ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Στρατηγικές αναβάθμισης στο νησί της Καλύμνου
3
4
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Εικόνα 01 | Άποψη προς τις ιχθυοκαλλιέργειες της Καλύμνου στην περιοχή του Βαθύ. Πηγή: Μιχάλης Πάου - Φωτογράφος
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μεθοδολογική προσέγγιση
Περιφεριακή Ενότητα Καλύμνου Τα κύρια χαρακτηριστικά Πρόσβαση Θαλάσσιες μεταφορές Αεροπορικές μεταφορές Δημογραφικά χαρακτηριστικά Θεσμικό πλαίσιο
Πορίσματα - Συμπεράσματα Στρατηγικές που θα βοηθήσουν στην ανάδειξη των μορφών εναλλακτικού τουρισμού
1 2
Εννοιολογική Εισαγωγή Έννοια του Τουρισμού Τουρισμός στην Ελλάδα - Εθνικές πολιτικές Εναλλακτικές μορφές τουρισμού στην Ελλάδα Εθνικές πολιτικές για τον εναλλακτικό τουρισμό
4
Αναπτυξιακή Χαρτογράφηση του δήμου Καλυμνίων Ανάγνωση των βασικών χαρακτηριστικών του δήμου Οικιστική Διάρθρωση Πολιτιστικά Διαθέσιμα Περιβάλλον - Φυσικά Διαθέσιμα Οδικό Δίκτυο του δήμου Οικονομικές δραστηριότητες Εναλλακτικός Τουρισμός Οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού που αξιοποιούνται στο νησί Επιχειρησιακά και στρατηγικά σχέδια
6
Βιβλιογραφία
3
5
01
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
7 Μεθοδολογική προσέγγιση
Για την υλοποίηση της έρευνας, πραγματοποιήθηκε μια εκτεταμένη διερεύνηση πρωτογενών και δευτερογενών πληροφοριακών πηγών όπως επίσης και μια μικρή εμπειρική έρευνα από την διαμονή και επίσκεψη στον χώρο. Για τις δευτερογενή πηγές, έγινε συλλογή βιβλιογραφίας, άρθρων και επιστημονικών μελετών, στατιστικών στοιχείων και η αποδελτίωση του θεσμικού πλαισίου που σχετίζεται με έννοιες που αφορούν το διερευνώντο θέμα. Όσο αφορά το κομμάτι της εμπειρικής έρευνας, πραγματοποιήθηκε με επίσκεψη στο νησί, όπως αναφέρθηκε, και την επιτόπου αξιολόγηση των υποδομών που το αποτελούν. Υποδομές όπως το οδικό δίκτυο, τα τουριστικά καταλύματα, το φυσικό και πολιτιστικό απόθεμα κ.λπ. Επίσης, σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε ένα σύντομο ερωτηματολόγιο από κατοίκους της περιοχής, εκπροσώπους των πολιτιστικών συλλόγων και των τουριστικών καταλυμάτων. Το νησί της Καλύμνου, αν και νησί με χαμηλή βλάστηση, αποτελείται από σημαντικό φυσικό και πολιτιστικό πλούτο, στοιχεία που θα μπορούσαν με την κατάλληλη διαχείριση να προσφέρουν στο νησί μεγάλη ανάπτυξη. Παρόλα αυτά όμως, τα στοιχεία αυτά δεν αξιοποιούνται κατάλληλα, και η στρατηγική που ακολουθείται να χαρακτηρίζεται από μια εσωστρέφεια. Η κατάλληλη αξιοποίηση και ανάδειξη των φυσικών και πολιτιστικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν το νησί της Καλύμνου, θα τονώσουν την τοπική ανάπτυξη, θα βοηθήσουν στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και του πολιτισμού του νησιού, και θα αναβαθμίσουν περιοχές που μέχρι σήμερα υστερούν από ανάπτυξη και τουριστική δυναμική.
Οι άξονες της έρευνας ορίστηκαν έτσι ώστε να γίνει η ανάγνωση και αξιολόγηση όλων των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών του νησιού της Καλύμνου, ώστε να αναδειχθούν οι δυνατότητες που αυτό διαθέτει. 1. Διερευνάται το φαινόμενο του τουρισμού, των εναλλακτικών μορφών τουρισμού και οι επιρροές του στην τοπική ανάπτυξη. 2. Γίνεται μια αναπτυξιακή χαρτογράφηση των χωρικών επιπέδων ξεκινώντας από την περιφερειακή ενότητα Καλύμνου και πιο συγκεκριμένα στον Δήμο Καλυμνίων, και των περιοχών που αυτός αποτελείται. 3. Σύνθεση των συμπερασμάτων και σχεδιασμός κατευθυντήριων πορειών για τη δημιουργία θεματικών διαδρομών εναλλακτικού τουρισμού.
02
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
9 Εννοιολογική εισαγωγή Έννοια του Τουρισμού Ο τουρισμός είναι ένα αρκετά πολύπλοκο φαινόμενο, γεγονός που το κατανοήσαμε κατά την αναζήτηση βιβλιογραφίας σχετικά με την έννοιά του. Αναφορικά με τον ορισμό του, έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για τον καλύτερο και ακριβέστερο προσδιορισμό του, κάτι που αποδεικνύει την προαναφερθείσα πολυπλοκότητα. Σαν λέξη, πρωτοεμφανίστηκε στο λεξικό της Οξφόρδης το 1811, ενώ πρώτος ορισμός θεωρείται αυτός του G. Feuler, το 1905 ως «ένα φαινόμενο μοναδικό για την σύγχρονη εποχή, που στηρίζεται στην αυξανόμενη ανάγκη των ανθρώπων για αλλαγή και χαλάρωση, στην επιθυμία για την αναγνώριση της ομορφιάς που έχει η φύση και η τέχνη, και στην παραδοχή του ότι η φύση προσφέρει χαρά στον άνθρωπο και βοηθάει τα κράτη και τις κοινότητες να έρθουν πιο κοντά μεταξύ τους, χάρη στην ανάπτυξη του εμπορίου και της βιομηχανίας αλλά και στην ανάπτυξη της επικοινωνίας και των εργαλείων μεταφοράς»1. Σύμφωνα με τους W. Hunziker & K. Krapf, το 1942, «ο τουρισμός είναι το σύνολο των σχέσεων που προκύπτουν από ένα ταξίδι και από την παραμονή ατόμων που δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι σε μια δεδομένη τοποθεσία, η οποία δεν συνδέεται με καμία επικερδή δραστηριότητα»2. Ένας τελευταίος ορισμός ήρθε το 1991, στο διεθνές συνέδριο στον Καναδά από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού 3 «ο τουρισμός περιλαμβάνει τις δραστηριότητες των ατόμων που ταξιδεύουν και μένουν σε μέρη εξωτερικά από του σύνηθες περιβάλλον τους, για ένα λογικό χρονικό διάστημα, για αναψυχή, εργασία κ.α.» 4 Ο τουρισμός, αποτελείται από κάποια βασικά χαρακτηριστικά - -
-
Είναι αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς και η διαμονή τους σε αυτούς για τουλάχιστον 24 ώρες με σκοπό την ικανοποίηση των ψυχαγωγικών τους αναγκών. Συμπεριλαμβάνεται σε όλες τις μορφές τουρισμού το ταξίδι στον τουριστικό προορισμό, η διαμονή αλλά και η διατροφή σε αυτόν. Ο τουριστικός προορισμός ωστόσο θα πρέπει να λαμβάνει χώρα εκτός του τόπου μόνιμης διαμονής των ανθρώπων που αποφασίζουν να μετακινηθούν και η μετακίνηση αυτή έχει ένα βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα. Υπάρχει δηλαδή η πρόθεση για επιστροφή στον χώρο μόνιμης κατοικίας σε σύντομο χρονικό διάστημα. Τέλος, οι επονομαζόμενοι τουρίστες, επισκέπτονται τουριστικούς προορισμούς για τουριστικούς λόγους. 5
1 Ir. Adhi Trirachmadi Mumin, «Definition of Tourism», Trisakti School of Tourism 2 Albert Chege Kariuki, «HTM 512 Internatonal Tourism» Kenyatta University 3 Π.Ο.Τ. – UNWTO Ιδρύθηκε το 1975 και αποτελεί από το 2004 εξειδικευμένο όργανο του ΟΗΕ. Περιλαμβάνει 155 χώρες και πάνω από 350 Συνδεδεμένα Μέλη – Affiliate Members- από τον ιδιωτικό τομέα (όπως τουριστικά γραφεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα και τουριστικές ενώσεις,) και έχει έδρα τη Μαδρίτη. Πηγή για το πιο πάνω κείμενο http://www.mintour.gov.gr/ForeignAffairs/InternationalOrganisations 4 Tugber Kugurglu, «Definintion of Tourism (UNWTO Definition of Tourism) / What Is Tourism?», https://www.tugberkugurlu.com/archive/definintion-of-tourism-unwto-definition-of-tourism-what-is-tourism 5 «Τουρισμός» el.wikipedia.org/wiki/Toυρισμός
10
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Η τουριστική δραστηριότητα, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μετατράπηκε σε δικαίωμα των εργαζόμενων και πήρε μαζική μορφή, σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια που αποτελούσε προνόμιο των λίγων και εύπορων ανθρώπων 6 . Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και των μέσων μεταφοράς λειτούργησαν ως βοήθημα για την ανάπτυξη ενός διεθνές τουρισμού, δηλαδή την μετακίνηση σε χώρες του εξωτερικού. Έτσι, έγινε σταδιακά η εφαρμογή μέτρων και προγραμμάτων για την κάθε περιοχή με σκοπό την προώθηση της τουριστικής απήχησής τους. Ο διεθνής τουρισμός, βοήθησε στην ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου που έχει η κάθε περιοχή, εκμεταλλεύτηκε το φυσικό κάλλος, ενίσχυσε τα τοπικά προϊόντα και βελτίωσε ή και δημιούργησε υποδομές, τόσο για τον τουρισμό όσο και για την καλύτερη διαμονή και περιήγηση των τουριστών, και όλα τα παραπάνω με σκοπό την οικονομική ανάπτυξη της κάθε περιοχής.
Ο τουρισμός, αποτελεί ένα φαινόμενο συγκροτημένο, οικονομικό αλλά και κοινωνικό, και επηρεάζει άμεσα τη χωρική διαμόρφωση. Όπως προαναφέρθηκε, χρειάζονται αρκετές υποδομές, οι οποίες χρειάζονται για την εξυπηρέτηση των αναγκών που θα έχουν οι τουρίστες. Έτσι, ο τουρισμός, βοηθάει στην βελτίωση των υποδομών, στην διαμόρφωση οικιστικών συνόλων, στην ανάπτυξη νέων και βελτίωση των παλιών βιομηχανιών, στην αλληλεπίδραση διαφορετικών πολιτισμών κ.ά. Η ομογενοποίηση που πιθανά μπορεί να προκαλέσει, έχει τόσο θετικά όσο και αρνητικά αποτελέσματα, και είναι στο χέρι της κάθε περιοχής και της κάθε νομοθεσίας να κρατήσει αυτά τα δύο σε μια σωστή και ουδέτερη για την περιοχή επιρροή.
Τουρισμός στην Ελλάδα – Εθνικές πολιτικές Το φαινόμενο του τουρισμού στην Ελλάδα, αρχίζει να αναπτύσσεται στις δεκαετίες του ’20 και ’30, ωστόσο γίνεται εντονότερο κατά τις αρχές της δεκαετίας του ’507. Από τότε μέχρι και σήμερα έχουν εκπονηθεί πολλές εργασίες έτσι ώστε να βελτιωθούν οι εγκαταστάσεις και οι υπηρεσίες, και να μπορέσει ο τουρισμός να φτάσει στη σημερινή του κατάσταση και να αποτελεί πυλώνα για την ελληνική οικονομία, με συνεχώς αυξανόμενα ποσοστά. Ο διεθνές τουρισμός στην Ελλάδα γίνεται εντονότερος κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, με τα νησιά να είναι πρωτοπόρα σε προτίμηση. Ο τουρισμός, όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί έναν από τους βασικότερους κλάδους ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας, και της εγχώριας όσο αφορά την Ελλάδα. Αποτελεί πηγή δημοσίων και ιδιωτικών εσόδων, ενώ η συνεισφορά του δεν αποτυπώνεται σε ένα μεμονωμένο κλάδο της οικονομίας, αλλά συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα οικονομικών δραστηριοτήτων. Μέσω του τουρισμού δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, αφού ένα μεγάλο μέρος του εγχώριου εργατικού δυναμικού απασχολείται με εργασίες που έχουν άμεση ή και έμμεση σχέση με τα τουριστικά προϊόντα. Επίσης, ενδυναμώνεται ευρύτερα η τοπική ανάπτυξη, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσεται περαιτέρω το εμπόριο, και οι διασυνδέσεις με άλλες χώρες, γίνεται δηλαδή εισροή συναλλάγματος, σε περισσότερες από τις ήδη ανεπτυγμένες στον τομέα αυτό, περιοχές. 6 Γεωργίου Α., «Η Επίδραση στον Τουρισμό μιας Κινηματογραφικής Ταινίας», διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Πολιτισμού και Τουρισμού, 2018, Πηγή: http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/48365/17445.pdf?sequence=1 7 Τσάρτας, Π., «Τουριστική ανάπτυξη: Πολυεπιστημονικές προσεγγίσεις», Εξάντας, Αθήνα, 2000.
11 Ο τουρισμός όμως, φέρνει και μια κοινωνική άνθιση στην κάθε περιοχή και κάθε χώρα, και αυτό επιτυγχάνεται με διάφορες στρατηγικές. Αρχικά η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, έχει ως αποτέλεσμα την συγκρότηση του πληθυσμού στην ενδοχώρα, και έτσι η παράδοση και η ιστορία του κάθε τόπου αποκτά διαδόχους και παραμένει ζωντανή. Ακόμα, μέσω της υλοποίησης αναπτυξιακών έργων, δρόμων, αεροδρομίων, λιμανιών κλπ., οι τουρίστες, μπορούν πιο εύκολα να επισκεφθούν όλο και περισσότερα μέρη της Ελλάδας, και να αποκτήσουν γνώσεις για περισσότερα ήθη και έθιμα της χώρας. 8 Η τουριστική πολιτική στην Ελλάδα διαμορφώνεται και εφαρμόζεται κυρίως από το κράτος, και πιο συγκεκριμένα από το Υπουργείου Τουρισμού 9. Συμπληρωματικά με το Υπουργείο λειτουργούν και άλλοι φορείς δημοσίου τομέα όπως είναι ο Ε.Ο.Τ.10 και το Ξ.Ε.Ε.11 αλλά και φορείς του ιδιωτικού τομέα, ο Σ.Ε.Τ.Ε12, το Ι.Ν.Σ.Ε.Τ.Ε.13 και το Marketing Greece. Ο τουρισμός εάν εξαιρέσουμε τα έτη 2020 και 2021 που έχει πληγεί από την πανδημία, αποτελεί ένα από τους λίγους τομείς που παρουσιάζουν επενδυτικό ενδιαφέρον στην Ελλάδα, και θεωρείται ότι μπορεί να αποτελέσει μοχλό για την βελτίωση της ελληνικής οικονομίας. Για τον λόγο αυτό, παρατηρούμε και ανάλογες πολιτικές εν μέσω πανδημίας, οι οποίες λειτουργούν βοηθητικά κατά τους μήνες που ο τουρισμός είναι εντονότερος. Πιο συγκεκριμένα για το έτος 2019, τα έσοδα που προήλθαν από τουριστικές πρακτικές αποτέλεσαν το 20,8% του συνολικού ΑΕΠ14, και απασχόλησαν το 21,7% της συνολικής απασχόλησης. Τα ποσοστά αυτά, έχουν μειωθεί συγκριτικά με το 2018 (Συνολική συμμετοχή στο ΑΕΠ 30,9%, και 25,9% στην απασχόληση)15, ωστόσο δεν παύουν να είναι αρκετά σημαντικά για την συνολική προσφορά του τουρισμού στην ελληνική οικονομία. Ο τουρισμός στην Ελλάδα είχε ως αρχικό μοντέλο από την δεκαετία του 60’, αυτό των 3s –sea, sun, sand-, στηριζόταν δηλαδή ο επισκέπτης επέλεγε την Ελλάδα για τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της χώρας, ο τουρισμός περιοριζόταν κυρίως κατά τους θερινούς μήνες, και είχε τη μορφή μαζικού τουρισμού. Αυτό είχε διάφορες αρνητικές επιπτώσεις στις περιοχές όπως η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η άναρχη και αυθαίρετη δόμηση τουριστικών καταλυμάτων, ρύπανση και υποβάθμιση των βιοτόπων και των οικολογικά σημαντικών περιοχών, την αύξηση παραγωγής απορριμμάτων και την ταυτόχρονη απουσία σχεδίου διαχείρισής τους κ.α. Όλα αυτά είναι προβλήματα που παρουσιάζονται μεταξύ άλλων στα περισσότερα νησιά της Ελλάδας, μέσα στα οποία ανήκει και η Κάλυμνος, και είναι προβλήματα διαμόρφωσαν τον ελληνικό χώρο.
12
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Ο τουριστικός κλάδος όπως προαναφέρθηκε είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής οικονομίας και του εθνικού χώρου, και για τον λόγο αυτό, ανανεώνονται συνεχώς οι πολιτικές κατευθύνσεις που ακολουθεί η χώρα, έτσι ώστε να συνάδει με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις, που έχει ο κλάδος αυτός στην Ελλάδα. Απώτερος σκοπός των συνεχών αλλαγών είναι η βέλτιστη προώθηση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος τόσο εγχώρια όσο και διεθνώς. Ο χωροταξικός σχεδιασμός για τον τουρισμό, εντάσσεται σήμερα στο βασικό θεσμικό πλαίσιο για τον χωροταξικό σχεδιασμό (Ν.2742/1999) το οποίο αποτελεί ένα πολύ-επίπεδο σύστημα σχεδιασμού. Με βάση τον Νόμο αυτό, θεσμοθετήθηκε με Κοινή Υπουργική Απόφαση (Κ.Υ.Α. ΦΕΚ 1138/2009) το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) για τον τουρισμό το οποίο:
-
- - -
Προσδιορίζει χωρικές ενότητες – περιοχές – με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αναφέρεται σε 4 ειδικές μορφές τουρισμού (συνεδριακό, αστικό, θαλάσσιο, πολιτισμικό, αθλητικό, ιαματικό-θεραπευτικό κλπ.) και σε ειδικές τεχνικές υποδομές (γενικού χαρακτήρα) που στηρίζουν την τουριστική ανάπτυξη. Εισάγει την έννοια των «σύνθετων και ολοκληρωμένων τουριστικών υποδομών μικτής χρήσης» Κάνει ειδική αναφορά στις περιοχές προστασίας της φύσης. Περιλαμβάνει ένα συνοπτικό Πρόγραμμα Δράσης για την δεκαπενταετία που αφορά στις απαραίτητες διοικητικές ενέργειες προσαρμογής.
Το ΕΣΠΑ 16, 2014-2020 αποτελεί το βασικό στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη της χώρας με τη συνδρομή σημαντικών πόρων που προέρχονται από τα Ευρωπαϊκά Διαθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και είναι μέρος μιας ευρύτερης σειράς οικονομικών πακέτων που δέχεται η χώρα, για την αντιμετώπιση των αδυναμιών, την αποφυγή μιας ακόμα οικονομικής κρίσης και την διόρθωση των προβλημάτων που η τελευταία έχει προκαλέσει στην Ελλάδα. Βασίστηκε σε έναν ευρύτερο στόχο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», ο οποίος αναφέρεται σε μια ανάπτυξη έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς. Οι προτεραιότητες του ΕΣΠΑ 2014-2020 ήταν:
1. 2. 3. 4. 5.
Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων και η ποιοτική επιχειρηματικότητα Η ανάπτυξη και αξιοποίηση των ικανοτήτων που διαθέτει το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας Η προστασία του περιβάλλοντος Η ανάπτυξη, εκσυγχρονισμός και ενίσχυση των υποδομών Βελτίωση της θερμικής επάρκειας και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης
17
13 Ο τουρισμός, είναι ένας από τους κλάδους στους οποίους δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση και προτεραιότητα, αλλά και μεγαλύτερη οικονομική μεγέθυνση. Το ΕΣΠΑ 2014-2020 αποτελείται από 20 επιχειρησιακά προγράμματα, εργαλεία ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης, τα οποία εφαρμόζουν αναπτυξιακές στρατηγικές για περιοχές που έχουν ιδιαίτερες αναπτυξιακές δεξιότητες ή παρουσιάζουν αναπτυξιακά προβλήματα. Συνοπτικά, τα προγράμματα αποτελούνται από 7 Τομεακά και αφορούν όλη τη χώρα και 13 Περιφερειακά που αφορούν τις 13 Περιφέρειες της Ελλάδας. Οι εθνικές στρατηγικές προώθησης και προβολής του Ελληνικού οργανισμού Τουρισμού, για το διάστημα 2019 – 2020 όπως αναφέρονται στη σελίδα του οργανισμού χωρίζονται σε ενότητες δράσεων. Στόχος είναι η ανάδειξη της Ελλάδας ως ένας κορυφαίος, ελκυστικός και ασφαλής προορισμός, βασιζόμενος τόσο στην πολυνησιακής εμπειρία που μπορεί να προσφέρει στους τουρίστες όσο και στην πολυποίκιλη ενδοχώρα που προσφέρεται. Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να προσφέρει στους τουρίστες αυθεντικές εμπειρίες καθ’ όλη τη διάρκεια ενός χρόνου, χωρίς όμως να υποβαθμίζεται το παραδοσιακό μοντέλο «ήλιος και θάλασσα». Ο Ε.Ο.Τ.18 στοχεύει να προβάλει την Ελλάδα ως ένα προορισμό με ποικίλες ευκαιρίες για εμπειρίες, θέτοντας κάποιους βασικούς θεματικούς άξονες οι οποίοι είναι:
1. Ήλιος και Θάλασσα 2. Τουρισμός Πόλεων – City Break 3. Πολιτιστικός τουρισμός 4. Γαστρονομικός τουρισμός 5. Συνεδριακός τουρισμός 6. Τουρισμός υγείας και ευεξίας / ιατρικός τουρισμός 7. Θαλάσσιος τουρισμός 8. Θρησκευτικός τουρισμός 9. Αθλητικός – προπονητικός τουρισμός 10. Περιηγητικός τουρισμός 11. Τουρισμός Υπαίθρου
14
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Εναλλακτικές μορφές τουρισμού στην Ελλάδα
Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού αρχίζουν να αναπτύσσονται στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ως απόρροια κορεσμού του μαζικού / οργανωμένου τουρισμού και της περιβαλλοντικής φθοράς που ο τελευταίος προκαλούσε στους τουριστικούς προορισμούς με αυξημένο ενδιαφέρον. Διαμορφώθηκε ως μια νέα κατηγορία η οποία συμπεριλαμβάνει διάφορες μορφές τουρισμού, που συνδέονται με συγκεκριμένα θέματα όπως για παράδειγμα είναι η φυσιολατρία, ο αθλητισμός, η περιήγηση, το περιβάλλον, η γνωριμία με την παράδοση κ.ά. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού ή αλλιώς ο τουρισμός ειδικών ενδιαφερόντων, βοήθησε στην ανάπτυξη περιοχών χαμηλού ενδιαφέροντος, μια από τις οποίες είναι και το νησί της Καλύμνου για το οποίο θα αναλύσουμε περαιτέρω στη συνέχεια. Οι περιοχές αυτές λόγω του χαμηλού ενδιαφέροντος που είχαν σε τουρισμό, δεν ήταν αρκετά οργανωμένες και εξοπλισμένες από τουριστικές υποδομές. Η μαζική τουριστική ανάπτυξη που είχε δεχτεί η χώρα τις προηγούμενες δεκαετίες, άσκησε πολλές πιέσεις στο περιβάλλον και την οικολογία της Ελλάδας, με τις γρήγορες στρατηγικές ανάπτυξης, οι οποίες δεν υπολόγιζαν τον περιβαλλοντικό παράγοντα και τις επιπτώσεις που θα είχαν σε αυτόν. Επιπτώσεις οι οποίες προέρχονται από την επέκταση της αστικής δομής και τις παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον για την δημιουργία υποδομών σε μεταφορές, ηλεκτροδότηση, υδροδότηση, κέντρων αναψυχής και δραστηριοτήτων, είναι υπεύθυνες για την αλλοίωση της φυσικής οικολογίας μιας περιοχής, και απειλούν τον χαρακτήρα και τον κοινωνικό ιστό της19. Εάν πάρουμε για παράδειγμα τη Μύκονο ή τη Σαντορίνη, οι οποίες είναι και οι δύο περιοχές με αυξημένο τουρισμό, μπορούμε να δούμε την αλλοίωση στο περιβάλλον πολύ εύκολα. Στα παραπάνω προβλήματα έρχονται οι εναλλακτικοί τρόπου τουρισμού να δώσουν μια λύση, λαμβάνοντας σωστά και στοχευμένα μέτρα, και εφαρμόζοντας έναν πιο προσεκτικό χωροταξικό σχεδιασμό, με γνώμονα μια πράσινη ανάπτυξη, και την αποφυγή της διάβρωσης του περιβάλλοντος, κατά την αξιοποίησή του 20. Οι εναλλακτικοί τύποι τουρισμού, δίνουν βάση στην βιώσιμη ανάπτυξη, στην οικολογία και στο περιβάλλον, επιτρέπουν θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και βοηθούν σε μια ομαλή και ελεγχόμενη αναβάθμιση των περιοχών. Ακόμα, μέσω αυτών προστατεύεται και αναδεικνύεται ο φυσικός αλλά και ο πολιτιστικός πλούτος προωθούνται τα παραδοσιακά προϊόντα και στηρίζεται η τοπική οικονομία. 21 Επίσης, γίνονται γνωστές περιοχές με ιδιαίτερο γεωμορφολογικό χαρακτήρα, όπως είναι για παράδειγμα η Κάλυμνος, που είναι ένα νησί με πολλά και απότομα βουνά και χωρίς ιδιαίτερη βλάστηση. Με σωστές και ελεγχόμενες στρατηγικές, περιοχές με τέτοιο χαρακτήρα μπορούν να αναπτυχθούν, και να ενταχθούν στις περιοχές με αυξημένο τουριστικό ενδιαφέρον.
15 Εθνικές πολιτικές για τον εναλλακτικό τουρισμό στην Ελλάδα
Από τα μέσα του ’90, η αειφόρος ανάπτυξη του τουρισμού θεωρείται θέμα προτεραιότητας για θερμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε τον Μάρτιο του 2006 μια ανανεωμένη πολιτική η οποία στόχευε στη «βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής τουριστικής βιομηχανίας και τη δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας μέσω της αειφόρου ανάπτυξης του τουρισμού στην Ευρώπη και παγκοσμίως 22». Στην Ελλάδα, τον Σεπτέμβριο του 2008, αποφασίστηκε και κατατέθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ) , το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό (ΕΠΧΣΑΑ). Σκοπός του είναι η παροχή κατευθυντήριων αξόνων για την καλύτερη χωρική διάρθρωση, οργάνωση και ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα και των υποδομών που χρειάζεται ο κλάδος αυτός. Μέσω του Πλαισίου αυτού το ΥΠΕΧΩΔΕ στοχεύει στην βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος, την προστασία των πόρων, την ενίσχυση των πολιτικών περιφερειακής ανάπτυξης και στη διαμόρφωση ενός πλαισίου κατευθύνσεων και στρατηγικών για της ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις αρχές και για τον χωροταξικό σχεδιασμό23 . Για την επίτευξη αυτού του στόχου, ακολούθησαν κάποιες χωρικές κατευθύνσεις οργάνωσης, οι οποίες κατηγοριοποίησαν την κάθε τουριστική περιοχή ανάλογα με τις προοπτικές που αυτή έχει στον τομέα του τουρισμού.
Α. Ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές Β. Αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές Γ. Περιοχές με κυρίαρχες χρήσεις άλλες από τον τουρισμό και δυνατότητα ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού Δ. Μητροπολιτικές περιοχές Ε. Νησιά και παράκτιες περιοχές – Η κατηγορία αυτή σχετίζεται με την παρούσα εργασία, γιατί η Κάλυμνος αποτελεί μέρος της και συγκεκριμένα μέρος της υποκατηγορίας ΙΙ, η οποία αναφέρεται σε νησιά με σημαντική τουριστική δραστηριότητα ή νησιά που αναπτύσσονται τουριστικά, με ή χωρίς άλλη ιδιαίτερη δυναμική παραγωγική δραστηριότητα και εκμεταλλεύσιμους πόρους.
16
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Στα νησιά αυτά δίνεται έμφαση σε δράσεις οι οποίες έχουν σκοπό την αντιμετώπιση των συγκρούσεων μεταξύ των διαφορετικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στο νησί, τον έλεγχο των περιβαλλοντικών πιέσεων και του είδους της ανάπτυξης και την αποτροπή της εξάρτησής τους από τον τουρισμό. Με στόχο τα πιο πάνω, αναφέρονται κάποιες κατευθύνσεις όπως:
- - - - - - -
Ο περιορισμός της δημιουργίας νέων εγκαταστάσεων μη συμβατών με την τουριστική δραστηριότητα Η κατά προτεραιότητα προώθηση δράσεων αποκατάστασης της αισθητικής του τοπίου και αναβάθμισης της λειτουργίας του χώρου Η διατήρηση των φυσικών χαρακτηριστικών της ζώνης υψηλής ανταγωνιστικότητας σε ορισμένα τμήματα της ακτογραμμής Η αξιοποίηση των εκάστοτε τοπικών πόρων που παρουσιάζουν ενδιαφέρων για την ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού Η ανάδειξη και προστασία περιβάλλοντος και τοπίου (προστασία φυσικού περιβάλλοντος, αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, δημιουργία μουσείων, κ.α.). Η δημιουργία μονοπατιών περιβαλλοντικής ευαισθησίας και εκπαίδευσης Η δημιουργία υποδομών στήριξης, και η προώθηση προγραμμάτων εκπαίδευσης και πιστοποίησης ( Eco-Management and Audit SchemeEMAS)
Δίνονται επίσης ειδικές κατευθύνσεις για την χωρική οργάνωση και ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού. Παρακάτω θα αναφέρουμε τις μορφές τουρισμού που μας απασχολούν στα πλαίσια της έρευνας, αλλά και τις κατευθύνσεις που δόθηκαν για την κάθε μια. Α. Θαλάσσιος Τουρισμός Ο θαλάσσιος τουρισμός αναφέρεται στην χρήση ιδιωτικών και εκμισθωμένων σκαφών αναψυχής διαφορετικών μεγεθών και εμβέλειας ταξιδιών, με ή άνευ πληρώματος και με ποικίλους τρόπους κίνησης 24. Όσο αφορά τον θαλάσσιο τουρισμό, προτείνεται η δημιουργία κέντρων υποστήριξης με σύγχρονες υποδομές, τα οποία θα εξυπηρετούν μεγάλο συνδυασμό θαλάσσιων δραστηριοτήτων. Β. Πολιτισμικός Τουρισμός Για την ανάδειξη του πολιτισμικού τουρισμού έχουν ληφθεί κάποια μέτρα που στοχεύουν στην σύνδεση του τουρισμού με τον πολιτιστικό πλούτο της κάθε περιοχής, εντάσσοντας μέσα στα τουριστικά δίκτυα που προτείνονται και χώρους αυτής της κατηγορίας, όπως επίσης εξασφαλίζοντας την πρόσβαση και την οργάνωση των χώρων, με τις κατάλληλες υποδομές. Γ. Αθλητικός Τουρισμός
Ε.1.3. Καταδυτικός Τουρισμός
Στο νησί της Καλύμνου, όπως και στα περισσότερα παραλιακά και νησιωτικά μέρη της Ελλάδας, η κατάδυση είναι ένας από τους κυριότερους πόλους
17 έλξης τουρισμού. Για την προώθηση και τον εμπλουτισμό τους, προτείνεται στο ΕΠΣΧΑΑ να οργανωθούν θεματικά καταδυτικά πάρκα τα οποία θα προστατεύουν και θα αναδεικνύουν την υποθαλάσσια ζωή, μέσω θαλάσσιων πάρκων αλλά και μουσείων που θα βρίσκονται σε κοντινές αποστάσεις από της περιοχές που αναπτύσσονται οι καταδυτικές δραστηριότητες.
Ε.1.4. Αθλητικές δραστηριότητες του ορεινού χώρου
Οι αθλητικές δραστηριότητες στα ορεινά μέρη μας ενδιαφέρουν για το κομμάτι της έρευνας γιατί η Κάλυμνος παρ’ ότι νησιωτική περιοχή, αποτελείται κυρίως από βουνά. Για τον λόγω αυτό, η ανάπτυξη και η ενσωμάτωση δράσεων που προωθούν τέτοιες δραστηριότητες είναι σημαντική για το νησί. Στο ΕΠΣΧΑΑ τουρισμού του 2008 αναφέρεται εν συντομία η προώθηση και η ενίσχυση των σωματείων και των συλλόγων των αθλημάτων στους χώρους αυτούς. Δ. Τουρισμός Φύσης Περιηγητικές διαδρομές - πεζοπορία είναι η ειδικότερη μορφή τουρισμού υπαίθρου που αναπτύσσεται σε ορειβατικά - πεζοπορικά μονοπάτια, όπως προδιαγράφονται στην 151344/165/2017 απόφαση του Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Β΄ 206) και περιλαμβάνουν το σύνολο δραστηριοτήτων προσέγγισης σημείων στην ύπαιθρο με στόχο τη γνωριμία με τη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά του κάθε τόπου, την προβολή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την προστασία του25 . Εκτός από ορεινές, ημιορεινές και πεδινές περιοχές μπορούν να διασχίζουν, παραλίμνια, παραθαλάσσια και παραποτάμια φυσικά τοπία καθώς και να διασχίζουν προστατευόμενες περιοχές ή και κάθε τύπο οικοτόπου26 πλην όσων είναι ευαίσθητοι και πιθανώς επικίνδυνοι για τους περιπατητές (π.χ. ενεργοί τυρφώνες 27 ) ή φιλοξενούν ευαίσθητα είδη χλωρίδας και πανίδας (π.χ. σπήλαια με χειρόπτερα/νυχτερίδες σε φάση διαχείμασης, ξεκούρασης ή θηλασμού)28 .
Εικόνα 02 | Κατάστημα πώλησης σφουγγαριών στην Πόθια - Κάλυμνος Πηγή: Μιχάλης Πάου - Φωτογράφος
03
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΛΥΜΝΟΥ
20
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Περιφερειακή Ενότητα Καλύμνου Τα κύρια χαρακτηριστικά Η θέση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (Χάρτης 1), έχει ιδιαίτερη δυναμική σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές χωρικό σύστημα, και προσδιορίζεται από την αλληλεπίδραση τόσο ενδογενών όσο και εξωγενών παραγόντων. Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, είναι μια περιοχή εξαιρετικά απομονωμένη από την υπόλοιπη Ευρώπη, για διαφορετικούς λόγους που σχετίζονται με τη θέση της, που είναι μακριά από τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κέντρα ανάπτυξης, περιλαμβάνει τα νησιωτικά συμπλέγματα των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων και βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ έχει έδρα την Ερμούπολη της Σύρου. Είναι μέρος της Αποκεντρωμένης διοίκησης του Αιγαίου, μαζί με την περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου Με τον όρο αποκεντρωμένη διοίκηση, ορίζεται η βαθμίδα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, η οποία τέθηκε σε ισχύ με τη νέα διοικητική διαίρεση της χώρας με το πρόγραμμα ‘’Καλλικράτης’’ (Ν. 3852/2010). Αποτελούν ενιαίες μονάδες για τις αποκεντρωμένες υπηρεσίες του κράτους, και ασκούν γενική αποφασιστική αρμοδιότητα στις κρατικές υποθέσεις της περιφέρειάς τους, ενώ παράλληλα λειτουργούν ως τοπικοί αυτοδιοικούμενοι οργανισμοί. Η Περιφερειακή ενότητα Καλύμνου (Χάρτης 2) είναι μέρος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, μιας από τις δεκατρείς διοικητικές περιφέρειες της Ελλάδας, και αποτελείται από τους δήμους Αγαθονησίου, Αστυπάλαιας, Καλυμνίων, Λειψών, Λέρου και Πάτμου. Τα νησιά που αποτελούν την περιφερειακή ενότητα έχουν παρόμοια μορφολογία εδάφους, το οποίο είναι σχετικά πετρώδες ορεινό με περιορισμένες και μικρές πεδιάδες. Χαρακτηρίζονται από μια άγρια ομορφιά, δηλαδή απόκρημνες ακτές, και άδενδρες κορυφές βουνών 29, μια μορφολογία παρόμοια με τα νησιά που αποτελούν το σύμπλεγμα των Κυκλάδων. Το κλίμα, αποτελεί ένα μεταβατικό τύπο από τα εύκρατα στα ξηρά τροπικά κλίματα και χαρακτηρίζεται από έντονη ηλιοφάνεια και παρατεταμένη θερινή ξηρασία 30.
21 Πρόσβαση Θαλάσσιες μεταφορές Η πρόσβαση στα νησιά που αποτελούν την περιφερειακή Ενότητα της Καλύμνου γίνεται εύκολα μέσω ακτοπλοϊκών διαδρομών, από το λιμάνι του Πειραιά. Το ταξίδι κρατάει 10-15 ώρες, ανάλογα με την διαδρομή που θα επιλεγεί και το λιμάνι προορισμού, αφού υπάρχουν διαφορετικές διαδρομές που αναφέρονται σε διαφορετικό αριθμό ενδιάμεσων στάσεων, άλλες φορές περισσότερες και άλλες λιγότερες. Παρά το γεγονός ότι αποτελούν μια περιφερειακή ενότητα, τα νησιά αυτά δεν συνδέονται άμεσα μεταξύ τους αλλά μέσω ευρύτερων διαδρομών. Λιμάνια υπάρχουν και στα 5 νησιά. Στο νησί της Καλύμνου, υπάρχει ένα κεντρικό και σχετικά μεγάλο λιμάνι για τα δεδομένα της περιφέρειας, το οποίο συνδέεται μέσω ακτοπλοϊκών γραμμών με το λιμάνι του Πειραιά αλλά και με λιμάνια της γύρω περιοχής, και γύρω από το οποίο έχει κτιστεί το κέντρο του νησιού. Υπάρχουν ακόμα δύο λιμάνια, ένα στις Μυρτιές το οποίο συνδέει την Κάλυμνο με το μικρό νησί της Τέλενδου μέσω καϊκιών, και ένα στην περιοχή Βαθύ που χρησιμοποιείται από ιδιώτες και συνδέει το νησί με την Ψέριμο.
Αεροπορικές μεταφορές Σε μερικά από τα νησιά της περιφερειακής ενότητας υπάρχει η εύκολη λύση του αεροπλάνου η οποία συνδέει ξανά την στερεά Ελλάδα αλλά και τα υπόλοιπα νησιά με αυτά. Αεροδρόμια υπάρχουν στην Κάλυμνο και την Αστυπάλαια, και είναι και στις δύο περιπτώσεις μικροί αερολιμένες που δεν επιτρέπουν πολλές διασυνδέσεις με χώρες του εξωτερικού και περιορίζονται σε μειωμένο αριθμό πτήσεων κατά βάση εντός της χώρας. Τα αεροδρόμια αν και σχετικά νεοσύστατα, δεν έχουν κατάλληλες υποδομές και όσο αφορά το νησί της Καλύμνου, βρίσκεται σε μια τοποθεσία που δεν φαίνεται να ευνοεί τις πτήσεις, κυρίως λόγω των πολλών ανέμων που υπάρχουν στο νησί. Γίνονται κάποιες συζητήσεις για την μεταφορά του αεροδρομίου σε μια πιο ευνοϊκή τοποθεσία, ωστόσο δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμα κάποια ενέργεια προς αυτή την κατεύθυνση.
Συμπεράσματα όσο αφορά την μετάβαση Η έρευνα που κάναμε για την μετάβαση από και προς την Περιφερειακή ενότητα Καλύμνου, και με βάση εμπειρίες κατοίκων (Γράφημα 1+2) αλλά και επισκεπτών της περιοχής, έδειξε σημαντικά σημεία επισήμανσης. Η σύνδεση της Περιφερειακής ενότητας Καλύμνου, και πιο συγκεκριμένα του δήμου Καλύμνου, στον οποίο εστιάζει η εργασία αυτή υστερεί σε πολλά σημεία, και αυτό επηρεάζει άμεσα τον τουρισμό της περιοχής αυτής. -
-
Η περιοχή είναι απομονωμένη συγκοινωνιακά με τα περισσότερα μέρη της χώρας, και δεν υπάρχουν αρκετά ακτοπλοϊκά ή αεροπορικά δρομολόγια που να την συνδέουν με την πρωτεύουσα, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι πολλές φορές να επιλέγουν την μετάβαση τους στο νησί μέσο του αερολιμένα της Κω, για να αποφύγουν το πολύωρο ταξίδι μέσω πλοίου. Δεν υπάρχουν αρκετά δρομολόγια που να συνδέουν τον αερολιμένα του νησιού με άλλες χώρες, κάτι που θα μπορούσε υπό άλλες συνθήκες να ελκύσει πολύ πιο εύκολα τουρίστες από το εξωτερικό.
Αν και υπάρχουν νέες προτάσεις, δεν εκπληρώνονται, αφήνοντας το τουριστικό προϊόν ανεκμετάλλευτο και ανοργάνωτο.
22
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Δημογραφικά χαρακτηριστικά Ο πληθυσμός της Π.Ε. Καλύμνου παρουσιάζει μια σχετική μείωση τα τελευταία χρόνια η οποία οφείλεται κυρίως στο μεταναστευτικό κίνημα που έχει επηρεάσει ολόκληρη τη χώρα. Σύμφωνα με την απογραφή του 201131, στο νησί της Καλύμνου, το οποίο αποτελεί και το πολυπληθέστερο από τα νησιά της Π.Ε., κατοικούν 16.179 άτομα, αριθμός που αποτελεί το 6,6% του πληθυσμού των Δωδεκανήσων (σύνολο 190.988 άτομα) και το 4,4% του πληθυσμού ολόκληρης της Περιφέρειας Ν.Α (συνολικά 309.015 άτομα). Στον πιο κάτω πίνακα φαίνονται πιο αναλυτικά τα στοιχεία πληθυσμού για την περιφερειακή ενότητα Καλύμνου. Table 1 Μόνιμοι κάτοικοι για το 2011. Πηγή από eetaa.gr
ΔΗΜΟΣ Αγαθονησίου Αστυπάλαιας Καλυμνίων Λειψών Λέρου Πάτμου
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 2011 185 1.334 16.179 790 7.917 3.047
Θεσμικό πλαίσιο Για τη μελέτη του θεσμικού πλαισίου που σχετίζεται με την ανάπτυξη της Περιφέρειας Ν.Α. μελετήσαμε και αποδελτιώσαμε, με άξονα την ανάπτυξη, ενίσχυση και εξέλιξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, σχέδια που αφορούν τα παραπάνω και σκοπό έχουν την οργάνωση ενός νέου πλαισίου. Το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου ανάπτυξης για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, που καταγράφτηκε και ισχύει από το 2003 ήταν ένα σχέδιο με αρκετά προβλήματα όσο αφορά την βαρύτητά του, με αποτέλεσμα να ληφθούν μεταγενέστερες αποφάσεις που δεν εντάσσονταν στα πλαίσια του αρχικού πλαισίου. Στο πλαίσιο αυτό καταγράφονται οι πιο κάτω κατευθύνσεις για τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού 32 : • Ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση και προστασία των περιοχών του δικτύου NATURA 2000 και καθορισμός ζωνών επιτρεπόμενων χρήσεων και δραστηριοτήτων μέσασε αυτές και στην περίμετρό τους • Προστασία, ανάδειξη και προβολή των Τοπίων ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους και ένταξή τους σε δίκτυα ήπιων αναπτυξιακών επενδύσεων και
23 δραστηριοτήτων • Οργάνωση του δικτύου πολιτιστικών πότων (ιστορικών και αρχαιολογικών χώρων, παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, παραδόσεων και εθίμων, σύγχρονων εκδηλώσεων πολιτισμού) • Αποκατάσταση και προστασία μνημείων, ιστορικών κέντρων πόλεων, παραδοσιακών οικισμών μέσω μιας ‘’λειτουργικής’’ και όχι απαραίτητα ‘’μουσειακής’’ προσέγγισης
Στο αρχείο «Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγίου 33» προτείνονται λύσεις και στρατηγικές ανάπτυξης της καινοτομίας στον τουρισμό εμπειρίας το οποίο μπορεί να επιτευχθεί (Α) Διευρύνοντας την αλυσίδα αξίας του τουρισμού με - - - - - -
την ανάπτυξη διασυνδέσεων με την αγροτική οικονομία την μεταποίηση αγροτικών προϊόντων την αξιοποίηση του πολιτισμού τη διασύνδεση των επιχειρήσεων πολιτιστικών προϊόντων με τον τουρισμό τον προσανατολισμό της τοπικής βιοτεχνίας στην παραγωγή προϊόντων που αξιοποιούνται από τις τουριστικές επιχειρήσεις (π.χ. εξοπλισμός) την παραγωγή προϊόντων για τους τουρίστες (κοσμήματα, χειροτεχνήματα κ.λπ.)
(Β) Διαφοροποιώντας το τουριστικό προϊόν από το μοντέλο ήλιος θάλασσα και τον μαζικό τουρισμό και αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει ο φυσικός, γαστρονομικός και πολιτισμικός πλούτος της Περιφέρειας με το τρίπτυχο Παραδοσιακά προϊόντα – Παραδοσιακές τέχνες – Πολιτισμός (Γ) Αναβαθμίζοντας τα καταλύματα σε ανώτερο επίπεδο υπηρεσιών
Έπειτα, δημοσιεύτηκε η πράξη «Αξιολόγηση, αναθεώρηση και εξειδίκευση του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης - Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου Φάση Β’ – Στάδιο Β134 », στην οποία έγιναν κάποιες διορθώσεις στις παλαιότερες στρατηγικές, μεταξύ άλλων και οι παρακάτω • Προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων • Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και απομάκρυνση των σημείων συμφόρησης σε σημαντικά δίκτυα υποδομών • Αποδοτική χρήση όλων των φυσικών και πολιτισμικών πόρων της Περιφέρειας με γνώμονα το μέγιστο βαθμό προστασίας και διατήρησης της βιοποικιλότητας αυτού του κεφαλαίου και την καθιέρωση δυναμικών δεικτών παρακολούθησης. • Δημιουργία ικανοποιητικών συνθηκών για τη στήριξη της επιχειρηματικότητας και προσανατολισμός αυτής σε καινοτομικές κατευθύνσεις, ιδιαίτερα σε κλάδους με ισχυρή παρουσία και συγκριτικά πλεονεκτήματα του συγκεκριμένου χώρου (πρωτογενής τομέας / τοπικά προϊόντα 33
Πηγή: https://pnai.remaco.gr/wp-content/uploads/2021/01/2.4.2-RIS-%CE%9D.-%CE%91%CE%B9%CE%B3%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%85-2014-2020.pdf
34
Πηγή: https://ypen.gov.gr/wp-content/uploads/2021/01/PPXSA A _SOUTH-AEGEAN_B1_PROTASH_2020v2F_b.pdf
24 • • • •
•
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
ΠΟΠ, ΠΓΕ, βιολογικά, ειδικές μορφές τουρισμού). Δημιουργία ταυτότητας προορισμού για κάθε νησί Αξιοποίηση του δυναμικού του θαλάσσιου χώρου και η εισαγωγή καινοτόμων μορφών τουρισμού Αναβάθμιση των αερολιμένων και λιμένων που εντάσσονται στο σύστημα ανατολικός διάδρομος – διάδρομος Ανατολικής Μεσογείου, και δράσεις ενδυνάμωσης των νησιών. Ορίζεται ως πόλος ειδικής σημασίας σε εθνικό επίπεδο η Κάλυμνος (Πόθια – Χώρα), ως διοικητικό κέντρο της ομώνυμης Περιφερειακής Ενότητας, σημαντικό κέντρο υποστήριξης της αλιευτικής δραστηριότητας και διεθνούς εμβέλειας προορισμός αναρριχητικού και καταδυτικού τουρισμού. Η προώθηση του υποθαλάσσιου τουρισμού, με επίκεντρο ενδιαφέροντος τα θαλάσσια οικοσυστήματα και την ενάλια πολιτιστική κληρονομιά
Επιχειρησιακό πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου 2014 - 2020 35 • Για τις περιοχές ΝATURA 2000 επιτρέπονται δράσεις ανάδειξης και προστασίας των περιοχών, και δραστηριότητες εναλλακτικού τουρισμού • Στα νησιά της Ρόδου και της Καλύμνου προβλέπεται η ανάπτυξη θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών • Για τα 7 νησιά της περιφέρειας που θεωρούνται αναπτυσσόμενα τουριστικά 36 προβλέπεται o Η ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος τους o Ο περιορισμός των πιέσεων του τουρισμού στο περιβάλλον και στην δομή της απασχόλησης • Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, της πρόληψης και της διαχείρισης κινδύνων • Διεύρυνση της αλυσίδας αξίας με την ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε βασικούς κρίκους που έως σήμερα παραμένουν ασθενικοί ή απουσιάζουν ολοσχερώς
25
Χάρτης 1: Η θέση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου στον χάρτη της Ελλάδας
Χάρτης 2: η θέση της Περιφερειακής Ενότητας Καλύμνου
Υπόβαθρο: snazzymaps.com - Ίδια επεξεργασία
Υπόβαθρο: snazzymaps.com - Ίδια επεξεργασία
26
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Δημιουργήσαμε ένα ερωτηματολόγιο στο οποίο άτομα τα οποία είναι μόνιμοι κάτοικοι, ή έχουν επισκεφτεί την Κάλυμνο σε κάποια φάση τα τελευταία 5 χρόνια, τέθηκαν να αναντήσουν σε ερωτήσεις σχρτικά με την εμπειρία τους σε διάφορα θέματα που αφορούν τον τουρισμό του νησιού. Στο πλαίσιο αυτό, στο Γράφημα 1 φαίνεται πως οι άνθρωποι αυτοί έχουν βιώσει την μετακίνησή τους από και προς το νησί. Στο Γράφημα 2, ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που απάντησαν, θεωρούν ότι το αεροδρόμιο του νησιού δεν έχει αρκετές υποδομές.
Γράφημα 1: Συχνότερος τρόπος μετακίνησης σε προορισμούς εκτός Καλύμνου
Γράφημα 2: Προβλήματα στον τομέα της μετακίνησης από/προς το νησί
27
Χάρτης 3: Ομαδοποίηση νησιών με βάση των τουρισμό τους Πηγή: Πρόταση αναθεώρησης του ΠΠΣΧΑΑ Ν.Α. Φάση Β’ Στάδιο Β1’
Χάρτης 4: Προτεινόμενες λύσεις για την άνθιση της τουριστικής δραστηριότητας στην Περιφέρεια Ν.Α. Πηγή: Πρόταση αναθεώρησης του ΠΠΣΧΑΑ Ν.Α. Φάση Β’ Στάδιο Β1’
Εικόνα 03 | Άποψη του λιμανιού και της περιοχής της Πόθιας, από ψηλά - Κάλυμνος Πηγή: Μιχάλης Πάου - Φωτογράφος
04
ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΔΗΜΟΥ ΚΑΛΥΜΝΙΩΝ
30
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Αναπτυξιακή χαρτογράφηση του δήμου Καλυμνίων Ανάγνωση των βασικών χαρακτηριστικών Ο Δήμος Καλυμνίων είναι δήμος της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου που περιλαμβάνει το νησί της Καλύμνου, τα κοντινά νησιά Ψέριμος και Τέλενδος και τις γύρω νησίδες που υπάρχουν κοντά στην Κάλυμνο. Η Κάλυμνος αποτελεί το τέταρτο μεγαλύτερο νησί σε έκταση του Νομού Δωδεκανήσων, και το 26 ο ανάμεσα στα ελληνικά νησιά. Γεωγραφικά, βρίσκεται ανάμεσα στα νησιά Λέρου και Κω, ενώ σε πολύ κοντινή απόσταση βρίσκονται και τα τουρκικά παράλια. Η συνολική έκταση των νησιών που απαρτίζουν τον δήμο, και κατοικούνται είναι - - - - -
Κάλυμνος 111 τ.χλμ. Τέλενδος 4,6 τ.χλμ. Ψέριμος 14,6 τ.χλμ. Καλόλιμνος 1,6 τ.χλμ. Πλάτη 0,71 τ.χλμ.
Οικιστική Διάρθρωση Το νησί της Καλύμνου αποτελείται από 10 οικισμούς, όπως φαίνεται και στον διπλανό χάρτη (Χάρτης 5). Πόθια ονομάζεται η περιοχή στην οποία βρίσκεται το λιμάνι, και αποτελεί την πρωτεύουσα του νησιού. Αναπτύχθηκε λόγω του λιμανιού και είναι σχετικά νέα πόλη, η οποία δημιουργήθηκε τον 19 ο αιώνα και θεωρείται αρκετά μεγάλη τόσο σε μέγεθος αλλά και σε πληθυσμό, για τα δεδομένα του νησιού. Χώρα, είναι ο παραδοσιακότερος από τους οικισμούς του νησιού, με αυθεντικό λαϊκό αρχιτεκτονικό στοιχείο και αποτελεί την πρώτη πρωτεύουσα του νησιού. Βαθύς, θεωρείται ο αρχαιότερος οικισμός, και ο πιο γόνιμος σε ένα σχετικά άγονο νησί. Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, στην περιοχή αυτή υπάρχει και ένα μικρό λιμάνι το οποίο χρησιμοποιείται για ήπιες δραστηριότητες. Πάνορμος είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος οικισμός της Καλύμνου, και είναι μαζί με τις Μυρτιές που βρίσκονται δίπλα του, τα μεγαλύτερα τουριστικά κέντρα του νησιού. Ο Πάνορμος αποτελείται κυρίως από την ενδοχώρα και μεγάλες παραλίες. Οι Μυρτιές από την άλλη αποτελούνται από μεγάλα τουριστικά συγκροτήματα και από ένα μικρό λιμάνι το οποίο χρησιμοποιείται κυρίως για τη σύνδεση του νησιού με την Τέλενδο μέσω μικρών σκαφών.
31 Βλυχάδια ονομάζεται μια περιοχή σχετικά κοντά στην Πόθια για την οποία δείχνουν αρκετό ενδιαφέρων άτομα που ασχολούνται με την κατάδυση λόγω της πλούσιας θαλάσσιας ζωής που υπάρχει εκεί. Εμπορειός ονομάζεται ο βορειότερος οικισμός του νησιού, αρκετά απομακρυσμένος από τα τουριστικά και διοικητικά κέντρα. Ωστόσο είναι ένας οικισμός με φυσικό πλούτο και όμορφες παραλίες. Πριν το οικισμό αυτό, βρίσκεται ο οικισμός Σκαλιά, ένας εξίσου μικρός οικισμός ιδιαίτερα γνωστός όχι μόνο για τις παραλίες του αλλά και για τα βράχια, που είναι κατάλληλα για αναρρίχηση καθώς και για τις πεζοπορικές διαδρομές με ιδιαίτερα γνωστό το σπήλαιο των Σκαλιών. Λίγο πιο πίσω συναντάμε και τον οικισμό Αργινώντα ο οποίος προσελκύει τουρίστες αλλά και ντόπιους για εκκλησιαστικό τουρισμό, καθώς εκεί βρίσκεται η Εκκλησία της Παναγίας της Γαλατιανής και κάθε Αύγουστο διεξάγεται πανηγύρι προς τιμήν της Παναγίας. Επίσης ένας από τους πιο γνωστούς προορισμός για τους αναρριχητές Άργος είναι ο δεύτερος μετά το Βαθύ, αρχαιότερος οικισμός του νησιού. Θεωρείται ως ο πιο παραδοσιακός οικισμός της Καλύμνου, και η σχέση που έχει με τον τουρισμό είναι λόγω του αεροδρομίου που βρίσκεται πολύ κοντά σε αυτόν 37. Η οικιστική ανάπτυξη στην Κάλυμνο οδήγησε στην ενοποίηση των οικισμών Πόθιας και Χώρας, οι οποίες αρχικά ήταν δύο ξεχωριστοί οικισμοί, και επεκτάθηκε προς την περιοχή Πάνορμος, στις Μυρτιές και στο Μασούρι. Στον χάρτη (Χάρτης 6) φαίνονται τα πιο πάνω αναλυτικά. Στο νησί υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι σε αρκετά σημεία του, με την πλειοψηφία να είναι στην Χώρα. Παράλληλα με τις μόνιμες κατοικίες, στο νησί υπάρχουν επίσης αρκετές παραθεριστικές κατοικίες, οι οποίες συγκεντρώνονται κυρίως στα παράκτια μέρη του νησιού όπως φαίνεται στον χάρτη (Χάρτης 7).
Όπως προαναφέρθηκε, το έδαφος της Καλύμνου είναι κατά ένα μεγάλο ποσοστό σκληρό και ορεινό, κάτι που δεν το καθιστά εύφορο σε πολλά σημεία του. Ωστόσο στο νησί έχουν ευδοκιμήσει καλλιέργειες ελιάς και σιταριού, τα οποία είναι είδη που δεν έχουν πολλές απαιτήσεις και μπορούν να αναπτυχθούν και σε πιο άγρια μέρη. Στην περιοχή Βαθύ, όπως φαίνεται στον χάρτη (Χάρτης 8) έχει αναπτυχθεί γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας για τα δεδομένα του νησιού, στην οποία, καλλιεργούνται κυρίως εσπεριδοειδή. Η καλλιέργεια τους γίνεται κατά τους χειμερινούς κυρίως μήνες, όπου και το κλίμα είναι πιο ήπιο, με περισσότερη υγρασία και καταλληλότερες συνθήκες. Στα σημεία του νησιού τα οποία καλύπτονται από θάμνους, χλόη και αρωματικά φυτά, δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για μελισσοκομία, η οποία είναι ανεπτυγμένη κατά ένα σημαντικό βαθμό στο νησί. -
- 37
Οι οικιστικές περιοχές του νησιού χαρακτηρίζονται από μια αναρχία, και έλλειψη καλαισθησίας, η οποία προέρχεται από τις δεκαετίες 1960-1980, δεκαετίες που διακύβευαν τον ιδιαίτερο νησιωτικό αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό χαρακτήρα του, σε σημείο που οι αμιγείς παραδοσιακοί οικισμοί είναι πλέον μειωμένοι. Τα παραδοσιακά κτίσματα περιορίζονται στην Πόθια και στη Χώρα, όπως επίσης στην Πόθια εντοπίζονται πολλά νεοκλασικά σπίτια, μεγάλα, διώροφα, κεραμοσκεπή – τα περισσότερα- με εξαιρετική αρχιτεκτονική και διακόσμηση, τα οποία ανήκαν κυρίως σε μεγαλέμπορους, και Πηγή από την ιστοσελίδα filoxeno.com «Οικισμοί του νησιού» https://www.filoxeno.com/articles/intercept?categoryid=47872&articleid=47928&lat=36.989391&lon=26.93187&place=&polygonType=municipali-
ty&seotitle=%CE%BF&lang=el
32
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
καπετάνιους. Πολλά από αυτά κατοικούνται μέχρι και σήμερα. Εκατέρωθεν της Πόθιας, στους πιο λαϊκές συνοικίες, συναντώνται κυρίως τα παραδοσιακά ανωκάτωγα σπίτια με ιδιαίτερη ρυμοτομία και χρώματα.
Πολιτιστικά Διαθέσιμα Το νησί της Καλύμνου, αν και μικρό σε μέγεθος περιλαμβάνει αρκετά πολιτιστικά διαθέσιμα (Χάρτης 9), δηλαδή χώρους που αφορούν τον πολιτισμό όπως αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία, μνημεία, στοιχεία παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κ.λπ. Υπάρχουν συνολικά 15 αρχαιολογικοί χώροι στο νησί στα οποία συμπεριλαμβάνονται αρχαία ιερά, φρούρια, ακροπόλεις, αρχαίοι οικισμοί, αρχαίοι τάφοι, εργαστήρια, κτίρια, ρωμαϊκά λουτρά και σπήλαια. Από τη Βυζαντινή εποχή, έχουν κηρυχθεί διατηρητέα 19 μνημεία που υπάρχουν σε όλο τον Δήμο Καλύμνου 38 . Από τα σημαντικότερα μνημεία αποτελεί το κάστρο της Χώρας, το οποίο βρίσκεται βορειοανατολικά από την Χώρα, στην κορυφή του όρμου και καταλαμβάνει 30000 τ.μ. Υπάρχουν δείγματα ανθρώπινης δραστηριότητας που αντιστοιχούν σε διαφορετικές εποχές, τα παλαιότερα αντιστοιχούν σε προϊστορική περίοδο. Υπάρχουν πολλές εκκλησίες στο νησί, οι οποίες δείχνουν μια ποικιλία στην θρησκευτική αρχιτεκτονική. Μόνο στην περιοχή του κάστρου έχουν βρεθεί 10 ναοί, ενώ σε όλο το νησί υπάρχουν διάσπαρτα συνολικά 38 εκκλησίες, άλλες 5 στην Τέλενδο ενώ στην Ψέριμο υπάρχουν τα ερείπια έξι παλαιοχριστιανικών εκκλησιών. Όσο αφορά τα μουσεία, το νησί της Καλύμνου διαθέτει 4, το Ναυτικό μουσείο, το αρχαιολογικό μουσείο, το μουσείο θαλάσσιας ζωής και το παραδοσιακό καλύμνικο σπίτι. Το τελευταίο είναι πρωτοβουλία ιδιώτη ο οποίος είχε σκοπό να αναδείξει την παραδοσιακή καλύμνικη φορεσιά, και την καθημερινότητα που είχαν οι κάτοικοι του νησιού τα παλαιότερα χρόνια.
33 Περιβάλλον - Φυσικά Διαθέσιμα Η ιδιαίτερη μορφολογία του εδάφους του νησιού αλλά και των γύρω νησιών φαίνεται πιο έντονα στις ακτές τους, οι οποίες είναι απόκρημνες, και σχηματίζουν πολλά ακρωτήρια, όρμους και λιμένες. Έχουν καταγραφεί επίσης 50 σπήλαια, τα μεγέθη των οποίων ποικίλουν. Τα σπουδαιότερα εξ’ αυτών, τα οποία χαρακτηρίζονται και ως γεωλογικά μνημεία της Περιφέρειας, φαίνονται και στον χάρτη (Χάρτης 10) είναι: - - - -
Σπήλαιο Σπήλαιο Σπήλαιο Σπήλαιο
Κεφάλας ή Τρύπα Κεφάλας Σκαλιών επτά Παρθένων Δασκαλειό
Γύρω από το νησί της Καλύμνου, υπάρχει η περιοχή GR4210019 (Χάρτης 11) η οποία αποτελείται από το ακατοίκητο νησί της Τέλενδου και τρεις νησίδες που βρίσκονται δυτικά και νότια της Καλύμνου, και έχει χαρακτηριστεί ως περιοχή Natura2000 39, μια από τις τριάντα στο σύνολο που υπάρχουν στην Περιφέρεια Ν.Α. Όπως αναφέρεται και σε προηγούμενο κεφάλαιο, οι περιοχές αυτές αντιμετωπίζονται με συγκεκριμένες στρατηγικές που έχουν τεθεί από το ΕΠΣΧΑΑ για τον Τουρισμό. Από αυτές τις τριάντα περιοχές ωστόσο, μόνο όσες αποτελούν καταφύγιο θηραμάτων διέπονται σήμερα από κάποιο καθεστώς προστασίας και διαχείρισης.
Οδικό Δίκτυο Ενδοδημοτικά το νησί δεν έχει ένα οργανωμένο οδικό δίκτυο αλλά υπάρχει μια κύρια οδός η οποία συνδέει τα κυριότερα μέρη του νησιού, και επιμέρους μικρότεροι δρόμοι, οι οποίοι είτε είναι ασφαλτοστρωμένοι είτε χωματόδρομοι. Οι δευτερεύοντες αυτού δρόμοι δεν ακολουθούν κάποιο συγκεκριμένο και προσεγμένο σχεδιασμό και είναι συχνά δρόμοι που χαράχθηκαν από τους ίδιους τους κατοίκους πριν αρκετά χρόνια. Η μορφολογία του εδάφους στο νησί διαγράφεται και μέσα από τους δρόμους οι οποίοι λόγω της παλαιότητας τους – και άρα της έλλειψης τεχνικών υλικών την τότε χρονική περίοδο- κατασκευάστηκαν σε περιοχές που έχουν μικρή ή και μηδαμινή κλίση. Επίσης, και σύμφωνα με πολλούς ντόπιους40 και επισκέπτες του νησιού, οι δρόμοι που υπάρχουν στο νησί έχουν πολλά μειονεκτήματα, είναι στενοί, κακοδιατηρημένοι, και δεν υπάρχει επαρκής σηματοδότηση. Υπάρχουν σήμερα σχέδια για την βελτίωση της κατάστασης αυτής, μερικά από τα οποία έχουν αρχίσει να πραγματοποιούνται ήδη από το τέλος του 2020. Το νησί, υστερεί σε μεγάλο βαθμό όπως φαίνεται όσο αφορά το οδικό του δίκτυο, και αυτό επηρεάζει τον τομέα του τουρισμού, αφού δεν υπάρχουν οι επαρκείς υποδομές έτσι ώστε να μπορέσει ένας τουρίστας να περιηγηθεί με ευκολία σε αυτό. -
Το νησί έχει αρκετές ανάγκες από ένα καλύτερο και ενισχυμένο οδικό δίκτυο, τόσο για την χρήση τους από τους ντόπιους και την διευκόλυνσή
34 - - -
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
τους στις μετακινήσεις τους εντός του δήμου, αλλά και στις περιηγήσεις των τουριστών που επισκέπτονται το νησί. Η αναποτελεσματική ή μάλλον ανύπαρκτη δημοτική συγκοινωνία καθιστά δύσκολη και ακριβή τη μετακίνηση από την πόλη στα περίχωρα αναγκάζοντας τους επισκέπτες να καταφεύγουν στην ενοικίαση αυτοκινήτων και μοτοποδηλάτων. Η παραμέληση της δημόσιας συγκοινωνίας και το ανεπαρκές οδικό δίκτυο δυσχεραίνουν την μετάβαση κάποιου από την μια άκρη του νησιού στην άλλη, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των τουριστών σε συγκεκριμένες περιοχές του νησιού. Χρειάζεται ενίσχυση των Μ.Μ.Μ., για άτομα που δεν κατέχουν ιδιωτικό μέσω μεταφοράς, αλλά και για την μείωση της χρήσης αυτών των μέσων η οποία επιβαρύνει το περιβάλλον αλλά και την κυκλοφορία μέσα στο νησί.
Οικονομικές δραστηριότητες Στο νησί, όπως και στα περισσότερα νησιά της περιφερειακής ενότητας, η οικονομία βασιζόταν στα παλαιότερα χρόνια στην παραγωγή προϊόντων που θεωρούνται είδη πολυτελείας και όχι πρώτης ανάγκης, για παράδειγμα τα σφουγγάρια και τα καπνά. Η οικονομία της Καλύμνου βασίστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό στην αλίευση, παραγωγή, και πώληση σφουγγαριών τα παλαιότερα χρόνια, και έγινε πολύ γνωστή σε αρκετές χώρες μέσω του εμπορίου. Η άνθιση αυτή σταμάτησε στα τέλη του 20 ου αιώνα, μετά από μια ασθένεια η οποία κατάστρεψε πολλά σφουγγάρια και οι σφουγγαράδες αναγκάστηκαν να αναζητήσουν άλλες ασχολίες για να βιοπορισθούν, και πολλοί στράφηκαν στην αλιεία. Η Κάλυμνος, ως παραθαλάσσια περιοχή ήταν και είναι αρκετά ανεπτυγμένη και στον τομέα της αλιείας. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια όμως το επάγγελμα αυτό εξασκείται από άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, και τα μέσα που χρησιμοποιούνται δεν είναι εξυγχρονισμένα, με ακόλουθα μειωμένα αποτελέσματα. Λόγω της συνεχώς αυξανόμενης ζήτησης στους τομείς της αλιείας και της σπογγαλιείας, αναπτύχθηκε αρκετά και η ναυπηγία, η οποία συνεχίζει μέχρι και σήμερα να λειτουργεί με ικανοποιητικά για το νησί αποτελέσματα. Επίσης, και όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, στο νησί αναπτύσσονται και ασχολίες όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία, οι οποίες δεν έχουν άμεση επαφή με τη θάλασσα. Τα παράγωγα χρησιμοποιούνται κυρίως για τις ανάγκες του νησιού, και δεν γίνονται εξαγωγές σε άλλες περιοχές της χώρας έτσι ώστε αυτά να γνωστοποιηθούν σε περισσότερο κόσμο. Ο δευτερογενής τομέας δεν έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην Κάλυμνο, υπάρχουν πολύ λίγες βιομηχανικές υποδομές και βιοτεχνικά πάρκα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις είναι αχρείαστα για τις ανάγκες του νησιού. Αναλυτικότερα, οι βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες στο νησί είναι περίπου 150. Μια σημαντική βιομηχανία αποτελεί το σύνολο των εγκαταστάσεων του παραδοσιακού ναυπηγείου. Στο νησί υπάρχουν επίσης κάποια κατασκευαστικά εργαστήρια, τα οποία δουλεύουν για τις ανάγκες των κατοίκων τόσο του νησιού όσο και των γύρω νησιών, αλλά και αρκετά εργαστήρια παραγωγής τοπικών προϊόντων, χυμών, κεραμικών και αργυροχρυσοχοΐας. Από το 1990 και έπειτα, παρατηρείται μια στροφή στον τριτογενή τομέα παραγωγής και ιδιαίτερα στον τουρισμό, γεγονός που έχει προκαλέσει την συρρίκνωση της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα, και έχει δημιουργήσει πολλές κοινωνικές ανισότητες, στασιμότητα του πλέγματος δραστηριοτήτων και άλλα κοινωνικό-οικονομικά προβλήματα. Προβλήματα που είναι σοβαρά για το νησί, ωστόσο η εξέλιξη αυτή είναι πολύ λογική
35 αφού ο πρωτογενής τομέας στο νησί παρουσιάζει πολλές αστοχίες και χρειάζεται μια καλύτερη διαχείριση ούτως ώστε να επέλθει η ανάκαμψή του. Αναφορικά, ο τομέας αυτός έχει πληγεί σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα από τη μείωση της σπογγαλιευτικής και αλιευτικής δραστηριότητας, τα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι θαλάσσιες μεταφορές και η μη επαρκής σύνδεση του νησιού με τα μεγαλύτερα κέντρα της εποχής. Το νησί αντιμετωπίζει επίσης μεγάλα ποσοστά ανεργίας, τα οποία φτάνουν το 1/3 του εργατικού δυναμικού (29,8%) 41, ενώ το ίδιο ποσοστό στο σύνολο της περιφέρειας Ν.Α. είναι 17,3% 42. Από τα παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η Κάλυμνος τα τελευταία χρόνια έχασε τον πυλώνα της αλιείας, έναν από τους βασικότερους πυλώνες στους οποίους στηριζόταν η οικονομία της, με αποτέλεσμα, το εργατικό δυναμικό να στρέφεται είτε στη μετανάστευση είτε στον τριτογενή τομέα, με μερική απασχόληση. Η σημερινή οικονομία του νησιού εξαρτάται κυρίως από της εσωτερικές ανάγκες και διακυμάνσεις του τουρισμού και από της δυνατότητες του κρατικού προϋπολογισμού. Για τον λόγο αυτό, είναι αναγκαίο ένα ολοκληρωμένο και στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη του τουρισμού στο νησί, και την σωστή εκμετάλλευση όλων των στοιχείων που το νησί μπορεί να προσφέρει στον τομέα αυτό. Κάτι τέτοιο, μπορεί να δώσει μια ανακούφιση τόσο στην οικονομική κατάσταση του νησιού, αλλά και να μετατρέψει την οικονομία του νησιού σε εξαγωγική. Οι δυνατότητες για την τουριστική ανάπτυξη στο νησί της Καλύμνου είναι πολλές, ωστόσο για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο πρέπει αρχικά οι ίδιοι οι πολίτες, έπειτα οι αρμόδιοι φορείς και το εργατικό δυναμικό να ενημερωθούν και να αντιμετωπίσουν στρατηγικά το θέμα του τουρισμού.
Εναλλακτικός τουρισμός Οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού που αξιοποιούνται στο νησί Η Κάλυμνος υστερούσε σε τουρισμό μέχρι και το 1997, κυρίως συγκριτικά με τα υπόλοιπα νησιά της περιφέρειάς Ν.Α. Τα τελευταία χρόνια όμως, έχει αναπτυχθεί αρκετά στον τομέα του εναλλακτικού τουρισμού, αφού το ήπιο κλίμα, η ιδιομορφία του νησιού, και η μοναδικότητα της μορφολογίας του εδάφους της, την καθιστούν ιδανικό προορισμό για αναρρίχηση. Η αναρρίχηση στην Κάλυμνο ξεκίνησε από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 και σήμερα είναι ένας από τους δημοφιλέστερους αναρριχητικούς προορισμούς διεθνώς. Υπάρχουν περίπου 60 πεδία με διαδρομές αθλητικής αναρρίχησης, δυσκολίας από 4 έως 9 43 , στα οποία η πρόσβαση γίνεται εύκολα, μέσω μονοπατιών. Η πλειοψηφία των διαδρομών περιορίζεται στο δυτικό και βορειοδυτικό τμήμα του νησιού και συνολικά υπάρχουν πάνω από 1300 οργανωμένες διαδρομές, οι οποίες καλύπτουν μόνο το 6% της ορεινής φυσιογνωμίας του.
41
Πηγή από την Ολοκληρωμένη Παρέμβαση στο νησί της Καλύμνου του 2017. https://www.kalymnos.gov.gr/documents/diavoulefseis/olokliromeni_parembasi_leader_sxedio_24-8-2017.pdf
42
Πηγή από την ελληνική στατιστική εταιρία: https://www.statistics.gr/documents/20181/2fb5a3de-949d-4d3a-bc54-f7feab07446c
43
Στην κλίμακα δυσκολίας 1 – 10.
36
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Από το 2005 και κάθε Σεπτέμβριο, – με εξαίρεση την φετινή χρονιά 2020 – διοργανώνεται το φεστιβάλ αναρρίχησης, «Kalymnos Rock Climbing Festival», το οποίο προσελκύει κάθε χρόνο αρκετά μεγάλο αριθμό αναρριχητών, ενώ από το 2010 λειτουργεί στο νησί κλειστή πίστα αναρρίχησης για εκμάθηση. Ο αναρριχητικός τουρισμός βοήθησε στην παράταση της τουριστικής σεζόν μέχρι και τον Οκτώβριο, ενώ προσφέρει πολλά και σημαντικά έσοδα για τις τοπικές τουριστικές επιχειρήσεις.
Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί επίσης και ο καταδυτικός τουρισμός, καθώς το νησί διαθέτει πλούσια θαλάσσια ζωή και πολυποίκιλο βυθό, αλλά και καθαρά νερά έτσι ώστε τα προηγούμενα να είναι ορατά από τους ενδιαφερόμενους. Το νησί διοργανώνει διάφορες εκδηλώσεις έτσι ώστε ο καταδυτικός τουρισμός της να αναδειχθεί και να προσελκύσει περισσότερο κόσμο. Εκτός από το αναρριχητικό φεστιβάλ που προαναφέρθηκε, στο νησί και κάθε χρόνο διοργανώνεται το καταδυτικό φεστιβάλ, αγώνες, σεμινάρια και μαθήματα κατάδυσης. Μέχρι και σήμερα, έχουν απελευθερωθεί μόνο τρείς οριοθετημένοι θαλάσσιοι χώροι, ενώ αναμένεται η έκδοση σχετικών διατάξεων για τη κατασκευή «καταδυτικών πάρκων» 44.
Επίσης, όσο αφορά τον θαλάσσιο τουρισμό, από το νησί υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για κρουαζιέρες σε νησιά που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση, στα παράλια της Τουρκίας που βρίσκονται επίσης πολύ κοντά. Γίνονται και αρκετά βήματα για την ανάπτυξη του αλιευτικού τουρισμού, μια κατηγορία του θαλάσσιου τουρισμού. Το 2005 δημιουργήθηκε στο νησί ένας τεχνητός ύφαλος, τοποθετώντας φυσικούς αλλά και τεχνητούς βράχους στη θάλασσα. Η προσπάθεια αυτή είχε ως στόχο τη δημιουργία θαλάσσιων καταφυγίων έμβιων ειδών, αλλά και την πρόκληση ενδιαφέροντος ως προς την επαγγελματική αλιεία και την παρατήρηση των θαλάσσιων ειδών.
Το νησί προσφέρει επίσης ένα μεγάλο αριθμό μνημείων και αρχαιολογικών χώρων που αναφέρθηκαν πιο εκτενέστερα σε προηγούμενο κεφάλαιο, τα οποία αναδεικνύουν την ιστορία του ανά τα χρόνια και την εξέλιξή του νησιού στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα. Παράλληλα, έχει και πολλά πεζοπορικά μονοπάτια, τα οποία οδηγούν σε εκκλησίες και σπήλαια, όπως είναι για παράδειγμα το μονοπάτι που οδηγεί στην εκκλησία του προφήτη Ηλία. Είναι λοιπόν, ανεπτυγμένος και ο θρησκευτικός τουρισμός του νησιού, για όσους πιστούς επιθυμούν να επισκεφτούν το νησί για τα ιστορικά του εκκλησάκια, αλλά και για τις μεγάλες γιορτές και πανηγύρια.
37 Η Κάλυμνος έχει πολλές δυνατότητες ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού, ωστόσο αντιμετωπίζεται με τρόπους που δεν ωφελούν στην εκμετάλλευση των δυνατοτήτων αυτών. Ενδείξεις της αναποτελεσματικής προσέγγισης αποτελούν φαινόμενα όπως η ερήμωση των τουριστικών περιοχών κατά τους χειμερινούς μήνες, λόγω έλλειψης δραστηριοτήτων, αλλά και τουριστικών εγκαταστάσεων. Οι ντόπιοι εστιάζουν στην εύκολη επένδυση και όχι στην πραγματική εξέλιξη των ιδιαιτεροτήτων του νησιού, με αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση τουριστικών καταλυμάτων, χωρίς περαιτέρω ουσιαστική εξέλιξη.
Παρακάτω σημειώσαμε μερικά από τα στοιχεία που υπονομεύουν την ομαλή ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού παρά τις δυνατότητες που έχει το νησί: - - - - - - - - -
Χρειάζεται μια καλύτερη οργάνωση των μονοπατιών αλλά και καλύτερη διαμόρφωση έτσι ώστε αρχικά να γίνουν γνωστά αλλά και να είναι πιο προσιτά σε όσους επιθυμούν να τα επισκεφθούν. Οι ειδικές υποδομές στο νησί που αφορούν τον εναλλακτικό τουρισμό όπως για παράδειγμα είναι το κλειστό γυμναστήριο αναρρίχησης και η σχολή κατάδυσης, δεν προωθούνται επαρκώς με αποτέλεσμα να μην είναι γνωστά από τους τουρίστες που επισκέπτονται το νησί Χρειάζεται ένα οργανωμένο σύμπλεγμα ειδικών υποδομών, και μια στοχευμένα σωστή ενημέρωση και εκμάθηση αυτών, έτσι ώστε το νησί να εξελιχθεί και οι δραστηριότητες αυτές να αναπτυχθούν. Δεν γίνονται αρκετές προσπάθειες για την ένταξη του νησιού σε διεθνή προγράμματα ανάπτυξης. Δεν αξιοποιείται επαρκώς η μορφολογία του νησιού, οι ανεκμετάλλευτες περιοχές πιθανών αναρριχητικών πεδίων και δρόμων πεζοπορίας υπονομεύουν τις όποιες ιδιωτικές πρωτοβουλίες για ανάπτυξη παράλληλων δραστηριοτήτων για μια ολοκληρωμένη τουριστική εμπειρία όπως η κατάδυση , η αναρρίχηση και η πεζοπορία. Ο εναλλακτικός τουρισμός που υπάρχει μαγνητίζει κυρίως ξένους τουρίστες, και δεν ενσωματώνεται τόσο εύκολα στην Ελληνική κουλτούρα. Οι μήνες κατά τους οποίους παρατηρείται ότι η Κάλυμνος έχει αυξημένη κινητικότητα είναι οι καλοκαιρινοί μήνες και κυρίως Ιούλιο Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Τα φεστιβάλ που προσελκύουν τον περισσότερο κόσμο λαμβάνουν χώρα το συγκεκριμένο διάστημα –φεστιβάλ κατάλυσης τον Αύγουστο και φεστιβάλ αναρρίχησης τον Σεπτέμβριο. Υπάρχουν λίγα νησιά που προσφέρουν αντίστοιχες δραστηριότητες με αυτές που προσφέρει η Κάλυμνος, αλλά δεν υπάρχει ένας οργανισμός που να συντονίζει και να συνδέει τα νησιά αυτά για το ευρύτερο καλό τους. Όσο αφορά τον θρησκευτικό τουρισμό, η Πάτμος αποτελεί ένα σημαντικό προορισμό, ενώ για κατάδυση είναι γνωστή η Λέρος. Δεν διενεργούνται σεμινάρια εκμάθησης και προώθησης των τουριστικών ενασχολήσεων στις νέες γενιές, ούτε προωθείται η ενημέρωση των ντόπιων, με αποτέλεσμα την πενιχρή προβολή της τουριστικής εικόνας του νησιού τόσο προς το εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό.
38
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Επιχειρησιακά και στρατηγικά σχέδια
Από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου 2014-2020 45 για ότι αφορά τον δήμο Καλυμνίων και την ανάπτυξη του Τουρισμού, χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης το έργο για εγκατάσταση εφαρμογών εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας για την προβολή του πολιτιστικού και τουριστικού αποθέματος της Καλύμνου. Βασικός στόχος του έργου αυτού ήταν η αξιοποίηση των πολιτιστικών πόρων που προσφέρει το νησί, η βελτίωση του προσφερόμενου προϊόντος και η παροχή υπηρεσιών στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας. Συγκεκριμένα έγινε η εγκατάσταση ψηφιακών εφαρμογών με αντικείμενο την εικονική κατάδυση και την προβολή του πολιτιστικού πλούτου του νησιού ο οποίος αναφέρθηκε πιο αναλυτικά σε προηγούμενο κεφάλαιο, και ο οποίος δεν αξιοποιείται επαρκώς.
39
Χάρτης 5: Οικισμοί που ανήκουν στον δήμο Καλύμνου
Χάρτης 6: Οικισμός Χωριό - Πόθια και επέκταση προς Μυρτιέςχχχχ
Υπόβαθρο: snazzymaps.com - Ίδια επεξεργασία
Υπόβαθρο: snazzymaps.com - Ίδια επεξεργασία
40
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Χάρτης 7: Διαχωρισμός περιοχών ανάλογα με την ιδιότητα τους
Χάρτης 8: Περιοχές καλλιέργιας στον δήμο Καλύμνου
Υπόβαθρο: snazzymaps.com - Ίδια επεξεργασία
Υπόβαθρο: snazzymaps.com - Ίδια επεξεργασία
41
Πάνω_Γράφημα 3: Πολιτιστικά διαθέσιμα Χάρτης 9: Περιβαλοντικά διαθέσιμα στον δήμο Καλύμνου
Κάτω_Γράφημα 6: Προβλήματα που θεωρεί ο επισκέπτεις ότι υπάρχουν στο κομμάτι των πολιτιστικών διαθεσίμων στο νησί
Υπόβαθρο: snazzymaps.com - Ίδια επεξεργασία
Αποτελέσματα από το ερωτηματολόγιο
42
Χάρτης 10: Φυσικά διαθέσιμα - Διαδρομές πεζοπορίας Υπόβαθρο: snazzymaps.com - Ίδια επεξεργασία
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Χάρτης 11: Περιοχή Natura2000 γύρω από το νησί της Καλύμνου Πηγή: natura2000.eea.europa.eu
43 Πάνω_Γράφημα 5: Συχνότερος τρόπος μετακίνησης στο νησί Κάτω_Γράφημα 6: Προβλήματα στον τρόπο μετακίνησης στο νησί Χάρτης 12: Οδικές μεταφορές στον δήμο Καλύμνου Υπόβαθρο: snazzymaps.com - Ίδια επεξεργασία
Αποτελέσματα από το ερωτηματολόγιο
44
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Εικόνα 04 | Αναρριχητές σε μια από τις πολλές πίστες που διαθέτει το νησί - Κάλυμνος Πηγή: Μιχάλης Πάου - Φωτογράφος
05
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
46
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
Συμπεράσματα Στρατηγικές που θα βοηθήσουν στην ανάδειξη των μορφών εναλλακτικού τουρισμού Ο τουρισμός αποτελεί για την Ελλάδα έναν από τους βασικότερους πυλώνες της εθνικής οικονομίας και συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό τόσο στην τοπική όσο και στην περιφερειακή ανάπτυξη. Η οικονομική ευημερία πολλών περιοχών και συγκεκριμένα πολλών νησιών εξαρτάται από τον τουριστικό τομέα και για τον λόγο αυτό, θεωρούμε ότι η οργάνωσή του, ορθά και στρατηγικά, υπολογίζοντας όλους τους παράγοντες και αποφεύγοντας κάθε μορφή αποκλεισμού, είναι απαραίτητη για να επιτευχθεί η οικονομική ανάπτυξη των νησιών. Ο τουρισμός εξαρτάται από ένα ποικιλόμορφο πλέγμα ζητημάτων, τα οποία έχουν την δυνατότητα να στρέψουν το ενδιαφέρον ενός τουρίστα, ζητήματα όπως τα ιστορικά ή και πολιτιστικά αξιοθέατα, ο φυσικός πλούτος που έχει μια περιοχή, τα παραδοσιακά ήθη και έθιμα και οι παραδοσιακές αρχιτεκτονικές μορφές που στολίζουν τον τόπο, οι οικισμοί κλπ. Όλα αυτά, ερεθίζουν την περιέργεια του επισκέπτη, την ανάγκη για εξερεύνηση του άγνωστου και την γνώση για το διαφορετικό. Ο σύγχρονος τουρίστας, έχει την ανάγκη να ψάξει νέες εμπειρίες, να βιώσει τον τόπο που επισκέπτεται και να γνωρίσει από κοντά την ζωή των ντόπιων, αλλά και να συνδυάσει με αυτό, μοναδικές και πρωτόγνωρες στιγμές που απέχουν κατά πολύ, από τον μαζικό τουρισμό. Η ταυτότητα ενός τόπου, τα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν και η μοναδικότητά του όσο αφορά την παράδοση του, είναι τα στοιχεία αυτά που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην εμπειρία του τουρίστα / του επισκέπτη, και παράλληλα στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Παράλληλα, η τουριστική εμπειρία, σε συνδυασμό με όλα τα πολιτιστικά και φυσικά διαθέσιμα που χαρακτηρίζουν μια περιοχή, βοηθούν, πέρα από την οικονομική άνθιση, στην ανάδειξη του ιστορικού πλούτου και στην τοπική ανάπτυξη. Η Κάλυμνος, καταφέρνει και με την μοναδικότητα της τουριστικής της ταυτότητας διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους τουριστικούς προορισμούς της χώρας. Προσφέρει στον τουρίστα μια ποικιλία εναλλακτικών μορφών τουρισμού, με κυριότερη την αναρρίχηση για την οποία έχει γίνει γνωστή σε πολλά μέρη του κόσμου. Η περιοχή ωστόσο, έχει ανάγκη από ένα αποτελεσματικό στρατηγικό σχεδιασμό και ένα ειδικό πλαίσιο που σκοπό θα έχουν την ενίσχυση της τοπική ανάπτυξης, της πολιτιστικής κληρονομιάς και ταυτότητας, και παράλληλα την προστασία του φυσικού κάλλους και του πολιτιστικού πλούτου. Μια βασική προϋπόθεση για να επιτευχθούν οι πιο πάνω σκοποί, είναι σημαντικό, η οποιαδήποτε ενέργεια να γίνει και σε συνεργασία με άλλους δήμους, συλλόγους, τοπικούς φορείς, όπως επίσης και με την τοπική κοινωνία, η οποία θα έχει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης. Η συνεργασία με φορείς, συλλόγους και κοινωνικές ομάδες, εθελοντικές δράσεις και δράσεις από ΜΚΟ, δρουν στοχευμένα και σχολαστικά, με στόχο τη διαχείριση διαφόρων προβλημάτων (κοινωνικές ανισότητες, περιβαλλοντικά επιβλαβής δραστηριότητες, κρίσιμα αναπτυξιακά ζητήματα) και την ήπια και βιώσιμη ανάπτυξη του κάθε τόπου. Η συνεργασία αυτή, προσφέρει τη δυνατότητα σχεδίασης και υλοποίησης νέων υποδομών, την βελτίωση των παλαιότερων, την υλοποίηση δράσεων και την οργάνωση κοινών στόχων, για το κοινό καλό.
47 Το κομμάτι της διαδημοτικής συνεργασίας μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού, μέσω κρουαζιέρων και διαδρομών που θα συνδέουν την Κάλυμνο με κοντινά νησιά, όπως για παράδειγμα Κως – Λέρος – Ρόδος – Πάτμος – Τήλος – Νίσυρος – Σύμη – Χάλκη, ή νησιά που μπορούν να προσφέρουν παρόμοιες εμπειρίες στους επισκέπτες, όπως κατάδυση, θρησκευτικό τουρισμό ή πεζοπορία. Ένα μεγάλο στοιχείο που καθορίζει τον τουρισμό του νησιού είναι ο αθλητικός τουρισμός και πιο συγκεκριμένα η αναρρίχηση, η οποία όπως είδαμε και στα προηγούμενα κεφάλαια, προσφέρει μεγάλα έσοδα στο νησί, και διευρύνει το χρονικό διάστημα του τουρισμού από τον Μάρτιο μέχρι και τον Οκτώβριο. Ωστόσο στο νησί υπάρχουν πολλές ανεκμετάλλευτες περιοχές οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν κομμάτι του αναρριχητικού τουρισμού, και παράλληλα να μειωθεί ο κίνδυνος μαζικής συγκρότησης των τουριστών σε συγκεκριμένα σημεία, προκαλώντας έτσι ανισορροπία ανάμεσα στις περιοχές και κοινωνικές ανισότητες ανάμεσα στους κατοίκους των περιοχών αυτών. Ακόμα, ο αναρριχητικός τουρισμός, μπορεί να ανθίσει με την συνεργασία φορέων από άλλες χώρες, και την διεξαγωγή περισσότερων εκδηλώσεων, πέρα από το αναρριχητικό φεστιβάλ που γίνεται κάθε χρόνο στο νησί. Μια τέτοια συνεργασία θα μπορούσε να προσφέρει απευθείας πτήσεις από άλλες πόλεις, εγχώρια ή και πόλεις του εξωτερικού, μέσω του αερολιμένα του νησιού. Παράλληλα με την αναρρίχηση αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό και η κατάδυση, λόγω του ιδιαίτερου ύφαλου που υπάρχει γύρω από τον δήμο Καλύμνου. Φεστιβάλ, εκδηλώσεις και βελτίωση των υποδομών, είναι και σε αυτή την περίπτωση απαραίτητα, κατά τους μήνες που προσφέρονται για τέτοιες δραστηριότητες, ενώ παράλληλα είναι θεμιτή η βελτίωση των υποδομών του μουσείου θαλάσσιας ζωής, και η ένταξη νέων τεχνολογιών ώστε να γίνει προσιτή εμπειρία σε όλες τις ηλικίες και από όλους τους ανθρώπους που επιθυμούν να το επισκεφθούν. Ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα που χρειάζεται για την ενδυνάμωση του τουριστικού τομέα του νησιού είναι η βελτίωση των μουσειακών εγκαταστάσεων, η καλύτερη προώθησή τους στους επισκέπτες, και η οργανωμένη ξενάγηση σε αυτά από ειδήμονες του χώρου. Ο πολιτιστικός τουρισμός είναι σημαντικός για το νησί, γιατί διαθέτει ένα μεγάλο πλούτο από μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους και εκκλησίες. Χρειάζονται λοιπόν οργανωμένες εκδρομές και διαδρομές, και σωστή πληροφόρηση των επισκεπτών για αυτές από ταξιδιωτικά γραφεία, συλλόγους και πολιτιστικές ομάδες. Διαδρομές οι οποίες μπορούν να συνδυάζουν πεζοπορία, θρησκευτικό τουρισμό, και πολιτιστικό τουρισμό. Οι τοπικοί φορείς, χρειάζεται να ελέγχουν, να προστατεύουν και να περιποιούνται σε τακτά διαστήματα τα πολιτιστικά τους διαθέσιμα, έτσι ώστε αυτά να γίνουν πόλοι έλξης για τους επισκέπτες. Το νησί της Καλύμνου, διαθέτει πολλές δυνατότητες για περεταίρω ανάπτυξη του τουριστικού τομέα και του πολιτιστικού και φυσικού της στοιχείου στους επισκέπτες, ωστόσο πολλά από αυτά έχουν παραμείνει αναξιοποίητα, και απροστάτευτα από τις καιρικές συνθήκες. Με σωστές κατευθύνσεις ο πολιτιστικός κι φυσικός πλούτος του νησιού μπορεί να αποτελέσει βασική παράμετρο για την χωρική ανάπτυξη του νησιού, και για την εξέλιξη ήπιων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, πάντοτε με γνώμονα την βιωσιμότητα και την αειφόρα ανάπτυξη του τόπου.
06
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
49 Βιβλιογραφία • «Ατζέντα για έναν αειφόρο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τουρισμό», Επιτροπή των Ευρωπαϊκών κοινοτήτων, Βρυξέλλες, 2007 • Βενετσανοπούλου Γ.Μ. «Η Κρατική συμβολή στον τουρισμό. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Ιστορική Εξέλιξη – Θεσμικό Πλαίσιο.» Interbooks: Αθήνα, 2006 • Γεωργίου Α., «Η Επίδραση στον Τουρισμό μιας Κινηματογραφικής Ταινίας», διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Πολιτισμού και Τουρισμού, 2018 • Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π., Γκρίμπα Ε., «Ειδικές και Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού», Κριτική, 2011. • Τσάρτας, Π., «Τουριστική ανάπτυξη: Πολυεπιστημονικές προσεγγίσεις», Εξάντας, Αθήνα, 2000 • Τσάρτας, Π., «Τουριστική ανάπτυξη: Περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις» Σύγχρονη Αθήνα, 1993 • Τρικοίλη Α., «Η Συμβολή του Εναλλακτικού Τουρισμού στην Ανάπτυξη Νησιωτικών Περιοχών. Η περίπτωση του Αναρριχητικού Τουρισμού στην Κάλυμνο» 2017 • ΥΠΕΧΩΔΕ «ΕΙΔΙΚΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ» Σ.Κ.Υ.Α., Αθήνα, Σεπτέμβριος 2008 • Albert Chege Kariuki, «HTM 512 Internatonal Tourism» Kenyatta University • Greek Travel Pages, «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ», Μανόλης Μακρής, απόσπασμα από τουριστικό φυλλάδιο της Τοπικής Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων Δωδεκανήσου. • Ir. Adhi Trirachmadi Mumin, «Definition of Tourism», Trisakti School of Tourism • lifo.gr «Η Σαντορίνη δεν αντέχει άλλους τουρίστες»
Διαδυκτιακές πηγές • • • • • • • • •
http://www.mintour.gov.gr/ForeignAffairs/InternationalOrganisations https://www.tugberkugurlu.com/archive/definintion-of-tourism-unwto-definition-of-tourism-what-is-tourism http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/48365/17445.pdf?sequence=1 el.wikipedia.org/wiki/Toυρισμός http://mintour.gov.gr http://www.gnto.gov.gr http://www.grhotels.gr/GR/Pages/default.aspx http://sete.gr http://www.insete.gr/el-gr/
50
Εναλλακτικός Τουρισμός - Η περίπτωση της Καλύμνου
• http://el.wikipedia.org/wiki/Ακαθάριστο_Εγχώριο_Προϊόν • https://sete.gr/el/stratigiki-gia-ton-tourismo/vasika-megethi-tou-ellinikoy-tourismoy/?year=2019https://sete.gr/el/stratigiki-gia-ton-tourismo/vasika-megethi-tou-ellinikoy-tourismoy/?year=2019 • https://www.espa.gr • http://www.gnto.gov.gr • https://www.e-nomothesia.gr/kat-tourismos/nomos-4582-2018-phek-208a-11-12-2018.html?q=ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ • http://www.roikos.gr • http://courses.arch.ntua.gr/fsr/128785/APOFASI-PPXSAA-NA-2.pdf • https://pnai.remaco.gr/wp-content/uploads/2021/01/2.4.2-RIS-%CE%9D.-%CE%91%CE%B9%CE%B3%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%85-2014-2020.pdf • https://ypen.gov.gr/wp-content/uploads/2021/01/PPXSAA_SOUTH-AEGEAN_B1_PROTASH_2020v2F_b.pdf • https://pepna.gr/sites/default/files/Programme_2014GR16M2OP013_5_0_el_2.pdf • https://www.filoxeno.com/articles/intercept?categoryid=47872&articleid=47928&lat=36.989391&lon=26.93187&place=&polygonType=municipality&seotitle=%CE%BF&lang=el • https://natura2000.eea.europa.eu/Natura2000/SDF.aspx?site=GR4210019 • https://www.kalymnos.gov.gr/documents/diavoulefseis/olokliromeni_parembasi_leader_sxedio_24-8-2017.pdf • https://www.statistics.gr/documents/20181/2fb5a3de-949d-4d3a-bc54-f7feab07446c • https://kalymnos.gov.gr
Φωτογραφικό υλικό
Όλες οι φωτογραφίες ανήκουν στον Καλύμνιο φωτογράφο Μιχάλη Πάου.
https://www.facebook.com/MichalesPaouPhotography