ANIMALIA ORNOGABEAK DBH 1 M 2011-201 1
AURKIBIDEA Animalia
Egilea
Orrialdeak
1.- Muskuiluak
Iraitz Medina Ziaurriz
3-5
2.- Ehunzangoa
Sandra Gallego Ganuza
6-8
3.- Barraskiloa
Ekaitz Gorraiaz Zudaire
9-12
4.- Tximeleta
Maider Campanon Ibarlucea
13-16
5.- Eulia
Arkaitz Garaikoetxea Ongay
17-18
6.- Eskorpioia
Javier Ayerra Urteaga
19-23
7.- Tenia
Iñigo Lázaro Ezkurra
24-26
8.- Berberetxoa
Maitane López Espinosa
27-30
9.- Marmoka
Adriana Andueza Otermin
31-33
10.- Itsas trikua
Ianire Torres Izurieta
34-36
11.- Armiarma
Haizea Sotes Uriz
37-40
12.- Izaina
Miguel Vides Cervera
41- 43
13.- Txangurroa
Unai Romo Maestu
44-46
14.- Abakandoa
Andoni Amadoz Azpiroz
47- 50
15.- Korala
Asier Antia Casimiro
51- 54
16.- Armiarma
Leire Valencia Oroz
55-57
17.- Barea
Pablo Sánchez Díaz
58-61
18.- Lur zizarea
Iker Oroz Jiménez
62-64
19.- Itsas izarra
Amaia Asiron Igea
65-67
20.- Txirla
Mikel Orzanco Anderiz
68-70
21.- Kakalardoa
Hodei Roldán Osete
71-73
22.- Lanperna
Aingeru Donio Elizondo
74-76
2
IRAITZ MEDINA ZIAURRIZ
3
MUSKUILUAK (MYTILUS EDULIS)
1. SAILKAPEN ZIENTIFIKOA
Erreniu: Animalia Filuma: molusko Klasea: bivalvia Azpiklasea: pteriomophia Ordena: mytiloidu Familia: mytilidae Generoa: mytilus Espeziea: edulis
2. GORPUTZAREN EZAUGARRIAK
Muskuiluak gorputza biguna dute eta maskor kolkorrez babestua. Muskuiluen gorputza hainbat atalez osatuta dago: Erraiak , hauek inguratzen dute mitz bat, zakatzak eta Ăłrgano gihartsu bat oin izenekoa. Luzeera 5 edo 7 cm neurtzen dute, baino batzuk 10 cm baino gehiago neurtzen dira.
3. BIZILEKUA Leku harritsuetan, portuaren paretan edota itsasontziko kaskoetan itsasita bizitzen dira 4. MOTAK Kaliforniako muskuilua , muskuilu zebra, rubio muskuilua, barbudo muskuilua, bastardo muskuilua‌
4
5. BETETZEN DITUZTEN FUNTZIOAK Fitoplactonetik eta material organikoetatik elikatzen dira, horretarako ura filtratzen dute. Obiparoak dira eta 100 arrautz edo gehiago erruten dute eta ez dute metamorfosia egiten.
6. BEREZITASUNAK Normalean leku guztietan egosia jaten dira baina tomatean, salsan edo plantxan ikustea ez da zaila. Surpermerkatuetan latetan aurki ditzakegu, eta kasu hauetan amerrikar salsan edo naturalean dira Zebra muskuilua kanpotar espeziea da, Itsaso beltzakoa eta kaspiar itsasokoa. Espezie hau inbaditzailea da. 2001ean kataluinean aurkitu zituzten, baina, gaur egun Espainako bederatzi komunitatetan sartu da, Nafarroa barne. Oso erraz ugaltzen da eta oso kaltegarria da hemengo espezientzat fitoplactona gutxitzen duelako. Gainera zebra muskuilua desagertarazteko erabiltzen diren metodoak oso garestiak dira eta ez dira batere fidegarriak.
7. BIBLIOGRAFIA ES.WIKIPEDIA.ORG
5
Ehunzangoa. Scolopendra cingulata
Taldea 11.M Sandra Gallardo
6
Sailkapen zientifikoa: Animalia erreinukoak. Ornogabeen taldean, artropodoen barruan eta miriapodoak dira.
Gorputzen ezaugarriak:´ Aldebiko simetria dute. Gorputza luzanga dute; buruaz eta enborraz osatuta. Gorputza segmentu berdinetan banatuta dute. Buruan, bi antena eta begi bakunak (apendice artikulatuak) Ehunzangoek hanka pare bat dute segmentu bakoitzean, milazangoa alderantziz bi. Trakeen bidez hartzen dute arnasa
Bizilekua: Lehortarrak dira, eta leku ilun eta hezeetan bizi dira.
Nutrizioa (Elikadura mota) Ehunzangoa haragijaleak dira: armiarmak, intsektuak..... jaten dituzte
Ugalketa: 7
Sexubakarrak dira eta ez dute metamorfosirik egiten.
Ehunzango txikia.
Bibliografia: Informazioa Natur Zientziak 1 DBH-ko liburuan aurkitu ditut. Izen zientifikoa wikipedian eta irudiak Google irudietan.
8
Ekaitz Gorraiz Zudaire 2011-2012 9
-Barraskiloaren sailkapen zientifikoa: Animalia Mollusca Gastropoda Orthogastropoda Heterobranchia Pulmonata baina barraskilo komunari Helix Aspersa deitzen zaio. Badaude baita ere barraskilo mota asko eta han beste genero eta espezie bat dute.
-Gorputzaren ezaugarriak: Barraskiloa ez ditu ez hankarik ez besorik, eta bere gorputza likatsua da. Bi antena dituzte buruan. Asimetrikoa du bere gorputza, eta ia-ia beti eramaten du maskor kiribildu bat. Espiral moduaren forma du maskorra. Barraskiloaren maskorra, kaltziozko karbonatos egina dago. Haginak ere ditu eta ahoa baita ere bere janaria jateko. Bere azala, listu guruinak ditu, horregatik oso likatsua da eta maskorratik ez baduzu hartzen oso zaila da. Barraskiloak ez dira animali handiak, aurkitu den animalirik handiena, 30cm ditu eta normalean 5 edo 10cm izaten dituzte, eta oso gutxi pisatzen dute. Barraskiloa gehien pisatzen duena, 600gramo pisatzen ditu eta normalean askoz gutxiago pisatzen dute gutxigorabehera beren batez bestekoa 16 gramokoa da.. Barraskilo guztiak, aldebiko simetria dute, baita ere, gorputz biguna dute, hiru ataletan zatituta: burua masa biszearla eta oina. Buruan, zentzumen organoak dituzte. Masa biszeralean, berriz, animalien ia organo guztiak ditu. Gorputza mantu izeneko mintz mehe batez estalita dute. Mantuak, gehienetan, maskor bat eratzen du kanpoan, animalia babesteko. Biriken bidez hartzen dute arnasa.
- Bizilekua: Barraskilo gehienak Europan bizi dira. Gehiago zehazteko, 400 espezie bizi dira Europan baina batzuk ere bizi dira Afrikan. Han, Afrikan, barraskilo batzuk ikusi dira, baina gutxi. Batzuk, uretan bizi dira, beste batzuk landareetan edo baso erdian zuhaitz batean itsasita, baita ere oihanatan bizi dira. Barraskilo mota asko daude mundu osotik baina ia-ia guztiak, Europan daude eta gutxi batzuk Afrikan.
-Motak Barraskiloak hermafroditak dira. Baita ere moluskoak dira. Moluskoen barruan beste talde batean dago. Talde horretan, Gasteropodoetan dago. 3 mota barraskilo daude: Itsastarrak, lurtarrak eta ur gezatan bizi direnak, baina gehien daudenak lurtarrak dira. Baita ere badaude barraskilo mota asko. 10
Handiak, ertainak, txikiak, oso handiak direnak etab. Tamainaren motei baino famatuagoak hauek dira: Limnea Stagnalis, maskor kiribilduna baina punta zorrotzarekin eta oso handia, eta Planorbis Corneus, barraskilo normalaren antzekoa da baina “asper� irudia du.
-Betetzen dituzten funtzioak
Barraskilo batzuk zakatzen bidez hartzen dute arnasa(urtarrak eta ur gezatan bizi direnak) eta besteak eta gehienak direnak, biriken bidez hartzen dute arnasa. Beraien elikadura hau da, beraiek jaten dutena beti belarra da. Belarjaleak dira eta landare asko jaten dituzte. Ondo garatutako digestio aparatua dute barraskiloek. Barraskiloak hermafroditak dira, hau da,arrak eta emeak dira. Kanpo ernalketa dute eta obiparoak dira. Arrautzak zulo batean uzten dituzte eta han bakarrik barraskilo bilakatzen dira. Metamorfosia ezaten dute barraskilo guzti-guztiak. Horrela izaten da beraien metamorfosia: lehenengo barraskilo hermafroditak zulo handi batean bere arrautzak uzten ditu, bere arrautzak ez ditu solido txoriarenak bezala. Bere arrautzak askoz bigunagoak dira. Metamorfosia zulo barruan egiten dute. Zulo horretan 15 egun geratzen dira arrautzak eta lehendabizi begi batzuk ikusten dira arrautza barruan. Gero, buruak ikusten da eta arrautzak barraskilo forma bat hartzen hasten da. Azkenean 15 egunak pasata maskorra gogortzen hasten zaio eta barraskiloak zulo haietatik ateratzen dira eta aske dira beraien bizitza bizitzeko. Etxeetan bizi diren barraskiloak 5 edo 6 urte bizi daitezke baina kaleetan edo basoetan bizi direnak 135 eta 165 egun tartean bizi dira. Barraskiloak urtean zehar 3 aldiz botatzen dituzte arrautzak baina arrautzak botatzen diren egunean 157 arrautz botatzen dituzte. Beraiek inoiz ez dituzte Uztaila eta Abuztu aldean arrautzak jartzen. Beraiek 3 kilogramo jaten dute barraskilo bakoitzak beraien bizitza guztian eta 50 eta 60 barraskilo artean daude metro karratu bakoitzean.
-Berezitasunak
Barraskiloak ez dirudienez baina badituzte gaixotasun bereziak, adibidez: Fasciola Hepatica, Faciola gigantica, Fasciola Hunki, Esquistosomiasis eta askoz gehiago badaude. Barraskiloaren gaixotasun guztiguztiak batuta, 200 millioi persona egon dira gaixo gaixotasun hau esker.
11
Gure erabilera sukaldean barraskiloena oso ugaria da. Gabonetan gehiena sukaldatzen ditugu. Maskorra kentzen zaio eta jaten da.barraskiloa.
Leienda bat: Antzinako kondairak esaten duenaren arabera, zu barraskiloaren baba zure etxearen atean uzten baduzu gaizki pasatuko diren gauzakondo pasatuko dira eta oso pozik jarriko zara. Beste bat hau da: Zu barraskiloaren maskorra zure ohearen ondoan uzten baduzu gau osoa, ez dituzu amets txarrak izango eta oso ondo egingo duzu lo.
-Bibliografia
Nik informazio guzti hau wikipedia aurkitu dut baina baita ere liburu batzuetan. Nire gurasoak leku batzuetan aurkitzeko esan zidaten eta han begiratu eta sorpresa handi bat hartu nuen. Informazio pila bat zegoen han. Informazio hori, Remedios Naturales-en aurkitu dut, baita ere, autoinsuficiencian eta minifaunan ere.
12
Tximeleta
(Danaus Plexippus)
Maider Campanon
11.M
13
Sailkapen zientifikoa
-Erreinua: Animalia -Tipoa: Artropodoa -Klasea: Intsektua -Ordena: Lepidopteroa -Familia: Bombyx -Erreinua: B. Mori
Gorputzaren ezaugarriak
-Tximeletak gorputza hiru zatitan dauka banatuta: Burua Toraxa Sabelaldea -Bi hego dituzte -Sei hanka dituzte, baina ez dute asko erabiltzen -Gorputza eta hegoak ezkatez estalita daukate -Ez dute ahorik, aho xurgatzailea baizik. -Antenetan dute sentipena
Tximeleta motak -Papilionida (Papilio multicaudatus)
-Pieridae (Gonepteriyx rhamni)
14
-Lycaenidae (Lampides boectus)
Funtzioak Nutrizioa o Landareen nektarra xurgatzen dute. Nektarra xurgatzeko aho xurgatzailea dute.
Ugalketa o Tximeletek metamorfosia egiten dute: Lehengo emeak arrautzak jarri eta gero, beldar izeneko larba jaiotzen da. Gero larba hazi eta garatu ondoren, pupa- fasea asten da; fase horretan, kusku baten barruan biltzen da eta zenbait aldaketa izaten ditu, tximeleta bihurtu arte.
Berezitasunak
Beraiek koloreak ez dituzte apaintzeko erabiltzen. Adibidez gorria,beltza,horia eta laranja koloreak badauzkate pozoitsuak direla adierazten die beste animaliei. Hegoen atzekaldean begien itxurako 2 mantxa izaten dituzte gehienak, okuluak izena dute.Begi horiek txoriak engainatzeko erabiltzen dituzte. Beraien bizitza beste animalietaz babesteko modu desberdinak sortu dituzte: liztorrek eta erleen itxura hartu, hosto itxura hartu kolores aldatu… 15
 
Bitxikeriak o Tximeletek buruz behera egiten dute lo. o Tximeleta bat hiltzen baduzu euria egingo duela esten da. Munduan 15.000 eta 20.000 tximeleta inguru daude.
Bibliografia -Wikipedia -http://www.oriapat.net/berrobi/IMAGES/tximeletak.htm
16
EULIA
Egilea:Arkaitz Garaikoetxea Ongay Ikasturtea:2011-2012 1DBH.M 17
1-Sailkapen zientifikoa: Artropodoa Klasea:intsektua Ordena:dipteroa.
2-Gorputz zientifikoa: 2.1 Hiru zati gorputz:burua,toraxa eta abdominalak. 2.2 Bi hego oso garatuak. 2.3 Euli helduak aho xurgatxaile eta mastikatzaile dute. 2.4 Euli helduek kolore metalikoa dute.
3-Bizilekua: Eulia beste animalien kakatan bizitzen da.
4-Betezen dituzten funtzioa: 4.1 Nutrizioa: Euliek kakaz eta animalien gorputzetik elikatzen dira. 4.2 Ugalketa: Euliek ehundaka arrautz gartzen dituzte eta arrautzetatik 24-30 ordu inguru ateratzen dira larba txiki batzuk.
5-Motak : Zientzialariek euliak 4 taldetan banatzen dituzte auzek dira:Euli ziztatzailea,euli txikia,euli zikina eta neguko eulia.
6-Berezitasunak: A un panal de rica miel dos mil moscas acudieron, que por golosas murieron, presas de patas en ĂŠl. Otra dentro de un pastel enterrĂł su golosina. AsĂ, si bien se examina, los humanos corazones perecen en las prisiones del vicio que los domina
Editor:Sanmaniego
18
Eskorpioia
2011-2012
Javier Ayerra Urteaga 19
Sailkapen zientifikoa: Erreinua: Animalia Filuma: Artropoda Azpifiluma: Chelicerata Klasea: Araknidoa Ordena: Scorpiones
Gorputzaren ezaugarriak: Eskorpioiek gorputza hiru ataletan zatitua dute: Kelizeroak, matxarda berezi batzuk eta lau hanka dituen zefalotoraxa. Araknido hauek buztan itxurako abdomenaren muturrean ezten zorrotza dute, harrapakinei pozoia injektatzeko eta bere burua babesteko ere erabiltzen dute. Matrailean bi aldetara hanka pare bat dute. Hanka horietan harrapakinak eusteko pintza handiak dituzte, eta exoeskeletoa dute.
Eskorpioiak 12 begi eduki ditzake, baina, hala ere oso ikusmen txarra dauka. Hauetako batzuk disdiratsuak bilakatzen dira izpi ultramoreekin.
20
Bizilekua: Eskorpioiak munduko hainbat desertuetan bizi dira, klima beroan. Gautarrak dira, eta egunean zehar ezkutatuak egoten dira.
Motak: Eskorpioi mota asko daude mundu osoan, eta hemen batzuen izen zientifikoa esango dizkizut:
Grosphus ankarana Parabuthus raudus Uroplectus olivaceus Tityus stigmurus Euscorpius flavicaudis Chaerilus pictus
Betetzen dituzten funtzioak: Nutrizioa: Eskorpioiek haragijaleak dira, eta hauetako batzuk disdiratsuak bihurtzen dira izpi ultramoreekin ,horren ondorioz intsektuak erakartzen dituzte bere harrapakina hartzeko. Animalia txikiak jaten dituzte, baina gehienetan intsektuak eta armiarmak.
Ugalketa: Animali hauek sexu bidezko ugalketa egiten dute. Matxardekin elkarri heltzen diote arrak eta emeak, eta arrak goikoz behera jartzen du emea, lurrean utzi duen espermaren gainetik pasa dadin. Eskorpioi kumeak jaiotzen direnean amaren bizkarrean babesten dira 10 egunez azala lehenengo aldiz berritu eta beren kasa moldatzeko gai bihurtzen diren arte.
21
Pozoia: Eskorpioi guztiak pozoitsuak dira baina bakarrik munduko 25 espezie identifikatuak izan dira hilgarriak gizakiarentzat. Araknido hauen pozoia 80 toxina desberdinez osatuta dago, eta horietatik 10 pozoitsuak dira gizakiarentzat, gure organismoan eragina izan dezakete eta ume baten heriotza eragin. Pozoiak bihotzean, pankrean eta birikietan daukan efektua batzuetan sendaezina da. Horregatik, inportantea da eskorpioiak pozoitzean, zentro toxikologiko batera joatea. Eskorpioia batek hiru aste behar ditu bere pozoia berrizteko.
Berezitasunak: Leiendak: Duela bi mila urte baino gehiago Artemisa, Orion hil egingo zuela erabaki zuen. Orion Artemisa bortxatu zuelako. Orduan, Artemisa eskorpioi baten bidez Orion hil egin zuen. Geroago, Artemisa damutu egin zen, eta bere aitari Orion zeruan agertzea eskatu zion. Horregatik orain beti ikusten dugu Orion zeruan eta eskorpioia beraren ondoan.
Gure erabilera sukaldaritzan Guk, ez dugu eskorpioia asko jaten baina leku batzuetan eskorpioiak jaten dituztela uste dut, adibidez Mexikon, hor eskorpioi pila bat bizi direlako.
22
Bibliografia:
Características de los escorpiones (animalosis) Animalien entziklopedia Mitos leyendas y creencias populares de los escorpiones Hoy cocinas tú, escorpión con dulce ibérico Natura zientziak 1 DBH liburua Todos los tipos de escorpiones
Tityus obscurus
23
TENIA 2012ko Martxoaren 18ª. Egilea: Iñigo Lázaro Ezkurra, 1º DBH 1.1M.
24
Teniaren sailkapen zientifikoa: Erreinua: Animali ornogabeena. Ertzea: Platihelminteak. Maila: Cestoda. Ordena: Cyclophyllidea. Familia: Taeniidae. Generoa: Taenia. Izen zientifikoa: Taenia solium.
Teniaren gorputzaren ezaugarriak: Gutxi gora behera, 3 metroetatik 4 metrora neurtzera ailegatu ahal da, har zapala eta zintako forma dauka, eta segmentutan banatuta dago, kolore hori zurixka du, eta heste mehean bizi da, eta pareta intestinalari dago helduta bere eskolexarekin (burua), bere burua lau bentosa eta gantxo asko dauzka, eskolexaren burua jostorratrz baten buruaren tamaina du, bere burua apartez utzi, bere lepoa dator, han segmentu proglotidoak ditu, eta formatzen dute estrobiloa edo kate estrobiliarra, proglotidoak, lepoaren oso hurbil badaude, inmaduroak dira, eta, lepotik urrun badaude, madurazio progresiboa egiten dute, han dauzkate bere harreman organoak, biak dauzkate, oso ongi sakabanatuak, hermafrofitak dira. Beren arrautzak esferikoak dira, eta 30 mikrometrotik 45 mikrometroetara neurtzen dute, menbrana asko erakusten dituzte, adibidez, biteloa.
Teniaren bizilekua: Tenia gizon eta emakumeen heste mehean bizi da, baina ganadoaren haragiatik zabaldu egiten da. Hau da Taenia solium-aren zikloa argazki batean, zerriaren kistea haragian dago, guk haragia jatean, kistea jaten dugu, eta han Taenia garatzen da, gero arrautzak jartzen ditu eta guk eskpulsatzean, arrautzak, zerria jaten du, eta h贸rrela Taenia solium-aren bizitzaren zikloa garatzen da. 25
Teniaren motak hauek dira: -Taenia saginata.(Behiaren tenia). -Taenia solium.(Zerriaren tenia). -Echinococcus granulosus.(Txakurraren tenia). -Diphillobotriun pacificum.(Arrainaren tenia). -Himenolepis nana.(Txakurraren edo katuaren tenia). -Himenolepis diminuta.(Txakurraren edo katuaren tenia).
Tenia betetzen dituen funtzioak: -Nutrizioa: Guk zerbait jaten dugunean, tenia xurgatzen du, orduan, kilogramoak galtzen dituzu, eta ahulagoa sentitzen zara, orduan esaten duzu: ``Hemen zerbait gaizki doa‌´´ Eta medikuak tenia bat duzula esaten dizu probak egiteaz eta gero. -Ugalketa: Teniak arrautzak jartzen dituenean, gure hezeetan erortzen dira, eta guk espulsatzean, lurzorua kontaminatu egiten da, orduan zerria edo beiha jaten duenean begetal bat kontaminatua, kistea bere giharrera joaten doa, orduan guk bere giharra edo haragia jaten dugunean, kistea ere jaten dugu, eta tenia ugaldu egiten da. -Metamorfosia? Ez, teniak ez dute egiten metamorfosia.
Teniaren berezitasunak: -Leienda Taenia soliumaren leienda bat: dago, batzuk ez badaude bere fisikoarekin pozik, Taenia soliumaren arrautzak erosten dituzte, hauek jateko, eta pisua behera joateko.
Bibliografia: -Wikipedia. -Yahoo. -Botanical online. -SlidesHare. -Radio Contempo Magazine.
26
BERBERETXO – CARDIIDAE
1.1.M MAITANE LOPEZ
27
1- Sailkapena Berberetxoak animalia-erreinuko taldekoa da. Bere talde nagusia moluskoa da. Eta bibalbioak dira. Bere izen zientifikoa Cardiidae da.
2- Gorputzaren ezaugarriak Berberetxoek maskorra bi kuskuz osatuta dute, eta kusku horiek artikulatuak dira. Gihar indartsu batzuen eraginez ixten dira. Ez zaie burua antzematen. Oin txiki bat dute, aizkora itxurakoa eta zulatzailea. Oin horri esker, hondar azpian sar daitezke.
3- Bizilekua Itsas hondoan bizi dira. Ia beti hondarraren azpian sartzen dira.
28
4- Motak Berberetxo 200 mota daude gutxi gora behera. Berberetxo mota batzuk hauek dira: laksa, noyak, moa単a, ...
5- Elikadura Urak eramaten dituen substantzien bidez elikatzen dira. 3-4 zentimetro neurtzen dute gutxi gora behera. Maskorra itxura esferikoa, sendoa eta kurbatua dute. Bihotz formakoa da. Maskorraren barrualdean haragi bola bat dute.
6- Prestatzeko modua Berberetxoak egiteko, aurreko egunean jarri behar dituzu uretan, baina uretan gatz pixka bat bota behar duzu. Gero berberetxoak ongi garbitu behar dituzu eta gero 5 minututan egon behar dira sartagin batean. Bukatzeko barazkiak edo horrelako zerbait bota ahal diozu.
29
7- Bibliografia
Lan hau egiteko, leku askotan bilatu dut informazioa: wikipedian, nire gurasoengan, naturako liburuarengan, internetengan, etab.
30
MARMOKA (CHRYSAORA QUINQUECIRRHA)
Adriana Andueza 2011/2012 31
1.-Sailkapen Zientifikoa. Marmoka ornogabe zelenteratuko taldekoa da. Erreinua: Animalia Tipoa: Cnidaria Hauen artean hiru talde marmoka daude: -Hidrozoa -Scypozoa -Cubozoa
2.-Gorputzaren Ezaugarriak. Ez dute eskeletorik. Begirik ezta birikarik. Goiko partean txapel antzeko bat du. Beheko partean garroak dituzte janaria hartzeko. Ez dute begirik orduan itsuak dira, bakarrik argia antzematen dute.
3.-Bizilekua. Itsaso guztietan aurkitu ahal ditugu, ur epeletan edo hotzetan, aintzira handietan aurkitu al dezakegu, beren kabuz ezin direnez mugitu korronteak edo itsaslasterrak erabiltzen dituzte mugitzeko.
4.-Motak. Mota ugarienak eta ohikoenak hauek dira: Cothyloriza Tuberculata Rizohstoma Pulmo Physalia Physalis Aequorea Forskalea Velella Velella
5.-Betetzen dituzten funtzioak. Marmokak nutrizio heterotrofoa (ezin dute janaria sortu).Garroak, harrapatzeko erabiltzen dute, beraz arrain txikiz edo beste marmokaz alimentatzen dira. Ugalketa sexuala dute, harra eta emea behar dira. Obulua espermatozoidearekin elkartzen denean larba sortzen da. Larba itsaoaren hondora itsaten denean polipoa sortzen da. Marmoka txikiak itsasotik igeri egiten hasiko dira helduak izan arte. Prozesu hau hiru hilabete irauten du. Marmokak ez dute egiten metamorfosirik.
6.-Bereizitasunak. Kontuz, marmoka bat bere garroekin ziztatzen badizu izugarrizko zauria egingo dizu. 1. Joango behar duzu zauria sendatzeko 2. Mina lasaitzeko hotza jarri 15 minutuz. 3. Garbi ezazu itsasoko urez. 4. Desinfektatu zauria alkoholez. Marmoka ez dugu jaten.
32
7.- Bibliografia. Wikipedia Bizientzia dbh wikispaces Google Imagenes
33
ITSAS TRIKUA (Echinus esculentus)
Ianire Torres 2011-2012 11M
34
Sailkapen zientifikoa Erreinua:Animalia Tipoa:Echinodermata Klasea:Echinoidea Beheklaseak:Euechinoidea etaPerischochinoidea
Gorputzaren ezaugarriak Simetria erradiala dute,gorputz biribila dute, barne eskeletoa dute, ez zaie burua antzematen eta ahoa gorputzaren azpian daukate, oin anbulakralen bidez mugitzen dira, oskola arantzaz beterik daukate,ez dituzte besorik, globo forma daukate, 200 urte inguru bizitzen dute eta gorriak, beltzak edo berdeak izan daitezkete.
Bizilekua Urtarrak dira.Itsas hondoan bizi dira 2500m inguruetara.
Motak Hainbat mota daude bakoitza bere izen zientifikoa dauka. Hauek dira batzuk: Echinus melo, Heterocentrotus mammillatus, Psammechinus miliaris (arantza gabekoa), Mellita longifissa (baita ere arantzarik gabea), Betetzen dituen funtzioak Nutrizioa: Denetatik jaten dute.Baina bereziki belarjaleak dira. Algak plaktona, krustazeo txikiak, molusku txikiak‌eta abar jaten dituzte. Gauean elikatzen dira, harrapakariak ez daudelako. Ugalketa: Bi motatako itsas triku daude,arrak eta emeak. Ugalketa sexu bidezkoa da. Arra zelula bat jartzen du eta emea beste bat. Metamorfosia: Itsas trikuek metamorfosia jasaten dute. Metamorfosia oso azkarra da, batzuetan bakarrik ordu bat irauten du.
Bereizitasunak Itsas trikua zizta egiten du. Ukitzen baduzu min egiten dizu. Haien arantzak edena daukate eta. Baino ez dute denek min egiten bakarrik batzuk ata hauek dira haietako batzuk: Asthenosoma varium, Asthenosoma intermedium eta Areosoma. 35
Gure erabilera sukaldaritzan: Itsas triku guztiak ez dira jateko onak. Espezie jangarriak eskuz jasotzen dira. Arantza luzeenak moztu egiten dira, itsas trikua irekitzerakoan eskuak ez mintzeko. Oskola erdialdean ebakitzen da, aho inguruko alde bigun eta arantza gabetik hasiz. Jateko atala emearen bost sexu guruinak dira . Hauetara iristeko ahoa eta digestio aparatu erauzi behar dira. Urtaroaren arabera, gonadak trinkoagoak edo bigunagoak izan daitezke, eta kolorea berdexkatik gorri ilunera aldatu. Gordinik jaten da, batzuetan lomoi tanta batez lagundua edo ogitan zabaldua. Batzuetan, arrain zopan gehitu daiteke egosketa amaieran edo arrautza irakin gainean. Bibliografia http://html.rincondelvago.com/erizo-de-mar-paracentrotus-lividus.html http://es.wikipedia.org/wiki/Echinoidea http://eu.wikipedia.org/wiki/Itsas_triku
36
A
R
M
I
A
R
M
Egilea: Haizea Sotes
A
K
Urtea:2012
37
1 Sailkapen
zientifikoa
Armiarmaren izen zientifikoa, arĂĄcnida da. Berahiek animalien erreinukoak dira. Arthropodoko motakoak dira, arthropodoen barruan, azpifiluma dago eta Cheliceratakoak dira. Gero, azpifilumaren barruan klasea dago. Beraien klasea Araknidoak da. Eta azkenik ordena Araenae da.
2
G o r p u t z a r e n
e z a u g a r r i a k
Zefalotoraxan eta sabelaldean banatuta daude. Aldebiko simetrĂa dute, gorputzeko segmentuak bi tagmatan banatuta dauzkate, haien gongoil guztiak zefalotoraxean kokatutako masa bakarrean elkartuta dauzkate, zefalotoraxa eta abdomena, biak lotzen pedizelo zilindriko txikia daukate, pozoia injektatzeko bi kelizero modifikatuak dituzte( harrapakariak dira, jateko erabiltzen dituzte),bi pedipalo( babes funtzioa eta ukimen funtzioa egiteko ), lau hanka pare dituzte( zortzi hanka), nerbio-sistema zentralizatuena daukate, haien gongoil guztiak zefalotoraxean kokatutako masa bakarrean elkartuta dauzkate. Armiarmek ez dauzkate muskulu hedatzaileak gorputz-adarretan; horren ordez, presio hidraulikoaren bidez luzatzen dira. Abdomenean irun-organo modura garatu diren apendizeak dauzkate zeta ekoizteko, eta armiarma-sarea edo amarauna deitutakoa sortzeko gai dira, tamaina, forma eta zeta-kantitate askotakoak.
3.Bizilekua Munduko edozein txokotan, edozein lekutan bizi dira.
4 Motak Mota askotako armiarmak daude: Batzuk txikiak(gehienak), beste batzuk ertaĂąak eta beste batzuk haundiak. Armiarma haundiena 30 cm neurtzen du eta bere izena Theraphosa leblondi da.Ere mota askotakoak pozoitzuak dira. 38
5 Betetzen dituzten funtzioak Nutrizioa: Gehienak haragijaleak dira. Armiarmak normalean bere zetan geratzen diren intsektuak janten dituzte. Baina beste batzuk oso azkarrak eta indartsuak direnez beraiek harrapatzen dituzte bere hanketekin.
. Ugalketa: Sexubakarrak dira. Ez dute metamorfosia egiten.
6 Berezitasunak Alemanian gabonetako armiarma leienda bat dago. Duela dembora asko Jesu Cristo jaio zenean, etxe batean emakume bat bere etxea garbitu zuenean garbi-garbi utzi zuen. Armiarma batzuk bere etzean bizi ziren, emakumeak etxea oso ondo grabitu zuenean ez zuten lekua geratzeko orduan, ikusi zutenean pinu zuhaitza , puntaraino joan ziren. Gabonetako eguna iritsi zenean, gauean Aita Noela ikusi zituenean, pentzetzen zuen emakumeak armiarmak ikustean ohiuka hsiko zela, orduan, bere majiarekin senpertina polit-politak eta disdigarriak bihurtu zituen.
Gure erabilera sukaldaritzan: Armiarmak prestatuak jaten dira. Lehenengo garbitzen dira, gero, agijoia, burua, erraiak, azala eta hzurrak
39
kentzen dira. Azkenik ura berotu eta armiarmak uretan zartzen dira ordu laurden bat.
7 Bibliografia Hauek izan dira, web orriak informazioa aurkitu dituenean: Wikipedia, armiarmarmen leiendak eta armiarmen bibliografia.
40
Izaina (HirudoMedicinalis)
Miguel Vides
41
1..-Sailkapen Zientifikoa Animali ornogabeen arteean 5 talde nagusi bereizten dira, haietatik, Izaina anelidoa da. Erreinua: Animalia Tipoa: Anelida Klasea: Clitellata Ordena: Arhynchobdellidae Familia: Gnathobdellae Generoa: Hirudo Espeziea: H. medicinalis
2.-Gorputzaren Ezaugarriak Gorputz zilindrikoa dute, luzea eta zatitan berezita. Zati bakoitza berdina denez bere gorputza Metameria dauka. Keten bidez mugitzen dira.Barruko partean bentosa txiki bat eta 3 masailhezur dituzte. Masailhezurretan hortzak dituzte. Atzeko partean beste bentosa bat dute.
.
.
.
42
3.-Bizilekua Izainak munduko leku guztietan aurkitu ahall ditugu, leku hezeetan edo urtarretan.
4.-Motak. Pharyngobdellae Gnathobdellae Piscicolidae. Glossiphoniidae
5.- Betetzen dituzten funtzioak. Nutrizio heterotrofoa dute, beste animali batzuez alimentatzen dira. Izainak gai dira zizare oso bat irentsi. Izain batzuk “hematofogo” ak dira, odolez alimentatzen dira. Beste batzuk animali ornodunen gainean itsasi eta hor gelditu. Izaina hemafrodita da, aparatu sexual harra eta emea du. Barne ernalketa dute. Obiparoak dira. Ez dute egiten metamorfosirik.
6.-Berezitasunak. Erroman eta grezian Izainak odola ateratzeko erabiltzen ziren, haiek sinesten zutelako edo zein gaixotasun sendatu ahal zutelako. Izainak esan dudanez lehen odolez alimentatzen dira. Izain “medicinala” izeneko izain mota bat existitzen da. Gaixotasunak sendatzeko, beraz izaina odola xurgatzen du eta gaixotasuna sendatzen da. Izaina ez dugu jaten.
7.-Bibliografia. Wikipedia Google Imagenes. Wikiespaces
43
Unai Romo
44
1.1.- Gorputza Txangurroak ornogabe taldekoak dira. Animali hauek maskor borobila eta gogorra dute, 20 zentimetroko diametroa izan dezakete. Bi pintza eta 10 hanka luze eta hiledunak dituzte. Pintzak harrapakinak harrapatzeko eta ere, igeri egiteko erabiltzen dituzte. 250 eta 3.000 gramo artean pisatu ahal du txangurroak. Emeak urtean zehar lau aldiz ugaldu dezakete, 50.000 eta 500.000 arrautza artean izan ahal dute gutxi gora behera urtean. 7 edo 8 urte bizi dira naturan 1.2.- Bizilekua Ozeano Atlantikoaren iparraldeko eremuetan eta Mediterraneo itsasoan bizi ohi dira. Txangurroek bizileku oso desberdinak dituzte, lehorrak batez ere, harrien zuloetan eta bere ondoan bizi dira. 2.- Bizi funtzioak 2.1.- Nutrizioa Animali erreinuan nutrizio heterotrofoa dute. Haragijaleak dira, harrapatzen duten guztia jaten dute, harrapakariak eta ehiztariak dira, aktiboki bilatzen baidituzte elikagaiak. Denetarik jaten dute: neguan algak eta moluskoak eta udan berriz itsas trikuak eta itsas luzokerrak. 2.2.- Ugalketa Arrautza emearen sabelean erantsita dago embrioia jaio arte. Hazi ahal izateko txangurroa batzuetan oskola aldatu behar du, baina bitartean defentsarik gabe dago. 3.- Sailkapena ERREINUA : Animalia TIPOA : Artropodoa KLASEA : Malaostraca ORDENA : Decapodoa FAMILIA : Majidae GENEROA : Maja ESPEZIEA : Maja squinado 4.- Berezitasunak Txangurrua labean edo “Donostiar eraraâ€? bultzada herrikoi izugarria izan zen XX. mende hasierako Sukaldaritza Handi aldagaitzean. EscofĂerren eragin handia zuen Sukaldaritza Handi hura bigarren mundu gerraren ostean desagertu egin zen, bere izen onaren eta erritu eta dogmen gehiegikeriaren poderioz. Lehenik eta behin, esan behar da txangurrua labean errezeta goi mailako sukaldaritzatik datorren euskal sukaldaritza tradizionaleko plater 45
bakarretakoa dela. Izan ere, gaur egungo euskal errezeta-liburu historikoa osatzen duten gainontzeko errezetek sukaldaritza herrikoian dute jatorria. Txangurrua Donostiar erara garai guztietako euskal sukaldaririk onenetakoa izandakoak egindako gogoeta baten fruitua izan zen. Felix Ibarguren “Shishito” donostiarraz ari naiz.
Arrautza edo sardina bezalaxe “eskuarekin” jaten zen krustazeoa, txangurrua edo buia. Bere asmakuntzan, Ibargurenek ondo egiten zekien saltsa amerikarra eta gure arteko itsaskirik esanguratsuena elkartu zituen; azkenik, platera fintzeko, itsaskia xehatu, krustazeoaren maskorrean sartu eta labean gainerretuz. 5.- Bibliografía Wikipedia Bizientzia Ttarttalo Krisselu
46
Andoni Amadoz Azpiroz 11-M 2011/2012
47
1.-Sailkapen Zientifikoa Klasea: Malakostraca Ordena: Decapodoa Familia: Nephroipidea Generoa: Homarus Espeziea: Homarus Gammarus
2.-Gorputzaren Ezaugarriak Bi antena pare ditu. Bi luze eta bi txiki, bost pare hanka. Abdomenaren bukaeran telsona dute. Bi hagin asimetriko dituzte, handienak moluskuak txikitxeko. Gorputza urdin kolorekoa da.
48
3.-Bizilekua Abakondoaren bizilekua Ozeano Atlantikoaren ipar-ekialdea da, Norvegia hegoaldetik Marokoraino, Euskal Herria barne. Mediterranoaren mendebaldean , Kretan, Itsaso Beltzaren iparraldean eta Azoreetan ere bizi ohi da.
4.-Motak Abakondo mota hauek daude:
Abakondo Kanadiarra
49
Abakondo Europarra eta Espainarra
5.-Betetzen dituzten funtzioak Era askotako elikadura dute. Gehienak haragijaleak dira. Sexu bakarrak dira eta dimorfismo sexuala dute. Barne ernalketa eta obiparoak dira. Metamorfosia egiten dute: Lehenengo larbak dira eta metamorfosiaren bidez heldu bihurtzen dira.
6.- Berezitasunak. Sukaldaritzan oso baliagarria da. Adituek diotenez, oso zapore goxoa du sukaldaritzan. Abakondo edo erderaz “Bogavante� mariskoa da eta oso garestia preziatua da.
7.- Bibliografia Wikipedia Bizientzia Wiki Natur Zientziak 1DBH Santillana.
50
Egilea: Asier AntĂa Casimiro Taldea:1.1.M Ikasturtea: 2011-2012
51
1. SAILKAPEN ZIENTIFIKOA Erreinua Animalia Tipoa Cnidania Klase Anthozoa Ordena Alcyonacea Familia Nephtheidae Espeziea Scleronectinia
2. EZAUGARRIAK Oso gutxi neurtzen duten polipo txikiak dira. Zelulabakarrak dira. Uretan dagoen kaltzioarekin egiten dute eskeletoa. Hasieran koralen kaltziozko egiturak zuriak dira. Kolore desberdinak polipoekin bizi diren mikroalgetatik hartzen dituzte. Polipo bakoitzak poltsa txiki bat bezalakoa da, ahoa batekin goiko aldean. Ahoaren inguruan dituzten garroekin jaten dituzten arrain txikiak ziztatu eta geldiarazten dituzte.
3. BIZILEKUA Ur gardenetan bizi dira, algak fotosintesia egin ahal izateko. Nagusiki koralak itsaso tropikaletan bizi dira, eta oso koral gutxi daude ur hotzetan bizi direnak. Kolonietan bizi dira. Kolonia bakoitzak eskeleto mota desberdinak eraikitzen dituzte eta horregatik forma ezberdinetakoak aurkitzen dituzte.
52
4. MOTAK Bi koral mota aurkitzen dira: koral gogorra eta koral biguna. a. Koral gogorra: eraikin gogorra eta harrizko itxura dute. b. Koral biguna: malguak dira, adar eta abaniko antza dute.
5. BIZI FUNTZIOAK a. Nutrizioa: animalia haragijaleak dira, zooplanktona, eta arrain txikiak jaten dituzte. b. Ugalketa: batzuk ugalketa sexuala dute eta beste batzuek asexuala. Espezie batzuk bi mota ematen dituzte - Ugalketa asexuala: polipo bakoitzak bere bururen klon bat sortzen du. - Ugalketa sexuala: zelula sexuala itsasora bidaltzen dira, guztiak batera, ilargiaren faseen eta itsasaldien arabera. Kanpoko ernalketa gertatzen da. c. Fotosintesia: koralekin bizi diren algak fotosintesia egiten dute eta elikagaiak eta energia ematen dizkiete koralei.
53
6. BEREZITASUNAK Koralak uharriak sortuz hazten dira. Ekosistema oso zaharrak eta aberatsak dira. Horrez gain, kostaldeak babesteko oso garrantzitsuak dira, adibidez, olatuak moteltzeko. a. Leienda: Bazen behin moriana deitutako neska bat. Oso neska polita zenez erregea berarekin ezkondu nahi zuen. Neska ez zuen erregearekin ezkondu nahi eta erregea haserre zegoenez neska hil egin zuen espata batekin bihotza zeharkatu zion. Neska hil eta gero bere gorputza itsasora bota zuen eta neskaren odolarekin koral gorria sortu zen. Itsasoko espirituak oso haserre zeuden eta erregea itsao hondotik pasatzean zer egin zuen entzungo zuen. Horrela erregea ezin izango zuen itsaso hondotik pasatu erotu gabe. b. Erabilera: Antzinatik korala bitxiak egiteko erabili zen herri guztietan, Egiptiarrak, Erromatarrak, Zeltiarrak, Turkiarrak, etabar. Gaur egun oso preziatua da koral beltza.
7. BIBLIOGRAFIA
Simple.wikipedia.org/wiki/coral?uselang=es www.efimero.wordpress.com www. Prfrogui.com/geocities/marino.htm www.dejoyas.com Wikipedia
54
2011-2012 11M LEIRE VALENCIA 55
Anemona / Anthopleura xanthogrammica 1-sailkapen zientifikoa: Erreinua: animalia Ordena: actiniaria Klasea: anthozoa Azpiklasea: hexakorallia Filuma: cnidaria 2- Gorputzaren ezaugarriak: Zelenteratuak dira. Simetria erradiala dute, gorputz biguna dute, eta irekigune bakarra daukate. Irekigune hori barrunbe gastrobaskularrarekin lotuta dago, urdailaren antzera ibiltzen da hori. Zaku tubularren itxura dute. Irekigunea gorputzaren goiko muturrean izaten dute. Koloniak eratzen dituzte. Haien gorputzaren altuera 1.5cm-tik 2cm-etara neurtzera ailegatu daiteke. 3-Bizilekua: Urtarrak dira guztiak, itsastarrak. Itsas hondoan finko bizi dira, kosta zonaldetan, marea behea dagoen tokitan. Baina badakite ur kanpoan bizitzen, haien tentakuluak biltzen dituzte eta barnean ura gordetzen dute. Horri esker, airearekin kontaktu egitean ez dira lehortzen. Ozeano atlantikoan eta itsaso mediterraneoan aurki daitezke anemonak. 4-Motak: 800 espezie baino gehiago daude. Espezierik ezagunenak Radianthus tentakulu luzeak dituena edo Discosoma eta Stoichacis tentakulu txikiak dituztenak dira.Anemonak kolore askotakoak izan daitezke. Batzuk arrain pailazoen etxeak dira. 5-Betetzen dituzten funtzioak: Nutrizioa: haragijaleak dira,haien tentakulu urtikanteak ondotik pasatzen diren arrainak harrapatzeko erabiltzen dituzte.Pozoi moduko bat botatzen diete eta animalia paralizatuta gelditzen da. Ondoren, harrapatu eta jaten dute. Ugalketa: hiru ugalketa mota egiten dituzte: -birsortzeko gaitasuna dute. Itsas izarren antzera, bi zatitan banatzean edo moztean, zati horretatik beste anemona bat hazten da. - Sexu bidezko ugalketa egiten dute. 56
- Hazi moduko bat sortzen dute, eta haziz doa, azkenean bere kabuz bizi daitekeen arte. 6-Berezitasunak: Anemona batzuk beste animali batzuei itsatsita bizi dira. Horri esker, anemonak janaria lortzen du eta beste animaliak babesa lortzen du. Animali haiei arrain anemonak deitzen zaie. 7-Bibliografia: -Wikipedia - Natur zientziak liburua
Barrualdetik ikusitako anemona.
57
Pablo S.
11M
2012- 3- 12
58
Barearen silkapena:
1-animalia ornogabea 2-moluskoa 3-gastropodoa 4-orthogastropodoa 5-heterobrantzia
Bizilekua eta bizimodua:
Leku hezeetan bizi dira. Egunez lotan daude eta gauez esnatuta. Beren digestio aparatua, oso garatuta dute eta denetarik jaten dute (belarra gehienetan).
100.000 bare espezie desberdin daude munduan.
Batzuk urtarrak dira:
59
Eta beste batzuk lehortarrak:
Gorputza:
Beren gorputza oso biguina eta itsaskorra da. Oin giartsuak dituzte. Buruan, 4 antena dituzte: goiko biak begiak eta beste biak ahoaren ondoan daudenak, sentikortasun antenak dira. Ahoaren barnealdean erradura dute. Beren gorputzean zazpi zati bereizi al dira:
1- isatsa
2- mantoa
5- neumostoma
6- oina
3- begien antenak
4- sentimenaren antenak
7- killa
Desplazamendua:
Bareak oso gutxi ibiltzen dute. Egun oso batean 5 eta 7 metro artean egin ahal dute. Baina janari asko dagoen leku batean baldin badago, oso gutxi ibiltzen dute. 60
Ugalketa:
Bareak, hermafroditak dira. Hau da, emeak eta arrak dira. Arrautzak herrutean, 100 eta 500 arrautza artean errun ahal dituzte. Inkubazioaren iraupena tenperaturaren arabera da. 5 gradutan hiru hilabete igaroko dira eta 20 gradutan bi edo hiru astetan arrautzak apurtuko dira.
Neurriak:
Barearen neurriak 1 eta 15cm artean dira espeziearen arabera. Lurreko bare gehienak 5 eta 10cm artean neurtzen dute.
Bibliografia:
http://es.wikipedia.org/wiki/Babosa
http://bizientziadbh1.wikispaces.com/05.-+Animalia+ornogabeak
61
Lombricus terrestris
LUR ZIZAREA
Sailkapen zientifikoa: Anelido
09 / 03 / 2012
Iker Oroz
62
GORPUTZAREN EZAUGARRIAK Eraztunetan banatuta daude eta hanka modulan funtzionatzen diren iletxoak ketak izenekoak. Buruaren atzekaldean gutxi gora bera kliteloa dute eta ugalketarako erabiltzen dute. Lur zizareak azalaren bidez artzen dute arnasa.
BIZILEKUA Lurran bizi dira eta leku hezeetan bizitzea gustatzen zaie azaletik arnasa artzen dutelako eta hezetazuna behar dute arnasa hartzeko.
MOTAK Lombricus terrestris (lurreko normala) Eisenia foetida (kaliforniarra) Eudrillus eugenie (Afrikarra) Megascolides australis(Gippsland, Australia)
BETETZEN DITUZTEN FUNTZIOAK NUTRIZIOA:organiko partikulataz elikatzen dira.
BEREZITAZUNAK LEIENDAK: Hace mucho, muchísimo tiempo, todos los gallos en China tenían cuernos. Unos cuernos largos y afilados que les daban un aspecto terrible. Cierto día un dragón que volaba por encima de un pueblo, vio a uno de estos gallos y decidió bajar para hablar con él. - Buenos días, señor gallo. - Buenos días, señor dragón. -Señor gallo, tiene usted unos cuernos preciosos - dijo el dragón-¿Puede 63
prestármelos? Seguro que así todos me respetarán y nunca más se reirán de mí. El gallo dudó y consultó a su amiga la lombriz. La lombriz le dijo que se los dejara y le aseguró que el dragón se los devolvería. Así lo hizo el gallo, y el dragón, en cuanto tuvo los cuernos sobre su cabeza, echó a volar y se perdió en el cielo. El gallo esperó a que el dragón volviera. Pero el dragón no regresó ni aquel día, ni al siguiente, ni nunca jamás. Como castigo el gallo, enfadadísimo, se comió a la lombriz. Y desde aquel día los gallos comen lombrices. Ahora, todas las mañanas los gallos lanzan al cielo un kikirikí, que en el lenguaje de los gallos quiere decir: “Dragón, devuélveme mis cuernos”
BIBLIOGRAFIA Natura Zientziak 1 DBH Zubia Santillana
Wikipedia la enciclopedia libre
Enciclopedia animal.
64
Itsas Izarra (Echinodermata)
Amaia Asiron 1.M
2011/2012 Urtea
65
1.- Gorputzaren ezaugarriak: - Simetria erradiala dute. - Barne eskeletoa dute. - Ez zaie burua antzematen.
2.- Bizilekua: Itsas ondoan bizi dira, batzuk finko egoten dira eta beste zeinbait, polikipoliki lekualdatzen dira. 3.- Motak: Bost ekinodermo talde daude: -
Asteroideoak Ofiuroideak Holoturoideoak Kronoideoak Ekinodeoak
4.- Funtzioak: - Nutrizioa: Animali haragigaleak dira, eta moluskuek eta kruaยกstazioek osatzen dute bere elikadura. - Ugalketa: Kanpo ernalketa dute. Ekinodermo gehienek sexubakarrak dira baina badaude beste espezie hermafroditak ere Metamorfosia: Metamorfosia egiten dute, arrautzetatik larba igerilariak jaio eta metamosfosia ondoren, heldu egiten dira. Itsas izarra aparatu anbulakral izenekoaren bidez lekualdatzeko gai dira. Azaletatik hartzen dute arnasa.
5.- Berezitasunak: -Itsas izarrek birsortzeko gaitasun handia dute. - Itsas izarra, Txinako jakia da.
66
6.- Bibliografia:
-Wikipedia itsas izarra. - Natur zientziak itsas izarra. -Estrellas de mar comida china-Recetas.
67
TXIRLA Mikel Orzanco Anderiz 68
Izen zientifikoa Mota askotako txirlak daude, hona hemen batzuen izenak eta izen zientifikoak: - Txirla Lingirdatsua……..Venerupis Senegalensis. - Txirla Handia……………Tapes Decussatus. - Txirla Zerredaduna........Venerupis Rhomboides. - Txirla japoniarra.............Ruditapes Philippirarum. - Txirla Arre Gorrisca........Callista Chione. -Txirla Lehuna..................Mactra Corallina.
Gorputzaren ezaugarriak Moluskoak dira eta bibalbioen taldean sailkatuta daude. Maskorra bi kuskuz osatuta dute. Kusku hauek artikulatuak dira eta honi esker eta gihar indartsu baten bidez, ireki eta itxi egin daitezke. Talde honi eta zehazki esanda, txirlei, ez zaie burua antzematen. Oin txiki eta zulatzailea dute; esandako oin hau, itsas hondoko arean ezkutatzekoerabiltzen dute bereziki.Zakatzen bidez hartzen dute arnasa.
Bizilekua: Europa, Japonia eta Filipinaseko itsas ertzetan bizi da. Ur gazitan bizi da. Badaude baita ere txirlen familiako beste batzuk erreketan bizi direnak.
Motak Lehen izen zientifikoetan jarri ditudan batzuk eta entziklopedian bilatutakoak gainerakoak: -Txirla Lingirdatsua. -Txirla Zapala. -Txirla txikia. -Txirla Leuna. -Txirla Garatxoduna. 69
-Txirla Arre Gorrisca.
Betetzen dituzten funtzioak Nutrizioa: Nutrizio heterotrofoa dute eta bereziki, algak eta uretan dauden substantziak jaten dituzte. Ugalketa:Txirlak hermafroditak dira, horregatik ez dute zailtasunik izaten ugaltzeko garaian. Txirla batek arrautza askatzen du eta larba aurkitu arte ur korronteetan askerik ibiltzen dira. Gero metamorfosia jasaten dute. Metemorfosia:Bai,metamorfosia jasaten dute. Aldaketa latza jasaten dute jaio eta 2 edo 3 aste pasata. Larba txiki-txiki bat izanatik, bi kuskuz osatutako txirla eder batera eraldatuz.
Bereizitasunak: Leiendak: Leienda asko eta asko daude txirla erraldoiekin zerikusia dutenak. Baina ala ere txorakeri bat dela esaten dute zientzilariek. Ezinezkoa dela esaten dute eta hainbat arrazoi eta ondorio atera dituzte. Garrantzitsuenetako bat txirlak kuskuak isteko duten abiadura oso motela delako.
Gure erabilera sukaldaritzan:Txirlak sukaldaritzako delizia bat da. Mundu osotik jaten den platerkada da. Gainera garesti samarra ateratzen da. Era askotan sukaldatu daitezke.
Bibliografia: Wikipedia entziklopedia askeatik atera dut informazioa.
70
KAKALARDOA
Hodei Roldรกn Osete
71
1-Sailkapen zientifikoa: Erreinua: animalia.
Infraklasea: neoptera.
Filuma: artropodoa.
Goiordena: endopterigota.
Azpifiluma: hexapodoa
Ordena: coleopteroa.
Klasea: intsektua. Azpiklasea: pterigota
2-Gorputzaren sailkapena: Aurreko hegoak oso gogorrak dira eta elitro izena ematen zaie. Hauek sortzen dute oskola. Hauek sortzen dute baita bigarren hego parea eta abdomena ere. Aurreko hegoak ez dituzte hegan egiteko baina altxatu behar dituzte espezie gehienetan atzeko hegoak erabili ahal izateko. Pausatzen direnean atzeko hegoak elitroen barruan gordetzen dira . Kakalardo gehienak hegan egin dezakete, baina oso gutxi dira gai euliek bezain ondo egiteko eta hegaldiak bakarrik behar-beharrezkoa denean erabiltzen dute. Espezie batzuetan elitroak ezin dira ireki eta beraz ezin dute hegan egin. Buruan bi begi konposatu, bi edo hiru ozelo eta bi antena ditu. Toraxen hanka artikulatuen hiru pare ditu. Hego pare bat du. Sabelaldea sagmentuta du, baina apendizerik gabe.
3.-Bizilekua. Basoetan, berladietan, baratzeetan, hondartzetan, ur gezatan, basamortuetan, oihanetan, kobetan, urmaeletan edo urtegietan bizi daitezke.
4.-Motak. 350.000 mota inguru daude mundo osoan ia ia leku guztietan eta mota desberdinekoak daude.
5.-Betetzen dituzten funtzioak. -Elikadura: zurtoinez elikatzen dira. 72
-Ugalketa: sexubakarrak dira,barne ernalketa dute eta obiparoak dira.Metamorfosia egiten dute.
6.-Beresitasunak. Sukaldaritzan ez dugu erabiltzen. Egiptiarrentzat sakratua izan zen
7.-Bibliogarfia. -DBH- eko naturako liburua - Wikipedian eta beste liburubatzuetan
73