I.ATALA: IZAKI BIZIDUNEN FUNTZIOAK
1. BIZIA IRAUNARAZTEA DBH 2
1
1.1-Izaki bizidunak eta bizi- funtzioak Materia bizigabea = Materia biziduna Izaki bizidunon antolaketa maila Konposaketa kimikoa → Egitura zelularra → Zelulak → Ehunak → Organoak → Sistemak
Elikadura eta nutrizioa • Inguruneko sustantziak hartu → Zelula barruan erreakzio kimikoen bidez aldatu→ENERGIA eta MATERIA • Bizi-funtzioak betetzeko, hazteko eta hondatutako atalak berritzeko Arnasketa: elikagaiaek duten energia llortu • O2 gehienetan = ENERGIA + Hondakin sustantziak askatzea (CO2, H2O)
Hondakin-sustantziak askatzea • Arnasketa eta nutrizioaren ondorioz hainbat hondakin- sustantzia sortzen dira. Hauek kanporatzeko prozesuari iraizketa deritzo. Hondakin produktuak nagusiki Animaliak
LAndareak
Aparatu hauen bidez kanporatu
CO2 —————————→ H2O ————————→ NH3
Arnas aparatuaren bidez
CO2 —————————→
Ez dute organu bereizturik Hostoen bidez
Iraitz aparatuaren bidez
2
I
Ingurune-aldaketei erantzutea Bakunak Estimuluak ——→ Erantzunak ↓ Konplexuak Hauek hautemateko ↓ Animaliok: errezeptoreak (zentzumen organoak) Landareek ez dute zentzumen- organorik ezin dute leku aldatu bi erantzun mota ——→
norabide jakin batean haztea zenbait egitura irekitzea eta ixtea
Hazkuntza Hiru modutara
Zelulak neurriz handituz Zelulak ugarituz Zelulak handituz eta ugarituz
Ugalketa Gure berdin- berdinak edo antzekoak diren ondorengoak sortu, norberaren espezieak iraun dezan eta bizia iraunaraztea lortuz.
1.2.- Izaki bizidunen konposizio kimikoa Izaki bizidun guztiok
Bizi funtzio berberak Guztiok zelulaz osatuta Den-denok mota bereko sustantzia kimikoak,
BIOMOLEKULAK ↓ bioelementuz osatuta C, H, O, N, P, S
3
BIOMOLEKULA EZ-ORGANIKOAK Bizidun nahiz bizigabeetan daude MOTA
FUNTZIOAK
BIOMOLEKULA ORGANIKOAK Izaki bizidunetan daude Motak
Zerez osatuta
Funtzioak Almidoia
GLUZIDOAK
Zelulosa
URA: ugariena Koipeak LIPIDOAK
Fosfolipidoak edo kolesterola
Kolagenoa GATZ MINERALAK
PROTEINAK
Odoleko hemoglobina Antigorputzak Entzimak
AZIDO NUKLEIKOAK
ADN ARN 4
1.3.- 1.3.- Zelulari buruzko ezaguera, historian
NOIZ
NORK
ZER
Nork
Printzipioak
TEORIA ZELULARRA Noiz
1.-
2.-
3.-
5
1.4.- Nolakoak dira zelulak? Neurria eta forma Zelulen egitura 1.2.3.-
Zelula motak
Zergaitik?
Zeintzuk?
Animalien zelula
Landareen zelula
Z. Prokariotoak
Z. Eukariotoak
Berdintasunak
Desberdintasunak
6
1.5.- Nutrizio zelularra
Zelulek dagozkien bizi-funtzioak betetzeko beharrezkoak dituzten materia eta energia lortzeko prozesuen multzoa da.
•
Mantenugaiak
←——————— ZELULAK ———————→ Metabolismoa Kanpotik barnealdera
Energia lortzeko Hazteko Zelula-egiturak eratzeko eta berritzeko
Motak
Zertarako
Erreakzio mota
Katabolismoa Anabolismoa
7
1.6.- Nutrizio autotrofoa eta heterotrofoa Mota
Mantenugaia
Zer sortu?
Energia mota
Zeintzuk?
Autotrofoa Heterotrofoa
Nutrizio autotrofoa
Nutrizio hetrotrofoa
8
1.7.- Fotosintesia
ANABOLISMOA
LANDAREAK (Kloroplastoetan: klorofila) ┼
SUSTANTZIA EZ-ORGANIKOAK
EGUZKI ENERGIA ►
GLUKOSA (eneria ugariko s. organikoa) ┼
O2
Fotosintesian bi aldi bereizten dira: - Argitako aldia: - Ilunpeko argia:
Zergaitik da garrantzitsua fotosintesia?
1.8.- Arnasketa AUTOTROFOAK ETA HETEROTROFOAK (Mitokondrietan) Glukosa ┼ O2
►
H2O
┼
CO2
┼
KATABOLISMOA
energia kimikoa
Hartzidura
9
1.9.- Zelula-ugalketa
Zer da? Organismo zelula bakarrak Organismo zelulaniztunak
Zelula-zatiketa motak(zelula umeen kopurua eta neurriaren arabera)
Nola
Nork
1.- Erdibiketa
2.- Askotariko zatiketa
3.- Gemazioa
4.- Esporulazioa
Material genetikoa eta kromosomak Nukleoan zelula eukariotoetan ADNa
┟
proteinak
=
kromatina (zuntz nahaspila) Bikoiztu eta trinkotuz nahasian biltzen dira
â–ş kromosomak (Giza zelulek 46 k., txakurrenek 78 k.)
10
Mitosia - Zelularen nukleoa zatitzeko prozezuetako bat da. - Material genetikoaren bi kopiak bi zati berdinetan banatzen dira. - Hauek, zelula-zatiketaren ondoren, zelula umeen nukleoak bihurtzen dira. MITOSIAREN PROZESUA
11