatitan bereizita ,bereziagoenak direnak burualdea (ahoa) eta atzekaldea (uzkia).Zati bakoitza metameroa da ehun baino gehiago izan daitezke ,kanpokoak ketak dira .Metameroan daude:Zeloma zatikatuta ,liseriketa hodi zatia ,zirkulazio hodi zatia ,metanefrido bikotea eta gongoil bikotea ,sabel aldean daudela. Aldebiko simetrĂa dute eta eskeletorik ez dute.
2-NOLA EGITEN DITUEN BIZI FUNTZIOAK: Mantenuan parte hartzen dute liseriketa ,gasen trukaketa eta zirkulazioa:
-Liseriketan liseritzen du lurzoruko materia organikoa. Liserketa ,hodi irekia da ,ahoa ,uzkia eta faringea ,esofagoa eta hesteak ditu ,eta jario kimikoa bertan gertatzen da.
-Gasen trukaketa zuzenean azalean zehar gertatzen da.
-Zirkulazio itxia da eta bi odol baso sabelaldean eta odol baso bat bizkarraldean dituzte. Bihotza ere badu ,bost pare ere izan daitezke. Iraizketa dituzte metanefridioak dituzte likido zelomikoa filtratzen dutenak.
Zentzumen organoak badituzte argia ,grabitatea eta ukimena antzemateko. Argia bereziki burualdean eta atzekaldean antzematen dute ,eta ukimena ,azalean antzematen dute. Zentzu organoak informazioa ematen diote nerbio sistemari ,han gongoilak eta lokarri nerbiosoa barneratuak dituzte. Nerbio sistema eragina du erantzunarekin ,sistema muskularra eta ketak mugiaraziz ,sistema muskularra adibidez erabilia mugimenduetan.
Ugalketa sexuala dute ,ernalketa ,gehienetan barruan izan daiteke.
Azalaren bidez hartzen dute arnasa ,eta azalak beti heze daukate gas elkartrukea gerta dadin.
3-SAILKAPENA: Izaina harren taldekoa da ,eta harren barruan anelidoen taldekoa da. Talde hauek daude: -Poliketoak. -Oligoketoak. -Hirudineoak.
4-BEREZITASUNAK: Espezie kopurua: 16.500 dira. Gizakia eta izainak: Aspaldian izainak odola xurgatzeko erabiltzen ziren zenbait gaixotasun kentzeko asmoz. Ez ditugu jaten ,ez da bere azalarekin arropa egiten.
5-BIBLIOGRAFIA: Wikipedian eta Google-en aurkitu dut informazioa.
Siobhรกn Grady
Ezaugarriak: Cnidaria banaketa eta Anthozoa klasean sailkatutako animalia txikiari deritzo. Milimetro gutxi dituen polipoa da. Itsasoan disolbatutako kaltzioa beren ehunetan finkatzeko gaitasuna du. Munduko espezie zaharrenetakoak dira eta biodibertsitate handienekoak dira. Orain dela 2.000 milioi urte baino lehenago agertu ziren eta gaur egungo koral batzuek 150 milioi urte dituzte. Zaku itxura eta poroz osatuta daude eta poroak elkarren artean komunikatuta daude. Bere egitura kareharria zuria da, beraien kolore aldaketa mikroalgek sortzen dute polipoekin sinbiosiean bizi direlako. Arrazoi honegatik bizi behar dute ur gardenan, garatzeko eta horrela fotosintesia egiteko.
Koralaren bizi funtzioak: Korala, animalia haragijaleak dira. Beraien oinarrizko janaria zooplanktona izaten da. Koral-arrezifeak, koralez gain, beste hainbat animalia etab. alga-espeziek osatzen dituzte. Koralek hauetariko askorekin harreman ekologiko zuzenak izaten dituzte, batzuek jan egiten dituztelako, beste batzuetaz elikatzen direlako, besteei gordelekuak itxuratzen dizkietelako eta abar. Harreman horien arteko hainbat sinbiosi mutualistak dira,hau da, bai koralak eta baita beste sinbionteak ere etekin positiboa lortzen duten harreman ekologiko estuak dira. Harreman hauek koralen osasuna eta orokorrean koral-arrezifearen ekosistema osoa egoera onean mantentzen laguntzen dute. Ugalketa sexuala dute koral batzuk eta besteek asexuala. Gainera, espezie batzuetan ugalketa sexuala eta asexuala dute. Zelula sexualak itsasora bidaltzen dira guztiak batera, ilargiaren faseak edo itsasaldiak jarraituz. Kanpo ernalketa egiten dute eta hain ugaria da, ura tindatzen dutela. SAILKAPENA: Lehen esan dugun bezala, cnidariak dira. Cnidarioen barruan 2 multzo daude: Hidrozoarioak eta marmokak. Hidrozoario batzuk lumak badirudite eta belarra itsastarraren hostoen gainean hazten dira. Beste batzuek, suaren korala adibidez, koralen antzekoak dira eta eskeleto gogorra dute. Adarrezko koralak eta anemonak ere, talde honetakoak dira. Harrizko koralak, benetako koralak dira eta escleractinios deitzen diete, scleractiniaren ordenan taldekatzen direlako. Hemen dituzu adibide batzuk: Behatzen korala (Porites porites), burmuinaren korala (Colpophillia natans), etab. Guztiak ez dira “Koralak� deitzen diogunari. Adibidez, suaren korala hidrozoarioa da. Beste egitura desberdin bat dauka benetako koralekin konparatuta. Anemonak, koral biguna eta koral gogorra talde berdinean daude eta anthozoa taldeari dagokio. Anemonen barruko egitura koral gogorren antzekoa da baina ez dute eskeletoa sortzen.
Itsasoko abanikoak (gorgonia) eta latigoak (Pseudopterogorgia americana) adarrezko koralak dira. Harrizko koralengandik desberdintzen dira beraien malgutasunarengatik. Adarrezko koralak oktokraliaren ordenan sartzen dira. Polipo bakoitza zortzi erro dituzte ahotik gertu eta hortik etortzen zaie izena. Beraien eskeletoa kitinaz osatuta dago.
Burmuinaren korala
Behatzen korala
Berezitasunak: Gizakiarekin harremanak: Koral-arrezifeak gero eta asaldura gehiago jasaten ari dira gizakiaren eraginez, arrezifeen gain-ustiaketa dela, habitataren galera edota aldaketa klimatikoa erantzulea da.
Koral gorriaren legenda: Bazen behin, neska bat Moriana deitzen zena. Oso polita eta ederra zen. Hain ederra zen norbaitek ikusten bazion, aho bete hortz geratzen zen. Egun batean, erregeak entzun zuenean neska horren edertasunez, hortik pasatzea pentsatu zuen. Neskatoa ikustean berarentzako izan behar zuela pentsatu zuen, bakarrik berarentzako. Indarrez eramatea saiatu zen baina Morianak ez zion utzi. Erregeak minduta pentsatu zuen berarentzako izango ez bazen, inorentzat izango zela. Orduan, ezpata atera zuen eta bihotza zeharkatu zion. Gero, itsaslabarratik bota zuen. Itsasoko jeinuak neska eder bat hilda ikustean oso haserre sentitu ziren. Ezin zuten ezer egin bere bizitza salbatzeko baina bere zauriaren odoletatik koral gorria egin zuten. Sirenak, beraien partez, bere istorioa mundu osotik abestu zuten. Erregea itsasora hurbiltzen zen bakoitzean entzuten zuen, orduan ezin izan zuen berriro nabigatu, ezta itsasoren ertzean egon erotu gabe.
Pertsona batek olatuak adi-adi entzuten baditu, istorio hau entzun ahal du sirenek abestua.
BIBLIOGRAFIA: -Wikipedia -Zientzia. Net -Los Arrecifes de coral -Simniosis - Esperando con ilusion blog-a
KARRAMARROA
Xabier Urio
11.M
Karramarroa edo hamarratza Brachyura infraordenaren
krustazeo
dekapodoa da. Exoeskeleto gogorrez estalita, hatzapar bi baditu. 6.793 espezie ezagunak itsastarrak, ur gezatakoak eta lehortarrak ere badaude. Animalia erreinua, artropodo filuma, krustazeo azpifiluma , malakostraka klasea, dekapado ordena, bachyura infraordena. 10 hanka ditu eta zakatzetatik arnasten dute. Metamorfosia lardak badira, gero hazten eta ateratzen dira.
Nafarroko Gobernuak karramarro autoktonoa berriro arrantzatzeko aukera izango dela 5 urte barru. 1970 - 1980-an desagertu ziren. 60 eta 150 arrautza jartzen dituzte. Ibai-karramarroa Astacoidea eta Parastacoidea familien zenbait krustazeo dekapodoen izena da. Arnasa egiteko zakatzak ditu. Espezie gehienek ez dute kutsadura onartzen, nahiz eta amerikar ibai-karramarroa gogorragoa izan. Europan zazpi espezie bizi dira, horietatik hauek Euskal Herrian: Ibai-karramarro
arrunta
edo
europarra
Austropotamobius
pallipes. Ibai-karramarro gorria edo amerikarra procambarus clarkii. Seinaledun ibai-karramarroa
pacifastacus leniusculus.
2. 6 cm dute, emeak 3 urte, arrak 4 urte. Europan, Afrika hipar haldean bizi dira. Haragijaleak dira. Kkrustazeok, arrainak, bibalboak, animali hilak ... jaten ditu.
Karramarroak prestatzeko ehundaka errezeta daude. Batzutan osorik, bestetan egosita edo zopa batean jaten dira# . Errezetak: karramarro brutera,
karramarro
saltsan,
karramarroa
bakailoarekin...
karramarroa saltsarekin
INFORMAZIOA WIKIPEDIAN ETA LIBURU BATEN HARTU DUT.
brandyra,
karramarroa
LANPERNA Andoni Ruiz
AURKIBIDEA 1.- Ezaugarriak: · Gorputza · Egitura · Arnas eta digestio aparatuak · Lokomozio aparatua · Bizilekua
2.- Bizi funtzioak · Ugalketa · Nutrizioa
Sailkapena Berezitasunak · Harremanak gizakiarekin
3.- Berezitasunak · Usteak · Galiziako lanpernariak · Nola sukaldatu
Bibliografía
LANPERNA (Pollicipes pollicipes)
EZAUGARRIAK: -Gorputza
eta egitura:
Lanperna
helduen gorputza bi zatitan banatzen ahal
da; goiko
aldea edo kapitulua eta beheko aldea edo
pedunkulua,
arroketara itsasten den zatia. Kapitulua
lanpernaren
azkazala bezala ezagutzen da, karezko
plaka
grixazka batzuen ondorioz. Kapituluak
animalia
babesten du bere harraparietaz. Plaka
honen
beste aldean daude bere organo bital
gehienak
eta horregatik dago hain babestuta.
Pedunkulua
zilindro formakoa da eta azal erresistente batez estalita dago. Pedunkuluan dago itsaskin moduko zementu bat arroketan ondo-ondo finkatzeko.
-Arnas
eta digestio aparatuak: Kapituluan dago arnas aparatua. Toraxetik hartzen
du uretan dagoen oxigenoa. Ahoa ere kapituluan kokatua dauka kokatua. Zirroen bidez mugimendua antzematen dute eta gero elikagaia ahora eramaten dute. Zirralak zirroen mugimenduetaz arduratzen da; eta beste gihar batek “azkazala� goratzeko funtzioa du, zirroak kanpora atera daitezen.
-Lokomozio
aparatua: Funtzio honetaz pedunkulua arduratzen da. Bertako giharrak
uzkurtzeko, estiratzeko eta mugitzeko balio dute. Lanpernak elikatzea (ur korrontearekin batera egoteko) eta ugalketa (beste lanperna baten ondora ailegatzeko) erabiltzen dute lokomozio aparatua.
-Bizilekua: Olatuak gogor jotzen dituzten arroketan bizi ohi dira. Bi motatakoak izan ahal dira beren bizilekua zein den kontuan izanda: olatuek oso gogor astindutako arroketan bizi diren lanpernak pedunkulu txikia eta lodia dute, eta ez hain gogor astindutako lekuetakoak pedunkulu altua eta mehha dute.
BIZI FUNTZIOAK:
-
Ugalketa: Lanperna animalia hermafrodita
da, hau da, bi
ugalketa sistema dituztela: arrak eta emeak. Ezin
da autoernaldu
eta horregatik beste bi lanperna behar direlako
ernaltzeko.
Larbak planktonera itsasten dira eta
metamorfosia
jasan eta gero, arroketan itsasteko prest egongo
dira. Baina hau
ez da tenkapen bakarra, benetakoa geroago
Lanperna baten
larba
gertatzen baita.
-
Nutrizioa: Lanpernak ura filtratzen dute bertan dauden nutriente mikroskopikoak
xurgatzeko eta haietaz elikatzeko.
SAILKAPENA: Animalia ornogabea da, artropodoa, krustazeoa.
BEREZITASUNAK: -
Harremanak gizakiarekin: 路 Gastronomia: Ustiatzen da, batez ere, Galizian, Asturiasen,
Kantabrian, Euskal
Herrian, Portugalen eta Frantzian, hauek baitira bertako gastronomiaren produktu tipikoa.
路 Bilketa: Eskuz biltzen da zonalde mareartekoetan, eta lanpernariek arriskuetan egon.
-
Usteak: Europan, jendeak uste zuten antzara espezie batzuek nolabaiteko erlazioa zutela
lanpernekin: hau da modua gendeak haragia kentzeko beraien garezumetik, haragia ezin zelako jan garai horietan, kristianismoa zelarik. Jan ahal zen bakarra mariskoa eta arraina zen. Horregatik nahasten ziren antzarak eta lanpernak.
-
Galiziako lanpernariak: Galiziako kostaldea
oso
zakarra eta malkartsua denez oso toki aproposa da lanpernentzat, eta horregatik hainbeste pertsonek dute
ofizio
edo denbora-pasa gisa lanpernak biltzearena. Baina ez da
erraza
gero! Lanpernak olatuek gogorren jotzen duten tokietan instalatzen dira eta lanpernariek beheraino jaitsi behar
dute
hauek hartzeko. Beste arazo bat da krustazeo hauek batzuetan oso itsasiak daudela arroketan eta zailk dira erauzten. Gainera neurri konkretua eta adin espezifikoa izan behar dute: 4 x 2,5mm eta 10 hilabete.
-
Nola sukaldatu: Ia beti lanpernak egosiak eta gatzarekin egiten dira. Itsasoko urarekin
sukaldatu behar direla da, ahal bada. Baina beti urari gatz pixka bat bota behar zaio itsasoko ura ez baldin bada. Ez dira amontonatuak egon behar ezta ur gehiegiarekin. Ez dira asko egon behar uretan, Galiziako esapide honetan esan bezala: “auga a ferver, percebes botar, auga a ferver, percebes sacar�.
BIBLIOGRAFIA: Ezaugarriak, bizi funtzioak eta sailkapena Wikipedia entziklopedia askeatik hartuak. Berezitasunak facilisimo.cometik hartua.
Ezaugarriak Gorputza:
Buruan 2 begi komposatu dituzte, bi edo hiru ozelo eta bi antena. Bertan usaimen eta ukimen-funtzioak izaten dituzte. Toraxean hiru pare hanka artikulatuak dituzte eta hego pare bat edo bi; sabelaldean eta toraxean zulotxo batzuk dituzte baita ere, hodi batzuk dituzte hodi horiek kanpoaldearekin lotzeko. Sabelaldea sagmentatua dute, apendizerik gabe. Trakeak arnasa hartzeko erabiltzen dituzte.
Bizilekua: Liztorrak ingurune guztietan bizi dira, eta horren ondorioz, era askotara moldatu behar izan dira.
Bizifuntzioak Nutrizio funtzioa: Normalean liztor helduak haragijaleak dira baina badaude materia organikoz elikatzen diren liztorrak. Liztor gazteak, berriz, intsektuz elikatzen dira.
Ugalketa funtzioa: Sexubakarrak dira, barne ernalketa dute eta obiparoak dira. Lehenbizi arrautzetatik larba bat ateratzen da eta ondoren metamorfosia izan eta liztor bihurtzen da.
Harreman funtzioa: Muda egiten dute.
Sailkapena
Erreinua: Animalia Tipoa: Artropodoa Klasea: Insekta Ordena: Hymenoptera Familia: Apokrita Generoa: Vespoidea Eespeziea: Vespidae
Berezitasunak
Gizakiarekin harremanak Afrika jatorrizko espezie batek Herkules kakalardoaren arrautzen harraparia bezala jokatzen du (kakalardo honek kokoa hazten den lurraldeetan kalte haundiak eragiten ditu). Barietate asko bizkarroiak dira, hau da, bere arrautzak animali arrotz baten gorputz edota arrautzetan jartzen dituzte. Izurrite batzuk, hala nola, landare zorriarena eta sagarrondoaren eta algodoiaren sitsarena, kontrolatzeko erabilgarriak dira.
Kondaira Jainkoak animali guztiak sortu zituenean, bakoitzari nahi bat eskaini ziola esaten da. Untxiak belarri handiago batzuk eskatu zizkion, hartzak negu guztian lo egin ahal izatea eta lepaluzeak, berriz, oso altua izatea. Jakinkoa joan behar zenean, liztorrak esan zion berari ez ziola nahia galdetu. Jainkoak izan zitekeen guztia zuela esan zion baina liztorrak bere eztia defendatzeko ezer ez zuela erantzun zion. Jainkoaren ustez ez zen ezeren beharrean baina bere hitza emana zuenez, eztena eskaini zion.
Bibliografia
-Wikipedia. -Animales salvajes. - Natura Zientziak 1DBH – Zubia Santillana
LUR ZIZAREA
LEYRE REDIN RAMIREZ 1-1-M
1-EZAUGARRIAK: Lur zizareek gorputza biguna, zilindro itxurakoa eta luze samarra dute. Metamero eraztunetan edo segmentuetan banatuta dago. Segmentu horietako bakoitzean, hainbat organo errepikatzen dira, hala ere: digestio eta iraitz hodiak, nerbioak eta hainbat odol-hodi. Animali ornogabeak dira. Animalien aurreko zatia ahoa dago eta atzeko aldean berriz uzkia. Keta izenezko lokomozio-apendize txiki batzuk dituzte eraztun bakoitzean. Lur zizareak lurrean bizi dira baina anelido gehienak urtarrak izaten dira.
2-NALA EGITEN DITU BERE BIZIFUNTZIOAK: Zizareak heterotrofoak dira, beste batzuk sortutako janariz elikatzen dira. Bere bizifuntzioak hauek dira: Lurrean egotea‌ Batzuk ingurunean nutrizio batzuk egiten dituzte. Anelido espezie batzuk sexu- bakarrak dira, batzuk arrak eta beste batzuk emeak. Beste batzuek aldiz hermafroditak dira: banako berak zelula sexual maskulinoa eta femeninoa dituela.
3-SAILKAPENA: Lur zizarea anelidoen taldekoa da. Erreinua: animalia Goifiluma: lophotorochozoa Fiuma :aneliga
4-BEREZITASUNAK: Gizakien harremanak beraiekiko oso txarrak dira , batzuetan beraiekin jolasten dugu ‌ eta leku batzuetan bai jaten dira labean kiskurtuta. Kolonbiatik, txinatik eta herrialde gehiagotan lur zizareak jaten dira labean kiskurtuta. BIBLIOGRAFIA: Informazioa wikipediatik eta leienda edo ipuinak: ipuinen eta narrazio laburren lehiaketa.
Egilea: ARITZ LIZOAIN COTANDA
Klasea: 1-1.M
Marmokak ia urtero ikusten ditugu hondartzan, beraz, gertuko animalia da. Fama txarra du, haren garroak ukituz gero, ziztada mingarria ematen baitu. Baina marmoka gelatina-itxurako animalia sinple bat baino gehiago da.
EZAUGARRIAK:
Marmokek ez dute ez eskeletotik,ez garunik,ez bihotzik,ez birikarik,ez urdailik‌ Animalia hauek, garroak dituzte harrapakina harrapatzeko eta ahora eramateko. Marmoka garro batek ukitzen bazaitu izugarrizko mina edo pikorra sentituko duzu. Marmokak ia itsuak dira. Ez dute begirik. Baina argia hautemateko sistema bat dute. Marmokek duten txapel antzekoaren ertzean dago detektatzeko ahalmen hori. Egoki antolaturiko mintzak dira,mintz horiei esker arnas hartu dezakete eta.
Ozeano guztietan marmokak daude,ur hotz edo epeletan, baina aintzira handietan ere badaude. Marmokak ez dute beren kabuz mugitzeko ahalmen handirik, horregatik itsas lasterrak aprobetxatzen dituzte, alde batera edo bestera garraiatzeko.
NOLA EGITEN DITUZTE HAIEN BIZI FUNTZIOAK ?
Marmokak ugalketa sexuala du. Arra eta emea elkartzen direnean, eta baten obulua eta bestearen espermatozoidea elkartzen direnean larba osatzen dute. Larba hori ozeanoaren hondora itsatsita gelditzen denean polipo sortzen da. Hazten diren bitartean plater pilatuen moduan jartzen dira. Plater formako horretatik marmoka bat baino gehiago aterako dira eta ozeanoan igerian hasiko dira helduak izan arte. Prozesu honek 3 hilabete irauten du. Marmokek urte inguruko bizi-zikloa dute: neguan jaiotzen dira eta udazkenean hil. Badirudi ugalketa hauek handitzen doazela azken urteotan, eta litezkeen arrazoi bezala adierazten dira: bere harraparien murrizketa, klima aldaketa eta lur iturrietatik eratorritako kutsadura.
Marmokek elikadura heterotrofoa dute: ez dute beraiek elikagaiak sortzeko ahalmenik. Lehen aipatu dudan bezala, garroak harrapakina harrapatzeko eta ahora eramateko dituzte. Marmokak arrain txikiz edo beste marmoka batzuetaz elikatzen dira. Digestioa oso azkar egiten dute ahotik kanporatzen dituztelako behar ez dituzten hondakinak, ez baitute uzkirik.
SAILKAPENA:
Ornogabeen taldean, zelenteratuak dira marmokak. Hemen, bi talde nabarmentzen dira: marmokak eta polipoak. Izenak dioenez, marmoken taldekoak dira. Hiru marmoka talde daude: Hydrozoa- hidromedusak Scypozoa- medusa arruntak Cubozoa- cubomarmokak
BEREZITASUNAK :
MARMOKA BATEK ZIZTATZEN BAZAITU… • kaltetutako lekua ez ukitu ezta igurtzi ere, ezta toaila edo hondarraz. • Garbi ezazu lekua itsasoko uraz, inoiz ez ur gezaz. •. Ez ezazu amoniakoa, pixak edo ozpina jarri. • Ken itzazu hondakinak edo puskak pintzez eta eskuaz egiten baduzu, babestuta egon dadila. • Mina arintzeko hotza jarri, 15 minututan zehar, igurtzi gabe. Izotza erabiltzen baduzu saihestu kontaktu zuzena azalarekin. • Kalteturik gertatzen diren haurrek, adineko pertsonek edo alergiadunek, arreta berezia behar izan dezakete. •. Goragale, gonbito, zorabio, muskulu-karranpa, buruko minak edo ondoez orokorra bezalako sintomak ikusten badira, joan zaitez ospitalera eta azal ezazu ahal bada, ziztada eragin zuen marmoka motaz. • Desinfekta ezazu zauria iododun alkoholaz egunean 2 edo 3 aldiz 48tik 72 ordutan zehar.
Kontuz ibili hondartzan honelako batekin ez topatzeko… Japonian, Nomura marmoka bizi da beste marmoka erraldoi batzuen artean. Bere espezieko handienetakoa da eta 1.80 metro altu izan daiteke eta 204 kilo izan ditzake baita ere
GOMENDIOAK BAINU-HARTZAILEEI
• Ez ezazu egoera gutxietsi. Ugalketa baten aurrean hobe da ez uretan sartzea, ezta ertzean ere, garro zatiak egon ahal baitira eragin erresumingarri berarekin. Zalantzarik baduzu, galdetu hondartzako zaintza zerbitzuari. • Ez itzazu marmoka hilak edo beraien zatiak ukitu: bere ahalmen erresumingarriak 24 ordura arte irauten du lehortasun baldintzetan. • Marmokak ikusi badituzu eta ez dago abisurik, hondartzako zaintza posturik hurbilenari jakinarazi. •. Marmokak badaude arroken aldea arriskutsua da, eragin erresumingarriko zati asko aurki baitaitezke han. • Ziztada arriskua txikiagotzeko, eguzkiko krema erabil dezakezu edo arropa arinez babes zaitezke.
Espainiako itsasertzetako marmoka motarik ohikoenak dira:
Izen zientifikoa eta arrunta
Cotylorhiza tuberculata
Diametroa(zm)
Kolorea
Arriskugarritasuna
20-35
Marroi horixka
Arina garroetan
90-100
Zuri urdinxka
Handia
5-10
Arrosa-morea
Handia
Aguakuajatua
Rhizostoma pulmo, Marmoka Pelagia
noctiluca, Klabelin Chrysaora hysoscella,
30 arte
Zuri horixka
Handia
10-15
Gardena
Txikia
30
Morea
Oso handia
1-5
Urdin gardena
Bat ere ez
30 arte
Gardena
Bat ere ez
Konpasak
Aurelia aurita, Itzalkin
Physalia physalis, Karabela portugaldarra
Velella velella, Beleroa
Aequorea forskalea, “Aequore� marmoka
BIBLIOGRAFIA:
Ozutto.com Zientzia.net Natur-zientziak Ingurumenaren eta landa eta itsas ingurumenaren ministerioa wikipedia
Egilea: Ainhoa Santesteban Barrena Gela: 1.M
AURKIBIDEA
1. EZAUGARRIAK GORPUTZA ETA EGITURA BIZILEKUA
2. BIZI FUNTZIOAK NUTRIZIOA iNGURUAREKIN HARREMANA ETA UGALKETA
3. SAILKAPENA
4. BEREZITASUNAK
GIZAKIAREKIN HARREMANAK ERREZETA
5. BIBLIOGRAFIA.
1. EZAUGARRIAK GORPUTZA ETA EGITURA Oskola arantzaz betea dute eta 20 zentimetroko diametroa izan ditzakete. 10 hanka dituzte, horietako aurreneko parea pintza bihurturik. Pintzak espezie batzuetan oso haundiak dira, beste batzuetan azkeneko hanka pareak pala edo arraun forma daukate, igerian egiteko. Txangurroak, aldameneka ibiltzen dira. Gorputza hiru ataletan banatuta dute: Burua, toraxa eta sabelaldea. Bi antena pare dituzte. Zakatzen bidez hartzen dute arnasa. BIZILEKUA 7 edo 8 urte bizi dira naturan, Ozeano Atlantikoaren iparraldeko eremuetan eta Mediterraneo itsasoan.
2.BIZI FUNTZIOAK NUTRIZIOA Haragijaleak dira baina harrapatzen duten guztia jaten dute: txirlak, arrain akabatuak, arrautzak... neguan algak eta moluskuak, udan berriz itsas trikuak eta itsas luzokerrak. iNGURUAREKIN HARREMANA ETA UGALKETA Emeak urteko lau aldiz ugaldu daitezke, eta 50.000-500.000 arrautza errun urtean. Arrautzak sabelean erantsita eramaten ditu emeak, enbrioiak jaiotzen diren arte. Enbrioiak aurrena larba igerilari bihurtzen dira eta gero txangurroak. Hazi ahal izateko, txangurroak, nohizbehinka oskola aldatu beharra dauka. Bitarte horretan defentsarik gabe dago edozein harrapariren aurrean,horregatik ezkutuan egoten da oskol berria ondo gogortuta daukan arte.
3.SAILKAPENA -ERREINUA: Animaliak -TIPOA: Artropodoa -KLASEA: Malacostraca -ORDENA: Decapoda -FAMILIA: Majidae -GENEROA: Maja -ESPEZIEA: Maja squinado.
4.BEREZITASUNAK GIZAKIAREKIN HARREMANAK Kostaldean batzuk goizero, argitu orduko, txangurro, karakoil, txirla, muskulu, lanperna eta arroka inguruan bizi diren edozein izakiren bila abiatzen dira. Eguberrietan jatea oso ohikoa izaten da. ERREZETA: TXANGURROA LAPIKOAN EDO DONOSTIAR ERAN.
Osagaiak: lau txangurro, bi tipula, lau baratxuri, tomate saltsa, cognac edo brandy txurrutada bat, normalean txangurroaren haragia nahikoa izaten ez denez, beste edozein arrainena gehitzen zaio, gatza, pipermina, perrexila xehe-xehe eginda eta ogi birrindua. Nola egin: txangurro egosiak hustu eta plater batetara atera. Tipula eta baratxuria txikitu eta su baxutan gorritu. Gorritu ondoren, cognac edo brandya eta tomate saltsa gehitu. Bertara txangurro haragia bota, gatz-piperztatu eta gerorako gorde. Beste baratxuri bat frijitu, olioa kendu eta ogi birrindua eta perrexila nahastu. Dena nahastu eta txangurro kontxak bete, lapikoan berotu eta... ON EGIN!!!!
5.BIBLIOGRAFIA *Nire entziklopedia animaliak- TTARTTALO *Planeta entziklopedia jakintza arloka- Biziaren zientziak1 *Altea, ikusteko hiztegia- Animaliak *Euskalherriko zoologia- KRISELU *Wikipedia.
Maider Urien 1.1.M
Tximeletak izen ugari ditu: tximeleta, mitxoleta, mitxeleta, pinpilinpauxa, pinpirin, inguma, txoleta etab. 150 izen desberdinez deitu daiteke. Sitsen antzera, Lepidopteroen familiakoak dira. Mundu osoan, 18.000 espezie desberdin daude. Intsektu migratzaile handienak dira.
Intsektu handi honen gorputza hiru ataletan bereiz daiteke: bularraldea, burua eta abdomena. Sei hanka dituzte, baina ez dituzte sarritan erabiltzen, bi hego handi dituzte eta. Hegoen atzealdean, begi itxurako bi orban handi dituzte, txoriei engainatzeko. Gorputz osoa ezkata txiki-txikiz estalita dute, eta hauek, daukaten kolore ikusgarriak ematen dizkie. Sentipena antenetan dute, eta ``espiri-tronparekin´´ xurgatzen dute beraien elikagaia, ahoa ez bai dute. Hau, bere gorputzaren hirukoitza izatera heldu daiteke. Intsektu hauen hegoen kolorea, beste izaki bizidunoi pozoitsuak diren ala ez adierazten digute, adibidez: gorri, hori eta laranja koloreak dituen tximeletak, pozoitsuak direla adierazten digute. Atlas txoleta ( Attacus atlas ) munduko handiena da. Normalean, baso tropikaletan aurki daitezke, Asiaren hego-ekialdean eta Txinaren hegoaldean. Txikiena, berriz, ez da 1zm-ra heltzen.
``Munduko tximeleta handiena. ( Attacus Atlas ) 30zm neurtzen du.´´ Beste animalietatik babesteko, itxura desberdin ugari hartzen dituzte: liztorren eta erleen itxura, hosto itxura, eta kolorez aldatzen dute kokatuta dauden ingurunearen kolorearen arabera, etab.
Tximeletak, onurak egiten ditu. Nektarrez elikatzen denez, loreen polena hanketan itsasten zaio eta erleen antzera garraiatzen dute, horrela loreak ugaldu egiten dira, baina zenbait gaixotasun ere zabaltzen dituzte. Ar eta eme bat elkartzea beharrezkoa da hauek ugaltzeko. Emeak, arra erakartzeko, feromona izeneko hauts batzuk bota egiten ditu. Intsektu migratzaileak dira. Uda bakoitzeko, 4 generazio ere sor daitezke. Haizeak hegan egiten laguntzen dietenean, hauek 150km egiten dituzte egunean. Ipar neguko hotzetatik ihes egiten dute, eta beren belaunaldiek egon ziren leku batera nabigatzen dute. Ia 5.000.000.000 tximeleta hegoalderantz bidaiatzen dute, Mexikorantz. 4.000km ibili ditzakete migrazio honetan. Bost tximeletatik bat bakarrik bizirik irauten du migrazioaren arriskuetatik, vaina hainbeste daudenez 100.000.000 tximeletak bidaia bukatzea lortzen dute. Tximeletak izan aurretik, hego gabeko beldar txiki batzuk izan dira, lurrean arrastaka zihoazenak: gorputz luzea, segmentutan banatuta, eta sei hanka txikiekin. Ez dute oso ongi ikusten eta beraien beste zentzumenak, ikusmena bezala, ez daude oso garatuak. Buru gainean bi antena dituzte, eta hauek janaria bilatzen laguntzen die. Tximeletak, hainbat intsektuen antzera, metamorfosia izaten dute heldu egiten diren bitartean. Horrela gertatzen da hauen metamorfosia: Beldar ar batek beldar eme bat ernaltzen du, eta honek arrautz txiki ugari jartzen ditu hostoen gainean. Larba, arrautzaren barruan dauden proteinetatik elikatzen da, babesten dion arrautzatxoa guztiz jan arte. Etapa honetan, beldarrak belar kantitate handia jaten du, krisalida bihurtzeko: beldarrak izateari utzi egingo diote, naturaren kreazio ikusgarri batean bihurtzeko. Batzuetan beldar asko elkartzen dira eta prozesionariak sortzen dituzte. Une honetan, beldarrak aldaketa asko izaten ditu edo muda egiten du. Gero, beldarrak, berak egindako kapulu batean biltzen da zuhaitzaren adar batetik zintzilikatuta. Batzuetan, kuskua material desberdinez eginda dago: hosto zatiz, adar txikiz‌
Azkenik, krisalida etapa bukatzean, mitxoleta kapulutik irteten da tximeleta heldu batean bilakatuz, eta intsektu gehienek bezala hiru atalez osatuta: burua, bularraldea eta abdomena.
KONDAIRAK: Maya kulturan ( Mexikon ) tximeletak, gudan hil ziren gerlarien arimak, erditzen bizitza galdu zuten emakumeen arimak‌ zirela estaten zuten. Aztekek ( Mexkikoko beste kultura bat ) uste zuten tximeletak hil ziren gizon, emakume eta haur guztien arima eramaten arduratzen zirela. Tximeleta Monarkari buruzko hainbat kondaira daude. Batzuk, hil direnen arimak direla eta bueltan zetozela esaten zuten, dirudienez, tximeleta mota hauen etorrera azaroaren 2a delako, justu Hildakoen egun berean eta hildakoen arimak hegoetan ekartzen zituzten.
BITXIKERIAK: - Buruz behera egiten dute lo. - ikaratzen direnean, emeak arra arrastaka eramaten du. - hiru koloretan ikusten dute: bakarrik gorria, horia eta berdea hautematen dute. - Tximeleta batzuk beldarrak direnean, pozoi oso gogorra izaten dute. - begiak 6.000 lente banakoz osaturik daude. - bularraldean dauzkaten irekidura batzuetatik arnasten dute. - ez dute birikirik. - Tximeleta bat hiltzean, euria hasiko duela esaten dute. - Esaten dutenez, Inglaterran, tximeleta janez gero emakume bat haurdun geratzen da.
BILBLIOGRAFIA: Informazio guzti hau wikipedian, natura-zientzietako blogean, www.oriapat.net/berrobi/IMAGES/tximeletak.htm orrian, eta Blue Fantasy Blog-ean aurkitu dut.
Egilea: Irune Poblador Muniain. Bibliografia: Wikipedia; Arte y Ciencia del buen comer; Naturaleza educativa.
AURKIBIDEA 1. Ezaugarriak………………………………3-4 1.1. Morfologia 1.2. Kampoko morfologia 1.3. Barruko morfologia 1.4. Bizilekua 2. Bizi funtzioak……………………………..5 1.1. Nutrizioa 1.2. Ugalketa 1.3. Ingurumenarekin harremana 3. Sailkapena………………………………..6 4. Berezitazunak…………………………....6 1.1. Gizakiarekin harremana 1.1. Txirla arraroak
EZAUGARRIAK
MORFOLOGIA Gorputza bi kuskuren artean gordetzen dute. Ez zaie burua antzematen, gorputz- enborra eta oina daukate soilik. Oina bakarra eta gihartsua da aizkora formakoa eta arean zuloak egiteko erabiltzen dute. Baita maskorra itxita edukitzeko gihar abduktoreak dituzte ere. Gihar hauek arrasto zirkular bat uzten dute maskorraren barneko aldean. Maskorra biribilkatua dute beti, eta 6 - 7 zentimetroko luzeerara ailegatu daitezke. Bi kuskuen tamaina berdina da “ekilateralak� esaten zaio.
KAMPOKO MORFOLOGIA
1- Aldebiko simertia dute. 2- Zenbat eta lerro gehiago, gero eta zaharragoa da. 3- Bi kuskuak, lotailu baten bidez lotzen dira. 4- Mazkorraren zati zaharrena da.
Kuskubiko maskorraren atal nagusiak: 1-simetria planoa, 2-hazkuntza lerroak, 3-lotailua, 4-unboa.
BARNEKO MORFOLOGIA
1- Ahoa 2- Zentzumen organoak 3- x 4- Zakatzak 5- Sifoia (ura sartzeko) 6- Sifoia (hondakinak botatzeko) 7- Oina 8- Urdaia 9- Hestea
10- Mantua (organoak babusteko) 11- Gonada (organo sexuala)
BIZILEKUA
Txirlak, ur gazian bizi dira, hondartzetan. Harean lurperatzen dira, 5-30 zentimetro artean. Itsasgora eta itsasbehera usten duen zatian, harea bustia egote den tokian kokatzen dira.
BIZI FUNTZIOA NUTRIZIOA
Txirlak heterotrotrofoak dira, eta orojaleak. Beren elikagaiak, orekan dauden materiak eta fitoplanctonak dira. Bibalbioak, beste moluskuak ez bezala, filtratzaileak dira. Hau da, sifoi baten bidez ura xurgatzen dute eta bertan dauden elikagaiak zakatzen bidez filtratzen dute. Horregatik, eta beste moluskuek ez bezala, ez dute erradularik (kitinazko hortzak). Gero, filtratutako elikagaiak ahora pasatzen dira. Laburbilduz hau da txirlaren digestio-aparatua: Ahoa, hestegorria, urdaia, hestea eta ipurtzulo. Ipurtzuloak hondakinak kanpora bota ordez, sifora pasatzen du eta hotik kampora ateratzen da.
UGALKETA Ugalketa sexubidezkoa da. Txirlen artean ba daude, harrak eta emeak. Lehenengo urtea pasa ondoren, txirlek heldutasun sexuala lortzen dute, eta elikagai ugari eta temperatura ona egiten duenean, udabarrian edo uda hasieran, ugaltzen dira. Hau da, udaberrian, gonadak heltzen dira eta emeek obuluak uretara isuritzen dituzte eta orduan arrek obuluak ernaltzen dituzte kanpo ernalketaren bidez. Larba, arrautzatik ateratzen da eta itsasotik dabil orekan korronteak eramanda. Aste batzuetara, larba hondora jaisten da eta arean lurperatzen da metamorfosia egiteko (larbatik txirlara).
INGURUMENAREKIN HARREMANA Txirlak ez dira bizitzan zehar oso urrun joaten, ez direlako bere elikagaien bila joan behar, janaria inguruan daukate. Mareei esker elikagaiak ailegatzen zaizkie. Hondartzan txirla asko ikusi arren, bakoitza bakarka bizi da. Harrapariak dauzkate, adibidez: karramarroak, itzas izarrak eta gizakiak.
SAILKAPENA Erreinua: Animalia Goifiluma: Lophotrochozoa Filuma: Mollusca Klasea: Bivalvia AzpiKlasea: Heterodonta Ordena: Veneroida Familia: Veneridae Genero: Tapes Espeziea: Tapes decussatus
BEREZITASUNAK GIZAKIAREKIN HARREMANAK Txirla, itsas-animalia da eta gzakiok arrantzatzen ditugu. Kantitate gehiago izateko, Txirlak kultibatzen dira. Kultiboa, harea gizenezko edo lokatzezko parkeetan egiten dira, ur korronte onarekin. Parkea, sare batez estaltzen da, animalia harraparietatik babesteko. Gero, bilketa eskuz egiten da. Saldu baino lehen, sustantzia toxiko batzuk izan ditzaketelako,normalean, itsasoko ur garbiarekin araztu egiten dira. Forma askotara jaten ditugu: Txirlak salsa berdean Marisko paellan Txirla plantzan Morisko zarzuelan
TXIRLA ARRAROAK  
400 urte baino gehiago duen Txirla aurkitu zuten Islandiako kostaldean, 2006ean. Hau da, bizi luzeena izan duen animalia orain arte. Txirla erraldoiak lehenengo gizaki modernoen elikagaiak izan zirela esaten dute, Afrikatik migratu zutenean.