Βιώσιμη και προσαρμοστική επανάχρηση | Εφαρμογές της κυκλικής οικονομίας σε παλιά κελύφη

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΩΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

2

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνίο | Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Διάλεξη 9ου Εξαμήνου Τομέας ΙV Συνθέσεων τεχνολογικής αιχμής Περιοχή Οικοδομική

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΩΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

Σπουδάστρια_ Ηλιάνα Τοτού Επιβλέπουσα_ Ελένη Αλεξάνδρου Ακαδημαϊκό Έτος_ 2020-2021

Θα ήθελα να ευχαριστήσω, αρχικά την κυρία Ελένη Αλεξάνδρου για την πολύτιμη βοήθεια που προσέφερε ώστε να πραγματοποιηθεί αυτή η εργασία. επίσης την οικογένειά μου και τους φίλους μου για την υπομονή και την στήριξη τους.

4

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ | ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή Ποιό είναι το αντικείμενο της εργασίας και που στοχεύει;

7

Μέρος 1 Προσδιορισμός του πλαισίου προβληματισμού

11

Προσεγγίσεις ενός βιώσιμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού κτιρίων

15

Κυκλική οικονομία και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός

19

Ορισμός της κυκλικής οικονομίας.

21

Cradle to Cradle | Εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στον οικοδομικό τομέα

22

Μέρος 2 Επανάχρηση | Μια διαφορετική προσέγγιση βιώσιμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού

29

Επανάχρηση στον οικοδομικό τομέα

30

Σύντομη ιστορική αναδρομή της επανάχρησης

31

Ορισμός και σημασία της προσαρμοστικής επανάχρησης σε μια πόλη Τα βήματα μιας προσαρμοστικής επανάχρησης

33 37

Μέρος 3 Βιώσιμη και προσαρμοστική επανάχρηση

43

BK City, Delft

46

Crystalleries planell civic Center

51

355 11th Street

57

Μέρος 4 Συμπεράσματα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

63

Μέρος 5 Βιβλιογραφία

66

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

5

Εικόνα 02 Gallery of House of Vans London

6

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ | ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΕΥΝΑΣ

Εισαγωγή Ποιό είναι το αντικείμενο της εργασίας και που στοχεύει; Η εργασία, διερευνά πως οι αρχές του βιώσιμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, οι οποίες εφαρμόζονται στο πλαίσιο μιας κυκλικής οικονομίας, μπορούν να εφαρμοστούν συνδυαστικά σε έργα προσαρμοστικής επανάχρησης. Αναπτύσσεται σε δύο άξονες: αρχικά αναλύονται οι αρχές της κυκλικής διαδικασίας στον βιώσιμο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και κατόπιν, οι αρχές της προσαρμοστικής επανάχρησης, προκειμένου να καταλήξει στην επιτυχημένη σύγκλιση των δύο. Στο σημείο τομής τους είναι όταν η προσαρμοστική επανάχρηση συναντά την κυκλική οικονομία, τότε κτήρια που αποτέλεσαν κομμάτι της δομικής ιστορίας του κάθε τόπου, συνεχίζουν να αναβαθμίζονται και να προσαρμόζονται στις τρέχουσες ανάγκες του περιβάλλοντος, εφαρμόζοντας έτσι μια πολλαπλή προσαρμοστικότητα.

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

7

Εικόνα 03 Παλιά αεροφωτογραφία από το παραλιακό μέτωπο της Λεμεσού (αρχές 20ου αιώνα)

Εικόνα 04 Φωτογραφία από το παραλιακό μέτωπο της Λεμεσού σήμερα (2021)

8

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ | ΠΡΩΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

Αφορμή για την παρούσα εργασία, αποτέλεσε η ραγδαία και μονόπλευρη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια σε πολλές ανεπτυγμένες κυρίως χώρες και πόλεις, μια από τις οποίες είναι και η πόλη στην οποία έχω μεγαλώσει, η Λεμεσός. Μια ανάπτυξη που θυμίζει καιρούς βιομηχανικής επανάστασης, μια αυθαίρετη και αλόγιστη συνεχής αύξηση του κτηριακού δυναμικού, από τη μια και από την άλλη, μια επίσης αυθαίρετη και αλόγιστη καταστροφή του σημαντικού ιστορικού κτηριακού αποθέματος που χαρακτήριζε την πόλη, και αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της. Οι πόλεις αυτές βέβαια ακολουθούν πιστά τα βήματα των μεγάλων και αναπτυγμένων πόλεων του κόσμου, όπου το πρότυπο ανάπτυξης που είχαν διαμορφώσει και εφαρμόσει, βασίζεται στην εκθετική αύξηση ζήτησης λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης του πληθυσμού. Η κατανάλωση και η χρήση φυσικών πόρων ακολουθεί μια γραμμική πορεία. Οι βιομηχανίες παράγουν με γρήγορους ρυθμούς για να καλύψουν όλες τις ανάγκες των καταναλωτών, οι οποίοι στην πορεία χρησιμοποιούν ελάχιστα τα προϊόντα, και τα πετάνε χωρίς όμως να έχουν ολοκληρώσει τον χρηστικό κύκλο ζωής τους. Η πορεία αυτή αναφέρεται σε μια αρκετά μεγάλη μερίδα καταναλωτών, και αυτό προκαλεί αρκετά προβλήματα, κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά. Οι πόροι που χρειάζονται για την παραγωγή των προϊόντων, δεν είναι αστείρευτες πηγές, και η συνεχής εξόρυξή τους, οδήγησε στην ραγδαία μείωση έως και εξάλειψη τους. Ο παραπάνω τρόπος ανάπτυξης, αποκαλύπτει ότι ένα μεγάλο μέρος του καταναλωτικού πληθυσμού λειτουργεί με εγωιστικό τρόπο, με αποτέλεσμα οι βιομηχανίες να έχουν ως επίκεντρο την κάλυψη των άμεσων αλλά και έμμεσων ανθρωπίνων αναγκών, που διαρκώς αυξάνονται. Θέματα όπως το περιβάλλον, η κοινωνία κλπ., δεν έχουν υψηλή θέση στις απαιτήσεις, και αυτό προκάλεσε αρκετές αρνητικές επιπτώσεις όπως, η αύξηση των εκπομπών άνθρακα, οι συνεχώς αυξανόμενες ποσότητες αποβλήτων στις χωματερές, τα μη βιώσιμα επίπεδα χρήσης νερού και τη μόλυνση του οικοσυστήματος, σε παγκόσμια κλίμακα. Όλες οι παραπάνω επιπτώσεις, υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπων.

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ | ΠΡΩΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

Επιπρόσθετα, και κυρίως όσον αφορά τον οικοδομικό και κτηριακό τομέα, η συνεχής και εκθετική αύξηση του πληθυσμού σε μια περιοχή, προκαλεί συνήθως την αύξηση των δομικών κατασκευών και των οικοδομικών απορριμμάτων, τα οποία καταλαμβάνουν το 32,9% του συνολικού μεγέθους απορριμμάτων που βρίσκονται σε χωματερές, με αποτέλεσμα, ο οικοδομικός τομέας να είναι ένας από τους μεγαλύτερους καταναλωτές φυσικών πόρων και παραγωγής απορριμμάτων1 στο σύνολο του κύκλου του. Επίσης, σήμερα ο πληθυσμός της γης απαριθμεί 7 δισεκατομμύρια άτομα και υπολογίζεται ότι σε 20 χρόνια, δηλαδή το 2040, ο πληθυσμός θα αυξηθεί κατά 45%2. Αυτό, σημαίνει ότι μέχρι το 2040, θα χρειαστεί ένας μεγαλύτερος αριθμός κτηρίων έτσι ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του πληθυσμού αυτού. Η αύξηση του πληθυσμού, θα φέρει στην επιφάνεια ανάγκες για περισσότερα κτήρια κατοικίας, περισσότερα ιδιωτικά και δημόσια κτήρια αλλά και περισσότερες επεμβάσεις για την δημιουργία δημόσιων χώρων. Ωστόσο η γη είναι ήδη καταπονημένη από τους γρήγορους ρυθμούς εξόρυξης φυσικών πόρων, που βιώνει τόσα χρόνια, και το περιβάλλον έχει ήδη φτάσει σε επικίνδυνα επίπεδα μόλυνσης με της εκπομπές αερίων που παράγει ο ανθρώπινος πληθυσμός. Λύσεις και βιώσιμες πρακτικές που μπορούν να εξελιχθούν περαιτέρω και με την προϋπόθεση ότι κάποιες αρνητικές πρακτικές θα εξαλειφθούν, είναι ικανές να συμβάλλουν σε ποιοτικές συνθήκες διαβίωσης. Στον οικοδομικό τομέα, έχει αρχίσει εδώ και μερικά χρόνια να παρατηρείται ενδιαφέρον για την βιωσιμότητα, και αρκετές βιομηχανίες που εντάσσονται στον τομέα αυτό, έχουν εφαρμόσει πρακτικές που στοχεύουν προς μια πράσινη, και βιώσιμη ανάπτυξη. Παρατηρείται επίσης μια συνεχής αναζήτηση για εναλλακτικά μέσα απόκτησης και διαχείρισης των υλών, μια θεμελιώδης βελτίωση των διαδικασιών, των υλικών και των συστημάτων που επιλέγουμε και μια στροφή προς την επανάχρηση και την ανακύκλωση. Στο πλαίσιο της αλλαγής ανήκει και η προσαρμοστική επανάχρηση, δηλαδή η επανάχρηση κτηρίων που δεν θεωρούνται χρηστικά για τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας, και απαιτείται η αλλαγή της χρήσης τους ώστε να συνάδει με αυτές. Η προσαρμοστική επανάχρηση αποτελεί το βασικότερο θέμα ανάλυσης στην εργασία, και εντάσσεται στα πλαίσια της βιωσιμότητας και του κυκλικού σχεδιασμού στα οποία θα επεκταθώ στα επόμενα κεφάλαια.

1 2

10

Αναστασοπούλου, Βασιλείου, Καραλής. ‘’Ανακύκλωση οικοδομικών απορριμμάτων’’. Τ.Ε.Ε. / Τ.Δ.Ε., Πάτρα 2012. Σελίδα 12 Ευρωπαϊκό σύστημα στατιστικών | Eurostat https://ec.europa.eu/eurostat ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Μέρος 1

Προσδιορισμός του πλαισίου προβληματισμού

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

11

ΜΕΡΟΣ 1 | ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ

‘’[Βιώσιμη ανάπτυξη] είναι η ανάπτυξη που έχει ως σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών της παρούσας γενιάς χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες’’3 Gro Harlem Brundtland πρόεδρος της Παγκόσμιας Επιτροπής για το περιβάλλον και την Ανάπτυξη Η βιώσιμη ανάπτυξη προέκυψε ως απάντηση στην κατάσταση που επικρατούσε τα προηγούμενα χρόνια και που πολύ συνοπτικά ανέφερα στην πιο πάνω παράγραφο. Η κατάσταση στην οποία απευθύνομαι δεν είναι άλλη από την γραμμική πορεία παραγωγής που εφαρμόζεται στην βιομηχανία, την κοινωνία και τον τρόπο κατανάλωσης4 από ένα μεγάλο ποσοστό κατοίκων των ανεπτυγμένων χωρών εδώ και αρκετές δεκαετίες. Η γραμμική πορεία κατανάλωσης χαρακτηρίζεται από την φάση της εξόρυξης των πόρων, που χρειάζονται για την κατασκευή ενός προϊόντος και ολοκληρώνεται όταν το προϊόν καταλήξει σε κάποιο χώρο ταφής. Η συγκεκριμένη πορεία κατανάλωσης εφαρμοζόταν ευρύτατα μέχρι πρόσφατα, και ο τρόπος αποσυμφόρησης των τεράστιων όγκων απορριμμάτων που μαζεύονταν ήταν σε μερικές – αλλά σημαντικές – περιπτώσεις η καύση ή η ταφή τους. Η λάθος διαχείριση των απορριμμάτων τόσα χρόνια έχει επιπτώσεις που συμβάλουν στην καταστροφή του περιβάλλοντος, της θαλάσσιας ζωής, και ακολούθως στις συνθήκες διαβίωσης του ίδιου του ανθρώπου που τα δημιουργεί. Φαινόμενα όπως το great pacific garbage path (Εικόνα 05), όπου ψάρια κολυμπούν ανάμεσα σε σκουπίδια, πυρκαγιές που προκαλούνται από κακή ή ελλιπή διαχείριση των δασών αλλά και του χώρου κατά τη διάρκεια της καύσης απορριμμάτων, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η ρύπανση, είναι μερικά μόνο από τα αποτελέσματα αυτής της πορείας. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση με όλες τις πολυστρωματικές και πολυπαραγοντικές συνέπειές της εξελισσόταν χωρίς αντίστοιχες πρακτικές αντιμετώπισής της για αρκετά χρόνια μέχρι περίπου 35 χρόνια πριν που αμφισβητήθηκε ουσιαστικά η βιωσιμότητα του πλανήτη. Μέχρι τότε δεν υπήρξε κάποια συγκεκριμένη τακτική για την προστασία του περιβάλλοντος, και η κατανάλωση δεν αποτελούσε πρόβλημα, κυρίως λόγω των τεχνικών που εφαρμόζονταν για την κατασκευή προϊόντων. Το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για όλα τα παραπάνω έχει η απότομη ανάπτυξη των βιομηχανιών τον 18ο αιώνα, δηλαδή η βιομηχανική επανάσταση.

3 4

12

Gro Harlem Brundtland ‘’Το κοινό μας Μέλλον’’ / Brundtland report’’ Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών 1987 Χρονάκη Ελένη Ανδρεαδάκη ‘’Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Κλιματική αλλαγή, Περιβάλλον, Βιωσιμότητα’’. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2017 ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 05 Τα αποτελέσματα της υπερκατανάλωσης - Garbage path στον Ειρινικό Ωκεανό

Εικόνα 06 Οικοδομικά απορρίμματα

Εικόνα 07 Πίνακας με τα ποσοστά απορριμμάτων που παράγονται από κάθε τομέα

ΜΕΡΟΣ 1 | ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ

Εικόνα 08 Παραγωγή ρύπων και καυσαερίων από τη βιομηχανία

Εικόνα 09 Το κτήριο στη φωτογραφία αποτελεί ένδειξη του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού που εκπροσωπούσε το μοντέρνο κίνημα (κτήρια χυτά, στοιβαρά, απρόσωπα)

Εικόνα 10 Αεροφωτογραφία από την Αθήνα. Οι πολυκατοικίες έχουν αντικαταστήσει τον χαρακτήρα που είχε η πόλη. Το καυσαέριο υπάρχει μόνιμα πάνω από την πόλη.

Η εκβιομηχάνιση των μέσων παραγωγής, η αύξηση παραγωγής και παράλληλα η μείωση του απαραίτητου χρόνου, έφερε σίγουρα ανάπτυξη, πλούτο και κέρδη στις βιομηχανίες, αλλά προκάλεσε και πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα, που οφείλονται στην έλλειψη διορατικότητας και περιβαλλοντικής συνείδησης. Την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, χρησιμοποιήθηκαν χημικές ουσίες που διευκόλυναν μεν την παραγωγή –χρονικά και ποσοτικά-, παρήγαγαν –και συνεχίζουν να παράγουν- δε μολύνσεις στον αέρα, το νερό και το έδαφος. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η βιομηχανική επανάσταση δεν έγινε βάση κάποιου σχεδίου, αλλά αναπτύχθηκε σταδιακά ως ένα αποτέλεσμα λύσεων που βρήκαν οι μηχανικοί τον καιρό της ταχείας παραγωγής. Ποτέ δεν ήταν σκοπός η καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά ούτε και η προστασία του. Οι νέες εφευρέσεις, στόχευαν σε μια βιομηχανία η οποία θα ήταν πρακτική, λειτουργική, κερδοφόρα και αποτελεσματική για τις ανάγκες τις εποχής, και την ποσότητα του πληθυσμού. Η δυτική οπτική για την φύση εκείνη την εποχή, ήταν επικίνδυνη, μονομερής και αρκετά εγωιστική εκ μέρους των ανθρώπων, και ίσως αυτός είναι και ο λόγος που δεν είχε γίνει κάποια προσπάθεια για την προστασία της. Έβλεπαν την φύση ως έπαθλο και θεωρείτο αναγκαίο να την εξευγενίσουν και να την υποτάξουν5. Σήμερα όλα τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος και οι ζωντανοί οργανισμοί είναι ευάλωτα, σε μεγάλο βαθμό λόγω της βαριάς βιομηχανίας που διασυνδέεται με μία πολύπλοκη διαδικασία με το περιβάλλον. Τα περισσότερα προϊόντα φτιάχνονται χρησιμοποιώντας ακριβά και πολύτιμα υλικά, και η διαδικασία αυτή χαρακτηρίζεται από αρκετή προσπάθεια και κόπο από τις εταιρείες παραγωγής, και είναι πολυέξοδη. Το δυσάρεστο αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής είναι ότι τα περισσότερα από αυτά τα προϊόντα καταλήγουν σε χωματερές, σε μικρό χρονικό διάστημα και χωρίς να έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους. Η αξία τους χάνεται, και τα πολύτιμα υλικά που εξάγονται, διαμορφώνονται και πωλούνται, καταλήγουν σε χώρους ταφής, χωρίς όμως να έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι το 90% των προϊόντων που εξάγονται στις Η.Π.Α. ως πιο ανθεκτικά αγαθά, καταλήγουν σχεδόν άμεσα στα σκουπίδια6. Πολλά προϊόντα, λόγω του υπερκαταναλωτισμού που χαρακτηρίζει την κοινωνία μας, είναι φτιαγμένα για να αντέξουν μόνο μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, ωθώντας τους καταναλωτές να απαλλαγούν με το παλιό προϊόν και να προμηθευτούν την νέα εκδοχή του.

5 6

C2C-Centre, ‘’Cradle to Cradle Building Charter’’, William McDonough, Michael Braungart, 2009 http://www.c2c-centre.com/library-item/cradle-cradle®-building-charter Green Peace ‘’Πετώντας Το Μέλλον Στα Σκουπίδια’’ ΗΠΑ 2019 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

13

ΜΕΡΟΣ 1 | ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΕΞΟΡΥΞΗ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ

Υπήρξαν πολλά κινήματα που προσπάθησαν να αντιταχθούν στο μοντέλο παραγωγής–απόρριψης, τα οποία όμως παρά την φαινομενικά αντίθετη πρόθεσή τους, κατέληξαν να εκδηλώνουν τα ελαττώματα της. Ένα παράδειγμα αυτής της προσπάθειας, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και η εποχή του μοντερνισμού, κατά την οποία, οι τέχνες άνθισαν και εξελίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Στα πλαίσια της εξέλιξης, κατασκευάστηκαν πολλά κτήρια, εργατικών κατοικιών, εργοστασίων, νοσοκομείων και άλλα δημόσια κτήρια, τα οποία την εποχή αυτή θεωρούνταν σημάδια εξέλιξης. Ωστόσο, στόχος του μεγαλύτερου μέρους των σχεδιαστών και κατασκευαστών της εποχής αυτής ήταν μονάχα η μονόπλευρη και γρήγορη εξέλιξη. Γινόταν αρκετά μεγάλη χρήση του σκυροδέματος, του μετάλλου και του γυαλιού, υλικά τα οποία την ίδια εποχή ήταν σε αφθονία λόγω της ταυτόχρονης εξέλιξης των βιομηχανιών που τα παρήγαγαν. Σήμερα ωστόσο εάν κάνουμε μια ανασκόπηση στα αποτελέσματα που άφησε το μοντέρνο κίνημα, παρατηρούμε ότι τα περισσότερα κτήρια χαρακτηρίζονται ως απρόσωπα, ογκώδη και πολλές φορές συντηρητικά. Αφήνουν στον χρήστη μια λιγότερο στοχαστική εντύπωση και αποκόπτονται από την περιοχή στην οποία κτίζονται. Τα κτήρια αυτά, δεν προσαρμόζονται στις ιδιομορφίες της κάθε περιοχής και της κάθε παράδοσης, με αποτέλεσμα να υπάρχουν κτήρια που λειτουργούν και φαίνονται τα ίδια σε διαφορετικές περιοχές, χώρες και κλίματα. Πέρα από το μη προσαρμοστικό κομμάτι που τα χαρακτηρίζει, παρατηρούμε και μια υπερβολική χρήση του σκυροδέματος, το οποίο είναι ένα υλικό ενεργοβόρο που κατά την κατασκευή του παράγει πολλά τοξικά απόβλητα, όπως επίσης μέχρι πρόσφατα, δεν υπήρξε καμία πρόβλεψη για την επανάχρηση του μετά την κατεδάφιση ενός κτηρίου. Ως αποτέλεσμα, πολλά κτήρια που κτίστηκαν κατά την περίοδο αυτή και αργότερα κατεδαφίστηκαν, δημιούργησαν ένα μεγάλο όγκο οικοδομικών απορριμμάτων. Ωστόσο, την ίδια εποχή και όπως θα δούμε πιο αναλυτικά σε επόμενο κεφάλαιο, έχουμε και κάποιες καινοτόμες έρευνες, σκέψεις και εφαρμογές από αρχιτέκτονες που στόχευαν στην ένταξη των κτηρίων τους στο περιβάλλον.

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΣΕ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΚΤΗΡΙΩΝ

ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΤΗΡΙΟ

ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΕ ΧΩΜΑΤΕΡΕΣ

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

Διάγραμμα γραμμικής πορείας υλικών στον οικοδομικό τομέα. Η προσέγγιση Gradle to grave έδωσε την ευκαιρια της επιλογής - και προώθησε την ανακύκλωση των απορριμμάτων

14

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 1 | ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ

Μια πρωτοπόρα για την εποχή της μέθοδος αποσυμφόρησης των μεγάλων όγκων απορριμμάτων ήταν το Cradle to grave, στο οποίο ο κατασκευαστής του προϊόντος είναι υπεύθυνος για το περιβαλλοντικό αντίκτυπο που θα έχει το προϊόν του από την αρχή του κύκλου ζωής του μέχρι το τέλος του. Τα παραγόμενα προϊόντα, αφού εκτελέσουν τον κύκλο τους και μετατραπούν σε απόβλητα, περνούν από μια διαδικασία διαλογής, όπου όσα δεν μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν, μεταφέρονται σε χώρους ταφής ή καίγονται, παράγοντας ενέργεια. Η σημαντική καινοτομία εδώ, είναι ο έλεγχος της ποσότητας αποβλήτων που μπορεί και πρέπει να δέχεται ο κάθε Χ.Υ.ΤΑ., για να είναι αποτελεσματικός και υγιεινός7. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε να έχουν δημιουργηθεί πολλά οικολογικά αποδοτικά, ‘’πράσινα’’, περιβαλλοντικά κινήματα τα οποία προσφέρουν πολλές λύσεις, με σκοπό την μείωση των επιπτώσεων που προαναφέρθηκαν. Λύσεις, όπως η μείωση της per - capita κατανάλωσης, η ελαχιστοποίηση της χρήσης μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η αποφυγή παράχρησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η επανάχρηση υλικών και η ανακύκλωσή τους. Ωστόσο όλα αυτά αποτελούν μικρά βήματα προς έναν μεγαλύτερο στόχο που πλέον προσπαθούν να επιτύχουν όλες οι πράσινες βιομηχανίες και δεν είναι άλλος από την παραγωγή με μηδενική εκπομπή. Συγκεκριμένα ο οικοδομικός τομέας, ουσιαστικά οι βιομηχανίες που τον διέπουν, έχουν αρχίσει να στρέφονται όλο και περισσότερο προς την βιώσιμη ανάπτυξη.

7 Hazardous Waste, Regulatory, ‘’ Cradle to Grave: The Most Important Concept for Generators’’, EPA, 2016 https://www.hazardouswasteexperts.com/cradle-to-grave-the-most-important-concept-for-generators/ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

15

Προσεγγίσεις ενός βιώσιμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού κτιρίων

Ο στόχος της παραγωγής με μηδενική εκπομπή, δεν είναι κάτι που εμφανίστηκε τώρα, αλλά είναι αποτέλεσμα μιας συνεχούς εξέλιξης που στρέφεται στην βιώσιμη παραγωγή. Στον τομέα της αρχιτεκτονικής, στον οποίο άλλωστε αναφέρεται και η παρούσα εργασία, άρχισε να δημιουργείται δειλά στις αρχές του 20ου αιώνα και καθορίστηκε στο δεύτερο μισό του. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι αρχές του βιώσιμου και βιοκλιματικού σχεδιασμού εφαρμόζονταν σε μεγάλο βαθμό στις προβιομηχανικές κοινωνίες όπου η αλληλεξάρτηση με την φύση είναι δεδομένη, και οι κατασκευές αποτελούνταν κυρίως από υλικά που ευδοκιμούσαν και παράγονταν στην κάθε περιοχή. Δεδομένου αυτού, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι πολλές προσεγγίσεις εμπνεύστηκαν ή επηρεάστηκαν σε κάποιο βαθμό από τους παραδοσιακούς τρόπους κατασκευής. Η πρώτη προσέγγιση που φαίνεται να έγινε σχετικά με τον βιώσιμο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό είναι η συσχέτιση των κτιρίων με το περιβάλλον τους, με πρωτοστάτη τον Frank Lloyd Wright και το κείμενό του, το οποίο δημοσιεύθηκε στο Architectural Record, τον Αύγουστο του 1914, για την ‘’οργανική αρχιτεκτονική’’, μια φιλοσοφική προσέγγιση του τρόπου σχεδίασης, που βασίζεται στην μοναδικότητα και την ακεραιότητα που έχει το κάθε κτήριο, βάση του σκοπού που σχεδιάζεται κάθε φορά, του χώρου που θα το υποδεχτεί και των χρηστών που θα ζήσουν σε αυτό8. Στο ίδιο πλαίσιο, το 1906, ο Le Corbusier, o Marcel Lajos Breuer, και άλλοι, μελέτησαν τον σκιασμό ενός κτηρίου, και την εκμετάλλευση του ήλιου τις κατάλληλες ώρες χρησιμοποιώντας σκίαστρα στις όψεις, ενώ την ίδια εποχή ένας σημαντικός αριθμός αρχιτεκτόνων άρχισε να εφαρμόζει στα σχέδιά του, αρχές υγιεινής9. Υπήρχαν και άλλα καινοτόμα σχέδια και προσχέδια την ίδια εποχή όπως το βιολογικό μοντέλο του Meyer το 1926 κλπ, που όμως δεν κατάφεραν να αναπτύξουν και να εντάξουν τον βιοκλιματικό σχεδιασμό, την υγιεινή, την ασφάλεια και την ανάγκη για εμπειρική και πειραματική σχεδίαση.

Εικόνα 11 Οργανική Αρχιτεκτονική του Frank LLoyd Whright - Waterfall house

Εικόνα 12 Βιοκλιματική αρχιτεκτονική όπως την αντιλήφθηκε ο Le Corbusier Unité d’ Habitation, Marseilles.

8 Frank Lloyd Wright Quarterly, “Organic Architecture and the Sustaining Ecosystem”, Stuart Graff, 2018 https://franklloydwright.org/organic-architecture-and-the-sustaining-ecosystem/ 9 Solar House History, ‘’Le Corbusier and the Sun’’, Anthony Denzer, 2013 http://solarhousehistory.com/blog/2013/10/28/le-corbusier-and-the-sun

16

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 1 | ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Εικόνα 13 Le Corbusier Μελέτες για σκίαση και φυσικό φωτισμό στα κτήρια

Το σημαντικότερο βήμα βέβαια, το εφάρμοσαν οι αδελφοί Olgyay το 1949, οι οποίοι κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα εργαστήριο που συνδύαζε την έρευνα με την άμεση πρακτική της, και μέσω αυτού η αρχιτεκτονική ήρθε πιο κοντά στον επιστημονικό κόσμο και τον κόσμο της έρευνας βάση της εμπειρίας.10 Το 1962 γράφτηκε και το πρώτο βιβλίο που είχε ως θέμα την επίδραση που έχουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες στο περιβάλλον, επίδραση η οποία τις περισσότερες φορές έχει αρνητικές επιπτώσεις. Το βιβλίο αυτό έχει τον τίτλο ‘’Silent Spring’’ και είναι τόσο επίκαιρο σήμερα όσο ήταν και την εποχή που γράφτηκε11. Το πραγματικό έναυσμα όμως για την μετέπειτα στροφή σε πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον, οφείλεται στην Ενεργειακή κρίση του 197312, όταν ο Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (OPEC) εφάρμοσε ένα εμπάργκο, και έπληξε τόσο την παραγωγή όσο και την πώληση πετρελαίου στην Αμερική. Παρόλες τις καταστροφικές συνέπειες που είχε η ενεργειακή κρίση όμως, επέφερε και πολλές αλλαγές με θετικό πρόσημο. Για παράδειγμα, η άνοδος της τιμής στον ηλεκτρισμό, έστρεψε τους ανθρώπους στην αναζήτηση εναλλακτικών μέσων για την εξοικονόμηση χρημάτων και ενέργειας, μέσα όπως είναι η χρήση φυσικού φωτισμού στους εσωτερικούς χώρους με μεγαλύτερα και σωστά προσανατολισμένα ανοίγματα και παράλληλα η ελεγχόμενη χρήση του τεχνικού φωτισμού. Τεχνικές που εφαρμόζονται στον σήμερα γνωστό ως βιοκλιματικό σχεδιασμό, βλέπουμε να υλοποιούνται αυτή την εποχή λόγο ανάγκης για εξοικονόμηση.

Εικόνα 14 Ηλιακό σπίτι

10 11 12

Olgyay V, “Bioclimatic approach to architecture “ In: BRAB conference report, vol 5, National Research Council Washington, DC, 1953 NRDC ‘’The Silent Spring” Explainer, 2015 https://www.nrdc.org/stories/story-silent-spring Architect Magazine “The Energy Crisis of the 70s” Elisabeth Donoff, 2016 https://www.architectmagazine.com/technology/lighting/the-energy-crises-of-the-70s_o ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

17

ΜΕΡΟΣ 1 | ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Η επόμενη προσέγγιση, πήρε το όνομα ‘’Περιβαλλοντική Αρχιτεκτονική’’ και αναπτύχθηκε από το 1960 μέχρι το 1990. Στην πραγματικότητα δεν αποτελεί μια νέα προσέγγιση αλλά η εξέλιξη των προσεγγίσεων που είχαν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται τα προηγούμενα χρόνια, και η προσθήκη νέον θεμάτων και ιδεών στους άξονες διερεύνησής τους. Κατασκευάστηκαν και σχεδιάστηκαν αυτή την περίοδο κτήρια τα οποία εντάσσονταν στο περιβάλλον σκοπεύοντας στο μικρότερο δυνατό αποτύπωμά τους σε αυτό όπως και την προσαρμογή τους στις ανάγκες της κοινωνίας, του χώρου και του χρήστη. Την εποχή αυτή, και πιο συγκεκριμένα το 1979 κατασκευάστηκε το πρώτο πιλοτικό ηλιακό σπίτι13 από την ομάδα Ehrenkrantz, ενώ έγιναν πολλές έρευνες από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής14 όσο αφορά μια ενεργειακά δόκιμη αρχιτεκτονική. Επίσης, έρευνες έγιναν στον τομέα της παθητικής και χαμηλής ενεργειακά αρχιτεκτονικής, το 1980 από το Passive and Low energy Architecture Society15 αλλά και από τον γνωστό αρχιτέκτονα Zack Herzog16 . Σημαντικότερη αλλά και απαραίτητη προσθήκη στους άξονες διερεύνησης, είναι η ένταξη της καθολικής σχεδίασης του Ronald Lawrence Mace17, η οποία απευθύνεται σε όλους τους χρήστες και αναφέρεται κυρίως σε άτομα με οποιαδήποτε αναπηρία. Η εξέλιξη, έγινε με την προσθήκη ενός ακόμα άξονα διερεύνησης, αυτού της αισθητικής και της ανθρώπινης εμπειρίας, που μέχρι τώρα έλειπε. Τα κτήρια, πέρα από αποδοτικά και βιώσιμα, στόχευαν στο να είναι και αρεστά προς τους χρήστες, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Ο Lawrence Wilfred «Laurie» Baker όπως και άλλοι αρχιτέκτονες της εποχής προσέγγισαν αυτή την ιδεολογία, και συνδύασαν τα παραπάνω με αποτέλεσμα να δημιουργήσουν χώρους άνετους και φωτεινούς, με σωστή διαχείρισή του αέρα και συνάμα εντυπωσιακούς18.

Εικόνα 15 Παράδειγμα κτηρίου από τον αρχιτέκτονα Laurie Baker

Εικόνα 16 Real Goods Solar Living Center, Hopland California, Sim van der Ryn 13 Ehrenkrantz ED “Architectural systems: a needs, resources, and design approach” McGraw-Hill, Inc, New York, 1989 14 Shady Attia ‘’Regenerative and Positive Impact Architecture’’ Springer 2018 15 Shady Attia ‘’Regenerative and Positive Impact Architecture’’ Springer 2018 16 Herzog Thomas, Flagge I, Herzog-Loibl V, Meseure A, ‘’Thomas Herzog: architektur + technologie’’ Prestel Publishing, Munich, 2001 17 Thompson S, Johnston CJ, Thurlow ML, ‘’Universal design applied to large scale assessments.’’ National Center on Educational Outcomes Synthesis Report, 2002 18 RethinkingTheFuture ‘’Gandhi of Architecture: Laurie Baker-Principles and Beliefs’’ https://www.re-thinkingthefuture.com/know-your-architects/a1766-gandhi-of-architecture-laurie-baker-principles-and-beliefs/

18

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 1 | ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Εικόνα 17 Το πρώτο παθητικό σπίτι, φωτογραφία από το εξωτερικό του με τον σχεδιαστή και την οικογένειά του

Η Πράσινη Αρχιτεκτονική όπως ονομάστηκε είναι η τελευταία φάση εξέλιξης της πορείας προς τον βιώσιμο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και πρόσθεσε σημαντικά κεφάλαια στο κομμάτι αυτό. Το Green And Smart Design είναι ένα από αυτά, το οποίο πρώτο-ανακοινώθηκε το 1993 από το συμβούλιο του US GREEN BUILDING. Επίσης πρωτοπόρος στον κλάδο αυτό ήταν και ο Ολλανδός Αρχιτέκτονας Sim Van Der Ryn, με έδρα στην Αμερική και συγκεκριμένα στην Καλιφόρνια, οποίος σχεδίασε τα πρώτα κυβερνητικά κτήρια στα οποία πρόσθεσε κατά την υλοποίηση του έργου, στοιχεία που ακολουθούσαν αρκετούς αν όχι όλους τους άξονες διερεύνησης που προαναφέρθηκαν. Στόχος του δεν ήταν μόνο η ‘’φυσική οικολογία’’ αλλά και η κοινωνική, και για τον λόγο αυτό υιοθέτησε αυστηρά κάποιες σταθερές για την προσβασιμότητα στα δημόσια αρχιτεκτονικά του σχέδια κτηρίων και πάρκων19. Το 1993 ήταν επίσης μια σημαντική χρονιά για δύο ξεχωριστούς λόγους. Από τη μία σχεδιάστηκε και κτίστηκε το πρώτο παθητικό σπίτι, στο Darmstadt της Γερμανίας, από τον Dr. Wolfgang Feist, το οποίο αποτελεί ένα σημαντικό έργο για την εποχή αλλά και την μετέπειτα εξέλιξη έγινε στα παθητικά σπίτια20. Ο δεύτερος λόγος είναι η εισαγωγή του ολοκληρωμένου σχεδιασμού (Integrated Design). Πρώτο-ανακοινώθηκε σαν ιδέα την χρονιά αυτή, από το γραφείο ARUP21, και έφερε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο προσέγγισης ενός κτηρίου. Αφορά μια ολοκληρωμένη ολιστική προσέγγιση του σχεδιασμού που προσπαθεί να συνδυάσει όλους τους παράγοντες και όλες τις διαμορφώσεις που απαιτούνται, από την αρχή του σχεδιασμού, με αποτέλεσμα να εντάσσονται περισσότερα, πιο περίπλοκα, και ευρύτερα περιβαλλοντικά ζητήματα. Στην ουσία, συνδυάζει όλους τους παραπάνω άξονες στην πορεία σύλληψης και υλοποίησης μιας αρχιτεκτονικής ιδέας22.

Εικόνα 18 Σχεδιάγραμμα καθ’ολικής σχεδίασης 19 Sim Van der Ryn “The Architecture of Sim Van der Ryn” http://simvanderryn.com/sim-architect 20 International Passive House Association “The first Passive House: Interview with Dr. Wolfgang Feis” iPHA https://blog.passivehouse-international.org/first-passive-housewolfgang-feist/ 21 https://www.arup.com 22 ArchDaily “What Does Integrated Design Mean for Architecture?” https://www.archdaily.com/946109/what-does-integrated-design-mean-for-architecture ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

19

Κυκλική οικονομία και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός

20

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 1 | ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

ΕΞΟΡΥΞΗ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

ΠΑΡΑΠΡΟΪΟΝΤΑ

ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ

ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΤΗΡΙΟ

ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΙΜΩΝ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΕ ΧΩΜΑΤΕΡΕΣ

Διάγραμμα κλειστού κυκλώματος ροής υλικών στον οικοδομικό τομέα

ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ (ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ)

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΣΕ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

Η παραπάνω ιστορική αναδρομή για τις προσεγγίσεις που υλοποιήθηκαν τον 20ο αιώνα, όσο αφορά τους βιώσιμους τρόπους αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, δείχνει το πλαίσιο και τα θεμέλια στα οποία στηρίχτηκε μια νέα μορφή ανάπτυξης. Ένας καινοτόμος τρόπος ανάπτυξης σύμφωνα με τον οποίο, η ανακύκλωση και επανάχρηση παίζουν σημαντικό και καθοριστικό ρόλο στην εφαρμογή του. Η πορεία ζωής των υλικών παύει πλέον να είναι γραμμική, και αποκτά μια κυκλική ροή. Έτσι, τα απορρίμματα που παράγονται από την φάση κατασκευής μέχρι και την κατεδάφιση του κτηρίου, δεν καταλήγουν κατευθείαν στους χώρους ταφής, αλλά προβλέπεται η επανάχρηση ή ανακύκλωσή τους. Το αποτέλεσμα είναι η σημαντική μείωση του όγκου των παραγόμενων οικοδομικών απορριμμάτων, και η στροφή των βιομηχανιών, σε βιώσιμους τρόπους ανάπτυξης, όπως είναι η κυκλική οικονομία. Η μέθοδος της κυκλικής οικονομίας, άρχισε να εφαρμόζεται, πιλοτικά, στην Κίνα, το 2002. Η χώρα λόγω του υπερπληθυσμού της, έχει τα χειρότερα ποσοστά κατανάλωσης, και πιο συγκεκριμένα το 2011 φαίνεται να κατανάλωσε 46% αλουμινίου, 50% του σίδερου και 60% του τσιμέντου από όλο τον κόσμο, και κατανάλωσε περισσότερες πρώτες ύλες από τις 34 χώρες–μέλη του Οργανισμoύ Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Organisation for Economic Cooperation and Development)23. Ωστόσο είναι μια χώρα στην οποία οι ερευνητές δεν επαναπαύονται και ψάχνουν καινοτόμες και πρωτοπόρες λύσεις, για την μείωση των προβλημάτων που η χώρα αντιμετωπίζει. Αυτό το αποδεικνύει με την καινοτόμα ιδέα της κυκλικής οικονομίας σαν στρατηγική για μια πιο βιώσιμη ανάπτυξη, και την εφαρμογή της το 2002 σε διαφορετικές πιλοτικές περιοχές24. Στον υπόλοιπο κόσμο, έγινε γνωστή το 2011 και 2012 όταν το ίδρυμα Ellen MacArthur και οι σύμβουλοι διαχείρισης McKinsey & Partners25, με υποστήριξη από το EPEA δημοσίευσαν ένα άρθρο με τίτλο ‘’ Towards the Circular Economy, Editions I & I’’26 στην Παγκόσμια Οικονομική Διάσκεψη στο Νταβός της Ελβετίας. Μετά από αυτή την αρχή, ακολούθησαν πολλές άλλες δημοσιεύσεις, που οδήγησαν στην δημιουργία ενός διεθνούς κινήματος, το οποίο φαίνεται να υιοθετήθηκε στον επιχειρηματικό χώρο.

23 24 25 26

Biwei Su, Almas Heshmati, Yong Geng, Xiaoman Yu ‘’A review of the circular economy in China: moving from rhetoric to implementation’’ Soran University 2013 John A. Mathews, Hao Tan ‘’The Circular Economy: Lessons from China’’ University of Newcastle 2016 Το ίδρυμα δημιουργήθηκε το 2010 και ενέπνευσε αρκετό κόσμο να στραφεί σε πιο βιώσιμες λύσεις. Προωθεί καινοτόμες ιδέες που σχετίζονται με την κυκλική οικονομία. μετ. Προς την κυκλική οικονομία, μέρος Ι & ΙΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

21

ΜΕΡΟΣ 1 | ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Ορισμός της κυκλικής οικονομίας.

‘’Έρχεται ως απάντηση στην φιλοδοξία για αειφόρο ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη την αυξανόμενη ανησυχία για την εξάντληση των φυσικών πόρων και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.’’27 Η κυκλική οικονομία ακολουθεί μια βιομιμητική προσέγγιση, για την επίλυση των σύνθετων προβλημάτων που προαναφέρθηκαν. Με τον όρο βιομιμητική ωστόσο δεν εννοούμε την απόλυτη και καθαυτό μίμηση της φύσης, αλλά την προσέγγιση κάποιον στοιχείων που εφαρμόζονται σε αυτήν, με σκοπό να προσεγγίσουμε ένα πιο οικολογικό τρόπο ζωής28. Αυτό που στην ουσία επιτυγχάνεται μέσω της κυκλικής οικονομίας είναι η παράταση της αξίας των προϊόντων, των υλικών και των πόρων, μέσω της επανάχρησης και η ανακύκλωσή τους, η αλλαγή της μορφής τους και η προσαρμογή τους σε κάτι πιο χρήσιμο. Το μεγαλύτερο επίτευγμα της είναι ο σημαντικός περιορισμός στην παραγωγή αποβλήτων, στο ελάχιστο δυνατό, μιας και ο όρος ‘’κυκλική’’ αναφέρεται στην πορεία ζωής που κάνουν τα υλικά που εντάσσονται σε αυτή. Τα υλικά που κατασκευάζονται βάση αυτών των πλαισίων, ακολουθούν μια κυκλική αέναη πορεία, η οποία χωρίζεται σε δύο ξεχωριστούς κύκλους, τον βιολογικό, ή αλλιώς βιόσφαιρα, και τον τεχνικό, ή τεχνόσφαιρα. Στον βιολογικό κύκλο ζωής ανήκουν όσα βρώσιμα επιστρέφουν στην φύση μετά από την χρήση τους. Από την άλλη, στον τεχνικό κύκλο αντιστοιχούν όλα τα προϊόντα που κατασκευάζονται με σκοπό να επαναχρησιμοποιηθούν μετά από την χρήση τους.29 Επίσης, μπορεί να χαρακτηριστεί ως η μετεξέλιξη της ανακύκλωσης, με μια πολύ βασική διαφορά: στην ανακύκλωση, το προϊόν που επαναχρησιμοποιείται, αποσυντίθεται και η επανάχρηση γίνεται με την πρώτες ύλες, που ανακτώνται για την παραγωγή νέων προϊόντων. Η κυκλική οικονομία, από την άλλη, προτείνει την εξ’ αρχής σχεδίαση προϊόντων, τα οποία θα μπορούν να ανακατασκευαστούν, να μεταποιηθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν ως καινούρια.

27 28 29

22

Ε.Κ.Τ. «Κυκλική Οικονομία: Ένα νέο οικονομικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης» Τεύχος 115, Μάρτιος - Μάιος 2019 https://www.ekt.gr/el/magazines/features/23377 -‘’ ‘’ARUP “Guideline for Building Services Design inspired by Cradle to Cradle Concept” 2019 ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 19 Διάγραμμα κυκλικής οικονομίας από το ινστιτούτο Ellen MacArthur

Εικόνα 20 Στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης που έθεσε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών. Εικόνα 21 Κυκλική πορεία επεξεργασίας τσιμέντου όπως παρουσιάζεται από ελληνική εταιρία παραγωγής

ΜΕΡΟΣ 1 | ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Cradle to Cradle | Εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στον οικοδομικό τομέα

Εικόνα 22 NANA Sustainability Base, Moffett Field, California

Εικόνα 23 YouTube Headquarters, San Bruno, California

Όσο αφορά τον οικοδομικό τομέα, η κυκλική οικονομία, εφαρμόζεται από την αρχή σχεδίασης ενός κτηρίου αλλά και κατά την επανάχρηση του, επιλέγοντας υλικά που τηρούν τα κριτήρια. Και εάν η κυκλική οικονομία αποτελεί το νέο όχημα το οποίο θα χρησιμοποιήσουμε για να βελτιώσουμε μέλλον του κατασκευαστικού περιβάλλοντος, τότε μπορούμε θα θεωρήσουμε ότι η διαδικασία Cradle to Cradle είναι το τιμόνι, και το σύστημα πλοήγησης προς αυτή τη βελτίωση. Η δημιουργία της ιδέας αυτής έγινε με την συνεργασία ενός χημικού και ενός αρχιτέκτονα, Michael Braungart και William McDonough αντίστοιχα, το 1990. Οι δύο αυτοί επιστήμονες, παρατήρησαν τη φύση, τον τρόπο που αυτή παράγει μεγάλες ποσότητες στοιχείων και αγαθών και δημιουργεί νέα υλικά, χρησιμοποιώντας τα απορρίμματα των παλιών30. Στόχος τους λοιπόν είναι να δημιουργήσουν κτήρια, ακολουθώντας κάποιους βασικούς άξονες, έτσι ώστε να πετύχουν ένα αποτέλεσμα που θα είναι λειτουργικό, αποτελεσματικό, και θα εντάσσεται στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας. Κτίρια, των οποίων τα υλικά και ο τρόπος ανέγερσης τους είναι εναρμονισμένα με τις τοπικές κατασκευαστικές συνήθειες, αλλά και με τις περιβαλλοντικές και παραδοσιακές διαφορετικότητες που παρουσιάζονται σε μια περιοχή. Η κοινωνία μας είναι συνηθισμένη στην λογική της τυποποίησης, η οποία σε μακροχρόνιο επίπεδο έχει αποδειχθεί αναποτελεσματική και έχει προκαλέσει αρνητικές αντιδράσεις λόγω του απρόσωπου χαρακτήρα της. Αντίθετα λοιπόν με αυτή τη λογική, στα πλαίσια του C2C®, προωθείται η ιδιαιτερότητα των παραδόσεων, και των τοπικών υλικών, για τη δημιουργία ενός νέου συστήματος ‘’αποχέτευσης’’ που θα ξαναδίνει ζωή στα απόβλητα. Η ιδιομορφία εμπλουτίζει την ποιότητα ζωής με λίγα λόγια. Προωθεί νέες μεθόδους παραγωγής που σχετίζονται με την ιστορία της κάθε περιοχής, και καινοτόμες ιδέες που πηγάζουν μέσα από την καθημερινότητα.

Εικόνα 24 Ford Truck Plant, Dearborn, Germany

Εικόνα 25 Method Manufacturing Facility, Chicago, Illinois

30

William McDonough, Michael Braungart ‘’Cradle to Cradle, Remake the Way We Make things’’ New York: North Point Press 2002

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

23

ΜΕΡΟΣ 1 | CRADLE TO CRADLE

Η βιωσιμότητα κάθε υλικού αρχίζει από το επίπεδο της κοινωνίας, και στην επιλογή του παίζουν σημαντικό ρόλο οι ανάγκες των ανθρώπων, οι συνήθειες τους και ο τρόπος που ζουν. Πιο απλά, είναι απαραίτητο να γίνεται επιλογή τοπικών υλικών τα οποία βρίσκονται στην περιοχή και με τα οποία οι κάτοικοι έχουν εξοικειωθεί και γνωρίζουν τους τρόπους επεξεργασίας τους, και τις ιδιομορφίες που μπορεί να παρουσιάσουν. Επίσης τα υλικά αυτά είναι κατάλληλα για το κλίμα κάθε περιοχής – βάση σχεδίου μπορούν να ενσωματωθούν στις διάφορες κλιματικές αλλαγές της. Είναι σημαντικό να λαμβάνεται πάντα υπ’ όψη και η ιδιομορφία του εδάφους και του νερού για ό,τι αφορά τα χημικά που θα χρησιμοποιηθούν και τους τρόπους που τα χημικά αυτά θα επηρεάσουν την περιοχή. Παράλληλα με αυτό αλλά και σε άμεση σχέση, το κτήριο πρέπει να είναι εύχρηστο, αισθητικά αρεστό και τέτοιο ώστε να δέχεται εύκολα αλλαγές, ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε ιδιοκτήτη. Το κάθε κτήριο λειτουργεί ως ένα σύστημα, το οποίο με τη σειρά του παράγει ενέργεια, ίσως και περισσότερη από όση χρειάζεται, την οποία προωθεί στα επιμέρους συστήματα που μπορεί να υπάρχουν κοντά του. Τα κτήρια, σχεδιάζονται για να λειτουργήσουν με την λογική ενός δέντρου, το οποίο παρουσιάζει μια σχετική αυτονομία όσο αφορά την ενέργεια που παράγει, όμως παράλληλα, προσφέρει ενέργεια και αγαθά και στο περιβάλλον που βρίσκεται. Ακολουθώντας, την λογική της φύσης μπορούμε επίσης να μειώσουμε τα απορρίμματα παράγοντας με την λογική του ότι δεν θα καταστραφούν τα προϊόντα, αλλά θα συνεχίσουν να υπάρχουν μετενσαρκωμένα. Η σημασία στην επιλογή των υλικών, αλλά και διάφορες μεθοδολογίες που ακολουθούνται, θα φανεί πιο άμεσα στα πιο κάτω παραδείγματα κτηρίων που έχουν κατασκευαστεί στα πλαίσια αυτής της λογικής.

24

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 1 | CRADLE TO CRADLE

Εικόνα 26- 27- 28 Παραδείγματα υλοποιημένων κατασκευών με βιώσιμο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό.

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

25

ΜΕΡΟΣ 1 | CRADLE TO CRADLE

Το πρώτο παράδειγμα, αφορά το πάρκο Park 20|20, το οποίο θα στεγάζει την Bosch Siemens Hausgeräte (B/S/H/), ένα συνονθύλευμα πέντε από τις καλύτερες εταιρίες οικιακών συσκευών31. Το πάρκο αυτό, έχει εμπνευστεί από την κουλτούρα του Cradle to Cradle, και το πρώτο κτήριο που έχει ολοκληρωθεί, το επιβεβαιώνει, ακολουθώντας τα τελευταία πρότυπα βιώσιμης αρχιτεκτονικής σκέψης, και υλοποίησης. Συγκεκριμένα, το κτήριο αυτό, αποτελείται από ένα σύστημα με ηλιακά πανέλα αισθητήρες φωτός, φωτισμό LED, και ένα ενσωματωμένο φωτοβολταϊκό σύστημα στη στέγη του. Έτσι, γίνεται εκμετάλλευση της μέγιστης δυνατής φωτεινότητας τη μέρα η οποία χρησιμεύει στους χώρους εκθέσεων, και παράλληλα, το κτήριο αποθηκεύει και μετατρέπει την ηλιακή ενέργεια, για τις ανάγκες των υπόλοιπων χώρων. Ο μεγάλος φυτεμένος τοίχος που χαρακτηρίζει το εσωτερικό αίθριο, και η προσεκτική επιλογή των υλικών όπως φαίνεται στην Εικόνα 30, στην κατασκευή, επίπλωση και διακόσμηση, βοηθούν έτσι ώστε να βελτιωθεί η εμπειρία των χρηστών και παράλληλα καθαρίζουν την ατμόσφαιρα και προσφέρουν φρέσκο αέρα και ένα υγιεινό περιβάλλον για τους εργαζόμενους32. Τα υλικά αυτά έχουν πιστοποιηθεί με τον όρο Cradle to Cradle Certified, είναι βιώσιμα, εντάσσονται στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας και έχουν θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον αλλά και στην ίδια την κοινωνία. Για να πιστοποιηθεί ένα υλικό ως Cradle to Cradle (Εικόνα 31) θα πρέπει τα χημικά που θα χρησιμοποιηθούν για την σύσταση του, να είναι ασφαλή για τον άνθρωπο αλλά και για το περιβάλλον. Η φιλοσοφία του Cradle to Cradle, προωθεί την χρήση δομικών υλικών που έχουν την δυνατότητα να ανακυκλωθούν, και κατά προτίμηση η διαδικασία ανακύκλωσής τους να τα μετατρέψει σε νέα προϊόντα, με καλύτερα χαρακτηριστικά από την αρχική τους μορφή. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως Upcycling. Ακόμα, είναι απαραίτητη η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κατά την παραγωγή του προϊόντος, στοχεύοντας στη μείωση ή και την εξάλειψη των εκπομπών αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η τελευταία προϋπόθεση, για την πιστοποίηση είναι ένα ανθρώπινο περιβάλλον εργασίας, στο οποίο οι εργαζόμενοι είναι προτεραιότητα.

Εικόνα 29 Park 20|20 Από τους ιδρυτές του Cradle to Cradle

Εικόνα 30 Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του κτηρίου της Bosch

31 32

26

Bosch, Siemens, Gaggenau, Neff and Solitaire William McDonough + Partners “BSH Office the inspiration house at park 20|20” https://mcdonoughpartners.com/projects/bsh-office-the-inspiration-house-at-park-2020/ ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 1 | CRADLE TO CRADLE

Εικόνα 31 Προδιαγραφές για να πιστοποιηθεί ένα υλικό ώς cradle to cradle

Εικόνα 32 Σχεδιάγραμμα στο οποίο φαίνεται η λογική της σχεδίασης με σκοπό την αποσύνθεση

Μια σημαντική σχεδιαστική μέθοδος που εφαρμόζεται στα κτήρια αυτά, η οποία διευκολύνει αφ’ ενός την ανέγερση και αφ’ ετέρου την επανάχρηση του κτηρίου, είναι η μέθοδος Design for Disassembly33. (Εικόνα 32) Η αναλυτική επεξήγησή της δεν εντάσσεται στα πλαίσια αυτής της έρευνας, ωστόσο, είναι σημαντικό να γίνει μια σύντομη περιγραφή της για την καλύτερη κατανόηση του παραδείγματος. Η ελληνική μετάφραση, προσεγγιστικά, είναι η αρθρωτή κατασκευή, αν και η μέθοδος αυτή συνδυάζει πολύ περισσότερα από αυτό. Σχεδιάζονται κτήρια των οποίων, διευκολύνεται η συναρμολόγηση και η αποσυναρμολόγηση τους. Το γεγονός αυτό, τα καθιστά ευέλικτα σε αλλαγές και επισκευές, πολύ-λειτουργικά, και χρήσιμα, αφού επιτρέπουν την γρήγορη προσαρμογή τους σε καινοτομίες που αφορούν την κατασκευή και τον εξοπλισμό. Η αρθρωτή σχεδίαση, μειώνει την δημιουργία αποβλήτων στο οικόπεδο, γιατί τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι κατά βάση προκαθορισμένα από το εργοστάσιο, γεγονός που τα χαρακτηρίζει ως πιο οικονομικά και πιο διαχειρήσιμα. Επίσης, εφαρμόζεται ακόμα μια μέθοδος, η οποία αντιμετωπίζει το κτήριο ως μια τράπεζα υλικών, και τις περισσότερες φορές εφαρμόζεται συνδυαστικά με μια αρθρωτή κατασκευή, στοχεύοντας στην πλήρη εκμετάλλευσή της. Γίνεται λοιπόν, μια καταγραφή των επιμέρους υλικών που αποτελούν το κτήριο, και ανάλογα με το ιστορικό προέλευσης τους, τις πιθανές χρήσεις στο μέλλον και διάφορα άλλα στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα υλικό34. Έτσι, όταν χρειαστεί η κατασκευή αυτή να αποσυναρμολογηθεί, το κάθε υλικό θα μπορέσει να έχει μια διαφορετική πορεία και να ενταχθεί σε ένα διαφορετικό κύκλο ζωής.

33 34

Μια μέθοδος που εφαρμόζεται στην αυτοκινητιστική βιομηχανία.

Buildings as Material Banks “Material Passports” και “Reversible Building Design” www.bamb2020.eu/topics ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

27

ΜΕΡΟΣ 1 | CRADLE TO CRADLE

Το επόμενο παράδειγμα, είναι το κτήριο που φιλοξενεί το δημαρχείο στην πόλη Venlo της Ολλανδίας, το οποίο σχεδιάστηκε από την αρχιτεκτονική ομάδα Kraaijvanger Architects, εμπνευσμένοι από τους πρωτοπόρους στον τομέα του Cradle to Cradle. Για να πετύχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, και το κτήριο να ακολουθεί όλες τις αρχές του C2C, παρακολούθησαν και σεμινάρια από την ομάδα Prof. Dr. Braungart and McDonough + Partner. Όπως και στο προηγούμενο κτήριο, έτσι και εδώ ένα από τα βασικά στοιχεία του έργου είναι η μεγάλη φυτεμένη επιφάνεια, που σε αυτή την περίπτωση αποτελεί την μια από τις όψεις του κτηρίου (Εικόνα 34). Η επιφάνεια αυτή, βοηθά στην διατήρηση της καθαρότητας του αέρα στο εσωτερικό περιβάλλον βελτιώνοντας συγχρόνως το μικρόκλιμα της γύρω από το κτήριο περιοχής, αφήνοντας ένα θετικό αποτύπωμα σε αυτήν. Ακόμα, ένας από τους στόχους του γραφείου ήταν, η παραγωγή ενέργειας μεγαλύτερης από αυτή που θα χρειάζεται. Έτσι, πέρα από τον βιοκλιματικό σχεδιασμό που εφαρμόστηκε με σκοπό την μείωση της ζήτησης για ενέργεια, έχει ενσωματωθεί ένα σύστημα φωτοβολταϊκών πανέλων, στην νότια όψη του κτηρίου, και ένα σύστημα ηλιακών θερμοσιφώνων για να καλυφθούν οι ενεργειακές ανάγκες του κτηρίου. Το παράδειγμα αυτό συνδυάζει επίσης και την διαχείριση του νερού και των όμβριων, με ένα σύστημα το οποίο, χωρίζει το νερό σε πέντε διαφορετικές ροές ανάλογα με τη χρήση. Οι ροές χωρίζονται σε νερό της βροχής, πόσιμο νερό, γκρίζο νερό και μαύρο με το τελευταίο να χωρίζεται σε άλλες δύο υποκατηγορίες, το καφέ και το κίτρινο, όπως το υπολειπόμενο νερό από τις τουαλέτες. Οι φυτεμένες στέγες συλλέγουν το νερό της, με το οποίο ποτίζεται η όψη του κτηρίου, και χρησιμοποιείται στις τουαλέτες35. Η επιλογή των υλικών είναι όλη η ουσία του κτηρίου, έτσι ώστε αυτό να πληρεί τις απαιτήσεις που χρειάζεται. Τα υλικά που επιλέχθηκαν είναι και σε αυτή την περίπτωση C2C Certified, και έχουν την ικανότητα να βελτιώνουν και να οικειοποιούν τον χώρο έτσι ώστε οι χρήστες να έχουν την καλύτερη δυνατή εμπειρία. Στο κτήριο αυτό, γίνεται εφαρμογή μιας σχεδιαστικής μεθόδου η οποία αντιμετωπίζει το κτήριο ως ένα εργαλείο αποθήκευσης όλων των λεπτομερειών που το αφορούν και ονομάζεται Building Circularity Passport. Η ‘’κυκλική ταυτότητα του κτηρίου’’, εν συντομία, είναι το ψηφιακό αντίγραφο του κτηρίου. Στο αντίγραφο αυτό καταγράφονται όλα τα χαρακτηριστικά των επιμέρους στοιχείων και υλικών που αποτελούν το κτήριο, πληροφορίες όπως τον ιδιοκτήτη του κτηρίου, την κατάσταση στην οποία βρίσκεται και πιθανές μελλοντικές χρήσεις των υλικών. Με την μέθοδο αυτή απαντώνται πολλά ερωτήματα για το κτήριο, και συγκεκριμένα για το μέλλον του κτηρίου και την πιθανή επανάχρηση του.36

35 36

28

Cradle to Cradle Buildings “City Hall Venlo” https://c2c-buildings.net/projects/city-hall-venlo | EPEA “Venlo City Hall” https://epea.com/en/refereces/venlo-city-hall EPEA “Cradle to Cradle Buildings” https://epea.com/en/services/buildings

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 33 Φωτογραφίες από το κτήριου του δημαρχείου στην πόλη Venlo

Εικόνα 34 Φωτογραφίες από το κτήριου του δημαρχείου στην πόλη Venlo

Εικόνα 35 Φωτογραφίες από το κτήριου του δημαρχείου στην πόλη Venlo

ΜΕΡΟΣ 1 | CRADLE TO CRADLE

Εικόνα 36- 37 Φωτογραφίες από το εσωτερικό και εξωτερικό του κτηρίου Circil Pavilion στην Ολλανδία

Η εφαρμογή της ψηφιακής ταυτότητας –Building Circularity Passport- εφαρμόζεται επίσης και στο επόμενο παράδειγμα ‘’κυκλικού’’ κτηρίου. Το Circil Pavilion, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης του Άμστερνταμ, και είναι μοναδικό στο είδος του σε όλη τη χώρα. Σχεδιάστηκε από το πανεπιστήμιο TU Delft και το γραφείο the BAM, και είναι το πρώτο υλοποιημένο παράδειγμα βιώσιμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, και σχεδιασμού στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας. Η μεγάλη γυάλινη όψη, τοποθετήθηκε με σκοπό την μείωση της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας, και εισάγει φυσικό φωτισμό στο εσωτερικό του κτηρίου. Ωστόσο πέρα από μείωση χρήσης, το κτήριο λειτουργεί και ως συλλέκτης ηλιακής ενέργειας μέσω των φωτοβολταϊκών πανέλων που υπάρχουν στην οροφή, και προορίζεται για τις ανάγκες ηλεκτρισμού που αποκτά το κτήριο λόγω της χρήσης που του γίνεται. Επίσης, έχει προβλεφθεί ένα σύστημα διαχείρισης του νερού μέσω της φυτεμένης στέγης, η οποία χρησιμεύει ως φίλτρο και στη συνέχεια το νερό χρησιμοποιείται μέσα στο κτήριο. Το οργανωμένο και στρατηγικό σύστημα από βιώσιμες λύσεις, που χαρακτηρίζει το κτήριο, (Εικόνα 38), στόχευε στην μεγαλύτερη δυνατή αποφυγή απορριμμάτων τόσο κατά την ανέγερση του κτηρίου, κατά τη χρήση του, όσο και κατά την κατεδάφισή του. Επαναχρησιμοποιήθηκε ένα μεγάλο ποσοστό υλικών, το οποίο τοποθετήθηκε στα δάπεδα του κτηρίου. Συγκεκριμένα, τα ξύλινα δάπεδα, προήλθαν από παλαιότερα ξύλινα πλαίσια παραθύρων, και τα πλακάκια που υπάρχουν στο εσωτερικό, είναι το αποτέλεσμα ανακυκλωμένου τσιμέντου με προσθήκη PCM (phase changing materials)37. Επίσης στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας, είναι η επιλογή τοπικών υλικών, πιο συγκεκριμένα τα ξύλα που χρησιμοποιήθηκαν για την δομή του κτηρίου προέρχονται από τοπικό είδος ξυλείας 38 . Τέλος, κάποια από τα μέρη του κτηρίου, είναι αναστρέψιμα, μια ακόμα μέθοδος κατασκευής ενός κυκλικού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Ο όρος «αναστρέψιμα εργαλεία» (reversibility tools), αναφέρεται σε εργαλεία τα οποία βοηθούν στην πολύλειτουργικότητα του κτηρίου, και εφαρμόζονται με διαφορετικούς τρόπους στο κάθε κτήριο, ανάλογα με τις ανάγκες και τη χρήση του. Κτήρια επαναχρησιμοποιήσιμα, τα οποία μπορούν να επανασχεδιαστούν εύκολα, και να ενσωματώσουν διαφορετικές λειτουργίες για διαφορετικούς χρήστες. Οι αλλαγές αυτές μπορούν να γίνουν ευκολότερα στο εσωτερικό κομμάτι του κτηρίου, λόγω της γρήγορης αλλαγής των χρηστών του μέσα στον κύκλο ζωής του, με επανατοποθέτηση των στοιχείων που χρειάζεται κάθε φορά. Σε περιπτώσεις επανάχρησης ενός κτηρίου, είναι σημαντικό, τόσο οι αλλαγές που θα γίνουν όσο και το αποτέλεσμα, να έχουν μια παρόμοια λογική επαναχρησιμοποίησης, με στοιχεία που, όταν φτάσει το τέλος της χρήσιμης ζωής του έργου, να μπορούν να ενταχθούν σε ένα άλλο κύκλο ζωής, χωρίς να υποβαθμιστεί η αξία τους39.

37 38 39

Είναι υλικό το οποίο μπορεί να διαχειριστεί της διάφορες αλλαγές που συμβαίνουν στο εσωτερικό ενός χώρου και ενσωματώνεται με αυτές.

EU Mies Award “Circil” miesarch.com/work/3972 Buildings as Material Banks “Material Passports” και “Reversible Building Design” www.bamb2020.eu/topics ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

29

Εικόνα 38 Οι βιώσιμες στρατηγικές που ακολούθησε η σχεδιαστική ομάδα, οι οποίες ενσωματώθηκαν στο ψηφιακό αντίγραφο του κτηρίου

30

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Μέρος 2

Επανάχρηση | Μια διαφορετική προσέγγιση βιώσιμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

31

ΜΕΡΟΣ 2 | ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ: ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Στο προηγούμενο κεφάλαιο έγινε μια λεπτομερής ανάλυση, σχετικά με τις διαφορετικές στρατηγικές που μπορούν να βελτιώσουν την απόδοση ενός κτηρίου, και σε πολλές περιπτώσεις αναφέρθηκε ο όρος επανάχρηση. Κατανοούμαι ότι η επανάχρηση είναι η εκ νέου χρήση μιας δομής, και μία από της βιώσιμες λύσεις που αποτελούν τα «R’s” της βιωσιμότητας – που ήταν αρχικά 3, στη συνέχεια 5, και σήμερα ανάλογα με τον φορέα προστίθενται ακόμα περισσότερα-, Refuse, Reduce, Reuse, Repurpose, Recycle, λόγω του ότι, επαναχρησιμοποιώντας κάτι, διατηρείται η ενσωματωμένη ενέργεια που χρειάζεται για την κατασκευή του ενώ δεν σπαταλάτε ενέργεια και πρώτη ύλη για την δημιουργία νέου. Πέρα από το κομμάτι της βιωσιμότητας, επιλέγοντας την επανάχρηση σε ένα υποκείμενο, αναδεικνύουμε την σημαντικότητά που έχει αυτό στη ζωή μας.

Επανάχρηση στον οικοδομικό τομέα

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ επαναχρηση με ίδια χρήση

ΑΜΕΣΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ επαναχρηση χωρις επεξεργασια

ΚΤΗΡΙΟΥ

ΥΛΙΚΟΥ

ΕΜΜΕΣΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ μετατροπη σε νέο υλικό

ΥΛΙΚΟΥ

‘’Φορτισμένα με το πνευματικό μήνυμα του παρελθόντος, τα μνημειακά έργα των λαών στέκονται σήμερα σαν ζωντανές μαρτυρίες της μακρόχρονης παραδόσεώς τους. Η ανθρωπότητα, που αποκτά όλο και μεγαλύτερη συνείδηση της ενότητας των ανθρώπινων αξιών, τα θεωρεί σαν κοινή κληρονομιά. Απέναντι στις μελλοντικές γενιές νιώθει υπεύθυνη για την διάσωσή τους και έχει χρέος να τα παραδώσει σ’ αυτές με όλο το πλούτο και την αυθεντικότητά τους.’’ Χάρτα Βενετίας 196440 Η επανάχρηση είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε πολλά κτήρια μιας σύγχρονης πόλης, το οποίο αποτελεί κάθε άλλο παρά καινούρια προσθήκη στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Στον όρο επανάχρηση συμπεριλαμβάνεται τόσο η επανάχρηση ολόκληρου του κτηρίου έως έχει, αλλά και η επανάχρηση στοιχείων του41. Εντάσσεται στα πλαίσια της πρωτογενούς ανακύκλωσης ενός κτηρίου, και χωρίζεται σε άμεση και έμμεση. Με τον όρο άμεση επανάχρηση, εννοούμε, την επανάχρηση που αφορά κτήρια ή υλικά τα οποία βρίσκονται κατά βάση σε καλή κατάσταση και μπορούν τα χρησιμοποιηθούν χωρίς πολλές αλλαγές. Έμμεση επανάχρηση ονομάζουμε, την διαδικασία στην οποία τα υλικά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσια, με αποτέλεσμα να μπουν σε διαδικασία μεταποίησης και παραγωγής νέου υλικού, ωστόσο αυτό ως επί των πλείστων έχει ως αποτέλεσμα να υποβαθμιστεί η χρήση του αρχικού υλικού.

40 41

32

I. N. Comitee, ‘’Venice Charter’’ Venice, 1964. Χρονάκη Ελένη Ανδρεαδάκη ‘’Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Κλιματική αλλαγή, Περιβάλλον, Βιωσιμότητα’’. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2017 ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ επαναχρηση με διαφορετική χρήση

ΑΜΕΣΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ επαναχρηση χωρις επεξεργασια

ΕΜΜΕΣΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ μετατροπη σε νέο υλικό

Η επανάχρηση εντάσσεται στα πλαίσια την ανακύκλωσης και χωρίζεται σε άμεση και έμμεση ανάλογα με τον βαθμό επεξεργασίας.

ΜΕΡΟΣ 2 | ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ: ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η έρευνα κινείται γύρω από την άμεση επανάχρηση κτηρίων, και στα επόμενα κεφάλαια θα γίνει μια σύντομη ιστορική, αναφορικά με την επανάχρηση υλικών αλλά και κτηρίων. Η ανάγκες που υπηρετούνται από τις κτιριακές δομές, αλλά και οι συχνές αλλαγές που οι εποχές φέρνουν στην καθημερινότητα των ανθρώπων, μεταβάλλουν τις απαιτήσεις στην λειτουργία των κτιρίων. Πολλά κτήρια, εγκαταλείπονται, ή καταστρέφονται λόγω αυτής της συνθήκης, ωστόσο παραμένουν στις πόλεις, ως ερείπια. Η επανάχρηση μέρους ή ολόκληρων κτηρίων, υπάρχει από το 4000 π.Χ. μέχρι και σήμερα, λόγω του ότι προσέφεραν και προσφέρουν, καλής ποιότητας υλικά, ήταν εύκολα προσβάσιμα, και τις περισσότερες φορές ήταν ήδη λαξευμένα και έτοιμα για επανατοποθέτηση. Επίσης, πολλά από τα εγκαταλελειμμένα αυτά οικοδομήματα, αποτελούνταν από εντυπωσιακά, διακοσμητικά στοιχεία, τα οποία επαναχρησιμοποιούνταν εκ νέου σε νέα κτήρια. Αυτό γινόταν για διάφορους λόγους, πέρα από το αισθητικό κομμάτι τους, γινόταν και για θρησκευτικούς, ή κοινωνικούς λόγους, όπως για παράδειγμα για την σημασιολογική συσχέτιση των δύο κτηρίων. Η τεχνική της επανάχρησης και κυρίως της επανάχρησης υλικών. εμφανίζεται στην ρωμαϊκή εποχή με τον όρο ‘’spolia’’ [λατινικά ‘’spolium’’ (pl. ‘’spolia’’), αγγλ.‘’spoils’’] δηλαδή συντρίμμια. Ο ορισμός αυτός περιγράφει την διαδικασία επανάχρησης στοιχείων από προγενέστερα κτήρια σε νεότερα, και συνήθως αναφέρεται στην επανάχρηση Ελληνικών ή Ρωμαϊκών αρχιτεκτονικών στοιχείων σε κατασκευές κατά τα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού ή κατά την μεσαιωνική εποχή42.

42

Peter Sommer Travels “Spolia- Recycling the Past” H. Hall 2013 https://www.petersommer.com/blog/archaeology-history/spolia

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

33

ΜΕΡΟΣ 2 | ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ: ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Σύντομη ιστορική αναδρομή της επανάχρησης Η πρώτη ένδειξη επανάχρησης, εμφανίζεται από την νεολιθική εποχή, και πιο συγκεκριμένα, λίγο μετά το 4000 π.Χ. στη Γαλλία. Ένα σύμπλεγμα νεολιθικών κατασκευών μενίρ και ντολμέν43, από τα οποία το μεγαλύτερο έσπασε γύρω στο 4000 π.Χ., και θεωρείται ότι χρησιμοποιήθηκε αργότερα ως πρέκι στο Table des Marchands, που βρίσκεται στην ίδια περιοχή44, Στην αρχαία Αίγυπτο παρατηρούμε επίσης μια παρόμοια προσέγγιση επανάχρησης υλικών, σε μεταγενέστερους ναούς. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο ναός Λούξορ που κτίστηκε στη θέση ενός παλαιότερου ιερού τον 14ο αι. π.Χ., και έγιναν διάφορες προσθήκες μεταγενέστερα μέχρι που κατέληξε ως εκκλησία από τους Κόπτες την παλαιοχριστιανική εποχή(Μπούρας). Επαναχρησιμοποιούμενα υλικά βρέθηκαν και σε οικοδόμημα του Σωσένκ Γ’ (9ος – 8ος αι. π.Χ.), τα οποία φαίνεται να προέρχονται από μνημεία του Ραμσή Β’ (14ος – 13ος ). Ένα αρκετά γνωστό παράδειγμα επανάχρησης υλικών είναι και ο Παρθενώνας, στη κατασκευή του οποίου χρησιμοποιήθηκε και ένα μέρος του οικοδομικού υλικού του παλιού ναού, το οποίο ξανα-λαξεύθηκε κατάλληλα για να μπορέσει να ενταχθεί στο σύνολο45. Κομμάτι του παλιού ναού και πιο συγκεκριμένα οι σπόνδυλοι από τους κίονες που είχαν απομείνει μετά την καταστροφή του από τους Πέρσες, χρησιμοποιήθηκαν επίσης στο βόρειο τείχος της Ακρόπολης, και είναι ορατοί μέχρι και σήμερα. Ακόμα και στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, η επανάχρηση ήταν συχνή επιλογή, τόσο σε κατασκευές, με χρήση σπόλια, όσο και σε μνημεία της εποχής. Στοιχεία επανάχρησης υπάρχουν και αργότερα, κατά την Βυζαντινή περίοδο και κυρίως σε εκκλησίες. Ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα είναι η Παναγία Εκατονταπυλιανή στην Πάρο. Υπολογίζεται ότι περισσότερα από 2,500 αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του ναού της Παναγίας, του βαπτιστηρίου και του παρεκκλησίου του Αγίου Νικολάου46. Μια διαφορετική προσέγγιση είναι αυτή της Ιταλικής Αναγέννησης η οποία χαρακτηρίζεται ως πιο ρομαντική. Παρατηρείται τον 14ο και 15ο αι. και προσπαθεί να αναβιώσει νοσταλγικά τις μνήμες από το παρελθόν. Η διατήρηση, προστασία και αποκατάσταση των μνημείων γίνεται με σκοπό την χρήση του μνημείου αυτού για τις ανάγκες της τότε κοινωνίας, ακολουθώντας ωστόσο την αρχική πρόθεση του κτηρίου.

43 Μενίρ ονομάζουμε μια πέτρινη μακρόστενη κατασκευή τοποθετημένη όρθια. Συναντάται συνήθως σε μέρη προϊστορικού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Ντολμέν είναι ένας μεγάλος τύπος μεγαλιθικού μνημείου, ο οποίος αποτελείται από δύο ή περισσότερα κάθετα μενίρ, τα οποία στηρίζουν μια ή περισσότερες επίπεδες οριζόντιες λίθινες πλάκες. Είχε τη χρήση νεκρικού θαλάμου 44 ‘’Reuse of Megaliths and Standing Stones in Western France’’ από το ebrary.net 45 Χαράλαμπος Θ. Μπούρας ‘’Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής’’ Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα, 1999 46 Gnoriste tin Ellada «Παναγία Εκατονταπυλιανή: Η Αγία Σοφία του Αιγαίου!» https://www.gnoristetinellada.gr/politismos/mnimeia/264-panagia-ekatontapyliani-i-agia-sofia-tou-aigaiou

34

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 39 Επανάχρηση των ντολμέν από διαφορετικές θρησκείες

Εικόνα 40 Επανάχρηση υλικών από τον παλιό παρθενώνα για την ενίσχυση του βράχου της Ακρόπολης

Εικόνα 41 Επανάχρηση της Τεχνόπολης

ΜΕΡΟΣ 2 | ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ: ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Εικόνα 42 - 43 Η επανάχρηση του κελύφους του κτηρίου Esma Sultan στην Κωνσταντινούπολη, σε κέντρο εκδηλώσεων

Σε μερικές περιπτώσεις επανάχρησης, οι μεταποιήσεις ακολουθούσαν τον αρχικό τρόπο κατασκευής και απέφευγαν να προσθέσουν οποιαδήποτε νέα στοιχεία στο κτήριο αυτό47. Είναι μια πρώιμη μορφή προσαρμοστικής επανάχρησης, κατά την οποία η αξία του κτηρίου και η παλαιότερη χρήση του ήταν σε προτεραιότητα. Η ανάγκη για επανάχρηση κτηρίων ωστόσο έγινε εντονότερη λόγω της βιομηχανικής επανάστασης. Η ιστορική σημασία των βιομηχανικών κτιρίων, αναδεικνύεται από το 1970 μέχρι και το τέλος του 20ου αι. Το 1940 και μετά η αστικοποίηση αυξάνεται ραγδαία και μαζί της αυξάνονται και οι ανάγκες στέγασης του νέου πληθυσμού στις πόλεις. Οι βιομηχανίες λοιπόν μεταφέρονται εκτός πόλης, σε περιοχές όπου μπορούν να καταλάβουν μεγάλες εκτάσεις, με μικρό κόστος. Η εγκατάλειψη των βιομηχανιών δημιούργησε πολλά αστικά κενά στα κέντρα των πόλεων και έτσι, αναπτύχθηκε η ανάγκη για επανάχρηση τους και προσαρμογή τους στις νέες ανάγκες της πόλης48. Σε αυτή την κατηγορία, ανήκουν και τα κτήρια της Τεχνόπολης στο Γκάζι (Εικόνα41), τα οποία μετά την αποκέντρωση των βιομηχανιών παρέμειναν ανενεργά, μέχρι την μετατροπή ολόκληρης της περιοχής σε πολυχώρο. Τα κτήρια αυτό σήμερα έχουν μετατραπεί σε κέντρο πολιτισμού, και ανήκουν στο ευρύ κοινό, που χρησιμοποιεί τόσο τους δημόσιους όσο και τους εκθεσιακούς χώρους τους. Πολλά παλιά κτίρια, όπως για παράδειγμα το κτήριο Esma Sultan Mansion στην Κωνσταντινούπολη έχουν ιστορική, πολιτιστική και αρχιτεκτονική αξία, αλλά και κάποια ποιοτικά συστατικά -όπως μεγάλο ύψος, μεγάλα ανοίγματα, ειδικές επεξεργασίες και τεχνικές και χειροποίητα στοιχεία- που σήμερα είναι δυσεύρετα. Το κτήριο αυτό σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Sarkis Balyan το 1875 και το μεγαλύτερο μέρος της κατασκευής του αποτελείται από τούβλο. Αργότερα έγινε αποθήκη καπνού και άνθρακα μέχρι το 1975, όταν καταστράφηκε το εσωτερικό του από μια πυρκαγιά. Το κτήριο λειτούργησε ξανά το 2001, ως μια αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Εξωτερικά παρέμεινε σαν υλικό το τούβλο, και ενσωματώθηκε στο εσωτερικό του ένας μεταλλικός σκελετός και γυαλί49. Τα μεγάλα παράθυρα και η ιδιαιτερότητα στην κατασκευή του είναι στοιχεία που άξιζαν να διατηρηθούν, να γίνει δηλαδή μια μικρή συντήρηση, χωρίς μεγάλες παρεμβάσεις στο εξωτερικό.

47 48 49

J. Jokilehto, ‘’A History of Architectural Conservation’’ The University of York, York, England, 1986. Μπάστη Ευγενία ‘’Βιομηχανικά Κελύφη σε Επανάχρηση’’ Ερευνητική Εργασία, Πολυτεχνείο Κρήτης, 2016 The Marmara Hotels “Esma Sultan” https://www.themarmarahotels.com/venues/esma-sultan.aspx ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

35

ΜΕΡΟΣ 2 | ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ: ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η διατήρηση τέτοιων κτηρίων και πιθανώς η προσαρμοστική επανάχρηση τους, είναι σημαντική γιατί αφ’ ενός δίνει στα κτήρια αυτά νέα πνοή, και αφ’ ετέρου, συμπληρώνει αστικά κενά που προκάλεσε η εγκατάλειψή τους. Στο παράδειγμα του Le Grand Hornu, το κτήριο αποτελείτο από ένα εργοστάσιο εξόρυξης και επεξεργασίας άνθρακα και μια περιοχή εργατικών κατοικιών, τα οποία κατελάμβαναν ένα αρκετά μεγάλο χώρο στην περιοχή τους. Η εγκατάλειψή τους, άφησε ένα μεγάλο κενό, ωστόσο το κτήριο είχε μεγάλη αξία τόσο ιστορική όσο και αρχιτεκτονική, και έτσι η κατεδάφισή του δεν αποτελούσε λύση. Το έργο αυτό διαμορφώθηκε με βάση τα εξαιρετικά σπίτια της Αναγέννησης τα οποία αποτελούνταν από μια μπροστινή αυλή με ένα επιβλητικό προπύλαιο, και μια κεντρική αυλή η οποία περιτριγυρίζεται από ημικυκλικά τόξα, στην οποία βρίσκεται μέχρι και σήμερα το άγαλμα του ιδρυτή του, Henri de Gorge. Κατά την ανακατασκευή του, παρέμειναν σταθερά σημάδια της παλιάς strata, με σκοπό να διατηρηθεί η συλλογική μνήμη της παλιάς χρήσης του κτηρίου. Αυτό, σε συνδυασμό με την νέα χρήση που αυτό φιλοξενεί, στόχευαν στο να παραμείνει ένα κτήριο που αφορά τον πολιτισμό50.

50

36

Pierre Thiebaut ‘’Old Buildings Looking for New Use’’, Edition Axel Menges, 2007 ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 44 - 45 Η επανάχρηση του Le Grand Hornu στο Βέγιο, σε μουσείο μοντέρνας τέχνης

Ορισμός και σημασία της προσαρμοστικής επανάχρησης σε μια πόλη

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

37

ΜΕΡΟΣ 2 | ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΉ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

‘’Για να καταλάβουμε τη σημασία της προσαρμοστικής επανάχρησης, πρέπει αρχικά να εκτιμήσουμε την αξία των παλαιότερων κτηρίων και της αρχιτεκτονικής’’51 Η ιστορία μιας πόλης φαίνεται από τα κτήρια που την αποτελούν. Πιο συγκεκριμένα τα παλαιότερα κτήρια, περιγράφουν μια ιστορία και είναι σημείο αναφοράς μέσα στην πόλη. Ξεχωρίζουν ανάμεσα στις πολυκατοικίες και περιγράφουν παλαιότερες τεχνικές και τρόπους ζωής απλά με την ύπαρξή τους στην κάθε περιοχή. Η προσαρμοστική επανάχρηση έρχεται ως μια εναλλακτική λύση, για το πρόβλημα που δημιουργεί η συνεχής και εκθετική αύξηση του πληθυσμού σε κάθε περιοχή και των αναγκών που αυτός έχει, προσεγγίζοντας το επιθυμητό αποτέλεσμα –την κάλυψη των αναγκών-, με το μικρότερο δυνατό αποτύπωμα. Εφαρμόζεται στις περιπτώσεις όπου τα κτήρια αυτά έχουν πάψει να είναι λειτουργικά, με σκοπό να τα διασώσει και να τα εντάξει και πάλι στους ρυθμούς της κοινωνίας, προσφέροντάς τους ένα νέο σκοπό. Έτσι, το μέλλον μιας πόλης σχεδιάζεται, ενσωματώνοντας σε αυτό το σχεδιασμό, και προσαρμόζοντας, σημαντικά κομμάτια που ανήκουν στο παρελθόν. Αυτή η γεφύρωση του παλιού με το καινούριο, μερικές φορές γίνεται αρμονικά, χωρίς να υπερισχύει κάποιο από τα δύο, ενώ άλλες, ανάλογα πάντα με την αισθητική του σχεδιαστή και τη νέα χρήση, μπορεί να υπερισχύσει είτε το παλιό είτε το νέο στοιχείο. Επαναχρησιμοποιώντας τα παλαιότερα κτήρια μας δίνεται μια ευκαιρία να αποδείξουμε ότι υπάρχουν δημιουργικοί τρόποι ανακύκλωσης, επανάχρησης και επανένταξης υπαρχόντων πόρων στις σύγχρονες κοινωνίες52.

51 52

38

Πρόλογος από το άρθρο ‘’Why is adaptive reuse important in today’s world?’’ Schmidt Associates S. Associates, ‘’Why Is Adaptive Reuse Important in Today’s World?’’ 2018. ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 46 Μετατροπή του κάστρου Horst στη Γερμανία, σε πολιτιστικό κέντρο.

Εικόνα 47 Μετατροπή του κάστρου Horst στη Γερμανία, σε πολιτιστικό κέντρο.

ΜΕΡΟΣ 2 | ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΉ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 48 - 49 Επανάχρηση στο Πεκίνο Beijing CR Land Galleria – Instreet Renovation

Η επιτυχία ενός έργου είναι ο πρώτος και βασικότερος σκοπός κάθε κατασκευαστικής ομάδας. Πιο συγκεκριμένα, για να θεωρηθεί ένα έργο επιτυχημένο πρέπει να ολοκληρώσει όλους τους στόχους που η ομάδα αυτή έχει βάλει στην αρχή της δημιουργίας του. Ο στόχος της προσαρμοστικής επανάχρησης όπως προαναφέρθηκε είναι η αναβίωση ενός παλιού και απαρχαιωμένου κτηρίου, και η ένταξή του στην σύγχρονη κοινωνία και στις ανάγκες της. Επομένως, τα πρώτα στάδια επεξεργασίας, στη διαδικασία αυτή είναι και τα σημαντικότερα, για την διασφάλιση ενός επιτυχημένου αποτελέσματος. Για την επιτυχημένη επανάχρηση, είναι σημαντικό να γίνει μια πρ›ωτη έρευνα για την καταλληλόλητα του κτηρίου και τον βαθμό επεμβάσεων που μπορεί να δεχτεί και την νέα χρήση που θα μπορούσε να στεγάσει. Η έρευνα αυτή γίνεται πάντα βάση των χαρακτηριστικών του κάθε κτηρίου, τις παραμέτρους που θέτει ο τόπος αλλά και τα οικονομικά στοιχεία που προκύπτουν. Η πρώτη προσέγγιση με το κτήριο είναι σημαντική για την προδιαγραφή των δυνατοτήτων του κτηρίου για αλλαγές, για προσθήκη νέων τεχνολογικών εγκαταστάσεων και για την εξασφάλιση των απαιτούμενων μέτρων για την ασφάλεια των χρηστών53. Στο σημείο αυτό γίνεται η περισυλλογή πληροφοριών για το κτήριο, για τα φυσικά και τεχνικά του χαρακτηριστικά και για την αρχική του χρήση και τη συμβολική σημασία που πιθανά είχε η χρήση αυτή για την κοινωνία.

53

D. C. L. D. J. S. Sheila Conejos, ’’Improving the implementation of Adaptive reuse strategies for Historic buildings’’, Gold Coast, 2011. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

39

ΜΕΡΟΣ 2 | ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΉ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 50 - 51 Το μουσείο Tate Modern, στο Λονδίνο πριν την επανάχρησή του ήταν σταθμός παραγωγής ενέργειας. Η επανάχρησή του έγινε από τους αρχιτέκτονες Jacques Herzog και Pierre de Meuron, και θεωρείται πολύ επιτυχημένη.

40

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 2 | ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΉ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Τα βήματα μιας προσαρμοστικής επανάχρησης

ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ

Ιστορική σημασία κτηρίου

Χαρακτηριστικά

Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά

Λειτουργικά χαρακτηριστικά

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΡΓΟΥ Δομική κατάσταση κτηρίου

Διάγραμμα πορείας που ακολουθείται σε ένα έργο προσαρμοστικής επανάχρησης, και τα είδη πληρογοριών που συλλέγονται για ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

41

ΜΕΡΟΣ 2 | ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΉ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Επιλογή κατασκευής και συλλογή πληροφοριών Αρχικά, είναι σημαντική η ιστορική του αξία, τα ιστορικά, κοινωνικά, πολιτιστικά αλλά και αρχιτεκτονικά γεγονότα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ύπαρξης του. Σε μια πόλη, υπάρχουν συχνά κτήρια τα οποία είναι συνδεδεμένα με ιστορικά γεγονότα, λόγω των υπηρεσιών που παρείχαν (πχ. ο πρώτος σταθμός τρένου μιας περιοχής) ή λόγω σημαντικών γεγονότων που συνέβησαν γύρω από το κτήριο (πχ. βομβαρδισμοί σε πολέμους, καταφύγιο, αλλαγή πολιτικής εξουσίας.) Τα κτήρια αυτά πέρα από την ιστορική τους αξία, αποτελούν κομμάτι του χαρακτήρα της κάθε περιοχής, και για τον λόγο αυτό επιλέγετε συνήθως η επανάχρηση τους, και η επανένταξή τους στην κοινωνία και στις ανάγκες της. Ένα επίσης σημαντικό στοιχείο του κτηρίου, είναι η τοποθεσία του, και οι ποιότητες που κυριαρχούν γύρω από το κτήριο. Στις περιπτώσεις που το οικόπεδο βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από τις περιοχές που αναπτύσσονται σε μια πόλη, η επανάχρηση στο κτήριο δεν θα είναι επιτυχημένη, λόγω του ότι δεν θα έχει την ανάλογη ανταπόκριση από το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Επίσης, οι εγκαταστάσεις σε περιοχές που δεν βρίσκονται στον αστικό ιστό, δεν επιτρέπουν την άμεση ανάπτυξη μιας περιοχής, άρα κτήρια που βρίσκονται εκτός του αστικού ιστού δεν αποτελούν στόχο για επανάχρηση. Γίνεται, καταγραφή των χαρακτηριστικών του κτηρίου, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του, η κατάσταση στην οποία βρίσκεται, ο διάκοσμός του, και ο κινητός του εξοπλισμός, όσο και τα λειτουργικά του χαρακτηριστικά, οι αναλογίες και τα μεγέθη των χώρων, τα ανοίγματα, η χωρητικότητα κλπ. Μεγάλη σημασία έχουν επίσης τα συστήματα που το αποτελούν, η κατασκευή του, η αντοχή του Φ.Ο.54 και η δομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Βάση αυτών τον στοιχείων, ορίζεται η δυνατότητα που έχει το κτήριο για μεταλλαγές και προσαρμογές που θα χρειαστεί να γίνουν για την ένταξη της νέας χρήσης, αλλά και το ποσοστό των υλικών και του εξοπλισμού που τελικά θα επαναχρησιμοποιηθεί. Ο διάκοσμος, και ο παλιός εξοπλισμός ενός κτηρίου μπορεί να αποτελέσουν εκθέματα της παλιάς χρήσης, ή του χαρακτήρα που είχε μια περιοχή. Όλα τα παλιά κτήρια, λόγω της παλαιότητας και των αλλαγών που έχουν δεχτεί, έχουν αρκετές βλάβες. Στην καταγραφή λοιπόν των χαρακτηριστικών ενός κτηρίου, το ποσοστό των βλαβών που αυτό έχει, θα ορίσει την πορεία του. Εάν οι βλάβες είναι μη διαχειρήσιμες, και η επιδιόρθωσή τους για να μπορέσει το κτήριο να είναι λειτουργικό, υπερβαίνουν τα χρηματικά όρια που έχει θέσει η ομάδα μελέτης, δεν επιλέγεται η επανάχρηση του.

54

42

Φ.Ο. = Φέρων Οργανισμός ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 52 Σκίτσο οροφής από την συλλογή πληροφοριών για κτήριο πολιτιστικής κληρονομιάς

Εικόνα 53 Στα πλαίσια μιας αποτύπωσης χρειάζεται να γίνει ένα αξονομετρικό σχέδιο με τις επιμέρους κατασκευαστικές λεπτομέρειες του κτηρίου

Εικόνα 54 Τα πετρόκτιστα κτήρια έχουν αρκετές ιδιαιτερότητες στην κατασκευή τους - Σκίτσο ξυλοδεσιάς ενσωματωμένη σε πετρόκτιστο τοίχο

ΜΕΡΟΣ 2 | ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΉ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 55 Εσωτερική διαμόρφωση Cassina Innovation House, Βραζιλία

Εικόνα 56 Προσθήκη όγκου Coop Interpretation center and incubator, Βέλγιο

Τέλος, στη συλλογή πληροφοριών, καταγράφεται η κατανάλωση ενέργειας του κτηρίου, και τα βιοκλιματικά χαρακτηριστικά που αυτό μπορεί να έχει. Τα παραδοσιακά κτήρια, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, έχουν κατασκευαστεί ακολουθώντας πολλά από τα στοιχεία που εντάσσονται σε ότι σήμερα θεωρούμε βιοκλιματική αρχιτεκτονική. Το γεγονός αυτό, μπορεί να εξοικονομήσει στον ιδιοκτήτη, τόσο κατά την προσαρμογή (επιδιόρθωση, συντήρηση), όσο και κατά τη χρήση του, πολλά χρήματα και ενέργεια. Ωστόσο, η εύρεση πληροφοριών, είναι δύσκολη και πολύ συχνά πολυδάπανη. Τα κτήρια αυτά, δεν έχουν καταγεγραμμένες τις πληροφορίες κατασκευής τους, ή αν τις έχουν είναι συχνά ανακριβής, με αποτέλεσμα να χρειάζεται αρκετός πολύτιμος χρόνος, και να προκαλείται καθυστέρηση στην διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής. Πολύ συχνά γίνεται η χρήση δισδιάστατων εργαλείων και λογισμικών έρευνας για την παροχή πληροφοριών κατασκευής ενός ήδη υπάρχοντος κτηρίου. Ωστόσο, τα εργαλεία αυτά δεν είναι η βέλτιστη επιλογή, παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση και ψηλά επίπεδα σφάλματος, κυρίως λόγω του ανθρώπινου παράγοντα που είναι απαραίτητος για την χρήση τους. Επίσης, η διαδικασία της παροχής πληροφοριών μέσω των δισδιάστατων εργαλείων είναι χρονοβόρα, και πολύπλοκη, και παρουσιάζεται δυσκολία στην απόκτηση πληροφοριών που αφορούν τις εγκαταστάσεις του κτηρίου. Ακόμα, υπάρχει δυσκολία στην μετατροπή των πληροφοριών που αποκτήθηκαν σε σχέδια, και δυσκολία στη μετέπειτα επεξεργασία των σχεδίων αυτών55. Από την άλλη πλευρά, τα τελευταία χρόνια άρχισε να γίνεται ευρέως γνωστή η χρήση ανεπτυγμένων λογισμικών και τεχνολογιών που συμπεριλαμβάνουν δυνατότητες τρισδιάστατων εργαλείων και τα οποία παρέχουν πιο ακριβής πληροφορίες, σε λιγότερο χρόνο και με καλύτερα αποτελέσματα. Επιπλέον, τα τρισδιάστατα εργαλεία έχουν την δυνατότητα να παρέχουν ολοκληρωμένες πληροφορίες για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένα κτήριο.

Εικόνα 57 Ενσωμάτωση όγκου στο παλιό κέλυφος, Shoreham Street, Sheffield, U.K. 55

E. Sudgen, ‘’The Adaptive Reuse of Industrial Heritage Buildings: A Multiple-Case Studies Approach’’, University of Waterloo, Ontario, 2017. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

43

ΜΕΡΟΣ 2 | ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΉ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Επιλογή της μελλοντικής χρήσης Όσο αφορά την επιλογή της χρήσης του κτηρίου, προκύπτει μετά από την περισυλλογή όλων των πιο πάνω πληροφοριών, αλλά και από τις απαιτήσεις του ιδιοκτήτη του, ή από τις ανάγκες του τόπου σε πολιτιστικό, κοινωνικό ή άλλο σχετικό εξοπλισμό και τις επιθυμίες της τοπικής κοινότητας (εάν πρόκειται για δημόσιο κτήριο). Η νέα χρήση που θα φιλοξενήσει το κτήριο θα πρέπει να συνομιλεί κατάλληλα με την μορφή που έχει το παλιό κέλυφος, να εντάσσεται δηλαδή, με δημιουργικό τρόπο σε αυτό, ακολουθώντας ή ενισχύοντάς το. Η ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζει τα παλιά κτήρια, είναι και ο λόγος για τον οποίο οι νέες χρήσεις δεν ακολουθούν μια συγκεκριμένη τεχνική, και δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για την στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσει ένας σχεδιαστής. Η επιλογή στηρίζεται εξ’ ολοκλήρου στον αρχιτέκτονα, στην αισθητική που αυτός έχει αλλά και στην μοναδικότητα που χαρακτηρίζει το κτήριο του έργου.

Εικόνα 58 Μετατροπή σε μουσείο Musée D’Orsay - Μετατροπή σε μουσείο από σταθμό τρένου

44

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 59 Μετατροπή σε δημόσιο χώρο (εστιατόριο) Pizza 4P’s Hai Phong, Vietnam

Εικόνα 60 Μετατροπή σε κατοικία Επανάχρηση αποθήκης σε κατοικία στο Πήλιο

Εικόνα 61 Μετατροπή σε γραφεία Dragani Martone Studio

ΜΕΡΟΣ 2 | ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΉ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Μετά από την πρώτη μελέτη και ανάλογα με την αισθητική όπως είπαμε του σχεδιαστή, υπάρχουν πολλές και διαφορετικές στρατηγικές που μπορεί αυτός να ακολουθήσει για να επιτύχει το έργο του.

1_ Εσωτερική προσθήκη

•

•

2_ Ενσωμάτωση όγκου στο κέλυφος

•

•

3_ Προσθήκη όγκου

•

Μια πρώτη μέθοδος είναι η αναλυτική προστασία του κτηρίου και η διατήρηση των παλιών στοιχείων που το χαρακτηρίζουν, χωρίς προσθήκη νέων. Στην περίπτωση αυτή, το κτήριο προσεγγίζεται ως μνημείο, και η μελλοντική του χρήση θα είναι ανάλογη. Η δεύτερη μέθοδος είναι η απλή συντήρηση του κτηρίου για την καλύτερη απόδοσή του με τη νέα χρήση, χωρίς όμως να γίνουν μεγάλες αλλαγές στο εσωτερικό. Στην περίπτωση αυτή, το κτήριο βρίσκεται σε καλή κατάσταση και η χρήση που θα χρειαστεί να φιλοξενήσει δεν απαιτεί πολλές αλλαγές στο εσωτερικό του. Όλα τα στοιχεία που βρίσκονται σε κακή κατάσταση επιδιορθώνονται και η νέα χρήση ενσωματώνεται στον υπάρχον χώρο. Στις περιπτώσεις όπου το μέγεθος και τα τετραγωνικά του κτηρίου επαρκούν για την νέα χρήση, ωστόσο η χρήση αυτή απαιτεί εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού και των συστημάτων του κτηρίου, γίνεται μια αποκατάσταση του εσωτερικού, χωρίς να επηρεαστεί το εξωτερικό κέλυφος. Αυτού του είδους προσεγγίσεις, είναι πλέον οι προτιμότερες λόγω του συνδυασμού ενός σύγχρονου εσωτερικού περιβάλλοντος, κρατώντας όμως το εξωτερικό κέλυφος και τις ιδιότητες που αυτό μπορεί να έχει. Όταν όμως, το μέγεθος του κλειστού κτηρίου δεν επαρκεί για την χρήση που θα φιλοξενηθεί, αλλά στο σύνολο του κτηρίου υπάρχουν μεγάλα κενά – εσωτερικά ή εξωτερικά-, προστίθεται μέρος από την νέα χρήση σε αυτούς τους αρχικά κενούς χώρους. Ένα παράδειγμα είναι το νέο κτήριο της σχολής αρχιτεκτονικής στο πανεπιστήμιο Delft της Ολλανδίας, όπως θα δούμε και στη συνέχεια. Τέλος, όταν το κτιριολογικό πρόγραμμα απαιτεί περισσότερα τετραγωνικά από τα υπάρχοντα, τότε γίνεται προσθήκη ενός νέου όγκου ο οποίος συνυπάρχει μαζί με το παλιό κέλυφος.

4_ Προσθήκη όψης \ επιδερμίδας

Διάγραμμα διαφορετικών προσεγγίσεων επανάχρησης ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

45

Μέρος 3

Βιώσιμη και προσαρμοστική επανάχρηση

46

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 3 | ΒΙΏΣΙΜΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Με σκοπό το αποτέλεσμα να είναι όσο το δυνατό πιο βιώσιμο και προσοδοφόρο, είναι σημαντικό να επιτευχθεί η μικρότερη δυνατή παρέμβαση, όσο αφορά τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν, την ενέργεια που θα καταναλωθεί κατά την κατασκευή του έργου, και των απορριμμάτων που θα παραχθούν. Οι μικρότερες αλλαγές στο κέλυφος στοχεύουν σε μια πιο ισορροπημένη σχέση κόστους επέμβασης και απόδοσης του αποτελέσματος. Η επανάχρηση ενός κτηρίου, που αποτελούσε κομμάτι του παρελθόντος, μπορεί να γίνει συνδυάζοντας τον βιώσιμο και κυκλικό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, με τις ήδη γνωστές μεθόδους προσέγγισης ενός έργου προσαρμοστικής επανάχρησης. Η προσαρμοστική επανάχρηση και η κυκλική οικονομία, ως δύο διαφορετικές σχεδιαστικές προσεγγίσεις, μοιράζονται την αξία της διατήρησης, αποκατάστασης και επανα-κατασκευής, ωστόσο ο τρόπος που η κάθε μια αρχή προσεγγίζει τις αξίες αυτές διαφέρει. Στις περιπτώσεις επανάχρησης κτηρίων, οι τρόποι προσέγγισης των έργων ποικίλει, και συνήθως εξαρτάται από τα ιδιαίτερα και μοναδικά στοιχεία του κάθε έργου. Η συμβατική προσέγγιση, η οποία εστιάζει γύρω από το υλικό του έργου, δίνει βάση στην πολιτιστική και ιστορική αξία του κτηρίου που πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθεί. Το ιστορικό, δομικό υλικό, σε αυτή την περίπτωση είναι αρκετά σημαντικό, γιατί θεωρείται ότι μεταφέρει της αξίες μιας εποχής, με αποτέλεσμα, ο κυριότερος στόχος μιας επανάχρησης με αυτές τις προδιαγραφές να είναι η ελάχιστη παρέμβαση στο υλικό και η διατήρησή του όσο το δυνατόν ανέπαφο. Σε έργα που ακολουθούν πρακτικές κυκλικής οικονομίας, οι αξίες προσεγγίζονται με έναν πιο περιβαλλοντικό τρόπο, και σκοπεύουν να βελτιώσουν τα προβλήματα που προκλήθηκαν παλαιότερα και επιβαρύνουν τον τρόπο που ζούμε σήμερα. Όπως είδαμε και στο πρώτο κεφάλαιο, στα έργα αυτά είναι σημαντική η παράταση της διάρκειας ζωής των κτηρίων, μέσω της επανάχρησης των υλικών τους και την ανακύκλωσή τους, με αυτό να συνεπάγει την λιγότερη δυνατή χρήση νέων πόρων, αλλά και την αποφυγή οποιασδήποτε επιπλέον αφαίρεσης υλικού από την άκρος απαραίτητη. Όπως φαίνεται, η επανάχρηση και η κυκλική οικονομία, καταλήγουν σε παρόμοια αποτελέσματα, από διαφορετικές προσεγγίσεις. Μια από τις διαφορές τους είναι ότι, στα έργα που εντάσσονται στην κυκλική οικονομία δεν γίνεται κάποια διάκριση ως προς τα κτήρια στα οποία μπορεί να εφαρμοστεί ενώ από την άλλη η προσαρμοστική επανάχρηση, επικεντρώνεται κυρίως σε κτήρια κληρονομιάς, κτήρια που χαρακτηρίζονται από κοινωνικές, πολιτιστικές, ιστορικές και αρχιτεκτονικές αξίες. Λόγω του προσδιορισμού και περιορισμού αυτού στην επιλογή κτηρίων, ένας μεγάλος αριθμός κτηρίων που δεν εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία, κρίνονται πιο εύκολα κατεδαφιστέα. Από αυτή την άποψη, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η προσθήκη, αξόνων διερεύνησης και εστίασης που εντάσσονται στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας, στη στρατηγική που θα ακολουθήσει ένα έργο προσαρμοστικής επανάχρησης, έχει καλύτερη απόδοση σε ζητήματα όπως το οικολογικό αντίκτυπο, τη διατήρηση των αξιών κληρονομιάς και τις κοινωνικές επιπτώσεις.

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

47

ΜΕΡΟΣ 3 | ΒΙΏΣΙΜΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

Ιστορική σημασία κτηρίου

Βιοκλιματικός σχεδιασμός

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ

Βιώσιμες σχεδιαστικές μεθόδοι

Χαρακτηριστικά Επιλογή υλικών

Building Circularity passport

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΡΓΟΥ

Αρθρωτή κατασκευή

Κτήριο ως τράπεζα υλικών

Χρήση Α.Π.Ε.

Διάγραμμα πορείας για τη σχεδίαση ενός έργου προσαρμοστικής επανάχρησης, εντάσσοντας στο κομμάτι του σχεδιασμού, βιώσιμες λύσεις.

48

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά

Δομική κατάσταση κτηρίου

Λειτουργικά χαρακτηριστικά

ΜΕΡΟΣ 3 | ΒΙΏΣΙΜΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 62 Πολλαπλή διαστρωμάτωση κτηρίου (Shearing Layers) 1. Site - Οικόπεδο 2. Structure - Καταστασκευή | Φ.Ο.

3. Skin - Επιδερμίδα | Όψεις 4. Services - Βοηθητικές εγκαταστάσεις 5. Space plan - Κάτοψη | Διαμόρφωση χώρων 6. Stuff - Εξοπλισμός (7. Souls - Χρήστες)

Η κυκλική οικονομία, προτείνει ότι η χρήση ήδη υπαρχόντων δομικών στοιχείων που έχουν ανακτηθεί από ερειπωμένα κτήρια πρέπει να θεωρηθεί ως προτεραιότητα κατά την κατασκευή ενός κτηρίου, έναντι της κατασκευής με τη χρήση πρωτογενών υλικών από νέους πόρους. Υπό αυτή την έννοια, η προσέγγιση που ακολουθεί η κυκλική οικονομία, αντικρούεται κατά ένα βαθμό με την προσέγγιση της παραδοσιακής διατήρησης κτηρίων κληρονομιάς. Σε διάφορες περιπτώσεις βλέπουμε ότι στη διατήρηση ενός παραδοσιακού κτηρίου, γίνεται η προσπάθεια διατήρησης του παραδοσιακού τρόπου κατασκευής. Στις περισσότερες περιπτώσεις, λόγω του ότι οι τρόποι κατασκευής σήμερα διαφέρουν, και άρα δεν υπάρχει κατάλληλα καταρτισμένο εργατικό δυναμικό για να προσεγγίσει με έναν παραδοσιακό τρόπο τα κτήρια αυτά, το αποτέλεσμα που έχει μια τέτοια προσέγγιση είναι να μειωθεί η αξία του κτηρίου. Μια διαφορετικού είδους προσέγγιση είναι η προσπάθεια διάκρισης των προστιθέμενων στοιχείων, είτε με την επιλογή κάποιου ξεχωριστού υλικού –τσιμέντο, σίδερο ή γυαλί- είτε με την χρωματική διάκρισή τους. Συνδυάζοντας την κυκλική οικονομία με την επανάχρηση παλαιότερων ιστορικών κτηρίων, ωστόσο, ανακαλύπτονται νέοι τρόποι επεξεργασίας, που μέχρι τώρα ήταν άγνωστοι, φέρνοντας καινοτόμες ιδέες στον κλάδο της επανάχρησης56. Στα πιο κάτω παραδείγματα, επιχειρώ να δείξω τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους, ένα έργο προσαρμοστικής επανάχρησης μπορεί να συνδυάσει στρατηγικές που εντάσσονται στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας, και του βιώσιμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, με σκοπό την βέλτιστη απόδοση του κτηρίου. Η ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζει τα κτήρια, γίνεται πιο κατανοητή όταν τα κτήρια αυτά αντιμετωπίζονται ως συμπλέγματα στρωμάτων, λειτουργιών αλλά και υλικών. Μια τέτοια προσέγγιση είναι και η ιδέα των Διατμητικών στρωμάτων (Shearing Layers). Πρωτεργάτης της ιδέας αυτής είναι ο αρχιτέκτονας Frank Duffy και στη συνέχεια o Stewart Brand την θέσπισε με το βιβλίο του How Buildings Learn 1994. Η προσέγγιση αυτή, συμβάλλει θετικά σε έργα προσαρμοστικής επανάχρησης, λόγω του ότι το κτήριο χωρίζεται στα επιμέρους στοιχεία του, το κάθε στοιχείο εμφανίζει τις δικές του ιδιαιτερότητες, την δική του διάρκεια ζωής και τις δικές του τροποποιήσεις. Ένα κτήριο, για να μπορέσει να προσαρμοστεί πρέπει να παρουσιάζει μια ευελιξία ανάμεσα στα διάφορα συστήματα που το αποτελούν – Οικόπεδο, Κατασκευή, Επιδερμίδα, Λειτουργίες, Κάτοψη χώρου και Επίπλωση. Σε περιπτώσεις προσαρμοστικής επανάχρησης, ωστόσο, τα στοιχεία του οικοπέδου και της κατασκευής, υπάρχουν και δεν επιτρέπουν μεγάλες αλλαγές.

Εικόνα 63 Επεξήγηση της κάθε διαστρωμάτωσης και τυπικός χρόνος που χρειάζεται η κάθε στρώση μέχρι την ολοκλήρωση του κύκλου χωής της. (Μέσος όρος) 56 Satu Huuhka, Inge Vestergaard ‘’Building Conservation and Circular Economy: a theoretical consideration’’ Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development, 2019 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

49

ΜΕΡΟΣ 3 | ΒK CITY

BK City, Delft

Εικόνα 64 Εξωτερική όψη του κτηρίιου που σήμερα στεγα΄ζει στην σχολή αρχιτεκτονικής του πανεπιστημίου T.U. Delft, στην Ολλανδία

50

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 3 | ΒK CITY

The shearing layer intervention – Η παρέμβαση των διατμητικών στρωμάτων

Εικόνα 65 Η όψη της εξωτερικής αυλής, φαίνεται και η γυάλινη νέα προσθήκη στο κτήριο

Εικόνα 66 Αεροφωτογραφία του κτηρίου με τις προσθήκες

Εικόνα 67 Master plan των επεμβάσεων από τους αρχιτέκτονες

Η ανάλυση του παραδείγματος, θα γίνει προσεγγίζοντας την με την λογική τησ πολλαπλής διαστρωμάτωσης, έτσι ώστε να γίνει πιο κατανοητή η αλλαγή που δέχθηκε σε όλα τα στρώματά της57. Η προσαρμοστική επανάχρηση που έγινε στη σχολή αρχιτεκτονικής του πανεπιστημίου TU Delft, είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα, μιας και έχει δεχθεί αρκετές αλλαγές μέσα στα χρόνια. Το 2008, μια φωτιά κατέστρεψε το προηγούμενο κτήριο στο οποίο στεγαζόταν οι σχολή, και χρειάστηκε να φιλοξενηθεί στο κτήριο «Rode Scheikunde» (Red Chemistry), το εγκαταλελειμμένο κτήριο γραφείων του πανεπιστήμιου. Αρχικά σχεδιάστηκε ως κτήριο για την σχολή Χημείας, όμως κάποια οικονομικά προβλήματα σε συνδυασμό με τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο δεν επέτρεψαν να υλοποιηθεί ο σκοπός αυτός. Οι αρχιτέκτονες που διαχειρίστηκαν την επανάχρηση ονομάζονται Braaksma & Roos και βασίστηκαν στην αρχική χρήση που θα είχε το κτήριο, και πρόσθεσαν στοιχεία με αναφορά σε αυτή58. Η εργαστηριακή ατμόσφαιρα δημιουργήθηκε με την εμφανή κατασκευή, και στόχος των σχεδιαστών ήταν η συνεχής μάθηση των φοιτητών. Οι φοιτητές, μπορούν να παρατηρούν όλη τη διαδικασία κατασκευής και τοποθέτησης των επιμέρους στοιχείων που αποτελούν το κτήριο. Ξεκινώντας από το οικόπεδο, το BK City, έχει μια πολύ σημαντική σχέση ανάμεσα στην περιοχή που βρίσκεται, αλλά και ανάμεσα στα υπόλοιπα κτήρια του πανεπιστημιακού χώρου που το περιτριγυρίζουν. Σε τούβλινες κατασκευές, όπως αυτή, η δομή του κτηρίου, συμπίπτει με την όψη του, έτσι στο συγκεκριμένο παράδειγμα η όψη του, αποτελείται από μεγάλα παράθυρα που επιτρέπουν στο φως να εισέλθει στις αίθουσες διδασκαλιών. Το κτήριο, μέσα στα χρόνια και λόγω των διαφορετικών χρήσεων που του έχουν γίνει έχει αλλάξει κάποια από τα στοιχεία που αντιστοιχούν στην επιδερμίδα του, όπως είναι για παράδειγμα ο φεγγίτης που υπάρχει στην στέγη. Τοποθετήθηκε για πρώτη φορά το 1953, ωστόσο λίγα χρόνια μετά το 2008, ο φεγγίτης αυτός, άλλαξε ξανά λόγω της υπερθέρμανσης που προκαλούσαν τα παράθυρα στους σχεδιαστικούς χώρους, και στη θέση του τοποθετήθηκαν νέα παράθυρα με αυτοματοποιημένα στοιχεία σκίασης.

57 58

Η πηγή είναι από μάθημα στην πλατφόρμα edx.com ‘’Sustainable Building Design’’ Η πηγή είναι από μάθημα στην πλατφόρμα edx.com ‘’Sustainable Building Design’’ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

51

ΜΕΡΟΣ 3 | ΒK CITY

Εικόνα 68 Άποψη το εσωτερικό της προσθήκης που στεγάζεται η εργαστηριακή αίθουσα της σχολής.

Η νέα χρήση που φιλοξενήθηκε στο κτήριο είχε περισσότερες ανάγκες από αυτές που μπορούσε να προσφέρει το ήδη υπάρχων κτήριο, οπότε δημιουργήθηκε η ανάγκη για την κατασκευή δύο επιπλέον χώρων. Οι χώροι αυτοί έλαβαν χώρα σε δύο από τα αίθρια που υπήρχαν στο κτήριο, όπου και δημιουργήθηκαν δύο κλειστοί γυάλινοι χώροι, ενώ οι τούβλινες όψεις στις οποίες τα αίθρια αυτά τοποθετήθηκαν άλλαξαν χρήση, και μετατράπηκαν σε εσωτερικοί τοίχοι. Ο ένας κλειστός χώρος φιλοξενεί το εργαστήριο της σχολής ενώ ο δεύτερος χρησιμοποιείται για την στέγαση του The Why Factory. Στο εσωτερικό του, το κτήριο αυτό αποτελείτο από χαμηλά ταβάνια, τα οποία οι αρχιτέκτονες αποφάσισαν να κατεδαφίσουν, και να δημιουργήσουν υψηλούς και φωτεινούς χώρους, Τα λειτουργικά συστήματα –σωληνώσεις, φωτισμός, ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις- είναι ορατά και συνυπάρχουν με το υπόλοιπο κτήριο. Έχουν τοποθετηθεί με αρθρωτό τρόπο, ο οποίος επιτρέπει μια ευελιξία στις περιπτώσεις που χρειάζονται αλλαγές στα συστήματα αυτά. Τέλος, τόσο στα πατώματα όσο και στις λειτουργίες του κτηρίου, η επιλογή των υλικών έγινε πολύ προσεκτικά, έτσι ώστε το κτήριο τόσο κατά την επανάχρηση όσο και κατά την χρήση του να έχει χαμηλό αντίκτυπο στο περιβάλλον59.

59

52

Archello “BK City” https://archello.com/project/bk-city ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 69 Άποψη από το εσωτερικό της γυάλινης επέμβασης που σήμερα φιλοξενεί το The Why Factory- Σχεδιασμένο από τους MVRDV

Εικόνα 70 Τομή στην οποία φαίνεται η προσθήκη της αίθουσας εργαστηρίων (δεξιά) και οι αλλαγές στο εσωτερικό της βιβλιοθήκης (αριστερά)

ΜΕΡΟΣ 3 | ΒK CITY

Εικόνα 71 Συνομιλία υλικών

Εικόνα 72 Η δομική κατασκευή της γυάλινης προσθήκης

Εικόνα 73 Σκίτσα που δείχνουν τις συνδέσεις για την κατασκευή της προσθήκης

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

53

ΜΕΡΟΣ 3 | CRYSTALLERIES PLANELL CIVIC CENTER

Crystalleries planell civic Center

Εικόνα 74 Όψη κτηρίου από τον δρόμο και η γυάλινη προσθήκη στον τέταρτο όροφο του κτηρίου

54

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 3 | CRYSTALLERIES PLANELL CIVIC CENTER

Εφαρμογή βιοκλιματικού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και μεθόδων που βελτιώνουν την απόδοση του κτηρίου.

Εικόνα 75 Συνδυασμός του νέου τούβλινου τοίχου με την παλιά όψη στα δεξιά

Εικόνα 76 Ο τούβλινος τοίχος διακόπτεται από υαλότουβλα για την βελτίωση του φωτισμού στο εσωτερικό

Στα 1,694 τ.μ. που το αποτελούν, φιλοξενεί μια εταιρεία εκμάθησης και κανονικοποίησης γλώσσας και ένα ξενοδοχείο, και βρίσκεται στην περιοχή του Κοινοβουλίου, στην πόλη της Βαρκελώνης. Ιστορικά το κτήριο αποτελούσε εργοστάσιο παραγωγής γυαλιού, το οποίο λειτουργούσε από το 1913, και αυτό δίνει στο κτήριο μια σημαντική ιστορική αξία, λόγω της οποίας το κτήριο αυτό επιλέχθηκε να επαναχρησιμοποιηθεί και να παραμείνει ενεργό μέλος της πόλης. Η επανάχρηση έγινε από το αρχιτεκτονικό γραφείο HArquitectes, το 2012. Το κτήριο έχει ο τριγωνική κάτοψη, γεγονός που αρχικά δυσκόλεψε τους σχεδιαστές ως προς το ποια στρατηγική θα έπρεπε να ακολουθήσουν για να επιτευχθεί η μέγιστη εκμετάλλευση του χώρου. Η εικόνα που παρατηρεί κανείς από τον δρόμο είναι δύο, αυστηρές και επιβλητικές όψεις που στέκονται σε γωνία μεταξύ τους. Αποτελούνται από τούβλα και πέτρα, και μιας μοναδικής τεχνικής διάκοσμο, στοιχεία που δημιούργησαν την ανάγκη να διατηρηθούν, και να αποτελέσουν κομμάτι της επανάχρησης. Όσο αφορά την εσωτερική χρήση του τριγώνου, η ανέγερση έγινε με τη χρήση φυσικών τούβλων, υλικό που είναι κατά κύριο λόγο βιώσιμο, γιατί τόσο κατά τη κατασκευή του όσο και κατά τη χρήση του δεν έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον, και είναι ανθεκτικό για μεγάλο χρονικό διάστημα60. Το τριγωνικό σχέδιο του οικοπέδου αλλά και οι όψεις του παλιού εργοστασίου, δεν επιτρέπουν την νέα χρήση που φιλοξενεί το κτήριο αυτό να κάνει κατάχρηση ολόκληρου του οικοπέδου, παρ’ όλα αυτά όμως, γίνεται μια ολοκληρωμένη χρήση και ταυτόχρονα ήπια. Η κατασκευή εκτυλίσσεται σε τέσσερα επίπεδα, και αποστασιοποιείται δύο μέτρα από την υπάρχουσα όψη στη νοτιοανατολική πλευρά. Έτσι δημιουργείται ένα αίθριο, το οποίο βελτιώνει τον φωτισμό στο εσωτερικό του κτηρίου, και χαράζει τη διαδρομή που θα ακολουθήσει ο αέρας, μέσα στο κτήριο. Ο αέρας μεταφέρεται από το αίθριο, μέσα στις τάξεις, εισέρχεται στους αγωγούς και καταλήγει στο διάφανο κενό που υπάρχει στην οροφή και αποτελείται από ένα φύλλο ETFE61 και μαύρη μεμβράνη PVC.

60 61

The Brick Industry “Sustainability” https://www.gobrick.com/why-choose-brick/Sustainability Ethylene Tetrafluoroethylene ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

55

ΜΕΡΟΣ 3 | CRYSTALLERIES PLANELL CIVIC CENTER

Εικόνα 77 Η κάτοψη του κτηρίου

56

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 78 Το αίθριο χρησιμοποιείται για την βελτίωση του φωτισμού και φτιάχνει τη διαδρομή του αέρα

ΜΕΡΟΣ 3 | CRYSTALLERIES PLANELL CIVIC CENTER

Εικόνα 79 Άποψη από το εσωτερικό του κτηρίου

Εικόνα 80 Άποψη 2_ στις τάξεις οι τοίχοι αποκτούν ένα λευκό χρώμα και διαχωρίζονται από τους δημόσιους χώρους.

Εκεί, στην οροφή του κτηρίου, η οποία αποτελείται από γυαλί, ο αέρας θερμαίνεται ακόμη περισσότερο και έτσι επιτυγχάνεται η κίνησή του από της καμινάδες, οι οποίες εφαρμόζοντας το φαινόμενο Βεντούρη, βοηθούν στην κίνηση του αέρα προς το εξωτερικό, με σκοπό να παραμείνει φρέσκος αέρας μέσα στο κτήριο. Παράλληλα με την βιώσιμη συνεισφορά του γυαλιού, στη στέγη, στις καμινάδες, αλλά και στα υαλότουβλα που ενσωματώνονται στους τοίχους, λειτουργεί και ως μια σχεδιαστική αναφορά στην προηγούμενη χρήση του κτηρίου, ως εργοστάσιο παραγωγής γυαλιού. Επιπλέον, για να αξιοποιηθεί πλήρως το θετικό αποτέλεσμα του εξαερισμού που ξεκινάει από το αίθριο, έγινε μια επέκταση του κτηρίου κατά μήκος της νοτιοανατολικής όψης. Για αυτή την επέκταση οι αρχιτέκτονες επέλεξαν να κατασκευάσουν ένα γυάλινο τοίχο ίδιου πάχους με τα τούβλα στα οποία στηρίζεται. Έτσι, η όψη του τελευταίου ορόφου του κτηρίου αποτελείται από αυτή την γυάλινη κατασκευή, και καλύπτεται από την διάφανη στέγη. Η νότια τριγωνική αυλή που αποτελεί και την είσοδο του κτηρίου, μειώνει εν μέρη την γεωμετρία του κατοψικά αλλά, καταφέρνει να δημιουργεί μια σχέση ανάμεσα στις χρήσεις του κτηρίου, που είναι κυρίως γραφειακές και απαιτούν έμμεσο φωτισμό και απόσταση από το εξωτερικό περιβάλλον και την ηχορύπανση που υπάρχει σε αυτό. Όσο αφορά την εσωτερική διαρρύθμιση παραμένει λιτή, στις αίθουσες διδασκαλίας και τα γραφεία, οι τοίχοι αποκτούν ένα λευκό χρώμα, ενώ το υπόλοιπο κτήριο αναδεικνύει την τελική του επιδερμίδα χωρίς επιχρίσματα. Όσο αφορά τα υπόλοιπα συστήματα με τα οποία το κτήριο λειτουργεί –καλώδια, σωληνώσεις, πρίζες- τοποθετούνται στην τελευταία επιφάνεια του κτηρίου, αφ’ ενός λόγω αισθητικής και αφ’ ετέρου, για τη διευκόλυνση μετέπειτα αλλαγών και παρεμβάσεων σε αυτά. To κτήριο αυτό έχει σχεδιαστεί και κατασκευαστεί βιοκλιματικά, στοχεύοντας να χρησιμοποιήσει όσο το δυνατόν λιγότερη τεχνική ενέργεια για τον αερισμό και τον φωτισμό του. Παράλληλα, επαναχρησιμοποιεί το παλιό κέλυφος του62, και εντάσσει τη νέα βιώσιμη κατασκευή στο εσωτερικό του. Είναι μια ολιστικά βιώσιμη προσέγγιση η οποία συνδυάζει όλες τις επιλογές που έχει με σκοπό την μείωση του αποτυπώματος της στο περιβάλλον, την πόλη, και τον άνθρωπο.

62

Detail “From glass factory to civic centre: Cristalleries Planell in Barcelona” https://www.detail-online.com/article/from-glass-factory-to-civic-centre-cristalleries-planell-in-barcelona-32975/ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

57

ΜΕΡΟΣ 3 | CRYSTALLERIES PLANELL CIVIC CENTER

Εικόνα 81 Επανάχρηση της παλιάς όψης που είχε το εργοστάσιο

58

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 82 Τομή του κτηρίου, με μπλέ τόξο φαίνεται η πορεία του αέρα

Εικόνα 83 Αριστερά τα σημεία από τα οποία εισέρχεται ο αέρας και αριστερά ο χρησιμοποιημένος αέρας εξέρχεται. Με κίτρινο χρωματίζεται η περιοχή που φωτίζεται άμεσα από τον ήλιο.

ΜΕΡΟΣ 3 | 355 11th STREET

355 11th Street

Εικόνα 84 Η όψη του κτηρίου το βράδυ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

59

ΜΕΡΟΣ 3 | 355 11th STREET

Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης του κτηρίου, ακολουθώντας το παράδειγμα της κυκλικής οικονομίας. Η επιλογή αυτού του κτηρίου έγινε για δύο διαφορετικούς λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι γιατί, πριν από την επανάχρηση του δεν αποτελούσε κάποιο πολύ σημαντικό κτήριο, πολιτιστικής κληρονομιάς στην περιοχή, ούτε είχε κάποια επιρροή στον χαρακτήρα της. Ο δεύτερος λόγος είναι γιατί, παρόλα αυτά, το κτήριο επιλέχθηκε για λόγους που γνωρίζει ο ιδιοκτήτης, να επαναχρησιμοποιηθεί και έδωσε μια νέα πνοή στον τομέα της επανάχρησης παλιών κτηρίων. Ο σχεδιασμός του είναι ολιστικά βιώσιμος, και στη συνέχεια θα αναλύσω τις λύσεις στις οποίες προέβησαν οι σχεδιαστές, Aidlin Darling Design, ώστε αυτό να πραγματοποιηθεί. Το κτήριο αυτό, έχει πιστοποιηθεί με βραβείο LEED Gold, λόγω του βιώσιμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού του. Συνοπτικά η πιστοποίηση αυτή αξιολογεί την βιωσιμότητα του σχεδιασμού και της κατασκευής ως προς την αποδοτικότητα, τον σχεδιασμό, την κατασκευή και την λειτουργία ενός έργου. Πέρα από το σύστημα βαθμολόγησης LEED, υπάρχουν και άλλα όπως είναι το AQUA, το Living Building Challenge, το BREEAM κλπ. Ο λόγος ύπαρξής τους, βοήθησε στην στροφή τόσο των χρηστών όσο και των σχεδιαστών σε κτήρια τα οποία είναι φιλικά προς το περιβάλλον στο οποίο πρόκειται να εγκατασταθούν. Παραθέτουν με τον δικό τους τρόπο μια σειρά από σταθερές, που ανάλογα με το πρόγραμμα, μπορεί να είναι αρκετά σύνθετες63. Όσο αφορά το κτήριο, είναι αποτέλεσμα της προσαρμοστικής επανάχρησης ενός βιομηχανικού κτηρίου, το οποίο στην πορεία εγκαταλείφθηκε. Η πρόθεση του ιδιοκτήτη ήταν να προσαρμόσει την υπάρχουσα αποθήκη που βρίσκεται στην βιομηχανική περιοχή SOMA του San Francisco, σε ένα πολυώροφο κτήριο γραφείων. Κατά τον σχεδιασμό του έργου, οι αρχιτέκτονες θέλησαν να διευρύνουν την δημόσια χρήση του κτηρίου, και έτσι συμπεριέλαβαν ένα εστιατόριο σε αυτό. Πρότειναν επίσης, όπως ο χώρος στάθμευσης που υπήρχε μπροστά από το κτήριο, μειωνόταν σημαντικά και στη θέση του σχεδίασαν μια αστική αυλή, της οποίας η χρήση ήταν κυρίως για της ανάγκες του εστιατορίου, οι οποίες ήταν τόσο σε θέμα καλλιέργειας βοτάνων όσο και για χώρο στάσης και τραπεζαρίας.

Εικόνα 85 Συνομιλία παλιού και νέου υλικού τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό του κτηρίου

Εικόνα 86 Το κτήριο τη μέρα και δεξιά ο χώρος που αναφέρεται στο εστιατόριο

63

60

Πηγή από διαδικτυακό συνέδριο της ομάδας ‘’UGreen US’’

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 3 | 355 11th STREET

Εικόνα 87 Επανάχρηση_ Η παλιά όψη του κτηριου και πάνω σκίτσα για την νέα όψη, οι τρόποι που εκμεταλλεύτηκαν τα ανοίγματα

Εικόνα 88 Επανάχρηση 2_ το παλιό ξύλινο κέλυφος στο εσωτερικό του κτηρίου συντηρήθηκε και επαναχρησιμοποιήθηκε

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

61

ΜΕΡΟΣ 3 | 355 11th STREET

Στόχος και για τους δύο χώρους – εστιατόριο και γραφεία- ήταν η δημιουργία βιώσιμων χώρων, και εφαρμόστηκαν αρκετές βιώσιμες στρατηγικές σχεδιασμού, μερικές από τις οποίες είδαμε και σε προηγούμενα παραδείγματα. Στην οροφή του κτηρίου, τοποθετήθηκαν ηλιακά πανέλα, έτσι ώστε το κτήριο να παράγει και να αποθηκεύει ηλιακή ενέργεια για τις ανάγκες του. Η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές καλύπτει το 70% των αναγκών του συνολικού κτηρίου, ωστόσο οι ανάγκες του για ενέργεια είναι εν γένη χαμηλές λόγω του βιοκλιματικού σχεδιασμού του. Επίσης, στην χαμηλότερη οροφή του κτηρίου τοποθετήθηκε φύτευση, η οποία λειτουργεί αρχικά ως θερμομονωτικό υλικό, και επιπλέον, φιλτράρει τα νερά που προέρχονται από τις βροχές και με ένα σύστημα διαχείρισης νερού, τα νερά αυτά χρησιμοποιούνται στο κτήριο. Το κτήριο καλύπτεται από μια διάτρητη ‘’επιδερμίδα’’ σε όλες του τις όψεις. Όσον αφορά την ανατολική και δυτική, το διάτρητο στοιχείο, εκμεταλλεύεται τον ανατολικό/δυτικό αέρα που χαρακτηρίζει την περιοχή. Τα ανοίγματα που υπάρχουν, λειτουργούν ως ένας παθητικός εξαερισμός, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, και οι χρήστες, ανοίγουν τα παράθυρα επιτρέποντας στον καθαρό αέρα να εισέρχεται διαρκώς στον χώρο. Στο εστιατόριο από την άλλη, υπάρχουν φεγγίτες οι οποίοι προσφέρουν επιπλέον φως, και παράλληλα βοηθούν στην καλή κυκλοφορία του αέρα έτσι ώστε η ατμόσφαιρα στους εσωτερικούς χώρους να είναι μόνιμα καθαρή και υγιεινή. Η επιδερμίδα αυτή τοποθετήθηκε πάνω από την παλιά όψη, και αποτελείται από μικρές τρύπες κατάλληλες για την ελεγχόμενη υποδοχή του ηλιακού φωτός, και παράλληλα για τον αερισμό του κτηρίου. Επίσης, επιτρέπουν τη θέα προς την γειτονιά με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται η αναγκαία ποσότητα φωτισμού κατά της ημερήσιες ώρες χωρίς τη χρήση επιπλέον ενέργειας και χωρίς να τους αποκόπτεται η επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον. Επιτυγχάνεται έτσι, η διατήρηση του παλαιού ιστορικού κελύφους, χωρίς αυτό να περιορίζει το κτήριο από το να αναβαθμιστεί ενεργειακά, κάτι που θα γινόταν λόγω του υλικού του –τσιμέντο και ξύλο- που δεν επιτρέπει μια τέτοια ευελιξία όπως αυτή της διάτρητης κατασκευής. Η επιλογή της επανάχρησης όμως δεν περιορίζεται μόνο στην επανάχρηση του κτηρίου αλλά είναι μια λογική που ακολούθησαν οι σχεδιαστές καθ’ όλη τη διάρκεια της κατασκευής: το 15% των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή και το 60% των επίπλων να είναι αποτέλεσμα συντήρησης ή επιδιόρθωσης, και είναι Cradle to Cradle Certified. Σε αυτό το παράδειγμα οι στρατηγικές που ακολούθησαν οι σχεδιαστές αλλά και οι απαιτήσεις του ιδιοκτήτη, εντάσσονται σε μεγαλύτερο βαθμό στην κυκλική οικονομία και στις στρατηγικές λύσεις που προσφέρει για τον οικοδομικό τομέα, λύσεις που είδαμε πιο αναλυτικά στο πρώτο κεφάλαιο της έρευνας. 64 64 The American Institute of Architects “355 11th Street: The Matarozzi/Pelsinger Multi-Use Building” https://www.aiatopten.org/node/241 | Archello “355 11th Street” https://archello.com/ project/355-11th-street#stories

62

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Εικόνα 89 Το νέο κέλυφος σχεδιάστηκε σε κομμάτια ξεχωριστά. Εδώ το σχέδιο του και η κατασκευή του

Εικόνα 90 Το νέο κέλυφος λειτουργεί βιοκλιματικά, για τον αερισμό του εσωτερικού του κτηρίου

ΜΕΡΟΣ 3 | 355 11th STREET

Εικόνα 91 Οι βιώσιμες λύσεις στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό που εφαρμόστηκαν στην επανάχρηση του κτηρίου

Εικόνα 92 Ο τρόπος σύνθεσης του νέου κελύφους στο παλιό.

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

63

Μέρος 4

Συμπεράσματα

64

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 4 | ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Την τελευταία 15ετία, παρατηρείται μια σημαντική στροφή στην βιωσιμότητα και την κυκλική οικονομία, σε όλους τους κλάδους. Ο τομέας της οικοδομικής εξελίσσεται συνεχώς, και νέες διαδικασίες έρχονται στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν πολλοί συνδυασμοί για μια βιώσιμη προσέγγιση. Μέσα από αυτές τις πρακτικές, μπορούμε να μειώσουμε το αντίκτυπο που θα προκαλέσει ο οικοδομικός τομέας στον πλανήτη, και παράλληλα να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής σε μια πόλη. Ταυτόχρονα, παρατηρείται και μια στροφή στην επανάχρηση παλαιών κελυφών για την κάλυψη των αναγκών των πολιτών, και των αστικών κενών της πόλης. Μεμονωμένα ή συνδυαστικά, εάν ακολουθηθούν αυτές οι πρακτικές, μπορούν να προσαρμοστούν σε όλες τις απαιτήσεις που έχει ένα κτήριο, με στόχο έναν ολιστικά βιώσιμο σχεδιασμό. Μέσω τον παραδειγμάτων που συνδυάζουν τις δυο πρακτικές, θεωρώ αναγκαίο να τονίσω για άλλη μία φορά τα οφέλη που προσφέρει αυτός ο συνδυασμός στο συνολικό αποτέλεσμα του κτηρίου. Τα αποτελέσματα είναι εξίσου αποδοτικά και προσφέρουν ένα άνετο και υγιεινό περιβάλλον στους χρήστες τους. Επίσης, τα κτήρια αυτά είναι έξυπνα και αυτόνομα κατά ένα μεγάλο βαθμό. Χρησιμοποιούν στρατηγικές οι οποίες προσφέρουν ευελιξία στις αλλαγές και στις μεταποιήσεις, λειτουργούν ως χώροι αποθήκευσης ενέργειας, και σε μερικές περιπτώσεις η ενέργεια αυτή εάν γίνει σωστή διαχείριση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ευρύτερη περιοχή. Η επιλογή των κτηρίων που επαναχρησιμοποιούμε δεν πρέπει να είναι αυστηρή, αλλά να στοχεύει στην επίλυση ζητημάτων που υπάρχουν σε μια πόλη.

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

65

ΜΕΡΟΣ 4 | ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα που προαναφέρθηκαν, χαρακτηρίζουν όλη την ιδεολογία της κυκλικής οικονομίας, και καταδεικνύουν την εξέλιξη που αυτή είχε μέσα στα χρόνια. Αν πάρουμε σαν παράδειγμα τα πρώτα ηλιακά σπίτια, χαρακτηρίζονταν από σημαντική έλλειψη αρχιτεκτονικής ποιότητας και εξέφραζαν κυρίως τον βασικό τους στόχο που ήταν η ενεργειακή τους απόδοση. Ωστόσο, οι πρακτικές του βιώσιμου σχεδιασμού, έχουν εξελιχθεί και στοχεύουν στην συνολική ανταπόκριση των απαιτήσεων, στις ανάγκες και στην εμπειρία, όχι μόνο του χρήστη αλλά και των περιβαλλοντικών επιταγών. Οι δυνατότητες που μας δίνουν οι νέες τεχνολογίες και τα νέα υλικά είναι πολλές, και μπορούμε να θεωρήσουμε δεδομένο ότι η παραγωγή ενός βιώσιμου και περιβαλλοντικά φιλικού χώρου είναι κάτι το εφικτό και επιθυμητό. Υπάρχουν πολλές στρατηγικές, και ανάλογα με το κάθε έργο και τις ιδιαιτερότητες που αυτό προβάλλει, ο κάθε σχεδιαστής μπορεί να επιλέξει έναν διαφορετικό συνδυασμό από αυτές, στοχεύοντας στην βέλτιστη λύση κάθε φορά, και στην μέγιστη εκμετάλλευση της κάθε στρατηγικής. Θεωρώ ότι ο συνδυασμός των δύο προσεγγίσεων θα δώσει άμεσες λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η κοινωνία μας, όσο αφορά την περιβαλλοντική υποβάθμιση και καταστροφή και την υπερφόρτωση των χώρων συλλογής και διαχείρισης απορριμμάτων λόγω της υπερκατανάλωσης. Η βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη δεν θα πρέπει να αποτελεί πλέον λύση για τις πόλεις, αλλά ούτε και για τους κατοίκους τους, οι οποίοι κινούν τα νήματα και μπορούν να στρέψουν την οικονομία, στην βιωσιμότητα απλά προσαρμόζοντας τις επιλογές τους. Με την επαναχρησιμοποίηση των παλιών κελυφών, κρατάμε την κουλτούρα του κάθε τόπου ζωντανή, στρεφόμαστε στον πολιτισμό και έτσι η πόλη αποκτά μια συνέχεια και πιθανώς ομοιομορφία. Τέλος, συνδυάζοντας και βιώσιμες πρακτικές σε όλα τα παραπάνω, μπορούμε να οδηγηθούμε στη βέλτιστη και πιο αποδοτική λύση, με σκοπό την επούλωση όλων των πληγών που η ανθρωπότητα έχει προκαλέσει μέχρι σήμερα στο περιβάλλον.

66

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Μέρος 5

Βιβλιογραφία

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

67

ΜΕΡΟΣ 5 | ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βιβλιογραφία

-

_Ελληνική -

Αναστασοπούλου, Βασιλείου, Καραλής. ‘’Ανακύκλωση οικοδομικών

reuse strategies for Historic buildings’’, Gold Coast, 2011.

-

-

Μαΐστρου Ελένη “Οδηγός για την ανάδειξη και αξιοποίηση κτηρίων

-

Green Peace ‘’Πετώντας Το Μέλλον Στα Σκουπίδια’’ ΗΠΑ 2019

ιδιοκτησίας δημοσίου με ιστορική και αρχιτεκτονική αξία” 2011

-

Gro Harlem Brundtland ‘’Το κοινό μας Μέλλον’’ / Brundtland report’’ Γενική

-

Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών 1987

Μαλλούχου-Tufano, Φανή, “Νέες χρήσεις παλαιών κτηρίων – Ευρωπαϊκές εμπειρίες.” ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, 2015

-

Ehrenkrantz ED “Architectural systems: a needs, resources, and design approach” McGraw-Hill, Inc, New York, 1989

απορριμμάτων’’. Τ.Ε.Ε. / Τ.Δ.Ε., Πάτρα 2012 -

D. C. L. D. J. S. Sheila Conejos, ’’Improving the implementation of Adaptive

-

Herzog Thomas, Flagge I, Herzog-Loibl V, Meseure A, ‘’Thomas Herzog: architektur + technologie’’ Prestel Publishing, Munich, 2001

Χαράλαμπος Θ. Μπούρας ‘’Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής’’ Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα, 1999

-

I. N. Comitee, ‘’Venice Charter’’ Venice, 1964.

Χρονάκη Ελένη Ανδρεαδάκη ‘’Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Κλιματική αλλαγή,

-

Olgyay V, “Bioclimatic approach to architecture “ In: BRAB conference report, vol 5, National Research Council Washington, DC, 1953

Περιβάλλον, Βιωσιμότητα’’. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2017 -

Pierre Thiebaut ‘’Old Buildings Looking for New Use’’, Edition Axel Menges, 2007

_Ξένη -

ARUP, “The Circular Economy in the Built Environment. San Francisco”, California Academy of Sciences, 2016.

-

Venture Inc. 2005 -

Biwei Su, Almas Heshmati, Yong Geng, Xiaoman Yu ‘’A review of the circular economy in China: moving from rhetoric to implementation’’ Soran University 2013

68

Sustainable Development, 2019 -

Shady Attia ‘’Regenerative and Positive Impact Architecture’’ Springer 2018

-

Thompson S, Johnston CJ, Thurlow ML, ‘’Universal design applied to large scale assessments.’’ National Center on Educational Outcomes Synthesis Report,

B. Guy, N. Ciarimboli “Design for Disassembly in the built environment: a guide to closed-loop design and building” City of Seattle, King Country, WA, Resource

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

Satu Huuhka, Inge Vestergaard ‘’Building Conservation and Circular Economy: a theoretical consideration’’ Journal of Cultural Heritage Management and

Addis, Bill “Building with Reclaimed Components and materials” EARTHSCAN, London, 2006. ISBN-10 1-84407-274-6.

-

-

2002 -

William McDonough, Michael Braungart ‘’Cradle to Cradle, Remake the Way We Make things’’ New York: North Point Press 2002

ΜΕΡΟΣ 5 | ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Διαλέξεις

Ιστότοποι

_Ελληνικές

-

- -

Αραβανής Ζώης, Παστρικός Μιχάλης “Ζητήματα Επανάχρησης Βιομηχανικών

https://www.architectmagazine.com/technology/lighting/the-energy-crises-

Κτηρίων” Ερευνιτική Εργασία, Εθνικό Μετρόβιο Πολυτεχνείο 2019

of-the-70s_o

Μπάστη Ευγενία ‘’Βιομηχανικά Κελύφη σε Επανάχρηση’’ Ερευνητική Εργασία,

-

Παστρικάς Πάρης “Επανάχρηση κτηρίως ως μουσειακοί χώροι” Ερευνιτική

-

Σκαμαγκούλη Αμαλία Αλεξάνδρα “Για μια βιώσιμη Αρχιτεκτονική, σχεδιασμός

-

https://www.archdaily.com/882489/cristalleries-planell-civic-center-h-arqui-

Πολυτεχνείο 2013

tectes

- -

B. Plevoets, K. Van Cleempoel “Adaptive reuse as a strategy towards conser-

sign-mean-for-architecture -

ArchDaily “355 11th Street” Aidlin Darling Design

vation of cultural heritage: a literature review” PHL University College, Hasselt

https://www.archdaily.com/882489/cristalleries-planell-civic-center-h-arqui-

University, Belgium

tectes

Douglas Mulhall, Michael Braungart, Katja Hansen ‘’Creating Buildings with

-

ARUP “Guideline for Building Services Design inspired by the Cradle to Cradle

Positive Impacts’’ Technische Universitat Munchen, 2020

Concept”

E. Sudgen, ‘’The Adaptive Reuse of Industrial Heritage Buildings: A Multi-

https://www.arup.com/perspectives/publications/promotional-materials/

ple-Case Studies Approach’’, University of Waterloo, Ontario, 2017

section/guideline-for-building-services-design-inspired-by-cradle-to-cradle-

John A. Mathews, Hao Tan ‘’The Circular Economy: Lessons from China’’ Uni-

concept

versity of Newcastle 2016 -

ArchDaily “What Does Integrated Design Mean for Architecture?” https://www.archdaily.com/946109/what-does-integrated-de-

_Ξένες

-

ArchDaily “Cristalleries Planell Civic Center” H Arquitectes

με σκοπό την αποσυναρμολόγηση” Ερευνιτική Εργασία, Εθνικό Μετσόβιο -

-

Archello ”355 11th Street” https://archello.com/project/355-11th-street#stories

Εργασία, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2020 -

Archello “BK City” https://archello.com/project/bk-city

Πολυτεχνείο Κρήτης, 2016 -

Architect Magazine “The Energy Crisis of the 70s” Elisabeth Donoff, 2016

-

J. Jokilehto, ‘’A History of Architectural Conservation’’ The University of York, York, England, 1986

Braaksma Roos “BK City” http://www.braaksma-roos.nl/project/bk-city/

-

Buildings as Material Banks “Material Passports” και “Reversible Building Design” www.bamb2020.eu/topics

-

Cradle to Cradle Buildings “City Hall Venlo” https://c2c-buildings.net/projects/city-hall-venlo/ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

69

ΜΕΡΟΣ 5 | ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - - -

Cradle to Cradle Certified® “What is Cradle to Cradle Certified®”

https://www.hazardouswasteexperts.com/cradle-to-grave-the-most-impor-

https://www.c2ccertified.org/get-certified/product-certification

tant-concept-for-generators/

C2C-Centre, ‘’Cradle to Cradle Building Charter’’, William McDonough, Michael

with Dr. Wolfgang Feis” iPHA

“Detail “From glass factory to civic centre: Cristalleries Planell in Barcelona”

https://blog.passivehouse-international.org/first-passive-house-wolfgang-

https://www.detail-online.com/article/from-glass-factory-to-civic-centre-cris-

feist/ -

http://solarhousehistory.com/blog/2013/10/28/le-corbusier-and-the-sun

Τεύχος 115, Μάρτιος - Μάιος 2019

http://www.c2c-centre.com/library-item/cradle-cradle®-building-charter -

Ebrary “Reuse of Megaliths and Standing Stones in Wester France” https://ebrary.net/72622/history/reuse_megaliths_standing_stones_westEPEA “Cradle to Cradle Buildings”

-

- -

EPEA “Venlo City Hall”

- -

Beliefs’’

EU Mies Award “Circil”

https://www.re-thinkingthefuture.com/know-your-architects/a1766-gan-

miesarch.com/work/3972

dhi-of-architecture-laurie-baker-principles-and-beliefs/

Frank Lloyd Wright Quarterly, “Organic Architecture and the Sustaining Ecosys-

-

Gnoriste tin Ellada “Παναγία Εκατονταπυλιανή: Η Αγία Σοφία του Αιγαίου!”

Schmidt Associates “Why is Adaptive Reuse Important in Today’s World?” https://schmidt-arch.com/why-adaptive-reuse-important-todays-world/

-

tem/

Sim Van der Ryn “The Architecture of Sim Van der Ryn” http://simvanderryn.com/sim-architect

-

“The American Institute of Architects “”355 11th Street: The Matarozzi/Pelsing-

https://www.gnoristetinellada.gr/politismos/mnimeia/264-panagia-ekatonta-

er Multi-Use Building””

pyliani-i-agia-sofia-tou-aigaiou

https://www.aiatopten.org/node/241

Hazardous Waste, Regulatory, ‘’ Cradle to Grave: The Most Important Concept for Generators’’, EPA, 2016

70

RethinkingTheFuture ‘’Gandhi of Architecture: Laurie Baker-Principles and

https://epea.com/en/refereces/venlo-city-hall

https://franklloydwright.org/organic-architecture-and-the-sustaining-ecosys-

-

Peter Sommer Travels “Spolia- Recycling the Past” H. Hall 2013 https://www.petersommer.com/blog/archaeology-history/spolia

tem”, Stuart Graff, 2018

-

NRDC ‘’The Silent Spring” Explainer, 2015 https://www.nrdc.org/stories/story-silent-spring

https://epea.com/en/services/buildings -

Nikolas Socrates “BK City Barrel Vault Re-Design” http://nicholassocrates.co.uk/portfolio/bk-city-barrel-vault-re-design-2/

ern_france -

Solar House History, ‘’Le Corbusier and the Sun’’, Anthony Denzer, 2013

Ε.Κ.Τ. “Κυκλική Οικονομία: Ένα νέο οικονομικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης” https://www.ekt.gr/el/magazines/features/23377

-

International Passive House Association “The first Passive House: Interview

Braungart, 2009

talleries-planell-in-barcelona-32975/ -

-

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

-

The Brick Industry “Sustainability” https://www.gobrick.com/why-choose-brick/Sustainability

ΜΕΡΟΣ 5 | ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εικόνες -

The Marmara Hotels “Esma Sultan” https://www.themarmarahotels.com/venues/esma-sultan.aspx

-

Εικόνα 01

http://www.harquitectes.com

Εικόνα 02

https://architizer.com/blog/inspiration/collections/the-future-of-architecture-adaptive-reuse/

Εικόνα 03

https://allaboutlimassol.com

Εικόνα 04

https://politis.com.cy

Εικόνα 05

https://www.forbes.com

Εικόνα 06

ermisnews.com

Εικόνα 07

eurostat.org

Εικόνα 08

https://www.history.com

Εικόνα 09

https://www.history.com

Εικόνα 10

sepolia.net

Εικόνα 11

http://scihi.org

Εικόνα 12

“Le Corbusier Le Grand” Phaidon, New York, 2008

Εικόνα 13

solarhousehistory.org

Εικόνα 14

https://www.technologyreview.com/2017/04/25/152254/the-firstus-house-to-go-solar/

Εικόνα 15

https://www.surfacesreporter.com

Εικόνα 16

simvanderryn.com

Εικόνα 17

https://blog.passivehouse-international.org

Εικόνα 18

researchgate.org

William McDonough + Partners “BSH Office the inspiration house at park 20|20” https://mcdonoughpartners.com/projects/bsh-office-the-inspiration-houseat-park-2020/

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

71

ΜΕΡΟΣ 5 | ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εικόνα 19

ellenmacarthur.com

Εικόνα 38

https://miesarch.com/work/3972

Εικόνα 20

https://sdgs.un.org/goals

Εικόνα 39

erbrary.net

Εικόνα 21

titan.gr

Εικόνα 40

commons.wikimedia.org

Εικόνα 22

https://mcdonoughpartners.com

Εικόνα 41

Φωτογραφία από προσωπικό αρχείο

Εικόνα 23

https://mcdonoughpartners.com

Εικόνα 42

themarmarahotels.com

Εικόνα 24

https://mcdonoughpartners.com

Εικόνα 43

themarmarahotels.com

Εικόνα 25

https://mcdonoughpartners.com

Εικόνα 44

Pierre Thiebaut ‘’Old Buildings Looking for New Use’’, Edition Axel Menges, 2007

Εικόνα 26

https://mcdonoughpartners.com

Εικόνα 45

Pierre Thiebaut ‘’Old Buildings Looking for New Use’’, Edition Axel Menges, 2007

Εικόνα 27

https://c2c-buildings.net/projects/city-hall-venlo/

Εικόνα 46

Pierre Thiebaut ‘’Old Buildings Looking for New Use’’, Edition Axel Menges, 2007

Εικόνα 28

https://miesarch.com/work/3972

Εικόνα 47

Pierre Thiebaut ‘’Old Buildings Looking for New Use’’, Edition Axel Menges, 2007

Εικόνα 29

https://mcdonoughpartners.com

Εικόνα 30

https://mcdonoughpartners.com

Εικόνα 48

https://archello.com/tag/facade-renovation

Εικόνα 31

www.c2ccertified.org

Εικόνα 49

https://archello.com/tag/facade-renovation

Εικόνα 32

http://nest-umar.net/portfolio/building-for-disassembly/

Εικόνα 50

Εικόνα 33

https://c2c-buildings.net/projects/city-hall-venlo/

https://www.theguardian.com/artanddesign/2016/jun/21/how-we-made-tate-modern-herzog-de-meuron-nicholas-serota

Εικόνα 34

https://c2c-buildings.net/projects/city-hall-venlo/

Εικόνα 51

https://www.theguardian.com/artanddesign/2016/jun/21/how-we-made-tate-modern-herzog-de-meuron-nicholas-serota

Εικόνα 35

https://c2c-buildings.net/projects/city-hall-venlo/

Εικόνα 52

Σκίτσο από το μάθημα 5Α - Αποτύπωση στο χωριό Μονοδένδρι

Εικόνα 36

https://miesarch.com/work/3972

Εικόνα 53

Σκίτσο από το μάθημα 5Α - Αποτύπωση στο χωριό Μονοδένδρι

Εικόνα 37

https://miesarch.com/work/3972

72

ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

ΜΕΡΟΣ 5 | ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εικόνα 54

Σκίτσο από το μάθημα 5Α - Αποτύπωση στο χωριό Μονοδένδρι

Εικόνα 55

https://divisare.com/projects/368060-dragani-martone-studio-adaptive-reuse-for-creative-workspace

Εικόνα 56

archdaily.com

Εικόνα 57

https://www.archdaily.com/956641/coop-interpretation-center-and-incubator-bogdan-and-van-broeck

Εικόνα 58

https://www.urban-hub.com

Εικόνα 59

archdaily.com

Εικόνα 60

archdaily.com

Εικόνα 61

https://www.ktirio.gr/el/κτιρια/ανακαινισεισ-αποκαταστασεισ/επανάχρησηαποθήκης-και-µετατροπή-σε-κατοικία-διακοπών-στο-πήλιο

Εικόνα 62

https://www.archilovers.com/projects/113343/shoreham-street.html

Εικόνα 63

archello.com

Εικόνα 64

archello.com

Εικόνα 65 - 74 http://www.braaksma-roos.nl/project/bk-city/ Εικόνα 75 - 84 http://www.harquitectes.com/projectes/centre-civic-cristalerias-planell-barcelona/ Εικόνα 85 - 93 https://www.archdaily.com/468061/355-11th-street-aidlin-darling-design

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΚΕΛΥΦΗ

73