Φορητές εικόνες της Παναγίας Παράγοντες που επηρέασαν την αγιογραφική απόδοση
Περιεχόμενα •Ι. Ο βίος της Θεομήτορος •ΙΙ. Θεοτοκονύμια και εικόνες • ΙΙΙ. Εικονοποιία και ο ρόλος του καλλιτέχνη
Για να κατανοήσουμε βαθύτερα και ουσιωδέστερα την εικονογραφική απόδοση της Παναγίας σε όλες, σχεδόν, τις επίγειες σημαντικές της ώρες, πρέπει να διαθέτουμε βασικές τουλάχιστον γνώσεις του βίου της. Οι γνώσεις αυτές θα διευκολύνουν την πορεία μας και θα ερμηνεύσουν τη στάση των ζωγράφων κατά περίπτωση.
Για τη ζωή της Παναγίας δε βρίσκουμε πολλά στοιχεία στην Αγία Γραφή. Αυτό συμβαίνει, γιατί η Αγία Γραφή, και ιδιαίτερα η Καινή Διαθήκη, μιλάει μόνο για ό,τι έχει άμεση σχέση με το έργο του Ιησού Χριστού, τη διδασκαλία, το θάνατο και την ανάστασή Του, και δε δίνει λεπτομέρειες για άλλα γεγονότα ή άλλα πρόσωπα, όσο σημαντικά κι αν είναι. Γονείς της Παναγίας είναι οι άγιοι Ιωακείμ και Άννα. Ο Ιωακείμ και η Άννα, που ζούσαν στη Ναζαρέτ, για χρόνια δε μπορούσαν να κάνουν παιδιά. Προσεύχονταν με λύπη και υποσχέθηκαν πως, αν ο Θεός τους στείλει ένα παιδί, όταν γίνει τριών ετών θα το αφιερώσουν στο Θεό, πηγαίνοντάς το στο Ναό του Σολομώντα, στα Ιεροσόλυμα. Ο Θεός άκουγε τις προσευχές τους, αλλά ανταποκρίθηκε όταν ήταν η κατάλληλη ώρα κι έτσι, σε μεγάλη ηλικία, λύθηκε η στειρότητα της αγίας Άννας και το ζευγάρι απέκτησε ένα κοριτσάκι, τη Μαριάμ. το όνομα είναι Μαριάμ, ενώ εμείς οι Έλληνες το λέμε «Μαρία». Τη γέννηση της Παναγίας τη γιορτάζουμε στις 8 Σεπτεμβρίου.
Σε ηλικία τριών ετών, οι άγιοι πήγαν τη μικρή Μαρία στο Ναό και την παρέδωσαν στα στοργικά χέρια ενός άλλου αγίου ιερέα, του Ζαχαρία. Ο Ζαχαρίας ήταν ο σύζυγος της Ελισάβετ και μετά από χρόνια έγινε ο πατέρας του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Ο Ζαχαρίας και οι άλλοι ιερείς έφεραν τη Μαρία στα Άγια των Αγίων, εκεί όπου μόνο ο αρχιερέας έμπαινε, επειδή γνώριζαν από το προφητικό τους χάρισμα ότι θα γίνει ο «αχειροποίητος ναός» που μέσα του θα σαρκωθεί ο Θεός. Το γεγονός αυτό το γιορτάζουμε στις 21 Νοεμβρίου και ονομάζεται Εισόδια (είσοδος) της Θεοτόκου.
Όταν η Μαρία έγινε περίπου 13 χρονών, ήρθε η ώρα να φύγει από το Ναό. Οι γονείς της είχαν κοιμηθεί (πεθάνει) και οι ιερείς του ναού την αρραβώνιασαν με έναν άλλο άγιο και δίκαιο άντρα, τον Ιωσήφ, που ήταν μεγαλύτερός της σε ηλικία και ήδη χήρος από την πρώτη του σύζυγο, τη Σαλώμη, με την οποία είχε αποκτήσει 7 παιδιά. Μόλις που είχε γίνει ο αρραβώνας, επισκέφτηκε τη Μαρία ο αρχάγγελος Γαβριήλ. Η επίσκεψή του εξιστορείται στο 1ο κεφάλαιο του κατά Λουκάν ευαγγελίου και, όπως φαίνεται, ο ευαγγελιστής Λουκάς την άκουσε από την ίδια την Παναγία (την οποία γνώρισε προσωπικά και τη ζωγράφισε). Ο άγγελος τη χαιρέτησε και της ανακοίνωσε ότι ο Θεός τη διάλεξε για να γεννήσει τον Υιό Του και Σωτήρα των ανθρώπων. Ο άγγελος δεν έδωσε κανένα κρίνο ή τίποτε άλλο στην Παναγία. Η παράδοση για τον κρίνο είναι ένας μύθος, που προέκυψε από τους ζωγραφικούς πίνακες, που απεικόνιζαν τον ευαγγελισμό στη δυτική Ευρώπη από την εποχή του Μεσαίωνα. Μόνο της μίλησε.
Ο Ευαγγελισμός της Παναγίας γιορτάζεται 25 Μαρτίου, 9 μήνες πριν τα Χριστούγεννα.
Ο Χριστός γεννήθηκε στη Βηθλεέμ, όπου ο Ιωσήφ με την οικογένειά του – απόγονος επίσης του Δαβίδ – είχε πάει να απογραφεί. Οι λεπτομέρειες είναι γνωστές. Μετά το τέλος της απογραφής, η αγία οικογένεια έμεινε στη Βηθλεέμ τουλάχιστον ένα δυο μήνες, ίσως και δυο χρόνια, κι έτσι βλέπουμε, 40 μέρες μετά τη γέννησή Του, να φέρνουν τον Ιησού στα Ιεροσόλυμα (κοντά στη Βηθλεέμ) για να «σαραντίσει» η Παναγία στο Ναό. Στη συνέχεια, λόγω της προσκύνησης των Μάγων ο Ηρώδης προσπάθησε να σκοτώσει το Χριστό και η αγία οικογένεια κατέφυγε στην Αίγυπτο. Επέστεψε όταν πέθανε ο Ηρώδης και εγκαταστάθηκαν στη Ναζαρέτ, επειδή στην επαρχία της Ιουδαίας (όπου βρισκόταν η Βηθλεέμ) βασίλευε ο γιος του, ο Αρχέλαος, που ήταν σκληρός και επικίνδυνος.
Ο Ιησούς, όταν μεγάλωσε και άρχισε να διδάσκει, άκουγε τη μητέρα Του. Αυτό φαίνεται από το πρώτο Του θαύμα, στο γνωστό γάμο της Κανά, όπου η Παναγία Τον ενημέρωσε ότι το ζευγάρι δεν είχε κρασί, ελπίζοντας να κάνει κάτι. Πέρασε ο καιρός και η Παναγία ήταν εκεί όταν σταυρώθηκε ο Χριστός. Στάθηκε θρηνώντας κάτω απ’ το σταυρό Του, μαζί με τον Ιωάννη, το μόνο μαθητή που δε φοβήθηκε και δεν κρύφτηκε εκείνη την ώρα. Και ο Ιησούς της είπε «να ο γιος σου» και στον Ιωάννη «να η μητέρα σου» (κατά Ιωάννην, 19, 26-27). Από τότε ο άγιος Ιωάννης πήρε υπό την προστασία του την Παναγία, σα να ήταν μητέρα του.
Κατά τους αγίους διδασκάλους του χριστιανισμού, η Παναγία ήταν ο πρώτος άνθρωπος που είδε την ανάσταση του Χριστού. Είναι η «άλλη Μαρία», που, μαζί με την αγία Μαρία τη Μαγδαληνή, καθόταν «απέναντι στον τάφο» κατά την ταφή του και την άλλη μέρα (ξημερώματα Κυριακής) ήρθαν να αλείψουν το σώμα Του με μύρα (αρώματα). Είδαν τον τάφο άδειο και συνάντησαν τον αναστημένο Ιησού. Έτσι, στις εικόνες απεικονίζεται η Παναγία ως μία από τις μυροφόρες.
Μετά την Πεντηκοστή, κατά την παράδοση (που δεν αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη), οι απόστολοι προσευχήθηκαν και έριξαν κλήρο, για να καθορίσει ο Θεός σε ποια χώρα θα πάει ο καθένας να διδάξει τους ανθρώπους για το Χριστό. Η Παναγία ζήτησε να συμμετάσχει σ’ αυτή την πράξη. Ο κλήρος της έδειξε τη χερσόνησο του Άθωνα και η Παναγία την επισκέφτηκε μ’ ένα πλοίο. Περίπου χίλια χρόνια αργότερα (το 963 μ.Χ.) χτίστηκε εκεί το πρώτο από 20 μοναστήρια και ολόκληρος ο Άθως αφιερώθηκε στην Παναγία: είναι το «Περιβόλι της Παναγίας», δηλ. το Άγιο Όρος!
Λέγεται ότι η Παναγία έζησε 15 χρόνια μετά την ανάσταση του Χριστού. Τα τελευταία γήινα χρόνια της έζησε στη Γεθσημανή, ένα χωριό έξω από τα Ιεροσόλυμα (εκεί που είχε συλληφθεί ο Χριστός τη νύχτα του μαρτυρίου Του). Είχε μερικές φίλες, χριστιανές, που την αντιμετώπιζαν σαν πνευματική τους Μητέρα.
Όταν κοιμήθηκε η Παναγία, μεταφέρθηκαν θαυματουργικά στη Γεθσημανή οι απόστολοι απ’ όποιο μέρος του κόσμου κι αν βρισκόταν ο καθένας και τέλεσαν την κηδεία της. Η Κοίμηση της Θεοτόκου, ως γνωστόν, γιορτάζεται στις 15 Αυγούστου και είναι από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας (λέγεται «Πάσχα του καλοκαιριού»), αφού η Παναγία δεν πέθανε, αλλά πέρασε μέσα από το θάνατο στην αιώνια ζωή. Στις 23 Αυγούστου γιορτάζεται η «απόδοση της κοιμήσεως», δηλ. η λήξη του εορτασμού, που ο λαός μας την έχει κάνει ιδιαίτερη γιορτή με την ονομασία «τα εννιάμερα της Παναγίας».
Η Αγία Ζώνη Ένας απόστολος δεν είχε έρθει στην ώρα του, ο Θωμάς. Το κανόνισε έτσι ο Θεός, για να αποκαλυφθεί η συνέχεια. Έτσι ο Θωμάς ήρθε τρεις ημέρες μετά και ζήτησε από τους άλλους ν’ ανοίξουν τον τάφο της Παναγίας για να την προσκυνήσει. Όταν όμως άνοιξαν τον τάφο (που είναι σπήλαιο, όπως ο τάφος του Χριστού – σώζεται ακόμη και σήμερα), η Παναγία είχε αναστηθεί και την είδαν να υψώνεται στους ουρανούς (αναλήφθηκε). Καθώς έφευγε, έλυσε τη ζώνη της και την έδωσε στον άγιο Θωμά. Αυτή είναι η περίφημη και θαυματουργή Αγία Ζώνη. Η παράδοσή της στον άγιο Θωμά γιορτάζεται στις 31 Αυγούστου.
Έτσι η Παναγία αναλήφθηκε στον ουρανό και εκεί βρίσκεται και σήμερα με το σώμα Της. Γι’ αυτό δεν υπάρχουν λείψανα της Παναγίας, ούτε σώζεται το σώμα Της, αλλά ο τάφος της είναι κενός. Η Παναγία έχει ήδη αναστηθεί και δεν περιμένει ν’ αναστηθεί στη δευτέρα παρουσία, όπως όλοι εμείς. Βέβαια, δεν έφυγε στην πραγματικότητα ποτέ: οι αμέτρητες εμφανίσεις και τα θαύματά Της αποδεικνύουν τη διαρκή παρουσία της στη ζωή μας και το ενδιαφέρον και την αγάπη Της για τον κόσμο.
Ένας άλλος παράγοντας που βοηθά στην ερμηνεία του μηνύματος των σεπτών εικόνων, αλλά συνδέεται εξίσου άρρηκτα με την εύρεση, τη δημιουργία τους και την ευλάβεια των πιστών, αποτελούν τα προσωνύμια (ονόματα) που αποδίδονται στην Παναγία.
Θεοτοκωνύμια στην Ορθόδοξη παράδοση αποκαλούμε, τα τιμητικά προσωνύμια που αποδίδει η εκκλησιαστική και λαογραφική παράδοση στην Υπεραγία Θεοτόκο. Ο αριθμός τους ανέρχεται στα 1620 (Κυριάκος Διαμαντόπουλος). Στον ελληνικό λαό η επωνυμία Παναγία έχει καθιερωθεί ως η συνηθέστερη επίκληση της Θεοτόκου, η οποία συνδυάζεται πολλές φορές και με άλλες προσωνυμίες προς την Κεχαριτωμένη Βασίλισσα του Κόσμου.
Οι επωνυμίες προς τη Θεοτόκο προέρχονται από διάφορες αιτίες: α) Από τον εικονογραφικό τύπο παραστάσεως της Παναγίας: Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Γαλατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα κ.α. •β) από ιδιότητες της Παναγίας: Γιάτρισσα, Ελεούσα, Κυρία, Μεγαλόχαρη, Σωτήρα, Βοήθεια, Οδηγήτρια, Φανερωμένη κ.α. •γ) από την παλαιότητα ή την κατάσταση της εικόνας της: Μαυριώτισσα, Εσφαγμένη, Μαχαιρωμένη, Γερόντισσα κ.α. •δ) από την θέση και τον τρόπο εύρεσης της εικόνας της: Φοδελιώτισσα, Θεοσκέπαστη, Σπηλαιώτισσα, Τρυπητή, Πλατανιώτισσα, Μυρτιδιώτισσα κ.α. •ε) από θαύμα: Πορταΐτισσα, Φιδούσα κ.α. •στ) από τον τόπο προέλευσης της εικόνας της: Σουμελά, Αθηνιώτισσα, Πολίτισσα, Μελικαρού, Χρυσοκαστριώτισσα κ.α.
•ζ) από την τοποθεσία όπου βρίσκεται η εκκλησία της: Θαλασσινή, Ανέμη κ.α. •η) από ιδιάζοντα χαρίσματά της: Αμπελακιώτισσα, Δαμάσια, Παλατιανή, Ολυμπιώτισσα, Υψηλή κ.α. •θ) από τον κτήτορα του ναού της: Λυκοδήμου, Καλιγού, Περλιγού, Στεφάνα κ.α. •ι) από το χρόνο του εορτασμού της ή από την εποχή των αγροτικών εργασιών με τις οποίες συμπίπτει η εορτή της: Φλεβαριανή, Μεσπορίτισσα, Πολυσπορίτισσα, Ακαθή (εκ του Ακάθιστου Ύμνου) κ.α. •ια) Προσωνυμίες της δίδονται επίσης, λόγω της ημερομηνίας που γιορτάζει. Έτσι στην Σίφνο, βρίσκεται η Παναγιά η Δεκαπεντούσα, (γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο), στη Σαντορίνη η Τριτιανή (γιορτάζει την τρίτη μέρα του Πάσχα), στη Σαμοθράκη η Εικοσπενταρούσσα (γιορτάζει της Μεσοπεντηκοστή).
Ιδιαίτερα γνωστά είναι επίσης τα επίθετα Μεγαλόχαρη και Φανερωμένη. Η δεύτερη προσωνυμία, αποδίδεται σε εικόνες που φανέρωσαν την ύπαρξη τους με κάποιο θαύμα. Πολλές φορές, αυτό γίνεται μέσω κάποιου οράματος, όπως η εμφάνιση της Παναγίας στη μοναχή Πελαγία και η εν συνεχεία ανεύρεση της εικόνας της στις 30 Ιανουαρίου του 1823.
Επίθετα της Θεοτόκου •Ἡ Ἁγία Ζώνη •Ἡ Ἁγία Σκέπη •Ἡ Θεοτόκισσα (Τῆλος) •Ἡ Κυρία τῶν Ἀγγέλων •Ἡ Μεγάλη Παναγία (Πάτμος) •Ζωοδόχος Πηγή •Θεομήτωρ •Μεγάλη Παναγία Σαμαρίνας (Γρεβενά) •Νέα Παναγία (Θεσσαλονίκη) •Παναγία ἡ Αἱματοῦσα (Κύπρος) •Παναγία ἡ Βατοπαιδινή •Μεγαλόχαρη
•Παναγία ἡ Βατοπαιδινή •Παναγία ἡ Βελλᾶ •Παναγία ἡ Βηματάρισσα •Παναγία ἡ Βηματάρισσα (Ἱερὰ Μονὴ Βατοπαιδίου, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Βλαχαρνέα •Παναγία ἡ Βλεφαριώτισσα (Ἀστυπάλαια) •Παναγία ἡ Βοήθεια •Παναγία ἡ Βρεσθενίτισσα •Παναγία ἡ Βρεφοκρατοῦσα (Σινᾶ) •Παναγία ἡ Βρυούλων •Παναγία ἡ Βρυσιανή (Κάρπαθος)
•Παναγία ἡ Γαλαξᾶ ἢ Θαλασσοκρατοῦσα •Παναγία ἡ Γαλατιανή (Κάλυμνος) •Παναγία ἡ Γαλατοῦσα (Ῥόδος) (βοηθὸς στὶς λεχωΐδες μὲ πρόβλημα στὸ θηλασμό) •Παναγία ἡ Ἀγγελόκτιστη (Κίττιον, Κύπρος) •Παναγία ἡ Γενεσιουργός •Παναγία ἡ Γεράνου (Πάτμος) •Παναγία ἡ Γερόντισσα •Παναγία ἡ Γερόντισσα (Ἱερὰ Μονὴ Παντοκράτορος, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Γεωργάνικη (τῶν Μαυρομιχαλαίων) •Παναγία ἡ Γιάτρισσα (Μανῇ, λόγῳ θεραπευτικῶν ἰδιοτήτων)
•Παναγία ἡ Ἁγιογαλοῦσα •Παναγία ἡ Ἁγιοσορίτισσα •Παναγία ἡ Ἁγιοσορίτισσα •Παναγία ἡ Γκουμπελίδικη (Καστοριά) •Παναγία ἡ Γλυκοφιλοῦσα (Ἱ.Μ. Φιλοθέου, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Γλυκοφιλοῦσα (Λέσβος) •Παναγία ἡ Γοργοεπήκοος •Παναγία ἡ Γοργοεπήκοος (Ἱερὰ Μονὴ Δοχειαρίου, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Γοργόνα (Λέσβος) •Παναγία ἡ Γουρλομάτα •Παναγία ἡ Γουρλομάτα (Λέρος) •Παναγία ἡ Γρηγοροῦσα •Παναγία ἡ Ἀγρυπνιώτισσα (Ἱ.Ν. Μεταμορφώσεως, Ξάνθη.
•Παναγία ἡ Δαμασιά •Παναγία ἡ Δαμάστα •Παναγία ἡ Δεκαπεντοῦσα (Σίφνος) •Παναγία ἡ Δεομένη •Παναγία ἡ Ὁδηγήτρια •Παναγία ἡ Διασώζουσα (Πάτμος) •Παναγία ἡ Διμιοβίτισσα (Μεσσηνία) •Παναγία ἡ Διώτισσα (Κεφαλονιά) •Παναγία ἡ Δομιαμίτισσα (Καρπενήσι) •Παναγία ἡ Δουπιανή (Μετέωρα) •Παναγία ἡ Δοχειάρισσα (Ἄθως) •Παναγία ἡ Δροσιανή (Νάξος) •Παναγία ἡ Δυοχούσαινα (Ψαρά)
•Παναγία ἡ Εὐαγγελίστρια (Τῆνος) •Παναγία ἡ Εὐθριανή •Παναγία ἡ Εἰκονίστρια (Σκιάθος) •Παναγία ἡ Εἰκοσιφοίνισσα (Παγγαῖον Ὄρος) •Παναγία ἡ Εἰκοσπενταροῦσα (Σαμοθράκη, ἑορτάζει τὴν Μεσοπεντηκοστή) •Παναγία ἡ Ελευθερώτρια (Ἀθῆναι) •Παναγία ἡ Ἱεροσολυμίτισσα (Ἱερουσαλήμ) •Παναγία ἡ Εἰσοδίτισσα (Αἴγιον) •Παναγία ἡ Ζερβάτι (Βόρειος Ἤπειρος) •Παναγία ἡ Θαλασσινή (Ἄνδρος, Ναὸς ἐπάνω σὲ βράχο στὴ θάλασσα) •Παναγία ἡ Θαλασσομαχοῦσα •Παναγία ἡ Θεοσκέπαστη (Ἄνδρος)
•Παναγία ἡ Ἀθηνιώτισσα •Παναγία ἡ Θρηνοῦσα •Παναγία ἡ Καβουριανή (Λέρος) •Παναγία ἡ Ἀκαθή (Ἀκαθίστου Ὕμνου) •Παναγία ἡ Κακαβιώτισσα (Λῆμνος) •Παναγία ἡ Κακοπερατοῦ (Μαραθόκαμπος) •Παναγία ἡ Καλιγοῦ •Παναγία ἡ Καλοπέτρα (Ῥόδος) •Παναγία ἡ Καλυβιανή (Ἠράκλειο) •Παναγία ἡ Καμαριώτισσα (Σαμοθράκη)
•Παναγία ἡ Κανάλα •Παναγία ἡ Καρδιανή (Σύρος) •Παναγία ἡ Καρδιώτισσα (Κρήτη) •Παναγία ἡ Κασσιωπία (Κέρκυρα) •Παναγία ἡ Καταφυγή •Παναγία ἡ Ἐκατονταπυλιανή (Πάρος) •Παναγία ἡ Κατοπολιανή (Ἀμοργός) •Παναγία ἡ Καψοδεματοῦσα ἢ Τζιλά Παναγία ἡ Κερά (Κρήτη) •Παναγία ἡ Κεριώτισσα (Ζάκυνθος)
•Παναγία ἡ Κεχριά (Σκιάθος) •Παναγία ἡ Κισσιώτισσα •Παναγία ἡ Κορυφινή •Παναγία ἡ Κορφιώτισσα •Παναγία ἡ Κοσμοσωτῆρα (Φέρες, Ἔβρος) •Παναγία ἡ Κουκουζέλισσα (Ἱερὰ Μονὴ Μεγίστης Λαύρας, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Κουμάνα (Πάτμος) •Παναγία ἡ Κουφή (Σαμοθράκη, θεραπεύει προβλήματα ἀκοῆς) •Παναγία ἡ Κόχη (Σίφνος) •Παναγία ἡ Κρεμαστή (Ῥόδος) •Παναγία ἡ Κρηνᾶ
•Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή •Παναγία ἡ Κυκκώτισσα •Παναγία ἡ Κυπαρισσιώτισσα •Παναγία ἡ Κυρά (Λέρος) •Παναγία ἡ Κυρά-Χωστή (Κάλυμνος) •Παναγία ἡ Κυρά-Ψηλή (Κάλυμνος) •Παναγία ἡ Λαγουδιανή (Θεσσαλονίκη) •Παναγία ἡ Λαρνιώτισσα (Κάρπαθος) •Παναγία ἡ Ἐλεοῦσα (Ἀγρίνιον)
•Παναγία ἡ Λεσινιώτισσα •Παναγία ἡ Ἐλευθερώτρια (Σαλαμῖνα) •Παναγία ἡ Λεχοῦσα (Σέρρες, ἐπειδὴ προστατεύει τις λεχῶνες) •Παναγία ἡ Λιθινιώτισσα (Λιθίνες Σιτείας) •Παναγία ἡ Λιμνιά (Σκιάθος) •Παναγία ἡ Ἠλιόκαλη •Παναγία ἡ Λογγοβάρδα (Πάρος) •Παναγία ἡ Λουβιαρίτισσα •Παναγία ἡ Λυκοδήμου •Παναγία ἡ Ὀλυμπιώτισσα •Παναγία ἡ Ἔλωνα (Κυνουρία) •Παναγία ἡ Μακρυνή (Μαραθόκαμπος) •Παναγία ἡ Μαλεβή •Παναγία ἡ Μαντηλοῦσα
•Παναγία ἡ Ἁμαρτωλῶν Σωτηρία (Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίας Λαύρας, Καλάβρυτα) •Παναγία ἡ Ἀμαστή (ἰαματική) •Παναγία ἡ Μαυριώτισσα •Παναγία ἡ Μαυρομωλίτισσα (Φανάρι) •Παναγία ἡ Μαχαιρωμένη •Παναγία ἡ Μεγαλομάτα •Παναγία ἡ Μεγαλοσπηλαιώτισσα (Ἱερὰ Μονὴ Μεγάλου Σπηλαίου, Καλάβρυτα) •Παναγία ἡ Μελαχρινή •Παναγία ἡ Μεσίτρια •Παναγία ἡ Μεσοσπορίτισσα
•Παναγία ἡ Ἀμίαντος •Παναγία ἡ Ἄμμωμος •Παναγία ἡ Ἀμόλυντος (Σίφνος) •Παναγία ἡ Μοναχή (Σίφνος) •Παναγία ἡ Μπαλουκλιώτισσα (Προσκύνημα Μπαλουκλῆ, Κωνσταντινούπολις) •Παναγία ἡ Μπαλουκλιώτισσα •Παναγία ἡ Ἀμπελακιώτισσα •Παναγία ἡ Μπόρια (Κορυτσά) •Παναγία ἡ Μυροβλύτισσα •Παναγία ἡ Μυρσινιώτισσα (Λέσβος) •Παναγία ἡ Μυρτιδιώτισσα (Κύθηρα) •Παναγία ἡ Μυρτιώτισσα (Κάλυμνος)
•Παναγία ἡ Ναυπακτιώτισσα (Ναύπακτος) •Παναγία ἡ Ἀνέμη (Σαμοθράκη, ἐπειδὴ φυσᾷ δυνατὸς ἄνεμος στο ξωκλήσι τῆς) •Παναγία ἡ Νεραντζιώτισσα •Παναγία ἡ Νιαμονίτισα •Παναγία ἡ Νικοποιός •Παναγία ἡ Ἀντιφωνήτρια •Παναγία ἡ Ξενία •Παναγία ἡ Ξενοπούλα •Παναγία ἡ Ξεσκλαβώστρα •Παναγία ἡ Ξεσπορίτισσα •Παναγία ἡ Οἰκονόμισσα (Ἱερὰ Μονὴ Μεγίστης Λαύρας, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Οὐρανοφόρα
•Παναγία ἡ Ὑπάρχουσα (Ἱεροσόλυμα) •Παναγία ἡ Ἀπείρανδρη •Παναγία ἡ Πελαγιανή •Παναγία ἡ Πελαγονήτισσα •Παναγία ἡ Περγιλοῦ •Παναγία ἡ Ὑπέρμαχος •Παναγία ἡ Πλατανιώτισσα (Καλάβρυτα) •Παναγία ἡ Πλημμυριανή (Ῥόδος) •Παναγία ἡ Πολίτισσα •Παναγία ἡ Πολυσπορίτισσα •Παναγία ἡ Πονολύτρια •Παναγία ἡ Πορταΐτισσα (Ἱερὰ Μονὴ Ἰβήρων, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Ποταμίτισσα (Κάσος)
•Παναγία ἡ Παλαιοκαστρίτσα (Κέρκυρας) •Παναγία ἡ Παλατιανή •Παναγία ἡ Πανάμωμος •Παναγία ἡ Πανάχραντος (Ἄνδρος) •Παναγία ἡ Παντάνασσα (Μυστρᾶς) •Παναγία ἡ Παντάνασσα (Ἀρκίους) •Παναγία ἡ Παντάνασσα (Ἱερὰ Μονὴ Βατοπαιδίου, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Παντοβασίλισσα (Ἱερὸς Ναὸς Γενέσιον τῆς Θεοτόκου, Ῥαφήνα) •Παναγία ἡ Παντοβλεποῦσα (Θάσος) •Παναγία ἡ Πάντων Χαρά •Παναγία ἡ Παραμυθία (Ἱερὰ Μονὴ Βατοπαιδίου, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Παρηγορίτισσα •Παναγία ἡ Παρηγορήτρια
•Παναγία ἡ Προυσιώτισσα (Ἱερὰ Μονὴ Πυρσοῦ, Προυσσὸς Εὐρυτανίας) •Παναγία ἡ Πρωτόθρονη •Παναγία ἡ Ἀρακά •Παναγία ἡ Ὀρθοκώστα •Παναγία ἡ Ἀρκουδιώτισσα (Παναγία ἡ Ἀρμενοκρατοῦσα (προστατεύει τις λεχῶνες ἀπὸ τὸ «ἀρμένισμα», τὸν ἐπιλόχειο πυρετό) •Παναγία ἡ Ἀρχαγγελιώτισσα (Ξάνθη) •Παναγία ἡ Ἀρχισπορίτισσα
•Παναγία ἡ Σαραντασκαλιώτισσα (Μαραθόκαμπος) •Παναγία ἡ Σκαφιδιά (Ἠλεία) •Παναγία ἡ Σκεπαστή (Αἴγιον) •Παναγία ἡ Σκιαδενή (Ῥόδος) (εἰκόνα τοῦ Εὐαγγελιστῇ Λουκᾷ) •Παναγία ἡ Σκοπιώτισσα (Ζάκυνθος, Παναγία ἡ Σπηλιανή (Νίσυρος) •Παναγία ἡ Ἄσπιλη •Παναγία ἡ Στεφανᾶ •Παναγία ἡ Συνεμπάστρα (Κεφαλονιά) •Παναγία ἡ Συντριανή (Κέα)
•Παναγία ἡ Ἐσφαγμένη •Παναγία ἡ Σωτῆρα •Παναγία ἡ Ταρτάνα (Ἱερὰ Μονὴ Τατάρνας, Καρπενήσι, Εὐρυτανία) •Παναγία ἡ Τουρλιανή (Μῆλος) •Παναγία ἡ Τριτιανή (Σαντορίνη· ἐπειδὴ γιορτάζει τὴν Τρίτη ἡμέρα τοῦ Πάσχα) •Παναγία ἡ Τριχεροῦσα (Ἵερὰ Μονὴ Χιλανδαρίου, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία ἡ Τρουλωτή (Λέσβος) •Παναγία ἡ Τρυπητή (Αἴγιον) •Παναγία ἡ Τσαμπίκα (Ῥόδος) •Παναγία ἡ Τσιπιώτισσα
•Παναγία ἡ Φανερωμένη (Λευκάδα) •Παναγία ἡ Φανερωμένη (Σαλαμῖνα) •Παναγία ἡ Φανερωμένη (Αἴγιον) •Παναγία ἡ Φιδοῦσα (Κεφαλονιά) •Παναγία ἡ Φλεβαριανή •Παναγία ἡ Φοδελιώτισσα (Φόδελε Ἠραλείου Κρήτης) •Παναγία ἡ Χαρδακιώτισσα (Κυθραία) •Παναγία ἡ Χαριτωμένη (Κάλυμνος) •Παναγία ἡ Χελιδονοῦ •Παναγία ἡ Ἀχιβάδενα •Παναγία ἡ Χοζοβιώτισσα ἣ Κυνηγημένη (Ἀμοργός) •Παναγία ἡ Χοτάσια
•Παναγία ἡ Ἄχραντος •Παναγία ἡ Χρυσαλινιώτισσα (Κύπρος) •Παναγία ἡ Χρυσαφίτισσα (Μονεμβασιά) •Παναγία ἡ Χρυσογαλατοῦσα •Παναγία ἡ Χρυσοκαστριώτισσα (Πλάκα) •Παναγία ἡ Χρυσολεόντισσσα (Αἴγινα) •Παναγία ἡ Χρυσολεοῦσα •Παναγία ἡ Χρυσομαλλοῦσα (Λέσβος) •Παναγία ἡ Χρυσοπαντάνασσα •Παναγία ἡ Χρυσοπηγή (Καπανδρίτι) •Παναγία ἡ Χρυσοπολίτισσα (Νάξος) •Παναγία ἡ Χρυσοσπηλιώτισσα (Ἀθῆναι) •Παναγία ἡ Χώρα τοῦ Ἀχωρήτου •Παναγία Ῥόδον τὸ Ἀμάραντον
•Παναγία στὸ Λιβάδι (Πάτμος) •Παναγία στὴν Μάκρη (Ἀλεξανδρούπολη) •Παναγία τὸ Ἄξιόν ἐστι (Πρωτᾶτον, Καρυαί, Ἅγιον Ὄρος) •Παναγία τῶν Αἰμυαλῶν (Δημητσάνα) •Παναγία τῶν Βλαχερνῶν (Κωνσταντινούπολις) •Παναγία τῶν Βουθυνῶν (Κάλυμνος) •Παναγία τῶν Καστριανῶν (Κῶς) •Παναγία τῶν Παθῶν (Χίος) •Παναγία τῶν Ἀργινωντῶν (Κάλυμνος) •Παναγία τῶν Σταυροφόρων •Παναγία τῶν Τσουκχουῶν (Κάλυμνος) •Παναγία τῶν Χαλκέων (Θεσσαλονίκη)
•Παναγία τῶν Ἀχαρνῶν •Παναγία τοῦ Γενάτου (Κύπρος) •Παναγία τοῦ Γραβᾶ στὴ Χώρα (Πάτμος) •Παναγία τοῦ Δομανδρίου (Λέσβος) •Παναγία τοῦ Κήπου (Μῆλος) •Παναγία τοῦ Κύκκου (Ἱερὰ Μονὴ Κύκκου, Κύπρος) •Παναγία τοῦ Μακρυμάλλη (Ψαχνὰ Εὐβοίας) •Παναγία τοῦ Μελικαροῦ (Σκύρος, τόπος ὅπου εὑρέθη) •Παναγία τοῦ Μπαλῆ (Σίφνος) •Παναγία τοῦ Μπαφέρου (Στεμνίτσα) •Παναγία τοῦ Πάθους •Παναγία τοῦ Παπαμελέτιου (Σκόπελος)
•Παναγία τοῦ Ἀπωλλοῦ στον Κάμπο (Πάτμος) •Παναγία τοῦ Σουμελᾶ (Βέρμιον, •Παναγία τοῦ Σταυροῦ (Πάτμος) •Παναγία τοῦ Χάρακα (Κρήτη) •Παναγία τοῦ Χάρου (Λειψοὶ Ἰκαρίας) •Παναγία τῆς Ἁγίας Σιὼν (Παναγία τῆς Ἁγιάσου, Λέσβος) •Παναγία τῆς Διαρκοῦς Προστασίας (Κρήτη) •Παναγία τῆς Κάσσου •Παναγία τῆς Ἄμμου (Σίφνος) •Παναγία τῆς Ἀποκουῆς (Σύμη) •Παναγία τῆς Σιάτιπας (Μακεδονίας)
•Παναγία τῆς Σκριποῦς •Παναγία τῆς Τελένδου (Κάλυμνος) •Παναγία τῆς Τήνου •Παναγία τῆς Ψερίμου (Κάλυμνος) •Πλατυτέρα τῶν Οὐρανῶν •Τιμιωτέρα τῶν Χερουβεὶμ •Τῶν Πάντων Προστασία •Φοβερὰ Προστασία (Ἱερὰ Μονὴ Κουτλουμουσίου, Ἅγιον Ὄρος)
Εικονοποιία Ο ρόλος του καλλιτέχνη στη λατρεία
ΠΡΩΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ Πολλοί έχουν τη γνώμη ότι οι πρώτες εικόνες της Παναγίας είναι του Αποστόλου Λουκά. Δεν είναι σωστό αυτό. Οι πρώτες εικόνες της Παναγίας είναι οι αχειροποίητες, δηλαδή χωρίς ανθρώπινο χέρι.
Η παράδοση λέει ότι όταν ζούσε η Παναγία, ο απόστολος Πέτρος και ο Ιωάννης έφτιαξαν μια εκκλησία για τη Παναγία χωρίς η ίδια να το γνωρίζει, στη Λήδα - απέξω από το Τελ Αβίβ - που είναι η πατρίδα του Αγίου Γεωργίου και υπάρχει ο τάφος του. Παρακάλεσαν τότε τη Παναγία να πάει εκεί και να ευλογήσει την Εκκλησία. Εκείνη τους είπε πηγαίνετε και θα με βρείτε εκεί. Οι Απόστολοι νόμισαν πως θα πήγαινε εκεί με κάποιο άλλο μέσο και από ευγένεια και ευσέβεια έσπευσαν γρηγορότερα για να την προλάβουν και να την υποδεχθούν. Όμως όταν μπήκαν μέσα παραδόξως είδαν σε μιά κολόνα στο Ιερό μια εικόνα της Παναγίας με το πρόσωπό της και το σώμα της ολόκληρο. Αυτή ήταν η πρώτη και αχειροποίητη εικόνα της.
Μετά τις παραπάνω δύο εικόνες που αναφέραμε έρχονται οι εικόνες του Ευαγγελιστού Λουκά. Όμως μόνο τρείς εικόνες που υπάρχουν μέχρι σήμερα είναι του Ευαγγελιστού. Η μία βρίσκεται στα Καλάβρυτα στο Μέγα Σπήλαιο και είναι από κερί και λιβάνι (κηρομαστίχα) ανάγλυφος.
Η δεύτερη είναι της Σουμελά κοντά στη Βέροια, με χρώμα.
Η τρίτη είναι στη Κύπρο της Παναγίας του Κύκκου και είναι φτιαγμένη με ψηφίδα.
Ο Άγιος Λουκάς ζωγραφί ζει την Παναγία (1567) Μουσείο Μπενάκη
Περίοδοι της βυζαντινής ζωγραφική τέχνης στην απεικόνιση ιερών προσώπων Πρωτοβυζαντινή και προεικονομαχική περίοδος (πρώτοι αιώνες-726) Περίοδος της Εικονομαχίας (726-843) Εικονογραφία των Μακεδόνων και των Κομνηνών (867-1204)
Παλαιολόγεια Αναγέννηση (1204-1453) Μακεδονική Σχολή
Κρητική Σχολή
Υστεροβυζαντινή (στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας) 1453-1821 Νεότερη βυζαντινή (1821-σήμερα)
Σπουδαίοι βυζαντινοί ζωγράφοι
Μανουήλ Πανσέληνος (11ος αιώνας)
Εισόδια της Θεοτόκου Πρωτάτο Αγίου Όρους
Παναγία η Νικοποιός (μετά την κλοπή των πολύτιμων λίθων), Ναός του Αγίου Μάρκου στη Βενετία
Λουκάς Καγκελλάρης (12ος αιώνας)
Θεοφάνης ος ο (14 αι.) Έλληνας Η Παναγία του Ντον 1390-99
Θεοφάνης Μοναχός ο Κρης Παναγία Εγκλειστριανή Κύπρος ος 16 αιώνας
Μιχαήλ Δαμασκηνός
Παναγία Οδηγήτρια, τέλη 16ου αιώνα (1574 - 1582)
Φώτης Κόντογλου Αϊβαλί Μικράς Ασίας, (8 Νοεμβρίου 1895) – Αθήνα, (13 Ιουλίου 1965)
Ιάκωβος ιερομόναχος ο Αμοργέος
Μήτηρ Θεού, Η Πάντων Χαρά
Θεοτόκος Γλυκοφιλούσα, 1988
Σταμάτης Σκλήρης
Μητέρα των ανέλπιδων κι όλου του κόσμου σκέπη, κάτου από σε κ' οι ανέλπιδοι κι όλος ο κόσμος ίσοι!