ΑΓΚΥΡΑ ΕΛΠΙΔΟΣ 78 by imis

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ ΤΕΥΧΟΣ 78

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014

Περιεχόμενα σελ. Μήνυμα Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου ἐπί τῇ ἐνάρξει τοῦ νέου ἔτους 2014, ......................................... Μήνυμα Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου γιά τήν ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, ......................................... Λόγος Κατηχητήριος ἐπί τῇ Ἐνάρξει τῆς Ἁγίας καί ΜεγάληςΤεσσαρακοστῆς 2014, ...................................................................

3-4 5 6-7

Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες καί ἡ ἑλληνική παιδεία, Γεωργίου Σαμουράκη ............................................................................................ 8-9 Τό πρόσωπο τοῦ Συμεών Θεοδόχου στήν Πατερική Γραμματεία, Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη .................................................................................. 10-14 Ὁ Μητροπολιτικός Ναός Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου ὡς κέντρο καλλιέργειας καί διάδοσης τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Ἰωάννου Γ. Τσερεβελάκη ...................................................................................... 15-26 Οἱ Ἅγιοι στήν Ἑλληνική Λαογραφία, Ἰωάννου Μπουρμπουράκη ................................................................................... 27-31 Οἱ τελευταῖοι ὑπερασπιστές τοῦ Βυζαντίου καί ἡ Παναγία τοῦ Φρέ», Ἀντωνίου Ἐ. Στιβακτάκη....................................................................................... 32-41 Γεώργιος Ἰ. Παπαμαστοράκης: ὁ Πρωθυπουργός ἐπί Κρητικῆς Πολιτείας 1907-1908 καί ἡ ἀλήθεια γιά τήν Ἕνωση, Ἐμμανουήλ Παπαμαστοράκη ..................................................................................42-49 Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ........................ 50-53 Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, .................................................................. 54-63

Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β΄, Τεῦχος 78, Ἰανουάριος-Φεβρουάριος 2014. Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α΄ 8, 722 00 Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: 28420 22400/22786, FAX: 28420 89653 / Web Site: www.imis.gr / E-mail: angira@otenet.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: 6155. Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο, τηλ. 2810380886. Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος, μέ σκηνές ἀπό τό βίο του· φορητή εἰκόνα ἔτους 1837, διαστ. 45 Χ 35 ἑκ., πού φυλάσσεται στό Ἐκκλησιαστικό Μουσεῖο τῆς Ἱερᾶς Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Τοπλοῦ Σητείας. Ὀπισθόφυλλο: Λεπτομέρεια ἀπό τήν ἴδια εἰκόνα. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ».

Μήνυμα τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου ἐπί τῇ ἐνάρξει τοῦ νέου ἔτους 2014 •••

«Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ Ἀδελφοί καί τέκνα περιπόθητα, μεγάλη σημερινή ἑορτή τῆς κατά σάρκα περιτομῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τῆς μνήμης τοῦ Μεγάλου Βασιλείου μᾶς εἰσάγουν στήν ἔναρξη τοῦ νέου ἡμερολογιακοῦ ἔτους 2014 μέ περιορισμένες μέν ἐλπίδες, συγκρατημένους πόθους καί προσδοκίες, ὅμως μέ πίστη καί ἀγάπη Χριστοῦ, ἡ ὁποία «οὐδέποτε ἐκπίπτει» (Α΄ Κορ. 13,8). Ἡ σημερινή ἡμέρα ἀποτελεῖ ἀφορμή ὑπομνήσεως τῶν εὐεργεσιῶν καί τῶν δωρεῶν τοῦ Θεοῦ γιά τόν χρόνο πού πέρασε, ἀλλά καί εὐκαιρία προβληματισμοῦ, περισκέψεως καί ἀναθεωρήσεως τῆς ὅλης βιοτῆς καί ἀναστροφῆς μας γιά ἕνα καλύτερο νέο ἔτος. Τά λάθη τοῦ παρελθόντος ἄς γίνουν εὐκαιρίες ἀνάκαμψης, ἀναδημιουργίας, πείρας καί προβληματισμοῦ. Ὁ Kύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, «πάντα πρός τό συμφέρον οἰκονομῶν», χαρίζει σε ὅλους τήν ἐλπίδα τῆς ζωῆς καί σωτηρίας, λέγοντας «καί μή καυχάσθω ὁ πλούσιος ἐν τῷ πλούτῳ αὐτοῦ» (Α΄ Βασιλ. 2,9), καθότι «Κύριος θανατοῖ καί ζωογονεῖ, κατάγει εἰς ᾅδου καί ἀνάγει. Κύριος πτωχίζει καί πλουτίζει, ταπεινοῖ καί ἀνυψοῖ» (Α΄ Βασιλ. 2, 6-7), ἀνάλογα πρός τήν ἀγαθή προαίρεση, τήν προσπάθεια καί τήν καθαρότητα τοῦ νοῦ καί τῶν διαθέσεων τῶν ἀνθρώπων. Κατά τήν εὔσημη καί ἑόρτια αὐτή ἡμέρα ἄς στρέψουμε τόν νοῦ καί τήν καρδιά μας στούς χειμαζόμενους καί δεινοπαθοῦντες ἀδελφούς μας, εἰδικά στή Συρία, ἀλλά καί σέ ἄλλες περιοχές τοῦ κόσμου, στίς ὁποῖες δοκιμάζεται καί ἀπειλεῖται ἀκόμα καί αὐτή ἡ ζωή τοῦ ἀνθρώπου ἀπό θρησκευτικό ἤ πολιτικό φανατισμό καί συμφέροντα ἀλλότρια. Προσευχόμαστε ὁ νέος χρόνος νά γίνει εὐκαιρία καί εὐλογία ἀπό Θεοῦ Παντοκράτορος, νά συντομεύσει ὁ χρόνος τῆς δοκιμασίας τῶν ἀδελφῶν μας καί νά παραμείνουν στίς ἑστίες τους γιά νά ζήσουν καί φέτος τήν ἐπιφάνεια τοῦ Θεοῦ στή γῆ, γιατί στά δοκιμαζόμενα μέρη τῆς Ἀνατολῆς βάδισαν ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, οἱ Μεγάλοι Πατέρες καί Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας μας. Ὅσα προβλήματα καί ἄν ὑπάρχουν, εὔκολα οἱ ἄνθρωποι τά ἀποδίδουν στούς ὑπεύθυνους. Γιά τήν οἰκονομική κρίση τῆς Χώρας, μᾶς φταῖνε μόνο οἱ πολιτικοί, γιά τά προβλήματα τῆς Ἐκκλησίας, μόνο οἱ Κληρικοί, γιά τή δυσλειτουργία τῶν κρατικῶν ὑπηρεσιῶν, μόνο οἱ ὑπάλληλοι. Εὔκολα ἐνοχοποιοῦνται ἄνθρωποι ὡς ὑπεύθυνοι θεσμῶν καί φορέων ἀπό τή συνεχῶς μεταβαλλόμενη κοινή γνώμη. Παρά τίς ὑπερβολές καί τίς

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀδικίες, ἕνα εἶναι βέβαιο, ὅτι τό πρόβλημα παραμένει πάντα ὁ ἄνθρωπος, ὁ κατά Θεόν πλασμένος καί προορισμένος νά ζήσει ἐν Χριστῷ καί διά τοῦ Χριστοῦ γιά τόν συνάνθρωπό του. Εὐθύνονται, βέβαια, καί τά ποικίλα πολιτικοοικονομικά συστήματα καί οἱ νόμοι, πού πολλές φορές ὁ ἕνας ἀναιρεῖ τόν ἄλλο, ἀλλά καί οἱ ἀλληλοσυγκρουόμενες μεταφυσικές καί φιλοσοφικές ἰδεολογίες, πού προβάλλονται ἀνεξέλεγκτα, οἱ ἀθεϊστικές πρακτικές καί οἱ ψυχοπαθητικές συμπεριφορές, πού συχνά ἀρρωσταίνουν τόν ἄνθρωπο, τόν διαφθείρουν καί τόν ἐξουθενώνουν. Ἔτσι ἡ ζωντανή εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ὁ ἄνθρωπος, μπερδεύεται καί δέν γνωρίζει ποιά εἶναι τά κριτήρια καί ἡ συμπεριφορά τοῦ ὑγιοῦς ἀνθρώπου μέ ψυχοσωματική ἰσορροπία καί ἐνδιαφέροντα πνευματικά. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἐγκαταλειφθεῖ, παρά τήν ἀνεκτίμητη ἀξία τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, παρά τίς διακηρύξεις τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καί τήν προστασία τῶν προσωπικῶν δεδομένων. Ὅλοι ψάχνουμε γιά εὐεργετικές νομοθεσίες, διατάξεις καί προγράμματα, παραθεωρώντας τό ἀνθρώπινο πρόσωπο καί τήν ἀξία του. Δυστυχῶς, χάσαμε τήν προσωπική ἐπικοινωνία καί ἐνεργητική συμμετοχή, καί μείναμε στή συλλογική ἀπρόσωπη ἀνευθυνότητα. Ἀπουσιάζει ἡ ἀμεσότητα, ἡ συμπόνοια καί ἡ συμπόρευση μέ τόν συνάνθρωπό μας καί μέ τόν Χριστό. Γιατί «Αὐτός εἶναι ἡ ὁδός καί ἡ ἀλήθεια καί ἡ ζωή»(Ἰω. 14,6) καί «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ἰω. 15,5). Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, Ἄς σηκώσουμε καί φέτος τόν βαρύ σταυρό τῆς οἰκογενειακῆς εὐθύνης, τῆς ἐπαγγελματικῆς εὐσυνειδησίας, τῆς μορφωτικῆς καί πολιτιστικῆς κατάρτισης, τῆς πατροπαράδοτης εὐσέβειας καί τῆς προγονικῆς εὐαισθησίας, «συγχωροῦντες ἑαυτούς καί ἀλλήλους». Καί, ὅταν προβληματισθοῦμε μέ σοβαρότητα, θά κατανοήσουμε τά λόγια τοῦ θεοφόρου χρυσορρήμονος πατρός Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου: «Μή τοίνυν ζήτει τό σόν, ἵνα εὕρης τό σόν. Ὁ γάρ ζητῶν τό ἑαυτοῦ οὐχ εὑρίσκει τό ἑαυτοῦ... Τό γάρ οἰκεῖον συμφέρον ἐν τῷ τοῦ πλησίον συμφέροντι κεῖται καί τό ἐκείνου ἐν τούτῳ» (Ἰω. Χρυσοστόμου, P.G. 61,280). Τότε θά ἀνακαλύψουμε τόν ἀληθινό μας ἑαυτό καί τόν ὑπαρξιακό σκοπό τῆς ζωῆς μας. Πατρικά εὔχομαι, μέ τή χάρη τοῦ Σαρκωθέντος, Περιτμηθέντος καί Ἐπιφανέντος Σωτῆρος Χριστοῦ, νά βροῦμε κατά τό νέο ἔτος 2014 αὐτή τήν κατά Χριστόν ἀλληλοπεριχώρηση, τήν ἀλληλεγγύη καί τήν προσωπική συνάντηση καί ἐπικοινωνία μέ τόν οὐράνιο Θεό καί Πατέρα καί τόν πάσχοντα συνάνθρωπο. Νά ἐργασθοῦμε καί νά ἐπιτύχουμε, ἀφοῦ Ἐκεῖνος, ὁ Ποιητής τῶν αἰώνων καί Ἀρχηγός τῆς ζωῆς, θά κατευθύνει καί κατά τόν χρόνο αὐτό τίς σκέψεις, τίς ἐπιθυμίες, τίς πράξεις καί ὅλα τά νοήματα καί διανοήματά μας, τίς εἰσόδους καί τίς ἐξόδους μας. Εὐλογημένο, εἰρηνικό καί δημιουργικό τό νέο ἔτος. Ἱεράπετρα, Πρωτοχρονιά 2014 Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ † Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ, Διάπυρος πρό τόν ἐν σαρκί περιτμηθέντα Κύριον εὐχέτης πάντων ὑμῶν

Μήνυμα τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου γιά τήν Ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν Ἀξιότιμοι κ. Ἐκπαιδευτικοί, ἀγαπητά μου παιδιά,

ἱ Τρεῖς Ἱεράρχες ἔχουν ἀνακηρυχθεῖ ἀπό τήν Ἐκκλησία καί τήν Πολιτεία ὡς προστάτες τῆς Παιδείας καί τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων, διότι ἀναδείχθηκαν μέ τή μόρφωσή τους, τίς ἀρετές καί τήν εὐρύτητα τῆς ἀντίληψής τους φωτισμένοι Διδάσκαλοι καί Παιδαγωγοί. Ἡ σημερινή ἑορτή τῆς σύναξης τῶν τριῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας σέ μιά ἡμέρα διαφορετική ἀπό τήν ἡμέρα μνήμης τοῦ καθενός εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τήν Παιδεία τοῦ Γένους μας. Ἦταν πρωτίστως φωτισμένοι Ἐπίσκοποι τῆς Ἐκκλησίας πού κατέκτησαν τήν ἀνθρώπινη γνώση καί συνειδητοποίησαν ὅτι ἡ ἀληθινή σοφία εἶναι ἡ θεογνωσία. Μέ τήν ἑλληνομάθειά τους συντέλεσαν στήν ἐναρμόνιση τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέ τό μήνυμα τοῦ Εὐαγγελίου. Συμβούλευαν τούς νέους νά μελετοῦν τά ἑλληνικά συγγράμματα καί νά παίρνουν ἀπό αὐτά ὅ,τι καλό ὑπάρχει, γιατί αὐτά τούς προγυμνάζουν μέ τόν καλύτερο τρόπο γιά τήν κατανόηση τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Βασική ἀρχή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν εἶναι ὅτι ἀπό τά ἐπίγεια ἀγαθά ἡ Παιδεία εἶναι τό μεγαλύτερο. Ἡ Παιδεία, κατά τόν Μέγα Βασίλειο, εἶναι «ἀνατροφή μετ᾿ εὐλαβείας καί μετάληψις ἁγιότητος», δηλαδή οἱ δάσκαλοι καί οἱ καθηγητές πού ὑπηρετοῦν τήν ἀγωγή μεταδίδουν στούς μαθητές τους ὄχι μόνο γνώσεις ἀλλά κυρίως βιώματα ἀληθινῆς ζωῆς, ἀξίες καί ἰδανικά. Οἱ παιδαγωγικές τους ἀντιλήψεις ἐπηρέασαν καθοριστικά τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν στό Βυζάντιο καί πολλές ἀπό αὐτές ἐφαρμόζονται μέχρι σήμερα. Ἀσχολήθηκαν μέ ὅλα τά θέματα τῆς ἐκπαίδευσης, ἔχοντας ὡς κεντρικό σύνθημα τους τό «Δράξασθε Παιδείας», ἀπό τόν Β΄ Ψαλμό τοῦ Δαυίδ. Ἡ «τρόϊκα» τῶν μεγάλων Πατέρων καί Δασκάλων τῆς οἰκουμένης πού τιμοῦμε σήμερα, δέν ἀσχολήθηκε μόνο μέ τά ἐκκλησιαστικά, θεολογικά καί παιδαγωγικά, ἀλλά καί μέ τά κοινωνικά, οἰκονομικά, πολιτιστικά καί ἄλλα προβλήματα πού ἀπασχολοῦσαν τούς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τους, προτείνοντας ἔμπρακτα τρόπους ἀντιμετώπισης τους. Συνδύασαν ἄριστα τή θεωρία μέ τήν πράξη καί ὑπηρέτησαν μαζί μέ τόν Θεό καί τόν πάσχοντα ἄνθρωπο, ἀποτελώντας ἀξεπέραστους κοινωνικούς ἐργάτες. Πίστευαν στήν κοινωνία τῶν ἀνθρώπων καί ὄχι στήν κοινωνία τῆς κατανάλωσης. Γι᾿ αὐτό παρότρυναν τόν ἄνθρωπο νά πλουτίζει «μή περιουσίαν μόνον, ἀλλά καί εὐσέβειαν, μή τό χρυσίον μόνον, ἀλλά καί τήν ἀρετήν, μᾶλλον δέ ταύτην μόνον». Πατρικά εὐχόμαστε στή δύσκολη ἐποχή πού ζοῦμε νά μαθητεύουμε συνεχῶς κοντά στούς τρεῖς μεγάλους Πατέρες καί Οἰκουμενικούς Διδασκάλους, ὥστε ἐκεῖνοι νά καθοδηγοῦν τίς σκέψεις, τά λόγια καί τίς πράξεις μας. Ἱεράπετρα, 30 Ἰανουαρίου 2014 Μέ πατρική ἀγάπη καί εὐχές Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ † Ὁ Ἱεραπύτνης & Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ 5

Λόγος Κατηχητήριος ἐπί τῇ Ἐνάρξει τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς 2014 †

Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, ΧΑΡΙΣ ΕΙΗ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΠΑΡ’ HΜΩΝ ΔΕ ΕΥΧΗ, ΕΥΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΩΡΗΣΙΣ «Ἰδού νῦν καιρός εὐπρόσδεκτος, ἰδού νῦν ἡμέρα σωτηρίας»· (Β' Κορ. 6, 2-3) Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ,

Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μας, μᾶς συνιστᾷ αὐτήν τήν περίοδον νά στρέψωμεν τό ἐνδιαφέρον μας πρός τήν ἀληθινήν μετάνοιαν, «τό χωνευτήριον τῆς ἁμαρτίας», κατά τόν Ἱερόν Χρυσόστομον. Ἡ μετάνοια εἶναι τό πρῶτον θέμα τοῦ κηρύγματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί ἡ πεμπτουσία τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας. Εἶναι τό καθημερινόν προσκλητήριον τῆς Ἐκκλησίας πρός ὅλους μας. Παρά ταῦτα, πολλοί τῶν χριστιανῶν δέν ἔχομεν βιώσει πραγματικῶς τήν μετάνοιαν. Ἐνίοτε δέ θεωροῦμεν αὐτήν ὡς μή ἀφορῶσαν εἰς ἕκαστον ἐξ ἡμῶν, διότι δέν ἐρχόμεθα εἰς ἑαυτούς, δέν συνερχόμεθα καί δέν συναισθανόμεθα ὅτι ἔχομεν ὑποπέσει εἰς ποιάν τινα ἁμαρτίαν. Ἀλλ᾿ ὡς διδάσκει ὁ ἔμπειρος τῆς πνευματικῆς ζωῆς Ἀββᾶς Ἰσαάκ ὁ Σῦρος καί δογματίζουν ἐμπειρικῶς οἱ πλεῖστοι τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας, «ἡ μετάνοια εἶναι ἀπαραίτητος καί εἰς τούς τελείους». Καί τοῦτο διότι μετάνοια δέν εἶναι μόνον ἡ μεταμέλεια διά τάς ἁμαρτίας μας καί ἡ συνακόλουθος ἀπόφασις νά μή ἐπαναλάβωμεν αὐτάς ἀλλά καί ἡ ἀλλαγή τῶν ἀντιλήψεών μας πρός τό ἀγαθώτερον, ὥστε νά ἐπέρχεται μία διαρκής βελτίωσις τῶν ἀντιλήψεών μας περί τοῦ Θεοῦ καί τοῦ κόσμου, αὔξησις τῆς ἀγάπης καί τῆς ταπεινώσεως, τῆς καθάρσεως καί τῆς εἰρήνης. Ὑπ᾿ αὐτήν τήν ἔννοιαν ἡ μετάνοια εἶναι πορεία ἀτελεύτητος πρός τήν τελειότητα τοῦ Θεοῦ, πρός τήν ὁποίαν ὀφείλομεν νά τείνωμεν καί νά κινούμεθα συνεχῶς. Ἐπειδή δέ ἡ τελειότης τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄπειρος, ἡ πορεία μας πρός τό καθ᾿ὁμοίωσιν αὐτῆς εἶναι ἐπίσης ἄπειρος καί ἀτελεύτητος. Πάντοτε ὑπάρχει ἐπίπεδον τελειότητος ἀνώτερον ἐκείνου εἰς τό ὁποῖον εὑρισκόμεθα ἑκάστοτε καί διά τοῦτο πάντοτε πρέπει νά ἐπιζητοῦμεν τήν πρόοδόν μας τήν πνευματικήν καί τήν μεταμόρφωσίν μας, ὡς προτρέπει καί ὁ μέχρι τρίτου οὐρανοῦ ἀναβάς καί θεασάμενος μυστήρια ἄρρητα Ἀπόστολος Παῦλος, γράφων: «Ἡμεῖς δέ πάντες ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ τήν δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμενοι τήν αὐτήν εἰκόνα μεταμορφούμεθα 6

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀπό δόξης εἰς δόξαν, καθάπερ ἀπό Κυρίου Πνεύματος» (Β' Κορ. 3, 18). Ὅσον καθαίρεται ὁ ἐσωτερικός μας κόσμος, ὅσον περισσότερον καθαρίζεται ὁ πνευματικός ὀφθαλμός μας, τόσον καθαρώτερον βλέπομεν τόν ἑαυτόν μας καί τά πάντα καί αὐτή ἡ ἀλλαγή, αὐτή ἡ βελτίωσις τῆς θεάσεως τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου καί τῆς πνευματικῆς καταστάσεως τοῦ ἑαυτοῦ μας, συνιστᾷ μετάνοιαν, μίαν δηλονότι νεωτέραν καί βελτιωμένην κατάστασιν τοῦ πνεύματός μας, ἐκείνης εἰς τήν ὁποίαν εὑρισκόμεθα μέχρι τοῦδε. Ὑπ᾿ αὐτήν τήν ἔννοιαν, ἡ μετάνοια εἶναι ἡ βασική προϋπόθεσις τῆς πνευματικῆς προόδου καί τῆς ἐπιτεύξεως τοῦ καθ᾿ ὁμοίωσιν πρός τόν Θεόν τῆς ὑπάρξεώς μας. Ἡ μετάνοια, βεβαίως, διά νά εἶναι πραγματική, πρέπει νά συνοδεύεται καί ἀπό ἀναλόγους καρπούς, ἰδίᾳ δέ ἀπό τήν συγχώρησιν τῶν συνανθρώπων μας καί τήν πρός αὐτούς ἀγαθοεργίαν. Ἡ ἐξ ἀγάπης πρός τόν συνάνθρωπον κίνησις τῆς καρδίας μας πρός τήν ἀποδοχήν αὐτοῦ καί τήν κατά τό ἐφικτόν κάλυψιν τῶν ἀναγκῶν του, ἀποτελεῖ βασικόν στοιχεῖον τῆς εἰλικρινοῦς μετανοίας. Ἡ ὁδός, ἄλλωστε, τῆς μετανοίας εἶναι ἁμαρτημάτων κατάγνωσις καί ἐξομολόγησις αὐτῶν, τό μή μνησικακεῖν, εὐχή ζέουσα καί ἀκριβής, ἐλεημοσύνη, ταπείνωσις, ἀγάπη πρός πάντας, νίκη τοῦ καλοῦ ἐπί τοῦ κακοῦ, ἀποφυγή κενοδοξίας καί ματαίας ἐπάρσεως, μαραινομένης αὐστοστιγμεί. Τήν ἐντός τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς πάλην τῆς μετανοίας ἀποκαλύπτει «τοῦ τελώνου καί τοῦ φαρισαίου τό διάφορον....» καί καλεῖ ἡμᾶς πάντας νά «μισήσωμεν τοῦ μέν τήν ὑπερήφανον φωνήν, τοῦ δέ νά ζηλώσωμεν τήν εὐκατάνυκτον εὐχήν», προσευχόμενοι ἐκτενῶς μετά δακρύων «ὁ Θεός ἱλάσθητι ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς καί ἐλέησον ἡμᾶς». Ἡ ἀρχομένη περίοδος τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς προσφέρεται, ἐν μέσῳ τῆς ἐκτεταμένης ἐπί παγκοσμίου ἐπιπέδου οἰκονομικῆς κρίσεως, διά τήν ἐκδήλωσιν τῆς ὑλικῆς καί πνευματικῆς βοηθείας μας πρός τόν συνάνθρωπον. Οὕτως ἐνεργοῦντες φιλανθρώπως καί ἐκδηλώνοντες ἐμπράκτως τήν μεταστροφήν μας, ἀπό τήν μέχρι τοῦδε ἀτομικιστικήν ἀντιμετώπισιν φαρισαϊκῶς τῆς ζωῆς πρός μίαν συλλογικήν καί ἀλτρουϊστικήν τελωνικήν ἀντιμετώπισιν αὐτῆς, θά ἔχωμεν πραγματοποιήσει μεγάλην καί ὠφελιμωτάτην μετάνοιαν καί ἀλλαγήν τοῦ τρόπου τῆς ἀτομοκεντρικῆς ἀντιλήψεως καί θά ἔχωμεν βιώσει τήν μετάνοιαν ὡς πρός μίαν κεφαλαιώδη καί ἐσφαλμένην στάσιν ζωῆς διά τῆς μεταβάσεως ἀπό τήν ἀμαρτίαν τοῦ ἐγωκεντρισμοῦ καί τῆς κενοδοξίας εἰς τήν ἀρετήν τῆς φιλαλληλίας, «ζηλοῦντες τοῦ τελώνου καλῶς τήν ἠλεημένην ταπείνωσιν καί γνώμην». Ἀπό τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, τοῦ κήρυκος καί ἐμπειρικοῦ διδασκάλου τῆς μετανοίας, εἰσερχόμενοι εἰς τήν σωτηριώδη ταύτην περίοδον τῆς καθάρσεως καρδίας καί πνεύματος, ἵνα ὑποδεχθῶμεν τό Πάθος, τόν Σταυρόν, τήν Ταφήν καί τήν Ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν, οὐχί συμβόλοις καί λόγοις μόνον, ἀλλά ἐμπράκτως καί βιωματικῶς, μετ᾿ αὐτοῦ διαχρονικῶς προτρεπόμεθα καί παρακαλοῦμεν καί ἱκετεύομεν καί ἡμεῖς ὁ ἐν τοῖς διαδόχοις αὐτοῦ ἐλάχιστος: «τῆς μετανοίας ἐστί, τό καινούς γενομένους, εἶτα παλαιωθέντας ὑπό τῶν ἁμαρτημάτων, ἀπαλλάξαι τῆς παλαιότητος καί καινούς ἐργάσασθαι...ἐκεῖ γάρ τό ὅλον ἡ Χάρις ἦν». Ἰδού, λοιπόν, ἀδελφοί καί τέκνα, ἠνέωκται ἐνώπιον ἡμῶν καιρός εὐπρόσδεκτος «τοῦ λυπεῖσθαι» καί στάδιον ἀνανήψεως καί ἀσκήσεως ἵνα, «πρίν ἤ διαλυθῆναι τό θέατρον φροντίσωμεν τῆς ἡμῶν σωτηρίας», ἐν ἀληθεῖ καί βιωματικῇ καρδιακῇ μετανοίᾳ ἐφ᾿ οἷς «ἡμάρτομεν, ἠνομήσαμεν, ἠδικήσαμεν...οὐδέ συνετηρήσαμεν, οὐδέ ἐποιήσαμεν, καθώς ἐνετείλατο» ἡμῖν ὁ Κύριος, ἵνα «φείσηται ἡμῶν ὁ πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν» Χριστός ὁ Θεός, κατά τό μέγα Αὐτοῦ καί ἀνεξιχνίαστον Ἔλεος, Οὗ ἡ σωτήριος Χάρις εἴη μετά πάντων. Ἁγία καὶ Μεγάλη Τεσσαρακοστὴ ιβιδ´(2014) † Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ διάπυρος πρὸς Θεὸν εὐχέτης πάντων ὑμῶν 7

Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες καί ἡ Ἑλληνική Παιδεία Γεωργίου Ε. Σαμουράκη, Θεολόγου καθηγητῆ, Ὑποψ. Δ/ρος Α.Π.Θ.

άθε χρόνο τήν 30ή Ἰανουαρίου ἡ Ἐκκλησία ἀλλά καί ἡ ἐκπαιδευτική κοινότητα τιμᾶ τούς τρεῖς Ἱεράρχες, ὅπως εἶναι γνωστοί οἱ Ἅγιοι: Βασίλειος Καισαρείας ὁ Μέγας, Γρηγόριος Κωνσταντινουπόλεως ὁ Θεολόγος καί Ἰωάννης Κωνσταντινουπόλεως ὁ Χρυσόστομος. Ἕνα κείμενο γιά πνευματικά ἀναστήματα τοῦ μεγέθους τῶν Οἰκουμενικῶν Διδασκάλων εἶναι δύσκολο ἔργο. Ὑπάρχει πληθώρα καλύτερων κειμένων, ἡ βιβλιογραφία πού τούς ἀφορᾶ εἶναι κυριολεκτικά ἀπέραντη καί οἱ δυνάμεις μας περιορισμένες. Ὡστόσο τολμοῦμε, «ποτέ ἀπό τό χρέος μή κινοῦντες», γιά νά θυμηθοῦμε τόν Ἀλεξανδρινό ποιητή. Ἡ ἑορτή τῶν Ἁγίων καθιερώθηκε τόν ΙΑ΄ αἰώνα ἐπί Ἀλεξίου Κομνηνοῦ ἀπό τόν Ἰωάννη Μαυρόποδα, ἐπίσκοπο Εὐχαΐτων. Εἶναι κοινή γιά τούς τρεῖς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας σ’ ἕνα μήνα πού ἑορτάζουν χωριστά καί οἱ τρεῖς. Οἱ δύο λόγῳ τῆς κοίμησής τους (1 Ἰανουαρίου τοῦ 379 μ.Χ. ὁ Βασίλειος, 25 Ἰανουαρίου τοῦ 389 μ.Χ. ὁ Γρηγόριος) καί ὁ Χρυσόστομος τήν 27η Ἰανουαρίου, λόγῳ τῆς ἀνακομιδῆς τῶν ἱερῶν λειψάνων του, ἀφοῦ ἐκοιμήθη στίς 14 Σεπτεμβρίου τοῦ 407 μ.Χ. (λόγῳ τῆς ἑορτῆς τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, μετατέθηκε καί τελεῖται ἡ μνήμη του τήν 13η Νοεμβρίου). Μέ τήν κοινή ἑορτή καί ἀκολουθία ἔληξε ἡ ἔριδα μεταξύ τῶν λογίων του ΙΑ΄ αἰώνα γιά τήν ἀνωτερότητα ἤ τήν ὑπεροχή κάποιου ἀπό τούς τρεῖς1. Στή νεότερη ἐποχή καθιερώθηκε ὡς γιορτή τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων ἀπό τή Σύγκλητο τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κατά τό ἀκαδημαϊκό ἔτος 1843-1844. Πρῶτος ὁμιλητής ὑπῆρξε ὁ ἀείμνηστος πατρολόγος Δημήτριος Μπαλάνος, ὁ ὁποῖος στά ἰδεολογικά πλαίσια τῆς ἐποχῆς, ἀνέπτυξε τά περί ἑλληνοχριστιανικοῦ πολιτισμοῦ καί ἀνέλυσε τούς λόγους καθιέρωσης τῆς γιορτῆς2. Ἀρχικά εἶχε ὁριστεῖ ἡ ἴδια μέρα ὡς ἡ κατάλληλη γιά τέλεση ἀρχιερατικοῦ μνημοσύνου μέ σχετικό λόγο γιά τούς εὐεργέτες καί τούς καθηγητές τοῦ Πανεπιστημίου. Ὁ κληρικός Νεόφυτος Βάμβας τό 1841 ἦταν ὁ ὁμιλητής. Τελικά τό 1911 μέ τό νόμο ΓΩΚΓ (ὑπ’ ἀριθμ. 3823) μεταξύ τῶν ἄλλων ἑορτῶν τοῦ Πανεπιστημίου καθιερώνεται καί αὐτή. Ὡστόσο, στήν Εὐαγγελική Σχολή Σμύρνης ἡ γιορτή προϋπῆρχε τουλάχιστον ἀπό τό 1828 (ἤ καί 1805), στήν Ἰόνιο Ἀκαδημία ἀπό τό 1826, στή Μεγάλη τοῦ Γέ-

νους σχολή ἀπό τό 18653. Καθένας ἀπό τούς Ἁγίους διακόνησε μέ τόν τρόπο του τήν Ἐκκλησία καί κατά συνέπεια τήν παίδευση τῶν ἀνθρώπων. Ὁ Μέγας Βασίλειος, μέ τή δογματική διατύπωση, τή διοικητική δεξιοτεχνία, τήν ἀπαράμιλλη φιλανθρωπία, τή λειτουργική λαμπρότητα. Ὁ Γρηγόριος, μέ τούς ἀντιαιρετικούς ἀγῶνες, τήν ἀκριβή θεολογική γλώσσα, τήν ποιητική εὐαισθησία καί τό θυσιαστικό πνεῦμα. Ὁ Ἰωάννης, μέ τή ρητορική δεινότητα, τό ἑρμηνευτικό βάθος, τήν τόλμη καί τό ἱεραποστολικό ἔργο. Ὅλοι κατεῖχαν σέ κάποιο βαθμό ὅλα τά παραπάνω χαρίσματα καί τά ἀποκάλυψαν στόν κατάλληλο χρόνο. Ὅμως, αὐτό πού ἀνέδειξαν καί οἱ τρεῖς Ἀρχιερεῖς εἶναι ἡ ἐπίδραση τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ στή διατύπωση τοῦ δόγματος καί στή λατρεία τοῦ Χριστιανισμοῦ. Χρησιμοποίησαν τό ἔνδυμα τοῦ ἑλληνικοῦ λόγου καί τούς ὅρους τῆς φιλοσοφίας γιά νά ἐκφράσουν τό νέο περιεχόμενο τῆς Χριστιανικῆς διδασκαλίας4.Πιθανότατα, τό θέατρο καί ἡ τέχνη γενικότερα ἐπηρέασαν τή δομή τῶν κειμένων τῆς Θείας Λειτουργίας πού διασώζονται ὑπό τά ὀνόματα καί τῶν τριῶν Ἁγίων, ἄν καί ἡ μία δέν εἶναι πλέον σέ χρήση5. Ἀκούγεται πολλές φορές, λανθασμένα κατά τή γνώμη μου, ὅτι οἱ Ἱεράρχες αὐτοί συνέδεσαν τόν Ἑλληνισμό μέ τόν Χριστιανισμό. Ὅμως, ὁ Χριστιανισμός ἐξαρχῆς χρησιμοποίησε τόν ἑλληνικό λόγο καί τίς ἑλληνικές κατηγορίες σκέψεως, γιά νά ἐκφράσει καί νά διατυπώσει τό νέο μήνυμα πού ἔφερε. Τά βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης γράφτηκαν στήν ἑλληνική γλώσσα. Ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶχε μεταγλωττιστεῖ ἀπό τούς Ἑβδομήκοντα πρίν τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ. Οἱ ἀπόστολοι κήρυξαν προφανῶς στά ἑλληνικά ἀνά τόν κόσμο (κυρίως ὁ ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος). Οἱ Πατέρες ἔγραψαν στήν ἑλληνική τά ἔργα τους, τή λειτουργία, ὕμνους καί εὐχές (χωρίς αὐτό νά σημαίνει ὅτι δέν ὑπῆρξε ἀξιόλογη πατερική γραμματεία σέ ἄλλες γλῶσσες, ὅπως τή συριακή καί τή λατινική)6. Ἦταν φυσικό νά χρησιμοποιηθεῖ ὁ ἑλληνισμός σάν ὄχημα τῶν νέων μηνυμάτων τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἦταν τό περιρρέον κλίμα. Ὁ πολιτιστικός χῶρος, ὅπου ἀνδρώθηκε. Ἡ ὑψηλή βαθμίδα, ὅπου τέθηκε σάν λύχνος, ὥστε νά φωτίσει τόν κόσμο. Οἱ τρεῖς Ἱεράρχες, μέτοχοι τῆς ἑλληνικῆς παιδείας καί ποτισμένοι ὡς τό κόκαλο μέ τόν ὑψηλό πο-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

λιτισμό, συνέχισαν ἁπλά καί φυσικά τήν παράδοση. Χωρίς ἐπιτήδευση στά συγγράμματά τους συναντᾶμε παραθέματα ἀπ’ ὅλη τήν κλασική γραμματεία. Ἄλλωστε, οἱ ἴδιοι ἔλαβαν τήν ἐγκύκλιο ἑλληνική παιδεία (ἐπιστῆμες, ρητορεία, φιλοσοφία), οἱ μέν Βασίλειος καί Γρηγόριος στήν Ἀθήνα, ὁ δέ Ἰωάννης στήν ἑλληνική Ἀντιόχεια καί μάλιστα μέ ἐξαιρετικές ἐπιδόσεις στίς σπουδές τους. Ἡ γλώσσα, ἡ δομή, ἡ αἰσθητική, οἱ ἰδέες δείχνουν τό ζύμωμά τους μέ τόν ἑλληνικό πολιτισμό καί τήν Ὀρθόδοξη παράδοση. Τότε, ἀφοῦ ἦταν ἁπλῶς συνεχιστές μιᾶς παράδοσης, γιατί τιμῶνται τόσο; Μά, ἐκτός ἀπό τή σημασία πού ἔχουν ἡ διατήρηση καί ἡ συνέχεια τῆς παράδοσης, οἱ ὁποῖες εἶναι ἀντιληπτές ἀπό ὅλους, οἱ τρεῖς Ἱεράρχες δέν ὑπῆρξαν ἁπλῶς συνεχιστές ἀλλά ἦταν αὐτοί πού τήν ἐμπλούτισαν καί πού ἀνέδειξαν περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο τή σύνδεση Ἑλληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ, τόσο ὥστε στίς μέρες μας ὁ πολύς πατήρ Γεώργιος Φλορόφσκυ (ὁ μεγάλος Ρῶσος θεολόγος, ἤδη κεκοιμημένος) νά βρίσκει τόν ἑλληνισμό ὡς ἀξεδιάλυτο στοιχεῖο τῆς Ὀρθοδοξίας, στοιχεῖο πού, ἄν ἀφαιρεθεῖ, χάνεται ἕνα οὐσιαστικό κομμάτι της7. Τιμῶνται, ἐπίσης, οἱ Ἅγιοι διότι ὑπερασπίστηκαν σθεναρά τό δικαίωμα τῶν Χριστιανῶν στήν κλασική παιδεία ὅταν αὐτό ἀμφισβητήθηκε. Ὁ συμμαθητής τῶν δύο, αὐτοκράτορας Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης, θεώρησε ὅτι οἱ Χριστιανοί δέν ἔπρεπε νά μορφώνονται ἑλληνικά, διότι τάχα δέν καταλάβαιναν τή φιλοσοφία πού μόνο ἕνας ἐθνικός, εἰδωλολάτρης κατανοοῦσε8. Ἡ θεωρία αὐτή πολλές φορές φτάνει ὥς τίς μέρες μας (ἀκόμη καί μέ τήν πρόταση γιά τήν «κατάργηση» τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, διότι «εἴμαστε ἐγγονοί τοῦ Πλάτωνα καί τοῦ Ἀριστοτέλη καί ὄχι τοῦ Ἀβραάμ καί τῶν προφητῶν»). Περιορίζεται, ἔτσι, ἡ πνευματική συγγένεια, γίνεται ἐκλεκτική σέ ἐπικίνδυνο βαθμό καί στενεύουν οἱ ὁρίζοντες ἀντίληψης τῶν πραγμάτων. Νομίζουν κάποιοι ὅτι ἔτσι ὑπερασπίζονται τόν Ἑλληνισμό(!) καί θεωροῦν τούς ἑαυτούς τους πνευματικούς ἀνθρώπους. Τί ἀντίθεση ἀποτελοῦν οἱ ἀληθινοί Ἕλληνες! Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας! Γράφει ὁ Μέγας Βασίλειος στό λόγο του Πρός τούς νέους πῶς νά ὠφεληθοῦν ἀπό τούς ἑλληνικούς λόγους: «ὅπως ἡ μέλισσα πού γυρνάει ἀπό λουλούδι σέ λουλούδι καί συλλέγει τά ὠφέλιμα, ἔτσι καί ἐμεῖς ἀπό τά συγγράμματα τῶν ἀρχαίων συγγραφέων, φιλοσόφων καί ποιητῶν ἄς διαλέγουμε τά ὠφέλιμα ἀποφεύγοντας τά βλαβερά», θυμίζοντας ἔντονα στήν ἐκλεκτικότητα τά ἀρχαιοελληνικά ἔργα καί ἀποπνέοντας τό ἐλεύθερο ἑλληνικό πνεῦμα. Μετά τή σύνδεση τοῦ Χριστιανισμοῦ μέ τήν ἑλληνική παιδεία, ἡ δεύτερη πλατύνεται, γίνεται

ὠφέλιμη, ἀποκτάει ἀρετή, διδάσκεται τήν ταπείνωση, ἀναβαπτίζεται, ἐξέρχεται οἰκουμενική καί περιλαμβάνει τόν κόσμο, τούς μετόχους της, μακριά ἀπό ἀπομονωτισμούς καί ἀποκλεισμούς. Τελικά, ἡ ἀνάδειξη τῆς σύνδεσης Χριστιανισμοῦ καί Ἑλληνισμοῦ εἶναι ὁ λόγος τῆς τιμῆς πρός τούς τρεῖς «φωστῆρες τῆς τρισηλίου Θεότητος». Ἡ ὠφέλεια μιᾶς παιδείας, ἑνός πολιτισμοῦ οἰκουμενικοῦ, πού χωράει ὅλους ὅσοι θέλουν νά ἐνταχθοῦν σ’ αὐτόν ἐλεύθερα. Ἡ πνευματική ἀρετή συζευγμένη μέ τήν ἀληθινή σοφία. Δέν ἔκαναν λάθος οἱ πρόγονοί μας πού τούς θεώρησαν προστάτες τῶν Γραμμάτων, ἄν καί ἐμεῖς θέλουμε νά μεταβάλουμε τή μνήμη τους σέ ἁπλή ἀργία γιά τήν ἐκπαίδευση, ἀντί νά ἐμπνευστοῦμε ἀπ᾿ αὐτούς, ἀντί νά οἰκειοποιηθοῦμε τή χάρη τους. Εἶναι ὄντως πρότυπα γιά μίμηση οἱ τρεῖς Ἱεράρχες. Πρότυπα γιά ὅλους μας κληρικούς, λαϊκούς, ἐκπαιδευτικούς, μαθητές. Πρότυπα σοφίας, εὐσέβειας, ἀρετῆς, ἀνοιχτοῦ πνεύματος, παιδείας. Πρότυπα πεπαιδευμένων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν καί Ἑλλήνων, μέ τήν πραγματική καί οὐσιαστική ἔννοια. Παραπομπές

1 Ἐνδεικτικά γιά τίς βιογραφίες: Π.Κ. Χρήστου, Ἑλληνική Πατρολογία, τόμ. Γ΄, Πατριαρχικό Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 1987 καί Θ. Δετοράκη, Βυζαντινή Φιλολογία, τόμ. Α΄, ἐκδ. Δοκιμάκης, Ἡράκλειο Κρήτης 2011 (σ. 248 κ. ἑξ. γιά τόν Μ. Βασίλειο, σ. 273 κ.ἑξ. γιά τόν Γρηγόριο καί σ. 380 κ. ἑξ. γιά τόν Ἰωάννη). 2 Ἔφη Γαζῆ, Ὁ δεύτερος βίος τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, Μιά γενεαλογία τοῦ «Ἑλληνοχριστιανικοῦ πολιτισμοῦ», ἐκδ. Νεφέλη/Ἱστορία, Ἀθήνα 2004, σ. 34-36. 3 Ἔφη Γαζῆ, ὅ.π., σ. 88 κ. ἑξ. ἕως σ. 116. 4 Β. Τατάκη, Ἡ συμβολή τῆς Καππαδοκίας στή Χριστιανική σκέψη, ἐκδ. Κέντρου Μικρασιατικῶν Σπουδῶν, Ἀθήνα 1989. 5 Ἰ. Φουντουλη, Ἡ θεία Λειτουργία Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Εἰσαγωγικά προβλήματα. Ἀνάτυπο ἀπό τόν τόμο τῶν Πρακτικῶν τοῦ Ἐπιστημονικοῦ Συμποσίου «Μνήμη Ἁγίων Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί Μεγάλου Φωτίου Ἀρχιεπισκόπων Κωνσταντινουπόλεως», Θεσσαλονίκη 1994, σ. 180. Ἐπίσης Ἡ θεία Λειτουργία τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἡμῶν Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Εἰσαγωγή - Κείμενον ὑπό Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, Πρωτοπρεσβυτέρου, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2010, σ. 6. 6 Μ. Φούγια, Τό ἑλληνικό ὑπόβαθρο τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἔκδ. Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 1994. 7 Γ. Φλορόφσκι, Οἱ Ἀνατολικοί πατέρες τοῦ 4ου αἰώνα, ἐκδ. Π. Πουρναρᾶς, Θεσσαλονίκη 2006. 8 Γιά τή σύγκρουση ἔχουν γραφτεῖ πολλά μεταξύ τῶν ὁποίων ἐλάχιστη συμβολή καί ἡ ὑπό κρίση ἡμετέρα διδακτορική διατριβή.

Τό πρόσωπο τοῦ Συμεών Θεοδόχου στήν Πατερική Γραμματεία Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, Καθηγητῆ Α.Ε.Α.Η. Κρήτης 1. Προλεγόμενα ἶναι κοινός τόπος ὅτι ὁ λειτουργικός πλοῦτος παραμένει μέχρι καί σήμερα γιά πολλούς ἀνθρώπους ἀπρόσιτος καί ἀθέατος. Ἄν καί κατ᾽ ἔτος τό πλῆθος τῶν ἑορτῶν ἡ μία διαδέχεται τήν ἄλλη, ἐν τούτοις τά μηνύματα πού ἐκπέμπουν δέν προσλαμβάνονται ἀπό τούς ἀνθρώπους τίς περισσότερες φορές, ἐξαιτίας τῆς ἄγνοιας, τῆς ἡμιμάθειας, τῆς ἐπιφανειακῆς προσέγγισης τῶν γεγονότων. Ἡ ἐκκοσμίκευση, τό ὑλιστικό φρόνημα, τό πρόβλημα τῆς ἐπιβίωσης συνεισφέρουν ἀπό τήν πλευρά τους, ὥστε ἀκόμα καί οἱ μεγάλες ἑορτές νά παραμένουν ἕνας τύπος, μία συνήθεια ἤ στήν καλύτερη περίπτωση ἕνας συμβολισμός. Γιά παράδειγμα πόσοι γνωρίζομε τό πρόσωπο τοῦ Συμεών τοῦ Θεοδόχου; Τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου πού βάστασε τόν νηπιάσαντα Κύριο καί ἀξιώθηκε τόσων οὐράνιων δωρεῶν στή ζωή του; Μέ τίς σκέψεις πού ἀκολουθοῦν προσπαθοῦμε μία πατερική προσέγγιση στό θεοφιλές πρόσωπό του, μέ σκοπό νά ἀρυσθοῦμε μηνύματα ἐλπίδος καί αἰσιοδοξίας γιά τή σύγχρονη βιοτή μας.

2. Τά βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τοῦ Συμεών Οἱ πληροφορίες τῆς πρωτοχριστιανικῆς περιόδου πού ἔχομε γιά τό πρόσωπό του εἶναι λιγοστές, ἀλλά ἀρκετές γιά νά σχηματίσομε μία ἀσφαλῆ εἰκόνα. Ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς πού διασώζει τό γεγονός τοῦ καθαρισμοῦ-σαραντισμοῦ κατά τόν νόμον τοῦ Μωϋσέως, ἀναφερόμενος στόν Συμεών λέγει: «Καί ἰδού ἦν ἄνθρωπος ἐν Ἱεροσολύμοις ᾧ ὄνομα Συμεών καί ὁ ἄνθρωπος οὗτος δίκαιος καί εὐλαβής, προσδεχόμενος παράκλησιν τοῦ Ἰσραήλ, καί Πνεῦμα ἦν ἅγιον ἐπ’ αὐτόν. καί ἦν αὐτῷ κεχρηματισμένον ὑπό τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου μή ἰδεῖν 10

θάνατον πρίν ἤ ἴδῃ τόν Χριστόν Κυρίου. καί ἦλθεν ἐν τῷ Πνεύματι εἰς τό ἱερόν. καί ἐν τῷ εἰσαγαγεῖν τούς γονεῖς τό παιδίον Ἰησοῦν τοῦ ποιῆσαι αὐτούς κατά τό εἰθισμένον τοῦ νόμου περί αὐτοῦ, καί αὐτός ἐδέξατο αὐτόν εἰς τάς ἀγκάλας αὐτοῦ καί εὐλόγησε τόν Θεόν καί εἶπε. νῦν ἀπολύεις τόν δοῦλον σου δέσποτα, κατά τό ρῆμα σου ἐν εἰρήνῃ, ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τό σωτήριόν σου, ὅ ἡτοίμασας κατά πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καί δόξαν λαοῦ σου Ἰσραήλ. καί ἦν Ἰωσήφ καί ἡ μήτηρ αὐτοῦ θαυμάζοντες ἐπί τοῖς λαλουμένοις περί αὐτοῦ. καί εὐλόγησεν αὐτούς Συμεών καί εἶπε πρός Μαριάμ τήν μητέρα αὐτοῦ. ἰδού οὗτος κεῖται εἰς πτῶσιν καί ἀνάστασιν πολλῶν ἐν τῷ Ἰσραήλ καί εἰς σημεῖον ἀντιλεγόμενον. καί σοῦ δέ αὐτῆς τήν ψυχήν διελεύσεται ρομφαία, ὅπως ἄν ἀποκαλυφθῶσιν ἐκ πολλῶν καρδιῶν διαλογισμοί»1. Ἀπό τίς πρῶτες φράσεις τοῦ κειμένου ἀναδεικνύεται ἡ ἀρετή τοῦ Συμεών, ὁ ὁποῖος ἄν καί ζεῖ χρονικά στό πνεῦμα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης οὐσιαστικά ἀποτελεῖ πρότυπο Καινῆς Διαθήκης. Τά ἐπίθετα «δίκαιος»2 καί «εὐλαβής»3, ἀντιστοιχοῦν μέ τό ἅγιος τῆς νέας Διαθήκης καί ἡ φράση «Πνεῦμα ἦν ἅγιον ἐπ’αὐτόν», μᾶς θυμίζει τήν Πεντηκοστή, τήν κάθοδο τοῦ παναγίου Πνεύματος εἰς τούς Ἀποστόλους μετά τήν Ἀνάληψη τοῦ Κυρίου. Ὅμως ἡ πληροφορία τοῦ εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ ὅτι ὁ Θεός ὑποσχέθηκε σέ ἐκεῖνον νά μήν πεθάνει παρά μόνον ὅταν δεῖ τόν «Χριστόν Κυρίου», μᾶς ὁδηγεῖ στό συμπέρασμα ὅτι ὁ Συμεών ὑπηρέτησε τό Θεό ἐνσυνείδητα, εἶχε διαρκή ἐπικοινωνία μαζί του, καλλιέργησε δι’ ἔργων καί λόγων μία διαπροσωπική, εἰλικρινή, σχέση. Ἡ ἁγία ζωή τοῦ Συμεών ἀξιολογεῖται περισσότερο, ἐάν ἀναλογισθεῖ κάποιος ὄχι μόνο τίς συνθῆκες μέσα στίς ὁποῖες εὐαρεστεῖ τό Θεό, ἀλλά καί τό κλῖμα τῆς προχριστιανικῆς περιόδου, πού δέν συνεισφέ-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ρει στόν ἀγώνα μιᾶς ἐνάρετης βιοτῆς. Ὁ Τιμόθεος πρεσβύτερος Ἱεροσολύμων ἀναφερόμενος στή βιοτή τοῦ Συμεών σημειώνει: «Αὐτός θεωρεῖται πρῶτος καί τελευταῖος, δηλαδή τελευταῖος τοῦ ἰουδαϊκοῦ νόμου καί πρῶτος τοῦ νόμου τῆς θείας χάρης. Ἦταν Ἰουδαῖος ὅσον ἀφορᾶ τή θρησκεία, Χριστιανός ὅσον ἀφορᾶ τήν εὐχαριστία του πρός τόν Θεό. Νομικός ὅσον ἀφορᾶ τήν ἀνάγνωση τοῦ νόμου, ἄγγελος ὅμως ὅσον ἀφορᾶ τήν κατανόηση τοῦ νόμου. Ὁ Συμεών, πού πρίν ἀπό λίγο ἀναφέραμε, αὐτός πού ἀπό τή φαρισαϊκή βλασφημία ξεπετάχθηκε σάν ρόδο μέσα ἀπό ἀγκάθια εἶναι ὁ πρῶτος πού γνωρίζουμε ὅτι ἀπέκτησε τήν εὔνοια τῆς χάρης τοῦ Θεοῦ. Ὁ Συμεών, πού τόσο πολύ προχώρησε στή δικαιοσύνη, ὥστε δέχτηκε προσωπικά θεϊκή προφητεία, πού ἔλεγε πώς δέν θά ἀφήσει τήν παροῦσα πρόσκαιρη ζωή πρίν ἀγκαλιάσει μέ τά ἴδια του τά ἀνθρώπινα χέρια τήν αἰώνια ζωή, δηλαδή τόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό»4. 3. Ἦταν ὁ Συμεών ἕνας ἐκ τῶν ἑβδομήκοντα ἤ ἱερωμένο πρόσωπο; Ἀπάντηση στό ὡς ἄνω ἐρώτημα τουλάχιστον ὡς πρός τό πρῶτο σκέλος του δίδεται ἀπό τόν Εὐθύμιο Ζιγαβηνό, ἄν καί ὁ ἴδιος παραθέτει τό κείμενό του σέ ἀγκύλη: [Εὗρον κἀγώ ἔν τισι τῶν ἀντιγράφων περί τοῦ δικαίου τούτου ἀνδρός, ὡς ἐκ τῶν ἑβδομήκοντα ἑρμηνευτῶν τῶν Ἑβραίων ἦν ἐν ταῖς ἡμέραις Πτολεμαίου τοῦ Φιλαδέλφου. Μεθερμηνεύοντες γάρ ἐκεῖνοι πάντες τήν πρόῤῥησιν Ἡσαΐου τοῦ προφήτου, τό «Ἰδού, ἡ παρθένος ἐν γαστρί ἕξει». τοῦτο μόνος ὁ Συμεών ἠπίστει τῷ προφήτῃ, ὅν τήν… ἐκεῖνο χρηματισθείς ὑπό θείου ἀγγέλου, μή ἰδεῖν θάνατον, ἔως ἄν τόν Χριστόν Κυρίου δέξηται ἐν ταῖς ἑαυτοῦ χερσίν]5. Ἴσως καί ὁ ὡς ἄνω συγγραφεύς νά εἶχε ἐπιφυλάξεις ὡς πρός τήν χρονική περίοδο πού ἔζησε ὁ Συμεών. Αὐτό συνάγεται ἀπό τό γεγονός ὅτι ἡ μετάφραση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης πού πραγματοποιήθηκε ἀπό τούς ἑβδομήκοντα σοφούς ἄνδρες κράτησε ἑκατό καί πλέον χρόνια, καί ξεκίνησε ἀπό τά μέσα τοῦ 3ου π.Χ. αἰῶνος. Ὁ Σταῦρος Καλαντζάκης, πανεπιστημιακός διδάσκαλος καί εἰδήμων γιά τά παλαιοδιαθηκικά θέματα γράφει: «Τό

μεταφραστικό ἔργο ἐγκαινιάσθηκε μέ τή μετάφραση τοῦ Νόμου, δηλ. τῶν πέντε πρώτων βιβλίων τῆς Π. Διαθήκης (Πεντάτευχος), πρίν ἀπό τά μέσα τοῦ 3ου αἰ. π.Χ. στήν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου. Κατόπιν συνεχίσθηκε σταδιακά καί στά ὑπόλοιπα βιβλία της καί ὁλοκληρώθηκε περί τά μέσα τοῦ 2ου αἰ. π.Χ., καλύπτοντας συνολικά χρονική περίοδο 100 καί πλέον ἐτῶν (ca. 260-150 π.Χ.). Ὑπέρ τοῦ α΄ χρονικοῦ αὐτοῦ ὁρίου συνηγορεῖ ἡ χρησιμοποίηση τοῦ Νόμου ἀπό τόν ἑλληνιστή ἰουδαῖο συγγραφέα Δημήτριο (ca. 200 π.Χ.), ἐνῶ ὑπέρ τοῦ β΄, ἡ ἀναφορά στόν πρόλογο τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης τῆς Σοφίας Σειράχ (ca. 130 π.Χ.) τῆς τριμεροῦς διαίρεσης τῆς Μεταφράσεως τῶν Ο΄»6. Ἐάν λοιπόν ὁ Συμεών ἀνήκε στούς ἑβδομήκοντα, τότε θά πρέπει νά ἦταν πολύ μεγάλος σέ ἡλικία. Κατά τόν Νικόδημο Ἁγιορείτη ὑπερέβαινε τά διακόσια ἑβδομήκοντα ἔτη7, πληροφορία ὅμως πού δέν τεκμηριώνεται. Ἀναφορικά μέ τό ἐάν εἶχε ἱερωσύνη ὁ Συμεών ἀπό τή μία πλευρά, ὁ Ἰωσήφ ὁ ὑμνογράφος στήν Α΄ ὠδή τοῦ κανόνος σημειώνει: «ἐν νόμῳ γενόμενος ἱερουργός Ἱερώτατε»8. Στόν κανόνα τῆς Ὑπαπαντῆς ὁ Κοσμᾶς ὁ ὑμνογράφος στά μεγαλυνάρια τῆς Θ΄ ὡδῆς γράφει: «Κατελθόντι ἐξ οὐρανοῦ τόν Δεσπότην τοῦ παντός, ὑπεδέξατο αὐτόν, Συμεών ὁ ἱερεύς»9. Ἐπίσης σέ πολλά σημεῖα ὀνομάζεται «πρεσβύτης». Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὑπάρχουν γραπτές μαρτυρίες πού συνηγοροῦν ὅτι ὁ Συμεών ἦταν λαϊκός. Ὁ Ἡσύχιος πρεσβύτερος Ἱεροσολύμων ἐπι11

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σημαίνει: «Καί πῶς ὁ Συμεών πρόσφερε θυσία, πού δέν ἀνῆκε σ’ αὐτόν; Καθόσον δέν ἦταν ἱερέας. Δέν ἀναφέρεται αὐτό. αὐτός οὔτε Λευίτης ἦταν, οὔτε νεωκόρος. Γιατί μόνο στή φυλή τοῦ Λευί εἶχε ἀνατεθεῖ μέ κλῆρο τό λειτουργικό ἔργο. Δέν ἦταν ἱερέας, ἀλλ’ ἦταν δίκαιος. Καί ἡ δικαιοσύνη ἔχει κάτω ἀπό τά πόδια της τήν ἱερωσύνη Δέν ἦταν λευίτης, ἀλλ’ ἦταν εὐλαβής, καί ὁ εὐλαβής ἔχει ἀπό μόνος του τό χρίσμα»10. Τό ἴδιο ἐρώτημα ἐτέθη στό Μέγα Φώτιο, ὁ ὁποῖος ἀπαντᾶ ἀρνητικά, ἐξυμνώντας παράλληλα τίς ἀρετές τοῦ Θεοδόχου. «Οὐκ ἦν ἱερεύς ὁ Συμεών, τῶν δέ ἱερέων ταῖς ἀρεταῖς πολλά προεῖχεν. Διό καί ὁ μέν ἱερεύς ἅπερ ἐπί τοῦ βρέφους πράττειν ὁ νόμος ἐκέλευεν, τούτοις ὑπηρέτει. Ὁ δέ Συμεών τοῖς τε ἄλλοις κατορθώμασι καί τῇ πρεσβυτικῇ βεβηκώς πολιᾷ κατά τούς θείους χρησμούς τῆς ἀπολαύσεως ἠξιοῦντο. Ἐπέγνω τόν κηρυσσόμενον, τῶν χρησμῶν ἑώρα τήν ἀλήθειαν, ἀγκάλαις ἔφερεν τόν φέροντα πάντα τῷ ῥήματι. Καί τῆς τοῦ γένους σωτηρίας ἐν ὄψει καταστάς, καί θειοτέρας ἀναπλησθείς ἡδονῆς, οὐκ ἔτι τοῦ ζῇν περιείχετο, αὐτίκα δέ μάλα τῆς σωτηρίας ἐφεστώσης καταλιπεῖν μέν ἐπόθει τό σαρκίον, εὐαγγελίσασθαι δέ καί τοῖς ἐν ᾅδου τήν σωτηρίαν καί τήν ἀπολύτρωσιν»11. Τήν ἴδια ἄποψη ὑποστηρίζουν καί 12

ἄλλοι συγγραφεῖς ὅπως ὁ Θεοφύλακτος Βουλγαρίας καί ὁ Εὐθύμιος Ζιγαβηνός. Ὁ μέν πρῶτος λέγει ὅτι «οὐκ ἦν ἱερεύς ὁ Συμεών, ἀλλ’ ἄνθρωπος θεοφιλής»12 καί ὁ δεύτερος σημειώνει τά ἑξῆς: «Οὐκ ἦν δέ ἱερεύς ὁ Συμεών, ὡς ἐμοί τέως δοκεῖ· ᾗ γάρ ἄν ἐδήλωσε καί τοῦτο πάντως ὁ εὐαγγελιστής, ὡς ἀξίωμα τοῦ ἀνδρός»13. 4. Τρόπος-χρόνος συναντήσεως τοῦ Συμεών μέ τούς Ἰωσήφ-Μαρία καί τό γεννηθέν νήπιο Ἄν καί ἡ εὐσέβεια τοῦ Συμεών ἦταν θεμελιώδης βάση τῆς ζωῆς του, ἐντούτοις διερωτᾶται κάθε ἐρευνητής πῶς ἐνημερώθηκε γιά νά παραστεῖ στό σαραντισμό; Πῶς βρέθηκε ἀκριβῶς τήν ἡμέρα καί τήν ὥρα ἐκείνη στό Ναό; Πῶς ἀναγνώρισε τήν Παναγία Μητέρα ἀνάμεσα σέ τόσες ἄλλες μητέρες καί τήν πλησίασε γιά νά πάρει τό τεχθέν νήπιο στήν ἀγκαλιά του; Ὁ Τιμόθεος πρεσβύτερος Ἱεροσολύμων σχολιάζοντας τή φράση τοῦ εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ, «ἦλθεν ἐν τῷ Πνεύματι εἰς τό ἱερόν»14 γράφει: «Ἄκουσε προσεχτικά. Ἐνῶ ὁ Συμεών βρισκόταν στό σπίτι του καί προσευχόταν σιωπηλά νά πραγματοποιηθεῖ ἡ προφητεία, ὁ Ἰωσήφ καί ἡ Παρθένος ἀπό δική τους πρωτοβουλία σκέφθηκαν νά πᾶνε τόν μικρό Ἰησοῦ στόν Ναό, γιά νά ἐκτελέσουν τά καθιερωμένα γιά τά νήπια. Ἐκείνη τή στιγμή τό ἅγιο Πνεῦμα δραστηριοποίησε τήν προφητεία καί παρακίνησε τόν Συμεών λέγοντάς του. “Σήκω, γέροντα, γιατί μένεις ἄπραγος; Ἦλθε ἡ ὥρα νά πραγματοποιηθεῖ ἡ προφητεία. Τρέχα γρήγορα. Ἔφτασε αὐτός πού θά σέ ἀπαλλάξει ἀπ’αὐτήν τή ζωή. Ταρακούνησε τούς κενούς τάφους. Προετοίμασε τόν τάφο σου. Τακτοποίησε τίς ὑποθέσεις τοῦ σπιτιοῦ σου. Ἦλθε αὐτός πού θά σέ ἀπαλλάξει ἀπ’ αὐτήν τή ζωή. Ἦλθε ὁ Ἐμμανουήλ. Τρέξε στόν Ναό καί ἐκεῖ προφήτευσε τί θά συμβεῖ στό ἱερό νήπιο”»15. Ὁ Λεόντιος Κύπρου ὑπογραμμίζει καί ἐκεῖνος ὅτι οἱ Ἅγιοι ἔχουν πληροφορία γιά τά παρόντα καί τά μέλλοντα ἀπευθείας ἀπό τό πανάγιον Πνεῦμα. Ἔτσι συνέβη καί μέ τήν περίπτωση τοῦ Συμεών. «Οὐ γάρ αὐτοκινήτως οἱ ἅγιοι τι διαπράττονται, ἀλλ’ εἰς Πνεύματος ἁγίου κινούμενοι»16.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ὁ δίκαιος ἀνήρ ἀκολούθησε τίς ὡς ἄνω ὁδηγίες καί πορεύθηκε πρός τό Ναό μέ λαχτάρα νά συναντήσει τό Σωτήρα. Ὅταν ἔφθασε «ἔβλεπε πολλές μητέρες νά εἰσέρχονται στό ἱερό μαζί μέ τά βρέφη τους, γιά νά τελέσουν τή θυσία τοῦ καθαρισμοῦ, καί ἀνάμεσα σ’ αὐτές βρισκόταν κι αὐτή πού κρατοῦσε τό μοναδικό τέκνο. Ὁ Συμεών στρέφοντας δεξιά κι ἀριστερά τά μάτια του, καθώς ἔβλεπε πολλές μητέρες μέ τή γνωστή ἀνθρώπινη ἐμφάνιση καί μόνον τήν Παρθένο περιτριγυρισμένη ἀπό ἄπειρο θεϊκό φῶς, ἔτρεξε καί ἀφοῦ προσπέρασε ὅλες τίς ὑπόλοιπες μητέρες φώναζε δυνατά σ’ ὅλους. ‘‘Ἀνοίξτε δρόμο γιά νά φράσω σ’ αὐτόν πού ποθῶ, γιά νά δῶ αὐτόν πού μέ γνωρίζει ἤδη. Γιατί οἱ δοῦλες συναγωνίζεστε τή Δέσποινα;’’»17. Ἀκολούθως ὁ Συμεών κρατώντας στά χέρια του ἐνανθρωπήσαντα Κύριο ἀναφωνεῖ τό «Νῦν ἀπολύεις» καί ἐν συνεχείᾳ ἀποκαλύπτει προφητικά γεγονότα πού ἀναφέρονται στή σταύρωση τοῦ τεχθέντος, στόν ἀβάσταχτο πόνο τῆς μητέρας, στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ ὡς σημεῖον ἀντιλεγόμενον. Ὁ Ἡσύχιος πρεσβύτερος Ἱεροσολύμων σέ σχετικό λόγο του σχολιάζει ἀκόμα καί τό ὄνομα τοῦ Θεοδόχου, γιά νά δείξει τήν ἁγιότητα καί τά τέλεια δωρήματα πού ἀπήλαυσε «Καί νά, ὑπῆρχε ἄνθρωπος στήν Ἱερουσαλήμ, πού ὀνομαζόταν Συμεών. Καί τί σημαίνει τό ὄνομα αὐτό; ‘‘Ἀκοή Θεοῦ’’. Ὥστε εἶχε ὄνομα τέτοιο πού ταίριαζε στή ζωή του, κατά πρόβλεψη τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Γιατί, ὅπου ὑπάρχει ἀκοή τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖ ὁπωσδήποτε ὑπάρχει καί ὑπακοή νόμου καί τήρηση ἐντολῶν, δρόμος ἀγαθοῦ βίου, σκοπός σωτηρίας, πού φθάνει στό τέλος. μέ αὐτά χαρακτηρίζεται ὁ ἀληθινός ἄνθρωπος, γιά τόν ὁποῖο πρόσθεσε ὅλα αὐτά… Ὁ Συμεών ἦταν ὄχημα τοῦ Κυρίου, θρόνος τοῦ Θεοῦ, καί γι’αὐτό δέχθηκε μέ τά χέρια του τόν βασιλιά τῶν αἰώνων»18. 5. Προφητικές ῥήσεις τοῦ Συμεών Μετά τόν ἐγκαλισμό τοῦ βρέφους ὁ Συμεών εὐλογεῖ τούς γονεῖς του, ἄν καί δέν εἶχαν ἀνάγκη τήν εὐλογία του. Παρά ταῦτα ἡ κίνηση αὐτή ἀπό τή μία πλευρά δείχνει τή θερμή διάθεσή του καί ἀπό τήν ἄλλη τήν

ἐγκάρδια δοξολογία του. «Ἀποδεχόμεθά σου τήν ἐκ θείας ἀγάπης θερμοτάτην πρόθεσιν, ὦ Συμεών. Εἰ γάρ καί ἀνώτεροι πάσης εὐλογίας ἐτύγχανον, ἥ τε τεκοῦσα μήτηρ ὁμοίως καί τό βρέφος. ἀλλ’ ἀντί δοξολογίας προσήγαγεν»19, γράφει ὁ Λεόντιος Κύπρου. Μετά τήν ὡς ἄνω εὐλογία ὁ Συμεών προφητεύει γιά τήν πτώση τῶν ἀπίστων καί τήν ἀνάσταση τῶν πιστευόντων μέ ἀφορμή τό ἐπίγειο ἔργο πού θά ἀσκήσει τό τεχθέν νήπιο. Τό πρόσωπο αὐτό δηλαδή θά γίνει ἀφορμή κάποιοι νά κατακριθοῦν καί κάποιοι νά σωθοῦν, χωρίς νά φέρει τό ἴδιο τήν εὐθύνη. «Εἰς πτῶσιν μέν τῶν ἀπίστων, εἰς ἀνάστασιν δέ τῶν πιστευόντων. οὐ τοῦ βρέφους αἰτίου γενομένου τοῖς μέν πτώσεως, τοῖς δέ ἀναστάσεως, ἀλλά τῆς οἰκείας ἑκάστου προαιρέσεως, ὡς ἔστιν ἐκ πολλῶν μαρτυριῶν τόν λόγον πιστώσασθαι»20. Καί ὁ Εὐθύμιος Ζιγαβηνός ἐπί τοῦ θέματος αὐτοῦ ἐπισημαίνει: «Εἰς πτῶσιν μέν τῶν προσκοπτόντων τοῖς ἀνθρωποπρεπέσιν αὐτοῦ, καί πιπτόντων εἰς ἀπιστίαν τῆς θεότητος αὐτοῦ. ἀνάστασιν δέ τῶν προσεχόντων τοῖς θεοπρεπέσιν αὐτοῦ, καί ἀνισταμένων πρός πίστιν τῆς θεότητος αὐτοῦ»21. Σημαντική εἶναι καί ἡ προφητική ῥήση γιά τή ρομφαία πού θά διαπεράσει τήν ψυχήν τῆς Πανάγνου, ὑπονοώντας τή σταυρική θυσία τοῦ τεχθέντος. Κατά τόν Λεόντιο Κύπρου, «ρομφαίαν δέ οἶμαι λέγεσθαι, τήν ἐπί τοῦ σταυροῦ γενομένην τῇ ἁγία παρθένῳ διά τῆς λύπης δοκιμασίαν»22. Καί ὁ Τιμόθεος πρεσβύτερος Ἱεροσολύμων γράφει: «Μέ τή λέξη ρομφαία ἐδῶ ὁ Συμεών ἐννοεῖ τήν ὀδύνη τῆς Παρθένου πού θά διαπεράσει τήν ψυχή της καί ἐξαιτίας τῆς ὁποίας ἐπρόκει13

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

το νά πονέσει, ἀφοῦ θά ἔβλεπε νά χάνεται αὐτός πού ἦλθε νά βρεῖ καί νά σώσει αὐτούς πού ἔχασαν τόν δρόμο τους»23. 6. Ἐπιλεγόμενα Μετά τά κείμενα τά ὁποῖα ἐνδεικτικά παραθέσαμε γίνεται νομίζομε φανερό ὄχι μόνο τό βαθύτατο νόημα τῆς ἑορτῆς τῆς ὑπαπαντῆς, ἀλλά καί ὁ ρόλος τοῦ Συμεών τοῦ Θεοδόχου. Ἕνα πρόσωπο-πρότυπο γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους, τούς βαπτισμένους χριστιανούς, τούς ὀρθοδόξους γενικότερα, εἴτε ἀνήκουν στήν τάξη τῶν κληρικῶν, εἴτε εἶναι ἐνταγμένοι στήν τάξη τῶν μοναχῶν ἤ ἀκόμα εὑρίσκονται στήν τάξη τῶν λαϊκῶν. Ἐάν ἐκεῖνος σέ δυσκολότερες συνθῆκες κατάφερε νά εὐαρεστήσει τό Θεό καί νά ἀπολαύσει τόσων μεγάλων δωρεῶν, τότε καί ἐμεῖς κατά τό μέτρο τῶν δυνατοτήτων μας μποροῦμε νά πράξουμε ἀναλόγως. Ἡ ἐπιλογή εἶναι στό χέρι μας. Παραπομπές 1 Λουκ. Β΄, 25-35. 2 Βλ. καί Γρηγορίου Παλαμᾶ, Εἰς τήν Ὑπαπαντήν τοῦ Κυρίου Ὁμιλ. Ε΄, ΕΠΕ 9, 151. 3 Βλ. καί Δαμασκηνοῦ Στουδίτου, Εἰς τήν Ὑπαπαντήν Λόγ. Δ΄, ἐκδ. Β. Ρηγόπουλος Θεσ/νίκη 1971, σ. 70. 4 Τιμοθέου Ἱεροσολύμων, Εἰς τόν προφήτην Συμεῶνα… θεοτόκον, παρ. Τσάμη. Δ., Θεομητορικόν Τόμ. Γ΄, ἐκδ. Λυδία, Θεσ/νίκη 2001, σ. 213. 5 Εὐθυμίου Ζιγαβηνοῦ, Ὑπόμνημα εἰς τό κατά Λουκᾶν Εὐαγγέλιον, PG 129, 892Β. 6 Καλαντζάκη Σ., Εἰσαγωγή στήν Παλαιά Διαθήκη, ἐκδ. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 2006, σσ. 191. 7 Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Συναξαριστής τῶν Δώδεκα Μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ, ἐκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσ/νίκη 1998, σ. 14

212. 8 Ἰωσήφ Ὑμνογράφου, Κανών Συμεών, Μηναῖο Φεβρουαρίου Γ΄, ἐκδ. Φῶς Ἀθήνα 1977, σ. 41. 9 Κοσμᾶ Ὑμνογράφου, Κανών Ὑπαπαντῆς, Μηναῖο Φεβρουαρίου Β΄, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 37. 10 Ἡσυχίου Ἱεροσολύμων, Λόγος εἰς τήν Ὑπαπαντήν τοῦ Κυρίου, Ε.Π.Ε. 13, 443. 11 Μεγάλου Φωτίου, Ἀμφιλόχια, Ἐρώτησις ΡΝΣΤ΄, PG 101, 824Β. 12 Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Ὑπόμνημα εἰς τό κατά Λουκᾶν Εὐαγγέλιο, PG 123, 728. 13 Εὐθυμίου Ζιγαβηνοῦ, Ὑπόμνημα εἰς τό κατά Λουκᾶν Εὐαγγέλιο, PG 129, 889 14 Λουκ. Β΄, 27. 15 Τιμοθέου Ἱεροσολύμων, Εἰς τόν προφήτην Συμεῶνα… θεοτόκον, παρ. Τσάμη Δ., Θεομητορικόν Τόμ. Γ΄, ἐκδ. Λυδία, Θεσ/νίκη 2001, σ. 215. 16 Λεοντίου Κύπρου, Λόγος εἰς Συμεῶνα, PG 93, 1576Α. 17 Αὐτόθι, σ. 217. 18 Ἡσυχίου πρεσβυτέρου Ἱεροσολύμων, Λόγος εἰς τήν Ὑπαπαντήν τοῦ Κυρίου, ΕΠΕ 13, 441, 443. 19 Λεοντίου Κύπρου, Λόγος εἰς Συμεῶνα, PG 93, 1577Β. 20 Αὐτόθι, σ. 1577D. 21 Εὐθυμίου Ζιγαβηνοῦ, Ὑπόμνημα εἰς τό κατά Λουκᾶν Εὐαγγέλιο, PG 129, 893D. 22 Λεοντίου Κύπρου, Λόγος εἰς Συμεῶνα, PG 93, 1580C. 23 Τιμοθέου Ἱεροσολύμων, Εἰς τόν προφήτην Συμεῶνα… θεοτόκον, παρ. Τσάμη Δ., Θεομητορικόν Τόμ. Γ΄, ἐκδ. Λυδία, θεσ/νίκη 2001, σ. 221.

Ὁ Μητροπολιτικός Ναός Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου ὡς κέντρο καλλιέργειας καί διάδοσης τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, βάσει καί τοῦ ἀρχείου του Ἰωάννου Γ. Τσερεβελάκη, Θεολόγου-Φιλολόγου

Πρόλογος αμπράν ἄγομεν ἑορτήν» οἱ ἁπανταχοῦ Κρῆτες ἐφέτος1, καθώς συμπληρώνονται ἑκατό χρόνια ἀπό τήν Ἕνωση τῆς Μεγαλονήσου μέ τήν Ἑλλάδα. Ἡ Κρήτη, τό νησί τῶν ἁγίων καί τῶν ἡρώων, «ἀπό φλόγες ζωσμένη, τά βαριά της τά σίδερα σπᾶ» καί ὕστερα ἀπό 465 χρόνια Ἑνετοκρατίας καί 244 χρόνια Τουρκοκρατίας ἦταν καί πάλι ἐλεύθερη, ἑνωμένη ἀδιαίρετα μέ τόν ἐθνικό κορμό. Ὅμως, τό κατόρθωμα τῆς ἐλευθερίας δέν ἔγινε ἀναίμακτα. Οἱ Κρητικοί εἶχαν μέσα τους ἀκράδαντη τήν πίστη ὅτι ὅποιος θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος πρέπει νά εἶναι ἕτοιμος νά θυσιάσει τή ζωή του γιά τήν ἐλευθερία του καί ὄχι τήν ἐλευθερία του γιά τή ζωή του, κι αὐτό τό ἔκαμαν πράξη. Αἰῶνες αἱμάτων, θυσιῶν καί ἀγωνίας πέρασαν, γιά νά φτάσει τό νησί μας στό ποθούμενο. Ἀμέτρητες οἱ ἐπαναστάσεις, εἰδικά κατά τό 19ο αἰώνα, ὅταν ἀναλογεῖ μία ἐπανάσταση περίπου ἀνά δέκα χρόνια, κατά τίς ὁποῖες χιλιάδες Κρητικοί ὅλων τῶν ἡλικιῶν καί ὅλων τῶν τάξεων ἔπεσαν εἴτε στά πεδία τῶν μαχῶν εἴτε ὑπῆρξαν τά ἀθῶα θύματα τῆς θηριωδίας τῶν κατακτητῶν, ποτίζοντας μέ τό αἷμα τους τό δέντρο τῆς λευτεριᾶς, μέ ἀποκορύφωμα τήν ἐθελοθυσία τοῦ Ἀρκαδιοῦ. Στόν ἀγώνα αὐτό ἡ Ἐκκλησία ὡς σῶμα, δηλαδή κληρικοί καί λαϊκοί, πρωτοστάτησε. Ὁ κλῆρος, ἁπλοί μοναχοί, ἱερομόναχοι, ἡγούμενοι Ἱ. Μονῶν, ἔγγαμοι ἱερεῖς ἀλλά καί οἱ ἐπίσκοποι ἀγωνίστηκαν καί θυσιάστηκαν γιά τήν ἀποτίναξη τοῦ ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ καί τήν ἕνωση μέ τόν σύνολο ἑλληνισμό, ἐντός τῶν ὁρίων τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους. Διότι ὅλα αὐτά τά χρόνια τῶν ἐπαναστάσεων τό σύνθημα ἦταν ἕνα: ΕΝΩΣΗ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ. Στό νοῦ καί στήν καρδιά τῶν Κρητικῶν ἡ λέξη «ἕνωση» ἦταν ταυτόσημη μέ τή λέξη «ἐλευθερία». Κι ὅταν ἡ πορεία τῶν πραγμάτων, ἀπό τό Χάττι Χουμαγιούν τοῦ 1856, τόν Ὀργανικό

Νόμο τοῦ 1868 καί τή Σύμβαση τῆς Χαλέπας τοῦ 1878, ἔδειχνε ὅτι ὁ ἥλιος τῆς ἐλευθερίας εἶχε ἀρχίσει σιγά-σιγά νά ἀνατέλλει, οἱ Κρητικοί, μέ τήν Ἐκκλησία τους πρωτοστατοῦσα, θέλησαν νά εὐχαριστήσουν τόν πολιοῦχο καί προστάτη τῆς ἕδρας τῆς Μητροπόλεώς τους, τό μεγαλομάρτυρα Μηνᾶ τό θαυματουργό, πού στά σκληρά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας εἶχε δείξει μέ θαυμαστό τρόπο τή μέριμνά του γιά τούς χειμαζόμενους κατοίκους τοῦ ἱστορικοῦ Μεγάλου Κάστρου. Αὐτή ἡ εὐχαριστία ἀποφάσισαν νά ἐκφραστεῖ μέ τήν ἀνέγερση ἑνός μεγαλοπρεποῦς Ναοῦ, τιμωμένου στό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, ἑνός Ναοῦ πού ὁ τροῦλος του νά εἶναι ψηλότερος ἀπό τούς μουσουλμανικούς μιναρέδες καί νά δεσπόζει τοῦ Μεγάλου Κάστρου, δείχνοντας μέ τόν τρόπο αὐτό περίτρανα ποιός εἶναι τώρα ὁ ἀφέντης τοῦ μαρτυρικοῦ τούτου τόπου. Γιά τό λόγο αὐτό, ὁ μεγαλοπρεπής Μητροπολιτικός Ναός τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, ἕνα ἀπό τά πιό λαμπρά πολιτιστικά μνημεῖα ὄχι μόνο τῆς Κρήτης ἀλλά καί τῆς καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολῆς, ἀπέκτησε ἐξαρχῆς μεγάλη συμβολική ἀξία, ὑπό τήν ἔννοια ὅτι ἔγινε τό σύμβολο τῆς ἀναγεννώμενης καί ἐλεύθερης Κρήτης, τό σύμβολο μιᾶς κοινωνίας πού θέλει νά ξεφύγει ἀπό τό σκοτεινό παρελθόν τῆς δουλείας καί νά πορευθεῖ μέ σιγουριά πρός τό μέλλον, τό ὁποῖο ἔβλεπε στούς κόλπους τῆς μεγάλης ἑλληνικῆς πατρίδας. Μέ μιά τέτοια συμβολική ἀξία ὁ Ναός τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ἔπρεπε νά εἶναι μεγαλοπρεπής σέ ὅλα: ἀπό τήν ἀρχιτεκτονική καί τή διακόσμηση ἕως τό λατρευτικό τυπικό καί τήν ψαλμωδία. Γι᾿ αὐτό ἦταν ἑπόμενο στά ἀναλόγιά του νά διακονοῦν τήν ψαλτική τέχνη σπουδαῖοι ψάλτες καί, κατά συνέπεια, ὁ Ναός νά καταστεῖ κέντρο καλλιέργειας καί διάδοσης τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, ὅπως θά δείξουμε στή συνέχεια, ἡ ὁποία ἔχει ὡς βάση της τό ἀρχεῖο τοῦ Μη15

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ καί ἀναφέρεται στούς ψάλτες καί στά ἐν γένει ἱεροψαλτικά πράγματα τοῦ Ναοῦ, ἀπό τά ἐγκαίνιά του, τό 1895, ἕως σήμερα. Ὀφείλω ἐξαρχῆς νά εὐχαριστήσω τούς ἱερεῖς καί τό διάκονο τοῦ Ναοῦ, ἰδιαιτέρως ὅμως τόν ἱερατικῶς Προϊστάμενο πρωτοπρεσβύτερο π. Ἐμμ. Σταυρουλάκη, γιά τήν ἀμέριστη βοήθειά του στήν εὕρεση τῶν ἐγγράφων καί στή δυνατότητα πού μοῦ ἔδωσε νά ἔχω πρόσβαση σ᾿ αὐτά. Ἐπίσης εὐχαριστῶ τό Ἐκκλ. Συμβούλιο τοῦ Ἱ. Μ. Ν. Ἁγίου Μηνᾶ καί ἰδιαίτερα τήν κ. Μαρία Σταθάκη τόσο γιά τήν πρότασή της νά εἶμαι ὁ ὁμιλητής τῆς ἀποψινῆς ἐκδήλωσης, ὅσο καί γιά τήν ὅλη συνεργασία μας στήν πραγματοποίησή της. Προκαταρκτικά θά ἤθελα νά πῶ ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική μουσική εἶχε καλλιεργηθεῖ πολύ στά χρόνια τῆς Ἑνετοκρατίας, ὅταν δημιουργήθηκε καί τό λεγόμενο «κρητικό ὕφος», ὅπως μεταφέρθηκε καί διασώθηκε στά Ἑπτάνησα ἀπό Κρητικούς πού κατέφυγαν ἐκεῖ, μετά τήν κατάληψη τῆς Κρήτης ἀπό τούς Τούρκους τό 16692. Τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας ἡ μουσική πρόοδος πού εἶχε συντελεστεῖ κατά τή Βενετοκρατία ἀναστέλλεται3, χωρίς βέβαια καί νά χαθεῖ παντελῶς ἡ δημιουργηθεῖσα μουσική παράδοση. Ἡ Κρήτη βρισκόταν τώρα καί πάλι στή δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, πράγμα πού 16

σίγουρα ἐπηρέαζε καί τήν ἐκκλησιαστική μουσική στό νησί. Τήν ἴδια ἐποχή ὑπῆρξαν σπουδαῖοι Κρῆτες δάσκαλοι τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, (π. χ. ὁ Γεώργιος ὁ Κρής) ὄχι ὅμως στήν ἴδια τήν Κρήτη4. Γενικά, στό νησί τήν ψαλτική τέχνη καί τή Βυζαντινή μουσική παράδοση διατηροῦσαν μέ πρακτικό κυρίως τρόπο οἱ μοναχοί στά μοναστήρια καί οἱ ἱερεῖς καί ἀναγνῶστες στίς ἐνορίες, ἐνῶ γιά τήν πόλη τοῦ Μ. Κάστρου σαφεῖς πληροφορίες δέν ὑπάρχουν. Τά πράγματα φαίνεται νά ἀλλάζουν ἀπό τά μέσα τοῦ 19ου αἰώνα, ὅταν, κάτω ἀπό τίς ἀλλαγές πού ἐπέφερε ὁ Ὀργανικός Νόμος (1868) καί ἡ Σύμβαση τῆς Χαλέπας (1878), ἀρχίζει νά ἀναπτύσσεται ἡ παιδεία στήν Κρήτη. Γνωρίζουμε ὅτι ὁ σπουδαῖος Ρεθύμνιος μουσικοσυνθέτης καί ποιητής Παῦλος Βλαστός, πού ὑπῆρξε καί δεξιός ψάλτης τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ τό 1860, δίδαξε, μέ σύσταση τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης Διονυσίου Χαριτωνίδου (θεμελιωτή τοῦ νέου Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ), Βυζαντινή Μουσική στήν ἀπό τό 1831 λειτουργοῦσα Ἑλληνική Σχολή Ἡρακλείου5. Ἐπίσης στό Σχολεῖο πού λειτούργησε στή Μονή Ἀνωπόλεως ὁ δάσκαλος Νικ. Νικολετάκης «ἐκ περισσοῦ θέλει διδάξει καὶ τὸ μάθημα τῆς μουσικῆς εἰς τοὺς βουλομένους τῶν πατέρων καὶ ἄλλους μαθητάς…»6. Σημειώνουμε ἀκόμη ὅτι ἀπό τό 1892 ἄρχισε τή λειτουργία του στήν Ἱερά Μονή Ἁγίας Τριάδος Τζαγκαρόλων στό Ἀκρωτήρι Χανίων καί τό Ἱεροδιδασκαλεῖο Κρήτης, ὅπου οἱ φοιτῶντες διδάσκονταν καί Ἐκκλ. Μουσική7. Στό Ἡράκλειο ἡ ἀλλαγή αὐτή ἔγινε ἐμφανής κυρίως ἀπό τή στιγμή πού κτίζεται καί ἐγκαινιάζεται ὁ μεγαλοπρεπής νέος Μητροπολιτικός Ναός τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, γεγονός πού ἐπέβαλε τήν ὕπαρξη ψαλτῶν μέ γνώσεις καί ἱκανότητες ἀνάλογες πρός τό μεγαλεῖο τοῦ Ναοῦ. Τό γεγονός αὐτό ὑπῆρξε καί μία εὐκαιρία γιά τούς Κρητικούς νά προβάλουν τή χριστιανική τους ταυτότητα καί νά ἀναδείξουν τό μεγαλεῖο τῆς χριστιανικῆς λατρείας, ἀντιπαραθέτοντας, μαζί μέ τόν ἦχο τῆς μέχρι τό

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

1878 περίπου ἀπαγορευμένης καμπάνας, καί τή φωνή τῶν ψαλτῶν ἀπέναντι στίς φωνές τῶν μουεζίνηδων πού καλοῦσαν τούς μουσουλμάνους σέ προσευχή στά τζαμιά τῆς πόλης (ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅτι λίγα χρόνια πρίν, τό 1872, εἶχε ἀνοικοδομηθεῖ τό γκρεμισμένο ἀπό τό σεισμό τοῦ 1856 Βεζίρ-τζαμί, δηλαδή ὁ σημερινός ναός τοῦ Ἁγίου Τίτου, καί μάλιστα ἀπό τόν ἴδιο ἀρχιτέκτονα πού ἔκτισε καί τό ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ). Ἔτσι, ἡ ἀνατολή τοῦ 20οῦ αἰώνα βρίσκει τόν Ἅγιο Μηνᾶ μέ ὀργανωμένους χορούς καί μέ ἐξαιρετικούς ψάλτες, ὅπως προκύπτει ἀπό τά ὑπάρχοντα ἔγγραφα τοῦ ἀρχείου τοῦ Ναοῦ καί θά δειχθεῖ στή συνέχεια. Οἱ Ψάλτες τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Γιά τά ἔτη πρό τοῦ 1895, τῆς χρονιᾶς δηλαδή πού τελέστηκαν τά ἐγκαίνια τοῦ νέου Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, οἱ πληροφορίες εἶναι περιορισμένες. Στόν Κώδικα τῶν Κανονικῶν Πεσκεσίων τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης(1786) ἀναφέρεται ὁ κυρ-Γιαννιός, ὁ πρῶτος ψάλτης8, ἐνῶ τό 1860, ὅπως ἤδη εἴπαμε, στό μικρό Ἅγιο Μηνᾶ ψάλλει ὁ πολύς Ρεθύμνιος μουσικός Παῦλος Βλαστός, ὁ ὁποῖος τό 1858 εἶχε μεταβεῖ στήν Κων/πολη καί στή Σμύρνη, γιά νά πλουτίσει τίς μουσικές του γνώσεις, πράγμα πού εἶναι πολύ πιθανόν ὅτι θά ἐπηρέασε καί τό ψαλτικό του ὕφος. Τό 1866 Λαμπαδάριος εἶναι ὁ Ἰωάννης Θαλασσινός9, ἐνῶ θά πρέπει νά ἀναφέρουμε ὅτι στά χρόνια πρίν ἀπό τήν οἰκοδόμηση τοῦ νέου Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, στόν παλαιό Ναό τοῦ ἁγίου ἔψαλλε ὡς δεξιός ψάλτης ὁ Στέφανος Νικολαΐδης10. Στά ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ, τό 1895, ἔψαλαν δύο καλλιφωνότατοι ψάλτες, πού προσκλήθηκαν εἰδικά γιά τό σκοπό αὐτό: ὁ Πειραιώτης Στ. Σαζόγλου, δεξιά, καί ὁ Ἱεραπετρίτης Πέτρος Παπαστεφανίδης11, ἀριστερά, πράγμα πού σημαίνει ὅτι οἱ ψάλλοντες τότε στό Μητροπολιτικό Ναό δέν πληροῦσαν τίς προϋποθέσεις, φωνητικές καί μουσικές, γιά μία τέτοια τελετή. Νά πῶς περιγράφεται ἡ ψαλμωδία τῶν δύο αὐτῶν ψαλτῶν στή «Ριμάδα γιὰ τὴ θρόνιαση τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ»12: Ὅσοι ἤσανε στὴν ἐκκλησὰ [ἡ]καρδιά ντως συγκινεῖται νὰ βλέπῃ τέθοια τελετή, ν’ ἀκούγῃ καὶ τσὶ ψέλτες.

Ἐκεῖνος πού ᾿τον δεξιὰ μὲ τὸν μητροπολίτη ᾿πού τὸν Πειραία ἤρθενε ἀξάργου εἰς τὴν Κρήτη. Δὲν ἤρθενε μὲ πληρωμή, γρόσα γιὰ νὰ γυρέψῃ, μόνο ᾿ρθε στὴν πανήγυρη καὶ πάλι νὰ μισέψῃ. Καὶ ἄλλος ὁ ἀριστερὸς εἶναι Γεραπετρίτης, εἶναι γιατρὸς καὶ μουσικός, εἶναι κι ἀποὺ τὴν Κρήτη. Οἱ ψάλτες ἤτονε πολλοὶ ἐκείνη τὴν ἡμέραν, Δὲν τσὶ γνωρίζω νὰ σᾶς πῶ ποιὸς ἦτον ὁ καθένας. Ἀπό τήν ἑπομένη κιόλας τῶν ἐγκαινίων, θά ἔλεγε κανείς, ἡ Ἐνοριακή Ἐπιτροπεία Ἡρακλείου [ἡ ὁποία σημειωτέον μέχρι τό 1932 προσελάμβανε καί διόριζε τούς ψάλτες σέ ὅλους τους ναούς τοῦ Ἡρακλείου (Ἅγιο Μηνᾶ, Ἅγιο Τίτο, Ἁγία Παρασκευή, Ἅγιο Παντελεήμονα, Ἅγιο Κωνσταντίνο, Ἅγιο Δημήτριο, Ἁγία Τριάδα), καθόριζε τό ὕψος τοῦ μισθοῦ τους, τίς αὐξήσεις καί τά ἐπιδόματα, ἐπέβαλλε τίς ποινές, τούς μετέθετε καί τούς ἀπέλυε] ἔθεσε ὡς στόχο της τήν παρουσία ἐκλεκτῶν ψαλτῶν στό ἀναλόγιο τοῦ πρώτου ναοῦ τῆς Κρήτης. Ἔτσι, τό 1901 ὁ Πέτρος Παπαστεφανίδης, πού ὅπως εἴπαμε ἔψαλε ὡς ἀριστερός στά ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ, διεκδικοῦσε τή θέση τοῦ δεξιοῦ ψάλτη τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, ἀποκαλώντας τό ἑαυτό του στήν αἴτησή του πρός τό Μητροπολίτη Κρήτης Εὐμένιο Ξηρουδάκη «καλόν ψάλτην». Ἀξιόλογος Πρωτοψάλτης τά χρόνια 19001906 ὑπῆρξε καί ὁ ὀνομαστός Δημήτριος Μπαλαμπάνης13, καθηγητής Μουσικῆς, ἐπί17

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σης Κωνσταντινουπολίτης. Τό 1907 ὁ Ἡρακλειώτης Νικ. Ἀνδρεαδάκης μέ αἴτησή του14 ζητεῖ τή θέση δεξιοῦ ἤ ἀριστεροῦ ψάλτη μέ τίς πληροφορίες ὅτι ἦταν ψάλτης τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας καί ὅτι «κέκτηται τὴν διὰ τὴν εἰρημένην ἐργασίαν ἀπαιτουμένην ἱκανότητα καὶ πεῖραν». Μετά τό 1906 καί μέχρι τό 1915 περίπου πρωτοψάλτης τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ἦταν ὁ διακεκριμένος καί ἐξαιρετικά καλλίφωνος Κωνσταντινουπολίτης Πέτρος Μανέας15. Τόν Π. Μανέα διαδέχτηκε ὁ Νικ. Ἐκκλησιάδης, μετά τήν ἐξαφάνιση τοῦ ὁποίου, τό 1917, σέ τορπιλισμό πλοίου16 ἡ Ἐπιτροπεία, μέ ἀπόφασή της τοῦ 1918, αὔξησε τό μισθό τοῦ Πρωτοψάλτη, μέ σκοπό νά βρεθεῖ κατάλληλος Μουσικοδιδάσκαλος ὡς ὁριστικός Πρωτοψάλτης, γεγονός πού ἀποδεικνύει τήν ἐπιθυμία της τό δεξιό ἀναλόγιο νά κατέχει ψάλτης ὄχι ἁπλῶς καλλίφωνος ἀλλά καί ἱκανός γνώστης τῆς πατρώας ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς17. Ἀπό τούς ἀξιομημόνευτους Πρωτοψάλτες τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ὑπῆρξε ὁ Γεώργιος Συλαμιανός ἤ Συλαμιανάκης (1896-1968), ἀξιόλογος ψάλτης καί μουσικός, πράγμα πού πιστοποιεῖ καί ἡ μακρά διακονία του ὡς Πρωτοψάλτη ἀπό τό 1919 ἕως τό 194118, δηλαδή γιά εἴκοσι δυό χρόνια (ὁ ἴδιος δήλωνε ἐπαγγελματίας ἱεροψάλτης19). Μάλιστα, μέ ἐνέργειες τῆς Ἐπιτροπείας20 ὁ Συλαμιανός στάλθηκε «πρὸς ἐκπαίδευσιν εἰς Κωνσταντινούπολιν», ἐπειδή ἡ Ἐπιτροπεία εἶχε τή βεβαιότητα «ὅτι ὡς συμπολίτης (…) θέλει ἀποδείξει ὅλον τὸν προσήκοντα ζῆλον πρὸς ἐξύψωσιν τῆς ψαλμωδίας ἐν τῷ Μητροπολιτικῷ Ναῷ». Ἡ ἀποστολή αὐτή τοῦ Συλαμιανοῦ στήν Κωνσταντινούπολη, μέ σκοπό νά διδαχθεῖ τή Βυζαντινή Μουσική στήν πηγή της καί νά ἀποκτήσει τό πολίτικο πατριαρχικό ὕφος, δείχνει ἀφενός ὅτι τό συγκεκριμένο ὕφος ἦταν γνωστό καί ἀρεστό στήν Ἐπιτροπεία καί στό φιλόμουσο καί ὡς ἐκ τούτου ἀπαιτητικό ἐκκλησίασμα τοῦ Ἡρακλείου (τό ὁποῖο εἶχε ἀκούσει ψάλτες μέ ἀνάλογο ὕφος, ὅπως οἱ Μανέας καί Μπαλαμπάνης, πιθανόν καί ὁ Ἐκκλησιάδης) καί ἀφετέρου τήν ἀγάπη τῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπείας πρός τήν καλή Βυζαντινή Μουσική καθώς καί τό ζῆλο τους ὅσον ἀφορᾶ τό μητροπολιτικό ναό, κόσμημα τοῦ ὁποίου ἦταν καί ἡ ποιότητα τῆς ψαλ18

μωδίας. Ταύτιζαν δέ, καθώς φαίνεται, τήν ποιότητα τῆς ψαλμωδίας μέ τό ὕφος τῶν ψαλτῶν τῆς Πόλης. Ὁ Συλαμιανάκης, πού ἦταν καί μουσικοδιδάσκαλος στό Διδασκαλεῖο Ἡρακλείου (ἀργότερα Παιδαγωγική Ἀκαδημία) Ἡρακλείου, μελοποίησε καί πολλά ἐκκλησιαστικά μαθήματα, ἀπό τά ὁποία ἔχω ὑπόψη τό Ζ΄ἑωθινό δοξαστικό σέ ἦχο βαρύ διατονικό ἐκ τοῦ ΖΩ21. Νά προσθέσω ἐδῶ ὅτι ὁ Συλαμιανάκης, ὅπως καί οἱ Λαμπαδάριοι καί οἱ βοηθοί ψάλτες τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, συχνά ἐπιστρατεύονταν τά δύσκολα γιά τήν Ἑλλάδα ἐκεῖνα χρόνια. Ἔτσι, σέ Πρακτικό τῆς Ἐνοριακῆς Ἐπιτροπείας Ἡρακλείου τῆς 25ης Σεπτ. 1922, λίγο δηλαδή μετά τή Μικρασιατική καταστροφή, ὅταν ὁ Συλαμιανάκης ἦταν ἐπιστρατευμένος, ἀναγράφεται ὅτι «ἐγένετο δεκτὸν ὅπως τηλεγραφηθῇ εἰς τὸν ἐν Ἀθήναις καταφυγόντα Ἱεροψάλτην Π. Μανέαν, χρηματίσαντα καὶ ἄλλοτε Πρωτοψάλτην τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ ὅπως ἐὰν δέχηται ἔλθῃ ἐνταῦθα ὡς Πρωτοψάλτης». Ὁ Συλαμιανάκης φαίνεται ὅτι ἦταν πολύ ἀπαιτητικός ὅσον ἀφορᾶ τή γνώση τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, ἀφοῦ τό 1934 ἀπαντώντας στήν Ἐπιτροπεία22, πού τοῦ ζητοῦσε νά καταρτίσει χορό καί νά προσλάβει βοηθό23, ἔγραφε: «Ἀλλὰ καὶ ἐκτὸς τούτου ἡ συμπαράστασις βοηθοῦ προϋποθέτει κατοχὴν τοῦ ἰσχύοντος ψαλτικοῦ συστήματος καὶ ἀκόμη ἁρμονίαν φωνῶν πρᾶγμα ὅπερ δὲν διασφαλίζεται ἐπὶ τοῦ παρόντος». Εἶναι σαφές ὅτι ἡ γνώση τῆς μουσικῆς ἦταν ὅρος «ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ», προκειμένου νά ὑπηρετήσει κάποιος, ἀκόμη καί ὡς βοηθός, στό μητροπολιτικό ναό. Τό 1923 ὁ Γεώργιος Στομαχόπουλος ζητεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπεία24 νά διοριστεῖ ὡς ἀριστερός ψάλτης τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ καί ἀναφέρει: α) ὅτι συνέψαλλε μέ τόν Πέτρο Μανέα ὡς ἀριστερός του Ἁγίου Μηνᾶ καί β) ὅτι ἐθήτευσε ὡς ἀριστερός ψάλτης στή Σμύρνη. Ὑπόσχεται ἀκόμη ὅτι θά ἐφαρμόζει «ἐπακριβῶς τὴν Βυζαντινὴν Μουσικὴν καὶ τὰ κλασικὰ μαθήματα τῶν διδασκάλων». Ἔχουμε στήν περίπτωση αὐτή ἕνα ψάλτη πού γνωρίζει τό ἔργο τῶν μεγάλων κλασικῶν τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς (προφανῶς ἐννοεῖ τόν Πέτρο, τόν Δανιήλ, τόν Ἰάκωβο, τό Θεόδωρο

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Φωκαέα κ.ἄ.), ἴσως καί τοῦ Νικολάου Σμύρνης (ἀφοῦ ἔψαλε καί στή Σμύρνη), συναιρώντας ἔτσι διαφορετικά ὕφη. Παρόλο πού ὁ Στομαχόπουλος δέν κατέλαβε τότε τή συγκεκεριμένη θέση, ἀνέφερα τήν περίπτωσή του, γιά νά δείξω τίς ὑψηλές ἀπαιτήσεις πού εἶχε ἡ Ἐπιτροπεία, προκειμένου νά καταλάβει κάποιος ἀναλόγιο στόν Ἅγιο Μηνᾶ. Στά χρόνια τῆς πρωτοψαλτείας τοῦ Συλαμιανάκη πολλοί ἦταν οἱ Λαμπαδάριοι καί οἱ βοηθοί πού συνέψαλλαν μαζί του. Γιά τά χρόνια 1919-1923, χρόνια τῆς μικρασιαστικῆς ἐκστρατείας, ὅταν συχνά οἱ ψάλτες ἐπιστρατεύονταν, ἀναφέρω τούς Πέτρο Καλαϊτζάκη, Γεώργιο Χριστοφόρου, Γεώργιο Μαρκάκη (γιά πολλά χρόνια Πρωτοψάλτη τοῦ Ἁγίου Τίτου), Κωνσταντίνο Φωστιέρη καί τόν πρόσφυγα Λάμπρο Σχοινά τό 1922 (εἶναι σίγουρο ὅτι ὁ ἄνθρωπος αὐτός μετέφερε στήν Κρήτη τό ὕφος τῆς μικρασιατικῆς του πατρίδας). Ἀπό τό 1924 ἕως τό 1935 Λαμπαδάριος τοῦ Συλαμιανάκη ἦταν ὁ Γεώργιος Σταυρόπουλος, ὁ ὁποῖος προσεβλήθη καί πέθανε ἀπό φυματίωση. Στή θέση του διορίστηκε προσωρινά ὁ Ἰωάννης Γκουζάνης, ἐνῶ ἀπό τό 1937 τή θέση αὐτή καταλαμβάνει ὁ Δημ. Κτενιάδης. Ὅταν τόν Ἀπρίλο τοῦ 1941 στρατεύτηκε καί πάλι ὁ Γ. Συλαμιανάκης καί ἀφοῦ τόν διαδέχτηκε μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ ἴδιου ἔτους ὁ Π. Λινάρδος, διορίζεται ὡς Πρωτοψάλτης τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, προσωρινά ἀπό τόν Ἰούνιο τοῦ ᾽41 καί μόνιμα ἀπό τό 1945, ὁ μέχρι τότε Πρωτοψάλτης τοῦ Ἁγίου Τίτου Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1902-1974), ὁ μακροβιότερος Πρωτοψάλτης τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ (1941-1970) μέχρι σήμερα. Ὁ Βουτσινᾶς καταγόταν ἀπό τήν Κων/πολη καί, ὅπως σημειώνει ὁ ἴδιος σέ ἰδιόχειρη αἴτησή του μέ ἡμερομηνία 11 Δεκ. 1954, ἔψαλε α) στόν Ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Φωκᾶ Κωνσταντινούπολης τά ἔτη 19291930, β) στόν Ἱερό Ναό τῶν Ταξιαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως τά ἔτη 1930-1934, γ) στόν Ἱερό Ναό τῆς Θεοτόκου Ἀθηνῶν τό 1935, δ) στόν Ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου ἀπό τόν Αὔγουστο τοῦ 1935 ἕως τό Μάιο τοῦ 1941 καί ἔκτοτε στό Μητροπολιτικό ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ. Ἀξίζει νά ποῦμε λίγα λόγια γιά τόν ψάλτη αὐτό, πού ἄφησε τή σφραγίδα του στά ἱεροψαλτικά πράγματα τοῦ Ἡρα-

κλείου καί μαζί μέ τόν ἀπό τό 1949 μέχρι τό 1968 Λαμπαδάριο τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Σταῦρο Παπαδάκη ἀποτέλεσαν μία ἀξέχαστη γιά τό Ἡράκλειο ξυνωρίδα ψαλτῶν. Ὁ Βουτσινᾶς, «προικισμένος μέ ἐκπληκτική καλλιφωνία, λιγυρόφθογγος καί μελωδικός, εἶχε τό πρόσθετο χάρισμα τῆς μονωδικῆς εὐλυγισίας μέ λεπτεπίλεπτες φωνητικές χρωματικές διακυμάνσεις. Ἡ μεταλλική ποιότητα τοῦ ἤχου ἁπλωνόταν ἀβίαστα σέ τεράστιες μελωδικές καμπύλες, ἰδίως σέ ἀργά μαθήματα, οἱ ὁποῖες ἐκτυλίσσονταν πολλές φορές πάνω ἀπό τή συνηθισμένη ἑπταφωνία, ὅπου πραγματικῶς, σ᾿ αὐτούς τούς ὑψηλούς φθόγγους εὕρισκε τόν ἑαυτό του», ἔγραψε γι᾿ αὐτόν πολύ εὔστοχα ὁ πρωτοπρ. Εὐάγγελος Παχυγιαννάκης25. Ἐκτός ἀπό τό φωνητικό του τάλαντο, ὁ Βουτσινᾶς πολλά προσέφερε καί στή διδασκαλία τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς. Τά ἔτη 1951-1954 στόν Ἱ. Ναό τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης λειτούργησε Φροντιστήριο Ἐκκλησιαστικῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη Κρήτης καί ὑπό τήν αἰγίδα τοῦ τότε Μητροπολίτη Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου Ψαλιδάκη. Διευθυντής τοῦ Φροντιστηρίου ἦταν ὁ πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱ.Μ. Κρήτης, καί ἀργότερα Μητροπολίτης Πέτρας, ἀρχιμανδρίτης Δημήτριος Μπουρλάκης. Στό Φροντιστήριο δίδαξαν ὁ Πρωτοψάλτης Ἰωάννης Βουτσινᾶς καί ὁ προαναφερθείς Παναγιώτης Λινάρδος, μουσικοδιδάσκλος καί Πρωτοψάλτης τοῦ Ἁγίου Τίτου26. Κοντά στόν Ἰ. Βουτσινᾶ μαθήτευσαν πολλοί ὑποψήφιοι ψάλτες, οἱ ὁποῖοι ἀργότερα διακόνησαν τό ἱερό ἀναλόγιο 19

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

στούς ναούς τοῦ Ἡρακλείου. Μεταξύ αὐτῶν εἶναι οἱ μακαριστοί Δημ. Ἐπιτροπάκης, Στέλιος Νανάκης, Μύρων Χανιωτάκης, Νικόλαος Ψυχαράκης, Στυλιανός Παπαγιαννάκης καί Εὐάγγελος Λιναρδάκης καθώς καί οἱ ζῶντες Γεώργιος Παντελάκης, Νικ. Φινάλης, Δημ. Χατζηανδρέου, Ἰωάννης Καζαντζῆς καί Κων/νος Βουκικλάκης. Θά πρέπει ἐδῶ νά σημειωθεῖ ὅτι ὁ Παν. Λινάρδος, κατά τήν περίοδο τῆς Κατοχῆς εἶχε ἐπίσης σημαντική προσφορά ὅσον ἀφορᾶ τή διδασκαλία καί τή διάδοση τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, ἱδρύοντας Σχολή Βυζαντινῆς Μουσικῆς στό Ἡράκλειο. Γιά τό λόγο αὐτό τό 1943 τό Ἐκκλ. Συμβούλιο Ἁγίου Μηνᾶ ἀποφάσισε νά τοῦ χορηγήσει φιλοδώρημα «διὰ τὸν ζῆλον ὅν ἐπεδείξατο διὰ τὴν ἵδρυσιν τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς πρὸς διάδοσιν ταύτης εἰς τοὺς φιλομούσους παῖδας τῆς πόλεως». Μετά τήν ἀποχώρηση τοῦ Βουτσινᾶ, ὁ τότε ἱερατικῶς Προϊστάμενος τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, μουσικολογιώτατος πρωτοπρεσβύτερος Ἀντώνιος Παπαδημητρίου, ὁ ὁποῖος ἔδειχνε τεράστιο ἐνδιαφέρον γιά τήν ποιότητα τῆς ψαλμωδίας, καθότι φιλόμουσος καί καλλίφωνος ἀπόφοιτος τῆς Χάλκης, φρόντισε, ὥστε τό ἀναλόγιο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ νά καταλάβει ψάλτης, ἄξιος ἀντικαταστάτης τοῦ Βουτσινᾶ. Ὡς τέτοιος κρίθηκε ὁ Θ. Βασιλικός. Τό σκεπτικό πού ἐξέθεσε τότε ὁ π. Ἀντώνιος στό Ἐκκλησιαστικό Συμβούλιο σχετικά μέ τό θέμα ἐξεύρεσης Πρωτοψάλτη εἶναι χαρακτηριστικό, γι᾿ αὐτό καί μεταφέρω κάποια αὐτούσια ἀποσπάσματα ἀπό τό Πρα20

κτικό: «Τὸ θέμα τῆς ἐξευρέσεως καὶ προσλήψεως πρωτοψάλτου τοῦ ἱ. Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ὑφίσταται, ὡς γνωστόν, ἀπό ἀρκετοῦ ἤδη χρόνου. Δύναταί τις νὰ τὸ θεωρήσῃ, οὐχί βεβαίως ὡς ἄμεσον, ὑφιστάμενον καὶ κατὰ τὰ τελευταῖα ἔτη, ὅτε κατεῖχε εἰσέτι τὴν θέσιν τοῦ πρωτοψάλτου ἐπαξίως ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς, λόγῳ τοῦ προκεχωρημένου τῆς ἡλικίας του καὶ τῆς ἐντεῦθεν κάμψεως τῆς φωνῆς του. Τῷ λόγῳ τούτῳ ἀπὸ τότε συνεζητούσαμεν, ὡς θὰ ἐνθυμεῖσθε, τὸ κενὸν ποὺ θὰ ἐδημιουργεῖτο μὲ τὴν καθ’ ἕνα οἱονδήποτε τρόπον ἀποχώρησιν τοῦ Βουτσινᾶ. Καὶ τοῦτο διὰ τὸ μέγεθος τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Πολιούχου μας Μεγαλομάρτυρος Ἁγίου Μηνᾶ, τὸ κάλλος του καὶ ἡ (sic)Πανελλήνιος προβολή του, ἰδίᾳ καὶ ὡς Μητροπολιτικοῦ τοιούτου, μὲ τὴν γνωστὴν εἰς πάντας παράδοσιν ἐκ τῆς διελεύσεως ἀριστοτεχνικῶν ἱκανοτήτων τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, ἀπαιτοῦν ἐπιτακτικῶς ὁ Πρωτοψάλτης νὰ ἔχῃ ἀνάλογον εἰς ὕψος καὶ χροιὰν φωνήν. Τοῦτο ἐπιβάλλεται ἄλλως τε καὶ ἐκ τῶν ἀπαιτήσεων τοῦ χριστεπωνύμου πληρώματος, εἰθισμένου εἰς τὸ ἄκουσμα ψαλμωδίας ἐξ ἱκανῶν μέχρι τώρα ψαλτῶν, ὡς οἱ Παρισιάδης, Ἐκκλησιάδης, Συλαμιανός καὶ Βουτσινᾶς, ἀλλὰ καὶ διότι προσηλωμένον ὅπως εἶναι εἰς τὸν Πολιοῦχον του, θέλει καὶ ὁ Ναός του, δι’ αὐτοῦ δὲ καὶ ἡ πόλις ὁλόκληρος, νὰ προβάλλεται ἀνὰ τὸ Πανελλήνιον καὶ πέραν τῶν ὁρίων αὐτοῦ». Μάλιστα στό ἴδιο Πρακτικό ἀναφέρεται ὅτι γιά τήν πρόσληψη τοῦ Θ. Βασιλικοῦ εἶχαν συμβουλευτεῖ τόν Ἄρχοντα Πρωτοψάλτη τοῦ Πατριαρχικοῦ Ναοῦ Θρασύβουλο Στανίτσα27. Μέ βάση τό παραπάνω σκεπτικό καί ἀφοῦ εἶχε ἤδη δοκιμασθεῖ στίς 30 Αὐγούστου τοῦ 1970, ὁ λιγυρόφθογγος Θεόδωρος Βασιλικός διορίστηκε Πρωτοψάλτης τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ἀπό 1 Ὀκτωβρίου 1970, θέση στήν ὁποία παρέμεινε ἕως τό Σεπτέμβριο τοῦ ἑπόμενου ἔτους. Προτοῦ προχωρήσω στούς ἑπόμενους Πρωτοψάλτες τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, θά πρέπει νά πῶ ὅτι μετά τήν ἀπόλυση τοῦ Σταύρου Παπαδάκη, τό 1968, Λαμπαδάριος διορίστηκε ὁ Στέλιος Νανάκης, καλλίφωνος ψάλτης, μέ ὕφος πατριαρχικό, ὁ ὁποῖος μάλιστα ἀντικαθιστοῦσε τόν ἀσθενήσαντα ἀπό

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τό 1969 Βουτσινᾶ στό διάστημα πού μεσολάβησε μέχρι τήν πρόσληψη τοῦ Θ. Βασιλικοῦ, προσδοκώντας ἴσως ὅτι θά ἀναλάβει τή θέση τοῦ Πρωτοψάλτη. Στό μεσοδιάστημα αὐτό (1969) ὡς προσωρινός Λαμπαδάριος Ἁγίου Μηνᾶ προσελήφθη ὁ ἐξ Ἀρχανῶν καλλίφωνος ψάλτης καί μέχρι τότε Πρωτοψάλτης στόν Ἅγιο Παντελεήμονα Πανανείου, Γεώργιος Παντελάκης, ὁ μακροβιότερος ἐκ τῶν Λαμπαδαρίων (1969-2011). Ὡστόσο, ὁ Στέλιος Νανάκης, ὅταν ἔμαθε ὅτι ὡς Πρωτοψάλτης προσελήφθη ὁ Θ. Βασιλικός, παραιτήθηκε ἀπό τή θέση του. Τόν ἀποχωρήσαντα κατά τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1971 Θ. Βασιλικό, διαδέχτηκε ὁ Παναγιώτης Κορωναῖος τήν 1 Ὀκτωβρίου τοῦ 1971, ὁ ὁποῖος ὅμως φαίνεται ὅτι δέν ἱκανοποιοῦσε τό ἐκκλησίασμα μέ τήν ψαλμωδία του, πού ἀκουγόταν καί ἀπό τό Ρ/Σ τῆς Ἐκκλησίας. Μάλιστα εἶχε δημοσιευτεῖ τότε καί ἐπικριτικό ἄρθρο γιά τήν ψαλμωδία του στήν ἐφημερίδα ΕΘΝΙΚΗ ΦΩΝΗ28. Ὁ Κορωναῖος παραιτήθηκε τόν Αὔγουστο τοῦ 1972, γιά νά τόν διαδεχθεῖ στή θέση τοῦ Πρωτοψάλτη ὁ Σπυρίδων Μαϊδανόγλου, ἕνας ψάλτης πού μέ τήν καλλιφωνία του, τό τεράστιο εὖρος φωνῆς καί τό πατριαρχικό του ὕφος συνήρπαζε τό ἐκκλησίασμα. Ὁ Μαϊδανόγλου ἀναγκάστηκε νά παραιτηθεῖ γιά προσωπικούς λόγους τόν Αὔγουστο τοῦ 1974. Ὅμως τό ἔτος αὐτό ὑπῆρξε ἕνας σταθμός γιά τά ἱεροψαλτικά πράγματα τοῦ Ἡρακλείου, ἐπειδή, μετά τόν Μαϊδανόγλου τό δεξιό ἀναλόγιο τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ κλήθηκε νά διακονήσει ὁ Πρωτοψάλτης Δημήτριος Νεραντζῆς, ἕνας καλλιφωνότατος ψάλτης, μέ γνήσιο ἐκκλησιαστικό καί πατριαρχικό ὕφος, ἐξαίρετος ἐκτελεστής τῶν κλασικῶν μαθημάτων ἀλλά καί ἄριστος γνώστης τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς καί Μουσικοδιδάσκαλος. Θεωρῶ σταθμό τήν παρουσία του στόν Ἅγιο Μηνᾶ, διότι, πέραν τῆς ψαλτικῆς του δεινότητας, ὁ Νεραντζῆς κατόρθωσε νά διδάξει καί μεταλαμπαδεύσει τή μουσική τῆς Ἐκκλησίας καί τό ἱεροψαλτικό του ὕφος σέ πολλούς νέους Ἡρακλειῶτες, οἱ ὁποῖοι σήμερα συνεχίζουν μέ μεγάλη ἐπιτυχία τήν παράδοση τῆς ψαλτικῆς τέχνης ὡς ψάλτες καί διδάσκαλοι τῆς Βυζ. Μουσικῆς στήν πόλη μας. Μεταξύ αὐτῶν εἶναι ὁ νῦν Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Γορτύ-

νης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος, καί οἱ κ. Ἀντώνιος Πλαΐτης καί Μανόλης Σουργιαδάκης. Ὁ Δ. Νερ αν τζῆς ἀποχώρησε ἀπό τή θέση τοῦ Πρ ωτο ψάλτη τό φθινόπωρο τοῦ 1980, γιά νά διοριστεῖ στή θέση του, ἀπό τό Σεπτέμβριο τοῦ 1981, ὁ Μύρων Χανιωτάκης, ἕνας καλλίφωνος καί ὑψίφωνος ψάλτης, ὁ μοναδικός Κρητικός Πρωτοψάλτης τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ μετά τό Συλαμιανάκη. Μετά τήν ἀποχώρηση τοῦ Χανιωτάκη καί γιά τέσσερα περίπου χρόνια, ἕως τό 1993, ἡ θέση τοῦ Πρωτοψάλτη ἔμεινε κενή, διάστημα κατά τό ὁποῖο χρέη δεξιοῦ ψάλτη ἐκτελοῦσε ὁ Λαμπαδάριος Γιῶργος Παντελάκης. Ἀπό τό Μάϊο τοῦ 1993 Πρωτοψάλτης τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ εἶναι ὁ μουσικολογιώτατος κ. Γιάννης Δαμαρλάκης, πού συνεχίζει ἐπάξια τή μεγάλη ψαλτική παράδοση τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, ἐνῶ τή θέση τοῦ Λαμπαδαρίου, μετά τήν ἀποχώρηση τοῦ Γ. Παντελάκη, διακονεῖ ὁ κ. Πέτρος Ἀράπογλου. Τό συμπέρασμα ἀπό τά παραπάνω εἶναι ὅτι, ἀπό τότε πού ἐγκαινιάστηκε, ὁ νέος Μητροπολιτικός Ναός τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ κατέστη κέντρο γιά τήν καλλιέργεια καί τή διάδοση τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς καί τῆς ψαλτικῆς τέχνης, ἀφοῦ, ὅπως εἴδαμε, στά ἀναλόγιά του ὑπηρέτησαν ἀξιόλογοι ψάλτες, οἱ ὁποῖοι λειτούργησαν ὡς πόλος ἕλξης γιά ὅσους ἀγαποῦσαν τήν καλή ἐκκλησιαστική μουσική καί τό ὕφος τῶν ψαλτῶν τῆς Πόλης, τό ὁποῖο ἀκολουθοῦσαν, κατά τό μᾶλλον ἤ ἧττον29 οἱ ψάλτες τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ. Δημιουργήθηκε, λοι21

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πόν, μιά ψαλτική παράδοση, γιά τήν ὁποία καταβλήθηκε προσπάθεια νά συνεχιστεῖ ἀδιάσπαστη. Ἔτσι σέ ἔγγραφο τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου μέ ἡμερομηνία 19 Φεβρ. 1963 πρός τό Ἐκκλ. Συμβούλιο Ἁγίου Μηνᾶ τονίζεται νά «ὑποδειχθῇ εἰς τοὺς ἱεροψάλτας, ὅπως καταβάλωσι πᾶσαν προσπάθειαν διὰ τὴν καλλιτέραν ὀργάνωσιν τῶν χορῶν καὶ ὅπως τηρῶσιν αὐστηρῶς τὸ πατροπαράδοτον ἐκκλησιαστικὸν ὕφος». Ἐπίσης τό 1969 καί 1971 μέ ἔγγραφά του30 πρός τούς Ἱεροψάλτες ὁ Εὐγένιος ζητεῖ «ὅπως κατὰ τὰς ἱερὰς ἀκολουθίας τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης ἑβδομάδος ἅπαντα τὰ τροπάρια αὐτῶν ψάλλωνται κατὰ τὸ ἀρχαιότροπον ἐκκλησιαστικὸν μέλος καὶ ἐκ τῆς μεγάλης Ἑβδομάδος τοῦ Ἄρχοντος Πρωτοψάλτου τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας ἀειμνήστου Γεωργίου Πρίγκου». (Βέβαια ὁ Πρίγγος δέν λεγόταν Γεώργιος ἀλλά Κωνσταντίνος καί εἶναι ἀπορίας ἄξιο πῶς καί στό δεύτερο ἔγγραφο τό ὄνομα γράφεται λανθασμένα). Μάλιστα, μέ τό ἔγγραφο τοῦ 1969 ἀπαγορεύεται ρητῶς ἡ χρήση οἱουδήποτε κοσμικοῦ μέλους καί γνωρίζεται πρός τούς ψάλτες ὅτι «ἡ μὴ συμμόρφωσις πρὸς τὰς ἀνωτέρω ὑποδείξεις τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, θὰ ἔχῃ ὡς συνέπειαν τὴν στέρησιν τοῦ ἐπὶ ταῖς ἑορταῖς τοῦ Πάσχα δώρου καὶ τοῦ ἡμίσεος τοῦ μισθοῦ δι᾿ ἐκείνους οἵτινες δὲν δικαιοῦνται δώρου». Εἶναι ἀκόμη σίγουρο καί πρέπει ἰδιαίτερα νά ἐπισημανθεῖ τό γεγονός ὅτι, παρόλο πού στά χρόνια μετά τή Σύμβαση τῆς Χαλέπας καί μέχρι τήν ἕνωση μέ τήν Ἑλλάδα ἡ ἀστική κοινωνία τοῦ νησιοῦ στρέφεται πρός τή Δύση, 22

στήν Κρήτη δέν ἐπικρατεῖ ἡ πολυφωνική μουσική, καί τοῦτο προφανῶς ἐπειδή ἡ τοπική Ἐκκλησία βρίσκεται στό κλίμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ἐν πολλοῖς οἱ Ἱεράρχες της (ἀργότερα καί ἀρκετοί ἱερεῖς) ἦταν ἀπόφοιτοι τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης, εἶχαν ἑπομένως τά ἀκούσματα τῶν ψαλτῶν τῆς Πόλης. Ὅμως, ὡς πρός αὐτό ἔπαιξε τό ρόλο του ἀσφαλῶς καί ὁ Ναός τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, ὁ ὁποῖος μέ τό κύρος τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ καί μέ τή μεγαλοπρέπειά του ἐπέβαλλε καί τό εἶδος τῆς ἐκκλησιατικῆς μουσικῆς πού ἔπρεπε νά ἀκούγεται στούς ναούς τοῦ Ἡρακλείου ἀλλά καί τοῦ νησιοῦ γενικότερα. Πρέπει νά προστεθεῖ ἀκόμη καί τό γεγονός ὅτι, στά χρόνια ἀπό τά ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ ἕως τό 1932 πού δημιουργοῦνται οἱ Ἐνοριακές Ἐπιτροπεῖες, τίς ἀποφάσεις λάμβανε ἡ μία Ἐνοριακή Ἐπιτροπεία Ἡρακλείου, πού εἶχε Πρόεδρο τό Μητροπολίτη Κρήτης καί ἤλεγχε ὅλους τους ναούς τῆς πόλης, γεγονός πού ὡς ἕνα βαθμό προσδιόριζε καί τό εἶδος τῆς μουσικῆς πού ἔπρεπε νά ψάλλεται σέ αὐτούς. Ἄλλα ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα Θά κλείσω τούτη τήν ὁμιλία μέ δυό ἀκόμη ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα πού δείχνουν τό ἐνδιαφέρον τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ γιά τούς ψάλτες καί τήν καλή ψαλμωδία. Α. Στό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ εἶχε ἐπικρατήσει ἡ παράδοση ἡ ψαλμωδία νά εἶναι πάντοτε χορωδιακή31, προφανῶς γιά νά προσδίδει τή μεγαλοπρέπεια ἐκείνη πού ἀπαιτοῦσε τό μεγαλεῖο τοῦ Ναοῦ. Γιά τό λόγο αὐτό ἦταν ἀπαραίτητο οἱ ψάλτες, τόσο ὁ δεξιός ὅσο καί ὁ ἀριστερός, νά γνωρίζουν Βυζαντινή Μουσική, ὥστε νά εἶναι σέ θέση νά συγκροτήσουν τό χορό32, νά τοῦ διδάξουν τά ἐκκλησιαστικά μέλη καί νά τόν διευθύνουν. Τό σίγουρο εἶναι ὅτι τά μέλη τῶν χορωδιῶν, ἄνθρωποι μουσικόφιλοι καί ρέκτες τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μέλους, ἔπαιζαν σημαντικό ρόλο στή διάδοση τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς. Θά πρέπει ἐδῶ νά ποῦμε ὅτι στά χρόνια της Ἐπιτροπείας, ἐκτός τοῦ Πρωτοψάλτη καί τοῦ Λαμπαδάριου, σέ κάθε ἀναλόγιο ὑπηρετοῦσαν ὑποχρεωτικά, ὡς ἔμμισθα33 σταθερά μέλη, οἱ δύο ἀναπληρωτές τους καθώς καί δύο δομέστιχοι γιά τόν κάθε χορό

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

(τά μέλη αὐτά τοῦ χοροῦ συχνά ὀνομάζονται καί «βοηθοί» τοῦ Πρωτοψάλτη ἤ τοῦ Λαμπαδαρίου)34. Οἱ ἀναπληρωτές καί οἱ δομέστιχοι διορίζονταν ἀπό τήν Ἐπιτροπεία35 καί ἦταν ὑποχρεωμένοι νά βρίσκονται στό ναό σέ ὅλες τίς ἀκολουθίες. Οἱ βοηθοί, ἐκτός τοῦ ὅτι βοηθοῦσαν τούς ψάλτες, ἰσοκρατώντας ἤ κανοναρχώντας, ἀντικαθιστοῦσαν τόν Πρωτοψάλτη ἤ τό Λαμπαδάριο, ὅταν ἐκεῖνοι γιά διάφορους λόγους ἀπουσίαζαν. Θά πρέπει νά σημειωθεῖ ἀκόμα: α) τό ἐνδιαφέρον τῶν φιλόμουσων πιστῶν γιά τήν καλή ψαλμωδία, ἀφοῦ τό 1943 τό Ἐκκλ/κο Συμβούλιο ἀποφάσισε τήν αὔξηση τοῦ μισθοῦ τῶν ψαλτῶν τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ «λαβὸν ὑπ᾿ ὄψιν (…) ὅτι τὸ ψάλλειν κατὰ τὰς ἡμέρας τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς καὶ δὴ τὴν ἑβδομάδα τῶν Παθῶν ἀπαιτεῖ ὅλως ἐξαιρετικὰς σημαντικὰς δυνάμεις, ἅς κακῶς σιτιζόμενοι ψάλται δὲν ἔχουσι, τὸ δὲ φιλόμουσον εὐσεβές χριστιανικὸν πλήρωμα ἔχει ἰδιαιτέρας ἀπαιτήσεις ἀπὸ τοὺς ψάλτας»36, καί β) ὅτι μέλη τῆς χορωδίας ἦταν, ἐκτός τῶν ἀνδρῶν, καί καλλίφωνοι μικροί μαθητές, τούς ὁποίους ἐπέλεγαν οἱ δάσκαλοι ἀπό τά σχολεῖα, ὕστερα ἀπό αἴτημα τῆς Ἐπιτροπείας (ἐπί Συλαμιανάκη στό χορό συμμετεῖχαν καί οἱ φοιτῶντες στό Διδασκαλεῖο, ὅπου δίδασκε ὁ ἴδιος μουσική). Ἔτσι σέ ἀπαντητικό ἔγγραφο37 τοῦ Διευθυντῆ τοῦ Γ΄ Δημοτικοῦ Σχολείου Ἡρακλείου πρός τήν Ἐνοριακή Ἐπιτροπεία γνωστοποιοῦνται τά ὀνόματα τῶν πλέον καλλίφωνων μαθητῶν τοῦ Σχολείου, στούς ὁποίους ὁ Διευθυντής εἶχε συστήσει «νὰ προσέλθωσι καὶ παρουσιασθῶσιν εἰς τὸν Πρωτοψάλτην πρὸς καταρτισμὸν χοροῦ τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ»38. Γενικά, ἀπό τό ἀναλόγιο τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ δέν ἔλειψαν ποτέ οἱ χορωδίες, παράδοση πού συνεχίζεται καί σήμερα μέ ἐπιτυχία ἀπό τόν πρωτοψάλτη τοῦ Ναοῦ κ. Γιάννη Δαμαρλάκη. Β. Ὡς δεύτερο θά πρέπει νά ἀναφέρουμε ὅτι, ὅπως προκύπτει ἀπό τό ἀρχεῖο τοῦ Ναοῦ, οἱ ψάλτες τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ (καί ὄχι μόνο) ζητοῦσαν πολύ συχνά, καί μάλιστα κάποιες φορές μέ πτωχοπροδρομικό ὕφος, αὔξηση τοῦ μισθοῦ τους, πράγμα δικαιολογημένο, ἄν

ἀναλογιστεῖ κανείς τίς δύσκολες ἱστορικές καί οἰκονομικές συνθῆκες κυρίως τοῦ Μεσοπολέμου καί τῆς Κατοχῆς. Πάντως ὁ Ναός τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, λαμβάνοντας ὑπόψη τίς συνθῆκες αὐτές, πολύ συχνά ἀνταποκρινόταν στά αἰτήματα τῶν ψαλτῶν του. Τό 1941, γιά παράδειγμα, σέ Πράξη τοῦ Ἐκκλ. Συμβουλίου τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ39, γίνεται λόγος γιά «τὴν ἀκρίβειαν τῆς ζωῆς, λόγῳ τῆς ἐκ τοῦ πολέμου ἀφορήτου ὑπερτιμήσεως τῶν ἀναγκαίων διὰ τὴν ζωήν» καί θεωρεῖ ὅτι ὁ μισθός πού λαμβάνουν οἱ ψάλτες «δὲν εἶναι ἱκανὸς νὰ καλύψῃ τὰς στοιχειωδεστέρας ἀπαιτήσεις τῆς οἰκογενείας» τους, ἐνῶ σέ Πρακτικό τοῦ 1942 γίνεται ἀναφορά σέ αἴτημα τῶν ψαλτῶν καί τῶν νεωκόρων τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ γιά περιφορά δίσκου στήν ἑορτή τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ πρός οἰκονομική ἐνίσχυση «ἅτε μὴ ἐπαρκοῦντος τοῦ μισθοῦ…, λόγῳ τῆς ἀφορήτου ὑπερεκτιμήσεως τῶν εἰδῶν διατροφῆς»40. Ἀλλοῦ πάλι γίνεται λόγος γιά τό «γλίσχρον τοῦ μισθοῦ τῶν Ἱεροψαλτῶν» καθώς καί γιά τήν «ὁσημέραι πρὸς τὰ ἄνω βαίνουσαν ἀνατίμησιν τῶν εἰδῶν διατροφῆς»41, ἐνῶ σέ ἄλλο Πρακτικό ἀποφασίζεται αὔξηση μισθοῦ τοῦ Πρωτοψάλτη Ἰ. Βουτσινᾶ «λόγῳ αὐξήσεως τοῦ τιμαρίθμου τῆς ζωῆς»42. Μάλιστα, κατά τήν περίοδο τῆς Κατοχῆς, ὅταν οἱ μισθοί εἶχαν ἐξανεμιστεῖ λόγῳ τῆς ἀκρίβειας, ἐπεκράτησε τό ἔθιμο τῆς περιφορᾶς δίσκου κατά τήν ἑορτήν τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ὑπέρ τοῦ κατωτέρου προσωπικοῦ (ψαλτῶν καί νεωκόρων), ὅπως προκύπτει ἀπό τήν ὑπ᾿ ἀριθμ. 9 Πράξη (1810-1942) τοῦ Ἐκκλ. Συμβουλίου. Τό 1945 ἡ ἀπόφαση τοῦ 1942 τροποποιήθηκε ὡς ἑξῆς: 23

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀφοῦ γύρω ἀπό αὐτόν καί τούς Πρωτοψάλτες τοy χτίστηκε τό σύγχρονο οἰκοδόμημα τῆς ψαλτικῆς τέχνης στήν πόλη τοῦ Ἡρακλείου καί ὄχι μόνο. Ψάλτες, ὅπως οἱ Μπαλαμπάνης, Μανέας, Ἐκκλησιάδης, Συλαμιανάκης καί Βουτσινᾶς, πού διακόνησαν τό ἀναλόγιο τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ κατά τό α΄ μισό τοῦ 20οῦ αἰώνα, ἔπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στήν καλλιέργεια καί διάδοση τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς καί ἡ παρουσία τους στό ἀναλόγιο τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ἐπηρέασε ποικιλοτρόπως τά ἱεροψαλτικά πράγματα τῶν Ναῶν τῆς πόλης μας. Βέβαια, Ἡ Χορωδία τοῦ Ἄρχοντος Πρωτοψάλτου κ. Ἰωάννου Δαμαρλάκη. θά πρέπει νά σημειωθεῖ ἐμφατικά καί Ὁ δίσκος τοῦ δεξιοῦ «περιέρχεται τὴν πρώτην ὁ ρόλος πού ἔπαιξαν οἱ κατά καιρούς φιλόἸανουαρίου καὶ μετὰ τοὺς δίσκους τῆς Ἐκκλημουσοι Μητροπολίτες, οἱ ἱερατικῶς Προσίας, ὁ δὲ δίσκος τοῦ ἀριστεροῦ τὴν πρώτην ϊστάμενοι τοῦ Ναοῦ καθώς καί τά μέλη τῶν Κυριακὴν τῶν Νηστειῶν καὶ μετὰ τὴν περιἘπιτροπειῶν καί τῶν Ἐκκλ. Συμβουλίων, πού φορὰν τοῦ δίσκου τῆς Ἐκκλησίας, ἀπὸ κοινοῦ δέν φείδονταν χρημάτων, προκειμένου ὁ πεδε ἀμφότεροι Ἱεροψάλται ἔχουσι τὸ δικαίωμα ρικαλλής Μητροπολιτικός Ναός νά κοσμεῖται νὰ περιφέρωσι ἕνα δίσκον κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ ἀπό ἐκλεκτούς ψάλτες. Ἔτσι, σταδιακά ἀλλά Πάσχα μετὰ τοὺς δίσκους τῆς Ἐκκλησίας». Τό σταθερά, ἡ ἀνάγκη γιά ψάλτες, ὄχι ἁπλῶς ἑπόμενο ἔτος «τὸ Ἐκκλ. Συμβούλιον λαβὸν ὑπ᾿ καλλίφωνους ἀλλά καί μέ καλές μουσικές ὄψει ὅτι ὁ μισθὸς τῶν Ἱεροψαλτῶν κανονίζεγνώσεις, ἐμπεδώθηκε σέ ὅλους τούς Ναούς ται ἤδη ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖον ἀναλόγως τοῦ βαθτῆς πόλης τοῦ Ἡρακλείου καί δημιουργήθημοῦ ἑκάστου ὑπαλλήλου καὶ δὲν ὑπάρχει λόκε ἕνα κλίμα τέτοιο, ὥστε, μετά τήν ἀποχώγος οἰκονομικῆς ἐνισχύσεως τῶν ἱεροψαλτῶν, ρηση τοῦ Ἰ. Βουτσινᾶ, τό 1971, νά ἀνοίξει ὁ ἀποφαίνεται ὁμοφώνως τὴν κατάργησιν τῆς δρόμος, γιά νά ἔλθουν καί νά διακονήσουν περιφορᾶς τῶν δίσκων τῶν Ἱεροψαλτῶν»43. τό ἀναλόγιο τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ἐπώνυμοι ψάλὍμως τό 1947 τό Ἐκκλ. Συμβούλιο, ὕστερα τες, ὅπως ὁ Θ. Βασιλικός, ὁ Σπ. Μαϊδανόγλου ἀπό αἴτηση τοῦ Πρωτοψάλτη Ἰ. Βουτσινᾶ καί καί ὁ Δημ. Νεραντζῆς (γιά νά μείνω στούς τοῦ Λαμπαδαρίου Δ. Κτενιάδη44, ἀναθεώρηπλέον γνωστούς), οἱ ὁποῖοι ὄχι μόνο λάμσε τήν προηγούμενη ἀπόφασή του, μέ τό πρυναν τό ἀναλόγιο τοῦ Ναοῦ, ἀλλά καί ἔδωαἰτιολογικό ὅτι «ὁ μισθὸς ὅν λαμβάνουν οἱ σαν σημαντική ὤθηση στήν καλλιέργεια καί εἰρημένοι Ἱεροψάλται δὲν τοὺς ἐπαρκεῖ διὰ τὴν διάδοση τῆς μουσικῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ἄν, λοισυντήρησίν των», καθόρισε ἡ περιφορά τοῦ πόν, σήμερα τό Ἡράκλειο παρουσιάζει μία δίσκου ἀπό τόν δεξιό νά γίνεται τήν Πρωἐξαιρετική ἄνθιση τῆς πατρώας ἐκκλησιατοχρονιά καί τό Πάσχα, ἐνῶ ἀπό τόν ἀριστερό στικῆς Μουσικῆς, αὐτό σίγουρα τό ὀφείλει τά Θεοφάνεια καί τή Μεγάλη Τρίτη, ἡμέρες στήν παράδοση πού δημιούργησαν οἱ μεγάκατά τίς ὁποῖες δέν θά περιφέρεται δίσκος τῆς λοι ψάλτες πού ὑπηρέτησαν στόν Ἅγιο Μηνᾶ, Ἐκκλησίας45. κυρίως κατά τή δύσκολη α΄ πεντηκονταετία τοῦ 20οῦ αἰ. Ἐπίλογος Παραπομπές Συνοψίζοντας τά προηγούμενα, θά μπο1 Ὁμιλία πού πραγματοποιήθηκε στόν Ἱερό ρούσαμε νά μέ βεβαιότητα ἰσχυριστοῦμε ὅτι Μητρoπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ τήν Κυὁ Μητροπολιτικός Ναός τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ λειριακή 3 Νοεμβρίου 2013, ἐνώπιον τοῦ Σετούργησε ὡς κέντρο καί σημεῖο ἀναφορᾶς, 24

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

βασμιωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου καί τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ἐσθονίας κ. Στεφάνου. 2 Γιά τό θέμα δές τό ἄρθρο τοῦ Ν. Μ. Παναγιωτάκη, «Ἡ μουσική κατά τή Βενετοκρατία», στό Κρήτη, Ἱστορία καί Πολιτισμός, τόμος 2ος, Κρήτη 1988, σ. 291-302. 3 Δές τό ἄρθρο τοῦ Γ. Ἀμαργιανάκη, Κρητική Βυζαντινή καί παραδοσιακή Μουσική, ὅ.π. σ. 321. 4 Γ. Ἀμαργιανάκη, ὅ.π., σ. 321-322. 5 Δές, Παύλου Βλαστοῦ, Βουκολικόν, Ἐκδόσεις Γ.Α.Κ. Ἱστορικοῦ Ἀρχείου Κρήτης, Χανιά 2012, σ. 15. Ἐπίσης, Ζάχ. Καψαλάκη, Ἱδρύσεις Σχολείων στό Ἡράκλειο ἐπί Τουρκοκρατίας κατά τό 19ο αἰώνα, kritologio.blogspot.gr). 6 Νίκου Ψιλάκη, Μοναστήρια καί ἐρημητήρια τῆς Κρήτης, Γ΄ Ἔκδοση, Ἡράκλειο 2002, σ. 88. 7 Ἡρακλῆς Ρεράκης, Ἡ χριστιανική κατάρτιση τῶν δασκάλων στό Ἱεροδιδασκαλεῖο Κρήτης κατά τήν περίοδο τῆς Κρητικῆς Πολιτείας, στό upatras.gr. 8 Περιοδ. «Χριστιανική Κρήτη», ἔτος Β΄, τεῦχος Α΄, σ. 70. 9 Σώζεται αἴτησή του μέ ἡμερομηνία 30 Ἀπριλίου 1866, μέ τήν ὁποία ζητεῖ αὔξηση μισθοῦ γιά τήν πρόσληψη δασκάλου τῆς μουσικῆς πρός ἀναπλήρωση τῶν ἐλλείψεών του. 10 Ἐφημ. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ Ἡρακλείου, φ. τῆς 18ης Νοεμβ. 1967. 11 Θεοχ. Δετοράκη, Μηνᾶς ὁ Μεγαλομάρτυς, Ὁ ἅγιος τοῦ Μεγάλου Κάστρου, Ἡράκλειον 1995, σ. 386. Τό 1901 ὁ Πέτρος Παπαστεφανίδης, πού διεκδικοῦσε τή θέση τοῦ δεξιοῦ ψάλτη τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, στήν αἴτησή του πρός τό Μητροπολίτη Κρήτης Εὐμένιο ἀποκαλεῖ τόν ἑαυτό του «καλόν ψάλτην». 12 Θεοχ. Δετοράκη, Μηνᾶς ὁ Μεγαλομάρτυς, Ὁ ἅγιος τοῦ Μεγάλου Κάστρου, Ἡράκλειον 1995, σ. 120. 13 Τάκης Καλογερόπουλος, Λεξικό τῆς Ἑλληνικῆς Μουσικῆς, τόμος 3ος, ἔκδ. ΓΙΑΛΛΕΛΗ, Ἀθήνα 1998, σ. 224. 14 Μέ ἡμερομηνία 27 Ἰουνίου 1907. 15 Τάκης Καλογερόπουλος, ὅ.π. σ. 572. Σύμφωνα μέ τό Λεξικό αὐτό ὁ Μανέας ἦταν πρωτοψάλτης στόν Ἅγιο Μηνᾶ τό 1905.

Ὁ Ἄρχων Πρωτοψάλτης κ.Δημήτριος Νερατζῆς. 16 Στό Πρακτικό τῆς Ε.Ε. Ἡρακλείου (30 Ἀπρ. 1930) ἀναφέρεται ὅτι ἡ μουσική μόρφωση τῶν ἄλλοτε Ἱεροψαλτῶν τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ ἦταν «πανθομολογουμένως ἀνωτέρα, οἵτινες ὡς μοναδικόν ἔργον εἶχον τήν μουσικήν». Σέ ἀπόφασή του τῆς 25ης Σεπτ. 1970, ὁ Προϊστάμενος τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ π. Ἀντώνιος Παπαδημητρίου ἀποκάλεσε τόν Ἐκκλησιάδη, τόν Συλαμιανό καί τόν Βουτσινᾶ «ἱκανούς ψάλτες». 17 Σέ συνεδρίαση τῆς Ε.Ε. Ἡρακλείου μέ ἡμερομηνία 25 Σεπτ. 1922. 18 Ἀπό τό 1913 ὑπηρετοῦσε ὡς λαμπαδάριος τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, ὅπως φαίνεται ἀπό αἴτησή του πρός τήν Ἐπιτροπεία Ἁγίου Μηνᾶ τῆς 1 Νοεμβρ. 1938, ὅπου σημειώνει ὅτι ὑπηρετεῖ ἐπί 25ετία στόν Ἅγιο Μηνᾶ. Διασώζονται καί μουσικές συνθέσεις του. 19 Δές αἴτησή του μέ ἡμερομηνία 6 Ἰουλίου 1930. 20 Ἀπόφαση τῆς 11ης Σεπτεμβρίου 1920. 21 Εὐαγγέλου Παχυγιαννάκη, πρωτοπρεσβυτέρου, Ἐκ τοῦ Βήματος, Ἅγιος Νικόλας Κρήτης 1998, σ. 7 και 288-290. 22 Ἔγγραφο μέ ἡμερομηνία 1 Δεκ. 1934. 23 Ἀπόφαση τῆς 13ης Νοεμ. 1934. 24 Αἴτηση μέ ἡμερομηνία 2 Ἰουλίου 1923. 25 Ὅπ. π., σ. 8. 26 Ἡ Σχολή λειτούργησε γιά τρία χρόνια καί χορήγησε ἑπτά πιστοποιητικά σπουδῶν. 27 Δακτυλογραφημένο ἀντίγραφο πρακτικοῦ τῆς 25ης Σεπτ. 1970. 28 Φύλλο 634/28-2-1972. Σέ δακτυλογρα-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

φημένο ἀντίγραφο τῆς Συνδρίασης τοῦ Ἐκκλ. Συμβουλίου, τῆς 28ης Φεβρ. 1972, ἐκτίθενται ὅλα τά σχετικά μέ τήν ἀπόλυση τοῦ Π. Κορωναίου. 29 Στίς 3 Ἰουνίου τοῦ 1945 τό Ἐκκλ. Συμβούλιο πρότεινε ἀποστολή νέου στήν Κων/πολη γιά τήν ἐκμάθηση τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς καί προφανῶς τοῦ πατριαρχικοῦ ὕφους. 30 5 Ἀπριλίου 1969 καί 27 φεβρουαρίου 1971. 31 Χορός ψαλτῶν ἔψαλλε τούς ὕμνους στά ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, ὅπως φαίνεται ἀπό τή «Ριμάδα γιὰ τὴ θρόνιαση τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ» (Θ. Δετοράκη, ὅ. π., σ. 120). 32 Ἀναφορά στήν ὕπαρξη χορῶν γίνεται στό Πρακτικό της Ἐνοριακῆς Ἐπιτροπῆς μέ ἡμερομηνία 28 Μαΐου 1917. 33 Ἡ μισθοδοσία τούς περιλαμβανόταν στόν Προϋπολογισμό τῆς Ἐπιτροπείας. Σέ Πρακτικό τῆς Ἐπιτροπείας (Συνεδρία τῆς 23ης Ἀπριλίου 1930) ἀναγράφεται στά ἔξοδα τῆς Ἐπιτροπείας τό ποσόν τῶν 18.000 δρχ. τό ὁποῖο λαμβάνουν ἐτησίως οἱ βοηθοί τῶν ψαλτῶν. 34 Πράξη τῆς Ἐνοριακῆς Ἐπιτροπείας Ἡρακλείου μέ ἡμερομηνία 6 Ἰουλίου 1923. Μέ ἀπόφασή της στίς 31 Ὀκτ. 1935 ἡ Ἐπιτροπεία πρότεινε τήν πρόσληψη ὡς βοηθῶν τοῦ Πρωτοψάλτη τοῦ Γ. Μαρκάκη καί Ἰ. Γκουζάνη. 35 Τό 1929 ἡ Ἐπιτροπεία διόρισε τόν Γεώργιο Βασιλάκη ὡς βοηθό Λαμπαδαρίου τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ. 36 Ἔφτασαν μάλιστα στό σημεῖο νά ἐκφράσουν παράπονα πρός τήν Ἐνοριακή Ἐπιτροπεία, ἐπειδή δέν εἶχε προσληφθεῖ βοηθός Πρωτοψάλτη, ὅπως προκύπτει ἀπό ἀπόσπασμα Πρακτικοῦ τῆς Ε.Ε. Ἡρακλείου μέ ἡμερομηνία 13 Νοεμ. 1934. Οἱ πιστοί, ἐπίσης ἦταν ἀρκετά αὐστηροί καί ὅσον ἀφορᾶ τή συμπεριφορά τῶν ψαλτῶν. Σέ ἔγγραφο τοῦ Πρωτοσυγκέλλου τῆς Ι. Μ. Κρήτης Δημητρίου (ἀργότερα Μητροπολίτη Πέτρας) πρός τούς ψάλτες τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ διαβάζουμε: «Κατόπιν ἡμετέρας ἀντιλήψεως καὶ πληροφοριῶν διαφόρων εὐσεβῶν χριστιανῶν ἡ διαγωγὴ ἐνίων βοηθῶν

ὑμῶν εἶναι ὅλως ἀνάρμοστος, ἀπάδουσα εἰς τὴν ἱερότητα τοῦ χώρου, σκανδαλίζουσα τοὺς πιστούς, ἐκθέτουσα εἰς τὰ ὄμματα τούτων ὑμᾶς τοὺς ἱεροψάλτας καὶ δι’ ὑμῶν αὐτὴν ταύτην τὴν ἐκκλησίαν καὶ συγκεκριμένως ἡ κατὰ τὴν ὥραν τῆς ἀναγνώσεως τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου ἔξοδος ὑμῶν. Ἐπίσης τὸ διαπληκτίζεσθαι καὶ ἐρωτοτροπεῖν ὥς τινες κατήγγειλαν ἡμῖν, δέον νὰ σταματήσωσι τοῦ λοιποῦ, τηρεῖτε δὲ πιστῶς έν ὄρθροις, ἑσπερινοῖς καὶ λειτουργίαις τὰς τυπικὰς διατάξεις. Ἐν περιπτώσει καθ’ ἥν θέλομεν παρατηρήσει ἐκ νέου τὰ ὡς ἄνω ἀναφερόμενα θὰ ληφθοῦν καθ’ ὑμῶν αὐστηρότατα μέτρα» (4 Νοεμ. 1947). 37 Μέ ἡμερομηνία 13 Φεβρ. 1926. 38 Γιά τήν ἱστορία παραθέτω τά ὀνόματα τῶν παιδιῶν: 1. Ἀραμπατζόγλου Θεόδωρος 2. Καραγιάννης Σάββας 3. Σπανουδάκης Κων/νος 4. Παπαδάκης Φανούριος 5. Καραμητσόπουλος Νικόλαος 6. Νταής Γεώργιος 7. Περάκης Γεώργιος καί 8. Σκαρβέλης Βασίλειος Τά παιδιά αὐτά ἐκγύμναζε ὁ χρηματίσας Λαμπαδάριος καί Δομέστιχος Πέτρος Καλαϊτζάκης. 39 Πράξη 6η τῆς 26ης Ἀπριλίου 1941. 40 Πράξη 9η τῆς 18ης Ὀκτ. 1942. 41 Πράξη Μαρτίου 1943. 42 Πράξη 5η τῆς 6ης Μαρτίου 1944. Μέ τήν ἴδια Πράξη καί μέ τό ἴδιο αἰτιολογικό τό Ἐκκλ. Συμβούλιο ἀποφάσισε ὁμόφωνα «1) ὅπως αὐξηθοῦν αἱ ἡμέραι ἐπιδόματος τροφῆς διὰ μὲν τοὺς ἱερεῖς καὶ διακόνους τοῦ ναοῦ ἀπὸ 25 ἡμέρας εἰς 30 διὰ δὲ τὸ λοιπὸν προσωπικὸν τοῦ Ναοῦ ἀπὸ 15 ἡμέρας εἰς 30 ἐπίσης ἀπὸ 1ης Ἀπριλίου ἐ. ἔ. 2) ὅπως χορηγεῖται ἔκτακτον μηνιαῖον ἐπίδομα (ἐπιπλέον τοῦ ἐπιδόματος τροφῆς καὶ λοιπῶν ἐπιδομάτων τῶν νῦν χορηγουμένων) εἰς τοὺς τέσσαρας ἱερεῖς τῆς ἐνορίας καὶ τοὺς δύο διακόνους καὶ εἰς τὸν Πρωτοψάλτην κ. Βουτσινᾶν ἀνὰ 2.000.000 δραχμῶν εἰς ἕκαστον τούτων καὶ ἀνὰ 300.000 δραχ. εἰς ἕκαστον μέλος οἰκογενείας». 43 Ἀπόφαση 128/7-5-1946. 44 Μέ ἡμερομηνία 17-12-1946. 45 Ἀπόφαση Γ´, σελ. 220 τοῦ βιβλίου Πράξεων.

Οἱ Ἅγιοι στήν Ἑλληνική Λαογραφία Ἰωάννου Μπουρμπουράκη, συνταξιούχου φιλολόγου καθηγητῆ

φότου ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἐκήρυξε τόν θεῖο λόγο ἐπί τῆς γῆς, πολλοί ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι διακρίθηκαν γιά τήν ἀρετή τους, τή φιλανθρωπία τους καί τήν ἐν γένει κοινωνική δράση τους, ἤ ὑπέστησαν μαρτυρικό θάνατο γιά τήν πίστη τους ἤ γιά τήν ἐξάπλωση τῆς νέας, τῆς ἀληθινῆς θρησκείας, κατατάχθηκαν στή χορεία τῶν ἁγίων, τῶν μαρτύρων, τῶν ὁσίων. Μέ τήν ἁγιοποίησή τους πῆραν μία διακεκριμένη θέση στό χριστιανικό ἑορτολόγιο καί στήν ψυχή τῶν χριστιανῶν καί μάλιστα τῶν πρώτων χριστιανῶν, γιά τούς ὁποίους ἀπετέλεσαν ἴσως τούς ἡμίθεους καί τούς ἥρωες τῆς παλαιᾶς θρησκείας, ἐφόσον παρέμεναν ἀκόμη στίς ψυχές τους δοξασίες καί ἰδέες ὡς κατάλοιπα τῆς θρησκείας τῶν εἰδώλων. Παράδειγμα ὁ Προφήτης Ἠλίας, ὁ Ἅη Λιᾶς, ὁ ὁποῖος ἴσως καί μέ τήν παρετυμολογία τοῦ ὀνόματός του πρός τόν ἥλιο, συσχετίζεται μέ τόν ἀρχαῖο φωτοδότη θεό Ἀπόλλωνα. Συσχετίζεται ὅμως καί μέ τόν Δία, ἐφόσον ἀπό τήν κορυφή τῶν βουνῶν, ὅπου ἱδρύονται οἱ ναΐσκοι του, ἐποχούμενος τοῦ ἅρματος κάνει τό γῦρο τοῦ κόσμου καί καθορίζει τίς καιρικές μεταβολές ὡς ἄλλος «νεφεληγέρτης» καί «βαρυβρεμέτης». Οἱ βροντές εἶναι ὁ θόρυβος τῶν τροχῶν τοῦ ἅρματός του. Εἶναι γιά τοῦτο ὁ προστάτης τῶν μετεωρολόγων. Ἔτσι ὁ νέος ἅγιος ἐγίνετο περισσότερο ἀποδεκτός. Ἡ σύγκρουση τοῦ πανίσχυρου ἀκόμα Ρωμαϊκοῦ κράτους μέ τόν Χριστιανισμό, τή νέα καί ἀληθινή θρησκεία, κατά τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνες ὑπῆρξε ἀναπόφευκτη. Οἱ χριστιανοί ἐθεωροῦντο ἐπαναστάτες, συνωμότες, προδότες καί ἐγκληματίες ἔναντι τοῦ αὐτοκράτορα. Ἀπό τό 64 μ.Χ. μέχρι τό 313 μ.Χ. (Μ. Κων/νος, Διάταγμα τῶν Μεδιολάνων περί ἀνεξιθρησκίας), ἔγιναν δέκα μεγάλοι, τοπικοί ἤ γενικοί διωγμοί (Νέρωνος, Δεκίου, Δομιτιανοῦ, Τραϊανοῦ, Βαλεριανοῦ, Διοκλητιανοῦ, Μαξιμιανοῦ...), κατά τούς ὁποίους ἐθανατώθηκαν πολλές χιλιάδες χρι-

στιανῶν. Οἱ μάρτυρες, ἀγωνιστές καί ἀθλοφόροι ἥρωες τῆς Χριστιανικῆς πίστεως, ἐβασανίστηκαν καί ἐθανατώθηκαν ποικιλοτρόπως, διότι ἐπέμεναν εἰς τήν «μαρτυρίαν Ἰησοῦ Χριστοῦ» (Ἀποκ, 5,12). Εἶναι ἱερομάρτυρες, ὁσιομάρτυρες, μάρτυρες, παρθενομάρτυρες καί νεομάρτυρες. Οἱ τελευταῖοι ἐμαρτύρησαν μετά τήν πτώση τῆς Κων/πόλεως. Ἡ ἀνάγνωση τοῦ Συναξαρίου μᾶς δηλώνει τόν τρόπο μαρτυρίου ἑνός ἁγίου: «ξίφει τελειοῦται», «σούβλῃ διαπαρείς τελειοῦται», «λιθοβολιθείς τελειοῦται», «...βόθρῳ ἐγχωσθείς τελειοῦται», «...σταυρωθείς τελειοῦται» κ.λ.π. Στό στιχηρό τῆς ἑορτῆς τῶν κατονομαζομένων ἁγίων, 13 Δεκεμβρίου ἡ μνήμη αὐτῶν, ἀναφέρεται: «Λύσσῃ τοῦ παράφρονος, ὁ εὐκλεής μέν Αὐξέντιος, κεφαλήν ἀποτέμνεται, Μαρδάριος πάλιν δέ ἐκ τῶν ἀστραγάλων κρεμασθείς ἐστέφθη, ὁ δέ Εὐγένιος τομῇ χειρῶν καί γλώττης καθωραΐζεται, Ὀρέστης ἐν κραββάτῳ δέ πυριστρώτῳ κοιμίζεται, ἐν καμίνῳ Εὐστράτιος ὡς ἀμνός Χριστοῦ τίθεται». Στίς μεταξύ ἁγίων καί ἀνθρώπων σχέσεις διατηρήθηκε ἡ παλιά ἀρχή τῆς ἀμοιβαιότητος. Οἱ ἄνθρωποι σέβονται, δοξολογοῦν, ἀπευθύνουν δεήσεις καί παρέχουν προσφορές πρός τούς ἁγίους. Οἱ ἅγιοι μεσιτεύουν ὑπέρ τῶν ἀνθρώπων «παρά τῷ Θεῷ», «ἱκετεύουσι ἤ πρεσβεύουσι δωρηθῆναι ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν τό μέγα ἔλεος». Λέει ὁ λαός: «Βοήθειά μας ὁ ἅγιος...» ἤ «Ὁ ἅγιος... νά κάνει τό θαῦμα του». Ἐπέρχονται ὅμως καί τιμωροί, πιστεύει ὁ λαός, ὅταν οἱ ἄνθρωποι δέν ἀποδίδουν εἰς αὐτούς τόν ἀπαιτούμενο σεβασμό. Ἡ ἐλονοσία ἐδόθηκε στούς ἀνθρώπους ὡς τιμωρία γιά τόν ἀποκεφαλισμό τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου, τήν ὁποία στή συνέχεια ὁ ἅγιος ὡς μεγαλόψυχος τή θεραπεύει ἀποκληθείς «ριγολόγος» (29 Αὐγούστου). Πάντοτε οἱ ἄνθρωποι ἔτρεφαν ἀπέραντο σεβασμό γιά τά φρικτά μαρτύρια τῶν ἁγίων καί 27

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

βαθύτατο σεβασμό στήν ἁγία μνήμη τους. Ἐπίσης ὑπῆρχε συναισθηματική προσέγγιση πρός αὐτούς ἐφόσον ἦσαν πολιοῦχοι τῆς ἐνορίας τους, συνώνυμοι πρός αὐτούς ἤ προστάτες τῆς ὁμάδας στήν ὁποία ἀνῆκαν. Ἡ παρετυμολογία τοῦ ὀνόματος τοῦ ἁγίου (Ἅη Λιᾶς-Ἥλιος, ἅγιος Στυλιανός «στυλώνει», ἐνδυναμώνει τά βρέφη), ἐπίσης ὁ παρασυσχετισμός τοῦ Ἁγίου μέ ἕτερο πρόσωπο (ἅγιος Γεώργιος μέ Πύθιο Ἀπόλλωνα πού ἐφόνευσε τόν ὄφιν Πύθωνα καί ἀπάλλαξε τούς Δελφούς ἀπό τίς καταστροφές του), ἀκόμη ἡ κοσμική, πρό τῆς ἁγιοποιήσεώς του ἐπαγγελματική ἤ ἄλλη ἰδιότητά του (ὁ ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης ὑπῆρξε δικαστικόςπροστάτης τῶν δικαστῶν) καί τέλος ἡ σύμπτωση τῆς ἑορτῆς ἑνός ἁγίου μέ ὁρισμένη ἐποχή ἤ ἐποχική γεωργική ἐργασία, ὅλοι οἱ παραπάνω λόγοι συντέλεσαν ὥστε νά θεωρεῖται ἕνας ἅγιος ὡς προστάτης ὁρισμένης τάξεως ἀνθρώπων, ὁρισμένης συντεχνίας. 28

Νά ἀναφέρουμε ἁγίους θεωρούμενους ὡς προστάτες μιᾶς ὁμάδας ἀνθρώπων: -Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες, Βασίλειος ὁ Μέγας, Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, εἶχαν λάβει τήν πλήρη ἐκκλησιαστική καί θύραθεν παιδεία τῆς ἐποχῆς τους. Ἀπό τό ἔτος 1842 ἡ ἑορτή τους (30 Ἰανουαρίου) καθιερώθηκε ὡς ἑορτή τῆς ἑλληνικῆς παιδείας. Προστατεύουν σχολεῖα καί πνευματικά ἱδρύματα, διότι συνεδύασαν ἁρμονικά τό ἀρχαῖο ἑλληνικό πνεῦμα μέ τό χριστιανικό ἰδεῶδες. -Ὁ ἅγιος Γεώργιος (23 Ἀπριλίου) ἦταν ὑψηλόβαθμος στρατιωτικός τοῦ Ρωμαϊκοῦ στρατοῦ. Ἐμαρτύρησε ἐπί Διοκλητιανοῦ. Ὡς στρατιωτικός εἶναι προστάτης τοῦ Πεζικοῦ. -Ἅγιος Νικόλαος (6 Δεκεμβρίου), Ἀρχιεπίσκοπος Μύρων τῆς Λυκίας. Μεταβαίνων γιά προσκύνημα στά Ἱεροσόλυμα ἔσωσε προσευχόμενος τό πλοῖο ἀπό βέβαιο ναυάγιο λόγῳ τρικυμίας. Ἔκτοτε ἡ παράδοση θεωρεῖ τόν ἅγιο Νικόλαο ἅγιο τῶν θαλασσῶν. Εἶναι προστάτης ἅγιος τοῦ ναυτικοῦ, πολεμικοῦ καί ἐμπορικοῦ καί παντός ναυτιλομένου. Οἱ ναοί του κτίζονται κοντά στή θάλασσα. -Ἡ ἁγία Βαρβάρα (4 Δεκεμβρίου) εἶναι προστάτης τοῦ Πυροβολικοῦ. -Ὁ Μιχαήλ Ἀρχάγγελος εἶναι ὁ φτερωτός ἅγιος πού προστατεύει τήν Ἑλληνική Ἀεροπορία. -Οἱ ἅγιοι Τρεῖς Παῖδες ἐν καμίνῳ (17 Δεκεμβρίου) εἶναι προστάτες τοῦ Πυροσβεστικοῦ Σώματος. -Ὁ ἅγιος Ἀρτέμιος (20 Ὀκτωβρίου) εἶναι ὁ προστάτης τῆς Ἑλληνικῆς Ἀστυνομίας. Πρό τῆς ἑνοποιήσεως τοῦ Σώματος τήν Ἀστυνομία πόλεων ἐπροστάτευε ὁ ἅγιος Μηνᾶς, τή δέ Χωροφυλακή ἡ ἁγία Εἰρήνη. -Ὁ ἅγιος Εὐστάθιος (20 Σεπτεμβρίου) ἐμαρτύρησε ἐπί Ρωμαίου αὐτοκράτορος Ἀδριανοῦ. Εἶναι ὁ προστάτης τῆς Ἀγροφυλακῆς. -Ἅγιος Σάββας ὁ ἡγιασμένος (5 Δεκεμβρίου). Ἡ ἑορτή του μεταξύ ἑορτῆς ἁγίας Βαρβάρας καί ἁγίου Νικολάου. Ὁ κόσμος πιστεύει ὅτι στά «Νικολοβάρβαρα» κάνει τήν ἐμφανισή του ὁ χειμώνας μέ τό πρῶτο δυνατό κρύο, μέ ἰσχυρούς βόρειους ἀνέμους, βροχές καί τά πρῶτα χιόνια. «Ἡ Βαρβάρα βαρβαρίζει (ἀγριεύει) καί ὁ Σάββας σαβανώνει (ντύνει τή γῆ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

στά ἄσπρα μέ τό πρῶτο χιόνι)». Στήν περιοχή μας ὁ ἅγιος Σάββας θεωρεῖται προστάτης ἀπό τούς σεισμούς. Ὅταν κάνει σεισμούς ἡ γῆ «σαβάσει», δηλ. τρέμει. -Ὁ ἅγιος Τρύφων (1 Φεβρουαρίου) ἐμαρτύτρησε ἐπί Δεκίου. Ἡ ἑορτή του συμπίπτει μέ τήν ἔναρξη τοῦ κλαδεύματος τῶν ἀμπελιῶν. Θεωρεῖται προστάτης τῶν ἀμπελουργῶν. Τήν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς του οἱ ἀμπελουργοί ἔμπαιναν στά ἀμπέλια καί κλάδευαν δύο-τρεῖς κουρμοῦλες γιά καλή ἀρχή. -Ὁ ἅγιος Μάμας (2 Σεπτεμβρίου) ἐμαρτύρησε στήν Καισάρεια. Θεωρεῖται προστάτης τῶν βοσκῶν καί τῶν κοπαδιῶν. -Ὁ ἅγιος Παντελεήμων (27 Ἰουλίου) ἦταν ἰατρός καί ἐμαρτύρησε ἐπί Μαξιμιανοῦ. Ἔδωσε τή μεγάλη περιουσία του γιά ψωμί στούς φτωχούς. Εἶναι προστάτης τῶν ἀρτοποιῶν. -Οἱ ἅγιοι Κοσμᾶς καί Δαμιανός ἦταν ἀδελφοί Ρωμαῖοι ἰατροί (1 Ἰουλίου). Ἀσκοῦσαν τήν ἰατρική τέχνη δωρεάν γιά τοῦτο καί ἡ ἐπωνυμία τους Ἀνάργυροι. Εἶναι προστάτες τῶν ἰατρῶν. -Ὁ ἅγιος Λουκᾶς ὁ νεομάρτυς (11 Ἰουνίου), ἰατρός χειροῦργος ἀπό τή Ρωσία, ἀνάργυρος, διετέλεσε καί Ἐπίσκοπος Συμφερουπόλεως καί Κριμαίας. Σπουδαῖο καί σεβαστό προσκύνημά του καί μουσεῖο ὑπάρχει ἔξω ἀπό τή Θήβα στήν κορυφή ἑνός βουνοῦ στή Μονή Σαγματᾶ. -Ὁ ἅγιος Χριστοφόρος (9 Μαΐου) ἐμαρτύρησε ἐπί Δεκίου. Ἡ παράδοση ἀναφέρει ὅτι ἀσκήτευσε κοντά σέ ἕνα ποτάμι, ἦταν γεροδεμένος, μετέφερε τούς ἀνθρώπους ἀπό τή μία ὄχθη στήν ἄλλη. Πέρασε καί ὁ Χριστός παιδί κι ὅμως ἦταν τόσο βαρύς πού μετά δυσκολίας Τόν διεπέρασε. Καί ἐπειδή ἔφερε, δηλ. σήκωσε, κράτησε, τόν Χριστό ὀνομάστηκε Χριστοφόρος. Οἱ ταξιτζῆδες καί γενικά οἱ ὁδηγοί τῶν αὐτοκινήτων ἔχουν κρεμάσει τήν εἰκόνα του στόν καθρέπτη τοῦ αὐτοκινήτου τους, εἶναι ὁ προστάτης ἅγιός τους. -Ἡ ἁγία Παρασκευή (26 Ἰουλίου) ἦταν Ρωμαία ὁσιομάρτυς. Εἶναι προστάτις τῶν ὀφθαλμιάτρων. Εἰκονίζεται κρατοῦσα πινάκιον, ἐντός τοῦ ὁποίου ὑπάρχουν δύο ὀθφαλμοί. -Ὁ ἅγιος Φίλιππος (14 Νοεμβρίου), μαθητής καί ἀπόστολος τοῦ Χριστοῦ ἐμαρτύρησε σταυρωθείς ἐπί Τραϊανοῦ. Εἶναι προστάτης τῶν ζευγάδων. Συνεχής ἄλλωστε ἦταν ἡ

σπορά τήν ἐποχή τῆς ἑορτῆς του. -Ὁ ἅγιος Στυλιανός (26 Νοεμβρίου) εἶναι προστάτης τῶν μωρῶν, τῶν βρεφῶν καί τῶν παιδιάτρων. Πιστεύει ὁ κόσμος ὅτι ὁ ἅγιος «στυλώνει», ἐνδυναμώνει τά βρέφη, γιά νά περπατήσουν. Εἰκονίζεται κρατώντας στήν ἀγκάλη του ἐσπαργωμένο βρέφος. Σχετικός καί ὁ παρακλητικός κανόνας τοῦ ἁγίου. -Ὁ ἅγιος Συμεών, ὁ Θεοδόχος (3 Φεβρουαρίου). Συμεών, Συμεός, Συμιός, Σημιός, σημάδι. Προστατεύει τίς ἔγκυες γυναῖκες νά κάνουν παιδιά χωρίς σημάδι. -Ὁ ἅγιος Ἐλευθέριος (15 Δεκεμβρίου), ἱερομάρτυς, ἐμαρτύρησε ἐπί Σεβήρου. Ἐπίσης θεωρεῖται προστάτης τῶν ἐγκύων γυναικῶν. «Ἅγιε Ἐλευθέριε, λευτέρωσέ με», «καλή λευτεριά». -Ὁ ἅγιος Ἠλίας ὁ Ἀρδούνης (31 Ἰανουαρίου), νεομάρτυς, ἐμαρτύρησε στήν Καλαμάτα τό 1636, ἦταν κουρέας. Εἶναι προστάτης τῶν κουρέων, τῶν κομμωτῶν καί τῶν γουναράδων. -Ὁ προφήτης Ἠλίας (20 Ἰουλίου) εἶναι προστάτης τῶν μετεωρολόγων. 29

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

-Ὁ ἅγιος Χαραλάμπης (10 Φεβρουαρίου), ἱερομάρτυς, ἐμαρτύρησε ἐπί Σεβήρου. Προστατεύει ἀπό λοιμικές ἀσθένειες, ὅπως ἡ πανώλης. -Οἱ ἅγιοι Μαρκιανός καί Μαρτύριος (25 Ὀκτωβρίου) ἦταν νοτάριοι, δηλαδή γραμματεῖς τοῦ Πατριάρχου Κων/πόλεως Παύλου τοῦ Ὁμολογητοῦ. Εἶναι προστάτες τῶν συμβολαιογράφων. -Ὁ ἅγιος Βλάσιος ὁ ἱερομάρτυς (11 Ἰανουαρίου) προστατεύει τή βλάστηση καί τά πρόβατα ἀπό τούς λύκους. -Ὁ ἅγιος Πολύκαρπος (23 Φεβρουαρίου) θεωρεῖται προστάτης τῶν καρπῶν τῆς γῆς. -Ὁ προφήτης Ζαχαρίας (5 Σεπτεμβρίου) ἦταν ὁ πατέρας τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου, ἱερέας στά Ἱεροσόλυμα. Ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ σέ ὀπτασία τόν πληροφόρησε ὅτι ἡ γραῖα γυναίκα του Ἐλισάβετ θά γεννήσει υἱό, τόν Ἰωάννη. Ἐκεῖνος δέν τό ἐπίστευσε καί γιά τιμωρία του ἔμεινε ἄλαλος καί κωφός μέχρι τή γέννηση τοῦ Προδρόμου, ὁπότε ἐπανέκτησε τίς αἰσθήσεις αὐτές καί ὕμνησε τόν Θεόν. Εἶναι προστάτης τῶν κω30

φαλάλων. -Ὁ ἅγιος Εὐφρόσυνος (11 Σεπτεμβρίου) ἦταν μάγειρας καί οἱ μάγειροι καί οἱ ἑστιάτορες τόν ἔχουν προστάτη ἅγιό τους. -Ὁ ἅγιος Ἰωνᾶς (21 Σεπτεμβρίου) εἶναι προστάτης τῶν ναυαγοσωστῶν, ἐφόσον τόν κατέπιε τό κῆτος καί τόν ἐξέμεσε σῶο στήν ξηρά. -Ὁ ἅγιος Νικόλαος ὁ νεομάρτυς (23 Σεπτεμβρίου) καταγόταν ἀπό τό Καρπενῆσι καί ἦταν παντοπώλης στήν Κωνσταντινούπολη. Ἀποκεφαλίσθηκε ἀπό τούς Τούρκους τό 1672. Εἶναι προστάτης τῶν παντοπωλῶν καί τῶν ἰδιοκτητῶν super markets. -Ὁ ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης (3 Ὀκτωβρίου) ὑπῆρξε δικαστικός, μέλος τοῦ Ἀρείου Πάγου. Πρῶτος ἐπίσκοπος καί πολιοῦχος τῆς πόλεως τῶν Ἀθηνῶν. Εἶναι προστάτης τῶν δικαστικῶν. -Ὁ ἅγιος Φίλιππος ὁ Διάκονος (11 Ὀκτωβρίου) καταγόταν ἀπό τήν Καισάρεια καί ἦταν ἕνας ἀπό τούς ἑπτά διακόνους. Εἶναι προστάτης τῶν σιδηροδρομικῶν. -Ἅγιος Ἰωσήφ, ὁ δίκαιος, ὁ μνήστωρ (Α΄ Κυριακή μετά τά Χριστούγεννα). Καταγόταν ἀπό τή Βηθλεέμ, ἀλλά κατοικοῦσε στή Ναζαρέτ, ὅπου ἀσκοῦσε τήν τέχνη τοῦ τέκτονος. Ἐμνηστεύθη τήν Παρθένο Μαρία, μητέρα τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι προστάτης τῶν ξυλουργῶν. -Ὁ ἅγιος Τερέντιος (28 Ὀκτωβρίου) ἐμαρτύρησε διά ξίφους μαζί μέ τή σύζυγό του καί τά ἑπτά παιδιά τους. Εἶναι προστάτης τῶν πολυτέκνων. -Ὁ ἅγιος Πορφύριος ὁ μάρτυς (15 Σεπτεμβρίου), ἀσκοῦσε τό ἐπάγγελμα τοῦ ἠθοποιοῦ στήν Κων/πολη. Προσεκλήθη ἀπό τόν Ἰουλιανό τόν Παραβάτη νά διακωμωδήσει τό μυστήριο τοῦ βαπτίσματος σέ ἑορτή στό παλάτι. Ἐκεῖνος ἔπραξε τό ἀντίθετο καί ἤλεγξε τόν ἄπιστο βασιλέα ἀποκεφαλισθείς ἀμέσως. Εἶναι προστάτης τῶν ἠθοποιῶν. -Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Μεταφραστής (9 Νοεμβρίου). Ἔργο του ἦταν στήν Κων/πολη ἡ ἐκκαθάριση καί ἡ μετάφραση τῶν παλαιοτέρων ἁγιολογικῶν ὑπομνημάτων. Εἶναι προστάτης τῶν μεταφραστῶν. -Ὁ ἅγιος Μένιγκος, ὁ μάρτυς, ὁ κναφεύς (22 Νοεβρίου). Ἐμαρτύρησε ἐπί Δεκίου. Ἀσκοῦσε τήν ἐργασία τοῦ κναφέως ἤ γναφέως, δηλ. κατεργαζόταν ὑφάσματα ἤ ἐλεύκαινε αὐτά.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Εἶναι προστάτης τῶν χημικῶν. -Ὁ ἅγιος Μηνᾶς ὁ καλλικέλαδος (10 Δεκεμβρίου) ἐμαρτύρησε ἐπί Μαξιμιανοῦ. Εἶναι προστάτης τῶν δημοσιογράφων. -Ὁ ἅγιος Σπυρίδων, ἐπίσκοπος Τριμυθοῦντος Κύπρου (12 Δεκεμβρίου). Στήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τό 325 μ.Χ. γιά τήν ἀντιμετώπιση τῆς αἱρέσεως τοῦ Ἀρείου περί τοῦ Χριστοῦ ὡς κτίσματος τοῦ Πατρός, μεταξύ τῶν 318 πεφωτισμένων Πατέρων ὑπερμάχων τῆς ὀρθῆς πίστεως ἦταν καί ὁ ταπεινός, ἁπλός καί «ἀγράμματος», ἀλλά μέγας εἰς τήν ἀρετήν, Σπυρίδων. Ἀντιμετώπισε κάποιο «σοφιστή» φιλόσοφο ὑπέρμαχο τῆς αἱρέσεως τοῦ Ἀρείου κρατώντας στό ἀριστερό χέρι ἕνα κομμάτι κεραμίδι. Ὤ τοῦ θαύματος! Μετά τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ πού ἔκανε καί ἐκφωνήσας «Εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» ἡ φωτιά ξεπήδησε ἀπό τό χέρι του, τό νερό ἔσταξε κάτω καί τό χῶμα, τό τρίτο συστατικό στοιχεῖο, ἔμεινε στά χέρια του. Ἀπέδειξε μέ ἁπλότητα τό τρισυπόστατον τοῦ Θεοῦ «ἐν μιᾷ τῇ οὐσίᾳ». Ἐξαιτίας τοῦ θαύματος αὐτοῦ ὁ ἅγιος Σπυρίδων εἶναι προστάτης τῶν κεραμοποιῶν. -Ὁ ἅγιος Μόδεστος, Πατριάρχης Ἱεροσολύμων (16 Δεκεμβρίου) θεωρεῖται προστάτης τῶν κατοικιδίων ζώων καί τῆς κτηνοτροφίας. -Ὁ ἅγιος Φιλογόνιος (20 Δεκεμβρίου), Πατριάρχης Ἀντιοχείας ὑπῆρξε ἔξοχος καί φιλάνθρωπος νομικός, δικολόγος. Εἶναι ὁ προστάτης τῶν δικηγόρων. -Ἡ ἁγία Ἀναστασία, ἡ μεγαλομάρτυς, ἡ Φαρμακολύτρια (22 Δεκεμβρίου), ὑπῆρξε Ρωμαία κόρη μέ χριστιανική καί φιλανθρωπική δράση. Ἐμαρτύρησε θανατωθεῖσα διά πυρᾶς ἐπί Διοκλητιανοῦ. Ὀνομάστηκε φαρμακολύτρια, γιατί, ὅπως ἀναφέρουν οἱ συναξαριστές, ἔκανε θαύματα καί «διέλυε φαρμακεῖες», δηλ. ἔσωζε ἀπό δηλητηριάσεις. Εἶναι προστάτης τῶν φαρμακοποιῶν. -Ὁ ἅγιος Νέστωρ (27 Ὀκτωβρίου) ἀπό τή Θεσσαλονίκη ὑπῆρξε φίλος τοῦ ἁγίου Δημητρίου. Ἐνίκησε τόν Λυαῖο στό στάδιο ἐνώπιον τοῦ Μαξιμιανοῦ καί ἀποκεφαλίσθηκε. Θεωρεῖται προστάτης τῶν ἀθλητῶν. -Ἡ ὁσία Ἀναστασία ἡ Ρωμαία (29 Ὀκτωβρίου) ἐμαρτύρτήρησε καί ἐσφάγη ἐπί Δεκίου.

Εἶναι προστάτης τῶν καρκινοπαθῶν. -Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἐλεήμων (12 Νο ε μ βρ ί ο υ ) γεννήθηκε στήν Ἀμαθοῦντα τῆς Κύπρου. Ἐξελέξη Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας. Ζώντας ἀσκητικά δαπανοῦσε συνεχῶς ὑπέρ τῶν πτωχῶν. Εἶναι προστάτης τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ καί γενικά τῶν Σωματείων ἐθελοντῶν καί ἐθελοντριῶν πού προσφέρουν βοήθεια σ’ ὅσους ἔχουν ἀνάγκη. -Ὁ ἅγιος Φανούριος (27 Αὐγούστου) ἔγινε γνωστός ἀπό εἰκόνα πού βρέθηκε στή Ρόδο νεαροῦ στρατιωτικοῦ μέ τήν ἐπιγραφή «Ἅγιος Φανούριος». Ὁ λαός πιστεύει ὅτι ὁ ἅγιος Φανούριος «φανερώνει» τά χαμένα ἀντικείμενα, ὅταν οἱ πιστοί προσφέρουν πίττα (φανουρόπιττα) πού διανέμεται γιά τόν μακαρισμό τῆς μητέρας του. -Ὁ ἅγιος Φιλάρετος, ὁ Ἐλεήμων (1 Δεκεμβρίου), εἶναι προστάτης τῶν μελισσοκόμων, ὅπως ἀναφέρει τό «Μικρόν Τυπικόν 2013». -Ὁ ὅσιος Ζήνων ὁ ταχυδρόμος (10 Φεβρουαρίου) ἦταν ἀπό τήν Καισάρεια τῆς Καπαδοκίας. Ἦταν ταχυδρόμος τοῦ Βασιλιᾶ Οὐάλεντου. Εἶναι προστάτης τῶν ταχυδρομικῶν. Στίς 10 Φεβρουαρίου 1969 τά Ἑλληνικά Ταχυδρομεῖα ἐξέδωσαν τό ἀναμνηστικό γραμματόσημο «Ἅγιος Ζήνων ὁ Ταχυδρόμος». -Ὁ ἅγιος Ὑάκινθος (3 Ἰουλίου), τέλος, θεωρεῖται προστάτης τῶν ἐρωτευμένων μᾶλλον κατ’ ἀντιπαράθεση πρός τόν εἰσαγόμενο καθολικό ἅγιο Βαλεντίνο. Ναός του σφαιρικός πέτρινος ὑπάρχει στόν Ψηλορείτη, στά Ἀνώγεια.

«Οἱ τελευταῖοι ὑπερασπιστές τοῦ Βυζαντίου καί ἡ Παναγία τοῦ Φρέ» Ἀντωνίου Ἐ. Στιβακτάκη, ἐκπαιδευτικοῦ- συγγραφέως

ρισκόμαστε στό ἔτος 1453, σ’ ἕνα χρονικό ὁρόσημο πού σημάδεψε ἀνεξίτηλα ὄχι μόνο τήν ἑλληνική, ἀλλά καί τήν εὐρύτερη εὐρωπαϊκή καί ἴσως παγκόσμια ἱστορία. Τό κραταιό Γένος τῶν Ἑλλήνων, τῶν Γραικῶν, τῶν Ρωμιῶν δοκιμάζεται στούς πύργους καί στίς ἐπάλξεις τῶν τειχῶν τῆς Βασιλεύουσας, δίνοντας ἕναν ἀπέλπιδο, σχεδόν «μάταιο» ἀγώνα νά ὑπερασπιστεῖ τήν ἱστορική του πρωτεύουσα, τήν πίστη του, τόν πολιτισμό του, τή λευτεριά του, τήν ἴδια τήν προοπτική συνέχισης τῆς ὕπαρξης καί τῆς ζωῆς του. Ἀπό αὐτόν τόν τιτάνιο ἀγώνα τῶν Ἑλλήνων δέν ἦταν δυνατόν νά λείψει τό πιό ἐπικό, τό πιό γενναῖο καί ζωντανό τμῆμα του, ἡ μεγαλόνησος Κρήτη, πού ἄν καί βρισκόταν ἐδῶ καί τρεῖς αἰῶνες ὑπό τήν κυριαρχία τῶν Βενετῶν (1212 μ. Χ κ.ἑ.), παρέμενε ἀκλόνητη, πιστή, ἀμετακίνητη στήν ὀρθόδοξη πίστη της καί στά ἐθνικά ἰδανικά της. Μάλιστα, στή Μεγαλόνησο εἶχαν ξεσπάσει δεκάδες μικρές καί μεγάλες ἐπαναστάσεις κατά τῶν Βενετῶν, πού κατάλαβαν ὅτι ἦταν ἀδύνατον νά ὑποτάξουν οὐσιαστικά καί νά ἀλλοιώσουν τήν ἐθνική συνείδηση αὐτοῦ τοῦ λαοῦ καί γιά τό λόγο αὐτό ἔγιναν περισσότερο διαλακτικοί. Συγχρόνως παρατηρήθηκε τό φαινόμενο πολλοί Βενετοί, πού εἶχαν ἐγκατασταθεῖ στήν Κρήτη, νά ἐξελληνίζονται, σέ ἀντίθεση μέ τούς Κρῆτες πού ἔμεναν πιστοί στήν ἑλληνική καταγωγή τους, στήν ὀρθόδοξη πίστη τους καί στόν πολιτισμό τους. Ὅταν λοιπόν ἔφθασαν στήν Κρήτη οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ Βυζαντινοῦ Αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου, γιά νά ζητήσουν τή βοήθεια τῶν Κρητικῶν, ἐν ὄψει τῆς ἐπικείμενης πολιορκίας τῆς Κων/πολης ἀπό τούς Ὀθωμανούς, τό καράβι πού τούς μετέφερε ἀγκυροβόλησε στό Λουτρό Σφακίων. Ἐκεῖ στά Σφακιά, οἱ βυζαντινοί ἀπεσταλμένοι συνάντησαν τόν Ἄρχοντα τῶν Σφακίων

Μανοῦσο Καλλικράτη, στόν ὁποῖο ἐξέθεσαν τήν κατάσταση πού ἐπικρατοῦσε στήν πρωτεύουσα τοῦ Μείζονος Ἑλληνισμοῦ καί μετέφεραν τό αἴτημα, τήν ἔκκληση τοῦ Αὐτοκράτορα νά στείλουν βοήθεια στήν ἀπειλούμενη Πόλη. Ὁ Μανοῦσος Καλλικράτης ἀναποκρίθηκε ἀμέσως καί ἄρχισε τή συγκέντρωση πλοίων καί ἀνδρῶν γιά τήν ἀποστολή τους στήν κινδυνεύουσα Βασιλεύουσα. Συγχρόνως ἔστειλε μήνυμα σ’ ὅλη τήν Κρήτη καί καλοῦσε τούς ἄρχοντες καί τό λαό τῆς Μεγαλονήσου νά πράξουν ὁμοίως. Ἡ ἀνταπόκριση ὅλων τῶν Κρητῶν ἦταν ἄμεση καί συγκινητική. Ἔτσι μαζεύτηκαν στό λιμάνι τῆς Σούδας συνολικά πέντε καράβια, τέσσερις δρόμωνες καί ἕνα διάρμενον, ἐπί τῶν ὁποίων ἐπέβαιναν πλεόν τῶν χιλίων ἀνδρῶν καί σάλπαραν στίς 18 Μαρτίου 1453 γιά τή Βασιλίδα τῶν πόλεων. Ἐπικεφαλῆς αὐτῆς τῆς δύναμης ἦταν ὁ ἴδιος ὁ Μανοῦσος Καλλικράτης, ὁ ὁποῖος διέθετε τρεῖς δρόμωνες. Τόν ἕνα ἐξ αὐτῶν κυβερνοῦσε ὁ ἴδιος ὁ Καλλικράτης, τόν ἄλλο κυβερνοῦσε ὁ Γρηγόρης, γιός τοῦ Σήφη Μανιάτη ἀπό τό Ἀσκύφου καί τόν τρίτο ὁ καπετάν Πέτρος Κάρχας ἤ Γραμματικός ἀπό τήν Κυδωνία. Ὁ τέταρτος δρόμωνας ἀνῆκε στόν καπετάν Ἀνδρέα Μακρῆ, γιό τοῦ καπετάν Γιαννίκου Μακρῆ, ἀπό τό Ρέθυμνο. Ὅταν ἔφθασαν οἱ ἀγγελιοφόροι τοῦ Αὐτοκράτορα στήν Κρήτη, βρισκόταν στό Χάνδακα φορτωμένο μέ λάδι καί ὁ καπετάν Ἀνδρέας Μακρῆς τό ἄδειασε, γιά νά μεταφέρει στήν Πόλη στούς ὑπερασπιστές της. Τό πέμπτο καράβι, τό διάρμενον, ἦταν ἰδιοκτησία τοῦ καπετάν Νικόλα τοῦ Στειακοῦ καί τοῦ γιοῦ του Κωνσταντῆ καί ἀνελαβε νά τό κυβερνήσει ὁ καπετάν Παυλῆς Καματερός ἀπό τήν Κίσσαμο, ἐπειδή ὁ καπετάν Νικολῆς δέν μποροῦσε νά συμμετάσχει, λόγῳ ὑγείας καί γήρατος, καί ὁ γιός του Κων-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σταντῆς δέν εἶχε ἀποκτήσει ἀκόμη τήν ἀπαραίτητη πείρα. Αὐτή ἡ ὑπολογίσιμη δύναμη τῶν πέντε καραβιῶν ἀπό τήν Κρήτη μέ τούς 1.000 ἕως 1.500 ἄνδρες, ὑπό τόν Μανοῦσο Καλλικράτη, δοκιμάσθηκε πολύ στήν πορεία της πρός τήν Κωνσταντινούπολη. Ἐκτός ἀπό τόν ἄσχημο καιρό πού συνάντησε ἦρθε ἀντιμέτωπη στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Καλλίπολης μέ τόν τουρκικό στόλο, τόν ὁποῖο κατεναυμάχησαν καί κατάφεραν νά εἰσέλθουν στήν Προποντίδα καί νά φθάσουν ἕως τό Προικονήσι. Ἐδῶ οἱ Κρῆτες δέχθηκαν λυσσώδη ἐπίθεση ἀπό τόν τουρκικό στόλο σέ δώδεκα γιουρούσια, πού κράτησε δέκα ὧρες. Μέ τιτάνια προσπάθεια κατάφεραν νά ἀντιμετωπίσουν τούς Τούρκους σέ σχηματισμό σταυροῦ. Ἡ νίκη τους ὅμως ἦταν πύρρειος καί οἱ ἀπώλειες μεγάλες. Γιατί σ’ αὐτή τή νικηφόρα, ἀλλά φονική ναυμαχία, οἱ Κρῆτες ἔχασαν δύο δρόμωνες, ἑξακόσιους ἄνδρες καί μάλιστα τόν ἴδιο τόν ἀρχηγό τῆς ἀποστολῆς Μανοῦσο Καλλικράτη καί τόν Κωνσταντῆ τόν Στειακό! Τά τρία καράβια μέ τούς ἄνδρες πού ἀπέμειναν κατάφεραν νά διαπλεύσουν τήν ὑπόλοιπη Προποντίδα καί νά εἰσέλθουν τελικῶς στόν Κεράτιο Κόλπο στίς 26 Μαρτίου 1453. Ἀμέσως ὁ δομέστιχος τῶν κάστρων Ἰωάννης Ἰουστινιάνης χώρισε τή δύναμη τῶν Κρητῶν σέ δύο τοῦρμες. Τή μία ἐξ αὐτῶν τοποθέτησε καί ὅρισε νά ὑπερασπισθεῖ τούς πύργους Βασιλείου (ἐπικεφαλῆς Ἀνδρέας Μακρῆς), Λέοντος (ἐπικεφαλῆς Γρηγόριος Μανιάκης) καί Ἀλεξίου (ἐπικεφαλῆς Πέτρος Κάρχας ἤ Γραμματικός). Ἡ δεύτερη τούρμα τῶν Κρητῶν, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Παυλῆ Καματερό, τοποθετήθηκε στήν Πύλη τοῦ Ἁγίου Ρωμανοῦ, ἡ ὁποία δεχόταν μεγάλη πίεση ἀπό τούς πολιορκητές, γι’ αὐτό εἶχε δοθεῖ μεγάλη σημασία καί προσοχή στήν ἄμυνά της, ἀπό ἀμυνόμενους Ἕλληνες. Εἶναι γνωστά σέ ὅλους μας τά γεγονότα τά ὁποῖα ἐκτυλίχθηκαν στούς πύργους καί στίς ἐπάλξεις τῶν τειχῶν τῆς Πόλης ξημερώματα τῆς 29ης Μαΐου 1453 καί δέν εἶναι ἀνάγκη νά τά παραθέσουμε ἐδῶ μέ λεπτομέρειες. Ἡ

ἐπίθεση τῶν Ὀθωμανῶν ἦταν λυσσώδης. Οἱ ἀμυνόμενοι ὑπερέβησαν ἑαυτούς σέ αὐταπάρνηση καί αὐτοθυσία. Ὁ ἕνας μετά τόν ἄλλο πέφτουν μαχόμενοι ἡρωϊκά ὑπέρ τῆς πίστεως καί πατρίδος καί μεταξύ αὐτῶν ὁ Παυλῆς Καματερός καί σχεδόν ὅλα τά παλικάρια του. Ἡ ἐθελοθυσία καί ὁ ἡρωϊκός θάνατος τοῦ τελευταίου Αὐτοκράτορα τῆς Ρωμιοσύνης Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου, πού ὥς τήν ὕστατη ὥρα ἐμάχετο σάν λιοντάρι στήν Πύλη τοῦ Ρωμανοῦ, σήμανε καί τό τυπικό τέλος τῆς ὑπεχιλιόχρονης ἱστορίας τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Οἱ Ὀθωμανοί ξεχύθηκαν ὡς μανιασμένα θηρία στήν Πόλη σφάζοντας, λεηλατώντας καί ἐξανδραποδίζοντας ὅποιον ἔβλεπαν μπροστά τους. Ὅμως στούς πύργους Βασιλείου, Λέοντος καί Ἀλεξίου, στούς ὁποίους ἀμύνονταν οἱ Κρῆτες, ἡ ἀντίσταση συνεχιζόταν μέ ἄφθαστο ἡρωϊσμό, ἀπό τούς ἑκατόν ἑβδομήντα περίπου ἐναπομείναντες ζῶντες ὑπερασπιστές τους, ἐπί δύο ἀκόμη ἡμέρες ἕως καί τήν Πέμπτη 31 Μαΐου 1453. Ὁ σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ ἐνημερώθηκε γι’ αὐτό τό ἀπίστευτο γεγονός καί ἔδωσε ἐντολή στούς πολεμιστές του νά τά καταλάβουν «πάσῃ θυσία» τούς ἐλεύθερους πύργους τῆς Πόλης. Μάταια ὅμως, γιατί οἱ ἀμυνόμενοι κρατοῦσαν γερά τίς θέσεις τους, προκαλώντας μάλιστα μεγάλες ἀπώλειες στούς Ὀθω33

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

μανούς. Ὁ Μωάμεθ θαύμασε τή γενναιότητα καί τήν ἀνδρεία αὐτῶν τῶν ἡρώων καί ἔδωσε ἐντολή νά τούς ἀφήσουν νά ἀποχωρήσουν συντεταγμένοι μέ τόν ὁπλισμό τους, νά μποῦν στό καράβι τους καί ἐλεύθεροι νά ἀναχωρήσουν γιά τόν τόπο τους. Ὁ Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος στηριζόμενος στή σχετική μαρτύρια τοῦ ἱστορικοῦ τῆς Ἁλώσεως Γεωργίου Φραντζῆ, ἀναφέρει τά ἑξῆς: Ἀπό τῆς ἕκτης ὥρας τῆς πρωΐας ἡ ἡμισέληνος εἶχεν ἀναστηλωθῆ εἰς ἅπαντα τά τείχη, εἰς ἅπαντας τούς πύργους καί εἰς ἅπαντα τά οἰκοδομήματα. Ἀλλά μέχρι τῆς 2ας μετά μεσημβρίαν ὑπῆρχεν ἔτι πύργος τις, ὅστις οὔτε ἐκυριεύθη οὔτε ἤθελε νά παραδοθῇ ὁ πύργος τοῦ Βασιλείου, Λέοντος καί Ἀλεξίου ὁ ἱστάμενος μέν παρά τῇ Ὡραίᾳ πύλῃ τῇ καλούμενῃ σήμερον Μπαχτσέ-Καπουσί, κατεχόμενος δέ ὑπό τοῦ πληρώματος ἑνός κρητικοῦ πλοίου. Οἱ ἄνδρες οὗτοι ἠδύναντο νά φύγωσι, διότι εἶχον τήν ναῦν αὐτῶν καί εἰδομεν ὅτι πᾶσαι αἱ ἐξελθοῦσαι τοῦ λιμένος νῆες ἐσώθησαν. Ἀλλ’ ὅμως καίπερ βλέποντες ὅτι πᾶσα ἡ πόλις ἐδουλώθη, οὔτε νά φύγωσιν ἠθέλησαν, οὔτε νά παραδοθῶσιν ἐπείθοντο, ἀλλ’ ἐπέμεινον ἐκθύμως ἀνταγωνιζόμενοι ὑπό τήν ἀετοφόρον σημαίαν ἥτις ἐξηκολούθει ἐκεῖ καί μόνον πτερυγίζουσα. Τό πρᾶγμα ἀνηγγέλθη εἰς τόν σουλτάνον, ὁ δέ θαυμάσας τήν γενναιότητα τῶν ἀνδρῶν, διέταξε νά παύσῃ ἡ προσβολή καί νά εἴπωσιν αὐτοῖς ὅτι δύνανται νά ἐξέλθωσι μετά τῶν τιμῶν τοῦ πολέμου, ὡς λέγεται σήμερον, «ἐλεύθεροι αὐτοί τέ καί ἡ ναῦς αὐτῶν 34

καί πᾶσα ἡ ἀποσκευή ἥν εἶχον», ὡς λέγει ὁ Φραντζῆς, προσεπιφέρων ὅτι, «καί οὕτω γενομένων πάλιν μόλις ἐκ τοῦ πύργου τούτου ἔπεισαν ἀπελθεῖν»…. Ὄντως οἱ ἐναπομείναντες Κρῆτες ὑπερασπιστές τῆς Πόλης ἀποχώρησαν μέ ἀξιοπρέπεια, μπῆκαν σ’ ἕναν ἀπό τούς δρόμωνές τους, πού εἶχε ἀπομείνει, καί μέ καπετάνιο τόν Παναγῆ Χαρκούτση ἀπό τό Χανδακα ἔβαλαν πλώρη γιά τήν Κρήτη. Μαζί τους πῆραν καί τή θαυματουργή εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Βρεφοκρατούσας, ἔργο τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ, τήν ὁποία, σύμφωνα μέ τήν παράδοση, τούς εἶχε δώσει ὅταν ἔφθασαν στήν Κωνσταντινούπολη ὁ ἴδιος ὁ αὐτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ὁ Παλαιολογος, λέγοντάς τους: «Πάρετε μαζί σας αὐτήν τήν εἰκόνα, πού εἶναι ἔργο τοῦ Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ. Βοηθῆστε νά σωθεῖ καί αὐτή θά σᾶς βοηθήσει νά σωθεῖτε»!! Στό δρόμωνα ἐπέβαινε καί ὁ Πέτρος Κάρχας-«Γραμματικός», ὁ ὁποῖος ἦταν βαριά λαβωμένος. Ἡ κατάστασή του ἦταν πολύ σοβαρή καί τό εἶχε καί ὁ ἴδιος καταλάβει. Βλέποντας λοιπόν ὅτι δέν θά ἄντεχε νά φθάσει ἔτσι στήν Κρήτη, ζήτησε ἀπό τόν κυβερνήτη τοῦ πλοίου καπετάν Παναγῆ Χαρκούτση νά βάλει πλώρη πρός τό Ἅγιον Ὄρος, πού ἦταν πολύ πιό κοντά, καί νά τόν ἀφήσει στή Μονή Βατοπαιδίου, ὅπου παλαιότερα εἶχε διατελέσει δόκιμος μοναχός, καί ὅπως καλά γνώριζε ὑπῆρχε ἐκεῖ πάντοτε κάποιος πρακτικός γιατρός, ὁ ὁποῖος θά μποροῦσε νά περιποιηθεῖ τίς πληγές του καί νά τόν σώσει ἀπό βέβαιο θάνατο. Αὐτό καί ἔγινε. Ὁ δρόμωνας μέ τούς τελευταίους Κρῆτες ὑπερασπιστές τῆς Πόλης κατέπλευσε στόν Ἄθω καί ἀποβίβασε στόν ἀρσανά τῆς Μονῆς Βατοπαιδίου τόν Πέτρο Γραμματικό. Ὕστερα συνέχισε τήν πορεία του καί ἐπέστρεψε στήν Κρήτη, μεταφέροντας στή Μεγαλόνησο «τήν τελευταία ἀετοφόρα σημαία τοῦ Βυζαντίου». Ἔτσι «παίρνοντας τήν τελευταία ἀετοφόρα σημαία τοῦ Βυζαντίου οἱ Κρητικοί καί μεταφέροντάς την στόν Ἀκριτικό νησί τους, πῆραν μαζί τους καί τό ὄνειρο τῆς μελλούμενης

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀνάστασης. Στίς πτυχές τοῦ τελευταίου συμβόλου, ἐκόλλησαν, μαζί μέ τούς τελευταίους στεναγμούς τῶν νεκρῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως, κι ὅλοι οἱ πόθοι μιᾶς φυλῆς πού ὠρθώθηκε πρόμαχος ἑνός πολιτισμοῦ κατά τῶν βαρβάρων, πού ὁρμητικοί κι ἀφηνιασμένοι κατέβαιναν ἀπ’ τήν Ἀνατολή πρός τήν Δύση, κι οἱ πόθοι αὐτοί γίνηκαν προζύμι μιᾶς καινούργιας μεγαλουργίας καί φυλάκτηκαν στοργικά μές στό βάθος τῆς ψυχῆς ἑνός πολεμικοῦ λαοῦ, γιά νά ξεπεταχτοῦν μία μέρα, ζητώντας νά φέρουν πίσω τήν παλιά δόξα. Θλιμμένοι «ἕως θανάτου» οἱ Κρητικοί, ἅμα ἀνοίχτηκαν στό πέλαγος, δίπλωσαν τήν ἀετοφόρο σημαία τους σκύφτοντας μέ βαρύ πένθος πάνω στό δίπλωμά της. Κάποιο μοναστήρι τοῦ μεγάλου νησιοῦ δέχτηκε τή σημαία αὐτή, καί κάποιο σκοτεινό κελλί θά τή φύλαξε, κλείνοντας μέσα του καί τό ὄνειρο τῆς μελλούμενης ἀναστάσεως. Τή σημαία ἐκείνη, ὕστερα ἀπό ἑκατοντάδες χρόνια, τήν ξεδίπλωσαν μιά μέρα, κι ἡ ψυχή τους σπαρτάρησε μές στίς πτυχές της καί τό σπαρτάρισμα γίνηκε πόθος κι ὁ πόθος θυσία κι ἡ θυσία ἐλευθερία». Ἄς ἐπανέλθουμε ὅμως στή Μονή Βατοπαιδίου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὅπου ὁ Πέτρος Κάρχας-Γραμματικός ἔτυχε τῆς ἀπαιτούμενης ἰατρικῆς περιθάλψεως καί μέ τόν καιρό γιατρεύτηκαν τά τραύματά του καί ἔγινε τελείως καλά. Μάλιστα ἐκάρη μοναχός μέ τό ὄνομα Ἱερώνυμος καί παρέμεινε ἔκτοτε στό Βατοπαίδι ἕως τό τέλος τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, πού συνέβη ὀκτώ ἔτη μετά, τό 1461, σέ ἡλικία 71 ἐτῶν. Πρός τό τέλος τῆς ζωῆς του θέλησε νά καταγράψει καί νά διασώσει ὅ,τι εἶδε καί ἔζησε στήν Κωνσταντινούπολη τόν χρόνο τῆς πολιορκίας καί τῆς ἁλώσεώς της ἀπό τούς Ὀθωμανούς. Δέν μποροῦσε ὅμως νά γράψει ὁ ἴδιος καί γι’ αὐτό ὑπαγόρευσε ὅλη τή σχετική ἱστορία στόν ἐπίσης κρητικῆς καταγωγῆς, ἀπό τήν Ἀνώπολη Σφακίων, Βατοπαιδινό μοναχό Καλλίνικο, «πρός δόξαν καί αἰώνιον μνημόσυνον ὅλων τῶν γενναίων ἀνδρῶν τῆς Κρήτης, πού ἀγωνίστηκαν καί ἀπέθαναν διά τήν Πίστιν τοῦ Χριστοῦ καί τήν Πατρίδα….». Αὐτή ἡ ἱστορική ἀφήγηση-μαρτυρία βρέθηκε σέ χειρόγραφο στήν Ἱερά Μονή Βατο-

παιδίου τό ἔτος 1919 ἀπό τόν ποιητή Ἰωάννη Κοντό, ὁ ὁποῖος μάλιστα συνέθεσε πολύστιχο ποίημα ἐμπνεόμενος ἀπό τό περιεχόμενο τοῦ χειρογράφου. Ἡ ἐν λόγῳ χειρόγραφη μαρτύρια ἔχει ὡς ἀκολούθως: «Τήν δεκάτην πέμπτην μηνός Μαρτίου θ΄ ἐνιαυτοῦ κζ΄ ἰνδικτιῶνος, τόν καιρόν ὅπου ὁ Σουλτάνος Μουχαμέτης ἤρχισε νά περιζώνη μέ τά φουσάτα του τή Μεγάλη Πόλη μας, διά νά τήν πάρη, ὁ παλαιός Δρουγγάριος Μανοῦσος Καλλικράτης, μέγας καραβοκύρης, ἀρχηγός τῶν Σφακιῶν καί ἄρχοντας τοῦ Σελίνου, ἡλικίας τότες ὀγδόντα χρονῶν, (οἱ δυό γυιοί του ἤσανε σκοτωμένοι τρεῖς χρόνους πρίν εἰς θαλασσοπόλεμον μέ Σαρακηνούς), ἐπῆρεν ἄξαφνα Βασιλικόν μήνυμα, χρυσόβουλον, ὅπου τοῦ ἔλεγε νά ὑπάγη τό ὀγρηγορώτερον μέ τά καράβια του καί μέ ὅσους ἐμπόρει περισσότερους ἄντρας εἰς τήν Βασιλεύουσαν, ὅπου ἐκιντύνευε. Τό μήνυμα τό ἐπῆγεν εἰς τόν Μανοῦσον ὁ Βενετός πλοίαρχος Ἀρμάντος, συγγενής τοῦ ἄρχοντα τῆς Βενετίας. Ὁ Καπετάν-Μανοῦσος, ἐπῆρε τότες τέσσερις δρόμωνες καί ἕνα διάρμενον, οἱ τρεῖς δρόμωνες ἦταν χτῆμα ἐδικόν του καί ἐκυβερνοῦνταν ὁ εἷς, ὁ μεγαλύτερος, ἀπό τόν ἴδιον, ὁ ἄλλος ἀπό τόν Καπετάν-Γρηγόρη, γυιόν τοῦ Σήφη Μανιάκη, ἀπό Ἀσκύφου, ὅπου ἐπιάσθη ἀπό Σαρακηνούς καί ἐγδάρη ζωντανός εἰς Γαῦδον καί ὁ ἄλλος ἀπό τόν Καπετάν-Πέτρο, τόν Γραμματικόν, ἀπό τήν Κυδωνίαν. Τοῦτος, ἐπειδής πρίν ἦταν μοναχός ἐδῶ, εἰς τό Ἅγιον Ὄρος καί εἶχε μαθημένα καλά τά ἀρχαῖα Γράμματα, τόν ὠνόμαζαν Γραμματικό, ἐνῶ τό καθεαυτό παρανόμι του ἦταν Κάρχας. Ὁ τέταρτος δρόμωνας ἦτον χτῆμα τοῦ Καπετάν35

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἀντρέα, τοῦ Μακρῆ, ἀπό τήν Πάτμο καί ἐκυβερνοῦνταν ἀπό τόν ἴδιον. Τοῦτος ἦταν γυιός τοῦ Καπετάν-Γιαννίκου τοῦ Μaκρῆ, ἀπό τό Ρέθεμνος, ὅπου ἦταν παντρεμμένος ἀπό τήν Πάτμον καί εἶχε δυό παιδιά, τόν Ἀντρέα καί τή Ζουμπουλιώ καί ὅπου τριάντα χρόνους πρίν ἐσκοτώθη, διά νά γλυτώση τήν Σάμον ἀπό τόν φοβερόν Κουρσάρον Χουσεΐνην, ὅπου μέ εἰκοσιδιό γαλέρες ἦταν ἕτοιμος νά τήν κουρσέψη, ἄν δέν ἐπρολάβαινε ὁ Μακρῆς νά τόν χτυπήση καί βoυλίζoντάς του δέκα καράβια νά σκοτώση καί τόν ἴδιον εἰς τό ρεσάλτο, ὅπου τοῦ ἔκαμε εἰς τό Βαθύ. Ὁ δρόμωνας τοῦτος τοῦ Μακρῆ εὑρέθη κατά τύχη εἰς τόν Χάντακα, φορτωμένος μέ λάδια γιά τήν Φραγκιά καί ὁ Μακρῆς τόν ἐξεφόρτωσε, μόνο καί μόνο διά νά πάρη τούς Καστρινούς πολέμαρχους καί νά πάγη καί τοῦτος εἰς τήν Πόλη. Τό διάρμενον ἦταν χτῆμα τοῦ Καπετάν-Νικόλα, τοῦ Στειακοῦ, ὅπου ἦτον παλαιά γραμμένος εἰς τήν Βενέτικην φλόττaν καί ἐπειδής ἐλαβώθηκεν εἰς πόλεμον μέ Σαρακηνούς καί ἐκουτσάθη, ἔπαιρνε ἀπό τότες ταχτικό μηναῖο ἀπό τό Βενετικό Ταμεῖον. Τό διάρμενον τοῦτο, ἐπειδής ὁ ἀφέντης του ἦταν ἀνήμπορος, διά μεγάλα ταξείδια, τό ἀνάλαβε ὁ Καπετάν-Παυλῆς, ὁ Καματερός, ἀπό τήν Κίσσαμο, παλαιός καρaβοκύριος καί τοῦτος, μά μέ δίχως καράβια εἰς ἐτούτη τήν περίστασι, ἐξ αἰτίας μιᾶς φοβερῆς τρικυμίας, ὅπου τόν εἶχεν εὕρει τόν προηγούμενο χρόνο εἰς τά νερά τοῦ Τσιρίγου καί τοῦ ἔσπασεν οὗλα του τά πλοῖα. Ὁ Καματερός ἦταν 36

τότες ἑβδομήντα πέντε χρονῶν, ὁ Γραμματικός, σύμφωνα μέ τά ἴδια του τά λόγια, ἦταν ἑξηντατριῶν καί οἱ ἄλλοι δυό εἴχανε δέν εἴχανε πατημένα τά σαράντα πέντε. Εἰς τά πέντε καράβια ἐμπῆκαν χίλιοι πεντακόσιοι ἄντρες πάνω-κάτω. Οἱ πεντακόσιοι ἤσανε ἀπό μέσα ἀπό τόν Χάντακα, ἀπό τό Μαλεβύζιον, τό Τέμενος, τό Μονοφάτσι, τή Μεσαριάν, τήν Δίχτην καί τό Μεραμπέλλον καί οὗλοι οἱ ἐπίλοιποι ἦσαν ἀπό τά Σφακιά, τό Σέλινον, τήν Κίσσαμον, τήν Κυδωνίαν, τόν Ἀποκόρωναν, τό Ἀμάριον καί τό Ρέθεμνον. Τούς ἄντρας τούς ἐμάζωξαν μέ τήν ἄδεια τοῦ Δοῦκα τῆς Κρήτης, ἀπό τή μεριά τοῦ Κάστρου ὁ Καπετάν-Καματερός ὁμάδι μέ τόν ἄρχοντα Θεόδωρον Χορτάτσην, γέρον τότες ὀγδοντάρην καί φτωχόν, μά σἄν τόν καλύτερον καί σεβαστότερον ἀπ᾿ ὅλους τούς ἀρχοντορρωμαίους τῆς Κρήτης, -ἔλεος εἰς τήν ψυχήν του,- καί ἀπό τήν ἐπίλοιπην Κρήτην, ὁ ἴδιος ὁ Δρουγγάριος μέ τούς Καπεταναίους Γραμματικόν καί Μανιάκην. Τά καράβια ἐξεκίνησaν κaί τά πέντε ὁμάδι εἰς τσή δεκaοχτώ Μαρτίου ἀπό τό λιμάνι τῆς Σούδας. Ἕως τά Δαρδανέλλια ἐταξείδεψαν χωρίς νά συναπαντήσουν Ἀγαρηνόν. Ὅταν ὅμως ἐπερνοῦσαν, κάτω ἀπό τήν Καλλίπολι, οἱ Τοῦρκοι τά ἐμπομπάρδισαν ἀπό τό φρούριον ἐτοῦτο καί ἔκαμαν μίαν μικρήν ἐζημίαν εἰς τό διάρμενον. Ἀλλά ὁ μεγάλος καί τρομερός κίνδυνος τούς ἀνάμενε μέσα εἰς τήν Προποντίδα, ὅταν τά καράβια ἔπλεγαν δίπλα ἀπό τό Προκονῆσι. Τότες ἐφάνηκαν ξαφνικά ἐμπρός των πάνω ἀπό ἑξῆντα Ἀγαρηνά πλοῖα, μικρομέγαλα, πού ἤρχoνταν ἀπό τήν Ἀρτάκην, ὅπου ἦσαν πηγαιμένα διά τάρταλα κaί σκλάβους καί πρό πάντων διά γυναῖκες. Τά Τούρκικα καράβια ἐπερικύκλωσαν τότες τά ἐδικά μας, ὅπου, διά μεγαλύτερη σιγουράντζα, ἔκαμαν τοῦτα Σταυρόν κaί ἕνας πόλεμος φοβερός ἤρχισε ἀναμεταξύ τωνε, ὅπου ἐβάστaξε πλειά ἀπό δέκα ὧρες. Οἱ Τοῦρκοι εἰς τό διάστημα τοῦτο ἔκαμαν δώδεκα γιουρούσια, μέ σκοπό νά πάρουν τά καράβια μας, ἀλλά δέν τό ἐπέτυχαν. Διότι οἱ ἐδικοί μας τούς ἐγκρέμιζαν κάθε φορά στή θάλασσα καί τούς ἔπνιγαν. Μά ὡς τόσο οἱ δρόμωνές μας, πού εἶχαν οὗλοι πιστόνια γερά, τούς ἐβούλισαν ἰσαμέ δέκα μικρά κα-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ράβια,- φοῦστες τά περισσότερα, ὅπου, σάν ἀλαφρά καί γοργοκίνητα, ἔμπαιναν πάντα ἐμπρός. Εἰς τσή δέκα τοῦτες ὧρες τοῦ πολέμου οἱ πνιγμένοι καί σκοτωμένοι Τοῦρκοι ἐξεπέρασαν τούς χίλιους. Μά καί οἱ ἐδικοί μας ἔχασαν ἰσαμέ ἑξακόσιους ἄντρες, ὅπου ἐσκoτώθηκaν εἰς τά χείλια τῶν καραβιῶν, ἐνῶ ἐπoλεμoῦσaνε. Οἱ εἰδικοί μας ἔχασαν ἀκόμη κaι ἕva καράβι, -τό δρομῶνι πού ἐκυβερνοῦσεν ὁ Γρηγόρης,- ὅπου τό ἐπιστονάρησε ἕνα μεγάλο πλοῖο τῶν Τούρκων, χωρίς ὅμως νά πνιγῆ οὔτε ἕνας, διότι ὁ Γρηγόρης, κάνοντας γρήγορο ρεσάλτο εἰς τό πλοῖο, πού τόν ἐπιστονάρησε καί σφάζοντας τούς ἄντρες, πού ἦσαν μέσα, τό ἐπῆρε ἀμέσως. Ἐμπρός εἰς τό μέγα πλῆθος τῶν Ἀγαρηνῶν καραβιῶν, θά ἐχάνοντaν τό δίχως ἄλλο οὗλοι οἱ Ρωμαῖοι καί τά καράβια τωνε, διότι τήν τελευταία στιγμή ὁ Ἀρχηγός τῶν Τούρκων, ἕνας ὀνόματι Μουστάφας, ἐδιάταξε νά ἀφίσουν τά γιουρούσια καί νά βάζουν φωτιά νά κάψουν τά Κρητικά Καράβια. Καί ἤθελαν ὄντως τά κάψει, ὅπου ἦταν καί τό εὐκολότερων παρά νά τά πάρουν, ἄν ὁ γενναιότατος Δρουγγάριος, Καπετάν-Μανοῦσος Καλλικράτης καί ἑφτά νέοι πολεμάρχοι - μέσα σέ τούτους ἦταν καί ὁ γυιός τοῦ Στειακονικόλα, ὁ Κωνσταντῆς, -ὅπου νά εἶναι ἡ Ἁγία ἡ μνήμη τωνε εἰς aἰῶνα τόν ἅπaντα, δέν ἀναλάβαιναν νά θυσιαστοῦν ἐτοῦτοι μέ δυό κaράβια, γιά νά βaρδάρουν τό τρία ἄλλα καί τούς δώσουν τόν καιρόν νά φύγουσι, ὅταν ἦρθε ἡ νύχτα. Εἰς τόν σωσμόν τῶν τριῶν τούτων Καραβιῶν ἐβοήθησε πρῶτα πρῶτα ὁ Μεγάλος Θεός τῶν Χριστιανῶν καί ἡ Ἁγία Θεοτόκος, ἔπειτα ἡ μεγάλη γενναιότης τοῦ Δρουγγαρίου, ὅπου ἔκαμε καί τό σχέδιο, κατόπιν ἕνας ἄγριος καί φοβερός σίφουνας πού ἐξέσπασεν κείνη τήν ὥρα, καί τέλος τό Τούρκικο πλοῖο, ὅπου ἐκυρίεψεν ὁ Γρηγόρης καί ὅπου ἐμπέρδεψε τόν Μουστάφα μέσα στή νύχτα καί τόν ἔκαμε νά νομίση, ὅτι καί τά τρία καράβια, πού ἐξεμάκρυναν ἀπό τἄλλα καί ἐφεύγασι πρός τόν Βόσπορο ἤσανε Τουρκικά. Ὡς τόσο τά δυό ἄλλα ὅπου ἔμειναν μέ τόν Καλλικράτη καί τά ἑφτά παιδιά, κάνοντας ψεύτικο Πόλεμο μέ τσή σκευές, ἐδυνάμωναν στό Μουστάφα τήν ἰδέα, πώς οἱ Ρωμαῖοι ἦσαν οὗλοι ἐκεῖ κaί ἔτσι τοῦτος ἀντί νά κυνηγήση ἐκείνους πού ἔφευγαν, ἐστράφηκε μόνο πρός τά δυό καράβια, πασχίζοντας νά τά ξεκάμη μέ

τή φωτιά, καθώς καί τό κατώρθωσε στό τέλος. Ὅταν οἱ δυό δρόμωνές μας, μαζί μέ τό Τουρκικό πλοῖο ἔφτασαν εἰς τήν Πόλη τήν αὐγή τῆς ἄλλης ἡμέρας καί ἐμπῆκαν μέσα εἰς τόν Κεράτιον χωρίς κανένα ἐμπόδιο, διότι ὁ ἄγριος σίφουνας εἶχε σκορπισμένη ἐδῶ κι ἐκεῖ τήν Τουρκική Ἁρμάδα, ὁ Μεγάλος Δομέστικος τῶν Κάστρων ἐχώρισε τούς πολεμάρχους σέ δυό τοῦρμες καί τή μιά, μέ ἀρχηγούς τόν Ἀνδρέaν, τόν Γρηγόρη καί τόν Γραμματικόν, ἔβαλε νά φυλάξη τούς τρεῖς Πύργους, τοῦ Βασιλείου, τοῦ Λέοντος καί τοῦ Ἀλεξίου -καί τήν ἄλλη τούρμα νά φυλάξη τήν «Ὡραία Πύλη», πού εἶναι κάτω ἀπό τούς πύργους αὐτούς, μέ Ἀρχηγό, τόν Καπετάν-Παυλῆ. Καί τούς λαβωμένους, πού ἦσαν πλειά ἀπό τούς μισούς, τούς ἔμπασε μέσα εἰς τά Σπιτάλια, διά θεραπείαν. Κατόπιν ὅμως καί ὅταν ἐμέστωσε καλά ὁ Πόλεμος, ὁ Καπετάν Παυλῆς ἐκλήθη νά βοηθήση στή μάχη τῆς Πύλης τοῦ Ἁγίου Ρωμανοῦ, ὅπου ἡ μεγάλη μπομπάρδα τοῦ Οὑγγαρέζου ἔκανε θραῦσι καί στούς ἄντρας καί στά κάστρα. Ἐκεῖ ὁ Καπετάν Παυλῆς καί οἱ περισσότεροι ἄντρες του σκοτώθηκαν τήν παραμονή πού ἔπεσεν ἡ Πόλη, μαζί μέ τόν Βασιλέα Κωνσταντῖνον, πού ἔπεσε κι αὐτός, πολεμῶντας, σἄν ἁπλός στρατιώτης. Ὀλίγον πρωτήτερα εἶχε τραυματισθῆ βαρειά στό ἴδιο μέρος, ὅπου ἀναγκάσθηκε μάλιστα νά φύγη ἀπό τήν μάχη, καί ὁ Γενικός Ἀρχηγός τῶν 37

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ὅπλων, ὁ Γεν οβ έ ζος Ἰωάννης Ἰουστινιάνης, ἕνας σπουδαῖος Πολεμιστής, πού μετά τό τρ α ῦ μ ά του ἔζησε, μόνον δυό μέρες. Ἀπό τά βόλια τῆς μεγάλης μπομπάρδας εἶχαν σκοτωθῆ σέ προηγουμένας μάχας, μαζί μέ πολλούς ἄλλους καί οἱ Ἀρχηγοί τῆς τούρμας τῶν Πύργων, ὁ Καπετάν-Ἀνδρέας καί ὁ Καπετάν-Γρηγόρης. Ἔλεος στήν ψυχή τωνε!... Στό ἀναμεταξύ οἱ Τοῦρκοι εἶχαν ἀνοίξει πολλά κρυφά λαγούμια, -ὑπονόμους- γιά νά μποῦν μέσα ἀπό αὐτά, ἄλλα ὅλα τό λαγούμια αὐτά τά ἐξουδετέρωνε ἕνας σπουδαῖος Γερμανός μηχανικός, ὀνόματι Γράντης, τόν ὁποῖον κάθε φορά ἐβοηθοῦσε εἰς τήν ἀνατίναξι ἡ ἐδική μας τοῦρμα. Καί, ὅταν ἔπεσεν ἤ Πόλη καί οἱ Τοῦρκοι ἐμπῆκαν μέσα, ὥς διακόσες χιλιάδες περίπου Ταχτικοί καί Ἄταχτοι, ἄλλοι ἀπό τήν Κιρκόπορτα καί ἄλλοι ἀπό τό ρῆγμα τοῦ Ἁγ. Ρωμανοῦ καί ὅλοι οἱ Πολεμάρχοι ἐγκατάλειψaν τάς θέσεις των διά νά σωθοῦν, εἰς τά πλοῖα ἤ ὁπουδήποτε ἀλλοῦ, μονάχα ἤ τούρμα τῆς Κρήτης, ὅσοι ἐζοῦσαν, μέ ἀρχηγόν τόν Καπετάν-Γραμματικόν, ἄν καί τραυματισμένον κι᾿ αὐτόν σέ πολλά μέρη τοῦ κορμιοῦ του, ἐσκέφτηκεν ὅτι θά ἦταν καλύτερον νά μείνη στά πόστα της καί νά ἐξακολουθήση νά πολεμᾶ, μέχρις ὅτου σκοτωθοῦν οὗλοι, παρά νά παραδώσουν τά ὅπλα. Καί ὅταν πρός τό βράδυ πλέον ὁ Σουλτάνος εἶδε κaί ἐκατάλαβεν, ὅτι ἐμεῖς δέν εἴχαμε σκοπόν νά παραδοθοῦμε, 38

ἔστειλεν ἕνα Πασσᾶ μέ δυό ἀξιωματικούς, πού ὁ ἕνας ἐκρατοῦσε λευκή σημαία καί ὁ ἄλλος ἦταν δραγουμάνος, καί μᾶς εἶπε: - «Ὅτι, ἐπειδής - λέγει - ὁ Σουλτάνος ἐκτιμᾶ τήν ἀντρειά μας, μᾶς ἀφίνει ἐλεύθερους νά φύγωμε γιά τό νησί μας μέ τά ὅπλα μας καί μέ ἕνα ἀπό τά καράβια μας» ... Τότες ἀλάβωτοι καί λαβωμένοι, τό ὅλον ἑκατόν ἑβδομήντα, ἐκατεβήκαμεν ἀπό τούς πύργους μας, μέ τά ἅρματά μας καί ἐμπήκαμεν εἰς ἕνα δρομῶνι, πού μᾶς ἔδωκαν. Καί ὅταν ἐβγαίναμεν ἀπό τό λιμάνι εἶχεν εἰδοποιηθῆ ὁ Τούρκικος Στόλος νά μή μᾶς πειράξη. Καί ἐπειδής ὅλοι οἱ Καπεταναῖοι ἤσανε σκοτωμένοι καί ἐγώ, ὁ Γραμματικός, βαρειά λαβωμένος δέν ἠμπόρουν νά κυβερνήσω, ἀνάθεσα εἰς ἕνα γενναῖον ἄνδρα, τόν Παναγῆ Χαλκούσην, ἀπό τόν Χάνδακα, νά κυβερνήση αὐτός τό καράβι. Ὅταν ὅμως ἐβγήκαμεν ἀπό τά Δαρδανέλλια καί ἐγώ εἶδα, πώς δέν ἦταν δυνατόν ν᾿ ἀνθέξω, ὥς πού νά φθάσωμεν εἰς Κρήτην, διότι ἴσως θά ἐκάναμεν καί ὀχτώ καί δέκα μέρες ἀκόμη, διά νά φθάσωμεν, ἐπειδής ὁ Βορριάς εἶχεν ἀρχίσει ὡς τόσο νά γυρίζη στό Λεβάντε, ἐζήτησα ἀπό τόν Καπετάν - Χαλκούση νά βάλη πλώρη στό Ἅγιον Ὄρος καί νά μέ ἀφήση ἐμένα ἐκεῖ, στό μοναστήρι τοῦ Βατοπεδίου, ὅπου ἤξερα, ὅτι ὑπῆρχε πάντα γιατρός, διά νά περιποιηθῆ τσή πληγές μου. Καί αὐτό καί ἔγινε. Καί ἐδῶ εἰς τήν Μονήν ὅταν ὁ Γραμματικός ἐπῆρε κaί πάλι τό μοναχικό σχῆμα, μέ τό ὄνομα Ἱερώvυμος, ἔγινε καλά, χάρις εἰς τήν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ καί τοῦ καλοῦ γιατροῦ καί ἔζησεν ἀκόμη ὀχτώ ἔτη, χωλός μέν ἀπό τόν ἕνα πόδα, ἀλλά χωρίς αὐτό νά τόν ἐμποδίζει εἰς τά καθήκοντά του, ὡς ἱερέως. Ἐπειδής ὅμως εἶχεν ἐξασθενήσει ἡ ὅρaσίς του καί τό δεξιό του χέρι ἔτρεμεν ἀπό ἕνα τραῦμα πού εἶχε πάρει ἐκεῖ, ἀνέθεσεν εἰς ἐμέ, τόν συμπατριώτην κaί Μοναχόν εἰς τήν ἰδίαν Μονήν, νά γράψω ἐγώ τήν παροῦσαν ἱστορίαν, πρός δόξαν κaί αἰώνιον μνημόσυνον ὅλων τῶν γενναίων ἀνδρῶν τῆς Κρήτης, πού ἀγωνίσθηκαν καί ἀπέθαναν διά τήν Πίστη τοῦ Χριστοῦ καί τήν πατρίδα καί νά τήν ὑπογράψω ἐγώ, ἀντίς αὐτοῦ. Καλλίνικος, Μοναχός τῆς Μονῆς Βατοπεδίου Ἁγίου Ὄρους, ἐξ Ἀνωπόλεως, Σφaκίων». Τά χρόνια πέρασαν ἀπό τότε καί βρισκό-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

μαστε στίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα. Ἕνας νέος ὀνόματι Μπραουδάκης, γεννημένος τό 1789 στή Χώρα Σφακίων, ἔφτασε περί τό 1808 στό Ἅγιον Ὄρος σέ ἡλικία 19 ἐτῶν γιά νά γίνει μοναχός. Ὑποτάχθηκε σ’ ἕνα Γέροντα ὀνόματι Μακάριο, ὁ ὁποῖος ἀσκεῖτο πνευματικά σ’ ἕνα ἀπό τά βατοπαιδινά κελλιά τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ὁ Γέροντας Μακάριος εἶχε μία πανάρχαια εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Βρεφοκρατούσας γιά τήν ὁποία τοῦ εἶχε πεῖ ὁ δικός του Γέροντας ἀπό τόν ὁποῖο τήν κληρονόμησε ὅτι ἦταν ἔργο τοῦ Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ καί τήν εἶχαν φέρει πρίν ἀπό τέσσερις (4) αἰῶνες στό Ἅγιον Ὄρος ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη οἱ τελευταῖοι Κρῆτες ὑπερασπιστές της!! Ὁ νεαρός δόκιμος μοναχός ἀπό τήν Κρήτη ἔμεινε κοντά σ’ αὐτόν τόν εὐλαβέστατο Γέροντα, ἀσκήθηκε τόν ἀνάλογο χρόνο καί ἐν συνέχειᾳ ἐκάρη μοναχός καί ἔλαβε τό ὄνομα πού εἶχε καί ὁ Γέροντάς του. Ὡς δόκιμος, ἀλλά καί ὡς μοναχός Μακάριος πλέον, ἔδειξε ὑπομονή, ὑπακοή, ταπείνωση, ἀποταγή τοῦ ἰδίου θελήματος καί αὐταπάρνηση, «εἶδε, ἄκουσε καί ἔμαθε πολλά», ὡρίμασε πνευματικά καί ἔγινε μεγάλος ἀγωνιστής στό στίβο τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ζωῆς, γεγονός πού ἔδινε ἄφθαστη χαρά καί ἱκανοποιήση στόν Γέροντά του, πού ἔβλεπε τόν ὑποτακτικό του νά προοδεύει καθημερινά στήν πνευματική ζωή. Γιά τό λόγο αὐτό ἔδωσε τή συγκατάθεσή του καί χειροτονήθηκε ἱερέας, τελώντας ἔκτοτε καθημερινά τό Μυστήριον τῆς Θείας Εὐχαριστίας ἐπί τοῦ Ἁγίου Θυσιαστηρίου. Ὁ Γέροντάς του εἶχε στό μεταξύ προχωρήσει πολύ στήν ἡλικία, ἦταν ἀνήμπορος καί κατάκοιτος καί ὁ ὑποτακτικός του Ἱερομόναχος Μακάριος ὁ νεώτερος τόν ὑπηρέτησε μέ πολλή ἀγάπη, ὅπως ἀκριβῶς ἕνας κάλος υἱός τόν ἀγαπημένο του πατέρα. Λίγο πρίν κοιμηθεῖ τόν ὕπνο τῶν δικαίων, περί τό 1830, ὁ Γέροντας Μακάριος ἔδωσε γιά μία ἀκόμη φορά τήν εὐχή του στόν ἐκλεκτό ὑποτακτικό του καί τοῦ ἐμπιστεύθηκε ὅ,τι εἶχε σ’ αὐτήν τή ζωή, τή θαυματουργή εἰκόνα τῆς Βρεφοκρατούσας Παναγίας, γιά τήν ὁποία τοῦ εἶχε μιλήσει ἀμέτρητες φορές, τοῦ εἶχε ἀφηγηθεῖ τή συγκλονιστική ἱστορία της καί εἶχαν κάνει μαζί ἑκατοντάδες παρακλήσεις ἐνώπιόν Της. Μάλιστα ὁ ἴδιος ὁ Ἱερομόναχος

Μακάριος εἶχε γίνει πολλές φορές αὐτόπτης μάρτυρας ἀδιαψεύστων ἀποδείξεων τῆς θαυματουργικῆς δύναμης αὐτῆς τῆς πανάρχαιας ἱερᾶς εἰκόνας τῆς Θεομήτορος. Ὁ Ἱερομόναχος Μακάριος Μπραουδάκης ἔγινε τώρα, σέ ἡλικία 40 περίπου ἐτῶν, ὁ Γέροντας τοῦ Κελλίου καί ὁ νόμιμος κληρονόμος τῆς ἱστορικῆς εἰκόνας τῆς Παναγίας τῆς Βρεφοκρατούσας, ἡ ὁποία εἶχε ἐπηρεάσει βαθύτατα τήν προσωπικότητά του, τήν ψυχή του καί τήν πορεία τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς του. Ἐπί ὀκτώ (8) συνεχῆ ἔτη δεχόταν προτροπές μέ διάφορους τρόπους, κυρίως μέ ὄνειρα, νά φέρει τήν εἰκόνα στή στενάζουσα ἀκόμη ἀπό τήν ὀδυνηρή τουρκική σκλαβιά Κρήτη, νά κτίσει μεγαλοπρεπή ναό καί νά τήν τοποθετήσει ἐντός αὐτοῦ πρός προσκύνηση, εὐλογία καί ἐνίσχυση τῶν πιστῶν, οἱ ὁποῖοι δοκιμάζονταν ἀπό τήν ἐπαχθή τυραννία τῶν Τούρκων καί ἔκαναν συχνές ἐπαναστάσεις γιά νά ἀποκτήσουν τή λευτεριά τους. Τελικῶς, ὁ Ἱερομόναχος Μακάριος πῆρε τήν ἀπόφαση νά ἀφήσει τό Ἅγιον Ὄρος καί νά ἔλθει στήν Κρήτη γιά νά πραγματοποιήσει αὐτό πού ἔβλεπε στά ὄνειρά του καί τόσο πολύ ἐπιθυμοῦσε ἡ ψυχή του. Στήν Κρήτη ἔφτασε πιθανότατα λίγο πρίν ἀπό τό 1840 καί ἀμέσως ἄρχισε νά ψάχνει τόπο ὅπου θά ἔχτιζε τό Ναό τῆς Παναγίας. Ἀρχικῶς σκέφτηκε τήν ἰδιαίτερη πατρίδα του, τά Σφακιά, ὅμως τελικῶς ἄλλαξε γνώμη θεωρώντας ὅτι ἡ περιοχή τῶν Σφακίων ἦταν ἀπομακρυσμένη καί ἀπομονωμένη σχετικά, γεγονός πού δέν βοηθοῦσε νά γίνει ὁ Ναός κέντρο προσκυνήματος ὁλόκληρης τῆς Μεγαλονήσου. Ὕστερα ἀπό κατανυκτική προσευχή καί πολλή σκέψη ὁ Ἱερομόναχος Μακάριος Μπραουδάκης ἐπέλεξε τό χωριό Φρέ Ἀποκορώνου, γιατί βρισκόταν σέ πλέον προσβάσιμη θέση στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Δυτικῆς Κρήτης καί κυρίως γιατί κατ’ ἐκείνη τή χρονική περίοδο ζοῦσε ἐκεῖ ὁ Τουρκοκρητικός ἀγάς Μπάντρης, ὁ ὁποῖος ἦταν γιός τῆς ἀδελφῆς τοῦ πατέρα τοῦ Ἱερομονάχου Μακαρίου. Τόσον ὁ Μπάντρης, ὅσο καί ἡ γυναίκα καί ὁ γιός του ἦταν ἤπιοι ἄνθρωποι, ἀναγνώριζαν ἔστω καί κρυφά τίς ἑλληνικές καί χριστιανικές ρίζες τους καί μέσα στήν καρ39

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

δία τους αἰσθάνονταν σεβασμό στό Πρόσωπο τῆς Παναγίας. Πιθανῶς νά ἦταν κρυπτοχριστιανοί, γεγονός ὅμως πού δέν ἔχει διασταυρωθεῖ καί ἐπιβεβαιωθεῖ, ἀλλά ἐξάγεται ἐμμέσως ἀπό τά γεγονότα. Ἀμέσως ἄρχισαν οἱ ἐργασίες τοῦ Ναοῦ μέ τή βοήθεια τῶν χριστιανῶν τῆς περιοχῆς καί μέ τή γενναία χορηγία τοῦ πλούσιου ἀγᾶ Μπάντρη. Σημαντική ἦταν ἐπίσης ἡ συμμετοχή τῶν χριστιανῶν κατοικῶν τοῦ Φρέ, οἱ ὁποῖοι προσέφεραν ἐπιπροσθέτως προσωπική ἐργασία στό χῶρο τῆς οἰκοδομήσεως τοῦ Ναοῦ. Ἡ οἰκοδόμηση ὁλοκληρώθηκε τό ἔτος 1856 καί τόν ἴδιο χρόνο ὁ Ἱερομόναχος Μακάριος Μπραουδάκης παράγγειλε τό ὑπέροχο ξύλινο τέμπλο τοῦ Ναοῦ στό φημισμένο Ρεθεμνιώτη ξυλογλύπτη Ἀντώνη Βεβελάκη. Ὁ κτήτορας ἀφιέρωσε τελικῶς τόν Ναό στόν Εὐαγγελισμό τῆς Παναγίας, ἄν καί ἡ θαυματουργή εἰκόνα Της παριστάνει τήν Θεομήτορα νά κρατᾶ τόν Χριστό στήν ἀγκαλιά Της (Βρεφοκρατοῦσα) καί ὄχι τόν Εὐαγγελισμό Της. Αὐτό τό ἐπέλεξε ὁ Ἱερομόναχος Μακάριος ἐξαιτίας τοῦ ἐθνικοῦ συμβολισμοῦ πού εἶχε ἀποκτήσει μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 αὐτή ἡ ἑορτή, ἀλλά καί γιά νά μήν συμπίπτει ἡ ἑορτή τοῦ Ναοῦ μέ τόν ἑορτασμό ἐκκλησιῶν πού βρίσκονταν σέ γειτονικά χωριά καί ἦταν ἀφιερωμένες κι αὐτές στήν Παναγία (Ὑπαπαντή, Ζωοδόχος Πηγή, Κοίμησις κ.ἄ.). Γρήγορα ὁ Ναός τῆς Εὐαγγελίστριας στό Φρέ καί ἡ πανάρχαια θαυματουργή εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Βρεφοκρατούσας ἀπέκτησαν 40

φήμη κι ἔγιναν μεγάλο θρησκευτικό προσκύνημα τοῦ λαοῦ τῆς Μεγαλονήσου. Ἄνθρωποι ἀπό ὅλη τή Δυτική κυρίως Κρήτη, ἀλλά καί ἀπό ἀλλά μακρυνά σημεῖα της, κατέφθαναν στό Φρέ γιά νά προσκυνήσουν τήν εἰκόνα, νά πάρουν τήν εὐλογία τῆς Παναγίας, νά γονατίσουν καί νά προσευχηθοῦν μέ κατάνυξη ἐνώπιον τῆς Θεομήτορος, νά Τήν εὐχαριστήσουν καί νά ζητήσουν τή βοήθειά Της, μάλιστα σέ μιά ἐποχή δύσκολη πού ὁλόκληρη ἡ Κρήτη ἀγωνιζόταν μέ ἀπίστευτο ἡρωισμό καί αὐταπάρνηση γιά τή λευτεριά της. Ὅλα τά σπίτια τοῦ χωριοῦ Φρέ ἄνοιγαν γιά νά φιλοξενήσουν τούς προσκυνητές καί νά κάμουν τήν παραμονή τους ἐκεῖ ὅσο πιό εὐχάριστη γινόταν. Ὁ Ἱερομόναχος Μακάριος Μπραουδάκης ὁ Ἁγιορείτης, ὁ κτήτορας τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς Παναγίας τῆς Εὐαγγελίστριας στό Φρέ, κοιμήθηκε τόν ὕπνο τῶν δικαίων τό ἔτος 1860 σέ ἡλικία 71 ἐτῶν, εὐτυχισμένος κατά Θεόν καί ἀπολύτως ἱκανοποιημένος γιά ὅτι ἔπραξε στή ζωή του καί γι’ αὐτό τό ὑπέροχο δημιούργημα τῆς πίστεως καί τῆς ἀγάπης του στόν Χριστό καί τήν Παναγία Μητέρα Του. Ἐφημέριος στό Ναό τῆς Παναγίας τῆς Εὐαγγελίστριας ἀνέλαβε ὁ κατά σάρκα ἀνηψιός του, πού ὀνομαζόταν κι αὐτός Μακάριος Μπραουδάκης ἤ Πραουδάκης, ὁ ὁποῖος εἶχε κάμει σημαντικές σπουδές στή Θεολογική Σχολή τοῦ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί ἐν συνέχειᾳ στό Πανεπιστήμιο τοῦ Μονάχου. Κατ’ ἐκείνη τή χρονική περίοδο ὁ Ναός τῆς Εὐαγγελίστριας στό Φρέ ὑπῆρξε πνευματικό καί ἐπαναστατικό κέντρο τῆς περιοχῆς, δεδομένου τοῦ γεγονότος ὅτι οἱ ἐπαναστάσεις τῶν Κρητῶν κατά τῶν Τούρκων ἦταν ἀλλεπάλληλες, αἱματηρές καί εἶχαν στόχο τήν ἐλευθερία τῆς Μεγαλονήσου ἀπό τήν τουρκική τυραννία καί τήν ἐνσωμάτωσή της στόν κεντρικό ἐθνικό κορμό, στό ἐλεύθερο ἑλληνικό κράτος στό ὁποῖο ἀνῆκε. Μάλιστα, κατά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1878 ὁ Φρές ἦταν ἡ ἕδρα τῆς Ἐπαναστατικῆς Ἐπιτροπῆς, τῆς ὁποίας οἱ συνεδριάσεις καί οἱ διαφορές συνελεύσεις γίνονταν ἐντός τοῦ Ναοῦ ἤ στόν περίβολό του. Ἐπίσης «ἐδῶ ἔγιναν καί οἱ διαπραγματεύσεις τῶν πληρεξούσιων τῆς

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἐπαναστατικῆς Συνέλευσης τῶν Κρητῶν μέ τόν Ἄγγλο πρόξενο στά Χανιά Σάντουϊθ καί τόν ἀπεσταλμένο τοῦ σουλτάνου Ἀδοσίδη Κωστῆ Πασᾶ, πού εἶχαν σάν ἀποτέλεσμα τή σύμβαση τῆς Χαλεπας». Ἐπίσης, κατά τήν τελευταία ἐπαναστατική περίοδο (1895-1898), ἡ ἐπαναστατική διοικούσα ἐπιτροπή εἶχε ἕδρα τό Φρέ καί ὁ Ναός τῆς Εὐαγγελίστριας γνώρισε «μέρες δόξας καί μεγαλείου». Τό ἔτος 1930 ὁ Ναός τῆς Εὐαγγελίστριας κατεδαφίστηκε!! καί ἔμεινε μόνο τό Ἅγιο Βῆμα. Στή θέση του «χτίστηκε ὁ σημερινός ναός μέ σχέδιο περιγεγραμμένου σταυροῦ καί τρούλου καί στίς δυό μεριές προστέθηκαν τά παρεκκλήσια τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καί τῆς Ἁγίας Τριάδος». Ἡ Παναγία ἐξακολούθησε νά ἀποτελεῖ μεγάλο λαϊκό προσκύνημα καί νά θαυματουργεῖ. Μάλιστα «τό μεγαλύτερο θαῦμα ἔγινε στίς 30 Ὀκτωβρίου 1944, ὅταν ὁ Φρές βομβαρδίστηκε ἀπό τούς Γερμανούς. Στόχος ἦταν ἡ Εὐαγγελίστρια. Κανόνια ἀπό τά γύρω χωριά Μαλάξα, Δράπανο, Ἀκρωτήρι, Βάμο καί Γεωργιούπολη ἔριχναν ὁμαδικά πυρά. Οἱ κάτοικοι εἰδοποιημένοι ἀπό τό συγχωριανό μας Σταῦρο Κελαϊδῆ, εἶχαν ἐγκαταλείψει τό Φρέ. Οἱ ὀβίδες ἔπεφταν γύρω ἀπό τήν Εὐαγγελίστρια, πού ἦταν τό σημεῖο σκόπευσης. Τά βλήματα ἀκουμποῦσαν ἐλαφρά τούς τοίχους καί τόν τροῦλο. Δύο ὀβίδες χτύπησαν τό καμπαναριό, μά λές καί ὁδηγημένες ἀπό τό χέρι τῆς Παναγίας, πέρασαν τίς δύο θυρίδες, βγῆκαν ἀπό τήν ἄλλη πλευρά καί ἔπεσαν στό ἔδαφος. Τό σημάδι μένει στό ἕνα καμπαναριό, γιά νά θυμίζει στίς μελούμενες γενιές τό πέρασμα τοῦ κατακτητῆ καί τή σωτήρια τοῦ χωριοῦ, μέ θύματα δύο μόνο γριοῦλες πού ’χαν μείνει στό σπιτικό τους». Τή δεκαετία τοῦ 1950 ἁγιογραφήθηκε ὁ Ναός τῆς Εὐαγγελίστριας ἀπό τόν ἁγιογράφο Στέλιο Καρτάκη μέ βυζαντινές τοιχογραφίες πού προσέδωσαν στό Ναό μεγαλοπρέπεια καί μεγαλύτερη κατανυκτικότητα. Σήμερα ἡ Εὐαγγελίστρια τοῦ Φρέ, μέ τήν περίπυστη εἰκόνα τῆς Βρεφοκρατούσας Θεομήτορος, ὑψώνεται στό Φρέ Ἀποκορώνου Χανίων, ἁπτό δεῖγμα ζωντανῆς καί πυρφόρας χριστιανικῆς πίστεως καί ἀποδείξη ὅτι ἡ Παναγία εἶναι πάντα κοντά μας, στήν καθη-

μερινότητά μας, ἀλλά καί σέ ὅλες τίς ἱστορικές στιγμές τοῦ Γένους μας. Βιβλιογραφία 1. Βολουδάκης Μ., «Ἡ Εὐαγγελίστρια τοῦ Φρέ», Μαρτύρια, 2002, τ. 213, σ. 17-21. 2. Κελαϊδῆς Π., Ἡ Εὐαγγελίστρια τοῦ Φρέ. 3. Κελαϊδῆς Π., Σφακιανοί - οἱ τελευταῖοι ὑπερασπιστές τοῦ Βυζαντίου, ἔκδ. Καράβι καί Τόξο, Ἀθήνα 1991. 4. Κελαϊδῆς Π., Ἡ Ἱστορία τῶν Σφακίων. 5. Κοντός Ἰ. Ἀ., Τά κρητικά καράβια στά 1453, Ἀθηνᾶ 1948. 6. Μουρέλλος Ἰ., Ἡ ἱστορία τῆς Κρήτης, τόμος Α΄, Ἡράκλειο 1950, σ.11-14. 7. Παναγιωτάκης Γ., «Ἡ οἰκουμενική Κωνσταντινούπολη καί οἱ τελευταῖοι Κρῆτες ὑπερασπιστές της», ἐφ. Πατρίς, 18.7.2011, σ.10-11. 8. Παπαρρηγόπουλος Κ., Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, ἔκδ. Ἑλληνικά Γράμματα, τόμος Ε΄, σ. 430-431. 9. Στιβακτάκης Ἀντ., Τό Ἅγιον Ὄρος καί ἡ Κρήτη (κοινή πορεία ἀνά τούς αἰῶνες), ἔκδ. Σύλλογος Φίλοι τοῦ Ἅγιου Ὄρους Ἡράκλειου, Ἡράκλειο 2005, σ. 31-34.

Γεώργιος Ἰ. Παπαμαστοράκης: ὁ Πρωθυπουργός ἐπί Κρητικῆς Πολιτείας 1907-1908 καί ἡ ἀλήθεια γιά τήν Ἕνωση Μανώλη Γ. Παπαμαστοράκη Φιλολόγου, πρώην Λυκειάρχη, συγγραφέα εννήθηκε1 στήν Ἄνω Βιάννο τό 1863 καί πέθανε στή Νεάπολη Λασιθίου, στίς 19 Δεκεμβρίου 1923. Ἦταν τό πρῶτο ἀπό τά πέντε παιδιά τοῦ Ἰωάννη Γ. Παπαμαστοράκη, ὁπλαρχηγοῦ καί πληρεξούσιου τῆς ἐπαρχίας Βιάννου, καί τῆς Κυριακῆς Σερμάκη ἀπό τόν Χόνδρο Βιάννου. Γιατρός, βουλευτής ἐπί σειρά ἐτῶν, ἐπαναστάτης πρώτου μεγέθους καί ὁ ἀδελφός του Δημήτρης Ἰωάννου Παπαμαστοράκης. Ὁ πατέρας τους καί ἀδελφός τοῦ προπάππου μου Μιχάλη σκοτώθηκε 17 Ἰουνίου στήν Ἱεράπετρα, κατά τήν ἐπανάσταση τοῦ 18782. Ἕνας δρόμος, στή θαλασσοφιλιμένη, παραδεισένια καί γοητευτική Ἱεράπετρα, φέρει τό ὄνομά του, γιά νά μᾶς θυμίζει τό δυσάρεστο αὐτό γεγονός, ἀλλά καί τήν παραχώρηση προνομίων στούς χριστιανούς τῆς Κρήτης, μέ τή συμφωνία τῆς Χαλέπας. Διέμενε στόν Ἅγιο Νικόλαο καί στή Νεάπολη, ὅπου καί εἶχε τά δικηγορικά του γραφεῖα. Ἐπολιτεύετο στόν νομό Λασιθίου ἀπό τό 1897, ὅπου τόν συναντᾶμε στή συνέλευση τοῦ Μελιδονίου, στίς 16 Ὀκτωβρίου τοῦ 1897, πού ἦταν καθοριστική γιά τήν ὅλη πορεία τοῦ κρητικοῦ ζητήματος. Ἔπαρχος τῆς ἐπαρχίας Λασιθίου καί μέ τήν ἄφιξη τοῦ Πρίγκιπα Γεωργίου τό 1898 μετακινήθηκε στήν ἐπαρχία Σητείας, πού βρίσκονταν καί οἱ προγονικές του ρίζες μέ τό ἐπώνυμο Βίδος ἤ Βιδάκης. Θεωρεῖται ἀπό τούς μακροβιότερους τοῦ Κρητικοῦ Κοινοβουλίου κατά τή διάρκεια τῆς Κρητικῆς Πολιτείας. Διαπρεπής δικηγόρος καί διδάκτορας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Διακρίνονταν γιά τήν ἐντιμότητα καί ἀκεραιότητά του, μακράν ἀπό ρουσφέτια καί μικροπολιτικές. «Γ. Ἰ. Παπαμαστοράκης, πρόεδρος κυβερνήσεως καί ὑπουργός Δικαιοσύνης: Κυβέρνησις ἡ ὁποία θά ἐπιδιώκει τήν σύμπνοιαν εἰς τούς διορισμούς καί τάς παύσεις, αὐτή δέν εἶναι ἄξια νά κυβερνᾶ. Ἡ ὁμοφωνία τῆς κυβερνήσεως,

ἐπαναλαμβάνω, πρέπει νά ἐκδηλοῦται εἰς ὅσα ἀποβλέπουν εἰς τό κοινόν τοῦ τόπου συμφέρον ἐπί τῶν ἀρχῶν τάς ὁποίας ἔχει καί τάς ὁποίας πρόκειται νά ἐφαρμόσει καί ὄχι ἐπί τῶν διορισμῶν ἐπί τῶν τελωνείων. Θά εἶναι μάλιστα εὐκτέον ἐάν φθάσωμεν εἰς τό σημεῖον, ὥστε ἡ κυβέρνησις νά μήν ἔχει κανένα διορισμόν, καμία παῦσιν, νά καθορίσωμεν τοιαῦτα προσόντα τῶν ὑπαλλήλων, νά θέσωμεν τοιαύτας βάσεις ἐπί τοῦ διορισμοῦ καί τῆς ἀπολύσεως αὐτῶν, ὥστε ἡ κυβέρνησις νά ἔχει φθάσει εἰς τό σημεῖον ἐκεῖνον ὥστε ἐξ αὐτῆς νά μήν ἐξαρτᾶται οὐδέ εἷς κλητήρ. Ὀφείλομεν ἑπομένως εἰς τοῦτο νά φθάσωμεν, ὥστε ἡ κυβέρνησις νά μήν ἀσχολῆται περί παύσεις καί διορισμούς, ἀλλά περί τά πραγματικά αὐτῆς καθήκοντα, τά ὁποῖα εἶναι μόνον καί μόνον πώς θά δυνηθεῖ νά ἐξυπηρετήσει τό ἀληθές τοῦ τόπου συμφέρον» (Πρακτικά 6/10/1907 Κρητικῆς Βουλῆς). Ὑπηρέτησε τήν πατρίδα ἀφιλοκερδῶς, μέ τήν πίστη ὅτι ἡ ἐκπλήρωση τοῦ χρέους πρός τόν λαό δέν πρέπει νά ἔχει ὅρια. Στίς ἐκλογές θριαμβευτής καί πάντα στίς πρῶτες θέσεις μεταξύ τῶν πολιτευομένων τοῦ νομοῦ Λασιθίου, σύμφωνα μέ τά ἐκλογικά ἀποτελέσματα. Μέλος τῆς Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς, πού ἐκπόνησε τό Σύνταγμα τῆς Κρητικῆς Πολιτείας τό 1906 καί ψηφίστηκε τό 1907. Ὑπουργός Ἐσωτερικῶν, Δικαιοσύνης καί Πρωθυπουργός ἐπί Κρητικῆς Πολιτείας 19071908. Στήν ἐφημερίδα «ΕΛΠΙΣ» τοῦ Ἡρακλείου διαβάζουμε τά ὁριστικά ἀποτελέσματα τῶν ἐκλογῶν τῆς 14ης Μαΐου τοῦ 1906 πού φανερώνουν πόσο ἀγαποῦσε, τιμοῦσε καί θαύμαζε ὁ λαός τοῦ Νομοῦ Λασιθίου τόν Γεώργιο Παπαμαστοράκη καί τήν πολιτική του: «Ἐπιτυχόντες: 1. Ξενικάκης Στέφανος (9174), 2. Παπαμαστοράκης Γεώργιος (9165), 3. Μοδάτσος Ἐμμανουήλ (9115), 4. Μπαριτάκης Ἰωάννης (9103), 5. Παναγιωτάκης Μιχαήλ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

(9101), 6. Μουρελάκης Νικόλαος (9098), 7. Μπετούρας Ἰωσήφ (9090), 8. Κοθρῆς Μιχαήλ (8989), 9. Ζερβάκης Γεώργιος (8975), 10. Παπαμιχελάκης Γεώργιος (8956), 11. Παπαδάκης Ἐμμανουήλ (8953), 12. Γιατζάκης Γεώργιος (8953), 13. Φθενάκης Ἐμμανουήλ (8953), 14. Γαληνός Ἐμμανουήλ (8953), 15. Γιαννακοῦ Γεώργιος (8953), 16. Πλακιωτάκης Ἰωσήφ (8884), 17. Ἀγγελάκης Ἐμμανουήλ (8869), 18. Πολυχρονίδης Νικόλαος (8858), 19. Βουκικλάκης Ἰωάννης (8855), 20. Κονδυλάκης Πέτρος (8841), 21. Καρυώτης Μιχαήλ (8835), 22. Τζωρτζάκης Νικόλαος (8828), 23. Κουνδουράκης Κωνσταντῖνος (8819), 24. Μαυροφόρος Ἐμμανουήλ (8789). Ἐπιλαχόντες: 1. Λυδάκης Ἐμμανουήλ (6774), 2. Σφακιανάκης Ἐμμανουήλ (6764), 3. Λιαπάκης Γεώργιος (6653)». Ὁ Γεώργιος Παπαμαστοράκης ὑπῆρξε ἀπό γεννησιμιοῦ πρωταγωνιστής, γιά νά μήν πῶ ἐπαναστάτης ἀπό οἰκογενειακή παράδοση. Στό διάστημα τῆς πρωθυπουργίας του ψηφίστηκαν καί ἐφαρμόστηκαν οἱ πιό δημοκρατικοί νόμοι, ἀγροφυλακῆς, πολιτοφυλακῆς γιά τήν ἀσφάλεια καί τήν τάξη στά χωριά καί στίς πόλεις καί ἄλλοι. Ἀκολουθοῦσε πιστά τήν Πλατωνική κραυγή καί προσταγή: «Οἱ φιλόσοφοι πρέπει νά κυβερνοῦν ἤ οἱ κυβερνῶντες νά φιλοσοφοῦν» πού σημαίνει καθαρό καί δυνατό νοῦ καί καθαρά χέρια. Ἦταν, ὅπως ὀρθά χαρακτηρίζονταν, ὁ Λασιθιώτης Βιαννίτης Πρωθυπουργός (ἡ Βιάννος ἀνῆκε τότε μέχρι τό 1932 στό Νομό Λασιθίου), πού στήν πιό κρίσιμη περίοδο τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1908, γιά τό κρητικό ζήτημα, κήρυξε τήν ἕνωση τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα, μετά τά συνταρακτικά γεγονότα πού συνέβαιναν στούς ὑπόδουλους λαούς τῆς Βαλκανικῆς, μέ τήν Αὐστροουγγαρία νά προσαρτᾶ τήν Βοσνία καί τήν Ἐρζεγοβίνη, στίς 22-9-1908, καί τήν πλήρη ἀνεξαρτησία τῆς Βουλγαρίας ἀπό τόν ἡγεμόνα της, στίς 23-9-1908. Τήν ἑπομένη ἡμέρα, ὁ τότε πρωθυπουργός τῆς Κρήτης Γεώργιος Ἰ. Παπαμαστοράκης, μετά ἀπό συνεννόηση μέ τόν Πρωθυπουργό τῆς Ἑλλάδας Γ. Θεοτόκη ἐκήρυξε τήν ἕνωση τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα, στά Χανιά, στίς 24-9-1908, σέ μιά κρητική λαοθάλασσα, πλημμυρισμένη ἀπό ὑπερηφάνεια καί ἐνθουσιασμό, ἀποφασισμένη γιά ὅλα.

Εἶναι ἡ Κρήτη μέ δεσμά θραυσμένα εἰς τάς χεῖρας Μέ βλέμμα ὑπερήφανον ὡς τῆς θεᾶς τῆς Ἥρας. Καί προχωρεῖ πρός τήν ἀκτήν μέ βάδισμα ἀνάσσης τό γόνυ κλίνει καί φιλεῖ τό κύμα τῆς θαλάσσης. Θάλασσα, σύ, πού κοινωνεῖς μέ μητρικά ἐδάφη, Εἰπέ εἰς τήν πατρίδα μου, εἰπέ πώς δέν ἐτάφη. Τό ἐπιτάσσει ὁ Θεός νά σπάσει τά δεσμά της. Ἤ ἕνωσις ἤ θάνατος εἶναι τό σύνθημά της. (Σ.Γ. Βελίνης) **** «Ἀγαπητοί Συμπατριῶται Ἱερόν καθῆκον ἐπέβαλεν εἰς τόν λαόν καί τήν κυβέρνησιν νά λύσωσι καί τόν τελευταῖον δεσμόν τόν κωλύοντα τήν πλήρην ἀνεξαρτησίαν τῆς ἀγαπητῆς μας πατρίδος καί νά κηρύξωμεν τήν Ἕνωσιν τῆς Κρήτης μετά τῆς μητρός Ἑλλάδος. Τά κωλύματα ἅτινα παρενεβάλλοντο μέχρι τοῦδε εἰς τήν ἀγαθήν θέλησιν τῶν Μεγάλων Προστατίδων Δυνάμεων, ὅπως θέσωσι τέρμα εἰς τό ὑπέρ τῆς Πατρίδος ἐκπολιτιστικόν ἔργον των, ἐπιστρέφουσαι οὕτω τό γιγάντιον ὑπέρ τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ κρητικοῦ λαοῦ, διά τῆς ἑνώσεώς του μετά τῆς μητρός Ἑλλάδος, ἤρθησαν ἐντελῶς διότι ἀπό προχθές ἡ τηλέγραφος μᾶς ἀνήγγειλεν ὅτι ἡ μέν Βουλγαρία ἀνεκηρύχθη εἰς ἀνεξάρτητον βασίλειον, ἡ δέ Βοσνία καί Ἐρζεγοβίνη προσαρτᾶται εἰς τήν Αὐστρο-Οὐγγαρίαν. 43

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ὁ Γεώργιος Παπαμαστοράκης. Ἡ ὁριστική λύσις τοῦ Κρητικοῦ ζητήματος δέν πρόκειται πλέον ν᾿ ἀνακινήση ζητήματα ἐν τῇ Χερσονήσῳ τοῦ Αἵμου, διότι ἤδη ἀνεκινήθησαν ὑπό ἄλλων, ἡ δέ λύσις τούτου ἀποτελοῦσα ἔργον ὑψίστης δικαιοσύνης καί τηρήσεως τῆς ἰσορροπίας μεταξύ Ἑλλήνων τοῦ πεπολιτισμένου κόσμου καί πρωτίστως τῶν Μεγάλων Προστατίδων Δυνάμεων, αἵτινες ἐπανειλημμένως περιέβαλον τήν πατρίδα μας διά τῆς μετά πολλῶν συμπαθειῶν προστασίας των. Ἐναπόκειται ἤδη εἰς πάντας ἡμᾶς νά δείξωμεν ὅτι εἴμεθα ἀντάξιοι τοῦ μεγάλου ἐπιτελεσθέντος βήματος, τηροῦντες μετά ζήλου τήν δημοσίαν τάξιν καί περιφρουροῦντες μετά πατρικῆς μερίμνης τά συμφέροντα τῶν συμπατριωτῶν μας Μουσουλμάνων. Ἔχομεν ἀκράδαντον πεποίθησιν ὅτι ὁ κρητικός λαός, ὁ ὁποῖος εἰς τάς κρισίμους περιστάσεις ἀνεφάνη πάντοτε πιστός ἐκτελεστής τοῦ καθήκοντός του, δέν θά ὑστερήσει σήμερον τούτου ὁπότε διερχόμεθα τήν κρισιμωτέραν καί ὑψηλοτέραν τῶν περιστάσεων, ἀλλ’ ὅτι καί πάλιν θά τό ἐκτελέση μετά θρησκευτικῆς εὐλαβείας, ὑποτασσόμενος εἰς τήν φωνήν τῆς πατρίδος. Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Ὁ Πρόεδρος Τά μέλη Γ.Παπαμαστοράκης Χ. Πωλογιώργης Ἐ. Μοδάτσος» **** 44

Ἡ ἕνωση τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα 24 Σεπτεμβρίου 1908 Ὁ ρόλος τῆς Ἑλληνικῆς Kυβέρνησης Σύμφωνα μέ τήν Ἑλένη Γαρδίκα - Κατσιαδάκη (Κέντρο Ἔρευνας Ἱστορίας Νεωτέρου Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν), στό ἔργο της «Ἡ ἑλληνική κυβέρνηση καί τό Κρητικό Ζήτημα:1908»), ἡ ἐμπλοκή τῆς ἑλληνικῆς κυβέρνησης στίς ἐξελίξεις τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1908 ἦταν ἄμεση. Ὁ πρωθυπουργός Θεοτόκης, πού πίστευε στήν ἕνωση ἀλλά καί στή στήριξη Ρωσίας καί Αὐστρίας, ὄχι μόνο ἦταν ἐνήμερος μέ τό τί θά συνέβαινε σέ ὅλο τό νησί, ἀλλά εἶχε καί ἔμμεση συνεννόηση μέ τήν κρητική πολιτική ἡγεσία, μέσῳ τοῦ ἰδιαιτέρου γραμματέα τοῦ ἀπουσιάζοντος ἁρμοστῆ, Ἀλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβῆ, ὁ ὁποῖος ἀναπλήρωνε τό Ζαΐμη ἐνῶ ἔπαιζε καί τό ρόλο τοῦ προξένου τῆς Ἑλλάδας στήν Κρήτη. «Τή δεδομένη στιγμή- γράφει ἡ κ. Κατσιαδάκη - τό σχέδιο τοῦ Θεοτόκη συνίστατο στό ἑξῆς: Ἄν ἡ Τουρκία κήρυσσε τόν πόλεμο κατά τῆς Βουλγαρίας, ἡ ἑλληνική κυβέρνηση θά τηροῦσε στάση ἀναμονῆς, ἐπιτρέποντας ἔτσι στήν Πύλη νά ἐπιτεθεῖ στή Βουλγαρία χωρίς ἄλλους περισπασμούς. Ἡ Κρήτη θά ἐκήρυττε τήν ἕνωση μόνο ἄν ἡ Πύλη ἔμενε ἀδρανής. Τό σχέδιο αὐτό συμβιβαζόταν ἑπομένως ἀπόλυτα ἀπό τήν γενικότερη πολιτική του γιά τή διατήρηση τῆς ἀκεραιότητας τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας καί γιά τήν ἀναχαίτιση τῶν Βουλγάρων στή Μακεδονία. Ἡ πρωτοβουλία τῶν ἐνδεχόμενων ἐνεργειῶν θά προερχόταν ἀπό τόν κρητικό λαό καί τούς ἐκπροσώπους του, ὥστε νά μήν ἐκτεθεῖ ἡ ἑλληνική κυβέρνηση. Δεδομένου ὅτι ἀπουσίαζε ὁ Ἁρμοστής, θά ἔπρεπε, κατά τόν Θεοτόκη, νά ἐνημερωθοῦν γιά τήν ἐφαρμογή τοῦ σχεδίου, ἡ Κρητική Κυβέρνηση, ὁ Πρόεδρος τῆς Βουλῆς καί οἱ ἀρχηγοί τῆς ἀντιπολίτευσης, καθώς καί οἱ ἀρχηγοί τῆς Πολιτοφυλακῆς καί τῆς Χωροφυλακῆς». Μάλιστα, ὅπως σημειώνει ἡ συγγραφέας, ὁ Ραγκαβῆς, πού εἶχε ἐπιφυλάξεις γιά τό ἄν θά ἔπρεπε νά προχωρήσει τώρα ἡ Κρήτη στήν κήρυξη τῆς ἕνωσης, εἶχε ὅμως τήν ἐντολή τοῦ προϊσταμένου του, Ἕλληνα πρωθυπουργοῦ, τό βράδυ τῆς 23ης Σεπτεμβρίου 1908 κάλεσε σέ μυστική σύσκεψη τόν πρωθυπουργό τῆς Κρήτης Παπαμαστοράκη στό γραφεῖο τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς χωροφυλακῆς καί τοῦ ἀνακοίνωσε τίς ὁδηγίες Θεοτόκη. Θά γινόταν, κα-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ταρχήν, τό συλλαλητήριο τῆς 24ης Σεπτεμβρίου, στό ὁποῖο θά γινόταν ἡ κήρυξη τῆς Ἕνωσης, καί στή συνέχεια θά συγκαλεῖτο σέ ἔκτακτη σύνοδο ἡ βουλή γιά τίς δικές της ἀποφάσεις. **** «Ἡ ἕνωσις τῆς Κρήτης μετά τοῦ ἐλευθέρου βασιλείου τῆς Ἑλλάδος εἶναι ἡ μόνη ὁριστική καί δικαία λύσις τοῦ κρητικοῦ ζητήματος. Ὑπέρ τῆς λύσεως ταύτης θά ἐργασθῶμεν δι᾿ ὅλων μας τῶν δυνάμεων, τιθέμενοι ὑπεράνω τῶν ἀνθρωπίνων παθῶν καί τῶν κομματικῶν συμφερόντων, διότι τό πρόγραμμα τοῦτο, ὡς Ἐθνικό, δέν πρέπει νά γίνηται κομματική σημαία, ἡ ὁποία δέν ἀνήκει οὔτε εἰς τά κόμματα οὔτε εἰς τά ἄτομα ἀλλ’ εἰς τό Ἔθνος καί παρ’ αὐτοῦ καί μόνο πρέπει νά διευθύνηται» (Γεώργιος Ἰ. Παπαμαστοράκης, 10 Μαΐου 1907). **** Πατρίδα μου ἡ δάφνη σου ἡ αἱματοποτισμένη, πού’ ναι στή γῆ στόν οὐρανό στόν κόσμο ξακουσμένη δέν θά βρεθεῖ τραγουδιστής γιά νά τήν τραγουδήσει ἀνθίζουν στήν Ἀνατολή μυρίζουνε στή Δύση. Μόνος ἐγώ δειλά-δειλά, τήν τραγουδῶ καί λέω Ἕνωση, Ἕνωση γλυκειά καί ἀπ᾿τή χαρά μου κλαίω (Ἰ. Βουκικλάκης, φίλος καί στενός συνεργάτης τοῦ Γ. Παπαμαστοράκη). **** Ἡ κυβέρνηση τοῦ πρωθυπουργοῦ Γεωργίου Ἰ. Παπαμαστοράκη, μέ ὑπουργούς τούς: Ἐμμ. Μουδάτσο καί Χ. Πωλογιώργη, πρόεδρο τῆς Βουλῆς τόν Ἀντώνη Μιχελιδάκη καί ἀρχηγό τῆς ἀντιπολίτευσης τόν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, ἀντικατέστησε τήν ὀνομασία Κρητική Πολιτεία μέ τήν ὀνομασία Βασίλειον τῆς Ἑλλάδος καί προχώρησε στό ἀκόλουθο ψήφισμα τῆς Ἕνωσης τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα: «ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΕΝ ΚΡΗΤῌ Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Ἐν Χανίοις τῇ 28 Ἰανουαρίου 1912 - Ἀριθ. 5 ΨΗΦΙΣΜΑ

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ Διερμηνεύουσα τό ἀναλλοίωτον φρόνημα τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ κηρύσσει τήν ἀνεξαρτησίαν τῆς Κρήτης καί τήν Ἕνωσιν αὐτῆς μετά τῆς Ἑλλάδος, ὅπως μετ’ αὐτῆς ἀποτελέσῃ ἰδιαίτερον καί ἀδιάσπαστον Συνταγματικόν Βασίλειον. Παρακαλεῖ τήν Α.Μ. τόν Βασιλέα τῶν Ἑλλήνων ν’ ἀναλάβῃ τήν διακυβέρνησιν τῆς Νήσου. Δηλοῖ ὅτι μέχρι τούτου θέλει συνεχίσει νά κυβερνᾶ τήν Νῆσον ἐν ὀνόματι τῆς Α.Μ. τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων κατά τούς Νόμους τοῦ ἑλληνικοῦ Βασιλείου. Ἐντέλλεται εἰς τάς Ἀρχάς τῆς Νήσου, ὅπως συμφώνως τῷ ψηφίσματι τοῦτο ἐξακουλουθήσωσι ν’ ἀσκῶσι τά καθήκοντα τῆς ὑπηρεσίας των. Ἐγένετο ἐν Χανίοις τῇ 24ῃ Σεπτεμβρίου 1908. Ὁ Πρόεδρος Τά μέλη Γ. Παπαμαστοράκης Χ. Πωλογιώργης Ἐμμ. Μοδάτσος Ἀπό τότε ἡ Κρήτη κυβερνώνταν μέχρι τήν 1η Δεκεμβρίου 1913 πού ἐνωθήκαμε τυπικά καί ἐπίσημα πιά ἐν ὀνόματι τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων καί κάτω ἀπό τό Σύνταγμα τῆς Ἑλλάδας γιατί τό Σύνταγμα τῆς Κρήτης τοῦ 1907 εἶχε καταργηθεῖ. Πρός τούς Νομάρχες Χανίων, Σφακίων, Ρεθύμνης, Ἡρακλείου καί εἰρηνοδίκη Σητείας ἐστάλη το ἑξῆς τηλεγράφημα: «Ἀριθ. Πρωτ. 317 ἐστάλη 24-9-1908 Κύριε Νομάρχα, Γνωστοποιοῦμεν ὑμῖν ὅτι κυβέρνησις καί λαός ἐκήρυξε τήν ἀνεξαρτησίαν τῆς Κρήτης καί τήν ἕνωσιν αὐτῆς μετά τῆς μητρός Ἑλλά45

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

δος. Ἡ κυβέρνησις συνεχίζει τήν διοίκησιν τοῦ τόπου ἐν ὀνόματι τῆς Α.Μ. τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων, αἱ δέ ἀρχαί προσκαλοῦνται νά συνεχίσωσι τάς ὑπηρεσίας τῶν ἐν ὀνόματι τῆς Α.Μ. τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων. Ὁ Πρόεδρος Τά Μέλη Γ. Παπαμαστοράκης Χ. Πωλογιώργης Ἐμμ. Μουδάτσος». Πιστεύω ἀπόλυτα ὅτι ποτέ κυβέρνηση δέν εἶχε τύχει τέτοιας ἀναγνώρισης καί τόσων χειροκροτημάτων, ὅσων ἡ κυβέρνηση Παπαμαστοράκη. Ἡ κυβέρνηση μέ τήν ἑνωτική της προκήρυξη εἶχε τελειώσει τό ἔργο, τό στόχο καί τό σκοπό της καί εἶχε πραγματοποιήσει τό μεγάλο της ὄνειρο, τήν Ἕνωση γιά τήν ὁποία χιλιάδες λεβεντοκρητικοί εἶχαν θυσιαστεῖ. Ἡ Ἕνωση ἐθεωρεῖτο πιά πραγματικότητα καί ὁ ἀπό δημοκρατικότατο πανί κομμένος καί ραμμένος Παπαμαστοράκης, πού σέ ὅλη του τή ζωή διακρινότανε γιά τόν πολιτικό του ἦθος, τή συνέπεια καί τήν εἰλικρίνεια, ὑπέβαλλε τήν παραίτησή του, γιατί δέν ἦταν δυνατό μετά τήν ὁρκωμοσία τῶν βουλευτῶν στό ὄνομα τοῦ βασιλιᾶ τῶν Ἑλλήνων νά ἔχουμε δύο κυβερνήσεις, τῆς Ἀθήνας καί τῆς Κρήτης. Αὐτήν τήν Ἕνωση περίμεναν πέντε ὁλόκληρα χρόνια οἱ ἀδάμαστοι κρητικοί καί ὁ τότε Πρωθυπουργός Γ. Παπαμαστοράκης. Αἰτία τῆς μακρόχρονης αὐτῆς ἀναμονῆς ἦταν τά ἀλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα τῶν Μεγάλων Δυνάμεων, ὁ Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος πού τερματίστηκε μέ τή συνθήκη τοῦ Λονδίνου στίς 30-5-1913, σέ βάρος τῆς 46

Τουρκίας καί ἄνοιξε τόν δρόμο πρός τήν ἕνωση καί ἡ ἄψογη στάση πού τηροῦσε ἡ Κυβέρνηση τῆς Ἀθήνας πρός τήν Τουρκία. Στό διάστημα αὐτό ὁ Γεώργιος Παπαμαστοράκης δέν σταμάτησε νά πρωτοστατεῖ, νά ἀγωνίζεται καί νά ἀγωνιᾶ, μέχρι καί τό 1912, ὡς Πρόεδρος ἤ ἀντιπρόεδρος Ἐπαναστατικῶν Ἐπιτροπῶν ἤ Ἐπαναστατικῶν Συνελεύσεων, γιά τήν ἴδια ἕνωση πού εἶχε ὑπογράψει ὡς πρωθυπουργός στίς 24 Σεπτεμβρίου 1908 καί εἶχε στηρίξει σύσσωμος ὁ λαός τῆς Κρήτης, σύμφωνα μέ τά ἀδιαμφισβήτητα ἱστορικά κείμενα πού ἀκολουθοῦν. «Ὁ τότε πρωθυπουργός τῆς Κρητικῆς Πολιτείας πέτυχε καί τήν Ἕνωση νά διακηρύξει, παρά τίς διεθνεῖς ἀντιδράσεις, καί τά ἔκτροπα νά ἀποτρέψει, καί τήν ἑλληνική κυβέρνηση νά μήν ἐκθέσει καί νά ἀποσοβήσει τόν κίνδυνο ξενικῆς ἐπέμβασης στήν Κρήτη» (Μ. Χαλκιαδάκης, Μεταδιδάκτορας Ἱστορίας, Δημοτική Αἴθουσα Ἀνδρόγεω Ἡρακλείου, 5-12-2011). Ἱστορία σημαίνει ἀκριβή γνώση τῶν ἱστορικῶν γεγονότων καί ἀναφέρεται σέ τόπο, χρόνο, πρόσωπα καί γεγονότα. Εἶναι αὐτή αὔτη ἡ ἀνάσταση τοῦ παρελθόντος κατά τό Γάλλο σοφό καί ἀκαδημαϊκό Μισελέ. Νεκρανασταίνει τό παρελθόν γιά νά τό παραδώσει στό τώρα καί στό αὔριο τῆς χώρας μας, γι’ αὐτό καί οἱ προσεγγίσεις μας πρέπει νά εἶναι σαφεῖς καί ἀκριβεῖς καί πάντα μέ σεβασμό στά ἀδιαμφισβήτητα ἱστορικά ντοκουμέντα. **** «ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΕΝ ΚΡΗΤῌ Ἐν Χανίοις τῇ 28ῃ Ἰανουαρίου 1912 - Ἀριθ. 5 ΨΗΦΙΣΜΑ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ Διερμηνεύουσα πιστότατα τήν γνώμην καί τά αἰσθήματα τοῦ κρητικοῦ λαοῦ καί συμπληροῦσα καί ἐφαρμόζουσα τήν περί ἐπικινδύνου της παρούσης καταστάσεως ὁμόφωνον ἀπόφασιν προκατόχου συνελεύσεως ὁρμουμένη ἐκ μόνης τῆς ἀπαραιτήτου ἀνάγκης, ἵνα ἐγκαίρως προληφθῶσιν αἱ ἀπειλούμεναι εἰς τόπον συνέπειαι τῆς τοιαύτης ἐπικινδύνου καταστάσεως, πεπεισμένοι ὅτι μόνον διά τῆς διεθνοῦς κυρώσεως τῆς κατά 24ην Σεπτεμβρίου

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τοῦ 1908 ἐψηφισμένης ἑνώσεως τῆς Κρήτης μετά τοῦ ἐλεύθερου ἑλληνικοῦ βασιλείου θέλουσιν ἀρθεῖ τά αἴτια τῆς τοιαύτης καταστάσεως. Ψηφίζει: Τήν ἀποστολήν ἐκ τῶν μελῶν αὐτῆς ἀντιπροσώπων, ἵνα μετέχωσιν τῶν ἐργασιῶν τῆς ἑλληνικῆς βουλῆς, δι᾿ οὗ μόνον μέτρου ἐκδηλοῦται ἡ ἀμετάτρεπτος ἡμῶν ἀπόφασις, ἵνα ἡ ἐπί τοσούτων ἤδη χρόνων ἀναβληθεῖσα ὑπόσχεσις τῶν Προστατίδων Μεγάλων Δυνάμεων πραγματοποιηθῆ. Οἱ ἀντιπρόσωποι δ᾿ οὗτοι εἶναι οἱ ἑξῆς: (ἀκολουθοῦν τά ὀνόματα τῶν ἀντιπροσώπων). Τό παρόν ψήφισμα ἅπαξ ψηφισθέν ἰσχύει ἀπό σήμερον. Ἐν Χανίοις τῇ 30ῇ Νοεμβρίου 1911. Ὁ προεδρεύων Ἀντιπρόεδρος Οἱ Γραμματεῖς Γ. Παπαμαστοράκης Ν. ΠαπαδάκηςΜ. Βολουδάκης» **** «Ἡ ὥρα ζύγωνε, ἔπρεπε νά πᾶμε στήν Ἐθνοσυνέλευση ὅπου μᾶς πρόσμεναν καινούργιες συγκινήσεις. Ὅταν φτάνουμε στό Βουλευτήριο τά πλήθη πού πλημμυρίζουν ὅλους τούς χώρους γύρω ἀνοίγουν ξαφνικά μιά μεγάλη διάβαση γιά νά περάσει πρώτη μία ἐπιβλητική καί πρωτότυπη φάλλαγα, ἀπ’ ὅλο τό ἱερατεῖο τῆς Κρήτης πού ἀστράφτει μέσα στά χρυσοκέντητά του ἄμφια, κι ἀπό τούς καπετάνιους μέ τίς λαμπρές τους φορεσιές καί τά τιμημένα τους ἅρματα- ἀπό τούς λειτουργούς τοῦ Ὑψίστου, ἀνταμωμένους μέ τούς λειτουργούς τοῦ πολέμου, τά σύμβολα ὅλων τῶν νεώτερων ἀγώνων τοῦ Ἑλληνισμοῦ, τῆς πίστης καί τῆς πατρίδας… Ἀπό τά βάθη τοῦ δρόμου προβάλλει, μέ τή μουσική μπροστά, μιά φάλλαγγα χωροφυλακῆς, μέ ἀρχηγό καί τόν ὑπασπιστή του. Δυνατό ἀπόσπασμα παρατάσσεται στό προαύλιο τοῦ Βουλευτηρίου κι ἄλλο ἔξω, στό δρόμο. Οἱ Ἕλληνες ἀξιωματικοί ὅσοι δέν εἶναι μέ τ’ ἀποσπάσματα, φτάνουν, ὅλοι μαζί, μέ τίς μεγάλες στολές τους. Τά πλήθη τούς χαιρετίζουν μέ ἰαχές ἀτέλειωτες, οἱ γυναῖκες τούς ρίχνουν λουλούδια. Κι ἡ βοή δυναμώνει ὅταν ἡ μουσική παίζει τόν ἐθνικό ὕμνο, μόλις φτάνει τό ὑπουργικό συμβούλιο. Πρῶτος ἔρχεται ὁ Παπαμαστοράκης, δεύτερος ὁ Πολωγιώργης, τρίτος ὁ σύμβουλος τῶν Οἰκονομικῶν Μοδάτσος. Τό

κύμα τῶν ζητωκραυγῶν σ υν ταράζει τήν ἀτμόσφαιρα. Δέν φαντάζομαι ὅτι στήν πολιτική ζωή τους, ξαναεῖδαν τέτοια δημοτικότητα. Ἀνεβαίνουν γοργά καί πιάνουν τή δεξιά πτέρυγα, στή μ ε γ ά λ η αἴθουσα μέ τούς φίλους τους βουλευτές πού τούς ἀκολουθοῦν. Κι ἔπειτα φτάνει ὁ Βενιζέλος μέ τούς δικούς του. Τόν ἀποθεώνουν. Εἶναι ἡ μεγάλη μέρα, πού ἀρχίζει νά δικαιώνεται ὁ σκληρός, ἐπικίνδυνος κι ἀχάριστος ἀγώνας του. Μέσα στήν ἀτμόσφαιρα τῆς γενικῆς χαρᾶς εἶχαν μισανοίξει ὥς καί οἱ καρδιές τῶν ἐχτρῶν του, γιά νά γλιστρήσει καί νά θρονιαστεῖ ἡ ἀναγνώριση. Χλωμή ἀπό συγκίνηση, ὅμως ἄστραφτε ἡ μορφή του ἀπό ἐσωτερική ἀγαλλίαση. Οἱ φίλοι του βουλευτές, τόν ἀκολουθοῦσαν περήφανοι. Ἀνέβηκαν κι ἔπιασαν, στή μεγάλη αἴθουσα, τήν ἀριστερή πτέρυγα. Τό ἱερατεῖο, παράταξη, πού θυμίζει κάποιες βυζαντινές εἰκόνες τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα, ἔχει πιάσει θέση στά δεξιά τοῦ προεδρείου, κι ἀριστερά στέκονται, οἱ καπετάνιοι, συγκεντρωμένοι, σοβαροί κι ὑπέροχοι. Τήν ὥρα πού τόσο λαμπρά πλαισιωμένος, ὁ ἐπίσκοπος Κυδωνίας, πού θά χοροστατήσει ἑτοιμάζει, πάνω στήν ὁλόλευκη τράπεζα, τό Εὐαγγέλιο, τό σταυρό, τή δέσμη τοῦ βασιλικοῦ γιά τόν ἁγιασμό, στό πλαγινό ἀπό τή μεγάλη αἴθουσα δωμάτιο, οἱ βουλευτές ὑπογράφουν τό ψήφισμα πού θά ἐκδόσει σέ λίγο, ἡ Συνέλευση. Ὁ Μιχελιδάκης, ὁ γηραιός πρόεδρος τῆς Βουλῆς, παλιός ἐκπαιδευτικός, μέ τά μαλλιά καί τά γενάκια κάτασπρα, σάν τό μπαμπάκι, καί τά γαλάζια, ἐκφραστικά μάτια, κουρασμένα καί δακρυσμένα, ὅταν ζυγώνει στό τραπέζι μέ τό ψή47

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

φισμα, βαστάει, μέ τό χέρι τρεμάμενο, τήν πέννα καί χαριεντίζεται γιά νά κρύψει τή συγκίνησή του. -Τέτοιες ὑπογραφές βάνω ᾿δά ὅσες θέτε! Γιατί δέν ἔχω βάλει καί λίγες ὥς τά τώρα γιά τήν ἕνωση… Μά ἔχω ἐλπίδα στό Θεό αὐτή νά ᾿ναι ἡ τελευταία! Ὅταν βάλαν ὅλοι τήν ὑπογραφή τους καί τέλειωσε ὁ ἁγιασμός, ὁ Παπαμαστοράκης ἀνεβαίνει στό βῆμα, μέσα σέ νεκρική σιγή. Εἶναι δακρυσμένος, τό σαγόνι καί τά χέρια του τρέμουν. -Ἀξιότιμοι κύριοι βουλευταί - λέει, βάζοντας δύναμη νά συγκρατήσει τή συγκίνησή του- ἐπί τῷ ἀγγέλματι τῶν γεγονότων ἐν Βοσνίᾳ, Ἐρζεγοβίνῃ καί Ἀνατολικῇ Ρωμυλίᾳ, ὁ λαός αὐθορμήτως καί ὡς εἷς ἄνθρωπος προέβη, ἐρειδόμενος ἐπί τῶν ἀπαραγράπτων δικαιωμάτων του καί συνεχίζων τό προαιώνιον καί ἀναλλοίωτον αὐτοῦ πρόγραμμα, διά τό ὁποῖον ὑπερανθρώπους ἀείποτε θυσίας ὑπέστη καί ποταμούς αἱμάτων ἔχυσεν, εἰς τό νά διακηρύξει ἐνώπιον Θεοῦ καί ἀνθρώπων, διά πανδήμων καί ἐπιβλητικῶν συλλαλητηρίων καί διά ψηφισμάτων αὐτοῦ, τήν ἀνεξαρτησίαν τῆς Κρήτης καί τήν ἕνωσιν αὐτῆς μετά τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου καί νά προσκαλέση τήν Α.Μ. τόν Βασιλέα τῶν Ἑλλήνων ν’ ἀναλάβη τήν διακυβέρνησιν τῆς νήσου. Ἡ Κυβέρνησις, πιστή ἐντολοδόχος ὑμῶν καί πιστῶς διερμηνεύουσα καί ὑμῶν καί σύμπαντός τοῦ λαοῦ καί ἑαυτῆς τά αἰσθήματα, προέβη τήν εἰκοστήν τετάρτην Σεπτεμβρίου 1908 εἰς τό ἑξῆς κήρυγμα: Ἡ Κυβέρνησις τῆς Κρήτης, διερμηνεύουσα τό ἀναλ48

λοίωτον φρόνημα τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ, κηρύσσει τήν ἀνεξαρτησίαν τῆς Κρήτης, καί τήν ἕνωσιν αὐτῆς μετά τῆς Ἑλλάδος, ὅπως μετ’ αὐτῆς ἀποτελέσει ἀδιαίρετον καί ἀδιάσπαστον Συνταγματικόν Βασίλειον. Παρακαλεῖ τήν Α.Μ. τόν βασιλέα τῶν Ἑλλήνων νά ἀναλάβη τήν διακυβέρνησιν τῆς νήσου. Δηλοῖ, ὅτι, μέχρι τούτου, θά συνεχίσει νά κυβερνᾶ τήν νῆσον ἐν ὀνόματι τῆς Α.Μ. τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων, κατά τούς Νόμους τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου. Ἐντέλλεται πάσας τάς Ἀρχάς τῆς νήσου, ὅπως συνεπείᾳ τοῦ ψηφίσματος τούτου, ἐξακολουθῶσι νά ἀσκῶσι τά καθήκοντα τῆς ὑπηρεσίας αὐτῶν. Συνεπείᾳ τοῦ ψηφίσματος τούτου καί τοῦ ἄρθρου 119 τοῦ Συντάγματος, προέβη εἰς τήν ἔκδοσιν Διατάγματος, καλοῦσα ὑμᾶς εἰς τήν Ἔκτακτον Σύνοδον. Ἤδη, ἑπομένη τούτοις, προβαίνει εἰς τά ἑξῆς: Ἐν ὀνόματι τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων, ἡ Κυβέρνησις τῆς Κρήτης, ἔχουσα ὑπ’ ὄψιν τό ἀπό 24 Σεπτεμβρίου 1908 κήρυγμα ἀποφασίζει καί διατάσσει: Κηρύσσει τήν ἔναρξιν τῆς Β΄ Ἐκτάκτου Συνόδου τῆς Α΄ Βουλευτικῆς Περιόδου. Ὁ πρόεδρος ἀνακοινώση τό παρόν πρός τήν Βουλήν! Ἀκολουθεῖ ἀπερίγραπτο πανδαιμόνιο. Χειροκροτήματα, ζητωκραυγές ἀτέλειωτες, βουλευτές ξεχνώντας φρονήματα κι ἀντιθέσεις, ἀγκαλιάζονται καί φιλιοῦνται μέ δάκρυα, λαϊκοί ἀσπάζονται ἱερωμένους, κυρίες, ἀγνώστους, δάσος ἀπό σημαιάκια ἑλληνικά κυματίζει ἀπό πάνω ἀπό τά κεφάλια, ὅλοι φρενιασμένοι, ἔξαλλοι, γίνονται πέλαγος φουρτουνιασμένο. Κι ὁ λαός ἔξω βουΐζει καί στ’ αὐτιά μας φτάνουν βροντερές κραυγές: -Ἕνωση ἤ θάνατος! Μέ μεγάλους κόπους ἐπιβάλλεται ἡ σιωπή, πρό πάντων ὅταν πολλοί βουλευτές θυμίζουν στή Βουλή τόν τελευταῖο τύπο: -Νά ὁρκιστοῦμε!... Τόν πάταγο διαδέχεται τώρα νεκρική γαλήνη. Οἱ βουλευτές σηκώνονται ἀπό τή θέση τους. Ὁ Παπαμαστοράκης ἀνεβαίνει στό βῆμα, μέ τό κείμενο τοῦ ὅρκου τοῦ Ἕλληνος βουλευτοῦ. Ἕνα μικρό δάσος ἀπό χέρια ὑψώνεται. Ὁ πρόεδρος ἀπαγγέλει: -Ὁρκίζομαι πίστιν καί ὑποταγήν εἰς τόν Βασιλέα… Κι οἱ βουλευτές ξαναλένε, μιά-μιά, τίς λέξεις... Πάλι τά μάτια βουρκώνουν. Πάλι ὁ λαός ξε-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σπάζει, τραγουδώντας αὐτή τή φορά, μαζί μέ τή μουσική τῆς χωροφυλακῆς τόν ἐθνικό ὕμνο. Μέσα στήν αἴθουσα διάφορες φωνές ὑψώνουνται, μετά τόν ὅρκο, ἀπό πολλά σημεῖα: -Εἶναι ἡ τελευταία φορά πού κηρύσσουμε τήν ἕνωση! -Ἡ τελευταία!... Ἡ τελευταία!... Κι ἡ κραυγή αὐτή βγαίνει ἔξω στό πλῆθος κι ἀπό στόμα σέ στόμα φτάνει στίς ἄκρες τῆς πολιτείας: -Ἡ τελευταία!... Ὁ πρόεδρος χτυπάει τώρα τό κουδούνι: -Διακόπτεται ἡ συνεδρίασις!... Ὁ Παπαμαστοράκης δέχεται τά συγχαρητήρια τῶν βουλευτῶν. Ὁ Βενιζέλος τόν ζυγώνει, τοῦ σφίγγει ἐγκάρδια τό χέρι: -Νά δώσει ὁ Θεός -τοῦ λέει- νά εἶναι ἡ τελευταία!...». (Σπύρου Μελᾶ, Ἅπαντα, τόμος 9, Κεφάλαιο Η΄, 24/9/1908) **** «Ἐκλιποῦσα πολιτική φυσιογνωμία Γεώργιος Ἰ. Παπαμαστοράκης: Ἀπέθανεν ἐν Νεαπόλει ἐκ κεραυνοβόλου ἀποπληξίας περί τά τέλη παρελθόντος μηνός καί ἐτάφη ἐν τῇ γενετείρᾳ του κωμοπόλει Ἄνω Βιάννῳ ὁ πολιτευτής τοῦ Νομοῦ Λασηθίου Γεώργιος Παπαμαστοράκης, Πρόεδρος τῆς Κρητικῆς Κυβερνήσεως κατά τήν ἕνωσιν τῆς Νήσου μετά τῆς μητρός Ἑλλάδος. Εἰς τήν κηδείαν του, γεγομένην ἐν Νεαπόλει, χοροστατοῦντος τοῦ Θεοφ. Ἐπισκόπου Πέτρας παρέστη ἄπειρον πλῆθος λαοῦ, συρρεῦσαν ἐκ τῶν Ἐπαρχιῶν τοῦ Νομοῦ καί ἰδίᾳ τῶν χωρίων τῆς Ἐπαρχίας Μεραμβέλλου ἐξ ἐκτιμήσεως πρός τόν ἀείμνηστον πολιτευτήν. Ὁ πολιτικός αὐτοῦ συνεργάτης δικηγόρος κ. Ἐμμ. Μηλιαρᾶς ἐξεφώνησεν ἐπικήδειον ἀντάξιον τοῦ ἐκλιπόντος ἀνδρός, ὁ δέ κ. Ἰ. Βουκυκλάκις ἐξ ὀνόματος τοῦ δικηγορικοῦ σώματος τοῦ Νομοῦ πενθήσαντος ἐπί 24ωρον διά τήν ἀπώλειαν ἐπιλέκτου αὐτοῦ μέλους, μετά συγκινητικῆς ἀποχαιρετιστηρίου προσφωνήσεως κατέθηκε πολύτιμον στέφανον. Καί ὁ κ. Δήμαρχος Νεαπόλεως ἐξ ὀνόματος τοῦ Δήμου του καί πλεῖστοι ἰδιῶται κατέθηκαν παρόμοιους στεφάνους ἐξ εὐγνωμοσύνης πρός τόν ἐκλιπόντα ἐθνικόν ἄνδρα. Κατά τήν ἐπί σειράν ἐτῶν πολιτικήν του σταδιοδρομίαν ἐν τῷ Νομῷ Λασηθίου, ὡς ἡγέτης

τοῦ Ἀντιβενιζελικοῦ συνδυασμοῦ, διεκρίθη πάντοτε διά τήν εὐθύτητα καί ἀκεραιότητα τοῦ χαρακτῆρος του. Ἀλλ’ ἡ ἀξία του καί ὡς ἀνθρώπου καί ὡς πολιτευτοῦ ἐξετιμήθη καί διεκρίθη ἰδίως κατά τό διάστημα τῆς ἐν Κρήτῃ Πρωθυπουργίας του διά τε τήν περιλάλητον ἐντιμότητα τοῦ περί τήν διαχείρισιν τῶν δημοσίων χρημάτων καί τήν ἀκριβοδικαίαν ἀπονομήν τῆς δικαιοσύνης πρός πάντας. Ἀνήκει καί οὗτος εἰς τήν σειράν ἐκείνην τῶν Ἑλλήνων πολιτικῶν οἵτινες πρόκεινται ἐς ἀεί ὡς ἰδεώδη ὑποδείγματα πολιτικῆς ἠθικῆς καί νομιμοφροσύνης καί τῶν ὁποίων ἡ ἀπώλεια εἶναι τόσον ὀδυνηρῶς αἰσθητή σήμερον. Ὁ πρόωρος θάνατος του ἔβαλεν εἰς πένθος ἅπασαν τήν Κρήτην ἀνεξαρτήτως πολιτικῆς ἀποχρώσεως, ἀναλόγον τῶν μόχθων καί τῶν ἀγώνων τοῦ μεταστάντος ὑπέρ τῆς ἀποκαταστάσεως καί εὐημερίας αὐτῆς. Τήν γενικήν ταύτην συμμετοχήν εἰς τό πένθος διά τόν ἐκλιπόντα ἐθνικόν ἄνδρα ἐκφράζοντες διαβιβάζομεν θερμότατα συλλυπητήρια πρός τήν οἰκογένειαν αὐτοῦ». (καθημερινή ἐφημ. «Ο ΑΓΩΝ», 24/1/1924). Ὑποσημειώσεις 1 Τό βιβλίο «Γεώργιος Ἰ. Παπαμαστοράκης, ὁ Πρωθυπουργός καί ἀρχιτέκτονας τῆς ἕνωσης τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα (24-9-1908) μέ συγγραφέα τόν φιλόλογο καί συνταξιοῦχο Λυκειάρχη κ. Μανώλη Παπαμαστοράκη κυκλοφόρησε ὡς ἔνθετο μέ τήν «Κυριακάτικη Ἐλευθεροτυπία» τήν 24/11/2013 καί ἔγινε best seller σέ ὅλη τήν Ἑλλάδα. 2 Σχετικό ἀπόσπασμα στίς σελίδες 299 καί 300 τοῦ βιβλίου μου, ἀπό τήν ἱστορία τοῦ Βασιλείου Ψιλάκη, τ. 4ος σελ. 460-461. 49

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ •Μέ ἱεροπρέπεια καί σέ ἑορταστική ἀτμοσφαίρα ἑορτάσθηκε στά Πατριαρχεῖα ἡ 1η τοῦ ἔτους. Ἡ Α.Θ.Π., ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς κατά σάρκα Περιτομῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τῇ ἱερᾷ μνήμῃ Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, χοροστάτησε κατά τή Θεία Λειτουργία πού τελέσθηκε στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό Ἁγίου Γεωργίου, σέ συγχοροστασία μέ ἄλλους Ἀρχιερεῖς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Στή συνέχεια οἱ Σεβ. Ἀρχιερεῖς ἀνέβηκαν στήν Αἴθουσα τοῦ Θρόνου, ὅπου κατά τή δεξίωση γιά τό νέο ἔτος προσφώνησαν τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη, ἐκ μέρους τῆς Ἱεραρχίας τοῦ Θρόνου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Νικαίας κ. Κωνσταντῖνος, καί ἐξ ὀνόματος τῶν Ὀφφικιάλων τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μ. Ἐκκλησίας ὁ κ. Ἀθανάσιος Ἀγγελίδης, Ἄρχων Πριμικήριος. Ἀντιφώνησε κατάλληλα ὁ Πατριάρχης, ὁ ὁποῖος ἀναφέρθηκε στίς κατά τό παρελθόν ἔτος ἱερές ἀποδημίες καί τίς ὑπόλοιπες δραστηριότητες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί στίς προγραμματιζόμενες δράσεις κατά τό 2014.

•Μέ ὅλη τήν ἐκκλησιαστική τάξη καί τή λαμπρότητα ἑορτάσθηκε τή Δευτέρα 6 Ἰανουαρίου στά Πατριαρχεῖα ἡ μεγάλη ἑορτή τῶν Θεοφανείων. Ἡ Α.Θ.Π., ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, λόγῳ ἐλαφριᾶς ἀδιαθεσίας, παρέστη συμπροσευχόμενος, ἀπό τοῦ Ἱ. Βήματος τοῦ Πάνσεπτου Πατριαρχικοῦ Ναοῦ,

κατά τήν πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία τῆς ἑορτῆς, στήν ὁποία προεξῆρχε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Τρανουπόλεως κ. Γερμανός καί συλλειτουργούργησαν Σεβ. Ἀρχιερεῖς τοῦ Θρόνου. Στό τέλος τῆς Δοξολογίας, ὁ προεξάρχων Ἀρχιερεύς τέλεσε τόν Μεγάλο Ἁγιασμό, ἐνῶ μετά τήν Ἀπόλυση, ὁ Πατριάρχης χειροθέτησε τόν κ. Δημήτριο Μελισσανίδη, Ἐπιχειρηματία ἀπό τήν Ἀθήνα, στό ὀφφίκιο τοῦ Ἄρχοντος Κουροπαλάτου τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μ. Ἐκκλησίας. Στή συνέχεια ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Τρανουπόλεως κ. Γερμανός, περιστοιχούμενος ἀπό τούς συλλειτουργοῦντες καί συμπροσευχομένους Ἀρχιερεῖς καί τοῦ λοιποῦ Ἱεροῦ Κλήρου, καί μέ χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες, μετέβη ἐν πομπῇ στήν ἀποβάθρα τοῦ Φαναρίου, ἀπό τήν ὁποία προέστη τῆς τελετῆς τῆς Καταδύσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ στόν Κεράτειο Κόλπο καί εὐλόγησε τό συγκεντρωμένο πλῆθος τῶν πιστῶν.

•Διήμερη ἐπίσκεψη στήν Ἀθήνα τό διήμερο 8 καί 9 Ἰανουαρίου πραγματοποίησε ἡ Α.Θ.Π., ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος. Ὁ Πατριάρχης μέ τή συνοδεία του ἔφθασε ἀεροπορικῶς τό μεσημέρι τῆς Τετάρτης 8/1 στήν Ἀθήνα, ὅπου ἔγινε δεκτός μέ τίς προσήκουσες τιμές ἀπό τόν Μακ. Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί πάσης Ἐλλάδος κ. Ἱερώνυμο B´ καί τή συνοδεία του, τόν Ὑπουργό Παιδείας καί Θρησκευμάτων κ. Κων/νο Ἀρβανιτόπουλο καί ἄλλους ἐπίσημους. Κατά τήν παραμονή του στήν Ἀθήνα ὁ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Παναγιώτατος ἐπισκέφθηκε τήν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν, παρέστη κατά τήν ἐπίσημη τελετή ἔναρξης τῆς ἀνάληψης τῆς Προεδρίας τοῦ Συμβουλίου τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως γιά τό πρῶτο ἑξάμηνο τοῦ τρέχοντος ἔτους ἀπό τήν Ἑλλάδα πού πραγματοποιήθηκε στό Μέγαρο Μουσικῆς Ἀθηνῶν, παρακάθησε στό γεῦμα πού παρετέθηκε ἀπό τόν Πρωθυπουργό κ. Ἀντ. Σαμαρᾶ στό ξενοδοχεῖο Μ. Βρεταννία, συναντήθηκε μέ τόν Ἀρχηγό τῆς Ἀξιωματικῆς Ἀντιπολίτευσης κ. Ἀλ. Τσίπρα καί μέ τόν Ἀντιπρόεδρο τῆς Κυβέρνησης κ. Εὐάγγελο Βενιζέλο, ὁ ὁποῖος στή συνέχεια παρέθεσε γεῦμα πρός τιμήν τῆς Α. Θ. Παναγιότητος καί τῆς συνοδείας του. Τέλος, ὁ Παναγιώτατος ἐπισκέφθηκε τόν Πρέσβυ τῆς Τουρκίας στήν Ἀθήνα κ. Kerim Uras στό νέο κτίριο τῆς Πρεσβείας.

•Τήν Κυριακή 19 Ἰανουαρίου ἡ Α.Θ.Π., ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, δέχθηκε ἑξαμελῆ Ἀντιπροσωπεία ἀπό τήν Οὐκρανία, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Πρέσβυ τῆς

Οὐκρανίας στήν Ἄγκυρα κ. Sergiy Korsunsky, ὁ ὁποῖος ἐξ ὀνόματος τοῦ Προέδρου τῆς χώρας του κ. Victor Yanukovitch ἐπέδωσε στόν Προκαθήμενο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας «τό παράσημον τῆς ἐλευθερίας διά τήν δραστηριότητα καί Πατριαρχικήν Αὐτοῦ διακονίαν ἐν ὀνόματι τῆς Παγκοσμίου Ὀρθοδοξίας, ὡς καί ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ τῆς 1025ης ἐπετείου τοῦ Βαπτίσματος τῶν Ρώς τοῦ Κιέβου», ὅπως ἀναφέρει τό σχετικό ἐπίσημο ἔγγραφο. • Ἐπίσκεψη στό Παρίσι ἀπό τήν 28η ἕως τήν 31η Ἰανουαρίου πραγματοποίησε ἡ Α.Θ.Π, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολαμαῖος. Ὁ Πατριάρχης τοῦ Γένους χοροστάτησε στήν ἐπίσημη δοξολογία πού τελέστηκε στόν ἱστορικό Καθεδρικό Ναό τοῦ Ἁγίου Στεφάνου Πα-

ρισίων. Τόν Πατριάρχη προσφώνησε ὁ οἰκεῖος Σεβ. Μητροπολίτης Γαλλίας κ. Ἐμμανουήλ καί ἀντιφώνησε κατάλληλα ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης, ὁ ὁποῖος στή συνέχεια εὐλόγησε, ἔκοψε καί διένειμε τήν Ἁγιοβασιλόπιττα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γαλλίας. Ὁ Παναγιώτατος, πού πρέστη στή Θεία Λειτουργία ἐπί τῇ κοινῇ ἑορτῇ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν στόν Ἱ. Καθεδρκό Ναό Ἁγίου Στεφάνου Παρισίων, συμμετεῖχε σέ Διάσκεψη πού ἔλαβε χώρα στή Γαλλική Ἀκαδημία Ἠθικῶν καί Πολιτικῶν Ἐπιστημῶν, παρέστη σέ ἐκδηλώσεις τῶν ὀρθοδόξων ὀργανώσεων, ἐπισκέφθηκε τήν κ. Irina Bokova, Ὀρθόδοξη ἀπό τή Βουλγαρία καί Γενική Διευθύντρια τῆς UNESCO, εἶχε ἐπαφές στό Ὑπουργείο Ἐξωτερικῶν τῆς Γαλλίας, ἀναγορεύθη ἐπίτιμος διδάκτωρ τοῦ Ρωμαιοκαθολικοῦ Πανεπιστημίου Παρισίων (Institut Catholique) καί ἔδωσε διάλεξη στήν Ἀκαδημία Ἠθικῶν καί Πολιτικῶν Ἐπιστημῶν μέ θέμα: «Θρησκεία καί περιβάλλον».

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

•Τήν Κυριακή 2 Φεβρουαρίου, ἑορτῇ τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τελέσθηκε στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό ἡ εἰς Ἐπίσκοπον χειροτονία τοῦ Θεοφιλ. Ἐψηφισμένου

Ἐπισκόπου Ἀμορίου κ. Νικηφόρου, Ἡγουμένου τῆς Ἱερᾶς Πατριαρχικῆς καί Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Βλατάδων Θεσσαλονίκης, τῆς Α. Θ. Π., τοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, συμπροσευχηθέντος ἀπό τοῦ Ἱεροῦ Βήματος. Ἡ χειροτονία τελέσθηκε ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Γέροντα Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιο, ἐνῶ συλλειτούργησαν οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Μιλήτου κ. Ἀπόστολος, Ἰκονίου κ. Θεόληπτος, Λαγκαδᾶ, Λητῆς καί Ρεντίνης κ. Ἰωάννης καί Κυδωνιῶν κ. Ἀθηναγόρας. Στήν δεξίωση πού ἀκολούθησε στήν Αἴθουσα τοῦ Θρόνου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιος παρουσίασε τόν νεοχειροτονηθέντα Ἀρχιερέα, ὁ ὁποῖος ὑπέβαλε τίς εὐγνώμονες εὐχαριστίες του πρός τήν Α. Θ. Παναγιότητα καί τήν Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδο γιά τήν προαγωγή του, καί στή συνέχεια μίλησαν ὁ Πατριάρχης καί ὁ Σεβ. Καρ-

δινάλιος κ. Angelo Scola, ἀναφερόμενος στήν ἐπίσκεψη τοῦ Παναγιωτάτου στό Μιλάνο τόν Μάϊο τοῦ παρελθόντος ἔτους γιά τούς ἑορτασμούς τῆς 1700ῆς ἐπετείου τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων. •Θερμό ἀδελφικό μήνυμα συμπαράστασης ἀπέστειλε τήν 10η Φεβρουαρίου ἡ Α.Θ.Π., ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος πρός τόν Σεβ. Μητροπολίτη Κεφαλληνίας κ. Σπυρίδωνα, ἐκφράζοντας σ᾿ αὐτόν καί στό ποίμνιό του τή συμπάθεια καί τή συμπαράσταση τῆς Μητρός Ἐκκλησίας καί τοῦ ἰδίου προσωπικά γιά τούς καταστρεπτικούς σεισμούς καί εὐχήθηκε τήν ἐξ ὕψους δύναμη γιά τήν ἀντιμετώπιση τῆς συμφορᾶς πού τούς ἔπληξε. •Τήν Πέμπτη 6 Φεβρουαρίου, ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Φωτίου, Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, τοῦ Ὁμολογητοῦ καί ἀνιδρυτοῦ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος Χάλκης, ἡ Α.Θ.Π. ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε κατά τήν Θεία Λειτουργία πού τελέσθηκε στό ναῢδριο τῆς Μονῆς. Μετά τήν ἀπόλυση, ἀναγνώσθηκε ἀπό τόν Πατριάρχη Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου Φωτίου Β’ καί τῶν ἀειμνήστων Μητροπολιτῶν Γέροντος Ἡρακλείας Φωτίου καί Κορυτσᾶς Φωτίου καί τοῦ ἀειμνήστου Ἱερομονάχου Φωτίου Γεωργιάδου. Ἐκκλησιάσθησαν Σεβ. Ἀρχιερεῖς τοῦ Θρόνου, ἡ κ. Ντόρα Μπακογιάννη, τέως Ὑπουργός-Βουλευτής, ὁ κ. Βίκτωρ Μαλιγκούδης, Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος καί ὅμιλοι προσκυνητῶν ἀπό τήν Ἑλλάδα.

•Τήν Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, συνοδευόμενος ἀπό Συνοδικούς Ἱεράρχες, τίμησε μέ τήν ὑψηλή παρουσία του τήν ἐκδήλωση πα-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ρουσίασης τοῦ δίτομου ἔργου μέ τίτλο «Τά Προσκυνητάρια καί αἱ Ἀκολουθίαι τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Εἰκοσιφοινίσσης», πού ἐκδόθηκε μέ πρωτοβουλία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτη Δράμας κ. Παύλου. Στήν ἐκδήλωση, πού διοργανώθηκε στό Σισμανόγλειο Μέγαρο ἀπό τήν Ἱ. Μητρόπολη Δράμας, χαιρετισμό ἀπηύθυναν ὁ Πρέσβυς κ. Νικόλαος Ματθιουδάκης, Γενικός Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος στήν Κωνσταντινούπολη, ἡ Καθηγουμένη τῆς Ἱ. Μονῆς Εἰκοσιφοινίσσης Μοναχή Ἀλεξία καί ὁ ὑπεύθυνος τῶν ἐκδόσεων «Μυγδονία» κ. Ἀθανάσιος Καγιᾶς, ἐνῶ μίλησαν ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Δράμας κ. Παῦλος, ὁ Γέρων Νικόδημος ὁ Ἁγιοπαυλίτης καί ὁ Ἐπίκουρος Καθηγητής τῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Θεσσαλονίκης κ. Γεώργιος Φουστέρης. Ὁ Παναγιώτατος κατέκλεισε τήν ὅλη ἐκδήλωση μέ κατάλληλη ὁμιλία καί παρέλαβε ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Δράμας κ. Παῦλο τό πρῶτο ἀντίτυπο τοῦ ἐκδοθέντος ἔργου. •Ἐπίσκεψη στή Βουδαπέστη ἀπό 2ας ἕως 4ης Μαρτίου πραγματοποίησε ἡ Α.Θ.Π., ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, ὅπου στό Προεδρικό Μέγαρο Βούδας συναντήθηκε μέ τόν κ. János Áder, Πρόεδρο τῆς Οὑγγαρίας, καί τόν κ. Viktor Orbán, Πρωθυπουργό τῆς χώρας, ὁ ὁποῖος καί προσεκάλεσε τόν Παναγιώτατο νά ἐπισκεφθεῖ τήν χώρα του. Μέ τόν Πρόεδρο τῆς Οὑγγαρίας ὁ Παναγιώτατος συζήτησε θέματα πού ἀφοροῦν στήν παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας στήν χώρα του, ἐνῶ μέ τόν Πρωθυπουργό κ. Viktor Orban ὁ Πατριάρχης ὑπέγραψε στό Κοινοβούλιο τήν Συμφωνία Συνεργασίας μεταξύ τῆς Κυβερνήσεως του καί τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου γιά τήν Ἐξαρχία του στήν Οὑγγαρία, παρουσίᾳ τῶν Πρέσβεων τῆς Τουρκίας, τῆς Ἑλλάδος καί τῆς Κύπρου, ἄλλων ἐπισήμων καί πολλῶν ἐκπροσώπων τῶν Μ.Μ.Ε. Κατά τήν παραμονή του στή Βουδαπέστη ὁ Πατριάρχης μίλησε στήν Οὑγγρική Ἀκαδημία Ἐπιστημῶν μέ θέμα «Κρίσις καί διάκρισις ἐν τῇ Καινῇ Διαθήκῃ», καθώς καί στήν Ὀρθόδοξο Κοινότητα τῆς χώρας, ὅπου παρακολούθησε καλλιτεχνικό πρόγραμμα τῶν νέων καί τῶν παιδιῶν, ἐνῶ ἐπισκέφθηκε τίς Πρεσβεῖες τῆς Ἑλλάδος καί τῆς Τουρκίας. •Τό δίμηνο Ἰανουαρίου-Φεβρουαρίου τό Φανάρι καί τόν Προκαθήμενο τῆς Ὀρθοδοξίας ἐπισκέπτηκαν Ἀρχερεῖς, Κληρικοί, Μοναχοί, Ὀφφικίαλοι τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, Βουλευτές, ὁ Γενικός Πρόξενος τοῦ Ἰσραήλ στήν Ἄγκυρα κ. Moshe Kamhi, ὁ Δήμαρχος Μπέγιογλου (Πέρα)

κ. Ahmet Misbah Demircan, ἐκπρόσωποι τῆς Δημοτικῆς καί Περιφερειακῆς Αὐτοδιοίκησης, ἀκαδημαϊκοί, διπλωμάτες, ἐπιχειρηματίες, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, ὅμιλοι προσκυνητῶν, μαθητές Γυμνασίων καί Λυκείων ἀπό τήν Ἑλλάδα καί ἀλλοῦ.

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ

Λαμπρα τα Θυρανοιξια του πανηγυριζοντος Ι. Ναου Αγιου Αντωνιου Κουτσουρα Μέ ἱεροπρέπεια καί σύμφωνα μέ τήν ἐκκλησιαστική τάξη τό ἀπόγευμα τῆς Πέμπτης 16 Ἰανουαρίου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, περιστοιχούμενος ἀπό Κληρικούς τῆς περιοχῆς καί μέ τή συμμετοχή πλήθους κόσμου, τέλεσε τά Θυρανοίξια τοῦ πανηγυρίζοντος Ἱεροῦ μεταβυζαντινοῦ κατάγραφου Ναοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου Κουτσουρᾶ, μετά τήν ὁλοκλήρωση τῶν ἐργασιῶν συντήρησης καί ἀναστήλωσής του, σύμφωνα μέ τή Μελέτη πού ἐγκρίθηκε ἀπό τό Κεντρικό Ἀρχαιολογικό Συμβούλιο (Κ.Α.Σ.) τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ καί ὑλοποιήθακαν μέ δαπάνες τῆς Ἐνορίας καί εὐσεβῶν δωρητῶν. Στή συνέχεια ὁ Σεβασμιώτατος χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς καί εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους. Ὁ Αἰδεσιμολ. Ἐφημέριος τῆς Ἐνορίας Οἰκονόμος π. Ἀθανάσιος Ταρλαντέζος, κατά τήν προσφώνησή του, ἐξῆρε τό σπουδαῖο ἀναστηλωτικό ἔργο τοῦ Σεβασμιωτάτου, κατά τή διάρκεια τῆς εἰκοσαετοῦς καλλίκαρπης ποιμαντορίας του (1994-2014) στήν ἱστορική Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας, καί ἀφοῦ εὐχαρίστησε τούς συντελεστές καί ὅλους τούς ἀφιερωτές καί συνδρομητές, ἐκ μέρους τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐνορίας Κουτσουρᾶ καί ὡς ἀνάμνηση τῶν Θυρανοιξίων τῆς ἀναστήλωσης τοῦ πανηγυρίζοντος Ἱ. Ναοῦ Ἁγ. Ἀντωνίου, προσέφερε στόν Σεβ. ἕνα Ἀρχιερατικό Ἐγκόλπιο. Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος στήν ἐμπνευσμένη ὁμιλία του ἐξῆρε τό σπουδαῖο ἔργο τῆς ἀναστηλώσεως ἁγιογραφημένων καί κατάγραφων ἀπό τόν 14ο αἰώνα Ἱερῶν Ναῶν, γιατί, ὅπως τόνισε, «πρῶτον ἔτσι συνεχίζουμε τήν πατροπαράδοτη κληρονομιά τῶν προγόνων μας καί ἀποδεικνύομε τήν ἐπάξια συνέχιση τοῦ ἔργου καί τῆς προσφορᾶς τους. Δεύτερον, ἡ ἀπόδειξη τῆς πίστεως καί σήμερα γίνεται μέ τά ἔργα τά χρηστά καί ὠφέλιμα στούς ἀνθρώπους κι ὄχι μέ τά λόγια «Δεῖξον μοί τήν πίστιν σου ἐκ τῶν ἔργων σου, καγώ δείξω σοι ἐκ τῶν ἔργων μου τήν πίστιν μου» (Ἰακ. 2,18) καί «ἡ πίστις ἄνευ ἔργων νε54

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

κρά ἐστι» (Ἰακ. 2,20). Τρίτον, ἔχουμε τήν εὐλογία καί τή χάρη τοῦ Θεοῦ γιατί γινόμαστε συνεργοί καί συνδημιουργοί τοῦ Θεοῦ Πατέρα, γιατί «τοῖς ἀγαπῶσιν τόν Θεόν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν» (Ρωμ. 8,1) καί, τέταρτον, ἡ ἀναστήλωση δηλώνει τήν ἀνανέωση καί ἀνακαίνιση τῆς πίστεώς μας καί τῆς ζωῆς μας γενικότερα. Ἀνανεώνεται ὁ ἄνθρωπος καί ξαναγεννᾶται γιατί συνεχίζεται τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας πού συνεχῶς μνημονεύει δωρητῶν, ἀφιερωτῶν, κτητόρων καί ἀνακαινιστῶν καί ἔτσι ἀποδεικνύεται καί σήμερα ζωντανή ἡ ἱερή παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀφοῦ μέσα στήν Ἐκκλησία τίποτα δέν παλιώνει. Ὅλα μιλοῦν γιά τό Θεό καί τή Χάρη Του καί τούς Ἁγίους καί φίλους τοῦ Χριστοῦ πού ἀναγεννοῦν τόν ἄνθρωπο ὁλόκληρο, τή ζωή καί τά ἔργα του». Ἐπίσης ὁ Σεβ. συνεχάρη τούς παρισταμένους καί εὐχαρίστησε ὅλους ὅσοι συνεργάστηκαν καί ἔφεραν τό ἐξαιρετικό ἀποτέλεσμα μέ τόν πάντα πρόθυμο καί ἱκανό Ἀντιδήμαρχο κ. Γ. Προϊστάκη, τούς Αἰδ/τους Ἱερεῖς, τόν Προϊστάμενο καί Ἀρχιερατικό Ἐπίτροπο π. Ἀθανάσιο Ταρλαντέζο καί τούς ἐκλέκτους Ἐκκλησιαστικούς Συμβούλους, τούς μικρούς καί μεγάλους δωρητές, ἀνώνυμοι οἱ περισσότεροι, καί ἰδιαίτερα τόν τιμώμενο Ἅγιο, Μέγα Ἀντώνιο, γιά τήν ἥσυχη καί φεγγοβόλο βραδιά ὡς ἀμοιβή τούς Ἁγίου σέ ὅσους ἐργάστηκαν σ᾿ αὐτό τόν ἱστορικό Ναό τῆς Ἐνορίας Κουτσουρᾶ. Κλείνοντας τήν ὁμιλία του ὁ Σεβασμιώτατος ὑπογράμμισε ὅτι ἡ ἀναστήλωση μᾶς δίδει χαρά κι ἐλπίδα νά συνεχίσουμε καί τήν ἀνοικοδόμηση τοῦ Ἱ. Ν. Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, Πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης, ὡς ἔκφραση πίστεως καί δημιουργίας τῆς ἐποχῆς μας γιά τή νεώτερη γενιά, κληρονομιά καί εὐλογία γιά ὅλους. Τέλος ἐπικαλέσθηκε τήν σκέπη, τήν προστασία καί τή βοήθεια τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου γιά νά ὁλοκληρωθοῦν οἱ ἐργασίες καθαρισμοῦ τῶν τοιχογραφιῶν στό ἐσωτερικό καί τόν αὔλιο χῶρο τοῦ Ναοῦ. Μετά τό πέρας τῆς ἀκολουθίας προσφέρθηκε κέρασμα σέ ὅλο τό ἐκκλησίασμα ἀπό τήν Ἐνορία Κουτσουρᾶ σέ συνεργασία μέ τόν Πολιτιστικό Σύλλογο Κουτσουρᾶ-Σταυροχωρίου πού προσέφερε γλυκά.

Αρχιερατικη Θεια Λειτουργια και Αγιασμος στη νεα εφημεριακη οικια της Ενοριας Χανδρα Τήν Κυριακή 19 Ἰανουαρίου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Ἰωάννου Τσαγκαράκη, Φαίδρας Ὀρφανουδάκη, Ἰωάννου Ὀρφανουδάκη καί Δεσποίνης Δαμουλάκη στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Τιμίου Σταυροῦ Χανδρᾶ. Μετά τό πέρας τῆς Ἀρχιερατικῆς Θείας Λειτουργίας, ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος μετέβη στήν ἀποπερατωθεῖσα νέα ἐφημεριακή οἰκία τῆς Ἐνορίας πού βρίσκεται παραπλεύρως τοῦ Ἱεροῦ Ἐνοριακοῦ Ναοῦ, ὅπου, περιστοιχούμενος ἀπό Κληρικούς τῆς περιοχῆς, τέλεσε τήν 55

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ. Ὁ Σεβασμιώτατος συνεχάρη τόν Αἰδεσιμολογιώτατο Πρόεδρο π. Ἐμμανουήλ Φραγκιαδάκη καί τά Μέλη τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου καθώς καί τούς εὐσεβεῖς ἐνορίτες γιά τήν ἀξιοποίηση τοῦ παλαιοῦ κτίσματος ἰδιοκτησίας τῆς Ἐνορίας, δεδομένου ὅτι οἱ ἐργασίες συντήρησης καί ἀνακαίνισης ἀποπερατώθηκαν μέ προσωπική ἐργασία τῶν μελῶν τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου καί δωρεές τῶν κατοίκων τοῦ Χανδρᾶ. Παρέστησαν ὁ Δήμαρχος Σητείας κ. Θεόδ. Πατεράκης, ὁ Ἀντιδήμαρχος κ. Ἰω. Αὐγουστινάκης, ὁ Πρόεδρος τῆς Τοπικῆς Κοινότητας Χανδρᾶ κ. Ἐμμ. Χρυσουλάκης καί πολλοί ἐνορίτες. Ο Σεβ. Μητροπολιτης Ιεραπυτνης και Σητειας κ. Ευγενιος στα Γυμνασια και τα Λυκεια της μητροπ. περιφερειασ Mέ ἐκδηλη τήν εὐχαρίστηση, ζωγραφισμένη στά πρόσωπά τους, ὑποδέχθηκαν ὅλοι οἱ μαθητές ἀλλά καί οἱ καθηγητές τους τον Σεβ. Μητροπολίτη Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιο, κατά τήν καθιερωμένη ἐπίσκεψή του τόν μήνα Ἰανουάριο στίς σχολικές μονάδες τῆς Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης τῆς Μητροπολιτικῆς περιφέρειας. Ὁ Σεβ. Ποιμενάρχης μας πέρασε ἀπό ὅλες τίς αἴθουσες διδασκαλίας καί μαζί μέ τήν εὐλογία του καί τίς πατρικές εὐχές του γιά καλή καί ἐποικοδομητική χρονιά διένειμε τό συνοπτικό ἡμερολόγιο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως γιά τό 2014. Παράλληλα, μοίρασε τό ἐγκόλπιο ἡμερολόγιο στούς καθηγητές καί στούς τελειόφοιτους μαθητές τῆς Γ΄ Λυκείου, ἐνῶ διένειμε τήν Καινή Διαθήκη, πού ἔχει ἐκδοθεῖ γιά τό σκοπό αὐτό τό Κοινωφελές Ἐκκλησιαστικό Ἵδρυμα τῆς Μητροπόλεως «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή» καί περιέχει τό πρωτότυπο κείμενο καί ἐγκεκριμένη ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο μετάφραση στή δημοτική γλώσσα, στούς μαθητές ὅλων τῶν τμημάτων τῆς Β΄ τάξης τῶν Γυμνασίων καί εἶχε σύντομη ἐπικοινωνία καί συνεργασία μέ τούς Διευθυντές καί τούς Θεολόγους καθηγητές ὅλων τῶν σχολείων.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Εἰδικότερα, τή Δευτέρα 20 Ἰανουαρίου ὁ Σεβασμιώτατος ἐπισκέφθηκε διαδοχικά τό 1ο Γενικό Λύκειο καί τό 2ο Γενικό Λύκειο, πού συστεγάζονται στό δυτικό σχολικό παραλιακό συγκρότημα τῆς Ἱεράπετρας, τό 2ο Γυμνάσιο κοντά στή «Ναυμαχία», τό 3ο Γυμνάσιο καί τό Ἐπαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑ.Λ.) πού στεγάζονται στό παραλιακό σχολικό συγκρότημα, καί τέλος τό 1ο Γυμνάσιο τῆς πόλης, παραπλεύρως τοῦ Ἱεροῦ Ἐνοριακοῦ Ναοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Τήν Τρίτη 21 Ἰανουαρίου ἐπισκέπτηκε τό Γενικό Λύκειο, τό Ἐπαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑ.Λ.) καί τά δύο Γυμνάσια (1ου καί 2ου) τῆς Σητείας. Ἐπίσης, τήν Τετάρτη 22/1 ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος ἐπισκέφθηκε τά Γυμνάσια Παλαικάστρου καί Τουρλωτῆς, ἐνῶ τήν Πέμπτη 23/1 τό Γυμνάσιο Κουτσουρᾶ, τό Λύκειο Μακρύ Γιαλοῦ καί τέλος τό Γυμνάσιο Χανδρᾶ.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ. Ευγενιος: •Τήν Τρίτη 7/1 ἑορτή τῆς Συνάξεως τοῦ Τιμίου Προδρόμου, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Μεσελέρων Ἱεράπετρας, παρουσιάζοντας στούς Ἐνορίτες τόν νέο Ἐφημέριο τῆς Ἐνορίας π. Ἀντώνιο Τσίρκα. •Τό ἑσπέρας τῆς ἴδιας ἡμέρας εὐλόγησε καί ἔκοψε τήν Ἁγιοβασιλόπιττα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς ’Εξακουστῆς Μαλλῶν Ἱεράπετρας, εὐχόμενος στήν Ὁσιωτάτη Ἡγουμένη, Μοναχή Φεβρωνία, καί στά μέλη τῆς Ἀδελφότητας τῆς Μονῆς καλή καί εὐλογημένη χρονιά. •Τήν Τετάρτη 8/1, μετά τό πέρας τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε καί ἔκοψε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Καψᾶ, εὐχόμενος τά δέοντα στόν Πανοσιώτατο Ἡγούμενο Ἀρχιμ. Μεθόδιο Περράκη καί τά Μέλη τοῦ Ἡγουμενοσυμβουλίου τῆς Μονῆς γιά τόν «νέον ἐνιαυτόν τῆς χρηστότητος τοῦ Κυρίου». •Τό Σάββατο 11/1 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τῆς μακαριστῆς Μαρίας Ἐμμ. Λαπιδάκη, ἀδελφῆς τοῦ Ἱερέως π. Στυλιανοῦ Πατεράκη, στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Καββουσίου Ἱεράπετρας. •Τό ἑσπέρας τέλεσε τό μυστήριο τῆς Βαπτίσεως τοῦ υἱοῦ τῶν Κυριάκου καί Στυλιανῆς Καραλάκη πού ἔλαβε τό ὄνομα Κωνσταντίνος, στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Ἀναργύρων Μύρτου Ἱεράπετρας. •Τήν Κυριακή 12/1 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Παναγιώτου Μιχαηλίδου στό Ἱερό Ἡσυχαστήριο Γενεσίου Θεοτόκου Παντανάσσης Ἡρακλείου. •Tή Δευτέρα 13/1 προήδρευσε στή συνεδρία τοῦ Δ.Σ. τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή». •Τήν Παρασκευή 17/1, ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ Ὁσίου καί Θεοφόρου πατρός ἡμῶν Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου καί καθηγητοῦ τῆς ἐρήμου, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε τόν θεῖο 58

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Καλαμαύκας Ἱεράπετρας, παρουσίᾳ πλήθους πιστῶν, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν καί ὁ Δήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Σ. Ἀναστασάκης. •Τό ἑσπέρας τῆς Κυριακῆς 19/1 εὐλόγησε, ἔκοψε καί διένειμε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τῆς Περιηγητικῆς Λέσχης Ἱεράπετρας, εὐχόμενος στά παρευρεθέντα μέλη καί στούς φίλους τοῦ σωματείου καλό, καρποφόρο καί εὐλογημένο παρά Κυρίου τό ἔτος 2014. •Τήν Tρίτη 21/1 ἔλαβε μέρος στή σύσκεψη ἐνημέρωσης γιά τήν πορεία τῶν ἔργων τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τῆς Σητείας, πού πραγματοποιήθηκε στόν Δῆμο Σητείας μέ τή συμμετοχή τοῦ Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταύρου Ἀρναουτάκη, τοῦ Δημάρχου κ. Θεοδ. Πατεράκη καί τῶν Ἀντιδημάρχων τοῦ Δήμου Σητείας, τῶν Περιφερειακῶν Συμβούλων τῆς Περιφ. Ἑνότητας Λασιθίου καί ἄλλων ἐκπροσώπων τῶν τοπικῶν φορέων καί ὑπηρεσιακῶν στελεχῶν. •Τήν Τετάρτη 22/1, ἑορτή τοῦ τοπικοῦ Ὁσίου Ἰωσήφ τοῦ Ἡγιασμένου ἤ Σαμάκου, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, ἱερούργησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό στόν Ἀζωκέραμο τῆς Ἐνορίας Κελλαρίων, γενέτειρας τοῦ Ἁγίου, συμπαστατούμενος ἀπό τόν Ἡγούμενο τῆς Μονῆς Τοπλοῦ Ἀρχιμ. Φιλόθεο καί Ἱερεῖς τῆς περιοχῆς. •Τήν Παρασκευή 24/1 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ ἰατροῦ Κωνσταντίνου Γαροφαλάκη, στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. •Τήν Κυριακή 26/1, περιστοιχούμενος ἀπό τούς δύο Ἐφημερίους τῆς Ἐνορίας, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Γεωργίου Βοραδάκη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Σητείας. • Στή συνέχεια μετέβη στό Πολύκεντρο τοῦ Δήμου Σητείας εὐλόγησε, ἔκοψε καί διένειμε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τοῦ Συλλόγου Μικρασιατῶν, Ποντίων καί Ἀρμενίων Σητείας, εὐχόμενος στόν Πρόεδρο κ. Γ. Ἀλεβίζο καί τά παρευρεθέντα μέλη τοῦ συλλόγου καί στούς ἐκπροσώπους τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν δημιουργικό καί εὐλογημένο τό νέο ἔτος. 59

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

•Τό μεσημέρι τῆς ἴδιας ἡμέρας, περιστοιχούμενος ἀπό Κληρικούς τῆς περιοχῆς, τέλεσε τήν ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ στοῦ Κέντρου Ἐξυπηρέτησης Ἀγροτῶν τῆς Ἕνωσης Ἀγροτικῶν Συνεταιρισμῶν Ἱεράπετρας. •Tή Δευτέρα 27/1 μετεῖχε στή συνεδρία τοῦ Δ.Σ. τοῦ Ὀργανισμοῦ Διοίκησης Μοναστηριακῆς Περιουσίας (Ο.Δ.Μ.Π.) Νομοῦ Λασιθίου στή Νεάπολη. •Τό βράδυ τῆς Τετάρτης 29/1 εὐλόγησε καί ἔκοψε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα στό Ἑσπερινό ΕΠΑ.Λ. Ἱεράπετρας, καί διένειμε τό ἐγκόλπιο ἡμερολόγιο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας γιά τό ἔτος 2014, ἐνῶ παρακολούθησε τήν προβολή ἐργασίας ὁμάδας μαθητῶν τοῦ σχολείου γιά τούς Τρεῖς Ἱεράρχες καί ἀνέγνωσε τό μήνυμά του γιά τήν ἑορτή τῆς Παιδείας πρός τούς ἐκπαιδευτικούς καί τούς μαθητές. •Τήν Πέμπτη 30/1, ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε στόν φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Πεύκων, ἐνῶ ἀντί κηρύγματος ἀναγνώσθηκε τό μήνυμα του γιά τήν ἑορτή, παρουσίᾳ πλήθους πιστῶν, μεταξύ τῶν ὁποίων ὁ Δήμαρχος Σητείας κ. Θεόδ. Πατεράκης. •Τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου 1/2, περιστοιχούμενος ἀπό τόν Ἱερό Κλῆρο τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν κατάμεστο ἀπό πιστούς φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς πόλεως Σητείας, κάτω ἀπό τόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου. •Τήν Κυριακή 2/2 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πολυπληθές ἐκκλησίασμα στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου Ζάκρου Σητείας. •Tή Δευτέρα 3/2 προήδρευσε στή συνεδρία τοῦ Δ.Σ. τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή». •Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας 3/2, περιστοιχούμενος περιστοιχούμενος ἀπό τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη, τόν Ἡγούμενο τῆς Ἱ. Μονῆς Τοπλοῦ Ἀρχιμ. Φιλόθεο Σπανουδάκη καί Ἐφημερίους τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε 60

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τόν θεῖο λόγο στόν κατάμεστο ἀπό πιστούς πανηγυρίζοντας Ἱερό Ναό Ἁγίου Ἰσιδώρου στόν Κάβο Σίδερο, παρουσίᾳ σύσσωμων τῶν ἐκπροσώπων τῆς Τοπικῆς καί Περιφερειακῆς Αὐτοδιοίκησης, τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων καί τῶν Σωμάτων Ἀσφαλείας, καθώς καί πλήθους πιστῶν ἀπό πολλά μέρη τῆς Κρήτης. •Tήν Πέμπτη 6/2 παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν τελεσθεῖσα θεία Λειτουργία στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίου Φωτίου (βόρειο κλίτος Ἱ. Κ. Ναοῦ Ἁγίας Φωτεινῆς) Ἱεράπετρας. •Tήν Παρασκευή 7/2 ἔλαβε μέρος στή σύσκεψη γιά τά τεχνικά ἔργα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς Ἱεράπετρας, πού πραγματοποιήθηκε στόν Δῆμο Ἱεράπετρας, παρουσίᾳ τοῦ Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταύρου Ἀρναουτάκη, τοῦ Δημάρχου κ. Σ. Ἀναστασάκη, μελῶν τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου, τῶν Περιφερειακῶν Συμβούλων τῆς Περιφ. Ἑνότητας Λασιθίου καί ἄλλων ἐκπροσώπων τῶν τοπικῶν φορέων καί ὑπηρεσιακῶν στελεχῶν. •Τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου 9/2 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, μίλησε ἐπίκαιρα καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου Καλαϊτζάκη, δικηγόρου καί μέλους τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, στόν κατάμεστο ἀπό πιστούς Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Ἱεράπετρας. •Τό ἑσπέρας τῆς ἴδιας ἡμέρας, περιστοιχιζόμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο στό πλῆθος τῶν πιστῶν πού κατέκλυσαν τόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Χαραλάμπους Ἀχλαδίων Σητείας. •Τή Δευτέρα 10/2 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πολυπληθές ἐκκλησίασμα στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Χαραλάμπους Μαλλῶν Ἱεράπετρας. •Τήν Τρίτη 11/2 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Παναγιώτου Ματθαίου στόν Ἱερό Ναό Τιμίου Σταυροῦ πόλεως Ἱεράπετρας. •Τό διάστημα 14 ἕως 18 Φεβρουαρίου ἐπισκέφθηκε τό Ἅγιον Ὄρος, ὅπου προέστη σέ ἱερά ἀγρυπνία στήν Ἱερά Μονή Ἰβήρων, ἱερούργησε στήν Ἱερά Μονή Σταυρονικήτα, ἐπισκέφθηκε τήν Ἱερά Κοινότητα καί τίς Ἱερές Μονές Βατοπαιδίου, Σιμωνόπετρας καί Ἐσφιγμένου. •Τήν Κυριακή τῆς Ἀπόκρεῳ 23/2 χοροστάτησε στήν 61

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, μίλησε ἐπίκαιρα καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τῆς μακαριστῆς Ζαμπίας Δρετάκη-Λεθιωτάκη στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Τιμίου Προδρόμου Δάφνης Σητείας. •Τή Δευτέρα 24/2 ἔλαβε μέρος στίς ἐργασίες τῆς τακτικῆς συνεδρίας τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. •Τό μεσημέρι τῆς ἴδιας ἡμέρας προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου Καλύβα τοῦ π. Πέτρου καί μίλησε κατάλληλα γιά τόν ἐκλιπόντα στόν Ἱ. Ναό Ἁγίων Πάντων Ἀνατολῆς Ἱεράπετρας. •Τήν Τρίτη 25/2 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τῆς μακαριστῆς Μαρίας Μαλλιωτάκη, κατά σάρκα ἀδελφῆς τοῦ Πρωτ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου π. Γεωργίου Μαλλιωτάκη, στόν Ἱ. Ναό Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Τυλίσσου Ἡρακλείου. •Τήν Κυριακή τῆς Τυρινῆς 2/3 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, μίλησε ἐπίκαιρα καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Κων/νου Γαροφαλάκη καί Αἰκατερίνης Μεταξάκη στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. •Τήν Καθαρά Δευτέρα 3/3 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τῆς μακαριστῆς Δεσποίνης Φραγκούλη, στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Λάστρου. •Τήν Τετάρτη 5/3, τέλεσε τήν πρώτη Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία καί εὐχήθηκε καλή Σαρακοστή στό ἐκκλησίασμα στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. Ημεριδα για «τα κοινωνικα δεδομενα που συμβαλλουν στο γεγονος της αυτοχειριας» στην Ορθοδοξη Ακαδημια Τήν Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου 2014 ἔλαβε χώρα στίς ἐγκαταστάσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης ἐπιστημονική ἡμερίδα μέ θέμα «Τά κοινωνικά δεδομένα πού συμβάλλουν στό γεγονός τῆς αὐτοχειρίας», τήν ὁποία διοργάνωσε ἡ Ο.Α.Κ. σέ συνεργασία μέ τό «Δίκτυο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου γιά τήν Ποιμαντική Διακονία στόν χῶρο τῆς Ὑγείας», καί παρακολούθησαν ἀντιπροσωπεῖες Κληρικῶν τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς καί ὅλων τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Μέσα ἀπό τίς ἐμπεριστατωμένες εἰσηγήσεις ἔγινε καταγραφή τῶν αἰτίων τοῦ σημαντικοῦ αὐτοῦ κοινωνικοῦ προβλήματος πού ἀναπτύσσεται γρήγορα τά τελευταῖα ἔτη στήν Κρήτη καί ἀναζητήθηκαν συγκεκριμένες λύσεις ἀντιμετώπισής του. Τίς εἰσηγήσεις πραγματοποίησαν ἡ κ. Δέσποινα Νάθενα, Ἰατροδικαστής τοῦ Ἐργαστηρίου Ἰατροδικαστικῶν Ἐπιστημῶν τοῦ Πανεπιστημιακοῦ Γεν. Νοσοκομείου Ἡρακλείου μέ θέμα «Ἐπιδημιολογική διερεύνηση τῶν αὐτοχειριῶν στήν Κρήτη», ὁ Πρωτ. Σταῦρος Κοφινᾶς, Συντονιστής τοῦ Δικτύου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου γιά τήν Ποιμαντική Διακονία στόν χῶρο τῆς Ὑγείας, Ψυχοθερα62

Περισσοτερες ειδήσεις καί φωτογραφίες στόν καθημερινά ενημερωμένο ιστοχωρο της ιερας Μητροπολεως: www.imis.gr πευτής, μέ θέμα: «Τό Ὑπαρξιακό Ἀδιέξοδο: προσεγγίζοντας τό γεγονός τῆς αὐτοχειρίας ψυχοδυναμικά», ὁ Πρωτ. Ἀδαμάντιος Αὐγουστίδης, Ἀναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Γενικός Διευθυντής τῆς Γενικῆς Διεύθυνσης Ποιμαντικῆς Μέριμνας Πολιτισμοῦ καί Ἐπικοινωνίας τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν, Ψυχίατρος μέ θέμα «Αὐτοχειρία καί ψυχοπαθολογία: οἱ συνέπειες μιᾶς παραμελημένης συσχέτισης» καί ἡ κ. Ἀθηνά Μαρούδα-Χατζούλη, Ἐπίκουρη Καθηγήτρια Ψυχολογίας, τοῦ Τμήματος Ἐπικοινωνίας καί Μ.Μ.Ε., Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν μέ θέμα «Ἀντιμετωπίζοντας τήν αὐτοχειρία μέσα στήν οἰκογένεια». Στήν ἡμερίδα, πού συμμετεῖχαν 150 καί πλέον ἱερεῖς τῆς Μεγαλονήσου, μεταξύ τῶν ὁποίων καί δέκα Ἱερεῖς -ἐκπρόσωποι τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, παρέστησαν ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος, Πρόεδρος τῆς Ο.Α.Κ., καθώς καί οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων κ. Εἰρηναῖος καί Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός.

Διημερο διεθνες συνεδριο της Θεολογικης Σχολης του Α.Π.Θ. στη μνημη του αειμνηστου καθηγητη Ιωαννη Φουντουλη Διεθνές ἐπιστημονικό συνέδριο στή μνήμη τοῦ μακαριστοῦ καθηγητῆ Ἰωάννη Φουντούλη μέ θέμα τά πενήντα χρόνια λειτουργικῆς ἔρευνας καί διακονίας (1927-2007) διοργάνωσαν τά Τμήματα Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας καί Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. τό διήμερο 19-20 Φεβρουαρίου. Τό συνέδριο, πού διεξήχθη στό πλαίσιο τῆς μνήμης τοῦ μεγάλου λειτουργιολόγου τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος συνέβαλε τά μέγιστα στήν ἔρευνα τῶν πηγῶν καί τή λειτουργική κατάρτιση τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας, ἦταν μία εὐκαιρία νά διατυπωθοῦν κρίσεις σχετικά μέ τήν πορεία τῶν λειτουργικῶν σπουδῶν στήν Ἑλλάδα σήμερα καί νά τεθοῦν στόχοι ἔρευνας. Ἐκτός ἀπό τίς ἐξειδικευμένες εἰσηγήσεις τῶν τριῶν θεματικῶν ἑνοτήτων «Ἡ συμβολή τοῦ καθηγητῆ Ἰ. Μ. Φουντούλη στή Λειτουργική Ζωή τῆς Ἐκκλησίας», «Λογική Λατρεία» καί «Θεολογία καί Λατρεία», στήν τελευταία συνεδρία παρουσιάσθηκε ὁ συλλογικός τόμος πρός τιμή καί μνήμη τοῦ καθηγητῆ Ἰ. Μ. Φουντούλη «ΓΗΘΟΣΥΝΟΝ ΣΕΒΑΣΜΑ». Στό συνέδριο, πού ξεκίνησε μέ Θεία Λειτουργία καί ἐπιμνημόσυνη δέηση στόν Ἱ. Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ καί ἔλαβε χώρα στήν αἴθουσα συνεδριάσεων τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, στήν αἴθουσα συνεδράσεων τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ. καί στήν Αἴθουσα Τελετῶν τῆς παλαιᾶς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ., συμμετεῖχαν ἐκπρόσωποι τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, τοῦ Μακαριωτάτου Πατριάρχου Ἀντιοχείας κ. Ἰωάννου, τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀλβανίας κ. Ἀναστασίου, πλειάδα Ἀρχιερέων, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, πλῆθος ἀκαδημαϊκῶν δασκάλων, κληρικῶν, φοιτητῶν καί ἄλλων μελῶν τῆς ἐπιστημονικῆς κοινότητας. 63

ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ

Ταχ. Γραφεῖο ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ Ἀριθμός Ἄδειας: 5

ISSN 1109-3617