Bizia iraunaraztea- eskema

I.ATALA: IZAKI BIZIDUNEN FUNTZIOAK

1. BIZIA IRAUNARAZTEA DBH 2

1

1.1-Izaki bizidunak eta bizi- funtzioak Materia bizigabea = Materia biziduna Izaki bizidunon antolaketa maila Konposaketa kimikoa → Egitura zelularra → Zelulak → Ehunak → Organoak → Sistemak

Elikadura eta nutrizioa • Inguruneko sustantziak hartu → Zelula barruan erreakzio kimikoen bidez aldatu→ENERGIA eta MATERIA • Bizi-funtzioak betetzeko, hazteko eta hondatutako atalak berritzeko Arnasketa: elikagaiaek duten energia llortu • O2 gehienetan = ENERGIA + Hondakin sustantziak askatzea (CO2, H2O)

Hondakin-sustantziak askatzea • Arnasketa eta nutrizioaren ondorioz hainbat hondakin- sustantzia sortzen dira. Hauek kanporatzeko prozesuari iraizketa deritzo.

Hondakin produktuak nagusiki Animaliak

LAndareak

Aparatu hauen bidez kanporatu

CO2 —————————→ H2O ————————→ NH3

Arnas aparatuaren bidez

CO2 —————————→

Ez dute organu bereizturik Hostoen bidez

Iraitz aparatuaren bidez

2

I

Ingurune-aldaketei erantzutea Bakunak Estimuluak ——→ Erantzunak ↓ Konplexuak Hauek hautemateko ↓ Animaliok: errezeptoreak (zentzumen organoak) Landareek ez dute zentzumen- organorik ezin dute leku aldatu bi erantzun mota ——→

norabide jakin batean haztea zenbait egitura irekitzea eta ixtea

Hazkuntza Hiru modutara

Zelulak neurriz handituz Zelulak ugarituz Zelulak handituz eta ugarituz

Ugalketa Gure berdin- berdinak edo antzekoak diren ondorengoak sortu, norberaren espezieak iraun dezan eta bizia iraunaraztea lortuz.

1.2.- Izaki bizidunen konposizio kimikoa Izaki bizidun guztiok

Bizi funtzio berberak Guztiok zelulaz osatuta Den-denok mota bereko sustantzia kimikoak,

BIOMOLEKULAK ↓ bioelementuz osatuta C, H, O, N, P, S

3

BIOMOLEKULA EZ-ORGANIKOAK Bizidun nahiz bizigabeetan daude MOTA

FUNTZIOAK

BIOMOLEKULA ORGANIKOAK Izaki bizidunetan daude Motak

Zerez osatuta

Funtzioak Almidoia

GLUZIDOAK

Zelulosa

URA: ugariena Koipeak LIPIDOAK

Fosfolipidoak edo kolesterola

Kolagenoa GATZ MINERALAK

PROTEINAK

Odoleko hemoglobina Antigorputzak Entzimak

AZIDO NUKLEIKOAK

ADN ARN 4

1.3.- 1.3.- Zelulari buruzko ezaguera, historian

NOIZ

NORK

ZER

Nork

Printzipioak

TEORIA ZELULARRA Noiz

1.-

2.-

3.-

5

1.4.- Nolakoak dira zelulak?

Neurria eta forma Zelulen egitura 1.2.3.-

Zelula motak

Zergaitik?

Zeintzuk?

Animalien zelula

Landareen zelula

Z. Prokariotoak

Z. Eukariotoak

Berdintasunak

Desberdintasunak

6

1.5.- Nutrizio zelularra

Zelulek dagozkien bizi-funtzioak betetzeko beharrezkoak dituzten materia eta energia lortzeko prozesuen multzoa da.

•

Mantenugaiak

←——————— ZELULAK ———————→ Metabolismoa Kanpotik barnealdera

Energia lortzeko Hazteko Zelula-egiturak eratzeko eta berritzeko

Motak

Zertarako

Erreakzio mota

Katabolismoa Anabolismoa

7

1.6.- Nutrizio autotrofoa eta heterotrofoa Mota

Mantenugaia

Zer sortu?

Energia mota

Zeintzuk?

Autotrofoa Heterotrofoa

Nutrizio autotrofoa

Nutrizio hetrotrofoa

8

1.7.- Fotosintesia

ANABOLISMOA

LANDAREAK (Kloroplastoetan: klorofila) ┼

SUSTANTZIA EZ-ORGANIKOAK

EGUZKI ENERGIA ►

GLUKOSA (eneria ugariko s. organikoa) ┼

O2

Fotosintesian bi aldi bereizten dira: - Argitako aldia: - Ilunpeko argia:

Zergaitik da garrantzitsua fotosintesia?

1.8.- Arnasketa AUTOTROFOAK ETA HETEROTROFOAK (Mitokondrietan) Glukosa ┼ O2

►

H2O

┼

CO2

┼

KATABOLISMOA

energia kimikoa

Hartzidura

9

1.9.- Zelula-ugalketa

Zer da?

Organismo zelula bakarrak Organismo zelulaniztunak

Zelula-zatiketa motak(zelula umeen kopurua eta neurriaren arabera)

Nola

Nork

1.- Erdibiketa

2.- Askotariko zatiketa

3.- Gemazioa

4.- Esporulazioa

Material genetikoa eta kromosomak Nukleoan zelula eukariotoetan ADNa

┟

proteinak

=

kromatina (zuntz nahaspila) Bikoiztu eta trinkotuz nahasian biltzen dira

â–ş kromosomak (Giza zelulek 46 k., txakurrenek 78 k.)

10

Mitosia - Zelularen nukleoa zatitzeko prozezuetako bat da.

- Material genetikoaren bi kopiak bi zati berdinetan banatzen dira.

- Hauek, zelula-zatiketaren ondoren, zelula umeen nukleoak bihurtzen dira.

MITOSIAREN PROZESUA

11