1
AURKIBIDEA 1.- Alumimioa- Ainhoa Agirre, 3. Orr. 2.- Plastikozko ur botila, Mikel Aldave, 4.orr 3.- Kristala, Adrian Andoño Arana, 5-6 orr. 4.- Buztina, Alvaro Basterra, 7.orr. 5.- Zukua egiteko makina, Ane Bermejo, 8.orr. 6.- Platera, Manu Biurrun, 9.orr. 7.- Esne brika (aluminio), Andrea Eleta, 10.orr 8.- Aluminioa, Ibai Fuertes Cabodevilla, 11.orr. 9.- Aluminioa (Metala, kafeontzia), Nora Garcia, 12. Orr 10.- Lehortzeko edo sukaldeko papera, Ander Gongora, 13. orr. 11.- Zartagina (aluminioa), Iosune Iñigo, 14.orr 12.- Portzelanazko platera (portzelana), Antxon Loyola, 15.orr. 13.- Ardo botila (beira), Berta Meoqui, 16. Orr 14.- Esnearen tapoia plastikoa, Oscar Muruzabal, 17.orr. 15.- Lapikoa, Unai Ortiz, 18-19 orr. 16.- Errezeta liburua (papera), Amaia Otazu, 20-21 orr. 17.- Beirazko ontzia, Ruben Rodrigez, 22. 0rr. 18.- Marmola, Iñigo Romero, 23-24. orr. 19.- Koilara, Maider Samper, 25.orr. 20.- Goilara (burdina), Uxue Zabala, 26-27. orr. 21.- Granitoa, Ismael Martínez Gómez, 28. orr.
2
ALUMINIOA Nola lortzen da eta zein da bere jatorria? Gaur egun,aluminioa lortzeko prozesuak bi etapa ditu.Bayer prozesua eta elektrolisia. Bere jatorria,bauxita minerala da.
Zein ezaugarri ditu? Metal nahiko arina da. 660 gradu behar ditu solido egoeratik likido egoerara pasatzeko. Erraza da aurkitzen. Oso xafla meheetan moztu daiteke. Material soldagarria da. Zertarako erabiltzen da? 3
Garraioen egiturak egiteko. Janaria gordetzeko. Sukaldeko erramintak egiteko. Kobrea baino gutxiago erabiltzen den arren,eroale elektrikoaren erabilera du. Bitxikeriak: Aluminio tona bat lortzeko 4 tona bauxita behar dira. Aluminio kilo batekin 50 lata egin ahal dira. Aluminio lata bat desagertzeko (200-500) urte gutxi gora behera behar dira.
AINHOA AGIRRE.
Plastikozko ur botila
NOLA LORTZEN DA ETA ZEIN DA BERE JATORRIA? Plastikoa petroliotik lortzen da. Petrolioa izaki bizidunen eraldaketatik dator. Gero petrolio horretatik lantegi batean plastikoa lortzen dute eta azkenean botilak egiten dituzte. Ur botila hauek supermerkatuan lortu daitezke, nahiko gutxi balio dute.
EZAUGARRIAK -
Tapoia eta botila bereiz daitezke Ur botilak edukiera hauek izan ditzake: 33 cl-koa, 50 cl-koa, 1 l-koa, 1,5 l-koa, 2 l-koa, 5 l-koa eta azkena eta handiena, 8 l-koa.
ERABILERA Ura ezinbesteko dugunez, ur botilak beharrezkoak ditugu ere. Leku batetik bestera eramateko bikain etortzen da, ez duelako asko okupatzen. Oso erraza da eramateko. 4
BITXIKERIAK Pertsonok urte batean 50.000 miloi botila botatzen ditugu zakarrontzira. Lantegiek botilentzako bakarrik izango den zakarrontzi bat nahi dute. Mikel Aldave
KRISTALA
1. Nola lortzen da eta zein da bere jatorria. Kristala solido bat da, hiru espazio-dimentsiotan hedatzen dena. Atomo ugari elkartuz sortzen da eta oso elkarketa sendoa izaten dira. Hitza grezieratik dator (krystallos, bere esanahia izotz argia da), hasieran uraren forma solido berezia zela uste baitzen. Bereziki, kuartzoari izena emateko erabili izan da. Jariakin batek kristal bat eratzen duenean, hainbat faktorek eragiten dute prozesuan: tenperatura eta presioa. Kristal-egitura bat sortzearen prozesuari kristalizazio deritzo. 2. Zein ezaugarri ditu? Kristalak hiru ezaugarri nagusi ditu:  Simetria: Kristalaren bi atomo berdinen arteko distantzia gezien bidez elkartzen badugu (espazioaren hiru norabideetan) zelda unitatea sortzen da. Zeldaren forma ezberdinei begiratuta, talde desberdinetan sailkatzen dira, sistema kristalografikoak deritze.

Isomorfismoa: Askotan bi mineral ezberdin forma kristalografiko berdina dute. Hau da, tamaina eta ezaugarri kimikoak elementuen ezaugarrien antzekoak direlako, eta bertan eratzen diren baldintza fisikoak.
5
Polimorfismoa: Elementu kimiko berdinak egoera fisiko ezberdinean (presioa eta tenperatura) elkartzen direnean, elkartze distantziak desberdinak izango dira, bai eta forma kristalografikoa ere. Beraz mineral ezberdinak daude konposizio kimiko berdinarekin.
3. Zertarako erabiltzen da? Antzina, kristala kultura praktikatzeko erabiltzen zen: egiptoarrak, feniziarrak, zeltak eta indiarrak, besteak beste. Hala ere, gaur egun aparatu elektronikoetan, sateliteetan, espaziorako ontzietan eta askoz gehiagotan erabiltzen da. Baita gure erlojuetan ere.
Azkeneko urteetan, medikamentuak eta ebakuntzak egiteko erabiltzen ari dira, pertsonak sendatzeko. 6
4. Aipatu bitxikeriaren bat. Naica-ko kristalak, munduko erraldoienak Naica-ko haitzuloetan daude munduko kristalik handienak. “Piedra de luna” dute izena, bere kolorea, gardentasuna eta distirarengatik. Haitzulo hauek Chihuahuan daude, Mexikon. Kristal hauek nahi gabe aurkitu ziren, mea bilatzen ari ziren bitartean. Naturako altxor bat bezala ezagutzen da. Kristal batzuk pinuen tamaina dute, 15 metrokoak eta 10 tonakoak gutxi gorabehera. Tenperatura 65º C-koa da eta %100-ko hezetasuna dago.
2013-12-15
Adrian ANDOÑO ARANA
BUZTINA Buztinezko ontzia JATORRIA: Buztinazko ontzia buztinatik dator. Buztina harrobietatik dator eta ez da oso garestia. ZERTARAKO ERABILTZEN DA? Buztina ontziak, pitxerrak, eskulturak ‌ egiteko dira. Duela mila urte baino gehiago (Erromatarren Garaian) buztina apaingarriak egiteko erabiltzen zen. Gaur egun, haurrak jolasteko erabiltzen da. BITXIKERIAK: Buztina zuria bada, hori esan nahi du puru purua dela, marroia bada, buztina mineral gehiagotaz osatuta dago.
7
Alvaro Basterra
ZUKUA EGITEKO MAKINA (PLASTIKOA) JATORRIA: Plastikoa petroliotik lortzen da eta karbono, oxigeno eta hidrogenozko (eta neurri txikiagoan fluor, kloro, nitrĂłgeno edo siliziozko) molekula erraldoiez osaturik dago. EZAUGARRIAK Bere ezaugarriak hauek dira: 1. 2. 3. 4. 5.
6. 7. 8.
Eroankortasun elektrikoa. Nekez eramaten dute elektrizitatea. Bero-eroankortasuna. Ez dira beraren eroale onak, Oso poliki transmititzen dute. Erresistentzia mekanikoa. Oso hauskaitzak dira plastikoak Erregaitasuna. Ia plastiko guztiak errez erretzen dira, beren molekulak karbonoz eta hidrogenoz osatuta baitaude. Erretzean asko kontaminatzen dute. Plastikotasuna. Plastiko asko berotan biguntzen dira, eta urtzen ez badira ere, moldaerrazak dira( errez moldeatzen dira). Ezaugarri horri esker, forma konplexudun piezak egiteko aukera ematen dute. Oso material merkea Lantzeko erreztasuna eta aldakortazuna dute plastikotasunari esker Beste material batzuekin konbinatzeko erreztasuna dute. 8
ZERTAKO ERABILTZEN DUTE Plastikoa gauza askotarako erabiltzen da,adibidez, zukuaren makinarako, poltsak egiteko,‌
BITXIKERIAK Plastikoaren bitxikeriren bat plastikozko irla da,plastikozko irlan animali asko hil dira plastikoa nahi Gabe jateagatik.
ANE BERMEJO
PLATERA Nola lortzen da eta zein de bere jatorria? Lehen historiaurrean platerak egiten ziren harriekin , gaur egungo platerak kristal eta portzelanarekin egiten dira. Platera giza historiaurreaN erabilitako tramankulua da. Ze ezaugarri? Plateraren ezugarriak dira mahaia edo jaten duzun lekua ez zikintzeko .
9
Zertarako erabiltzen da? Platerak baxearen partea da eta jateko erabiltzen da.
Bitxikeriaren bat? Platerak gehienetan jateko ere erabiltzen dira: labana,goilara, eta sardexkarekin jaten dira. Manu Biurrun
ESNE BRIKA (ALUMINIO)
JATORRIA: Brika edukiontzia 1963an sartu zen merkatuan, prozesu luze bat jarraitu ondoren oinarrituta aurreko Tetra Classic (tetaedro forma zuen). 1950eko hamarkadaren amaieran Ruben Rausing eta Tetra Pak zuzendaritza taldea konturatu ziren paketearen diseinua angelu zuzena izan behar zela. 1963an lehen Tetra Bik ontzi makina instalatu zen Suecia erdian.
EZAUGARRIAK: Aluminioa elementu kimiko bat da, Al ikurra eta 13 zenbaki atomikoa dituena. Lurrazaleko metalik ugariena da.
10
ERABILERAK: Aluminioa, esnea ez erortzeko balio du edo yogurra ez ateratzeko‌
BITXIKERIAK: Aluminiozko erabilera anitza da ANDREA ELETA
ALUMINIOA
Nola lortzen dugu? Zein da bere jatorria? Bauxita mineral batekin, Bayer prozesua egiten da. Eta horrek aluminioa egiten du. Erresuma Batuan du bere jatorria.
Ze ezaugarri ditu? Arintasuna, Iraupena ,Eroankortasuna, Malgutasuna, ez da toxikoa, aldakortasuna eta birziklagarritasuna dira bere ezaugarriak.
Zertarako erabiltzen da? Aluminioa auza askotarako erabiltzen da: tentsio handiko kableak, eraikuntza, sukaldea, alumiazko papera egiteko, elikagaiak ontziratzeko eta kontserbatzeko‌ eta beste gauza askotarako
11
Bitxikeriak Aluminioarekin egindako lehenengo estatua Londresen dago eta 1893.an eginzen
Ibai Fuertes Cabodevilla
ALUMINIOA (Metala, kafeontzia)
1. Nola lortzen da eta zein da bere jatorria? Aluminioa bauxita mineralaz osatuta dago, buzin mota bat. Aluminioa: bere sinboloa Al da, 13. taldean eta 2. periodoan dago. Solido egoera da. Bere zenbaki atomikoa 13 da. 1807. urtean, Davy izeneko ingeles batek aluminioa aukitu zuen. 1821. Urtean, Les Bauxen, Berthier frantziarrak bauxita aurkitu zuen. 2. Zein ezaugarri ditu? · Arintasuna. Aluminioak pisu laburra dauka, heren bat altzaiuruarekiko bolumen berdinarekin. · Iraupena.Aluminioak desintegratzeko ehun eta ehun urte behar ditu. · Eroankortasuna.Aluminioak eroankortasun elektriko bat dauka egiten diona ezinbestekoa elektronikarako. · Ez da toxikoa.Material atoxikoa da,erabilgarria gure edariak eta janariak konserbatzeko. · Birziklatu ahal dena.Aluminioa birziklatzen da erraztasunekin eta koste energetiko labur batekin. 3. Zertarako erabiltzen da? Garraioak:Hegazkinak, automobilak, txirrindulak… Elikagaien embalaketa: aluminiozko papera tetra brikak, latak… Zurgindegi metalikoa: ateak,leihoak, itxigailuak, armairuak… 4. Aipatu bitxikeriaren bat.
Aluminio materiala.
Kotxearen uztaia.
Aluminiozko kafeontzia.
Nora García.
12
LEHORTZEKO PAPERA EDO SUKALDEKO PAPERA
Bere jatorria: Lehortzeko papera sortzeko fibra bejetala erabiltzen da. Gero, substantzia kimikoekin eta urarekin nahasten dute, pasta bat lortzeko. Prensa batetik pasatzen dute ur gehiegi erabiltzen dutenean kentzeko, sakatzeko eta tolesdura sortzeko. Lehortzen dute hodi handi batetik, eta bere kalitatea hobetzeko tratamendu batetik pasatzen dute. Hori egin eta gero, papera apaintzen dute eta zilindro batean biribiltzen dute. Tresna batetik pasatzen dute horizontalki 22 cm mozteko. Ezaugarriak: Oso leuna da, erraz mozten da eta ezaugarri garrantzitsuena, asko absorbatzen du. Familia berean komuneko papera aurkitzen da. Erabilerak: Sukaldeko papera eskuak garbitzeko askotan erabiltzen da janarietan. Lehortzeko edo garbitzeko ere erabiltzen da. Munduko leku askotatik erabiltzen da. Bitxikeriak: Golfoko gudan, area hain zuria zenez eta tankeak berdeak ez zuen denborarik ematen margotzeko sukaldeko papera erabili zuten zuriak gelditzeko. Moda pasagunetan ere erabiltzen dute, emakumeen soinekoak egiteko, artea egiteko eta papiroflexia lanak egiteko.
13
Ander Gongora
(Aluminioa)
JATORRIA: Aluminioa egiteko,bauxita behar dugu. Bauxita,silizioaz,burdina eta alúminaz osatuta dago. Prozedura kimikoari esker bauxitaren alúmina ateratzea lortzen dute eta alúmina hori izanda, prozedura kimikoekin aluminioa sortzen dute.
EZAUGARRIAK: Aluminioa: -Metal zuria eta dusdiratsua da,arina,higitu egiten da,iragazgaitza da,ez da magnetikoa,usaingabea da,ez da toxikoa,aluminioz egindako kabletan elektrizitatea oso ongi pasatzen da,100% birzikatu egiten da,…
ZERTARAKO ERABILTZEN DUGU? -Elektrizitatea eta komunikazioa: Telebistako antenak egiteko,elektrizitatea
garraiatzeko.
-Garraiobidea:Garraiobideen piezak eta karrozeria egiteko. -Eraikinak:Lehioak,ateak,eskulturak,…egiteko. -Ontziak: janaria mantentzeko papera,latak,yogurraren tapa,sendagaietarako, ontziak,…egiteko.
BITXIKERIAK: Duela 150 urte aluminioa urrea eta zilarra baino garestiagoa zen, eta aluminioa izaten bazenu, aberatsa zinen. Iosune Iñigo
14
PORTZELANAZKO PLATERA (portzelana) NOLA LORTU: Portzelanako platerak dendtan erosi egin ahal dira. BERE JATORRIA: Hasieran areazko buztina da. Ondoren ura eta beste produktuekin nahasten da ore bat egin arte. BERE EZAUGARRIAK: Gogorrak dira ata kolore ezberdinetakak. Kolorea aldatu egiten da orean kolorantea botazen bada. Tamaina desberdinetako platerak daude ere. Plater askoren komposaketa baxera edo ontziteria deitzen da. ZERTARAKO ERABILTZEN DA: Janariak bertan jartzen dira eta horrela garbiago jaten dugu, janaria ez da zikintzen. BITXIKERIAK: Konkurtso batzuetan tiro batez apurtu behar dira. Eskopeta batekin egiten da tiro. ANTXON LOYOLA
15
ARDO BOTILA (beira)
JATORRIA: Beira silize harea (SiO2), Sodio karbonatoa (Na2Co3) eta kaliza (CaCO3) osatzen dute eta 1500ยบ ra dago.
EZAUGARRIAK: Inorganikoa,gogorra, hauskorra, gardena eta amorfoa da beira. ZERTARAKO: Lhioak, botilak, betaurekoak etb.. gauza egiteko balio du. BITXIKERIAK: Beira birtziklatzean airearen kontaminazioa %20 murrizten du eta uraren %50. Beirazko botila bat ez birziklatzea eta 100 walteoko bonbilla bat lau orduetan zehar piztea energia berdina gastatzen du
Berta Meoqui
16
ESNEAREN TAPOIA (plastikoa) 1-Jatorria Esnearen tapoiaren plastikoa petroliotik dator baina plastikora iristeko zenbait prozesu egin behar dira.Petrolioa hartzen dutenean prozesu bat egiten dute plastikozko zatietara bihurtzeko eta gero plastikoari tapoiaren forma eman behar zaio eta kutxaren tapoia jartzekoaren forma bezala izan behar du.
2-Ezaugarriak Kimika eta teknologiaren ikuspegitik material organiko polimerikoa da eta karboo, oxigeno eta hodrogenozko (eta neurri txikiagoan fluorra, kloroa eta nitrogenoa eta siliziozko) molekula erraldoiez osatuta dago. Hauek dira esnearen tapoiaren plastikoaren ezaugarri nagusienak: - Nekez eramaten dute elektrizitatea - Oso poliki transmititzen du beroa - Erretzean asko kutsatzen du - Oso material merkea da. - Dentsitate txikia dauka
17
3-Erabilera Esnearen tapoia ontzia ixteko tresna bat da eta esnea ez erortzeko eta babesteko erabiltzen da.
4-Bitxikeriak Plastikozko tapoiak biltzen dituzte berrerabili ahal izateko eta lortzen duten diruarekin behar duten baina diru asko balio eta ez duten pertsonak operatzen dituzte.
Oscar Muruzabal
LAPIKOA MOTAK ETA MATERIALAK: Sukaldeetan, lapiko mota desberdin daude: altzairu herdoilgaitzaz egindako lapikoak, lokatzazko lapikoak ….. baina nik lokatzazko lapikoei buruz hitz egingo dut, batez ere bere material garrantzitsuari buruz. Lapiko honek, lokatzaz eta buztinez eginda dago; bi material horiek, lokatza “alfaeroa” deritzo.
JATORRIA: Feldespatuen duten harkaitzen deskonposaketatik sortzen da buztina, milaka eta milaka urte irauten duen prozesu natural baten ondorioz. Buztinak, eratu zituen prozesu geologikoaren arabera eta aurkitzen diren aztarnategien kokapenaren arabera sailka daitezke. Kaolina da ezagutzen den lehen buztin bakarra.
EZAUGARRIAK: -Buztina hidrataturiko aluminio silikatu agregatuz osaturik dago, aluminio mineralen deskonposaketatik datozenak. Dituen ezpurutasunen arabera, kolore ezberdinak izan ditzake, zuria, adibidez, erabat purua baldin bada. - Fisikoki, koloide bezala jotzen da. Partikula oso- oso txikiekin eta azal lauarekin. Buztinaren partikulen diametroa 0,002 milimetro baino gutxiagokoa da. -Kimikoki, aluminosilikatu bat da, eta, bere formula, honako hau da: Al2O3•2SiO2•H2O -Urarekin nahasten denean plastikotasuna hartzen du, baita indarra eta sonoritatea ere, 800 gradutik gora berotuz gero. -Lurreko partikulen sailkapen granulometrikoaren arabera, buztinak, gehiengotik gutxiengora, azken tokian daude, partikula txikienak dituztenak baitira.
ERABILERA: Buztinak propietate plastikoak ditu. Honek, bustiz gero, errez modelatua izan daitekeela esan nahi du. Lehortzen denean, irmo geratzen da, eta, tenperatura altuak jasaten dituenean, beste aldaketa batzuen artean, buztina, zeramika izeneko material zurruna bihurrarazten duten erreakzio kimikoak gertatzen dira. Propietate horiengatik, buztina buztingintzako objektuak egiteko erabiltzen da, eguneroko erabilerarako edo apaingarriak direnak. Buztin mota ezberdinak mineral ezberdinekin nahastean, eta hainbat baldintzapean, portzelana, gresa eta faiantza egiteko erabiltzen dira. Buztina sutan egosia, zeramika, eguneroko erabilerarako objektuak egiteko modu merkeenetako bat da, baita, egun, erabilien den lehengaietako bat ere. Adreiluak, ontziak, platerak, arte objektuak, baita hilobiak edo okarina bezalako musika tresnak, buztinean modelatuak izan ziren. Buztina, prozesu industrialetan ere erabiltzen da, zementu eta paper ekoizpenean eta iragazte substantziak lortzeko. Arkeologoek, buztin egosiaren ezaugarri magnetikoak erabiltzen dituzte, edo zeramika produktuan bihurturik, orientazio berarekin jarraitu duten buztin elementuak datatu eta beste aro historiko batzuekin alderatzeko.
18
BITXIKERIAK: -Gaur egun, buztina grisa kolorez gain, kolore gori distiratsua ageri al da baita; eta buztina normalean lurrazalaren azpian aurkitzen da. -Buztina bilatzeko, lurrazalaren azpian area dagoen tokira joan eta seguru aski, buztina area ondoan aurkituko da. -Buztina, 1.8 berritzea baino gehiago badauka, erreken eta lakuen hondoan aurkitzen da, sakontasun gutxi badauka(1-2 m inguru).
LAPIKOAREN ARGAZKI BAT:
19
UNAI ORTIZ
ERREZETA LIBURUA (PAPERA)
NOLA LORTZEN DA ETA ZEIN DA BERE JATORRIA? -Papera Txinatik dator. -Papera zuhaitzetatik lortu dezakegu. Baina papera lortzeko milaka eta milaka zuhaitz hil behar dira. PROZESUA: -Pasta fintzen da,fibrak kentzeko eta fibrak mozteko nahi duzun paper motara egokitzeko. -Pastari kola jarzen zaio,tinta dena zikindu ez dezan. -Hautsezko produktuak botatzen zaizkio, paperari gorputza ematen laguntzen dutenak. -Pastari substantzia tintagai batzuk gehitzen zaizkio. -Agente optiko bisuala paperari zuritasuna handitzearen eragina emateko erabiltzen da.
EZAUGARRIAK: Papera material fin bat da, txuri kolorekoa. Elkar gurutzaturik dauden landare zuntzek eratzen dute, zelulosak batez ere, bai fisikoki eta bai kimikoki.Papera tamainu desberdinak izan ahal ditu, gehian erabiltzen dena da,A4(297*210).
ZERTARAKO ERABILTZEN DA? Papera, gehienbat bertan idazteko, inprimatzeko edo zerbait biltzeko erabiltzen da.baina beste gauza batzuetarako ere erabil daiteke,liburuak egiteko,hiztegiak egiteko,papiroflexia egiteko,
BITXIKERIAK: Ts'ai Lunek asmatu zuela uste da k.a. 105 urtean. Izena papirotik datorkio, horrela deitzen baitzen paperaren Egiptoko aitzindari bat, bere izen berbera daramaten landaren batzuen zuntzekin sortua.
20
Posizio Herrialde Produkzio a a a (en Mt)
Posizio Herrialdea a
Produkzio a (en Mt)
2
Estatu batuak Txina
3
Japoniai
30,5
13
4 5 6 7
20,1 19,3 13,1 11,1
14 15 16 17
10,1
18
MĂŠxico
4,1
9
Kanada Alemania Finlandia Suezia Hego korea Frantzia
Indonesia Erresuma Batua Errusia Espaina Austria India
9,9
19
3,4
10
Italia
9,4
20
Tailandia Herbeherea k
1
8
80,8
11
Brasil
37,9
12
7,8 7 6,5 6,3 5,4 4,6 4,1
3,3
AMAIA OTAZU
21
BEIRAZKO ONTZIA ( Beira)
Nola lortzen da?: Beira komuna artifiziala da, harea urtzen lortutako produktua da. Beira silize harea 1500ยบ inguru jartzean lortzen da.
Zein ezaugarri ditu?: Beira material inorganiko gogorra, hauskorra gardena eta amorfoa naturan dago baina, aldi berean giza ekoiztu ahal du.
22
Zertarako erabiltzen da?: Beira botilak, leihoak,etab.-rako erabiltzen da.
Bitxikeriak: "Beira" terminoa oso maiz erabiltzen da beira sinonimo gisa, baina ez da zientzia zuzena beira da amorfoa sendo bat baizik eta kristalinoa sendo bat baino ez delako. Ruben Rodriguez
MARMOLA
- Nola lortzen da eta zein da bere jatorria?
Marmola edo Haitzurdina kareharria metamorfizatzean sortzen den harri metamorfikoa da. Marmola harrobietatik ateratzen da. Harrobiak arrokak ateratzeko erabiltzen da.lehenengo dinamita jartzen dute arroka zati txikiagotan banatzeko. Gero zati horiek zati txikiagotan mozten dituzte garraiatu eta saldu ahal izateko. Marmol harrobiak oso ezagunak dira. Hemen Nafarroan batzuk aurkitu dezakegu adibidez, Baztaneko marmol harrobiak (marmoles del Baztan).
- Zein ezaugarri ditu?
Marmola arroka gogor bat da. Ezin da tolestu, moztu eta leundu soilik. Marmolaren osagai nagusiena kaltzio karbonatoa da, eta marmolaren %90 da. Marmola oso distiratsua da eta kolore askotan aurkitu dezakegu, gorria, urdina, zuria, beltza… Bere dentsitatea 2,7-koa da, ura baino dentsitate handiagoa du.
23
- Zertarako erabiltzen da?
Marmola gure eguneroko bizian ikusten dugu, adibidez sukaldeko enzimera gehienetan dago. Museotan aurkitu ahal dugu baita, eskultura gehienetan erabiltzen da eta. Adibidez: “David de Miguel Angel” edo “Venus de Milo”.
-Bitxikeriaren bat
Munduko 7 mirarietatik 2 marmolez eginak daude: Taj Mahala, Indiako jauregi ospetsuena da, eta marmolez eginda dago. Erromako kolisioa, erromatarek utzi egin ziguten opari ezagunena, marmolez eraikina dago
Iﾃ選GO ROMERO
24
KOILARA (altzairua) KOILARAREN JATORRIA Paleolitikoan gizakiek tresna desberdinak erabiltzen zituzten jateko. Batzuetan pala itxurako tresna batzuekin jaten zuten elikagai likidoak hartu ahal izateko. Paleolitoan hezurrezkoak edo moluskuen maskorrekin egiten zituzten. Grezian hasi ziren urrezko, zilarrezko, brontzezko eta batzuetan hezurrezko koilarak egiten zituzten baina ez ziren asko erabiltzen jateko elikagai solidoak jaten zituztelako. III. mendean K.a. hasi ziren erabiltzen. XIII. mendean aberatsak urrezkoak, zilarrezkoak, kristalezkoak edo koralezkoak zituzten. Orain, kozinatzako badaude zurezko koilarak. NOLA LORTZEN DITUGU? Mineraletatik burdina hartzen da. Gero, garbitzen dute eta fabrika batera eramaten dute. Han makina batek burdin zatiak mozten ditu pintzel formarekin. Ondoren, beste batek koilararen “buruari” forma ematen dio eta azkenean, beste makina batek barrurantz sartzen du “burua” janari likidoa hartu ahal izateko. ZER EZAUGARRI DITU? Koilarak gehienetan altzairuz eginda daude, altzairua herdoilgaitza delako. Koilarak ez dira herdoildu behar haiekin jaten dugu eta herdoildutako zerbaitekin jatea txarra izan daiteke gure osasunerako. ZERTARAKO ERABILTZEN DITUGU? Koilara janari likido edo erdilikidoak jateko edo oso txikiak diren elikagaiak, adibidez arroza edo dilistak. Baita ere errezeta bateko neurriak adierazteko ere, adibidez 2 koilarakada olio. Badaude koilara apaingarriak eta ere erabiltzen dituzte tresna musikal bezala.
Altzairuzkoa
Zeramikazkoa
Zurezkoa
Hezurrezkoa Maider Samper
25
GOILARA (BURDINA)
- NONDIK DATOR GOILARA ? NOLAKOAK ZIREN? NOLAKOAK DIRA?
- Egipton eta Sirian asmatu zen goilara. -
Asmatu zirenean egurrezkoak edo ezurrezkoak ziren eta marrazkiekin edo perlekin dekoratzen zuten.
-
Gaur egun burdinezkoak, egurrezkoak,portzelanazkoak eta plastikozkoak dira normalean, Goilarak bi parte ditu, bat: mangoa bere formekin. eta biegarrena: obalo sakon bat.
- NOLA EGITEN DIRA GOILARAK?
- Burdina 727 º C-ra jartzen da (orduan burdina berotuta egongo da), prentsa (goilararen forma-rekin) baten bidez golpe bat ematen diete eta burnia goilararen forma artzen du. Ondoren hoztu eta garbitzen dute.
- ZERTARAKO ERABILTZEN DUGU?
-
Gaur egun sukalde guztientan goilarak aurkitzen ditgu beharrezkoak ditugu jateko; sopa,purea, cola-cao nahasteko, etb…
-
Tamaño askotakoak daude.
BITXIKERIAK: -
Jende boteretsuen goilarak metalezkoak eta urrezkoak ziren eta harri bitxiekin. Baita ere goilara bertan bere izena jartzen zuten.
-
Jende pobreak ordez, egurrezko goilarekin, eta dirurik ez zutenak eskuekin.
26
Hau goilara Txinatarra da.
27
Gure goilara normala. Uxue Zabala
GRANITOA
1. Nondik dator granitoa? Granitoa magma hoztean sortzen da, adibidez, sumendietako magma, lur barneko magma, e.a. Magma likidoa denez, hozterakoan solidotzen da, solidotze prozesua dela eta.
2. Nola dago osatuta? Granitoa nahaste heterogeneoa da. Harriz eta mineral desberdinez osatuta dago. Mineral garrantzitsuenak kuartzo, feldespato eta mika dira. Granitoaren kolorea mineral bakoitzaren kantitearen araberakoa da, adibidez, grisa, arrosa, gorrixka,... Hala ere, nahaste heterogeneoa denez, nahiz eta bat nagusitzen den, kolore bat baino gehiago ikus daiteke.
3. Zertarako erabiltzen da granitoa? Granitoak erabilera ugari ditu. Gero eta gehiago sukaldeetako gainaldekoetan aurki dezakegu, baina hau oso garestia da. Gorputz apaingarrietarako ere askotan erabiltzen da eta baita monumentuak egiteko ere.
4. Bitxikeriak:
Handienak 30kg pisatzen du eta Afrikan aurkitu zen.
Kondaira: Granitoa oso pertsona pobre batek aurkitu zuen eta ez zekien zer egin
granitoarekin.
Orduan, etxera joan zen eta bere familiari erakutsi zion. Erregeari eramatea erabaki zuten eta erregeak milioika eta milioika euro eman zizkion
granitoarengatik, bere gaztelua apaintzeko
nahi zuelako.
Ismael Martínez Gómez
28