ΑΓΚΥΡΑ ΕΛΠΙΔΟΣ 80

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ ΤΕΥΧΟΣ 80

ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

Περιεχόμενα σελ. Χαιρετισμός τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τά Σεπτά Αὐτοῦ Ὀνομαστήρια, ............................. Ἡ συνάντηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη μέ τόν Πάπα, Ἰωάννου Γ. Τσερεβελάκη ....................................................................................... Ἡ Φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ καί τό ἀφιλάνθρωπον τῶν χριστιανῶν, Ἀρχιμ. Δοσιθέου Κανέλλου .................................................................................. Ἡ πάνοπλος ἐγκράτεια Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη .................................................................................. Ἡ χριστιανική τέχνη-εἰκονογαφία Ἱεροῦ Ναοῦ, Εὐαγγέλου Τσουκαρᾶ ........................................................................................... Ὅταν τελειώνει ἡ ἐξομολόγηση, Ἱερέως Κων/νου Ν. Καλλιανοῦ ............................................................................ Ὁ Ὅσιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης ὡς Πνευματικός Πατέρας καί Παιδαγωγός, Γεωργίου Κρουσταλάκη ........................................................................................ Ἡ Κρήτη ἀπό τήν ἐπανάσταση τοῦ 1897 στήν αὐτονομία καί τήν ἕνωση, διά γραφίδος Μελετίου Μεταξάκη, Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη .............................................................................................

3-6 7-9 10-17 18-23 24-26 27-28

29-42

43-46

Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ........................ 47-51 Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, .................................................................. 52-63

Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β΄, Τεῦχος 80, Μάιος-Ἰούνιος 2014. Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α΄ 8, 722 00 Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: 28420 22400/22786, FAX: 28420 89653 / Web Site: www.imis.gr / E-mail: imis@imis.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: 6155. Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο, τηλ. 2810380886. Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Οἱ Δώδεκα Ἀπόστολοι, 19ος αἰ. Φορητή εἰκόνα διαστάσεων 43Χ34 ἑκ. ἀπό τό Ἐκκλησιαστικό Μουσεῖο τῆς Ἱερᾶς Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Παναγίας Ἀκρωτηριανῆς Τοπλοῦ Σητείας. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ».

Χαιρετισμός τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τά Σεπτά Αὐτοῦ Ὀνομαστήρια (Φανάριον, 11 Ἰουνίου 2014)

••• Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Νικαίας κύριε Κωνσταντῖνε, Σεβασμία Ἀντιπροσωπεία τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ρωσσίας, Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι ἅγιοι ἀδελφοί Ἱεράρχαι, Ἐξοχώτατε κύριε Πρέσβυ τῆς Ἑλλάδος ἐν Ἀγκύρᾳ, μετά τῶν Συνοδῶν Ὑμῶν, Ὁσιολογιώτατοι ἅγιοι Καθηγούμενοι καί Αἰδεσιμολογιώτατοι Πρεσβύτεροι, Εὐλαβέσταται Μοναχαί, Ἐλλογιμώτατοι Ἐκπαιδευτικοί, Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, Ἀγαπητοί συνεορτασταί, τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, ••• ἔχων ἀκατάληπτον τήν εἰς ἡμᾶς εὐσπλαγχνίαν καί πηγήν ἀκένωτον θεϊκῆς χρηστότητος Κύριος ἡμῶν, ἀξιώνει τήν ἡμετέραν Μετριότητα, ἐν συνεορτασμῷ μετά τῆς περί ἡμᾶς ἐν Χριστῷ ἀδελφότητος, τῆς ἐνταῦθα καί ἐκ τοῦ ἐξωτερικοῦ, τῆς ὁποίας τά αἰσθήματα λίαν ἀδελφικῶς ἐξέφρασεν ἤδη ἐκ προσώπου πάντων ὑμῶν, ἅγιοι ἀδελφοί, ὁ πρῶτος τῇ τάξει τῆς Ἱεραρχίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, Ἱερώτατος Μητροπολίτης Νικαίας κύριος Κωνσταντῖνος, ἀλλά καί μετά ἐκπροσώπων τοῦ παρ᾿ ἡμῖν μοναχισμοῦ, τοῦ κλήρου καί τοῦ λαοῦ ἐκ τῆς Βασιλίδος καί ἐκ τῆς οἰκουμένης, νά τιμῶμεν τήν ἱεράν ταύτην ἡμέραν, ἀνήκουσαν εἰς τόν «ὄντα τῇ φύσει χρηστόν καί εὔσπλαγχνον καί θελητήν ἐλέους καί εὐσπλαγχνίας ἄβυσσον» Βασιλέα τῆς κτίσεως. Αὕτη ἡ ἡμέρα, λοιπόν, ἥν ἐποίησεν ὁ Κύριος, ἀγαλλιασώμεθα καί εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ, ὡς ἡμέρᾳ καί μόνον Κυρίου. Διαπλέοντες τήν πολυκύμαντον θάλασσαν τοῦ βίου τῆς Μητρός Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας ἀλλά καί τῆς Ὀρθοδόξου Οἰκουμένης, δειλιῶμεν ἐνίοτε ἀντιμετωπίζοντες καθ᾿ ἡμέραν τῶν πειρασμῶν τόν κλύδωνα, διό καί ἡ παροῦσα ἑορτή ἀποτελεῖ «εὔδιον λιμένα» δι᾿ ἡμᾶς, ἵνα ἀναλογισθῶμεν τί ἐπετεύχθη καί ποῖον τό χρέος καί ἡ εἰς τό μέλλον εὐθύνη ἡμῶν ὡς πρωτο-διακόνου, ἀλλά καί πάντων τῶν διακονούντων τῇ Μητρί Ἐκκλησίᾳ, οἱ ὁποῖοι ὀφείλομεν νά ἐργαζώμεθα τό καλόν, τό ἱερόν, τό ἅγιον, τό συμφέρον αὐτῇ, τήν δόξαν καί τό κλέος καί τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Τήν ἑνότητα ταύτην κατεργάζεται ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός διά τῶν ἀνεξερευνήτων βουλῶν καί τῶν κριμάτων Αὐτοῦ, ἥτις κορυφοῦται ἐν τῷ Μυστηρίῳ τῆς Θείας Εὐχαριστίας, κατά τό ὁποῖον «ἤνυσται καί τετέλεσται τό ὅλον Μυστήριον τῆς θείας οἰκονομίας». Ὅπως ἀκριβῶς καί σήμερον πράττομεν ἐπί τῇ ἑορτῇ Βαρθολομαίου, τοῦ ἐκ τῶν Δώδεκα, διά τῆς θείας σοφίας πεπροικισμένου ἐξ ἁλιέων ἀποστόλου, πέριξ τοῦ ἱεροῦ Θυσιαστηρίου, τό ὁποῖον ἔπηξεν Ἀνδρέας ὁ Πρωτόκλητος, ἐστερέωσε δέ εἰς τόν αἰῶνα ἡ στερρά πίστις καί ἡ ἀνιδιοτελής καί ἀθόρυβος, -διό καί παρεδόθη εἰς τό πέλαγος τῆς ἀνθρωπίνης λησμοσύνης καί εἶναι γνωστή μόνον εἰς τόν ἀκοίμητον Θεῖον ὀφθαλμόν, ὅς τά πάνθ᾿ ὁρᾶ-ἀνι-

Ο

3

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

διοτελής, λέγομεν, προσφορά τῶν μακαρίων, Πατέρων, Πατριαρχῶν, Ἱεραρχῶν, Ὁσίων καί δικαίων, πολλῶν ἀφανῶν ἐργατῶν, μέχρι τῶν ἡμερῶν ἡμῶν, καθ᾿ ἅς ὁ «στέφανος ζωῆς» ἀλλά συγχρόνως καί ὁ «ἀκάνθινος στέφανος» μαρτυρίας παρεδόθη εἰς τούς ἀσθενεῖς ὤμους τῆς ἡμετέρας Μετριότητος καί εἰς τούς ὀλίγους καστροφύλακας τοῦ κλεινοῦ Φαναρίου, ἐνισχυομένους ἐκ τῆς ἀκμαζούσης ἱκμάδος τῆς ἐν τῷ ἐξωτερικῷ κληρουχίας τοῦ πανιέρου Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Συνήχθημεν, λοιπόν, σήμερον διά νά ἀποδώσωμεν τήν τιμήν καί τά εὐχαριστήρια τῷ ἁγίῳ Ἀποστόλῳ Βαρθολομαίῳ διά πάσας τάς ἐπιδαψιλευθείσας εὐλογίας αὐτοῦ. Ἐξ ἀρχῆς τῆς Πατριαρχικῆς καί ἀποστολικῆς ἡμῶν διακονίας ἐθέσαμεν ἑαυτόν ὑπό τήν σκέπην καί εὐλογίαν τοῦ ἁγίου, μεγάλως ἐνισχύοντος ἡμᾶς εἰς τήν συνέχισιν τοῦ εὐθυνοφόρου καί κοπιώδους τούτου ἔργου. Μιᾶς διακονίας εἰς τήν ὁποίαν αἰσθανόμεθα τόν Ἅγιον συμπορευόμενον μεθ᾿ ἡμῶν, συμπαρόντα καί συνενεργοῦντα. Τόν Ἀπόστολον, ὁ ὁποῖος μεθ᾿ ὑπομονῆς καί ταπεινώσεως ᾖρε τόν Σταυρόν τοῦ Χριστοῦ καί ἠξιώθη νά πίῃ τό ποτήριον μαρτυρίου αἵματος. Οὕτως ὁ Ἀπόστολος, ὡς ἄλλωστε καί πάντες οἱ Μάρτυρες καί οἱ Ἅγιοι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, διδάσκει εἰς ἡμᾶς νά αἴρωμεν τόν σταυρόν ἡμῶν κατά τόν παρόντα βίον, διά τῆς ἐλευθέρας ἀποδοχῆς τῶν ἀνθρωπίνων δεινῶν, τά ὁποῖα αἱ ἀπροσδόκητοι καταστάσεις καί τά ἀναπάντεχα γεγονότα ἐπιφέρουν κατά τήν διαρκῶς μεταβαλλομένην ρέουσαν καί ἄστατον πραγματικότητα τοῦ βίου. Καλεῖ, λοιπόν, ἡμᾶς καί σήμερον Βαρθολομαῖος ὁ Ἀπόστολος νά διοδεύσωμεν τήν ὁδόν τοῦ σταυροῦ, τήν ἄγουσαν, διά τῶν ἑκουσίων ἤ ἀκουσίων παθημάτων, τῶν μετά εὐχαριστίας βασταζομένων, εἰς τήν ἀνάστασιν καί τήν χαράν ἥτις ἐστί καρπός τοῦ Παρακλήτου Πνεύματος. Τοῦ Πνεύματος, τό Ὁποῖον ἔλαβεν ὁ Ἀπόστολος, κατά τήν ἐπαγγελίαν τοῦ Χριστοῦ, ἐν τῷ ὑπερώῳ τῆς Πεντηκοστῆς, ὡσάν προχθές Κυριακήν τῆς Πεντηκοστῆς. Εἶναι δέ ἡ ἐπέτειος τῶν ἐφετεινῶν ὀνομαστηρίων ἡμῶν ἰδιαιτέρως εὐχάριστος, διότι συνοδεύεται ὑπό συγκεκριμένων εὐσήμων γεγονότων, εἴς τινα τῶν ὁποίων ἀνφέρθημεν καί χθές κατά τόν ἑσπερινόν τῆς Ἑορτῆς. Ἡ πραγματοποιηθεῖσα ἐν εὐλογίαις ἐν τῷ Ἱερῷ ἡμῶν Κέντρῳ καί ὑπό τήν προεδρείαν τῆς ἡμετέρας Μετριότητος, Ἱερά Σύναξις τῶν Μακ. Προκαθημένων τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, κατά τόν παρελθόντα Μάρτιον, καί ἡ ἀποφάσει αὐτῆς δρομολόγησις εἰς τελικόν προπαρασκευαστικόν στάδιον τῆς συγκλήσεως τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἀποτελεῖ τό πρῶτον καί τό κύριον. Πιστεύομεν ὅτι τό ἐπίτευγμα τοῦτο συμβάλλει εἰς τήν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, περί τῆς ὁποίας ἀκαταπαύστως, παρά τά ἀνακύποντα καθ᾿ ἡμέραν πειρασμικά προβλήματα, ἐργαζόμεθα. Ἐλπίζομεν δέ ὅτι καί ἡ συνέχεια θά εἶναι ἀνάλογος τῶν ληφθεισῶν ἤδη ἀποφάσεων, καθ᾿ ὅτι ἡ ἑνότης ἐν τῷ Χριστῷ, καρπός τοῦ Παναγίου Πνεύματος, εἶναι διά τήν Ἐκκλησίαν μας ἕν ἐκ τῶν πολυτιμοτέρων ἀγαθῶν. Ἡ ὑπογραφεῖσα μεταξύ ἡμῶν, ὑπό τήν ἰδιότητα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, καί τῆς ἐντίμου Κυβερνήσεως τῆς Οὑγγαρίας Συμφωνία ἀναγνωρίσεως τῆς ἐκεῖ ἡμετέρας Πατριαρχικῆς Ἐξαρχίας ὑπό τοῦ Κράτους τῆς Οὑγγαρίας, διανοίγει μίαν νέαν σελίδα εἰς τήν ἱστορίαν, καθιεροῦσα καί ἐν τῇ συγχρόνῳ ἐποχῇ τό διεθνές νομικόν καθεστώς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καί μαρτυροῦσα τάς προσδοκίας τάς ὁποίας ὁ κόσμος ἔχει ἐξ αὐτοῦ. Δέν ἀναφερόμεθα εἰς τά πολλά ἄλλα γενόμενα μέχρι σήμερον, οὔτε καί εἰς τά φερέλπιδα γεγονότα, ὡς τό ἐν ἐπιτυχίαις ὀργανωθέν ἐνταῦθα Διεθνές Συνέδριον στελεχῶν ἐπί τῆς διακονίας τῆς Νεότητος, τό ὁποῖον ἐνθαρρύνει τούς ἱερεῖς καί τάς ἐνορίας πρός βελτίωσιν τῆς δραστηριότητος αὐτῶν εἰς τόν ἐν λόγῳ τομέα, καί ἡ πρό ὀλίγων ἡμερῶν τέλεσις τῶν Ἐγκαινίων τοῦ ἐν Τιράνοις Καθεδρικοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, ἐκ τῆς ὁποίας ἐπεστρέψαμεν μετ᾿ αἰσθημάτων βαθείας ἱκανοποιήσεως, ὑπηρεφανείας καί συγκινήσεως, διαπιστώσαντες τήν πλουσίαν καρποφορίαν τῶν μακροχρονίων καί σκληρῶν προσπαθειῶν καί πολλῶν κόπων τοῦ ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐπιλεγέντος καί ἀποσταλέντος ἐκεῖσε Μακαριωτάτου 4

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἀρχιεπισκόπου Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας κυρίου Ἀναστασίου. Ἐπικεντροῦμεν τήν προσοχήν καί τό ἐνδιαφέρον καί δίδομεν ἰδιαιτέραν σημασίαν εἰς τό ἤδη σημαντικόν ἱστορικῶς καταστάν γεγονός τῆς προσφάτου ἐπανασυναντήσεως τῶν δύο Ἐκκλησιῶν τῆς Πρεσβυτέρας καί τῆς Νέας Ρώμης διά τῶν κεφαλῶν αὐτῶν ἐν Ἱεροσολύμοις, πρός ἐπισφράγισιν μιᾶς πεντηκονταετίας συνεχοῦς προσπαθείας διά τήν οἰκοδομήν ἑνός κλίματος καταλλαγῆς, συμφιλιώσεως, ἐμπιστοσύνης καί συνεργασίας μεταξύ Ἀνατολῆς καί Δύσεως καί διά τήν ἀνανέωσιν τῆς ἐν ἐλπίδι καί προσδοκίᾳ διαρκοῦς πορείας μέχρι τῆς ἐπιτεύξεως τοῦ Θελήματος τοῦ Κυρίου ἵνα πάντες ἕν ὦσιν. Ἡ συνάντησις αὕτη τῆς ἡμετέρας Μετριότητος μετά τοῦ Πάπα Ρώμης Φραγκίσκου εἶχεν ὡς ἐπακόλουθον τήν νέαν συνάντησιν κορυφῆς τῆς παρελθούσης Κυριακῆς, ἀμφοτέρων ἡμῶν μετά τῶν Ἐξοχωτάτων Προέδρων τοῦ Ἰσραήλ καί τῆς Παλαιστινιακῆς Ἀρχῆς, ἐν ἱκετηρίῳ δεήσει πνευματικῆς καί κοσμικῆς ἐξουσίας πρός τόν Ἄρχοντα τῆς Εἰρήνης καί Κύριον τῶν κυριευόντων καί βασιλέα τῶν βασιλευόντων, ἵνα βραβεύσῃ διά τοῦ Παναγίου Αὐτοῦ Πνεύματος εἰρήνην εἰς τήν ἀπό μακροῦ τεταραγμένην διά μαχῶν, πολέμων καί ἀνασφαλείας ἀνειρήνευτον ταύτην περιοχήν, πρός ἐπούλωσιν τῶν ἐξ αὐτῶν τραυμάτων, τά ὁποῖα προβληματίζουν καί κουράζουν ψυχοσωματικῶς ὅσους διαμένουν εἰς τάς εὐαισθήτους ἐκείνας περιοχάς. Οὕτως, ἡ ἐν ταπεινώσει ἑνότης τῶν Ὀρθοδόξων καί ἡ ἀγαπητική προσέγγισίς μας πρός τόν κόσμον τῶν ἑτεροδόξων ἀποτελοῦν βασικόν μέλημα ἡμῶν. Ἱερώτατοι ἅγιοι ἀδελφοί, Ἡ Ἁγία ἡμῶν Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, συντονιστής τῆς ὁποίας εἶναι τό Οἰκουμενικόν μας Πατριαρχεῖον, εἶναι ἡ Ἐκκλησία τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων, τῶν Μαρτύρων, τῶν Ὁσίων, τῶν δικαίων, ζῇ δέ καί ἐργάζεται ἐν παντί τόπῳ τῆς ὑπ᾿ οὐρανόν, ἔχουσα ὡς ἀμετάθετον ὅραμα τό «γενηθήτω τό Θέλημα» τοῦ Κυρίου καί «ἐλθέτω ἡ βασιλεία» Αὐτοῦ καί τήν ἐπαναγωγήν ἤ τήν πρωτογενῆ εἰσόδευσιν παντός λογικοῦ προβάτου εἰς τήν θεόδμητον ταύτην Μάνδραν, ἵνα «γένηται μία ποίμνη, εἷς ποιμήν», κατά τήν διακαῆ ἐπιθυμίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ πέμψαντος τό Πανάγιον Αὐτοῦ Πνεῦμα ἵνα ὁδηγῇ ἡμᾶς οὐχί κατά τάς ἐπισφαλεῖς, διά νά μή εἴπωμεν, ἀνασφαλεῖς, ἐπιθυμίας καί κρίσεις ἡμῶν, ἀλλά εἰς «πᾶσαν τήν ἀλήθειαν». «Τό πολίτευμα ἡμῶν ἐν οὐρανοῖς ὑπάρχει» (Φιλιπ. γ΄ 20), διότι μέλη τοῦ σώματος τοῦ Κυρίου ἐσμέν. Δέν ζῶμεν καί δέν πολιτευόμεθα ἐμφορούμενοι ἀπό οὐτοπικάς ἀντιλήψεις καί ἐξωπραγματικάς πεποιθήσεις, φρονοῦμεν ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἐν δυνάμει εἶναι πᾶσα ἡ οἰκουμένη, ἐπειδή ἡ Ἐκκλησία κατέχει τό καινοποιόν φύραμα, τό δυνάμενον νά ζυμώσῃ καί νά ἀναπλάσῃ τόν κόσμον. Οὐδόλως "πολτοποιοῦμεν" συνειδήσεις ἤ καλλιεργοῦμεν ἰδεοληπτικάς προσκολλήσεις. Ἀντιθέτως, ἀπεργαζόμεθα τήν ἀπεξάρτησιν ἀπό πᾶσαν ἐγκόσμιον καθήλωσιν καί ἐγγυώμεθα τήν μεσουράνησιν τοῦ Θείου, πνευματοποιοῦντες διά τῆς ἐξυγιάνσεως τοῦ νοός πᾶσαν σχολαστικότροπον ἀναζήτησιν, ἔχοντες παροχέα τόν Λόγον, τήν Ἀλήθειαν καί τήν Ἀγάπην. Ἡ Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία εἶναι ἡ μόνη ὑπαρκτή ἐγκόσμιος πραγματικότης, ἡ ὁποία κέκτηται Θεανθρωπίνην ὑπόστασιν ὡς Σῶμα Χριστοῦ, καί διά τοῦτο μόνον αὐτή δύναται νά ἀντισταθῇ εἰς τόν ἐπιχειρούμενον ὑπό πολλῶν, ἐν ἐξουσίαις ἤ μή, στρατωνισμόν τῆς ἐλευθερίας, εἰς τήν ἠλεκτρονικήν μαζοποίησιν τῆς συγχρόνου τεχνολογίας, εἰς τήν ὑλοχαρῆ δεσποτείαν τοῦ κεφαλαίου, εἰς τήν βάναυσον καταπάτησιν τοῦ προσώπου ἀπό πλευρᾶς τῆς ὑλιστικῆς κοσμοθεωρίας, εἰς τήν ἄλογον σκοπιμότητα τῶν πολέμων, εἰς τό ἐπαυξανόμενον φάσμα τῆς ἀνισομεροῦς κατανομῆς τῶν ἀγαθῶν καί τῆς πείνης, εἰς τήν ἀπρόσωπον μορφοποίησιν τῆς κοινωνίας, εἰς τήν ἀποϊεροποίησιν τῆς ἀνθρωπίνης ἀξίας, εἰς τήν ἰταμήν καταστροφήν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, τοῦ ἡμετέρου οἴκου. Δέν κατατείνομεν διά τῶν λόγων ἡμῶν τούτων εἰς σύντηξιν πολιτισμῶν ἀλλά εἰς ἐξαγιασμόν προσώπων καί εἰς τήν ἑνοειδῆ ἐμφάνειαν τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Εἰς τόν κόσμον τοῦ ψεύδους καί τῆς ἀλγεινῆς μεταλλάξεως τῶν θεοπαρόχων νόμων τῆς ἀνθρωπίνης ὀντολογίας, δέν ὑπάρχει μεγαλυτέρα ἀλήθεια ἀπό τήν ἀγάπην καί ὡσαύτως οὐδέποτε 5

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀπεκαλύφθη μεγαλειωδεστέρα κίνησις ἀγάπης ἀπό τήν προσφοράν τῆς ἀληθείας τοῦ ζῶντος Θεοῦ εἰς τόν πεπτωκότα ἄνθρωπον, τόν ἐναντιούμενον ἡμῖν, διά τῆς ὁποίας καί μόνον ἐπιτυγχάνεται ἡ σφοδρά ἐπιπόθησις τῆς σωτηρίας. Κατά τήν εὔσημον, λοιπόν, ταύτην ἡμέραν τῶν ὀνομαστηρίων ἡμῶν, αἰσθανόμενοι χαράν καί εὐχαριστοῦντες ἐκ καρδίας ὑμῖν διά τήν ἀγάπην καί τήν τιμήν τήν ὁποίαν ἐπιδεικνύετε ἐνεργῶς πρός τό ταπεινόν ἡμῶν πρόσωπον, ἀντανακλῶσαν ὅμως ἐν τῇ πράξει εἰς τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν, ἐξαγγέλλομεν ταπεινῶς τήν οἰκουμενικήν ταύτην διάστασιν τῆς διακονίας ἡμῶν καί ἐπιτελοῦμεν καί δεικνύομεν μαζί σας τήν πραγμάτωσιν τῆς Ἐκκλησίας ὡς Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Καί τοῦτο, διότι πάντες ἡμεῖς, παρά τάς τοπικάς ἀποστάσεις, αἱ ὁποῖαι σωματικῶς μᾶς χωρίζουν ἀπ᾿ ἀλλήλων, ἤ τάς δικαιοδοσιακάς διαφοράς, συναπαρτίζομεν νοερῶς ἕν ἑνιαῖον καί ἀδιάσπαστον σύνολον, ἕνα Οἶκον πνευματικόν, μίαν ἀδιαίρετον καί συνηνωμένην Βασιλείαν, ἕν σῶμα, αὐτό τοῦτο τό Σῶμα τοῦ Κυρίου ἡμῶν. Ἀδελφοί καί τέκνα, Οἱ καιροί οὐ μενετοί διά πολυτέλειαν ἀντιπαραθέσεων καί διχασμῶν. Ἡ οἰκουμένη ἀναμένει ἀφ᾿ ἑνός μέν τό λυτρωτικόν μήνυμα τῆς Ὀρθοδοξίας, τό ὁποῖον ἀγωνιζόμεθα νά μεταδίδωμεν, ἀφ᾿ ἑτέρου δέ στρέφει ἀπαιτητικῶς τούς ὀφθαλμούς αὐτῆς εἰς τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν, ἀναζητοῦσα ἐν αὐτῇ εὐαγγελικόν πρότυπον καί ἀποστολικόν παράδειγμα. Ὁ Κύριος ὁμιλεῖ σήμερον εἰς τήν Ἐκκλησίαν καί ἡ πνοή τοῦ Παρακλήτου μᾶς ὠθεῖ νά ἀνοίξωμεν ἔτι καί ἔτι τούς ὁρίζοντάς μας εἰς τήν δοκιμαζομένην ἀνθρωπότητα. Τό Ἱερόν Κέντρον τῆς Ὀρθοδοξίας ἐδῶ εἰς τήν Πόλιν, αὐτή αὕτη ἡ Πόλις μας ἀποτελεῖ τό σταυροδρόμι τῆς ἐμπειρίας τοῦ παρελθόντος καί τῶν προσδοκιῶν τοῦ μέλλοντος – καί ταῦτα μακράν πάσης περιαυτολογίας καί θριαμβολογίας. Ἀπλῶς, συλλαμβάνομεν τά μηνύματα τῶν καιρῶν καί συνειδητοποιοῦμεν τό χρέος καί τήν εὐθύνην. Ἡμεῖς, φέροντες εἰς τούς ὤμους ἡμῶν τόν Σταυρόν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας μέ συγκηρυναίους ἀμέσους τούς ἐνταῦθα σεβασμίους ἀδελφούς Ἱεράρχας, καί σύμπασαν τήν σεβασμίαν Ἱεραρχίαν τοῦ Θρόνου ἔχομεν ὡς ἔμβλημα, «Χριστός μου δύναμις, Θεός καί Κύριος» καί «ἐκ διανοίας καθαρᾶς ἐν Κυρίῳ ἑορτάζομεν». Αἴροντες δέ νοῦν, καρδίαν, διάνοιαν καί σῶμα πρός τόν «βάθει σοφίας φιλανθρώπως τά πάντα οἰκονομοῦντα καί τό συμφέρον πᾶσιν ἀπονέμοντα μόνον Δημιουργόν» εὐχόμεθα ὅπως ὁ Κύριος χρόνων καί καιρῶν, ὁ Ἀρχηγός τῆς Πίστεως καί Σωτήρ ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, διά πρεσβειῶν τῆς παναχράντου Μητρός Αὐτοῦ, τοῦ ἁγίου Ἀποστόλου Βαρθολομαίου καί πάντων τῶν Ἁγίων, εὐλογῆ καί ἁγιάζη πάντας, καί ἐν Αὐτῷ «τῷ ποιητῇ καί πλάστῃ καί Θεῷ ἡμῶν» τήν πᾶσαν ἐλπίδα τῆς ζωῆς καί τῆς περαιτέρω διακονίας ἡμῶν ἀνατιθέμεθα. Ἀμήν.

6

Ἡ συνάντηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη μέ τόν Πάπα Ἰωάννου Γ. Τσερεβελάκη, θεολόγου-φιλολόγου

Σ

υνθλιβόμενοι ἀπό τίς μυλόπετρες τῆς κρίσης οἱ Ἕλληνες, δέν προσέξαμε, ὅσο τό ἀπαιτοῦσε ἡ σοβαρότητά του, τό γεγονός τῆς συνάντησης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου μέ τόν Πάπα Φραγκίσκο στά Ἱεροσόλυμα. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι, μαζί μέ τά ἄλλα ἀρνητικά, ἡ κρίση ἔχει ὁδηγήσει τήν ἑλληνική κοινωνία σέ μιά ἐσωστρέφεια ἔτσι, ὥστε οἱ Ἕλληνες, ἕνας κατεξοχήν ἐξωστρεφής λαός, νά ἀσχολούμαστε κυρίως μέ τά ἀτομικά μας προβλήματα, νά μᾶς ἐνδιαφέρει κυρίως ὁ ἀγώνας τῆς ἐπιβίωσης, ἐνῶ τά μεγάλα ζητήματα νά μᾶς ἀφήνουν ἐν πολλοῖς ἀδιάφορους. Ἀπό τήν ἄλλη μεριά, ὑπάρχουν πολλοί Ἕλληνες πού θεωροῦν ὅτι τά ἐκκλησιαστικά θέματα καί γεγονότα ἀφοροῦν κυρίως καί ἀποκλειστικῶς τούς κληρικούς καί τούς θρησκευόμενους καί, ὡς ἐκ τούτου, δέν ὑπάρχει λόγος ἐνασχόλησης μέ αὐτά. Ὡστόσο, τό γεγονός τῆς συνάντησης τῶν ἡγετῶν τῶν δύο μεγάλων χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν εἶναι ἐξαιρετικά σημαντικό ἀπό πολλές πλευρές. Ἄς θυμηθοῦμε καταρχάς ὅτι ἡ πρώτη συνάντηση ἀνάμεσα σέ προκαθημένους τῶν δύο Ἐκκλησιῶν ἔγινε τό 1963, δηλαδή πρίν ἀπό πενήντα χρόνια, ὅταν σέ οἴκημα τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων, στή Μονή τῆς Μικρῆς Γαλιλαίας στό Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, εἶχαν συναντηθεῖ ὁ τότε Πατριάρχης Ἀθηναγόρας μέ τόν Πάπα Παῦλο τόν Στ΄. Εἶχαν παρέλθει τότε 525 χρόνια ὕστερα ἀπό τήν ἀποτυχημένη Σύνοδο ΦεράραςΦλωρεντίας. Στό ἴδιο ἀκριβῶς οἴκημα πραγματοποιήθηκε καί ἡ τωρινή συνάντηση τῶν δύο προκαθημένων, πράγμα πού σημειολογικά παραπέμπει στή συνάντηση

Ἀθηναγόρα-Παύλου καί παρουσιάζει τούς Βαρθολομαῖο καί Φραγκίσκο ὡς συνεχιστές τοῦ διαλόγου μεταξύ των δύο Ἐκκλησιῶν, τόν ὁποῖο ἐκεῖνοι ἐγκαινίασαν. Ἡ χρονική περίοδος τῆς πρώτης συνάντησης, καί συγκεκριμένα τά ἔτη 1962-1963, ἦταν περίοδος κρίσιμη γιά τήν ἀνθρωπότητα, ἄν λάβουμε ὑπόψη τήν κρίση τῶν πυραύλων τῆς Κούβας, ὅταν ὁ τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος ἀποφεύχθηκε στό «παρά πέντε», τήν ἔνταση τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου μέ τή διαίρεση τοῦ κόσμου σέ δύο μεγάλα στρατόπεδα, τόν πόλεμο στό Βιετνάμ, τή δολοφονία τοῦ Κένεντυ κ.ἄ. Ἑπομένως, ἡ συνάντηση τότε τῶν Προκαθημένων τῶν δύο Ἐκκλησιῶν ἐπιβαλλόταν ἀπό τά ἴδια τά πράγματα, καθώς ἡ ἑνότητα καί ἡ εἰρήνη ἦταν ἀναγκαία γιά τούς εὐρωπαϊκούς λαούς, πού τούς χώριζε τό μίσος καί βρίσκονταν διαρκῶς ὑπό τόν κίνδυνο ἑνός πυρηνικοῦ πολέμου. Ἀπό καθαρά θεολογική ἄποψη, τό διάλογο ἐπέβαλλε ἡ ἴδια ἡ φύση καί τό περιεχόμενο τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας: ὁ Χριστός ἄφησε παραγγελία στούς ἀνά τούς αἰῶνες μαθητές Του «ἵνα ὦσιν ἕν» (Ἰω. 17,22), δηλαδή νά εἶναι ἑνωμένοι. Αὐτή τήν ἑνότητα τῆς ἀγάπης (ὄχι τήν ἕνωση) μεταξύ των Ἐκκλησιῶν θέλησαν καί προσπάθησαν νά ὑπηρετήσουν τόσο ὁ Ἀθηναγόρας ὅσο καί ὁ Πάπας Παῦλος ὁ Στ΄. Τό θετικό εἶναι ὅτι, παρά τίς ἀντιδράσεις συντηρητικῶν ἐκκλησιαστικῶν κύκλων (πού ἐν πολλοῖς ὑφίστανται καί σήμερα), ξεπεράστηκαν τότε πολλά ἐμπόδια καί γκρεμίστηκαν ἀρνητικά στερεότυπα, μέ ἀποτέλεσμα νά ξεκινήσει ἕνας διάλογος πού ὁδήγησε τίς Ἐκκλησίες σέ μιά βαθύτερη ἀλληλοκατανόηση, γεγονός θετικό αὐτό καθεαυτό. Ἄν, λοιπόν, τό 1963 συγκεκριμένοι ἱστο7

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ρικοί καί θεολογικοί λόγοι ἐπέβαλαν τή συνάντηση Πάπα καί Πατριάρχη, παρόμοιοι λόγοι ὁδήγησαν, καθώς πιστεύω, καί στή συνάντηση τοῦ 2014. Ὁ θεολογικός διάλογος συνεχίζεται, βέβαια, συχνά ὅμως τελματώνεται, κυρίως ἀπό τίς διαφορετικές προσεγγίσεις πού ἔχουν οἱ δυό πλευρές στά θέματα τοῦ παπικοῦ πρωτείου καί τῆς συνοδικότητας, ἀλλά καί σέ θέματα δογματικῆς φύσεως. Εἶναι ἀναγκαῖο, λοιπόν, αὐτός ὁ διάλογος νά ἀναζωπυρωθεῖ καί νά προχωρήσει, ὥστε νά βρεθεῖ τό κοινό σημεῖο σύγκλισης καί νά γεφυρωθοῦν οἱ ἀποστάσεις πού χωρίζουν τίς δύο Ἐκκλησίες καί νά πραγματοποιηθεῖ σέ ὅλη της τήν ἔκταση καί τό βάθος ἡ χριστιανική ἐντολή τῆς ἀγάπης καί τῆς καταλλαγῆς. Ὡστόσο, ἐκεῖνο πού κατά κύριο λόγο θά πρέπει νά ληφθεῖ ὑπόψη εἶναι ἡ ἱστορική συγκυρία κατά τήν ὁποία ἔγινε ἡ συνάντηση. Τρία εἶναι τά μεγάλα προβλήματα πού ἀντιμετωπίζει σήμερα ὁ Χριστιανισμός, πέρα ἀπό Ἐκκλησίες καί δόγματα: ὁ ἀποχριστιανισμός τῶν εὐρωπαϊκῶν κοινωνιῶν, ἡ παγκοσμιοποίηση καί ὁ ἰσλαμικός φονταμενταλισμός. Ἄς τά δοῦμε ἕνα-ἕνα μέ συντομία. Ἡ Εὐρώπη τά τελευταῖα χρόνια ὁλοφάνερα ἀποχριστιανίζεται μέ γοργούς ρυθμούς, καθώς ἡ ἀθεΐα εἰσβάλλει δυναμικά στίς εὐρωπαϊκές κοινωνίες. Ὁ Χριστιανισμός, ἡ θρησκεία πού ἐπί αἰῶνες κυριάρχησε στήν Εὐρώπη καί διαμόρφωσε ἐν πολλοῖς 8

τόν πολιτισμό της, ἀντικαθίσταται μέ ταχύτητα ἀπό μιά ἄθεη κουλτούρα καί οἱ χριστιανοί ἤδη σέ κάποιες χῶρες (πχ. ἡ Τσεχία) εἶναι μειονότητα σέ σχέση μέ ὅσους δηλώνουν ἄθεοι. Τό πιό χαρακτηριστικό φαινόμενο, πού δείχνει αὐτή τήν ἀλλαγή σέ χῶρες ὅπως ἡ Ὁλλανδία, ἡ Γαλλία, τό Βέλγιο, ἡ Γερμανία κ.ἄ. εἶναι ἀφενός ἡ μετατροπή πολλῶν καθολικῶν ναῶν σέ χώρους διασκέδασης, ἀποθῆκες, γυμναστήρια κ.λπ. καί ἀφετέρου ἡ ἐγκατάλειψη πολλῶν ἄλλων. Ἡ ἀθεΐα πλέον δέν εἶναι θέμα τῶν διανοητῶν καί τῶν φιλοσόφων, ἀλλά ἔχει γίνει στάση ζωῆς γιά μεγάλες μάζες τοῦ πληθυσμοῦ τῶν εὐρωπαϊκῶν κρατῶν. Τήν ἴδια στιγμή, ὅμως, ἀνησυχητική εἶναι ἡ ἐπέλαση τοῦ Ἰσλάμ, καθώς μόνο στή Γερμανία, γιά παράδειγμα, λειτουργοῦν ἐπίσημα 159 μουσουλμανικά τεμένη, ἐνῶ τήν περίοδο αὐτή κτίζονται ἄλλα 128. Παράλληλα ὑπάρχουν καί λειτουργοῦν 2.500 μεστζίτ, δηλαδή αἴθουσες προσευχῆς στό Ἰσλάμ (οἱ ἀριθμοί δείχνουν μιά ἀπό τίς αἰτίες πού τά ἐθνικιστικά κόμματα αὔξησαν σημαντικά τα ποσοστά τους στίς τελευταῖες εὐρωεκλογές). Ὅμως, ἐκτός ἀπό τήν ἰσλαμική διείσδυση στήν Εὐρώπη, οἱ χριστιανοί σέ πολλές χῶρες τοῦ κόσμου διώκονται σήμερα ἀπηνῶς, ἐξαιτίας τοῦ μουσουλμανικοῦ φονταμενταλισμοῦ καί φανατισμοῦ. Οἱ καθημερινές εἰδήσεις ἀπό χῶρες ὅπως ἡ Νιγηρία, τό Σουδάν, ἡ Αἴγυπτος, ἡ Συρία, τό Ἰράκ, ἡ Ἰνδονησία κ.α. μαρτυροῦν γι’ αὐτούς τούς διωγμούς: κορίτσια ἀπάγονται καί ὑποχρεώνονται νά ὁμολογήσουν πίστη στό Ἰσλάμ, χριστιανικά σχολεῖα καί ναοί καίγονται, χριστιανικά χωριά ἐξολοθρεύονται, ἄνθρωποι φυλακίζονται καί καταδικάζονται σέ θάνατο ἐπειδή «ἀλλαξοπίστησαν», ἱερεῖς διαπομπεύονται ἤ βασανίζονται καί θανατώνονται. Τέλος, ἡ παγκοσμιοποίηση, καθώς φέρνει σέ ἐπαφή λαούς, πολιτισμούς καί θρησκεῖες, δημιουργεῖ μιά νέα θρησκευτική πραγματικότητα πού ἀπαιτεῖ ἀπό τούς χριστιανούς ὅλου του κόσμου, ἄν θέλουν νά

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

διατηρήσουν τή χριστιανική τους ταυτότητα, νά μιλήσουν μιά κοινή γλώσσα, ἄρα ἀπαιτεῖ τήν ἑνότητα τῶν χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν. Μιά χριστιανική Ἐκκλησία ἑνωμένη μπορεῖ μέ τό οἰκουμενικό της μήνυμα νά μιλήσει καλύτερα καί ἀποτελεσματικότερα στό σύγχρονο κόσμο. Οἱ μεγάλες ἠθικές, πολιτικές καί κοινωνικές προκλήσεις τοῦ παρόντος εἶναι ἀδύνατο νά ἀντιμετωπιστοῦν ἀπό μιά Ἐκκλησία διαιρεμένη. Ὑπάρχουν, λοιπόν, πολλά καί σημαντικά προβλήματα πού ἐπέβαλαν καί ἐπιβάλλουν τό διάλογο καί τήν προσέγγιση τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Ἡ συνάντηση, ἐπιμόνως, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη μέ τόν Πάπα ἀποτελεῖ μιά σημαντική στιγμή γιά τήν πορεία τοῦ Χριστιανισμοῦ, μέσα σέ ἕνα δύσκολο καί σκοτεινό μέλλον. Ὁ Χριστιανισμός βρίσκεται, εἴτε τό θέλουμε εἴτε ὄχι, στή βάση τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ καί τοῦ τρόπου ζωῆς τῶν Εὐρωπαίων ἀλλά καί τῶν λαῶν ὅπου ἐπικράτησε τό χριστιανικό μήνυμα. Νομοθεσία, ἔθιμα, καλλιτεχνική δημιουργία ἔχουν μπολιαστεῖ ἀπό τή χριστιανική ἠθική καί πίστη. Γι᾿ αὐτό οἱ δύο χριστιανικές Ἐκκλησίες, ἡ ἀνατολική Ὀρθόδοξη καί ἡ Ρωμαιοκαθολική, εἶναι ὑποχρεωμένες νά σταθοῦν στό ὕψος τῶν περιστάσεων καί νά δοῦν κατάματα τήν εὐρωπαϊκή καί τήν παγκόσμια πραγματικότητα καί ὄχι νά μένουν καρφωμένες καί ἀγκυλωμένες στή σιγουριά τοῦ δικοῦ τους μικρόκοσμου, τή στιγμή μάλιστα πού παίζονται στή σκακιέρα τοῦ κόσμου τά ἱερά καί τά ὅσια τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς καί καταστρέφεται ὁ φυσικός κόσμος. Γιά νά ἔχει, ὅμως, ἐπιτυχία ὁ διάλογος καί αὐτές οἱ συναντήσεις, θά πρέπει νά ὑπάρχει εἰλικρίνεια καί καλή πρόθεση καί ἀπό τίς δύο πλευρές, ἡ ὁποία μέ τούς δύο Προκαθημένους, τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαῖο καί τόν Πάπα Φραγκίσκο, δείχνει νά ὑπάρχει. Ἀπό τή στιγμή πού τό κλίμα ἐχθρότητας, φόβου καί ἀντιπαλότητας ἀνάμεσα ὅτι δύο Ἐκκλησίες φαίνεται ὅτι ἔχει ἐκλείψει ὁριστικά, ἐκεῖνο πού μένει εἶναι νά

βρεθεῖ ἡ κοινή γλώσσα, ὥστε νά φτάσουμε σέ πιό χειροπιαστά ἀποτελέσματα. Μιά οὐσιαστικότερη προσέγγιση ἀνάμεσα στίς δύο Ἐκκλησίες θά ἔδινε ἕνα μήνυμα ἑνότητας στό χριστιανικό κόσμο καί θά βοηθοῦσε στήν καλύτερη ἀντιμετώπιση τῶν προβλημάτων πού ἀντιμετωπίζουν οἱ ἄνθρωποι, μέσα σέ ἕνα κόσμο πού συνθλίβει τό ἀνθρώπινο πρόσωπο καί ὅπου ἡ ἀνθρώπινη ζωή μικρή ἔχει ἀξία. Θά κλείσω τοῦτο τό κείμενο μέ τά λόγια τοῦ παρόντος στή συνάντηση τῶν δύο Προκαθημένων, Ἀρχιεπισκόπου Ἀμερικῆς κ. Δημητρίου, ὁ ὁποῖος, ἀναφερόμενος στήν προσωπική του ἐμπειρία ἀπό τή συνάντηση αὐτή, εἶπε: «Αὐτή ἡ ἐμπειρία δημιουργοῦσε ἕνα κλίμα ὄντως ἀνεπανάληπτο, διότι ὑπῆρχε ἡ αἴσθηση ὅτι πατούσαμε στή γῆ, πού πάτησε ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ἀναπνέαμε τόν ἀέρα πού ἀνέπνευσε, κοιτάζαμε τόν ἴδιο οὐρανό πού κοίταζε Ἐκεῖνος. Ἔτσι, τόσο ἡ ἀνθρώπινη πλευρά (εἰλικρίνεια, ἁπλότητα, ἐγκαρδιότητα), ὅσο καί ἡ πλευρά τοῦ ἱστορικοῦ χώρου, ὅπου ἔγιναν οἱ συναντήσεις, συνετέλεσε ὥστε νά ὑπάρξουν ἐπί μέρους ἐντυπωσιακά -ὁ κατάλογος θά μποροῦσε νά ἦταν μακρύς- στοιχεῖα, ἀλλά τό κύριο εἶναι πέραν οἱουδήποτε συγκεκριμένου ἤ ἐπί μέρους. Ἦταν ἡ αἴσθηση τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ ἐν μέσῳ ἡμῶν».

9

Η Φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ καί τό ἀφιλάνθρωπον τῶν χριστιανῶν Ἀρχιμ. Δοσιθέου Κανέλλου, Ἡγουμένου Ἱ. Μονῆς Παναγίας Τατάρνης Εὐρυτανίας

Σ

εβασμιώτατε δέσποτα, ἀγαπητοὶ καὶ σεβαστοὶ ἐν παντὶ ἀδελφοὶ καὶ συλλειτουργοί, ἀγαπητὸν χριστεπώνυμον πλήρωμα τῆς ὡραίας αὐτῆς πόλεως τῆς Ἀνατολικῆς Κρήτης, θὰ προσπαθήσω ἀπόψε νὰ σᾶς ὁμιλήσω γιὰ τὴν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, καὶ γιὰ τὸ ἐν πολλοῖς ἀφιλάνθρωπον ἡμῶν τῶν τωρινῶν Χριστιανῶν. Ἀφορμὴ γιὰ αὐτὴν τὴν ὁμιλία μοῦ δίδει ἕνα παλαιότερο συμβάν. Μίλησα πρό τινων χρόνων σὲ κάποια πόλι γιὰ τὴν φιλανθρωπία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Στὸ τέλος τῆς ὁμιλίας ἕνας σημαίνων πολιτικὸς μοῦ εἶπε: «Καλὸν εἶναι νὰ μὴ μιλᾶμε γιὰ φιλανθρωπία, εἶναι ὑποτιμητικό. Νὰ μιλᾶμε γιὰ ἀλληλεγγύη». Τοῦ ἀπαντῶ: «Ἐμεῖς σὰν Χριστιανοὶ πιστεύουμε στὴν ἄπειρη φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἐξ αὐτῆς, κατὰ μίμησιν, ἀσκοῦμε τὴν φιλανθρωπία χωρὶς προσδοκίαν ἀνταλλάγματος πρὸς τοὺς ἀδελφούς μας ἀνεξαρτήτως χρώματος, φυλῆς, θρησκείας· πρὸς πάντας». Πόσο πέφτουν ὅμως ἔξω, αὐτοὶ ποὺ συγχέουν τὴν φιλανθρωπία, μὲ τὴν ἀλληλεγγύη! Καὶ πόσο κάνουν λάθος αὐτοὶ ποὺ θεωροῦν τὴν λέξι καὶ τὴν ἔννοια τῆς φιλανθρωπίας ὡς κάτι τὸ ὑποτιμητικό! «Ἀλληλεγγύη» εἶναι λέξις ποὺ δὲν ἀπαντᾶται στὴν ἀρχαία ἑλληνική. Ἀπαντᾶται μόνον ἡ λέξις «ἀλληλέγγυος» ποὺ σημαίνει αὐτὸν ποὺ ἐγγυᾶται κάτι γιὰ κάποιον ἄλλον, ἀλλὰ καὶ ὁ ἄλλος γι’ αὐτόν. Πρόκειται, δηλαδή, γιὰ δύο ποὺ ἔχουν κοινὴν ὑποχρέωσι νὰ τηρήσουν κάποια δέσμευσι. Ἀλληλεγγύη ἄρα σημαίνει: Σοῦ δίνω καὶ μοῦ δίνεις. Μὲ προσέχεις, σὲ προσέχω. Μὲ στηρίζεις, σὲ στηρίζω. Ὅπως λέμε «ἀλληλογραφία»· μοῦ γράφεις, σοῦ γράφω· δὲν μοῦ γράφεις, δὲν σοῦ

γράφω. Τί σημαίνει ὅμως φιλανθρωπία; Γραμματικῶς «φιλῶ» στὰ ἀρχαῖα σημαίνει ἀγαπῶ πολύ, καθ’ ὑπερβολήν. Παραδείγματος χάριν: Ἀπέστειλαν αἱ ἀδελφαὶ τοῦ Λαζάρου πρὸς τὸν Κύριον λέγουσαι: «Κύριε ἴδε ὃν φιλεῖς ἀσθενεῖ» (Ἰω. ΙΑ΄, 3). Καὶ ὅταν ἐδάκρυσεν ὁ Ἰησοῦς διὰ τὸν τετραήμερον Λάζαρον εἶπαν οἱ Ἰουδαῖοι: «Ἴδε πῶς ἐφίλει αὐτόν!». Καὶ μετὰ τὴν μετάνοιαν τοῦ Πέτρου ὁ Κύριος τὸν ἐρωτᾶ: «Σίμων Ἰωνᾶ, ἀγαπᾷς με πλεῖον τούτων; Λέγει αὐτῷ· ναί, Κύριε, σὺ οἶδας ὅτι φιλῶ σε» (Ἰω. ΚΑ΄, 15). Ἄρα τὸ «φιλῶ», ἀγαπῶ πολύ, γίνομαι φίλος μὲ κάτι, ὅταν προστίθεται σὲ μιὰ λέξι, τῆς δίνει μεγαλύτερη, ἐντονώτερη σημασία. Πάνω ἀπὸ χίλιες λέξεις στὰ λεξικὰ ἀρχίζουν γι’ αὐτὸν τὸν λόγο ἀπὸ τὴν λέξι «φιλῶ» καὶ «φίλος», π.χ. φιλοπατρία, φιλαδελφία, φιλακόλουθος, φιλέλλην, φιλαλήθης, φιλόλογος, φιλόσοφος, φίλαθλος, φίλαυτος, φιλελεύθερος, καί τόσες ἄλλες. Ἑπομένως φιλανθρωπία σημαίνει πολλή, ὑπερβολικὴ ἀγάπη πρὸς τὸν ἄνθρωπο. Καὶ αὐτὴ ἡ ἀγάπη δὲν περιμένει ἀνταπόδοσι, ἀντάλλαγμα ἢ ἀνταπόκρισι ὅπως ἡ ἀλληλεγγύη. Δὲν σὲ ἀγαπῶ γιὰ νὰ μὲ ἀγαπήσεις. Δὲν σὲ ἀγαπῶ περιμένοντας τὸ ἴδιο κι ἀπὸ ἐσένα. Σὲ ἀγαπῶ (ἀσχέτως ἂν θὰ μὲ ἀγαπήσεις, καθ’ ὅτι «ἡ ἀγάπη οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς») διότι εἶσαι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Σὲ ἀγαπῶ διότι κατὰ τὸ δυνατὸν μιμοῦμαι τὸν Κύριόν μου ὁ Ὁποῖος εἶναι ἡ Ἀγάπη, καὶ μὲ ἀγαπᾷ καὶ σὲ ἀγαπᾷ. Ἂς ἀναφερθοῦμε δι’ ὀλίγων στὴν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸ δημιούργημά Του, τὸν ἄνθρωπο. Ὅπως γράφει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος πρὸς τὸν δικό σας ἀπόστολο Τίτο:

*Ὁμιλία Γέροντος Δοσιθέου, ἡγουμένου Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Τατάρνης Εὐρυτανίας, δοθεῖσα ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου πόλεως Σητείας, κατὰ τὸ ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου τῆς 15 Μαρτίου 2014, μετὰ τὸ πέρας τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἑσπερινοῦ, κατὰ τὸν ὁποῖον ἐχοροστάτησεν ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καὶ Σητείας κ. Εὐγένιος.

10

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

«ὅτε ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ... ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως Πνεύματος ῾Αγίου, οὗ ἐξέχεεν ἐφ’ ἡμᾶς πλουσίως διὰ ’Ιησοῦ Χριστοῦ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν» (Τίτ. Γ΄, 4-6). Στὸ Συναξάριον τοῦ Σαββάτου τῶν ψυχῶν καταγράφεται τὸ ἑξῆς, ἄκρως παρήγορον (σᾶς τὸ μεταφέρω σὲ ἀπόδοσι στὴν καθομιλουμένη): «Ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον νικᾷ. Ἐὰν στὴν ζυγαριὰ τῆς ζωῆς βρεθοῦν σὲ «ἰσοπαλία» τὰ καλὰ καὶ τὰ κακά, οἱ ἀρετὲς καὶ οἱ ἁμαρτίες, τότε νικᾷ ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ. Ἐὰν δὲ ὑποτεθεῖ ὅτι στὴν ζυγαριὰ βαραίνει ἡ πλάστιγγα πρὸς τὴν μεριὰ τῶν ἁμαρτιῶν, ἕνεκα ὡρισμένων μικρῶν κακῶν, τότε ἐπικρατεῖ τὸ ὑπεράγαθον τοῦ Θεοῦ». Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ μας ζῆ κάτω ἀπὸ τὸ στέγαστρο, τὴν σκέπη (τὴν πλατυτέρα νεφέλης) τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ. Μέτρησα στὸ βιβλίο τοῦ Τριῳδίου, ποὺ διαβάζουμε αὐτὲς τὶς ἡμέρες, 65 φορὲς τοὐλάχιστον νὰ εὐχαριστοῦν τὸν Κύριο οἱ ἱεροὶ ὑμνῳδοὶ γιὰ τὴν φιλανθρωπία Του. Δὲν συμπεριλαμβάνω δὲ συγγενικὲς ἔννοιες, ὅπως «εὐσπλαχνία», «ἀγαθότης», «μέγα ἔλεος». Λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος: «Ὅπως καὶ ἐὰν ὀνομάσουμε τὴν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, δὲν μποροῦμε νὰ τὴν κατανοήσουμε. Εἶναι ἀδύνατον νὰ προσδιορίσουμε τὸ μέγεθός της, καὶ τὸ μεγαλεῖο της μὲ τὰ δικά μας φτωχὰ λόγια» (Πρὸς τοὺς λέγοντας ὅτι οἱ δαίμονες τὰ ἀνθρώπινα διοικοῦσι). Γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ ἀντιληφθοῦμε ἢ καὶ νὰ γευθοῦμε ἔστω καὶ ἄκρῳ δακτύλῳ τί καὶ ποιά εἶναι αὐτὴ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο, πρέπει νὰ ἀνατρέξουμε στὶς πηγὲς τῆς πίστεώς μας. Στὴν ἁγία Γραφὴ καὶ τοὺς ἁγίους Πατέρας, αὐτοὺς ποὺ αἰσθάνθηκαν τὴν δροσιὰ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, ποὺ τὴν ἔζησαν καὶ (κατὰ τὸ δυνατὸν εἰς ἀνθρώπους) τὴν ἑρμήνευσαν. Ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος ὀλίγον πρὸ τοῦ σωτηρίου πάθους ἀπευθύνεται πρὸς τοὺς Μαθητὰς καὶ λέγει: «Καθὼς ἠγάπησέ με ὁ Πατὴρ καί ἐγὼ ἠγάπησα ὑμᾶς. Μείνατε ἐν τῇ ἀγάπῃ τῇ ἐμῇ. Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ» (Ἰω.

ΙΕ΄, 13). Συμβουλεύει δὲ ὁ ἀπόστολος τῆς ἀγάπης, Ἰωάννης ὁ Θεολόγος: «ἐν τούτῳ ἐστὶν ἡ ἀγάπη, οὐχ ὅτι ἡμεῖς ἠγαπήσαμεν τὸν Θεόν, ἀλλ’ ὅτι αὐτὸς ἠγάπησεν ἡμᾶς καὶ ἀπέστειλε τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἱλασμόν (λυτρωτικὴν θυσίαν) περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν» (Α΄ Ἰω. Δ΄, 10). Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, τὸ δεύτερον πρόσωπον τῆς Παναγίας Τριάδος, «ἐγένετο ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ Σταυροῦ» (Φιλιππησίους Β΄, 8) γιὰ νὰ σώσῃ τὸν κάθε ἄνθρωπο. Διαβάζουμε στὴν εὐχὴ τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς τῆς Θ. Λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, πὼς ὁ ἄνθρωπος παρήκουσε τὴν ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐκ τῆς παρακοῆς προῆλθεν ἡ πτῶσις. Καὶ ὅμως ὁ Θεὸς δὲν ἐγκατέλειψε τὸν πεσόντα ἄνθρωπο. Λέγει, λοιπόν, ἡ εὐχὴ ἀπευθυνομένη πρὸς τὸν ἐπουράνιο Πατέρα (ἐν νεοελληνικῇ ἀποδώσει): «Καὶ ὅμως δὲν ἀπέστρεψες τὸ πρόσωπό σου ἀπὸ τὸ πλάσμα σου, τὸ δημιούργημά σου. Δὲν ἐλησμόνησες τὸ ἔργο τῶν χειρῶν σου, ἀλλὰ τοὐναντίον τὸ ἐπισκεπτόσουν μὲ κάθε τρόπο, λόγῳ τῆς πολλῆς σου εὐσπλαγχνίας. Πρὸς χάριν του ἔστειλες προφῆτες. Ἔκαμες θαυμαστὰ ἔργα μέσῳ τῶν ἁγίων σου, 11

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

(τῆς Π. Διαθήκης) αὐτῶν ποὺ σὲ εὐηρέστησαν μὲ τὴν ζωή τους. Μίλησες μὲ τὸ στόμα τῶν δούλων σου τῶν προφητῶν αὐτῶν ποὺ προεφήτευσαν καὶ προανήγγειλαν τὴν σωτηρία ποὺ ἐπρόκειτο νὰ ἔλθῃ. Μᾶς ἔδωσες σὰν βοηθὸ τὸν νόμο σου. Μᾶς ἔδωσες φύλακες ἀγγέλους. Καὶ ὅταν ἦλθε ἡ κατάλληλος ἐποχὴ μᾶς μίλησες μὲ τὸν ἴδιο τὸν Υἱό σου. Αὐτὸς ποὺ εἶναι Θεὸς προαιώνιος, φάνηκεν ἐδῶ στὴν γῆ καὶ συνανεστράφη μὲ μᾶς τοὺς ἀνθρώπους». Γιατί; Στὸ γιατί αὐτὸ ἀπαντᾶ τὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως: «Δι’ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν». Καὶ τὴν σκυτάλη παίρνει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: «Αὐτὸς ὁ ἴδιος —οὔτε ἄγγελος, οὔτε ἄνθρωπος— ἀλλ’ αὐτὸς ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἔρχεται στὴν εἰκόνα του, τὸν ἄνθρωπο, καὶ ἐνδύεται σάρκα γιὰ νὰ σώσῃ τὴν σάρκα, καὶ παίρνει νοερὴ ψυχὴ γιὰ νὰ σώσῃ τὴν δική μου ψυχή, καθαρίζοντας τὸ ὅμοιο μὲ τὸ ὅμοιο, καὶ γίνεται καὶ ἄνθρωπος σὲ ὅλα, ἐκτὸς ἁμαρτίας... Γίνεται πτωχὸς αὐτὸς ὁ πλούσιος «ἐν ἐλέει καὶ οἰκτιρμοῖς». Παίρνει δηλαδὴ τὴν δική μου φτωχὴ σάρκα, ὥστε νὰ γίνω ἐγὼ πλούσιος μὲ τὴν θεότητά του». Ἐπιτρέψατέ μου νὰ παραθέσω στὴν ἀγάπη σας, ἀγαπητοὶ χριστιανοί, ὀλίγα ἀκόμη ψήγ12

ματα χρυσοῦ ἀπὸ τὴν πατερικὴ ἁγιότητα καὶ σοφία, ἀναφερόμενα στὴν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος μας. Γράφει ὁ ἅγιος Ἐφραὶμ ὁ Σῦρος: «Ἐσένα προσκυνοῦμε Κύριε, τὸν Θεὸ ποὺ μᾶς ἔπλασε. Ἐσένα δοξάζουμε καὶ τιμοῦμε, διότι ἀνέχεσαι νὰ ὑμνῆσαι ἀκόμη καὶ ἀπὸ ἐμένα τὸ σίχαμα. Μέσα ἀπ’ αὐτὸ φαίνεται, Κύριε, ἡ μεγάλη σου εὐσπλαγχνία καὶ ἡ φιλανθρωπία σου. Στὸ ὅτι δηλαδὴ καλεῖς κοντά σου ἐμᾶς τοὺς ἀναξίους. Δὲν ἀποστρέφεσαι τοὺς ἁμαρτωλοὺς ποὺ μετανοοῦν, δὲν παραβλέπεις τοὺς θλιβομένους, δὲν ἐγκαταλείπεις τοὺς ὀλιγοψύχους. Εὐτυχὴς καὶ πανευτυχὴς εἶναι ἡ ψυχὴ ποὺ ἐπόθησε μόνον ἐσένα». Συμπληρώνει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος: «Πάντοτε, ἀδελφοί μου, ὀφείλουμε νὰ διακηρύττουμε τὴν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, διότι χάρις σ’ αὐτὴν ζοῦμε, κινούμεθα καὶ ὑπάρχουμε» (Λόγος εἰς τὸν Ἄσωτον). «Καὶ τοῦτο διότι ἐνῷ κάθε ἡμέρα ὑβρίζεται, καὶ ἐνῷ εἶναι παρὼν καὶ βλέπει, οὔτε κεραυνοὺς ῥίχνει, οὔτε ἐπιτρέπει στὴν θάλασσα νὰ καταπιῇ τὴν γῆ, ἀλλὰ ἀνέχεται καὶ μακροθυμεῖ καὶ ὑπόσχεται σωτηρία σὲ ὅσους τὸν βρίζουν, ἀρκεῖ νὰ μετανοήσουν» (Εἰς Ἀνδριάντας Γ΄). Καὶ τονίζει ἐμφατικῶς κάτι ποὺ θὰ ἔπρεπε ὅλοι μας συνεχῶς νὰ ἀναλογιζόμεθα, ὥστε νὰ παρηγορούμεθα καὶ ποτέ, ποτὲ ἀδελφοί μου, νὰ μὴ ἀπελπιζόμεθα· λέγει (Εἰς τὴν Γένεσιν, 18): «Οὐδέν ἐστιν ἁμάρτημα κἂν σφόδρα μέγα ᾖ νικῶν τὴν τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίαν» (δηλαδή, δὲν ὑπάρχει ἁμάρτημα, ὅσο μεγάλο κι ἂν εἶναι αὐτό, ποὺ νὰ καταφέρνει νὰ νικᾷ τὴν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ) ἀφοῦ «ἐὰν ὁμολογῶμεν τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν», γράφει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης, «πιστός ἐστι καὶ δίκαιος, ἵνα ἀφῇ ἡμῑν τὰς ἁμαρτίας καὶ καθαρίσῃ ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀδικίας» (Α΄ Ἰω. Α΄, 8-9) καὶ διότι «τὸ αἷμα Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ καθαρίζει ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας» (Α΄ Ἰω. Α΄, 7). Ἡ φιλανθρωπία, λοιπόν, τοῦ Θεοῦ, εἶναι δεδομένη. Ἡ ἀνυπέρβλητος ἀγάπη Του πρὸς τὸν ἄνθρωπον ἔχει σφραγισθῇ διὰ τοῦ Ἰδίου Αὐτοῦ Αἵματος· καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς θείας φιλανθρωπίας, ὡς ἀντικατοπτρισμὸς καὶ μίμησις ἔρχεται καὶ ἀκολουθεῖ ἡ φιλανθρωπία τῶν Χριστιανῶν. Καὶ μοῦ κάνει ἐντύπωσι ἡ συμπεριφορὰ τῶν κατοίκων τῆς Μελίτης, τῆς ση-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

μερινῆς Μάλτας, πρὸς τοὺς ναυαγοὺς τοῦ πλοίου ποὺ μετέφερε τὸν Ἀπόστολον Παῦλον πρὸς τὴν Ῥώμη. Γράφει ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς πὼς ἐπὶ τρίμηνον «οἱ βάρβαροι παρεῖχον ἡμῖν οὐ τὴν τυχοῦσαν φιλανθρωπίαν» (Πράξεις ΚΔ΄, 2). Χωρὶς νὰ γνωρίζουν τὴν διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου, χωρὶς νὰ γνωρίζουν τί ἐστι «καλὸς Σαμαρείτης», ἀγνοοῦντες τὸ «ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς ἑαυτόν» (Ματθ. ΚΒ΄, 39), παρέσχον στοὺς ναυαγοὺς πλούσια φιλοξενία, φιλανθρωπία. Χωρὶς κἂν νὰ γνωρίζουν αὐτὰ ποὺ εἰς τὸν «Περὶ φιλοπτωχείας» λόγο του καταγράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: «Καλὸν ἡ φιλανθρωπία καὶ μάρτυς αὐτὸς ὁ Ἰησοῦς, οὐ ποιήσας μόνον τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν ἄνθρωπος». «Λοιπόν», συνεχίζει, «ἀνοῖξτε τὰ σπλάγχνα σας γιὰ κάθε φτωχό, εἴτε πρόκειται γιὰ χῆρες, εἴτε γιὰ ὀρφανά, εἴτε γι’ αὐτοὺς ποὺ ἔχασαν τὶς πατρίδες τους, εἴτε γι’ αὐτοὺς ποὺ ὑπέφεραν ἀπὸ σκληρότητα ἡγεμόνων, εἴτε ἀπὸ θράσος ἀρχόντων, εἴτε ἀπὸ ἀπανθρωπία τῆς φορολογίας, εἴτε ἀπὸ τὴν ἀπληστία τῶν κλεπτῶν, εἴτε ἀπὸ δήμευσι, εἴτε ἀπὸ ναυάγιο»... Καλὰ καὶ ἅγια καὶ ἐπαινετὰ εἶναι ὅλα αὐτά· ἀλλ’ ἡ πραγματικότης, ἀγαπητοί μου, εἶναι ἄλλη. Τὸ «ἀφιλάνθρωπον» τῶν Χριστιανῶν. Καὶ δὲν ἀναφέρομαι σ’ αὐτοὺς τοὺς κατὰ συνθήκην Χριστιανούς, ποὺ σὰν ἔθιμο τοὺς βάφτισαν ὅταν ἦσαν βρέφη, μὲ γέλια, χαρές, μπαλόνια, φωτογραφίες καὶ τραπεζώματα καὶ τὴν ἄλλη μέρα τὰ ξέχασαν ὅλα, ἢ σ’ αὐτοὺς ποὺ ντρέπονται νὰ ποῦν ὅτι εἶναι Χριστιανοί. Ἔρχομαι σὲ ἐμᾶς, ἀναφέρομαι σὲ μᾶς, τοὺς «ἐντός», ποὺ πολλάκις καυχώμεθα ὅτι εἴμαστε Χριστιανοί. Ὑπάρχει, ἀγαπητοί, ἕνα κοινωνικὸ Εὐαγγέλιο, ἄγνωστο στοὺς πολλούς. Εἶναι ὁ λόγος τοῦ Μεγάλου Βασιλείου «Πρὸς τοὺς πλουτοῦντας». Μεταξὺ των πολλῶν γράφει καὶ κάτι ποὺ εἶναι καθρέφτης γιὰ μᾶς: «Οἶδα πολλοὺς νηστεύοντας, προσευχομένους, στενάζοντας, πᾶσαν τὴν ἀδάπανον εὐλάβειαν ἐνδεικνυμένους, ὀβολὸν δὲ ἕνα μὴ προϊεμένους (μὴ προσφέροντες) τοῖς θλιβομένοις. Τί τὸ ὄφελος τούτοις τῆς λοιπῆς ἀρετῆς; Οὐ γὰρ παραδέχεται αὐτοὺς ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν». Τὸ λέγει σαφέστατα ὁ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης:

«Ὁ μὴ ἀγαπῶν τὸν ἀδελφόν, μένει ἐν τῷ θανάτῳ. Μὴ ἀγαπῶμεν λόγῳ μηδὲ τῇ γλώσσῃ, ἀλλ’ ἐν ἔργῳ καὶ ἀληθείᾳ» (Α΄ Ἰω. Γ΄, 18). «Ἐάν τις εἴπῃ, ὅτι ἀγαπῶ τὸν Θεόν, καὶ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ μισῇ, ψεύστης ἐστίν· ὁ γὰρ μὴ ἀγαπῶν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ὃν ἑώρακε, τὸν Θεὸν ὃν οὐχ ἑώρακε πῶς δύναται ἀγαπᾶν;» (Α΄ Ἰω. Δ΄, 20-21). Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ νηστεύουμε καὶ νὰ προσευχώμεθα ἐκτενῶς, καὶ νὰ μὴ κάνουμε τίποτε. Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἀγαποῦμε τοὺς ἀδελφούς μας μόνο στὰ λόγια χωρὶς καμμία «δαπάνη», χωρὶς κανένα ἔργο, χωρὶς κανένα «δόσιμο». Δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ εἴμαστε τόσο «σφιχτοὶ» ὥστε νὰ ἀληθεύῃ αὐτὸ ποὺ λένε στὰ βουνὰ (ἐκεῖ ποὺ ζῶ) γιὰ τὸν φιλάργυρο: «Αὐτὸς δὲν δίνει... οὔτε τὶς ἁμαρτίες του»· («Ῥίζα πάντων τῶν κακῶν ἡ φιλαργυρία» ἔγραψε πρὸς Τιμόθεον, ὁ Ἀπόστολος Παῦλος). Π.χ. τυγχάνει αὐτονόητο πὼς δὲν μποροῦμε νὰ λέμε ὅτι ἐγὼ νηστεύω καὶ προσεύχομαι γιὰ τὸν ἄῤῥωστο γείτονά μου ἢ γιὰ τὸν διπλανό μου καὶ αὐτὸ μόνον ἀρκεῖ. Καὶ μὴ θρηνείτω τὶς πενίαν· ἂς μὴ προβάλλῃ κάποιος ὡς δικαιολογίαν τὴν φτώχεια. Μὴ πεῖ κανεὶς πὼς «δὲν ἔχω νὰ δώσω». Καὶ μάλιστα τώρα, σὲ ἐποχὴ οἰκονομικῆς κρίσεως. Τὸ «δόσιμο» τῆς καρδιᾶς μας δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ ἐὰν εἶναι γεμᾶτες οἱ τσέπες μας, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ ἐὰν καὶ κατὰ πόσον εἶναι γεμάτη ἡ καρδιά μας ἀπὸ ἀγάπη, ἀπὸ φιλανθρωπία. Ἡ πρὸς τοὺς ἀδελφούς μας συμπάθεια καὶ στήριξις, ἡ πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς ἔμπρακτη φιλανθρωπία εἶναι πολύπλευρη καὶ πολλὲς φορὲς δὲν ἀπαιτοῦνται κἂν χρήματα. Τὸ περιγράφει αὐτὸ καταπληκτικὰ ὁ Ἰωσὴφ ὁ Βρυέννιος, ποὺ ἐκοιμήθη λίγα χρόνια πρὸ 13

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως (†1430). Καὶ τότε σὲ παρόμοια κατάστασι ἦσαν τὰ πράγματα, ὅπως σὰν τώρα, καὶ πολὺ χειρότερα. Λέγει: «Κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ δικαιολογηθεῖ ὅτι εἶμαι φτωχὸς καὶ δὲν ἔχω ἀπὸ ποῦ νὰ ἐλεήσω. Κι ἂν δὲν μπορῇς νὰ ἐλεήσῃς, ὅπως οἱ πλούσιοι, δῶσε δύο λεπτὰ (ὅπως ἡ χήρα τοῦ Εὐαγγελίου). Τὰ δέχεται αὐτὰ ὁ Θεὸς ἀπὸ σένα, περισσότερο ἀπὸ τὰ δῶρα τῶν πλουσίων. Οὔτε τόσα ἔχεις; Ὅμως ἔχεις ὑγεία καὶ μπορεῖς νὰ ἐξυπηρετήσεις ἕναν ἄῤῥωστο. Οὔτε αὐτὸ μπορεῖς; Μπορεῖς ὅμως νὰ παρηγορήσῃς μὲ λόγια τὸν ἀδελφό σου. Οὔτε μὲ λόγια μπορεῖς νὰ τὸν παρηγορήσεις; Μπορεῖς ἂν ὁ ἀδελφός σου θυμώσῃ ἐναντίον σου, νὰ τὸν ἐλεήσῃς καὶ νὰ ὑπομείνῃς ὅσον καιρὸ εἶναι ταραγμένος καὶ ἀντὶ νὰ ἀντιμιλήσῃς καὶ τὸν ταράξης περισσότερο, νὰ σιωπήσῃς καὶ ἔτσι νὰ ἐλεήσῃς τὴν ψυχή του. Ὁπότε κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ ἰσχυρισθῇ ὅτι δὲν μπορῶ νὰ ἐλεήσω. Ὁ καθένας μπορεῖ ἀναλόγως μὲ τὴν δύναμί του νὰ ἐλεῇ. Διότι δὲν δίνεις στὸν φτωχό, ἀλλὰ σ’ αὐτὸν τὸν Χριστό». Βέβαια, τὰ τρία τέταρτα καὶ πλέον τῶν Ἑλλήνων ζοῦν στὴν ἐποχὴ τῆς «ἀντιπαροχῆς». Ὁ ἕνας ξένος ἀπὸ τὸν ἄλλον. Τὰ διαμερίσματα εἶναι κλουβιὰ ἐρμητικῶς κλεισμένα. Οὔτε καλημέρα δὲν λέει ὁ ἕνας στὸν ἄλλο. Ὁπότε ἡ κοινωνία ποὺ σημαίνει «ἐπικοινωνία» ἔχει σχεδὸν καταργηθῆ, ἡ γειτονιὰ ποὺ μὲ τὴν ἐπικοινωνία της καὶ τὸ ἐνδιαφέρον της συντηροῦσε τὸν μικρὸ χῶρο της, εἶναι πιὰ ἱστορία γιὰ νὰ θυμοῦνται οἱ γεροντότεροι καὶ νὰ κουνοῦν τὸ κεφάλι... Τὸ «ἐμεῖς» τῆς Ἐκκλησίας ἔγινε ἕνα ἀπέραντο «ἐγὼ» καὶ κανεὶς ἄλλος, ὁπότε αὐτὰ ποὺ συνιστᾶ ὁ Ἰωσὴφ 14

ὁ Βρυέννιος μποροῦν νὰ πραγματοποιοῦνται μόνον σὲ κάποια ἀπόμακρα χωριουδάκια τῶν 5-10 γερόντων, ποὺ ἡ ἀνάγκη (ἴσως) τοὺς κάνει νὰ λένε «καλημέρα» (ἀκόμη) μεταξύ τους. Γνωρίζω ἕνα εὐλαβῆ χριστιανὸ ποὺ κατοικεῖ στὴν πολύβουη Ἀθήνα, σὲ μιὰ πολυκατοικία. Μοῦ διηγήθηκε πὼς μιὰ ἡμέρα ἐνῷ ἔβγαινε ἀπὸ τὴν κεντρικὴ εἴσοδο τῆς πολυκατοικίας του, συνήντησε κάποιον συγκάτοικό του. Ἀσυναισθήτως, ὅπως ὁ καθένας μας νομίζω, τοῦ εἶπε «Καλημέρα». Καὶ ξέρετε τί τοῦ ἀπάντησε ὁ ἄλλος; -«Καὶ ποιός σοῦ εἶπε, ρέ, ὅτι θέλω τὴν καλημέρα σου»; Συνεπῶς, σὲ ἕνα τέτοιο περιβάλλον ὅπου «ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν ἐψύγη» (Ματθ. ΚΔ΄, 12), οἱ καρδιὲς τῶν Χριστιανῶν πρέπει τώρα ὅσο ποτὲ ἄλλοτε νὰ εἶναι «καιόμενες» (πρβλ. Λουκ. ΚΔ΄, 32). Καιόμενες γιὰ τὸν Κύριό μας, καιόμενες γιὰ τὸν συνάνθρωπό μας. Ἂς ἔχουμε ὑπ’ ὄψιν μας, ὅμως, ὅτι ὑπάρχει καὶ μιὰ ἑνὸς ἄλλου εἴδους εὐλάβεια καὶ μάλιστα πολὺ-πολὺ δαπανηρή. Εἶναι ἡ ἄλλη ὄψις τοῦ ἰδίου νομίσματος, τοῦ «νομίσματος» τῆς ἀφιλανθρωπίας, τοῦ «ἀφιλανθρώπου» τῶν Χριστιανῶν. Τῶν «ἐντὸς» Χριστιανῶν, βεβαίως. Καὶ ποὺ φυσικὰ δὲν εἶναι ψυχωφέλιμος. Ἂς ἀκούσουμε τὸν Ἱερὸ Χρυσόστομο (Ὁμιλία Μ΄, Εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον) πῶς καυτηριάζει αὐτὴν τὴν εὐλάβεια: «Ἂς μὴ νομίζουμε ὅτι ἀρκεῖ γιὰ τὴν σωτηρία μας ἐὰν γδύσουμε χῆρες καὶ ὀρφανὰ καὶ προσφέρουμε στὴν ἁγία Τράπεζα χρυσὸ καὶ ἀδαμαντοκόλλητο ἅγιο Ποτήριο... Ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι οὔτε χρυσοχοεῖο, οὔτε ἀργυροχοεῖο, ἀλλὰ πανηγῦρι ἀγγέλων... Γιὰ τὶς ψυχές μας ἔχουμε ἀνάγκη. Διότι τὸ τραπέζι ἐκεῖνο ἀπὸ τὸ ὁποῖον ὁ Χριστὸς ἔδωσε τὸ αἷμα Του δὲν ἦταν ἀπὸ ἀσήμι, οὔτε τὸ ποτήριον ἀπὸ μάλαμα. Ὅμως ὅλα ἐκεῖνα ἦσαν τίμια καὶ φρικτὰ διότι ἦσαν γεμάτα ἀπὸ Πνεῦμα Ἅγιο. Θέλεις νὰ τιμήσης τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ; Μὴ Τὸν περιφρονήσῃς ὅταν Τὸν δεῖς γυμνό. Μὴ Τὸν τιμήσῃς ἐδῶ (τὸν Χριστὸ) μὲ μεταξωτὰ καταπετάσματα, ὅταν ὅμως Τὸν δεῖς νὰ καταστρέφεται ἔξω ἀπὸ τὴν παγωνιὰ καὶ τὴν γύμνια Τὸν περιφρονήσης... Καὶ τὰ λέγω αὐτὰ χωρὶς νὰ ἐμποδίζω νὰ προσφέρετε καὶ ἐκεῖνα (τὰ πολύτιμα σκεύη, δηλαδή). Τὸ πᾶν ἐστι ἐλεημοσύνη καὶ φιλανθρωπία. Διό-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τι ποιό τὸ ὄφελος, ἐὰν ἡ ἁγία Τράπεζα εἶναι γεμάτη ἀπὸ χρυσᾶ ποτήρια, αὐτὸς δὲ (ὁ πτωχός) πεθαίνει ἀπὸ τὴν πείνα; Δῶσε πρῶτα φαγητὸ στὸν Χριστὸ (δηλαδὴ στοὺς πεινασμένους) καὶ τότε ἀπὸ τὰ περισσεύματά σου στόλισε τὴν ἁγία Τράπεζά Του. Κατασκευάζεις χρυσὸ ποτήριο καὶ δὲν προσφέρεις ἕνα ποτῆρι δροσερὸ νερό; Καὶ ποιό εἶναι τὸ ὄφελος»; Εἶναι ἀδιανόητο, ἀδελφοί μου, νὰ χτίζουμε κολοσσιαῖες ἐκκλησίες, νὰ φορτώνουμε τοὺς ναοὺς μὲ ἄσχετα καὶ ἀχρείαστα στολίδια, νὰ τοὺς «διακοσμοῦμε» μὲ ἐν πολλοῖς ἀφιλόκαλον ἀλλὰ καὶ δαπανηρότατον τρόπο, καὶ νὰ λησμονοῦμε ὅτι Ὀρθοδοξία εἶναι κατ’ οὐσίαν ἡ ἀπόῤῥιψις παντὸς περιττοῦ. Νὰ λησμονοῦμε καὶ νὰ ἀδιαφοροῦμε ὅτι γύρω ἀπὸ τοὺς ναοὺς ὑπάρχουν πένητες («αἱ νοηταὶ χελιδόνες» ὅπως τοὺς ὀνομάζει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος), ἀνέστιοι, ναρκομανεῖς, πτωχοὶ ἐν ἀνάγκαις, δυσπραγοῦντες ἀδελφοὶ καὶ τόσοι ἄλλοι. «Ἑνὶ πτερῷ ἀετὸς οὐχ ἵπταται», γράφει πάλιν ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, καὶ προσθέτει ἀναφερόμενος στὶς πέντε μωρὲς (ἀνόητες) παρθένους: «Εἶσθε μὲν παρθένοι, ἀλλὰ δὲν ἔχετε προῖκα. Εἶσθε παρθένοι, ἀλλὰ δὲν ἔχετε τὰ ἀπαραίτητα γιὰ νύφες στολίδια. Ἐξασκήσατε τὴν ἁγνεία τῆς σάρκας σας, ἀλλὰ μὲ τὴν ἀπανθρωπία σας πληγώσατε σοβαρὰ τὴν ἁγνεία σας. Τὸ σῶμα σας εἶναι ἀμόλυντο, ἀλλὰ ἡ συμπεριφορά σας εἶναι σκληρή, ὄχι ἐκ φύσεως, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἀπανθρωπία σας. Ὁ δικός μου νυμφικὸς θάλαμος ἔχει ἑτοιμασθῆ γι’ αὐτὲς ποὺ ἔχουν ἀποκτήσει τὸ ἔλαιον τῆς φιλανθρωπίας. Ἡ Βασιλεία μου εἶναι κατοικία γιὰ τοὺς ἐλεήμονες: Σ’ αὐτὴν εἰσέρχεται αὐτὸς ποὺ ἀνοίγει τὰ αὐτιά του σ’ ὅσους ἔχουν ἀνάγκη, αὐτὸς ποὺ θεωρεῖ τὶς ἀσθένειες τοῦ πλησίον σὰν δικές του, αὐτὸς ποὺ δακρύζει γιὰ ξένες συμφορές, αὐτὸς ποὺ γεμίζει μὲ πνευματικὰ ἀγαθὰ τὴν ψυχὴ τοῦ πεινασμένου, αὐτὸς ποὺ θερμαίνει τοὺς ὤμους τοῦ γυμνοῦ, αὐτὸς ποὺ δὲν παριστάνει ὅτι δὲν ἀκούει τὴν φωνὴ τοῦ ἀῤῥώστου, αὐτὸς ποὺ προσφέρῃ λόγο παρηγορητικὸ στὸν ὀλιγόπιστο, αὐτὸς ποὺ φιλοξενεῖ τὸν ξένο κάτω ἀπὸ τὴν στέγη του, αὐτὸς ποὺ μὲ τὸ σφουγγάρι τῆς συμπάθειας σκουπίζει τὸ δάκρυ τῆς χήρας,

αὐτὸς ποὺ προστατεύῃ ὀρφανὸ ἀπὸ τὸ βάρος τῆς ὀρφάνιας». Τί ὡραῖα λόγια, ἀλήθεια! Καὶ ἐξ αὐτῶν τῶν λόγων συμπεραίνουμε, ἀδελφοί μου, πὼς ἡ φιλανθρωπία καὶ ἡ ἐλεημοσύνη εἶναι κάτι πολὺ πιὸ πέρα ἀπὸ τὰ χρήματα, ἀπ’ τὰ λεφτὰ ποὺ ἐνδεχομένως ἀπὸ συνήθεια ῥίχνουμε στὸ κουτὶ τοῦ «φιλοπτώχου ταμείου»... Ἡ φιλανθρωπία καὶ ἡ ἐλεημοσύνη εἶναι κάτι πολὺ τὸ ἀνώτερον ἀπὸ μιὰ τυπικὴ χειρονομία. Εἶναι πάσχουσα καὶ συμπάσχουσα καρδία. Εἶναι ὑπερβολικὴ ἀγάπη. Καὶ ἡ φιλανθρωπία, φυσικά, δὲν εἶναι μόνο γιὰ τοὺς λαϊκούς. Καὶ ἐμεῖς οἱ μοναχοὶ δὲν πρέπει νὰ λησμονοῦμε αὐτὴν τὴν φιλανθρωπία. Ὅπως ἔλεγεν Ἰσαὰκ ὁ Σῦρος: «ἀσκητὴς ἀνελεήμων, δένδρον ἄκαρπον». Ὁ πραγματικὸς μοναχὸς «ἀγάπην πρὸς τὸν Θεὸν καὶ τὸν πλησίον κέκτηται», ὅπως ψάλλουμε γιὰ τὸν ἅγιο Σάββα τὸν Ἡγιασμένο. Θὰ σᾶς διαβάσω, ἀδελφοί μου, ἕνα ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ Τυπικὸν τῆς Μονῆς τῆς Εὐεργέτιδος (τοῦ ια΄ αἰῶνος): «Αὐτὸ ποὺ τώρα θὰ σᾶς πῶ καὶ τὸ ὁποῖον πρέπει μὲ κάθε τρόπο νὰ διαφυλάσσετε, θὰ σᾶς προσφέρῃ πολλὴν ὠφέλεια καὶ σωτηρία ψυχῆς. Ποιό δὲ εἶναι αὐτό; Ἡ διάδοσις τροφῶν στὴν πύλη τῆς μονῆς, ἡ ἀνάπαυσις τῶν ξένων καὶ ἡ φροντίδα γιὰ τοὺς ἀσθενεῖς. Γι’ αὐτοὺς ἀνεγείραμε καὶ ξενοδοχεῖο (νοσοκομεῖο), ἀφοῦ ζητήσαμε τὸ οἰκόπεδο ἀπὸ κάποιον εὐλαβῆ Χριστιανό. Σ’ αὐτὸ παραγγέλνουμε, νὰ ἀναπαύωνται οἱ φιλοξενούμενοι ἀδελφοὶ καὶ νὰ ξαπλώνουν ὅσοι ἀπ’ αὐτοὺς εἶναι ἀσθενεῖς. Νὰ τιμῶνται μὲ κάθε δυνατὴ ἐπιμέλεια. Ἐὰν εἶναι γυμνοὶ καὶ ξυπόλυτοι νὰ τοὺς ντύνετε καὶ νὰ τοὺς ὑποδέ15

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

νετε. Πρέπει νὰ τρέφετε τοὺς πεινῶντες καὶ νὰ τοὺς εὐχαριστῆτε, ὅπως σᾶς εἶπα, μὲ τὸ ψωμὶ ποὺ ἔχη διαταχθῇ νὰ διανέμεται καὶ τὸ κρασὶ καὶ μὲ ὅποια ὄσπρια, ἀπ’ αὐτὰ ποὺ θὰ περισσεύουν ἀπὸ τὶς ἀνάγκες σας. Θὰ ἔπρεπε, βεβαίως, ὅλα αὐτὰ νὰ δίδωνται ἀπὸ τὸ ὑστέρημά σας, ἀλλ’ ἐπειδὴ αὐτὸ δὲν εἶναι δυνατόν, ἔστω ἂς δίνετε καὶ ἀπὸ τὰ περισσεύματα. Διότι καὶ στὸν Θεὸν ἀρέσει τὸ κατὰ δύναμιν. Ὅταν δὲ ἀποθνήσκουν νὰ τοὺς θάπτετε στὸ κοιμητήριο τῶν ξένων, ποὺ ἔχη γι’ αὐτοὺς εἰδικῶς ἀνοικοδομηθῆ, ὥστε νὰ μὴ τοὺς περιποιούμεθα μὲ τὰ εὐτελέστερα καὶ τιποτένια καὶ νὰ μᾶς διαφεύγῃ τὸ ἱερώτερο καὶ κυριώτερο, νὰ τοὺς θάβουμε δηλαδὴ χωρὶς τὴν πρέπουσα ἐπιμέλεια. Νὰ τοὺς ἐνταφιάζετε δὲ ὄχι ἁπλῶς καὶ ὡς ἔτυχε, ἀλλὰ πρῶτα θὰ ψάλλετε τὰ τῆς κηδείας καὶ θὰ τοὺς τιμᾶτε μὲ κάθε ἐπιμέλεια. Γενικῶς θὰ πρέπῃ νὰ δείχνετε μεγάλη καλωσύνη πρὸς τοὺς φιλοξενουμένους ἀδελφούς μας. Ἔτσι καὶ μόνο θὰ ἀπολαύσουμε καὶ ἐμεῖς πλούσιο καὶ ἄφθονο τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ γιὰ τὶς ἐλεημοσύνες ποὺ κάνουμε πρὸς αὐτούς. Δὲν θέλουμε ἐπ’ οὐδενὶ νὰ φύγῃ κανεὶς ἀπὸ τὴν πόρτα τοῦ μοναστηριοῦ μὲ ἄδεια χέρια». Καὶ ὁ αὐτοκράτωρ Μιχαὴλ Η΄ ὁ Παλαιολόγος (1261-1282) γράφει πρὸς τοὺς μοναχοὺς του μοναστηριοῦ ποὺ ὁ ἴδιος ἵδρυσε: «Διατί ταῦτα βούλεται ἡ βασιλεία μου, ἵνα πᾶν, ὃ μετὰ συμπλήρωσιν ἑνὸς ἑκάστου ἔτους ἀπολιμπάνεται τῇδε τῇ σεβασμίᾳ μονῇ χρηματικοῦ (ποσοῦ), ἐκδίδωται εἰς αἰχμαλώτων 16

ἀνάῤῥυσιν, εἰς ὀρφανῶν ἀντίληψιν, εἰς παρθένων ἀπορίᾳ συνεχομένων, ἐννόμου γάμου κοινωνίαν καὶ σύζευξιν». Ἐάν, λέγει, τὰ κάνετε ὅλα αὐτὰ «ἑκατονταπλασίονα λήψεσθε καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσετε» (πρβλ. Ματθ. ΙΘ΄, 29). Σεβασμιώτατε δέσποτα, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί. Ὡς ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ ὀφείλουμε νὰ εὐγνωμονοῦμε τὸν Πανάγαθο Θεὸ γιὰ τὴν ἄφατη καὶ ἄπειρη φιλανθρωπία Του. Καὶ πάντοτε νὰ διερωτώμεθα: «Τί ἀνταποδώσωμεν τῷ Κυρίῳ περὶ πάντων ὧν ἀνταπέδωκεν ἡμῖν;». Τὸ ἀληθὲς εἶναι ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ προσφέρουμε ἰσάξια, ὧν ἐποίησεν ἡμῖν. Μποροῦμε ὅμως νὰ προσφέρουμε τὸ ἐλάχιστον. Εὐγνωμοσύνη ἀπέραντη. Ἡ μακαρίτισσα ἡ μητέρα μου, μοῦ ἔλεγε: «Παιδί μου, στὴν ζωή σου ἔστω κι ἕνα ποτῆρι νερὸ νὰ σοῦ προσφέρῃ κάποιος, ἐσὺ πρέπει πάντα νὰ τὸ θυμᾶσαι, καὶ νὰ εὐγνωμονεῖς καὶ νὰ εὐχαριστεῖς αὐτὸν ποὺ σοῦ τὸ ἔδωσε». Καὶ ἔχοντας αὐτὰ τὰ λόγια τῆς μάνας μου πάντοτε κατὰ νοῦν, ὅταν κάποτε κάποιος ἦλθε στὸ Μοναστῆρι ποὺ παροικῶ, καὶ μὲ ῥώτησε: «Πάτερ, ἐσεῖς γιατί γίνατε μοναχός;» τοῦ ἀπάντησα αὐθορμήτως: «Ἀπὸ εὐγνωμοσύνη ἀπέραντη στὸν Κύριό μου, ὁ Ὁποῖος ἔπαθε καὶ σταυρώθηκε γιὰ μένα». Τὸ «εὐχαριστῶ» δὲν εἶναι δύσκολο νὰ τὸ ποῦμε. Κι ὅμως, δὲν τὸ λέμε. Θυμηθεῖτε, ἄλλωστε, καὶ τοὺς δέκα λεπροὺς τοῦ Εὐαγγελίου, ἢ μᾶλλον τοὺς ἐννέα. Μιὰ φορά, εὑρισκόμενος στὴν Πόλι, στὴν Κωνσταντινούπολι, μοῦ λέγει ὁ Πατριάρχης μας: «Πᾶμε, Δοσίθεε, ἀπόψε τὸ ἀπόγευμα στὸ τᾶδε μέρος». «Νά ’ναι εὐλογημένο» ἀπαντῶ. Καθ’ ὁδὸν ὁ Παναγιώτατος μοῦ ἐξηγεῖ: «Ἔχω κάποια χρήματα, ποὺ μοῦ τὰ ἔδωσαν ὡς βραβεῖο ἀπὸ μιὰ χῶρα τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως, καὶ τὰ διαθέτω γιὰ φιλανθρωπικοὺς σκοπούς. Ἀπόψε, ἔχω κανονίσει νὰ γίνει τὸ βραδυνὸ iftar (γεῦμα τῶν μουσουλμάνων μετὰ τὴν δύσι τοῦ ἡλίου, κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ ῥαμαζανιοῦ τους) δι’ ἡμετέρων ἐξόδων σὲ ἕνα φιλανθρωπικὸ τοπικὸ σύλλογο ποὺ συντηρεῖ τὰ ἄστεγα παιδιὰ τῶν φαναριῶν». Φτάσαμε, λοιπόν, στὸ μέρος ἐκεῖνο, εἰσέρχεται ὁ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Πατριάρχης, τὸν ὑποδέχονται οἱ ὑπεύθυνοι ἐπικεφαλῆς καὶ ἐν συνεχείᾳ τὸν παρουσιάζουν στὰ παιδιά, ποὺ προφανῶς αὐτὰ τὰ δυστυχισμένα μουσουλμανάκια δὲν εἶχαν ποτὲ στὴν ζωή τους ξαναδεῖ γενειοφόρο καὶ ῥασοφοροῦντα ὀρθόδοξο ῥωμηὸ κληρικό. Ὁ Πατριάρχης εἶχε μισθώσει ἕνα φορτηγάκι μὲ πολλὰ καὶ διάφορα φαγητά, -τὸ λεγόμενο catering. Ἄρχισε ἡ συνεστίασις, καὶ σιγὰ-σιγὰ μιλῶντας ὁ Πατριάρχης μας ἁπλᾶ καὶ ἀνθρώπινα μὲ ἀνέκδοτα, ἱστορίες καὶ ἄλλα, ἔκανε τὰ παιδιὰ νὰ ξεπεράσουν τὴν πρώτη τους ἀμηχανία καὶ νὰ ἀρχίσῃ ἡ συζήτησις, νὰ ἀρχίσουν οἱ ἐρωταποκρίσεις, νὰ ἀρχίσουν τὰ γέλια. Τὸ χάρηκε ὁ Πατριάρχης, τὸ χάρηκαν καὶ τὰ παιδιά. Στὸ τέλος, γιὰ νὰ μὴ τὰ πολυλογῶ, ὅταν ἦλθε ἡ στιγμὴ νὰ ἀναχωρήσουμε καὶ μπήκαμε στὸ αὐτοκίνητο, ἕνα παιδὶ ἀπ’ αὐτά, σκύβει βιαστικὰ καὶ κόβει ἀπ’ τὸ γεῖσο τοῦ πεζδρομίου μιὰ μικρὴ μαργαριτοῦλα. Τρέχει καὶ χτυπάει εὐγενικὰ τὸ τζάμι στὴν θέσι ποὺ κάθισε ὁ Παναγιώτατος. Ἀνοίγει ὁ Πατριάρχης τὸ τζάμι, τὸ παιδὶ τοῦ προσφέρει τὴν ταπεινὴ μαργαρίτα καὶ τοῦ λέγει κοιτῶντας τον στὰ μάτια: «Τσὸκ τεσεκιουρεντέριμ!», δηλαδὴ «Εὐχαριστοῦμε πολύ!». Δάκρυσε ὁ Πατριάρχης μας. Τοῦ λέγω: «Παναγιώτατε, αὐτὸ εἶναι τὸ πιὸ ὄμορφο δῶρο ποὺ σᾶς ἔχουν κάνει ποτέ». Καὶ ἀπαντᾷ: «Ἔχεις δίκιο, Δοσίθεε». Μακάρι νὰ ἔχουμε κι ἐμεῖς τέτοια εὐγνώμονα συμπεριφορὰ πάντοτε στὴν ζωή μας. Ὅσον δὲ ἀφορᾶ στὸ «ἀφιλάνθρωπό» μας, ἂς παρακαλέσουμε τὸν Κύριο νὰ μᾶς καταξιώσῃ ὥστε νὰ μὴ εἴμεθα σκληροκάρδιοι, σκληροτράχηλοι καὶ ἀπερίτμητοι τῇ καρδίᾳ, ἀλλ’ ἡ ζωή μας νὰ γίνῃ ὅπως τῶν πρώτων Χριστιανῶν· «τῶν πιστευσάντων ἦν ἡ καρδία καὶ ἡ ψυχὴ μία, καὶ οὐδὲ εἷς τι τῶν ὑπαρχόντων αὐτῷ ἔλεγεν ἴδιον εἶναι, ἀλλ’ ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινά» (Πράξεων Δ΄, 32). «Χριστὸν ἐπισκεψώμεθα, Χριστὸν θεραπεύσωμεν, Χριστὸν θρέψωμεν, Χριστὸν ἐνδύσωμεν, Χριστὸν συναγάγωμεν, Χριστὸν τιμήσωμεν» διὰ τοῦ πλησίον, μέσῳ τοῦ ἀδελφοῦ μας, στὸ πρόσωπο τοῦ συνανθρώπου μας, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ἂν ἐμμείνουμε

ὅμως στὴν ἀδιαφορία (ποὺ τελικῶς εἶναι ἀπανθρωπία) τοῦ ἱερέως καὶ τοῦ Λευΐτου ἀπέναντι τοῦ ἐμπεσόντος εἰς τοὺς λῃστὰς τότε, ὅπως γράφει σύγχρονος ποιητής: «Θὰ βλέπουμε τὸν οὐρανὸ μολυβένιο, τὶς ἐκκλησίες κτίρια ἄχαρα, τὶς εἰκόνες ζωγραφιὲς ποὺ δὲν μιλᾶνε πιά, τὰ βιβλία τῆς πίστης μας παράξενα καὶ ἀκατανόητα, τὴν πίστη καὶ τὰ ἤθη ποὺ ὑπαγορεύει, ἀπάνθρωπα». Ποτὲ ἂς μὴ ξεχνοῦμε τὸν φοβερὸ λόγο τῆς Γραφῆς, ὅτι δηλαδή: «ἡ κρίσις ἀνέλεος τῷ μὴ ποιήσαντι ἔλεος» (Ἰακώβου Β΄, 13). Ἡ σωτηρία μας ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸν διπλανό μας. Αὐτὸς θὰ μᾶς κρίνῃ ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως. Ἐπισημαίνει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος: «Δεῖ τὸν Χριστιανὸν κοινωνικὸν εἶναι καὶ μὴ μονοτρόπον». Καὶ συμπληρώνει θαυμαστῶς ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος: «οὐκ ἔστιν ἄλλως σωθῆναι εἰ μὴ διὰ τοῦ πλησίον». Ἀγαπητοί· ὅσον ὑπάρχῃ καιρός, πρὶν ὁ φιλάνθρωπος Νυμφίος Χριστὸς ἔλθῃ, ἂς ῥίξουμε μιὰ ματιὰ γύρω μας καὶ θὰ βροῦμε τὸν λόγο καὶ τὸν τρόπο τῆς σωτηρίας μας νὰ μᾶς κοιτάζῃ στὰ μάτια. Καὶ τότε, μόνον τότε, θὰ μποροῦμε νὰ ψάλλουμε μαζὶ μὲ τὸν ἱερὸν ὑμνῳδό: «Κύριε, ῥῦσαι ἡμᾶς τῆς ἐξ εὐωνύμων ἀποφάσεως, καὶ ἀξίωσον ἡμᾶς τῆς ἐκ δεξιῶν σου παραστάσεως, ὡς ἐλεήμων καὶ φιλάνθρωπος». Γένοιτο!

17

Ἡ πάνοπλος ἐγκράτεια Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, Δρ. Θεολογίας-Καθηγητῆ Α.Ε.Α.Η. Κρήτης

Προλεγόμενα ἶναι γεγονός ὅτι κάθε περίοδος νηστείας τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι ἕνα χρονικό διάστημα πνευματικῶν ἀγώνων, εἶναι μία εὐκαιρία γιά πρόσληψη τῶν ἀρετῶν, εἶναι καιρός γιά βαθύτερο προβληματισμό μέ κύριο σκοπό τή νίκη κατά τῶν παθῶν καί τήν ἐνατένιση τοῦ ἐσώτατου ἀνθρώπινου κάλλους. Ἕνα ἀπό τά μέσα πού θά χρησιμοποιήσει ὁ χριστιανός εἶναι καί ἡ ἐγκράτεια ἡ ὁποία χαρακτηρίζεται ἀπό τόν ὑμνογράφο «πάνοπλος»1. Γιά ποιά ἐγκράτεια ὅμως γίνεται λόγος; Ποιά νηστεία πρέπει καί μπορεῖ νά ἀκολουθήσει ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος; Πῶς ἀντιμετωπίζονται ὁρισμένες κατηγορίες ἀνθρώπων πού ἐνῶ θέλουν, δέν δύνανται νά νηστεύσουν; (π.χ. ἀσθενεῖς, λεχῶνες, ἐργαζόμενοι εἰδικῶν κατηγοριῶν κ.ἄ.).

Ε

Σκοπός καί εἴδη νηστείας Ἀπαντώντας στά ἐρωτήματα τά ὁποῖα θέσαμε προηγουμένως σκοπός τῆς νηστείας εἶναι κατ᾽ ἀρχάς ἡ ἐργασία τῶν πνευματικῶν ἔργων. Ὁ τήν γλῶτταν χρυσορρήμων ἀναφερόμενος στό θέμα αὐτό ἐπισημαίνει: «Ἐπειδή ἡ ἀνθρώπινη φύση εἶναι ράθυμη καί παραδίδεται περισσότερο στίς ἀνέσεις καί στίς ἀπολαύσεις, γι’ αὐτό ὁ φιλάνθρωπος Κύριος σάν φιλόστοργος πατέρας ἐπενόησε γιά μᾶς τή θεραπεία πού μπορεῖ νά γίνει μέ τή νηστεία, ὥστε καί ἀπό τίς ἀπολαύσεις νά μᾶς ξεκόψει καί τή φροντίδα πού ἔχουμε γιά τά βιοτικά καί γήϊνα νά τήν μεταφέρουμε στήν ἐργασία τῶν πνευματικῶν»2. Ὁ ἴδιος Πατήρ ἀναφερόμενος στήν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς συνδυάζει τή νηστεία καί μέ ἄλλες ἐνάρετες πράξεις μέ ἀπώτερο σκοπό τήν κάθαρση τῶν παθῶν καί τόν ἁγνισμό τῆς ψυχῆς «Ἵν’ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις καθαρ18

θέντες μετ’ ἀκριβείας ἅπαντες καί δι’ εὐχῶν καί δι’ ἐλεημοσύνης καί διά νηστείας καί διά παννυχίδων καί διά δακρύων καί δι’ ἐξομολογήσεως καί διά τῶν ἄλλων ἁπάντων, οὕτω κατά δύναμιν τήν ἡμετέραν μετά καθαροῦ συνειδότος προσίωμεν»3. Παρά τίς ἀπόψεις αὐτές πολλοί ἄνθρωποι σήμερα θεωροῦν τή νηστεία ὡς περίοδο ἀλλαγῆς φαγητῶν-ἀγαθῶν. Ἄλλοι πάλι μένουν στήν ἀποχή ἀπό τίς τροφές χωρίς νά εἰσέρχονται στό πνεῦμα τῆς ἀληθοῦς νηστείας. Κατά τόν οὐρανοφάντορα Μέγα Βασίλειο, «δέν εἶναι ὅμως ἀρκετή μόνον ἡ ἀποχή ἀπό τά φαγητά γιά τήν ἐπαινετή νηστεία, ἀλλά ἄς νηστέψουμε νηστεία δεκτή καί εὐάρεστη στό Θεό. Νηστεία ἀληθινή εἶναι ἡ ἀποξένωση ἀπό τό κακό, ἡ ἐγκράτεια τῆς γλώσσας, ἡ ἀποχή ἀπό τό θυμό, ὁ χωρισμός ἀπό τίς ἐπιθυμίες, ἀπό τήν κατάκριση, ἀπό τό ψέμα καί τήν καταπάτηση τῶν ὑποσχέσεων πού δίνουμε μέ ὅρκο. Ἡ στέρηση ἀπό αὐτά εἶναι ἀληθινή νηστεία4. Ὁ ἴδιος θεηγόρος ἀνήρ τονίζει τίς δύο πλευρές τῆς νηστείας λέγοντας: «Ἐγκράτεια δέ νομίζομεν ὅτι σημαίνει ὄχι μόνον τήν ἀποχήν ἀπό τά φαγητά (διότι τοῦτο κατόρθωσαν καί πολλοί ἀπό τούς Ἕλληνας φιλοσόφους), ἀλλά πρό πάντων τό ἀπερίσπαστον τῶν ὀφθαλμῶν. Διότι ποῖον εἶναι τό ὄφελος, ἐάν ἀπέχεις ἀπό τροφάς, ἀλλά τρώγῃς διά τῶν ὀφθαλμῶν τήν ἀκολασίαν τῆς μοιχείας, ἤ μέ τήν θέλησίν σου ἀκούεις διά τῶν ὤτων ματαίας καί διαβολικάς φωνάς; Δέν ὠφελεῖ καθόλου νά ἀπέχεις ἀπό τροφάς, ἀλλά νά μή ἀπέχῃς ἀπό τήν ἔπαρσιν τῆς ὑψηλοφροσύνης, τῆς κενοδοξίας καί κάθε πάθους. Ἤ τί ὠφελεῖ βεβαίως νά εἶσαι ἐγκρατής εἰς τάς τροφάς, ἀλλά νά μή ἀπέχεις ἀπό πονηρούς καί ματαίους λογισμούς;»5. Στό ἴδιο πνεῦμα κινεῖται καί ὁ φωστήρ τῆς Ἀντιοχείας Ἰωάννης λέγοντας: «Νηστείαν δέ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

οὐ ταύτην λέγω τήν τῶν πολλῶν, ἀλλά τήν ἀκριβῆ νηστείαν, οὐ τήν τῶν βρωμάτων ἀποχήν μόνον, ἀλλά καί τήν τῶν ἁμαρτημάτων. οὐ γάρ ἀρκεῖ τῆς νηστείας ἡ φύσις ἐξελέσθαι τούς μετιόντας, ἐάν μή μετά τοῦ προσήκοντος γένηται νόμου»6. Γιά τή νηστεία ὁμιλεῖ και ὁ Ἀποστολικός Πατήρ Ἑρμᾶς. Στό ἔργο του Ποιμήν συνιστᾶ: «Νά νηστεύεις γιά τόν Θεό τήν ἑξῆς νηστεία. Νά μή πονηρεύεσαι καθόλου στή ζωή σου καί νά ὑπηρετεῖς τόν Κύριο μέ καθαρή καρδιά. νά τηρεῖς τίς ἐντολές του βαδίζοντας σύμφωνα μέ τά προστάγματά του, καί νά μή ἔρχεται στόν νοῦ σου καμμιά πονηρή ἐπιθυμία, καί νά πιστεύεις στόν Θεό. ἐάν τά κάνεις αὐτά καί τόν φοβᾶσαι καί μείνεις ἐγκρατής ἀπό κάθε πονηρό πρᾶγμα, θά ζήσεις μέ τόν Θεό, καί ἐφόσον τά κάνεις αὐτά πραγματοποιεῖς μεγάλη καί δεκτή ἀπό τόν Θεό νηστεία»7. Ἡ νηστεία ὡς «ἀποδεκάτωση» τῆς ζωῆς μας Εἶναι γνωστό ὅτι πρό Χριστοῦ οἱ Ἰσραηλίτες προσέφεραν στό Ναό τό ἕνα δέκατο8 τῶν ἀγαθῶν πού ἀποκτοῦσαν κατ’ ἔτος. Αὐτά ἀφοροῦσαν καρπούς, ζῶα, κτήματα καί ἄλλα. Ἐάν κάποιος ἤθελε νά ἐξαγοράσει τήν δεκάτη πού προσέφερε μποροῦσε νά καταβάλλει τήν ἀξία της καί ἐπιπλέον τό 1/5 τοῦ συνολικοῦ ποσοῦ τῆς δεκάτης. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἐπίστευαν ὅτι ἐλάμβαναν τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ γιά ὅλα τους τά ἔργα, πέραν τοῦ ὅτι τά προσφερόμενα χρησιμοποιοῦνταν πολλαπλῶς ἀπό τούς ἱερεῖς καί λευΐτες. Κατά τόν Ἀββᾶ Δωρόθεο οἱ θεοδίδακτοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, δημιούργησαν τή Μεγάλη Τεσσαρακοστή, «γιά νά βοηθήσουν καί νά εὐεργετήσουν τίς ψυχές μας, νά μᾶς παραδώσουν κάτι ἀκόμα ὑψηλότερο καί τελειότερο, δηλαδή ν’ ἀφιερώνουμε στό Θεό τό ἕνα δέκατο τῶν ἡμερῶν τῆς ζωῆς μας, γιά νά εὐλογοῦνται ἔτσι τά ἔργα μας καί νά παίρνουμε συγχώρεση κάθε χρόνο γιά τίς ἁμαρτίες ὁλόκληρου τοῦ χρόνου. Λογάριασαν λοιπόν καί χαρακτήρισαν σάν ἅγιες ἀπό τίς τριακόσιες ἑξήντα πέντε ἡμέρες τοῦ χρόνου, αὐτές τίς ἑπτά ἑβδομάδες τῶν νηστειῶν. Καί

ἔτσι ξεχώρισαν ἑπτά ἑβδομάδες. Ἀλλά μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου, συμφώνησαν νά προστεθεῖ σ’ αὐτές καί ἄλλη μιά ἑβδομάδα. Αὐτό ἔγινε καί γιά νά προγυμνάζονται καί νά προετοιμάζονται ὅσοι πρόκειται νά μποῦν στό κοπιαστικό στάδιο τῶν νηστειῶν καί νά τιμήσουν τόν ἀριθμό τῶν ἡμερῶν τῆς Ἁγίας Τεσσαρακοστῆς πού νήστεψε ὁ Κύριός μας. Γιατί, ἄν ἀφαιρέσουμε τά Σάββατα καί τίς Κυριακές, οἱ ὀκτώ ἑβδομάδες γίνονται σαράντα ἡμέρες, τιμώντας ξεχωριστά τή νηστεία τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, ἐπειδή εἶναι πολύ ἱερή καί ἡ μόνη ἡμέρα νηστείας ἀνάμεσα σ’ ὅλα τά Σάββατα τοῦ χρόνου. Οἱ δέ ἑπτά ἑβδομάδες, χωρίς τά Σάββατα καί τίς Κυριακές, γίνονται τριάντα πέντε ἡμέρες. Ἄν προστεθεῖ, λοιπόν καί ἡ νηστεία τοῦ Μεγάλου Σαββάτου καί ἡ μισή νύχτα τῆς Λαμπρῆς, γίνονται τριάντα ἕξι καί μισή ἡμέρες τοῦ χρόνου. Γιατί τό ἕνα δέκατο τοῦ τριακόσια εἶναι τό τριάντα, τοῦ ἑξήντα τό ἕξι καί τοῦ πέντε τό μισό. Συμπληρώνονται λοιπόν τριάντα ἕξι καί μισή ἡμέρες, ὅπως εἴπαμε»9. «Ἀσθενής καί ὁδοιπόρος» δέν νηστεύει Μέ ἀφορμή τήν περίοδο τῆς νηστείας ὁρισμένοι λέγουν ὅτι ἐξαιροῦνται οἱ ἀσθενεῖς καί οἱ ὁδοιπόροι. Βέβαια στήν κυριολεξία σήμερα δέν ἔχουμε ὁδοιπόρους ἄσχετα, ὅτι ἑκατομμύρια ἄνθρωποι ταξιδεύουν καθημερινά. Στά παλαιότερα χρόνια πού εἴχαμε ὁδοιπόρους ὑπῆρχε κάποια σχετική κανονική διάταξη γι’ αὐτούς; Ἄν καί γίνεται λόγος γιά νηστεία καί ὁδοι19

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

π ο ρ ί α στούς Πατέρες, ἐντούτοις ἡ ἐγκράτεια δέν καταργεῖται. Ἐνδεικτικά ἀναφέρομε τήν ἄποψη τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ὁ ὁποῖος τονίζει: «Εἰς τούς ὁδοιπόρους ἡ νηστεία εἶναι καλός συνταξιδιώτης. Διότι ὅπως ἡ τρυφή τούς ἀναγκάζει νά σηκώνουν βάρη, μέ τό νά κουβαλοῦν μαζί των τάς ἀπολαύσεις, ἔτσι ἡ νηστεία τούς κάμνει ἐλαφρούς καί εὐκίνητους»10. Ἐπίσης ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ἀναφερόμενος στόν Μωϋσῆ ὑπογραμμίζει τή νηστεία καί ὁδοιπορία του χωρίς νά ἐξαιρεῖ τήν ἐγκράτεια. «Διότι αὐτός κατήργησε τό Σάββατον μέ τό νά ταλαιπωρήσῃ τόν ἑαυτό του ὄχι μόνον μέ τήν νηστείαν, ἀλλά καί μέ τήν ὁδοιπορίαν τῶν σαράντα ἡμερῶν κατά τά Σάββατα. καί ὁ Θεός, πού ἔδωσε τόν νόμον, δέν ὠργίσθη μέ αὐτόν, ἀλλά καί ἐφανέρωσε τόν ἑαυτόν του εἰς τό Χωρήβ, ὡς βραβεῖον τῆς ἀρετῆς»11. Ἐπιπροσθέτως οὐδεμία σχετική ἀναφορά εὑρίσκομε τόσο στά βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὅσο καί στά βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης. Κι ὅμως ἡ φράση αὐτή ἀκούγεται μέχρι καί σήμερα. Ἀνατρέχοντας στό Κοράνιο καί στό στάδιο 1, παράγραφοι 184, 185 σέ ἑλληνική ἀπόδοση ἀναγινώσκομε: «Οἱ μέρες τῆς νηστείας εἶναι μετρημένες. Ἄν ὅμως κανείς ἀπό σᾶς εἶναι ἄρρωστος ἤ ταξιδεύει τότε νά νηστέψει ἀργότερα τίς ἀνάλογες μέρες. Κι ὅσοι μποροῦν νά νηστέψουν καί δέν τό κάνουν, τότε νά δώσουν 20

-γιά ἐξιλασμό- ἀρκετή τροφή σ’ ἕνα φτωχό. Κι ὅποιος θεληματικά δώσει περισσσότερα τόσο καλύτερα γι’ αὐτόν. Κι ἄν μόνο ξέρατε πόσο καλύτερο εἶναι γιά σᾶς, θά νηστεύετε! Τό Ραμαντάν (Ραμαζάνι) εἶν’ ὁ μήνας πού ἐστάλη κάτω τό Κοράνιο σάν ὁδηγός στό ἀνθρώπινο γένος, μέ φανερά σύμβολα ἀπό τήν καθοδήγηση καί τό κριτήριο ἀνάμεσα στό καλό καί τό κακό. Ὥστε, ὅποιος ἀπό σᾶς ἔμαθε ὅτι ἄρχισε ὁ μήνας (Ραμαζάνι) τότε πρέπει νά νηστέψει. Ἄν ὅμως εἶναι ἄρρωστος ἤ σέ ταξίδι, (καί δέν νηστεύει), τότε νά νηστέψει ἀργότερα τίς ἀνάλογες μέρες»12. Ἀπό τά παραπάνω γίνεται καταονητό ὅτι στό Κοράνιο γίνεται λόγος γιά «ἀσθενή καί ὁδοιπόρο», πρᾶγμα πού μᾶς ὁδηγεῖ στό συμπέρασμα ὅτι ἐνδεχομένως κατά τή συμβίωση χριστιανῶν καί μουσουλμάνων κατά τή μακρόχρονη ἐποχή τῆς δουλείας νά ὑπῆρξε σχετικά ἐπίδραση, ἄποψη τήν ὁποία διατυπώνει ὁ Ἰωάννης Τσαγγαλίδης13. Ὁ ἴδιος σημειώνει ὅτι μετά ἀπό ἔρευνά του συνήντησε «μία μόνον ἀναφορά τελείως εἰδικῆς περιπτώσεως πού ὑπάρχει εἰς τήν χειρόγραφη τυπική διάταξη τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου Μαχαιρᾶ τῆς Κύπρου, τήν ὁποία ἔγραψε τόν Αὔγουστο τοῦ ἔτους (1718) Νεῖλος ὁ ‘‘ἱερομόναχος καί ἡγούμενος καί κτήτωρ τῆς σεβασμίας Μονῆς’’. Στήν τυπική αὐτή ‘‘διάταξή’’ του δίδει διάφορες συμβουλές στούς μοναχούς καί μεταξύ ἄλλων γράφει: ‘‘…εἰ δέ γε ποῦ οὗτοι (μοναχοί τῆς Μονῆς) τῷ τῆς διαίτης σκληρῷ κατ’ ἐκείνην τήν ἡμέραν πρόσκεινται, νῆστις ὁ τοιοῦτος διαμενεῖ ἄχρις ἄν ὁ ἑσπερινός ὕμνος δέξηται πέρας, τηνικαῦτα γάρ συγχωροῦμεν φιλαγάθως τούτῳ τό ξηροφαγεῖν. οἱ μέντοι διακονίαις ἴσως τισίν ἀσχολούμενοι ἤ σωματικαῖς ἀρρωστίαις, ὡς εἴρηται, προσπαλαίοντες ἤ καί ὑπό κόπου καί ὁδοιπορίας τινός ὀκλάσαντες (καταπονήθηκαν, ‘‘γονάτησαν’’) τῷ τοιούτῳ δεσμῷ (αὐστηρά νηστεία) οὐχ ὑποβληθήσονται ταῖς γάρ ἀσθενείαις τῶν ἀνθρώπων καί τοῖς κόποις συγκαταβαίνειν χρεῶν…»14. Τά παραπάνω ὅμως δέν ἔχουν τό κῦρος τῶν Ἁγίων Πατέρων οὔτε εἶχαν ἰσχύ γιά τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας εὐρύτερα, παρά τή θετική ἀπήχηση πού ἐνδεχομένως εἶχαν

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

στήν ἐν λόγῳ Μονή. Στήν ὀρθόδοξο Ἐκκλησία οἰκονομεῖται σαφῶς ὁ ἀσθενής σύμφωνα μέ τίς προβλέψεις τῶν ἱερῶν κανόνων: Ὁ Ἀποστολικός κανών ΞΘ΄ προβλέπει νηστεία καί ἐξαιρεῖ τούς ἀσθενεῖς. Μάλιστα ὁ ἑρμηνευτής τοῦ ὡς ἄνω κανόνος σημειώνει, ὅτι «εἶναι χρεία νά ἐρωτᾶται ἰατρός τις ἔμπειρος, ὁμοῦ καί θεοφοβούμενος, ποῖον φαγητόν εἶναι ἀρκετόν εἰς ὑποστηριγμόν τῆς ἀσθενείας, καί οὕτω κατά τόν διορισμόν τοῦ ἰατροῦ, νά ἀπολύῃ ὁ Ἀρχιερεύς ἤ ὁ Πνευματικός τόν ἀσθενῆ εἰς τό νά λύει τήν νηστείαν»15, προκειμένου νά ἀποφεύγονται οἱ προφάσεις κάποιων φιλοσάρκων πού δέν θέλουν νά νηστεύσουν. Τήν ἴδια τακτική16 εἰσηγεῖται καί ὁ Τιμόθεος Ἀλεξανδρείας σχετικά μέ τήν νηστεία τῶν ἀσθενῶν. Ὁ ἴδιος Πατήρ οἰκονομεῖ τή γυναίκα πού θά γεννήσει τήν Τεσσαρακοστή τοῦ Πάσχα ἐπιτρέποντας τή λύση τῆς νηστείας. Ὁ κανονολόγος ἑρμηνευτής δηλώνει κατηγορηματικά ὅτι ἡ ὡς ἄνω γυναίκα «πρέπει νά συγχωρεθεῖ, ἐπειδή ἡ νηστεία γίνεται διά ταπείνωσιν καί χαλιναγωγίαν τοῦ σώματος, ἀνίσως δέ τό σῶμα εἶναι τεταπεινωμένον καί ἀσθενές, πρέπει νά φάγει ἐκεῖνο τό ἀρκετόν φαγητόν καί ποτόν, μέ τό ὁποῖον δύναται νά ὑποστηρίξει τήν ἀσθένειάν του καί νά συσταθῆ»17. Στήν Πατερική Γραμματεία ἀναδεικνύεται ἀκόμα μία πτυχή τοῦ θέματος. Ὅποιος ἄνθρωπος ἐκ τῶν πραγμάτων δέν δύναται νά νηστεύσει τά ὑλικά ἀγαθά, τότε ἄς ἐπιδείξει προθυμία στά πνευματικά. Ὁ σοφός Πατήρ Ἰωάννης εἰσηγεῖται: «Ἐκεῖνος πού τρώει καί δέν μπορεῖ νά νηστέψει, ἄς ἐπιδεικνύει πιό πλούσια τήν ἐλεημοσύνη, ἄς κάνει ἐκτενεῖς προσευχές, ἄς ἔχει ἔντονη προθυμία νά ἀκούει τά λόγια τοῦ Θεοῦ. Στίς περιπτώσεις αὐτές ἡ ἀσθένεια τοῦ σώματος δέν μᾶς ἐμποδίζει καθόλου. Ἄς συμφιλιώνεται μέ τούς ἐχθρούς του, ἄς ἀπομακρύνει ἀπό τήν ψυχή του κάθε μνησικακία. Ἄν θέλει νά τά πετυχαίνει αὐτά, ἀπέδειξε ὅτι γνωρίζει τήν ἀληθινή νηστεία, τήν ὁποία περισσότερο ἀπό ὅλα ἀπαιτεῖ καί ζητεῖ ἀπό μᾶς ὁ Κύριος. Ἀφοῦ καί τήν ἀποχή ἀπό τίς τροφές ἀκριβῶς γι ’αὐτό διατάζει νά γίνεται, ὥστε χαλιναγωγώντας τίς ὁρμές

τῆς σάρκας, νά τήν καθιστοῦμε ὑπάκοη καί εὐπειθῆ στήν ἐκπλήρωση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ»18. Νηστεία κληρικῶν καί λαϊκῶν ἀλλά μέ προϋποθέσεις Ἄν καί ἡ νηστεία χαρακτηρίζεται μέσο γιά τήν ἐπιτυχία τῆς καθάρσεως, ἐντούτοις ὁρισμένες φορές ὁ ἄνθρωπος φθάνει σέ ὑπερβολές μέ συνέπεια νά λειτουργεῖ σέ βάρος τοῦ σώματός του καί εὐρύτερα τῆς οἰκογενείας του. Ἡ νηστεία σαφῶς καί εἶναι παθοκτόνος καί ὄχι σωματοκτόνος. Κατά τόν Ἱερόν Χρυσόστομον «ἡ νηστεία εἶναι φάρμακον, ἀλλά τό φάρμακον ὅσον καί ἄν εἶναι ὠφέλιμον, πολλάκις γίνεται ἄχρηστον ἐξ αἰτίας τῆς μή σωστῆς χρήσεως αὐτοῦ πού τό χρησιμοποιεῖ. Καθ’ ὅσον πρέπει νά γνωρίζει καί τόν χρόνο κατά τόν ὁποῖον πρέπει νά ἐπιθέσει τοῦτο, καί τήν ποσότητα αὐτοῦ τοῦ φαρμάκου, καί τήν κατάστασιν τοῦ σώματος πού πρόκειται νά τό πάρει καί τήν φυσικήν τοῦ τόπου κατάστασιν, καί τήν ὥραν τοῦ ἔτους, καί τήν κατάλληλον δίαιταν τοῦ ἀσθενοῦς καί 21

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πολλά ἄλλα, ἐκ τῶν ὁποίων ἄν κάτι παραλειφθεῖ, θά βλάψει ὅλα τά ἄλλα πού ἀναφέραμενῦ»19. Ὁ Μέγας Βασίλειος συνιστᾶ νά ἀποφεύγονται κάθε εἴδους ἀκρότητες καί ὑπερβολές, προκειμένου νά πορευόμεθα ὁμαλά στήν πνευματική ζωή. «Ὁ καλύτερος ὅρος καί τό καλύτερο μέτρο ἐγκράτειας ἄς εἶναι τό νά μήν ἀποβλέπουμε οὔτε στήν ἀπόλαυση οὔτε στήν κακοπάθεια τοῦ σώματος, ἀλλά νά ἀποφεύγουμε τήν ἔλλειψη τοῦ μέτρου καί πρός τή μία καί πρός τήν ἄλλη κατεύθυνση, ὥστε τό σῶμα μας οὔτε ἀπό τήν παχυσαρκία νά διαταράσσεται οὔτε ἀπό τήν καχεξία νά ἀδυνατεῖ νά ἐκτελεῖ τίς ἐντολές. Γιατί ἡ ψυχή βλάπτεται ἐξίσου καί ἀπό τίς δύο ἀκρότητες, καί ἀπό τήν ἀνυποταξία τῆς σάρκας καί ἀπό τήν εὐρωστία ἐξαιτίας τῆς ὁποίας σκιρτάει ἀπό ἄτοπες ὁρμές καί, ὅταν πάλι εἶναι χαλαρή καί παραλυμένη καί ἀδρανής, ὑποφέρει ἀπό πόνους»20. Ὁ ἴδιος θεοφόρος Πατήρ σέ ἐρώτηση σχετικά μέ τό μέτρο τῆς ἐγκράτειας ὑπογραμμίζει: «Μεταξύ τῶν σωμάτων ἠμπορεῖ νά εὕρῃ κανείς τόσην διαφοράν, ὅση ὑπάρχει μεταξύ τοῦ χαλκοῦ καί τοῦ σιδήρου ἀφ’ἑνός, καί τῶν εὐθραύστων ξύλων ἀφ’ ἑτέρου. Ὥστε ἡ ἐγκράτεια πρέπει νά ἀσκῆται ἀνάλογα μέ τήν ὑπάρχουσαν δύναμιν… ὥστε οὔτε ὀλιγώτερον τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως νά ἀγωνισθῶμεν οὔτε νά ἐπεκτεινώμεθα ὑπέρ τήν δύναμιν. Διότι καί τοῦτο, νομίζω, πρέπει νά προσέξωμεν, μήπως δηλαδή καταλύσωμεν τήν ἀντοχήν τοῦ σώματος μέ τήν ὑπερβολήν τῆς ἐγκρατείας καί τό καταστήσωμεν ἀνίκανον νά ἐπιτελέσῃ τάς σπουδαίας πράξεις»21. Ἀναφορικά μέ τή νηστεία τῶν κληρικῶν ὁ ἔνθεος Ἱεράρχης Βασίλειος τή θεωρεῖ ἀναγκαία ἰδιαιτέρως πρό τῆς τελέσεως τῆς θείας Eὐχαριστίας. Σέ σχετική ὁμιλία του ἐπισημαίνει: «Οὐ γάρ δυνατόν ἄνευ νηστείας ἱερουργίας κατατολμῆσαι. οὐ μόνον ἐν τῇ μυστικῇ νῦν καί ἀληθινῇ λατρείᾳ, ἀλλά καί ἐν τῇ τυπικῇ τῇ κατά τόν νόμον προαγομένη»22. Πλήν τοῦ θεοφόρου αὐτοῦ Πατρός ὁ κανών ΙΓ΄ τῆς Πανθέκτης Συνόδου ὁρίζει ἐγκράτεια γιά τούς κληρικούς κατά τίς ἐφημερίες τους ὡς ἀκολούθως: «Ὅπως εἶπαν καί οἱ Πατέρες 22

πού συνῆλθαν στήν Καρθαγένη προνοώντας γιά τή σεμνότητα στή ζωή τῶν λειτουργῶν, ὥστε οἱ ὑποδιάκονοι καί αὐτοί πού ψηλαφοῦν τά ἱερά μυστήρια καί οἱ διάκονοι καί οἱ πρεσβύτεροι νά ἐγκρατεύονται ἀπό τίς γυναῖκες τους κατά τίς ἐφημερίες τους καί τόν καιρό πού ἱερουργοῦν, ὥστε νά διαφυλάξουμε καί ἐμεῖς μέ ὅμοιο τρόπο αὐτό πού παραδόθηκε ἀπό τούς Ἀποστόλους καί διατηρήθηκε ἀπό τήν ἴδια τήν ἀρχαιότητα, ἐπειδή γνωρίζουμε τή σημασία τῆς κατάλληλης στιγμῆς γιά κάθε πρᾶγμα καί προπάντων γιά νηστεία καί προσευχή»23. Καρποί καί ὠφέλειες ἐκ τῆς νηστείας Ἀναμφισβήτητα οἱ ὠφέλειες τῆς νηστείας πού ἀσκεῖται μέ ἀγάπη24 καί ὄχι ἀπό ἀνάγκη, εἶναι πολλές. Ἐπιδρᾶ καί στήν ψυχή καί στό σῶμα· «Ἡ γάρ νηστεία τό μέν σῶμα κατατείνει καί χαλινοῖ τά ἄτακτα σκιρτήματα, τήν δέ ψυχήν διαυγεστέραν ἐργάζεται καί πτεροῖ καί μετάρσιον καί κούφην ποιεῖ»25. Ἡ νηστεία ἀκόμα ἀφορᾶ καί ἐπηρεάζει θετικά τούς πάντες. «Νηστεία γάρ ἐστιν ἡ γαλήνη τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, ἡ τῶν γεγηρακότων εὐκοσμία, ἡ τῶν νέων παιδαγωγός, ἡ τῶν σωφρονούντων διδάσκαλος, ἡ πᾶσαν ἡλικίαν καί φύσιν καθάπερ διαδήματί τινι κατακοσμοῦσα»26. Συναφεῖς σκέψεις ἀπαντοῦμε καί στόν φωστῆρα τῆς Καισαρείας. «Νηστεία φυλάσσει νήπια, σωφρονίζει τόν νέον, σεμνόν ποιεῖ τόν πρεσβύτην. αἰδεσιμωτέρα γάρ πολιά νηστείᾳ κεκοσμημένη. Γυναιξί κόσμος ἁρμοδιώτατος, ἀκμαζόντων χαλινός, συζυγίας φυλακτήριον, παρθενίας τροφός»27. Ἐπιπροσθέτως ἡ νηστεία ἀποτελεῖ τή μητέρα τῆς σωφροσύνης καί τήν πηγή κάθε φιλοσοφημένης πράξεως28, θεωρεῖται τροφή29 τῆς ψυχῆς, ἀρχή μετανοίας30, ἀγαθόν φυλακτήριον ψυχῆς, συγκάτοικος τοῦ σώματος, ὅπλο τῶν ἀνδρείων, γυμναστήριο τῶν ἀθλητῶν31. Ἡ νηστεία ἀνεβάζει τήν προσευχή στόν οὐρανό καί ὁδηγεῖ στό Θεό σέ ἀντίθεση μέ τήν τρυφή πού προδίδει τή σωτηρία32. Ἀξιοσήμαντη εἶναι ἐπίσης ἡ συνεισφορά τῆς νηστείας στήν ἀνθρώπινη ὑγεία. «Σκόπει δέ. τίνα ἄν εἴπομεν τρυφᾶν μᾶλλον, τόν λαχάνοις τρεφόμενον καί ὑγιαίνοντα καί οὐδέν

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πάσχοντα ἀηδές, ἤ τόν συβαριτικήν ἔχοντα τράπεζαν καί μυρίων γέμοντα νοσημάτων; Εὔδηλος ὅτι τοῦτον»33. Ἐπιλεγόμενα Κατόπιν τούτων καθίσταται πασιφανές ὅτι ἡ ἐγκράτεια ἀποτελεῖ ἕνα ἀξιόλογο μέσο γιά τόν ἄνθρωπο. Τά εἴδη της, οἱ καρποί της, τά ἀποτελέσματά της εἶναι ἔκδηλα. Κάθε κοινωνική ὁμάδα μπορεῖ καί πρέπει νά τήν ἀποδεχθεῖ. Ὁ θεοφόρος Βασίλειος μᾶς προτείνει· «Οἱ φτωχοί δεχθεῖτε τή νηστεία πού εἶναι συγκάτοικος καί ὁμοτράπεζη. Οἱ δούλοι δεχθεῖτε αὐτή πού εἶναι ἡ ἀνάπαυση ἀπό τούς συνεχεῖς κόπους τῆς ὑπηρεσίας. Οἱ πλούσιοι αὐτή πού σᾶς γιατρεύει ἀπό τή βλάβη τοῦ κορεσμοῦ καί πού μέ τή μεταβολή κάνει πιό εὐχάριστα αὐτά πού ἀπό τή συνήθεια περιφρονοῦνται. Οἱ ἄρρωστοι δεχθεῖτε τή μητέρα τῆς ὑγείας. Οἱ ὑγιεῖς τό φρούριο τῆς καλῆς ὑγείας»34. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1 Τριώδιον, Κυριακή τῆς Τυρινῆς, Δοξαστικόν Ὄρθρου, ἔκδ. Α.Δ.Ε.Ε. Ἀθήνα 1994, σ. 160.

2 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Γένεσιν Ὁμιλ. Ι΄, 1 Ε.Π.Ε. 2, 242.

3 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Κατά Ιουδαίων Λόγ. Γ΄, 4 P.G. 48, 867. Βλ. καί Μεγάλου Βασιλείου, Περί νηστείας Λόγ. Β΄, 3 P.G. 31, 189 «Διά τῆς νηστείας κατά τῶν παθῶν λαβόντες τά νικητήρια, τούς τῆς ἐγκρατείας στεφάνους ἀναδησώμεθα».

4 Μεγάλου Βασιλείου, Περί νηστείας Λόγ. Β΄, 3 Ε.Π.Ε. 6, 70. Βλ. καί Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Κατήχησις Ε΄, 1 SC 50, 200.

5 Μεγάλου Βασιλείου, Ἀσκητικαί διατάξεις 19, Ε.Π.Ε. 9, 489, 491.

6 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τήν ἀποδημίαν τοῦ Ἐπισκόπου Διλαβιανοῦ. Ὁμιλ. Γ΄, 3 Ε.Π.Ε. 32, 25, 27.

7 Ἑρμᾶς, Ποιμήν Παραβολή 5η, Ε.Π.Ε. 4, 485.

8 Λευϊτ. ΚΖ΄, 30-32. Βλ. καί Ἀριθμ. ΙΗ΄, 21, 25.

9 Ἀββᾶ Δωροθέου, Ἀσκητικά, διδασκαλία ΙΕ΄, ἔκδ. Ἑτοιμασία, Ἀθῆναι 1981, σσ. 349351.

10 Μεγάλου Βασιλείου, Περί νηστείας Λόγ. Β΄, 2 Ε.Π.Ε. 6, 59.

11

Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως Δ΄, 96 Ε.Π.Ε. 1, 537.

12 Ἀλεξίου Σ., - Ράπτη Χ., Τό ἱερό κοράνιον, ἔκδ. Ἰ. Λάτση, Ἀθῆναι 1987, σσ. 41-42.

13 Τσαγγαλίδη Ἰ., «Ἡ καθολικότητα τῆς νηστείας», Κοινωνία 41 (1998) 266.

14 Αὐτόθι, σ. 265.

15 Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Πηδάλιον, Κανών ΞΘ´ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, ἔκδ. Ἀστήρ, Ἀθῆναι 1976, σ. 93.

16 Αὐτόθι, σ. 671.

17 Αὐτόθι, σ. 669.

18 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Γένεσιν Ὁμιλ. Ι΄, 2 Ε.Π.Ε. 2, 242.

19 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τήν ἀποδημίαν…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 29.

20 Μεγάλου Βασιλείου, Λόγος Ἀσκητικός Β΄, 33 Ε.Π.Ε. 8, 135, 137.

21 Μεγάλου Βασιλείου, Ἀσκητικές διατάξεις 4, Ε.Π.Ε. 9, 429.

22 Μεγάλου Βασιλείου, Περί νηστείας Λόγ. Α΄, Ε.Π.Ε. 6, 34.

23 Ἀκανθόπουλου Π., Κώδικας Ἱερῶν Κανόνων καί Ἐκλησιαστικῶν Νόμων, ἔκδ. Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1995, σ. 119.

24 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὅτι Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης εἷς νομοθέτης 7, P.G. 56, 410. «βέλτιον νηστεῦσαι νηστείαν ἀγάπης καί μή νηστείαν ἀνάγκης».

25 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Κατά μεθυόντων καί εἰς τήν ἀνάστασιν 1, P.G. 50, 433.

26 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Γένεσιν Ὁμιλ. Β΄, 1 P.G. 53, 27.

27 Μεγάλου Βασιλείου, Περί νηστείας Λόγ. Β΄, 5 P.G. 31, 192.

28 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Γένεσιν Λόγ. ΣΤ΄, 1 P.G. 54, 604.

29 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Γένεσιν Ὁμιλ. Α΄, 4 P.G. 53, 25.

30 Μεγάλου Βασιλείου, Περί νηστείας Λόγ. Β΄, 7 P.G. 31, 196.

31 Μεγάλου Βασιλείου, Περί νηστείας Λόγ. Α΄, 6 Ε.Π.Ε. 6, 34.

32 Μεγάλου Βασιλείου, Περί νηστείας Λόγ. Α΄, 5 Ε.Π.Ε. 6, 32.

33 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Β΄ Κορινθίους Ὁμιλ. ΙΘ΄, 3 P.G. 61, 534.

34 Μεγάλου Βασιλείου Περί νηστείας Β΄, 7 Ε.Π.Ε. 6, 68.

23

Ἡ χριστιανική τέχνη-εἰκονογαφία Ἱεροῦ Ναοῦ Εὐαγγέλου Τσουκαρᾶ, Θεολόγου-φιλολόγου

Ο

πως εἶναι γνωστό ὁ ναός χωρίζεται σέ τρία μέρη: στόν Πρόναο, τόν κυρίως Ναό καί τό Ἱερό Βῆμα. Τό Ἱερό χωρίζεται ἀπό τόν κυρίως Ναό μέ τό τέμπλο. Καί τά τρία μέρη τοῦ ναοῦ εἶναι διακοσμημένα μέ εἰκόνες. Ἡ λέξη «διακόσμηση» ἐντούτοις δέν εἶναι πλήρως ἐπαρκής, ἐπειδή οἱ εἰκόνες εἶναι κάτι περισσότερο ἀπό μία ἁπλή «διακόσμηση» ἤ «τέχνη». Ἔχουν ἕνα ἱερό καί λατρευτικό λειτούργημα. Φανερώνουν τήν κοινωνία μας, τήν πραγματική ἑνότητά μας μέ τόν «οὐρανό»-τήν πνευματική καί ἔνδοξη διάσταση τῆς Ἐκκλησίας. Ἑπομένως οἱ εἰκόνες εἶναι κάτι περισσότερο ἀπό φωτογραφίες. Σύμφωνα μέ τή διδασκαλία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας φέρνουν ἀληθινά κοντά μας ἐκείνους πού ἀναπαριστοῦν, εἶναι μία πνευματική πραγματικότητα καί ὄχι ἁπλῶς ἕνα σύμβολο. Ἡ εἰκονογραφία εἶναι μία μυσταγωγική τέχνη, στήν ὁποία τό ὁρατό ἀποκαλύπτει τό ἀόρατο. Ἡ πρό τῆς Εἰκονομαχίας εἰκονογραφική παράδοση διακρίνεται γιά τήν ἐλευθερία ἐπιλογῆς τῶν θεμάτων εἰκονογραφήσεως τῶν χώρων λατρείας. Ἡ θεματολογία τῶν κατακομβῶν στηρίζεται σέ ἑλληνιστικά πρότυπα καί σκηνές ἀπό τήν Παλαιά καί Καινή Διαθήκη. Ἡ εἰκονογραφία τῆς περιόδου αὐτῆς ἐπεδίωκε μέσῳ τῶν παραστάσεων καί τῶν συμβόλων νά μεταδώσει μία ἐξέχουσα διδασκαλία. Βεβαίως, ἡ τεχνική τῆς ἐκφράσεως τῆς εἰκόνας πρό καί μετά τήν Εἰκονομαχία δέν εἶναι ξένη ἡ μιά ἐκ τῆς ἄλλης. Ἡ Εἰκονομαχία ἐπέδρασε βαθέως ὡς πρός τήν κα24

τάταξη τῶν εἰκόνων ἐντός τοῦ ναοῦ καί τήν ἐπιλογή τῶν θεμάτων, διατήρησε ὅμως τή λειτουργικότητα καί τόν συμβολικό χαρακτήρα τῆς εἰκόνας. Τίς πρῶτες περιπτώσεις χριστιανικῆς ζωγραφικῆς τίς συναντοῦμε στίς κατακόμβες καί πρόκειται γιά σύμβολα καί διακοσμητικά (ἄγκυρα, ἰχθύς, ἄμπελος, καράβι). Τά σύμβολα αὐτά ἐκφράζουν τή χριστιανική πίστη καί βοηθοῦν τούς πιστούς νά στηριχθοῦν στόν ἀγώνα τους (ἡ ἄγκυρα συμβολίζει τήν ἐλπίδα, τό πλοῖο τήν Ἐκκλησία). Ἡ αἰτία χρησιμοποίησης αὐτῶν τῶν συμφωνιῶν ἔχει νά κάνει μέ τό φόβο τῶν χριστιανῶν ἀπέναντι στούς διῶκτες τους καί ἀπέναντι στήν εἰδωλολατρία. Ἡ βυζαντινή ἁγιογραφία εἶναι ἡ χριστιανική τέχνη πού καλλιεργήθηκε γιά τήν ἁγιογράφηση τῶν βυζαντινῶν ναῶν. Οἱ μορφές τῶν Ἁγίων ἐμφανίζονται νά συμμετέχουν στήν ἄκτιστη δόξα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Γίνεται χρήση τῶν δύο διαστάσεων καί λείπει ἡ προοπτική καί τό βάθος. Τά πρόσωπα δέν ἀπεικονίζονται μέ φυσικότητα καί τά ἀνθρώπινα χαρακτηριστικά τους εἶναι μεταμορφωμένα καί ἀλλοιωμένα. Δέν ἰσχύουν οἱ γήινες ἀναλογίες ἀφοῦ τά εἰκονιζόμενα πρόσωπα μετέχουν στή Θεία χάρη. Ὅπως λέει ὁ Μέγας Βασίλειος «ἡ τιμή τῆς εἰκόνος πρός τό πρωτότυπον διαβαίνει». Ἡ ὕλη ἐξαγιάζεται καί λαμβάνει τήν ἐνέργεια καί τή χάρη τοῦ Θεοῦ. Οἱ εἰκόνες ζωντανεύουν τή ζωή καί τίς μορφές τῶν Ἁγίων. Γίνονται βιβλία γιά τούς ἀγράμματους (Ἰω. Δαμασκηνός). Ὁ ρόλος τῆς εἰκόνας εἶναι λειτουργικός καθώς μᾶς βοηθάει νά πετύχουμε τήν ἕνωση μέ τό Θεό. Δύο σημαντικές σχολές ἁγιογραφίας

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πού εἶχαν ὡς ἀφετηρία τήν Κωνσταντινούπολη, ἦταν ἡ Μακεδονική καί ἡ Κρητική, ἐπειδή τά περισσότερα μνημεῖα τῆς πρώτης σώζονται στή Μακεδονία μέ κέντρο τή Θεσσαλονίκη, πού παρουσίαζε μεγαλύτερη πνευματική καί καλλιτεχνική κίνηση, ἐνῶ τῆς δεύτερης ἡ τελική διαμόρφωση ἔγινε στήν Κρήτη γύρω στά τέλη τοῦ 15ου αἰώνα. Ἐκτός αὐτοῦ οἱ κυριότεροι ἐκπρόσωποι ἦταν Κρητικοί. Τά ἔργα τῆς Μακεδονικῆς Σχολῆς ἀνάγονται στό 14ο αἰώνα καί κυριότερος ἐκπρόσωπος εἶναι ὁ Μανουήλ Πανσέληνος ἀπό τή Θεσσαλονίκη. Τά ἔργα ἐμπνέονται ἀπό τόν ἀναγεννητικό ἄνεμο ἐκείνης τῆς ἐποχῆς. Εἶναι ἔργα ζωγραφικῆς τῆς αὐλῆς καί τῶν μορφωμένων τάξεων. Τά χαρακτηρίζουν οἱ ζωηρές κινήσεις, ἡ ἐλευθερία καί ὁ ρεαλισμός. Οἱ τόνοι τῶν χρωμάτων εἶναι ζωηροί. Οἱ σκηνές τῶν τοιχογραφιῶν παρατίθενται σέ συνεχεῖς ζῶνες, πού συνήθως δέν διαχωρίζονται ἡ μία ἀπό τήν ἄλλη. Ἡ Κρητική Σχολή ἐκφράζει τό Βυζαντινό ἰδεαλισμό. Εἶναι ἡ τέχνη τῆς αὐστηρῆς ὀρθοδοξίας καί τῶν μοναχῶν. Τά ἔργα της τά χαρακτηρίζουν οἱ σκιεροί χρωματισμοί, οἱ συγκρατημένες κινήσεις, ἡ λιτότητα καί ἡ ὑποβλητικότητα. Οἱ διάφορες σκηνές στίς τοιχογραφίες χωρίζονται μέ κόκκινες κάθετες ταινίες, μέ τέτοιο τρόπο ὥστε νά ἐμφανίζονται ὡς φορητές εἰκόνες μέσα σέ ἐρυθρά πλαίσια. Οἱ βυζαντινοί ναοί εἶναι καταστόλιστοι ἀπό πλῆθος εἰκονογραφικῶν παραστάσεων τίς ὁποῖες οἱ εἰδικοί τίς ἔχουν κατατάξει σέ ὁμάδες, τίς ὁποῖες ὀνομάζουμε εἰκονογραφικούς κύκλους. α) Δογματικός κύκλος: Περιλαμβάνει τίς παραστάσεις: 1) τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ ὡς διδασκάλου στήν κεντρική εἴσοδο τοῦ κυρίως ναοῦ, 2) τοῦ Παντοκράτορα τοῦ τρούλου, ὁ ὁποῖος περιστοιχίζεται ἀπό οὐράνιες δυνάμεις, 3) τῶν Προ-

φητῶν ἀνάμεσα στά παράθυρα τοῦ τυμπάνου τοῦ τρούλου, οἱ ὁποῖοι ἀνήγγειλαν τόν Ἰησοῦ ὡς Μεσσία, 4) τῶν τεσσάρων Εὐαγγελιστῶν στά σφαιρικά τρίγωνα τοῦ τρούλου, οἱ ὁποῖοι διέδωσαν τό λόγο τοῦ Χριστοῦ, 5) τῆς Πλατυτέρας στήν κόγχη τοῦ ἱεροῦ ἔνθρονη μέ τόν Ἰησοῦ βρέφος στήν ἀγκαλιά Της, ὡς ἡ γέφυρα πού ἕνωσε τή γῆ μέ τόν οὐρανό, 6) τῆς Ἁγίας Τριάδος μέ τή συμβολική παράσταση τῆς φιλοξενίας τοῦ Ἀβραάμ, πάνω στό ἡμικύκλιο τοῦ Ἱεροῦ, 7) τήν Ἑτοιμασία τοῦ Θρόνου πάνω στόν ὁποῖο ὑπάρχει τό Εὐαγγέλιο καί

25

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τό Ἅγιο Πνεῦμα ὡς περιστερά, κάτω ἀπό τήν Ἁγία Τριάδα, ὅπου συμβολίζεται ἡ Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου (βλ. στόν διαδικτυακό τόπο http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/ art/naos/45.jpg). β) Λειτουργικός κύκλος: Στό χῶρο τοῦ ἱεροῦ βήματος εἰκονίζονται: 1) ἡ Θεία Λειτουργία, τήν ὁποία τελοῦν ἄγγελοι στόν οὐρανό, 2) ἡ Μετάληψη τῶν Ἀποστόλων ἀπό τό Χριστό, 3) οἱ μορφές τῶν Μεγάλων Ἱεραρχῶν, κάτω ἀπό τήν Πλατυτέρα στή κόγχη (Μ. Βασιλείου, Ἰ. Χρυσοστόμου, Γρηγορίου Θεολόγου, Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Μ. Ἀθανασίου κ.ἄ.), οἱ ὁποῖοι κρατοῦν λειτουργικά εἰλητάρια (βλ. στόν διαδικτυακό τόπο http://www.apostolikidiakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/art/naos/46.jpg) γ) Ἱστορικός κύκλος: Στίς καμάρες καί στούς τοίχους τοῦ κυρίως ναοῦ ζωγραφίζονται παραστάσεις ἀπό τήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας: 1) Σκηνές ἀπό τή ζωή τοῦ Χριστοῦ (Γέννηση, Βάπτιση, Σταύρωση, Ἀνάσταση, Ἀνάληψη), σκηνές θαυμάτων, 2) Σκηνές ἀπό τή ζωή τῆς Θεοτόκου (Γέννηση, Εἰσόδια, Κοίμηση), 3) Σκηνές ἀπό τή ζωή τῶν Ἁγίων (μαρτύρια, θαύματα) κ.λ.π., 4) Προσωπογραφίες Ἁγίων ἀνδρῶν (νότιος τοῖχος) καί γυναικῶν (βόρειος τοῖχος). Σέ αὐτόν τόν εἰκονογραφικό κύκλο ἀνήκουν καί οἱ εἰκόνες τοῦ τέμπλου. Ἀριστερά τῆς Ὡραίας Πύλης 26

εἰκονίζεται ὁ Δεσπότης Χριστός, περιβεβλημένος μέ ὅλη Του τή δόξα. Δεξιά τῆς Ὡραίας Πύλης εἰκονίζεται ἡ Θεοτόκος μέ τόν Κύριο στίς ἄχραντες ἀγκάλες Της, ἡ Ὁποία ὡς ἡ στοργική μητέρα τοῦ κόσμου, δέεται γιά τούς πιστούς. Δεξιά τοῦ Κυρίου εἰκονίζεται ὁ τίμιος Πρόδρομος, ὁ «μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν προφήτης» (Λούκ. 7,28) καί αὐτός δεόμενος. Δεξιά τῆς Θεοτόκου ὁ τιμώμενος ἅγιος του ναοῦ ἤ παράσταση Δεσποτικῆς ἤ Θεομητορικῆς ἑορτῆς στήν ὁποία εἶναι ἀφιερωμένος ὁ ναός Στό πάνω μέρος τοῦ τέμπλου εἰκονίζονται σκηνές ἀπό τήν ἐπίγεια ζωή τοῦ Κυρίου (Δωδεκάορτο) καί οἱ μορφές τῶν ἀποστόλων καί ἄλλων ἐπιφανῶν ἁγίων (βλ. στόν διαδικτυακό τόπο http://w w w.ap ostolikidiakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/art/naos/47.jpg). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Ἀντουράκης Γ., Χριστιανική ζωγραφική, Ἀθήνα.

-Καραγιάννης Βασίλειος, Ἡ ἔννοια τῆς εἰκόνας στήν ὀρθόδοξη ἐκκλησία, Τέρτιος, Κατερίνη 1987.

-Σμέμαν Ἀλέξανδρος, Λειτουργία καί ζωή, Ἁρμός, Ἀθήνα 2007.

«Ὅταν τελειώνει ἡ ἐξομολόγηση Ἱερέως Κων/νου Ν. Καλλιανοῦ

Δ

ὲν ἐπιθυμῶ νὰ διδάξω κανένα, εἴτε πρεσβύτερο στὴν διακονία τῆς Ἰερωσύνης καὶ πνευματικῆς πατρότητος, εἴτε νεώτερο. Ἁπλὰ καὶ μόνο καταθέτω τὶς σκέψεις μου, γιὰ νὰ πῶ αὐτὰ ποὺ μπορεῖ νὰ παρηγορήσουν τὴν ψυχή μου, ἀλλὰ καὶ ν᾿ ἀνοίξουν διάλογο διδαχῆς καὶ καταρτισμοῦ γιὰ τὸν ὑποφαινόμενο (ποὺ τοῦ ἀρέσει νὰ διδάσκεται καὶ νὰ καταρτίζεται: μήπως χάνει καὶ τίποτε;). Κι αὐτὴ τὴ φορὰ θὰ ἤθελα νὰ μοιραστῶ μαζὶ μὲ τοὺς ἀναγνῶστες τὸ ἀκόλουθο θέμα, ποὺ δὲν εἶναι τυχαῖο, μήτε καὶ δίχως σημασία. Ἀφορᾶ δὲ αὐτό, τὸ Μυστήριο τῆς Ἐξομολόγησης, ὄχι ὡς μυστηριακὴ πράξη -ἔχουν γραφεῖ πλῆθος μελετῶν γι᾿ αὐτό- ἀλλ᾿ ὡς ποιμαντικὸ βίωμα. Βίωμα ποὺ ταμιεύεται στὴν ψυχὴ τὴν ὥρα ποὺ κι ὁ τελευταῖος πιστὸς ἀποχωρεῖ, κι ὁ πνευματικὸς ἀφαιρεῖ τὸ ἐπιτραχήλιό του καὶ παραμένει στὸ Ἱερὸ Βῆμα, μόνος πιὰ μὲ τὴ σιωπὴ τοῦ ἄδειου ναοῦ νὰ τὸν περιβάλλει. Κι ὄχι μονάχα τὴ σιωπή, ἀλλὰ καὶ τὸ πλῆθος τῶν σκέψεων ποὺ τὸν κυκλώνουν, καθὼς ἄκουσε πρὶν ἀπό λίγο κι ἀντιμετώπισε ποικίλες καταστάσεις καὶ προβλήματα, τὰ ὁποῖα τοῦ κατάθεσαν οἱ πιστοὶ στὴν ἐξομολόγηση μὲ διαφορετικὸ τρόπο ὁ καθένας, ἀλλ᾿ ὅμως μὲ τὴν ἐλπίδα φορεμένη στὴν ψυχὴ ὅλων, ὅτι ὁ Θεὸς ποὺ τοὺς ἀφουγκράζεται, θ᾿ ἀνοίξει μιὰ θύρα στὴν πληγωμένη τους ψυχὴ γιὰ νὰ σταλάξει τὸ ἔλεός Του καὶ φυσικὰ τὴν παραμυθία Του. Ποὺ τόσο χρειαζόμαστε... Ὡστόσο, αὐτὲς οἱ πρῶτες στιγμὲς μετὰ τὴν ἐξομολογηση εἶναι γιὰ τὸν πνευματικὸ, καθε φορά, ὅλο καὶ πιὸ κορυφαῖες, ἀφοῦ

νοιώθει τὴν καρδιά του νὰ γίνεται ὅπως ἡ ταραγμένη θάλασσα, τῆς ὁποίας μήτε ποὺ διακρίνεται ὁ βυθός. Κι ἀσφαλῶς πρέπει νὰ παρέλθει ἕνα ἱκανὸ χρονικὸ διάστημα, ὥστε νὰ ἡρεμήσει καὶ νὰ γίνει ἡ γαλήνη ἐκείνη ποὺ καθρεφτίζει ὅλη τὴν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν καλωσύνη. Τὸ ἴδιο χρειάζεται νὰ γίνει δὲ καὶ μὲ τὸν πνευματικό: Καὶ τοῦτο, γιὰ νὰ καταφέρει ν᾿ ἀρχειοθετήσει τὰ πράγματα, γιὰ νὰ ἡρεμήσει καὶ νὰ προσέξει νὰ τὰ δεῖ κάτω ἀπὸ τὸ μέτρο τῆς θείας φιλανθρωπίας. Γιατὶ ἀκόμα γυρίζουν στὸ νοῦ του τὰ ὅσα ἄκουσε μὲ προσοχή, ξαναθυμᾶται τὶς στιγμὲς τὶς κορυφαῖες ποὺ συγκλονίστηκε ἀπὸ τὰ ὅσα τοῦ εἶπαν μὲ συντριβὴ καὶ δέος. Ὅλ᾿ αὐτά, λοιπόν, στροβιλίζονται μέσα του, γιατὶ τὰ ἔζησε στὴν ἐξομόλογηση μὲ ἔντονο βιωματικὸ τρόπο, λές κι οἱ λέξεις τῶν ἐξομολογουμένων ἦταν καρφιὰ ποὺ μπήγονταν στὴν ψυχή του. Τόσο ἔντονες κι ἀληθινὲς ἦταν κάποιες στιγμές, ὤστε νὰ τὸν ἀγγίζουν μὲ τέτοιο τρόπο, ποὺ τοῦ φαινόταν ὅτι μάτωνε ἐσωτερικά. Ὅλ᾿ αὐτά, λοιπόν, εἶναι ἀποθηκευμένα στὴν καρδιὰ τοῦ πνευματικοῦ, ὅπως ἐπίσης καὶ τὰ πρόσωπα, ποὺ περνοῦν μὲ κινηματογραφικὴ ταχύτητα ἀπὸ μπροστά του, τὸ καθένα μὲ τὸ διαφορετικὸ φορτίο ἁμαρτιῶν ποὺ φέρει, μὲ τὸν μπερδεμένο του ψυχισμό, τὸν χαρακτήρα του τὸ περίεργο ἤ ὄχι. Ἀλήθεια, ποιὸς μπορεῖ νὰ ζυγίσει τὸ δράμα ποὺ ζεῖ ὁ πνευματικὸς, ὁ συνειδητὸς καὶ φιλότιμος πνευματικός, καθὼς ἐπωμίζεται τόσους σταυροὺς καὶ πασχίζει νὰ τοὺς μεταποιήσει σὲ ἀναστάσιμη χαρὰ καὶ αἰσιοδοξία; Γιατὶ πρέπει νὰ γνωρίζουμε, πὼς ἡ ἄλλη ὄψη τῆς πνευματικῆς πατρό27

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τητας εἶναι ἡ ἄρση τῆς ἀπαισιοδοξίας ποὺ γεννᾶ ἡ ἁμαρτία, ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ παραμέρισμα τῆς ὅποιας συννεφιᾶς ἡ ὁποία σκιάζει τὸν Ἥλιο τῆς Δικαιοσύνης: Ἐκεῖνος δηλαδή, ποὺ θὰ καταυγάσει μὲ φῶς τὰ σπήλαια τῆς ψυχῆς, ὅπου ἐνεδρεύουν, ὄχι μονάχα «οἱ λησταὶ λογισμοί», ἀλλὰ καὶ τὸ ὅποιο σκοτάδι. Σκοτάδι, τὸ ὁποῖο καλεῖται νὰ τὸ διαλύσει σιγά-σιγά μὲ τὴ συνδρομή τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, ποὺ μὲ τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἶμα Του, πραγματοποιεῖ αὐτὰ ποὺ ἐπιζητεῖ ὁ «μέλλων φαγεῖν Σῶμα Δεσπότου»: Τὸ ὁποῖο ὀφείλει νὰ Τὸ δεχθεῖ, «εἰς διόρθωσιν βίου καὶ ἀσφάλειαν· εἰς αὔξησιν ἀρετῆς καὶ τελειότητος· εἰς πλήρωσιν ἐντολῶν· εἰς Πνεύματος ἁγίου κοινωνίαν· εἰς ἐφόδιον ζωῆς αἰωνίου καὶ εἰς ἀπολογίαν εὐπρόσδεκτον, τὴν ἐπὶ τοῦ φοβεροῦ βήματός του· μὴ εἰς κρῖμα ἢ εἰς κατάκριμα». Ἡ περιπέτεια ποὺ βιώνει, λοιπόν, ὁ πνευματικὸς κατὰ τὴν ὥρα τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ τὴν 28

καταλάβει ὁ κόσμος, ποὺ θεωρεῖ ὅτι ἐκεῖνες τὶς περιούσιες στιγμὲς ἀγωνίας καὶ ὀδύνης, ἁπλὰ μιὰ συζητήση γίνεται ἤ κι ἐξελίσσεται κι ὄχι μιὰ τιτάνια προσπάθεια καταλλαγῆς τοῦ ἐξομολογουμένου μὲ θεραπευτικὴ προοπτικὴ καὶ ἐπιστροφὴ «εἰς τὸ ἀρχαῖον κάλλος». Κι ἔχουν τὸ δίκιο τους οἱ ἄνθρωποι «Οὐ γὰρ οἶδασιν...». Γιατὶ πράγματι δὲ γνωρίζουν τίποτε, μήτε τὴν ἐναγώνια προσευχὴ τοῦ πνευματικοῦ γιὰ πλῆθος περιπτώσεων. Χώρια ἡ μνημόνευση στὴν Προσκομιδή, ποὺ γίνεται δίχως κανεὶς νὰ τὸ ἐπιβάλλει στὸν πνευματικό, μονάχα ἡ συνείδησή του. Ὡστόσο θὰ πρέπει νὰ σημειωθεῖ καὶ τὸ ἑξῆς: Πὼς κι ὁ πνευματικὸς ἔχει τὴν ἀνάγκη ἀποφορτισμοῦ τῆς ψυχῆς του, γιατὶ κάποτε τὰ προβλήματα τῶν ἄλλων τοῦ γίνονται δυσβάστακτα-ἄνθρωπος δὲν εἶναι;καὶ ἔχει τὴν ἀνάγκη νὰ τὰ συζητήσει, μὲ σκοπὸ νὰ βοηθήσει, νὰ συνδράμει τὴν ὅποια ψυχή. Κι ἐδῶ εἶναι ποὺ ἀπαιτεῖται ἡ καταφυγὴ τοῦ πνευματικοῦ σὲ κάποιον ἄλλο, ἐμπειρότερο τοῦ ἰδίου. Γιατὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ θὰ καταφέρει νὰ βοηθήσει, τόσο τὸν ἑαυτό του, ὅσο καὶ τὸν κάθε ἐξομολογούμενο. Φυσικὰ αὐτὴ ἡ διαδικασία χρειάζεται μεγάλη προσοχή, ἐναγώνια προσευχή, ὅπως τὸν φωτίσει ὁ Θεὸς νὰ μὴ παρεκλίνει, ἀλλὰ νὰ καταθέσει στὸν πνευματικό του τὰ πραγματα μὲ τὴ δυνατὴ ἀκρίβεια, τὴν ἀπαραίτητη ἐχεμύθεια καὶ τὴν προσεχτικὴ διατύπωση. Ὅπως μιλᾶμε γιὰ ἀσθένειες, ἄλλες περαστικὲς κι ἄλλες ἀνίατες. Κι οἱ δεύτερες εἶναι πάντα τόσο τραγικές, ἐπώδυνες καὶ περιπετειώδεις. Γι᾿ αὐτὸ ὅταν ἀποσυρθοῦν ὅλοι ἀπό τὸ ἐξομολογητήριο κι ἀπομείνει μοναχός του ὁ ἱερέας, τότε, ποὺ οἱ περισσότεροι νομίζουν ὅτι ὅλα τελείωσαν, γιὰ κεῖνον, τὸν πνευματικὸ δηλαδή, κάτι νέο ἀρχίζει. Καὶ ποιὸς ἄλλος ἐκτὸς ἀπὸ τὸ Θεὸ μπορεῖ νὰ τὸ καταλάβει; *** Στὸν πολυαγαπητὸ π. Εὐαγγελο Παχυγιαννάκη, τὸν ποιητὴ καὶ λόγιο ἀδελφό καὶ συλλειτουργό, εὐχαριστία.

Ὁ Ὅσιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης ὡς Πνευματικός Πατέρας καί Παιδαγωγός Γεωργίου Κρουσταλάκη, Ὁμ. Καθηγητῆ Φιλοσοφικῆς καί Θεολογικῆς Σχολῆς Παν/μίου Ἀθηνῶν

Σ

εβαστοί πατέρες*, θά ἤθελα νά ζητήσω καταρχήν συγγνώμη διότι ἔχω τό θράσος νά ὁμιλῶ ἐνώπιον ἀνθρώπων πού φέρουν τήν ἱερωσύνη καί ἐν δυνάμει τά χαρίσματα καί τίς δωρεές τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀλλά ἐπειδή ἔχω τήν ἄδεια τοῦ Σεβασμιωτάτου καί τήν εὐχή τοῦ γέροντα προχωρῶ διότι καί ὡς καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς ἐδίδασκα σέ πνευματικούς πατέρες-φοιτητές μου καί ἄντρες καί γυναῖκες πού ἀκολούθησαν τό δρόμο τοῦ Μοναχισμοῦ. Θά ἤθελα σήμερα νά δοῦμε τόν θεσμό τῆς πνευματικῆς πατρότητος, γιατί εἶναι καταρχήν πολύ σημαντικό παιδαγωγικό θέμα, πῶς τό λειτούργησε καί πῶς τό ἔζησε ὁ Ἅγιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης. Ἄς προσπαθήσουμε νά δοῦμε κάποια στοιχεῖα, τά ὁποῖα μπορεῖ νά μᾶς ὠφελήσουν στό ἔργο μας. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος εἶναι ὁ κατεξοχήν μελετητής τῆς πνευματικῆς πατρότητος σύμφωνα μέ τήν ἔκφρασή του «ἐάν γάρ μυρίους παιδαγωγούς ἔχητε ἐν Χριστῷ, ἀλλ’ οὐ πολλούς πατέρας. Ἐν γάρ Χριστῷ Ἰησοῦ διά τοῦ Εὐαγγελίου ἐγώ ὑμᾶς ἐγέννησα» (Α΄ Κορ.

4, 14). Ἐκεῖνο πού μᾶς ἐνδιαφέρει εἶναι ὄχι ἡ ἐπιφανειακή παιδαγωγική καθοδήγηση, καθώς διακρίνει τόν παιδαγωγό ἀπό τόν πνευματικό πατέρα, ἀλλά ἀκριβῶς ἡ βαθύτερη σχέση, ἡ κοινωνία τῶν ψυχῶν, σέ μιά ἐποχή ἀλλοτρίωσης, ψυχοπαθολογίας, πόνου καί θανάτου. Αὐτή τή συνάντηση τῶν καρδιῶν εἶναι τό σημαντικότερο σέ μιά ἐποχή πού ὁ ἴδιος ὁ Κύριος λέγει στό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιον «ἡ μέριμνα τοῦ αἰῶνος τούτου καί ἡ ἀπάτη τοῦ πλούτου συμπνίγει τόν λόγον»

(Ματθ. 13,22). Ἐδῶ περικλείεται ἀκριβῶς ὅλη ἡ ἀλήθεια τῆς παθολογίας τῆς ἐποχῆς μας καί ἡ δυσκολία στό δικό σας ἔργο, γιατί οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἡ ἀπάτη τοῦ πλούτου καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ μέριμνα γιά τόν αἰώνα αὐτό. Ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ἡ προσωπικότητα τοῦ πνευματικοῦ πατέρα ἔρχεται νά ἐκφραστεῖ ὡς παραμυθητικός καί θεραπευτικός λόγος στό σημερινό ἄνθρωπο. Ἀλλά ἐκεῖνο πού πρέπει εὐθύς ἐξαρχῆς νά προσέξουμε εἶναι ὅτι ὁ πνευματικός πατέρας δέν ὁμιλεῖ ἀφ᾿ ἑαυτοῦ, ἀλλά ὁμιλεῖ μέσα του τό Πνεῦμα τό Ἅγιον «οὐ γάρ ὑμεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες ἀλλά τό Πνεῦμα τοῦ πατρός ὑμῶν τό λαλοῦν ἐν ὑμῖν» (Ματθ. 10,20). Ὄχι μόνον οἱ Πατέρες, ἀλλά καί ὅλοι οἱ δάσκαλοι ἔχουν νά παίξουν τό ρόλο τῆς πνευματικῆς πατρότητος. Ἐάν δέν εἶναι πνευματικοί πατέρες ἀπέτυχαν στό σχολεῖο καί ἀποτυγχάνουν διότι δέν ἔχουν πάρει τήν πορεία πού λέγει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος: «Παιδεία μετάληψης ἁγιότητός ἐστιν» (Ε.Π.Ε. 25, 282). Ὁ Δάσκαλος πού δέν ἔχει ἐλαχίστη ἁγιότητα -ὁ Θεός κρίνει τό μέτρον τῆς ἁγιότητος- δέν ἐκπέμπει κάτι, ἄρα εἶναι ἀποτυχημένος, διότι ἡ διδασκαλία δέν εἶναι λόγος, εἶναι βίωμα. Ὁ πνευματικός πατέρας μέ τόν ἀγώνα πού ἔχει κάνει ἔχει ἀποκτήσει χριστομίμητο καρδία, φιλόστοργο, πατρικότητα καί πορεύεται χέρι μέ χέρι μέ τό πνευματικό του τέκνο πρός τήν ἐν Θεῷ ἑνότητα. Ἔτσι καί σᾶς χρέωσε ὁ Θεός ἄνθρωπο δίπλα σας δέν θά τόν ξεχρεωθεῖτε ποτέ παρά μόνο στήν ἄλλη ζωή. Ἔχουμε τούς πατέρες πού τό λένε, ἀνθρώπους πού τούς συναντήσατε μία φορά, πού ἔκλαψαν στά πόδια σας μία φορά, ἐκεῖ κάτω ἀπό τό πετραχήλι, δέν

*Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία τοῦ κ. Γ. Κρουσταλάκη, πού ἐκφωνήθηκε κατά τήν Ἱερατική Σύναξη τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας στίς 7 Ἀπριλίου 2014, στήν Αἴθουσα Συνεδρίων τοῦ Κέντρου Πολιτιστικῆς καί Κοινωνικῆς Μέριμνας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας.

29

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τούς ξεχρεώνεστε θά τούς ἔχετε καί θά τούς φέρετε μέχρι ἐπάνω καί ἐκεῖ θά δώσουμε ὅλοι λόγο. Αὐτό τό λέω ἐγώ πού δέν ἔχω πετραχήλι ἀλλά, κατά τόν Ἅγιο Ἰωάννη τό Χρυσόστομο, «ἱ ερουργῶ» καί ἐγώ. Ἱερουργεῖ ὁ δάσκαλος καί θά δώσει λόγο γιά τό χαμόγελο πού δέν ἔδωσε, γιά τήν ἀγκαλιά πού δέν ἄνοιξε, γιά τό ἄγγιγμα στήν πλάτη νά ἐνθαρρύνει τό παιδάκι πού κάνει τόν ἀγώνα ἤ τούς γονεῖς. Γιατί δέν ἔχουμε μόνο τά παιδιά, ἔχουμε τό σύστημα τῆς οἰκογένειας. Ἄν δέν προσέξουμε τί λέει ὁ Ἅγιος, τότε ἀποτύχαμε. Πορευόμεθα μαζί πνευματικός πατέρας καί παιδί καί ὑπερβαίνουμε καί τό θάνατο, δηλαδή πάει ὁ πνευματικός πατέρας καί λέει: «παιδί μου κοίταξε, ὅταν ἀποθάνω τό πρόβλημα πού ἐρχόσουν καί μοῦ ᾿λεγες θά ᾿ρχεσαι καί θά μοῦ τό λές στόν τάφο μου». Ἄρα ἀνοίγει ἐδῶ ἡ θύρα καί πᾶμε μαζί στόν οὐρανό μέ τό πνευματικό μας παιδί. Δέν τελειώνει ποτέ ἡ σχέση τῆς πνευματικῆς πατρότητας καί αὐτό τό λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος. Σύμφωνα μέ τόν Εὐεργετινό: «εὑρίσκονται δέ τινές ἐκ τῆς τοῦ Πνεύματος διδαχῆς ἔνδοθεν διδασκόμενοι, ὥστε κἄν ἔξωθεν αὐτοῖς ἀνθρωπίνης διδαχῆς ἐπιστήμη οὐχ ὑπάρχει, ἀλλ’ ἡ τοῦ ἔνδοθεν διδασκάλου». Ὁ Γέρων Πορφύριος ἦτο ἀγράμματος «ἀλλ’ ἡ τοῦ ἔνδοθεν διδασκάλου σοφία οὐκ ἐκλείπει». Δηλαδή δέν εἶναι τά πανεπιστημιακά πτυχία, τά γράμματα τά κοσμικά, αὐτά πού μᾶς κάνουν πνευματικό πατέρα, ἀλλά εἶναι 30

ἡ χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τήν ὁποία προσελκύει ἡ ταπείνωση. Ἄν δέν ἔχουμε ταπείνωση δέν κάναμε τίποτα καί ἐδῶ ἀναφέρω δύο μεγάλα παραδείγματα πού ἔχουν μόνο «τήν ἔνδοθεν διδασκάλου σοφία». Ὁ Γέρων Πορφύριος ἦτο αὐτοδίδακτος. Ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, λέει, ὅτι οὔτε νά κάνει ἀνάγνωση δέν ἤξερε. Ἀπό τό Συμβουλευτικό Ἐγχειρίδιο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου διαβάζω γιά τούς πνευματικούς πατέρες: «Αὐτοί πρῶτον Θεοί κατά Χριστόν, κατά χάριν γεγονότες τότε τήν προστασίαν ἀναδεχόμενοι τῶν μαθητῶν, μετέδιδον εἰς αὐτούς ἀπό τοῦ πλούτου τῶν ἑαυτῶν χαρισμάτων καί πάντα ἐγίνοντο εἰς αὐτούς ἰατροί, φωστῆρες, ὁδηγοί, σωτῆρες, θεραπεύοντες τήν ψυχήν ἀρρωστοῦντας, φωτίζοντες τούς ἐσκοτισμένους». Καί στήν ἐποχή μας εἴχαμε πολλούς πνευματικούς πατέρες. Εἶναι μιά μεγάλη χωρία τῶν φιλοκαλικῶν Πατέρων: Ἀμφιλόχιος Μακρῆς, Φιλόθεος Ζερβάκος, Ἰάκωβος Τσαλίκης, Ἰωσήφ ὁ Ἡσυχαστής, Ἐφραίμ ὁ Κατουνακιώτης, Ἐπιφάνιος ὁ Θεοδωρόπουλος, ἐδῶ ἀπό τήν Κρήτη θά ἀναφέρω τούς δύο Εὐμένιους, τῶν Ρουστίκων πού ἦτο ὁ «Ἐφραίμ τῆς Κρήτης» καί ὁ Εὐμένιος ὁ Σαριδάκης τῶν «Λοιμωδῶν». Θέλω σήμερα νά δοῦμε τό φωτεινό πρότυπo τοῦ πνευματικοῦ πατέρα καί παιδαγωγοῦ. Ὁ Ἅγιος Πορφύριος μᾶς δίνει τό πρότυπο γιά νά μιμηθοῦμε καί νά ἀκολουθήσουμε ὅσο καί ὅπου μποροῦμε. Ἡ προσωπικότητα τοῦ Γέροντος Πορφυρίου καί μιά σύντομη ἀναδρομή στήν ἐποχή του. Ἀπό μικρό παιδί, -γεννήθηκε τό 1906ὁ πατέρας του, ὁ Λεωνίδας Μπαϊρακτάρης, φεύγει ἐργάτης στόν Παναμᾶ καί μπαίνει στά βάσανα τῆς ζωῆς. Εὐάγγελο τόν ἔλεγαν τότε καί ἦταν τό τέταρτο παιδί τῆς οἰκογένειας. Σέ ἡλικία μόλις ἑπτά χρονῶν πάει στή Χαλκίδα γιά νά δουλέψει σ᾿ ἕνα κατάστημα. Μετά πάει στόν Πειραιά, στήν ὁδό Τσαμανδοῦ, 9 ἐτῶν. Ἐκεῖ, σέ ἕνα ἀνηφορικό δρομάκι, δούλεψε δύο χρόνια σέ ἕνα μπακάλικο, καί ἐκεῖ ἐγεύθη ὅλη τή βία καί τήν καταπίεση τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἀπό μικρό παιδί. Καί ἔλεγε: «μωρέ ἤμουνα

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἕνα κουτό παιδάκι, ἕνα ντροπαλό παιδάκι». Ἔτσι αὐτοχαρακτηριζόταν. Καί ἔπεσε στό χέρι του ὁ βίος τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Καλυβίτη, πού θέλησε νά μιμηθεῖ. Ὁ Ἅγιος ἔβαλε δύο πρότυπα στή ζωή του, γι᾿ αὐτό ἔγινε πνευματικός πατέρας. Τό ἕνα εἶναι τό «ἀηδόνι τῆς ἐρημιᾶς», ἡ λατρεία, ἡ ὑμνωδία, ἡ δοξολογία στό Θεό Δημιουργό, ὅπως κάνει τό ἀηδόνι μέ μιά γλυκειά καί μεθυστική φωνή ψάλλει καί ὑμνεῖ τόν Πλάστη. «Γιατί λοιπόν νά μήν πάω καί ἐγώ στήν ἔρημο ἐν σιωπῇ χαμένος» ἔλεγε. Εἶχε τό πρότυπο τῆς ἐν σιωπῇ λατρείας. Ἐκφράζει ὁ ἴδιος προσευχητικά πρός τόν Κύριο ἀκριβῶς ὅ,τι τό ἀηδόνι. Εἶναι αὐτή ἡ ἀσκητική της φυγῆς ἀπό τήν κοινωνική βουή. Καί τό δεύτερο εἶναι τό ἡσυχαστικό ἀναχωρητικό πάλι πρότυπο τοῦ ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Καλυβίτη πού ἀντιγράφει: «Θά πήγαινα ὡς ρακένδυτος καί ὡς ἄγνωστος σέ κανένα μοναστήρι νά μοῦ δίνανε κανένα παξιμάδι καί θά τό ἔτρωγα χωρίς νά λέω, ποῦ κάθομαι, ποῦ μένω καί ποιός εἶμαι. Εἶχα κάνει ὁλόκληρο σχέδιο, αὐτό ἦταν τό μυστικό μου». Μᾶς διδάσκει ὅτι στήν προετοιμασία του ὡς πνευματικοῦ πατέρα ὁ Γέρων Πορφύριος ἀγάπησε τήν ἐρημία, ἀγάπησε τήν ἀφάνεια, ἀγάπησε τή λιτότητα καί ἀγάπησε αὐτό πού τονίζουν οἱ μεγάλοι πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, τήν «ἑκούσια πτωχεία». «Ἕνα παξιμάδι νά μοῦ δίνουνε καί νά μήν μέ ξέρουν ποιός εἶμαι», ἔλεγε. Ἀλλά ὁ Θεός θέλει ἀλλιῶς καί τόν ἁρπάζει ἀπό ἐδῶ καί γιά λόγους ὑγείας τόν φέρνει στό κέντρο τῆς πολύβουης «Ὁμόνοιας». Ἀσκητής μέσα στόν πόνο μιᾶς καθημαγμένης κοινωνίας, μετά τά ἐρείπια τοῦ πολέμου. Αὐτός πού εἶναι ἕνας «Στάρετς» ἀπό τά ἔργα τοῦ Ντοστογιέφσκι, μιά φυσιογνωμία ἐξαγιασμένη. Αὐτός πού ἔκανε τό ἐσωτερικό ταξίδι τῆς καιομένης καρδίας καί ἔφτασε στά βάθη τῆς καρδιᾶς του καί ἀνακάλυψε «τόν κρυπτόν τῆς καρδίας ἄνθρωπον» (Α΄ Πέτρου 3, 4). Ἐκεῖ ὅπου, ἀφοῦ ἀνακάλυψε αὐτόν τόν ἄνθρωπο, ἀπέκτησε τό χάρισμα νά ἀκούει στήν ἡσυχία τῆς καρδιᾶς του, τόν ἄλαλον λόγον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Τό Πνεῦμα τοῦ πατρὸς ἡμῶν τό λαλοῦν» (Ματθ

10,20) ἐν αὐτῷ, τό ὁποῖο τόν κατηύθυνε. Αὐτός, λοιπόν, κατεβαίνει στήν Ὁμόνοια. Μέ τήν ἁγία ταπείνωσή του ἕλκει τή θεία χάρη, γίνεται αἰχμάλωτος του Ἁγίου Πνεύματος, ζεῖ μέ τή θεία τρέλα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, ζεῖ μέ τό Θεῖο ἔρωτα πού εἶναι ἐκστατικός ἔρωτας, κατά τόν Ἅγιο Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη. Ὁ πνευματικός πατέρας δέν ἔχει προσωπική ζωή: «ζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ, ζεῖ δέ ἐν ἐμοί Χριστός... ἐμοί γάρ τό ζῆν Χριστός καί τό ἀποθανεῖν κέρδος» (Γαλ. 2,20), εἶναι τό πλημμύρισμα, τό ἐκχύλισμα τῆς θείας χάριτος, λειτουργεῖ καί συμβουλεύει κυρίως μέ τή σιωπή καί ἀσκεῖ τήν «παιδαγωγική τοῦ λεντίου». Ἐάν ὁ καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου, ἐάν ὁ δάσκαλος, ἐάν ὁ ἱερεύς δέν «πλύνει πόδια» δέν εἶναι ἄξιος τῆς κλήσης πού τοῦ ἔκανε ὁ Κύριος. Δηλαδή, ἡ «παιδαγωγική τοῦ λεντίου» εἶναι παιδαγωγική τῶν γονάτων καί παιδαγωγική τῶν δακρύων. Ὁ Γέρων Πορφύριος ὅμως εἶχε ἕνα ξεχωριστό χάρισμα: Δέν τοῦ ἔλειψε ποτέ τό χαμόγελο. Πάντοτε ὁ χαμογελαστός Ἅγιος. Εἶναι αὐτό τό χαμόγελο ἡ ψυχή τοῦ χριστιανοῦ πού πρέπει νά εἶναι λεπτή, νά εἶναι εὐαίσθητη, νά εἶναι αἰσθηματική, νά πετάει. Ἔτσι ἔλεγε ὁ Ἅγιος: «Ἡ ζωή μου ὅλο χαρά καί ἀγαλλίαση. Ζοῦσα μές στά ἄστρα, μές στό ἄπειρο, στόν οὐρανό, στά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ... Ὅποιος θέλει νά γίνει χριστιανός πρέπει πρῶτα νά γίνει ποιητής». Ἐνῶ ἦτο αὐτοδίδακτος ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ξεχώριζε ὅλους τούς μεγάλους μουσουργούς. Ἐβλεπε μέ τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί μιλοῦσε γιά τή θεραπευτική λειτουργία καί ἀποκωδικοποιοῦσε τά μηνύματα πού ἔδινε ἡ φύση καί ἔλεγε: «ἡ ἀπεραντοσύνη τῆς θάλασσας», «ἡ αἰωνιότητα τῶν βράχων», «τό ἄρωμα τῶν λουλουδιῶν», «ἡ νοτισμένη γῆ τῶν Καυσοκαλυβίων». «Διαβάστε τά βιβλία τά μεγάλα, τά φιλοσοφικά, ὅλα αὐτά θά τά διαβάσουμε καί τά βιβλία τῶν πατέρων, ἀλλά ἄν σκύψουμε καί κοιτάξουμε ἕνα λουλουδάκι θά μᾶς μιλήσει ἀκριβῶς γιά τό μεγαλεῖο του Θεοῦ, οἱ δροσοσταλίδες αὐτές εἶναι τό κρυπτό Εὐαγγέλιο τῆς φύσης», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Γέροντας. «Νά σκύψουμε τό 31

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πρωί νά ποῦμε καλημέρα στά τριαντάφυλλά μας, νά τά χαϊδέψουμε. Ἔχουνε μιά εὐαισθησία τά δέντρα τά καρποφόρα, τά χορταράκια, νά τούς μιλήσουμε». Ἐπίσης, «τά βράχια πόσα μοῦ λέγανε, τόσα πολλά, τά ρωτοῦσα γονατιστός καί μοῦ ἔλεγαν τί εἶδαν στά Καυσοκαλύβια τόσα χρόνια, τί εἶδαν τά μάτια τους καί μοῦ τά ἔλεγαν καί ἐγώ κατανυγόμουνα, τά ἔβλεπα καί ἐγώ ὅπως τά ᾿βλεπαν αὐτά μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ». Συμβούλευε νά χαιρόμαστε ὅσα μᾶς περιβάλλον, γιατί «ὅλα γύρω μας εἶναι σταλαγματιές τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ». Ἡ ἐποχή του εἶναι ἐποχή ἀγριότητας καί περιμένει τήν ποιητικότητα καί τή μουσικότητα αὐτῆς τῆς ψυχῆς. Ἔρχεται λοιπόν ἡ προφητική καί ἡ ποιητική παρουσία του ὡς εὐλογία Θεοῦ στήν Ὁμόνοια. Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος, Μικρασιατική καταστροφή, Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος καί ἐδῶ ἐμφύλιος σπαραγμός. Τό 1940 ἦρθε ὁ Ἅγιος Γέροντας στήν Ἀθήνα. Διορίζεται Ἐφημέριος τοῦ Ἁγίου Γε32

ρασίμου, στήν ὁδό Πειραιῶς, πού εἶναι παρεκκλήσι τῆς Πολυκλινικῆς Ἀθηνῶν. Εἶχαν ξεσπάσει τά Δεκεμβριανά. Καί ἡ παιδική μου ψυχή θυμᾶται ὅτι τό 1943-1944 οἱ πολυβολισμοί κυριαρχοῦσαν τή νύχτα στήν Ὁμόνοια. Σπαραγμός ἐμφύλιος, ἐρείπια, αἵματα, κατοχή, πείνα, ἐκτελέσεις, σκελετωμένοι ἄνθρωποι. Καί ἔρχεται στήν Ὁμόνοια ὁ Γέρων Πορφύριος. Ὁ π. Πορφύριος ἦταν ὁ διακριτικός πνευματικός Πατέρας τῆς ἀγάπης, τῆς ταπείνωσης καί τῆς ὑπακοῆς. Μέ τό διορατικό καί προορατικό του χάρισμα βοήθησε καί παρηγόρησε χιλιάδες ψυχές. Ἀγάπησε ἰδιαιτέρως μία κατηγορία ἀνθρώπων, πού στούς ἀγῶνες τους συνήθως παραμένουν «ἀπαράκλητοι», τούς ἀνθρώπους τῆς ὁδύνης καί τοῦ πένθους. Πνευματικά του παιδιά εἶναι κυρίως γονεῖς πού σηκώνουν κάποιο Σταυρό καί πορεύονται στή ζωή μέ ἀνδρεῖο πνεῦμα ὑπομονῆς καί καρτερικότητας καθοδηγούμενοι ἀπό μία ἐσωτερική καί «φερέπονον» αἴσθηση. Εἶναι κυρίως καρκινοπαθεῖς καί κατάκοιτοι, ἄνθρωποι τῆς ὀδύνης καί τοῦ πένθους, ἄνθρωποι τῆς ἐλπίδας ἀλλά καί τῆς ἀπόγνωσης πού δέν πίστευαν σέ τίποτα, ὅλους τούς ἀγκαλιάζει, δέν κάνει διάκριση. Ἀγκαλιάζει ἐκείνους πού τή νύχτα γύρω στίς 2:00-3:00΄ αἰσθάνονται τή βίωση τῆς βιολογικῆς τους φθορᾶς μέ τόν καρκίνο ἤ τήν κατάκλιση πού ἔρχεται στόν ὀργανισμό τους καί ἐκείνη τήν ὥρα θέλουν ἕνα τηλέφωνο. Καί δέν κοιμᾶται ὁ Ἅγιος ὅλη τή νύχτα. Ἐπικοινωνεῖ μέ τό τηλέφωνο. Ἀγαπάει τούς ναυτικούς καί τούς στέλνει μηνύματα στόν Ἰνδικό ὠκεανό, ἐπειδή ἔβλεπε τυφώνα νά ἔρχεται καί τούς λέει «φύγετε ἀπό ἐκεῖ» καί τούς ἔδινε ἄλλες συντεταγμένες καί ἄλλαζαν ρότα. Αὐτή τήν ἐποχή πού εἶναι ὁ πατήρ Πορφύριος στήν Ἀθήνα εἶναι καί ὁ πατήρ Ἠλίας Τσακογιάννης, ὁ ὁποῖος εἶναι μιά ἁγία φυσιογνωμία, μετέπειτα Μητροπολίτης Δημητριάδος, πρίν τό μακαριστό Χριστόδουλο, πνευματικός γέροντας καί ἐφημέριος στόν Εὐαγγελισμό 25 χρόνια. Πάνω στό Ἱπποκράτειο εἶναι ὁ Εὐσέβιος Γιαννακάκης, ἁγια-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σμένη φυσιογνωμία. Στόν Ἐρυθρό Σταυρό εἶναι ὁ λόγιος καί ἀσκητικός, δεύτερος στήν τάξη στή Μονή Λογγοβάρδας, μετά τόν Φιλόθεο Ζερβάκο, ὁ πατήρ Ἀντώνιος Ρωμαῖος πού εἶναι ἁγιορείτης τώρα. Αὐτοί ὅλοι στό κέντρο τῆς Ἀθήνας. Τό πνευματικό ἔργο τοῦ Γέροντος Πορφυρίου ἀγκάλιασαν δύο πνευματικά του παιδιά, οἱ ἀδελφοί Ἀλιβιζάτοι, Νικόλαος καί Ἀμίλκας πού ἦταν καθηγητές Πανεπιστημίου. Τότε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χρύσανθος δέν τόν ἤθελε Ἐφημέριο στόν Ἅγιο Γεράσιμο τῆς Πολυκλινικῆς Ἀθηνῶν, ἐπειδή δέν εἶχε ἀπολυτήριο τουλάχιστον τοῦ δημοτικοῦ σχολείου. Ὅμως ἐγνώριζε καί ἐξέφραζε μέ μεγάλη σαφήνεια τό ὁποιοδήποτε πρόβλημα εἴτε μηχανολογικό, εἴτε ψυχολογικό τῶν ἀνθρώπων. Μέ τό φωτισμένο του λόγο βοηθοῦσε τίς ἐνδοοικογενειακές τραυματικές ἐμπειρίες, ἔκανε διάγνωση ἰατρικῶν λαθῶν καί ἀσθενειῶν. Τελικά τόν δέχθηκε, εἶπε ὅτι «ναί, ἕναν Ἅγιο τόν θέλουμε ἐδῶ». Ἔμεινε ὁ Ἅγιος ἐκεῖ καί συμβούλευε τόν Ἀμίλκα Ἀλιβιζάτο μέχρι τήν τελευταία του πνοή. Ἐπηρεάστηκε δέ τόσο πολύ πού ἄφησε μιά πνευματική διαθήκη. Ἐτοῦτα τά στοιχεῖα μοῦ τά ἔδωσε ὁ Νικοπόλεως καί Πρεβέζης Μελέτιος καί μοῦ εἶπε «θά τά λέτε στήν ὁμιλία καί μάλιστα στούς κληρικούς». Τό 1969 ἐκοιμήθη ὁ Ἀμίλκας Ἀλιβιζάτος. Ἀφοῦ εἶχε ἐνταφιασθεῖ ἀπό τό γέροντα ὥστε εἶπε: «θέλω νά εἶναι κλειδωμένες οἱ πόρτες ὅταν θά γίνει ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία, νά ἔρθουνε ἐπιλεγμένοι ἄνθρωποι, -ἐπειδή ἤξερε ποιοί θά προσηύχοντο ἐπέλεξε ἀπό τό νοσηλευτικό καί ἰατρικό προσωπικό- θέλω μόνο τόν γέροντα Πορφύριο νά τελέσει, κλειστές οἱ πόρτες, ἕνα νεκροσέντουκο ἀπό παλιές σανίδες, παλιά ροῦχα, τριμμένα ὑποδήματα, μιά κουρελού, καί προσοχή τό φέρετρο δέν θά εἶναι πάνω σε σκαμνί ἀλλά θά εἶναι κάτω στίς πλάκες». Εἶναι ὅλα συμβολικά, ἀλλά δείχνουν τόν ἐπηρεασμό ἀπό τόν πνευματικό πατέρα. Εἶπε καί γιά τόν δάσκαλό μας τότε, «θά καλέσουμε, λέει, τόν Ἰωάννη Θεοδωρακόπουλο, τόν μεγάλο δάσκαλο τῆς φιλοσοφίας καί εὐλαβή ἄνθρωπο ἀλλά ὄχι ὡς ἀκαδημαϊκό, γιά

νά μήν πάρει ἀξία ὁ ἴδιος, ἀλλά ὡς ἰσάδελφο φίλο». Φανταστεῖτε λοιπόν ποιά ἦταν ἡ ἐπίδραση τήν ὁ π ο ί α ἀσκοῦσε. Δεύτερος ὁ Λεωνίδας Φιλιππίδης, ὁ καθηγητής τῶν θρησκευμάτων. Τόν εἶχε γνωρίσει ὁ γέροντας. Ἐδῶ νά τό συνδυάσω λίγο μέ τόν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Τιράνων, Δυρραχίου καί πάσης Ἀλβανίας κ. κ. Ἀναστάσιο (Γιαννουλάτο), πού εἶχε τόν π. Πορφύριο πνευματικό πατέρα μέχρι τήν τελευταία του πνοή. Κοιτάξτε τί ἀναστήματα σέ ἕναν ἀγράμματο μέ ταπείνωση ψυχῆς! Ὁ πατήρ Ἀναστάσιος πάει ἐκεῖ τήν ἡμέρα πού ἐκοιμήθη ὁ Φιλιππίδης, τό 1973, καί βλέπει ἕνα γεροντάκι μέ μαγκούρα στήν ἄκρη. Πλησιάζει τοῦ λέει: «παππούλη ποῦ πηγαίνετε;». Καί τοῦ λέει: «παιδί μου, πηγαίνω στήν κηδεία τοῦ Λεωνίδα τοῦ Φιλιππίδη, ὅπου πηγαίνεις καί ἐσύ σήμερα. Ἔλα νά πᾶμε μαζί!». Τό κατάλαβε, εἶδε τό χάρισμα, συνδέονται καί ἔκτοτε μέχρι τήν τελευταία στιγμή, πρίν πάρει ἀποφάσεις στά ἀκαδημαϊκά ἤ ἄλλα μεγάλα θέματα, τόν συμβουλευόταν. Ἐπίσης οἱ μεγάλοι καθηγητές τῆς NASA, ἔρχονταν τό καλοκαίρι κοντά του διότι ἔπαιρναν ἰδέες γιά τό διάστημα. Ἀκόμα, χειρούργοι καθηγητές, οἱ ὁποῖοι πήγαιναν πρό καί μετά ἀπό τίς ἐγχειρήσεις. Δέν θά ὑπῆρχε ἀνθρωπολογική βάση στήν παιδαγωγική, ἐάν δέν εἶχε τά χαρίσματα πού εἶχε ὁ Ἅγιος Γ 33

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

έροντας: ἀπέραντη ἀγάπη, χωρίς ὅρους καί ὅρια, ἀπέραντη ὑπακοή, ἁγία ταπείνωση, ὅπως τήν ἔλεγε, διάκριση. Τό χάρισμα τῆς διακρίσεως ὑπάρχει ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα σέ ὅλους ἐσᾶς, Πατέρες μου, καί θά πρέπει αὐτό νά καλλιεργηθεῖ διά τῆς προσευχῆς. Τό δίνει ὁ Θεός. Στοιχειωδῶς ὑπάρχει καί στό δάσκαλο. Ἡ διάκριση παίζει αὐτόν τόν ρόλο παιδευτικά καί ψυχολογικά. Ἡ διόραση καί ἡ προόραση εἶναι μεγάλα χαρίσματα τῶν Ἁγίων. Ὁ Θεός φωτίζει τόν ὁποιοδήποτε ἱερέα καί ἀνοίγει τούς οὐρανούς. Δίνει ἀπαντήσεις τέτοιες πού οὔτε αὐτός καταλαβαίνει τί λέει καί ἔχουμε παραδείγματα ἐδῶ, φωτίζει. Ἡ κατανόηση τῶν γλωσσῶν ἦταν ἄλλο σημαντικό πού εἶχε ὁ Ἅγιος. Κάποτε τόν ἐπισκεφθηκε μιά Γαλλίδα καθηγήτρια. Ἔτυχε νά εἶναι ἐκεῖ καί μιά καθηγήτρια τῆς Γαλλικῆς γλώσσας καί τῆς λέει «ἐσύ μωρέ δέν θά μιλᾶς». «Μά γέροντα ἐσύ δέν ἔχεις ἰδέα, οὔτε λέξη γαλλικά». «Ἄσε ἐσύ καί θά δεῖς τί θά γίνει» λέει ὁ Γέροντας. Καί μιλάει ἐκείνη καί λέει: «Εἶμαι ἄθεη». «Μωρέ ἐσύ ἔχεις μιά καλή ψυχή τῆς εἶπε καί ἄς λές ὅ,τι θέλεις». Ἔγινε μοναχή αὐτή. Ἀρχίζει ἡ συζήτηση καί μιλάει ἐκεῖνος ἑλληνικά καί ἐκείνη γαλλικά καί γινότανε αὐτόματη μετάφραση ἐσωτερικά. Κατάσταση Πεντηκοστῆς: «ἤκουον εἷς ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ λαλούντων αὐτῶν». Ὁ 34

Ἅγιος Γέροντας ἤξερε, σύμφωνα μέ τήν πανσέληνο, πῶς θά προσεγγίσουμε τό κλῆμα ἤ τήν ἐλιά. Νά δεῖτε τόν πιό πλούσιο πού ὑπῆρχε στά Μεσόγεια, ἕναν ἄνθρωπο τῆς μουτζούρας ἀλλά πολλοῦ χρήματος, πῶς τόν ἔφερε κοντά. Τόν ἔβλεπε ὅτι πήγαινε τή γυναίκα του γιά ἐξομολόγηση καί αὐτός καθότανε καί κάπνιζε σέ μιά ἐλιά. Καί ὅταν βρῆκε τήν κατάλληλη στιγμή ὁ Γέροντας εἶπε «φωνάξτε αὐτόν πού καπνίζει νά ἔρθει». «Μωρέ ἐσύ θές λεφτά καί τήν μουτζούρα, ἀλλά ἐγώ ἔχω ἕνα παράπονο, γιατί μοῦ βρίζεις τήν μανούλα μου;». Βλαστημοῦσε αὐτός, ξέρετε ἄνθρωποι τῆς μουτζούρας, τῶν μηχανῶν. «Μωρέ, δώστα ὅλα αὐτά, καί ἔλα ἐδῶ μαζί». Καί ἀπό τότε πού πέθανε ὁ γέροντας, ἔφυγε ἀπό τή ζωή, πηγαίνει χωρίς νά μιλάει, ἤ στό Ἅγιον Ὄρος ἤ στό μοναστήρι στό Μήλεσι. Λέει «ἐγώ ξεκίνησα μέ τόν γέροντα, πού ἦταν ἁπλός ἄνθρωπος» καί συνεχίζει καί μετά θάνατον τή σχέση του μέ τόν πνευματικό πατέρα. «Σέ ἄλλον δίνω λόγο», λέει. Καί ἔχει τό μεγαλύτερο μηχανουργεῖο μέ τριάντα ἐργάτες μέσα στά Μεσόγεια. Ἡ γυναίκα του, ἡ κυρία Ἀθηνά, μιλάει γιά θαύματα πού ἔχει ζήσει καί εἶναι στήν «Πειραϊκή Ἐκκλησία». Ὁ Ἅγιος ἔλεγε κάτι πολύ ὡραῖο, ἕνα ποίημα: «σύν Χριστῷ πανταχοῦ, φόβος οὐδαμοῦ». Ἀκόμα ἔλεγε «ὅταν ἔρθει ὁ Χριστός στόν ἄνθρωπο, ὅταν ἔλθει στήν ψυχή μας, ὅταν πάει στόν ἄνθρωπο ὁ Χριστός, ὅταν μπεῖ στήν ψυχή, ἡ ψυχή γίνεται ἀλλιῶς. Ζεῖ παντοῦ, ζεῖ στά ἄστρα, ζεῖ στόν κόσμο τόν πνευματικό, ζεῖ στό χάος, ζεῖ στό σύμπαν…». Μιλᾶ μέ τό τηλέφωνο στή Νότια Ἀφρική, στόν Ἰνδικό Ὠκεανό καί μιλάει μ’ αὐτούς καί τούς λέει γιά τό σπίτι τους, γιά τά κορίτσια τους, τούς λέει γιά τήν οἰκογένειά τους καί αὐτός εἶναι ἐδῶ, στόν Ὠρωπό. Ἀλλά ὑπάρχει καί τρέλα καί ἅμα τρελαίνεται κανείς ἀρχίζει καί μιλάει. Καί ὁ Ἅγιος γέροντας ἔδινε σῆμα τοῦ τί συμβαίνει μέσα του μέ τήν ἔκφραση «δέν ἔχω τηλεόραση» καί δέν μιλοῦσε σέ ἀνθρώπους. Ἡ τηλεόραση ἦταν ἡ ἐπικοινωνία μέ τό Θεό. Καί ἐδῶ θυμόμαστε τό ὡραῖο χαριτωμένο πού ἔλεγε ὁ πατήρ Παΐσιος, ἀναγνωρίζον-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τας τό προβάδισμα τοῦ Γέροντος Πορφυρίου: «τοῦ Γέροντος Πορφυρίου εἶναι ἔγχρωμη ἡ τηλεόραση, ἐμένα εἶναι ἀσπρόμαυρη». Μετά ἀπό πέντε λεπτά οἱ Ἅγιοι δέν θυμοῦνταν τί εἴχανε πεῖ γιά κάποιο θέμα, δέν θυμοῦνταν τήν περίπτωση, ἄρα αὐτό ἀποδεικνύει ὅτι δέν μιλοῦσαν αὐτοί. Τό συγκλονιστικό εἶναι ὅτι μιλοῦσε ὁ Θεός. Αὐτό συμβαίνει μέ τόν καθένα ἀπό σᾶς. Ἔχετε τήν χάρη καί ὅταν ἀνοίγει ἡ ψυχή τοῦ ἄλλου καί γονατίζει ὁ ἄλλος ἀπέναντί σας καί ἔχετε τό πετραχήλι, ἔχετε φοβερή δύναμη. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπο μιλοῦσε ἡ παιδαγωγική του. Στή χριστιανική παιδαγωγική δέν ἐννοοῦμε μόνο «ἄγω τόν παῖδα», δηλ. βοηθῶ γιά τήν ἀγωγή τοῦ παιδιοῦ καί τοῦ ἐφήβου πού εἶναι στήν ἐξέλιξη, ἀλλά ἐννοοῦμε τήν διά βίου ἀγωγή τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι ἡ ἀνθρωπαγωγική. Ὁ παππούλης ἔλεγε πολλά γιά τούς μεγάλους φιλοσόφους Πλάτωνα, Ἀριστοτέλη, τούς ὁποίους τούς ἔλεγε «πατέρες τοῦ ἔθνους». «Καί προσέξτε οἱ δάσκαλοι μή χάσουμε τή γλώσσα μας» ἔλεγε καί εἶχε ἕνα δικό του ὅρο, ἰσοδομική τό ἔλεγε, ἴσος καί δομή, δηλαδή ἁρμονία καί μουσικότητα στό λόγο. Ἦτο αὐτοδίδακτος, εἶχε μέσα στή βιβλιοθήκη του ὅλα τα συγγράμματα τῆς Ἰατρικῆς. Ἀνατομία, Φυσιολογία, Νευροφυσιολογία, Παθολογία, Ὀρθοπεδική. Τά μελετοῦσε, πήγαινε στήν Ἰατρική Σχολή καί παρακολουθοῦσε μαθήματα, πήγαινε στή Θεολογία, ἤξερε πῶς κάναμε τό μάθημα, ποιό ἦταν τό μάθημα, τί λέγαμε, ἄν αὐτό πού λέγαμε πήγαινε στήν ψυχή τῶν παιδιῶν. Αὐτή λοιπόν εἶναι ἡ ἀνθρωπαγωγική καί ἡ παιδαγωγική. Ὁ Ἅγιος τά σέβεται ὅλα τά ἐπιστημονικά, τά μελετοῦσε, τοῦ ἄρεσαν, ἀλλά ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι μιλοῦσε μέ βεβαιότητα. Ἐμεῖς ὡς παιδαγωγοί λέγαμε, αὐτό τό παιδάκι θά γίνει μεγάλος. Ὅμως ὁ Ἅγιος ἤξερε διαχρονικά ποῦ θά πάει ὁ ἄλλος. Π.χ. ὁ Παῦλος εἶναι ἕνα παιδί ἀπό τή Λειβαδιά πού ἔγινε γιατρός. Τόν φέρνει ἡ μαμά στό γέροντα, ἐπειδή εἶχε ἀναστολές, δέν ἤθελε νά γίνει γιατρός. Καί ὁ γέροντας τόν ἔβλεπε μέσα στό χρόνο ὅτι ἕνα μεγάλο Πανεπιστήμιο θά σοῦ δώσει ὑποτροφία. Καί πράγ-

ματι ἀκολούθησε τήν Ἰατρική. Τόν στήριξε ἐπειδή εἶχε τίς ἀναστολές. Πῆγε καί τώρα διδάσκει στό Λονδίνο Πυρηνική Ἰατρική. Μέ βεβαιότητα ἤξερε καί καθοδηγοῦσε τόν ἄλλο. Αὐτή ἡ ἀγωγή πού βλέπει αὐτό πού θά γίνει ὁ ἄνθρωπος, τίς δυνάμεις πού ἔχει μές στά περιβάλλοντα, κυρίως μές στήν οἰκογένεια, εἶναι ἡ «παιδαγωγική τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», γιατί εἶναι θεραπευτική παιδαγωγική. Θεραπεύει, στερεώνει, προστατεύει, ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Σιλουανός, δίνει ἀγάπη, δίνει θεραπεία, δίνει ἀγκαλιά. Ὁ Ἅγιος Πορφύριος, ὅπως ὁ ἴδιος τό λέει, δέν εἶχε πάντοτε τήν παιδαγωγική τῆς ἀγάπης. Μέ τόν ἐνθουσιασμό τῆς νεότητος κάνει αὐτοκριτική, αὐτό θά ἔχει νά μᾶς διδάξει πολλά. «Ἤρχοντο λοιπόν οἱ ἄνθρωποι, ἀλλά δέν τούς ἔδινα αὐτή τή ζεστή ἀγκαλιά, αὐτούς πού ἐρχόντουσαν νά ἐξομολογηθοῦν ὅταν ἤμουν νέος, τούς ἐζεματοῦσα στήν ἀρχή, τόν πρῶτο καιρό. Ὅποιος ἐρχόταν νά ἐξομολογηθεῖ εἶχα δίπλα μου τό ἐξομολογητάριο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, κοίταζα ἐκεῖ στό βιβλίο, δέν ἤξερα, δέν εἶχα πείρα, τούς ἔβαζα ἀνάλογα τόν κανόνα, ὅτι ἔγραφε τό βιβλίο ἦταν νόμος γιά ἐμένα. Κάποια στιγμή λέω, τί κάνω ἐδῶ βρέ, τότε σωφρονίστηκα καί ἄλλαξα πορεία. Ὁ πνευματικός ἔχει τήν ἐξουσία πού δένει καί λύνει καί θυμᾶμαι ἕναν κανόνα τοῦ Ἁγίου Βασιλείου “ὁ τοῦ δεσμεῖν καί λύειν ἐξουσίαν λαβών” ὁ πνευματικός ὅταν παρατηρεῖ ὅτι ὁ ἐξομολογούμενος παρουσιάζει μεγάλη συντριβή γιά τά σφάλματά του, τότε νά ἐλαττώνει τό χρόνο τῶν ἐπιτιμίων, νά μήν κρίνει τά ἐπιτίμια σύμφωνα μέ τό χρόνο, ἀλλά μέ τόν τρόπο ἐπιβολῆς. Ἐκεῖ πάνω βασίστηκα καί ἄλλαξα τακτική στήν Ἐξομολόγηση, ἔτσι ἄρχισα νά παροτρύνω τούς ἀνθρώπους νά διαβάζουν κανόνες Ἁγίων, προσευχοῦλες, νά κάνουν μετάνοιες, νά διαβάζουν τήν Ἁγία Γραφή. Καί ἔτσι μαλάκωσαν οἱ καρδιές τους καί μόνοι τους ζητοῦσαν νά νηστεύουν, νά ἀγωνίζονται καί ἤθελαν νά γνωρίσουν τό Χριστό. Καί ἕνα ἔχω καταλάβει: Ὅταν κανείς γνωρίσει τό Χριστό καί τόν ἀγαπήσει καί ἀγαπηθεῖ ἀπό τό Χριστό, ὅλα μετά εἶναι καλά καί ἅγια καί χαρούμενα καί ὅλα εὔκολα». Καί ἔλεγε τό 35

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τοῦ Ἀποστόλου Παύλου: «γνόντες Θεόν, μᾶλλον δέ γνωσθέντες ὑπό τοῦ Θεοῦ» (Γαλ.

4,9). Εἶναι τό βασικό, στήν πορεία γιά συνάντηση μέ τό Θεό πού κάνουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ἀκόμη καί οἱ ἄθεοι. Μά δέν ὑπάρχει ἄθεος. Ἀδιάφορος ναί, ἀλλά ἄθεος δέν ὑπάρχει. Ὅταν εἶσαι ἄθεος, μάχεσαι ἐναντίον κάποιου πού ἔχεις στό βάθος τῆς καρδιᾶς σου καί δέν τό ἔχεις ἀνακαλύψει ἀκόμα, «γνόντες» εἶναι βιωματική γνωριμία αὐτή. Ὁ Γέρων Πορφύριος ὑπῆρξε πνευματικός Πατέρας τῶν νέων ἀνθρώπων καί σύμβουλος τῆς οἰκογένειας, σέ μιά ἐποχή πού διακρίνεται γιά τήν ἀντιπαιδαγωγικότητα καί τήν παθογένειά της. Ἐκεῖνο πού ξέρουμε εἶναι ὅτι ὁ Ἅγιος ἔκανε μεγάλες προσπάθειες γιά νά περισώσει ζευγάρια σέ οἰκογένειες. Ἄν ἀκούγατε παιδαγωγικά μέσα πού χρησιμοποίησε, ἐπειδή διέκρινε ἕνα ὡραῖο ζευγάρι πού θά προχωροῦσε, προσπαθοῦσε μέ αὐτά τά μέσα νά σώσει τό ζευγάρι γιά τήν οἰκογένεια πού ἐρχόταν. Καταλαβαίνετε λοιπόν τό ἄκρο τῆς αὐστηρότητος, πόσο ἀκριβῶς μαλάκωσε καί ἔπεσε ἐδῶ. Ἡ συμβουλευτική του κυρίως ἦταν στήν οἰκογένεια. Ὁ πνευματικός πατέρας γίνεται μέλος τοῦ συστήματος τῆς οἰκογένειας. Ἐμεῖς στό Πανεπιστήμιο διδάσκουμε τή συστημική θεωρία καί τή θεραπεία τῆς οἰκογένειας, πού εἶναι ὅ,τι πιό μοντέρνο. Δηλαδή θά μοῦ ἔρθει ἕνα παιδάκι, πού τό βλέπω ἐγώ, ἕνα κορίτσι πού ἔχει φαλακρύνει ἤ πού μιλάει καί κάνει ἔτσι καί τραβάει τά μαλλιά του, ξέρετε, αὐτό γιά μένα εἶναι κλινικό στοιχεῖο πού σημαίνει ὅτι κουβαλάει ἄγχος. Δέν θά τό μαλώσω ἐγώ νά μήν κάνει ἔτσι, λέει ἡ θεραπεία τῆς οἰκογένειας, ἀλλά θά ψάξω νά βρῶ τή μαμά καί τό μπαμπά νά μή φορτώνουν ἄγχη στό παιδί. Ἔτσι ἔχουμε παιδάκι πού ἔχει τή νεύρωση τῆς ὀνυχοφαγίας, δηλ. τρώει τά νύχια, καί ἔχει μείνει μόνο τό κρέας ἤ ἔχει ἐθισματικές ἄλλες νευρώσεις βαρύτερες. Αὐτά τά πράγματα ἔχουν σχέση μέ τό τί κουβαλοῦν αὐτά τά παιδιά ἀπό τήν οἰκογένεια τους. Ἐσεῖς εἶστε πνευματικοί πατέρες καί μπαίνετε σ’ αὐτές τίς οἰκογένειες. Ἡ γέννηση εἶναι στήν 36

πορεία αὐτή, ἡ βάπτιση, ὁ γάμος, ἡ χαρά, ὁ θάνατος, ὁ πόνος, αὐτά θά τά μοιραστεῖτε θέλετε δέ θέλετε. Δέν εἶστε ἀδιάφοροι, μπαίνετε στό παιχνίδι ὡς πνευματικοί πατέρες, ὁ Ἅγιος Γέροντας τά ζοῦσε αὐτά καί τά μοιραζότανε. Αὐτό στήν Ψυχολογία τό μοίρασμα; Ἐνσυναίσθηση. Ὁ Παπανοῦτσος τό ἔχει ὀνομάσει ἐνσυναίσθηση, μοίρασμα. Ὁ Γέρων Πορφύριος μοιράστηκε τόν πόνο ἑνός πνευματικοῦ του παιδιοῦ καί μοῦ λέει ἡ Παναγιώτα -μία ἀπό τίς δύο ἀδερφές πού εἶναι μοναχές στήν Ἱ. Μονή Χρυσοπηγῆς Χανίων- καί πού τό βράδυ εἶχε μαῦρα μαλλιά καί ξύπνησε τό πρωί μέ λευκά. Σέ μία νύχτα ἄσπρισε, εἶναι ὁ ψυχολογικός χρόνος. Ὁ Ἅγιος, ὡς πνευματικός πατέρας, κοιτοῦσε νά μοιράζεται τό πρόβλημα τοῦ καθενός καί τῆς καθεμιᾶς. Ὅπως ἔλεγε ὁ π. Πορφύριος σήμερα ἡ οἰκογένεια, πού εἶναι κύτταρο ζωῆς, ἀπό τά λάθη τῶν γονέων γίνεται ἑστία θανάτου. Ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν ἀρχίζει ἀπό τήν ὥρα τῆς συλλήψεως, τό ἔμβρυο ἀκούει καί αἰσθάνεται μέσα στήν κοιλιά τῆς μητέρας, ἀκούει καί βλέπει μέ τά μάτια τῆς μαμᾶς, ὅ,τι αἰσθάνεται ἡ μητέρα, λύπη, πόνο, φόβο, ἄγχος τά ζεῖ καί αὐτά. Ἄν ἡ μάνα δέν τό θέλει τό ἔμβρυο, ἄν δέν τό ἀγαπάει, ὅλα αὐτά τά αἰσθάνεται στήν ψυχούλα του. Καταλαβαίνει τό λογισμό τῆς μητέρας νά ἀποβάλει τό παιδί, νά τό ρίξει. Ξέρετε ὑπάρχουν μηχανήματα πού σέ τέτοιο συνδυασμό βλέπουν τό ἔμβρυο νά συρρικνώνεται, νά αἰσθάνεται τήν ἐχθρότητα τῆς σκέψης καί μαζεύεται, συρρικνώνεται στήν ἄκρη τῆς μήτρας. Αἰσθάνεται τό λογισμό, τήν ἐχθρότητα. Μέ τά ἅγια συναισθήματα τῆς μάνας, ὅταν ἔχει χαρά, εἰρήνη, ἀγάπη στό ἔμβρυο, τά μεταδίδει σ’ αὐτό μυστικά. Νά προσεύχεται ἡ μητέρα, νά ἀγαπάει τό ἔμβρυο, νά χαϊδεύει τήν κοιλιά της. Ἔχει γίνει Σχολή στή Σορβόνη πού λέει ὁ μπαμπάς μαζί μέ τή μαμά νά δίνει μήνυμα στό ἔμβρυο, νά ἀκουμπάει τό χεράκι του καί νά δίνει μήνυμα. Καί τό περιγράφει ὁ Γάλλος, τό ὀνομάζει ἁπτονομή, ἀπό τό ρῆμα ἅπτομαι, δηλ. νά τό ἀγγίζει καί νά μιλάει ὁ μπαμπάς καί ἡ μαμά στό ἔμβρυο. Καί λέει ὁ Γέροντας στή

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

μαμά: «νά χαϊδεύεις τήν κοιλιά σου». Ἔλεγε ὁ Ἅγιος ἄκουσα ὅτι «στά τριαντάφυλλα βάλανε μουσική καί τά τριαντάφυλλα ἔγιναν μέ εὐωδία καλύτερη. Νά μήν βάλουμε ἁπαλή μουσική νά ἀκούει τό ἔμβρυο, νά ψάλλει ἡ μαμά, νά κάνει περίπατο στή θάλασσα, νά κάνει περίπατο στό δάσος, ν’ ἀκούσει τά πουλάκια». Πόσες ψυχές βασανισμένες! Εἶχα μιά καθηγήτρια, στή Ρόδο ἦταν. Αὐτή εἶχε ἕναν ἀτυχή ἔρωτα μέ ἕναν καθηγητή της στή Γαλλία. Γύρισε καί θά κρεμότανε ἡ γυναίκα καί μοῦ ἄνοιξε τήν καρδιά της. Καί πάει στό γέροντα Πορφύριο καί αὐτός τήν παίρνει καί τῆς λέει: «ἔλα παιδί μου νά πᾶμε στό δάσος ν’ ἀκούσουμε τά πουλάκια, νά ἐλαφρύνει ἡ καρδιά σου». Καί σώθηκε αὐτή ἡ ἁγία ψυχή. Καί τώρα ἔχει στό γραφεῖο της δύο εἰκόνες, τόν πατέρα της καί τόν Ἅγιο Πορφύριο. Πάει λοιπόν μιά ἁγία μαμά, πού ἔχει τό Μάριο, ἕνα παιδάκι μέ αὐτιστικό σύνδρομο. Ὁ αὐτισμός ἐμποδίζει τήν ἐπικοινωνία. Πάει στό γέροντα καί τῆς λέει ὁ γέροντας: «Πές μου ἐδῶ παιδί μου, ποῦ ἦσουν τούς μῆνες τῆς κύησης, γιατί βλέπω τό τραῦμα ἐκεῖ μέσα; Στόν πέμπτο μήνα, βλέπω ἐκεῖ πέρα, ἐχθρότητα στά πεθερικά σου. Δέν σέ θέλανε, ἦσουν ἀνεπιθύμητη, σά νά ἔκλεψες τό παιδί τους. Πολύ πιό πολύ βλέπω στό βάθος τή ζήλεια μιᾶς ἀνύπαντρης κουνιάδας. Αὐτό τό ἐσωτερίκευσε τό ἔμβρυο καί ἀντιδρᾶ τώρα μέ αὐτά τά συμπτώματα τά κλινικά πού βλέπετε». Εἶναι πολύ ὠφέλιμο νά γνωρίζουν οἱ γονεῖς ὅτι εἶναι πολύ σημαντική ἡ ἡλικία τῶν πρώτων πέντε ἕως ἕξι ἐτῶν, ὅπου μπαίνουν τά θεμέλια τῆς προσωπικότητας. Λέει, λοιπόν, ἡ Ψυχολογία, ὅτι ἄν ἐδῶ κάνουμε λάθη, μετά δέν γίνεται τίποτα, ὅσα καί νά πληρώσουμε γιά νά στείλουμε τό παιδί στά καλύτερα σχολεῖα. Γιά τά πρῶτα πέντε χρόνια ὁ Ἅγιος Πορφύριος λέει: «ἑκατό τοῖς ἑκατό, σ’ αὐτή τήν περίοδο ἔχετε εὐθύνη οἱ γονεῖς καί πρέπει νά εἶστε καί οἱ δύο παρόντες». Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει: «ἀμφοτέρον ὑμῖν, ἐπιμελητέων τῶν παιδίων καί οἱ δύο». Εἶναι προτιμότερο -πάντα τό λέω στά μαθήματά μου- ὁ πατέρας νά εἶναι νεκρός βιο-

λογικά καί μέ μιά ὡραία φωτογραφία τό παιδί θυμᾶται, ἔχει ἐξωραΐσει τήν εἰκόνα τοῦ μπαμπᾶ. Εἶναι πιό ἀποτελεσματικός καί καλύτερος παρά τόν πατέρα πού εἶναι παρών καί συναισθηματικά ἀπών. Ὁ πιό ἐγκληματικός καί ἀρνητικός ρόλος εἶναι τοῦ συναισθηματικά ἀπόντος γονέως. Διότι ἐδῶ τό παιδί ἐξιδανικεύει καί θεοποιεῖ τό γονεϊκό πρότυπο, ὅπως μᾶς διδάσκει ἡ θρησκευτική Ψυχολογία. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ὁμιλεῖ γιά τή θεοποίηση. Τό παιδί ἀνεβάζει ἐπάνω, θεοποιεῖ, ταυτίζεται καί ἐνδοβάλλει τό πρότυπο. Ἀλλά προϋπόθεση εἶναι νά εἶναι ἅγιος ὁ γονιός, νά ἔχει ἠρεμία, νά ἔχει πραότητα καί ἀγάπη. Ἡ ἁγιότητα τῶν γονέων σώζει τά παιδιά. Ἡ μεγαλύτερη διδασκαλία μέσα στήν οἰκογένεια εἶναι τό «δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος», δηλαδή τό εὐλογημένο τραπέζι, πού λέγει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Ὁ μπαμπάς, ἡ μαμά καί τό παιδί. Τριαδική σχέση στό τραπέζι. Νά ζήσει αὐτή τήν ἀγαπητική σχέση μές στό οἰκογενειακό τραπέζι, πού χάθηκε σήμερα γιατί ἐπικοινωνοῦμε μέ τό κινητό ἤ μέ σημειώματα. Οἱ γονεῖς πρέπει νά δοθοῦνε στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, μέ πραότητα, ἀγάπη, χαρά πού θά τούς ἐξακοντίσει ἡ ἁγιότητα. Καί ἔλεγε μία ἔκφραση πολύ ὡραία ὁ Γέροντας: «μπερδεμένα παιδιά, μπερδεμένων γονιῶν». Δηλαδή ἕνας αὐταρχικός πατέρας εἶναι μπερδεμένος, γιατί εἶναι αὐταρχικός, δέν ξέρει τίποτα ἀπό αὐτά τά προηγούμενα, δέν ἔχει ταπείνωση, δέν ἔχει ἀγάπη, εἶναι ἀπών ἀπό αὐτά τά πράγματα. Ἕνας πού ἔχει ὑπερβολική 37

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀγάπη καί αὐτός εἶναι ἀρνητικός. Ἐδῶ λοιπόν ὅλα αὐτά τά πράγματα, ὁ ἅγιος ἤθελε διάκριση καί εὐγένεια, χωρίς ποινές καί βία. Νά χτυπᾶμε τήν πόρτα τῆς καρδιᾶς τῶν παιδιῶν ἁπαλά καί εὐγενικά ὄχι ἐνοχλητικά. Εἶναι αὐτό πού λέγει ὁ Κύριος: «ἰδού ἕστηκα ἐπί τήν θύραν καί κρούω, ἐάν τις ἀκούσῃ τῆς φωνῆς μου καί ἀνοίξῃ τήν θύραν, καί εἰσελεύσομαι πρός αὐτόν καί δειπνήσω μετ᾿ αὐτοῦ καί αὐτός μετ’ ἐμοῦ» (Ἀποκ. 3,20). Αὐτό τό χωρίο τῆς Ἀποκαλύψεως εἶναι φοβερό, γιατί ὁ Κύριος θέλει τήν ἀμοιβαιότητα στή σχέση, ἀλλά μέ εὐγένεια, χωρίς καταπίεση. Θά περιμένουμε ἐκεῖ, σύμφωνα μέ τό τῆς Σοφίας τοῦ Σολομῶντος: «ὁ ὀρθρίσας πρός αὐτήν οὐ κοπιάσει, πάρεδρον γάρ εὑρήσει τῶν πυλῶν αὐτοῦ» (6,14). Ὅταν ξυπνήσεις τό πρωί θά βρεῖς τόν Θεό ἐκεῖ στήν πόρτα. Λέει ὁ Παῦλος Εὐδοκίμωφ: «Ὁ Χριστός εἶναι ὁ ἐπαίτης τῆς ἀγάπης». Καί ὁ Γέροντας Πορφύριος ἔλεγε στίς μητέρες «πρέπει νά μιλᾶς γιά τά παιδιά σου στό Θεό καί νά λές Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ φώτισε τά παιδάκια μου, ἐγώ σ’ Ἐσένανε τά ἀναθέτω καί ὁ Θεός θά τούς μιλάει». Αὐτό εἶναι τό τέλειο.

38

Νά μιλάει ἡ μητέρα καί ὁ πνευματικός πατέρας στό Θεό καί ὁ Θεός νά μιλάει στά παιδιά. Ὁ ἅγιος Γέροντας μέ ἀγάπη καί ταπείνωση, ἀγκάλιαζε τόν κόσμο. Ποτέ δέν ἔθιγε, δέν κεραυνοβολοῦσε τόν ἄλλο. Πῆγε μιά κυρία, τῆς ὁποίας τό παιδάκι εἶχε καρκίνο τοῦ ἐγκεφάλου, καί τῆς μίλησε γιά τό παιδάκι, τό εὐλόγησε, κοίμησε τόν καρκίνο. Ἐπειδή ἐκείνη εἶχε κάνει κάποιες ἀποβολές, τό εἶδε μέ τή χάρη του Θεοῦ καί τῆς εἶπε: «γιατί δέν ἔκανες ἄλλα παιδάκια;». Καί ἐκείνη ἔφυγε κλαίουσα. Καθώς ἔφευγε τῆς φώναξε: «ζητῶ συγγνώμη, δέν ἐλέγχω κανέναν, ζητῶ συγγνώμη, ἁπλῶς ἤθελα νά τό συνειδητοποιήσουμε αὐτό τό πράγμα». Ὁ Ἅγιος τό λέει, καί δέν τό λέει αὐτός, τό λέει τό Ἅγιο Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ: Νά βλέπουμε τό Θεό στό πρόσωπο τῶν παιδιῶν μας καί νά δώσουμε τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ στά παιδιά μας. Καί νά τά βλέπουμε ἐξατομικευμένα. Εἶναι ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου: Νά εἶσαι ἱκανός νά ἐπινοήσεις τόν κατάλληλο θεραπευτικό τρόπο παρέμβασης σέ κάθε μορφή συμπεριφορᾶς. Γιά παράδειγμα ἔχουμε τρεῖς περιπτώσεις ἀνθρώπων πού λένε ψέμα. Νά ἔχουμε τήν ὑπομονή νά διαγνώσουμε καί νά δοῦμε γιατί λέει ψέμα ὁ ἕνας, γιατί λέει ψέμα ὁ ἄλλος, γιατί ὁ ἄλλος; Ἀμύνεται; Ὅταν κάνουμε προσευχή θά μᾶς φανερώσει ὁ Θεός τούς λόγους γιά τόν καθένα. Νά σεβόμαστε καί νά δεχόμαστε τό συνάνθρωπο, ὅπως εἶναι. Νά ποῦμε κάτι πού ὁ πατήρ Παϊσιος τό ἔζησε. Ἕνας πολύ φημισμένος πνευματικός ἀπό τή Θεσσαλονίκη πῆγε μέ ἐνδοιασμούς καί τοῦ λέει: «Γέροντα πές μου ἔκανα καλά; Μοῦ ἦρθε μία κοπέλα πού φόραγε τζίν καί τήν ἔδιωξα νά πάει νά βάλει φούστα καί δέν τήν ἐξομολόγησα». Καί ρώτησε ὁ Γέροντας Παΐσιος: «Γύρισε;», «Δέν γύρισε». «Φοβᾶμαι παππούλη μου ὅτι ἔχασες μιά εὐκαιρία καί μιά ψυχή σήμερα...». Πῆγαν ὀχτώ παιδιά μέ μηχανάκια, μαλλιά κ.τλ. στόν Γέροντα. Καί δέν θέλανε νά τά ἀφήσουνε οἱ κυρίες πού ἤτανε ἐκεῖ, λέγοντας ὅτι ὁ γέροντας εἶναι ἀπασχολημένος μέ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀνθρώπους πού ἔχουν καρκίνο καί ἄλλα σοβαρά προβλήματα. Ὅμως ὁ Γέροντας λέει: «Νά ἔρθουν τά παιδιά πού ἦρθαν μέ τίς μηχανές». Καί ἀνέβηκαν ἐπάνω καί μετά εἶπε ὁ Ἅγιος: «Σήμερα συνάντησα πολύ καθαρές ψυχές». Κάποτε γιά νά διδάξει τίς δύο κοπέλες πού ἤτανε τότε δίπλα του, τήν Παναγιώτα καί τή Βασιλική, καθώς περπατᾶνε στήν Ὁμόνοια καί βλέπουν μιά κοπέλα μέ μίνι τραβηγμένο τούς λέει: «Μήπως τήν κατηγορεῖτε αὐτή τήν κοπέλα;. Νά βλέπατε τί καλή ψυχή, τί δύναμη ἔχει στήν ψυχή της, ἐάν αὐτή γνωρίσει τό ἕνα δέκατο ἄπό ὅσα γνωρίζετε ἐσεῖς, νά δεῖτε πόσο ψηλά θά φτάσει»! Καί βγαίνει ὁ πατήρ Χαράλαμπος ὁ Διονυσιάτης, μιά ἅγια φυσιογνωμία, στή Θεσσαλονίκη -εἶχε περίπου εἴκοσι χρόνια νά βγεῖ ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος- καί τοῦ μίλαγαν ὅλοι. Ἦταν καλοκαίρι καί τοῦ λέγανε «Γέροντα, ἄκου τά παιδιά τίς λέξεις λένε». Ντρεπόντουσαν τά παιδιά καί τούς λέει: «μήν ἐνοχλεῖστε παιδιά, σήμερα βλέπω ὅλο ἀγγέλους καί εἶμαι ἕτοιμος ἀνά πᾶσα στιγμή νά βάλω μετάνοια». Καί λέγει ὁ Ἅγιος: «νά βλέπουμε τούς ἀδερφούς μας μέ συμπάθεια καί νά τούς φερόμαστε μέ εὐγένεια, λέγοντας μέσα μας μέ ἁπλότητα, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με, νά μήν κατακρίνουμε κανένα, ὅλους γιά ἁγίους νά τούς βλέπουμε, οἱ ψυχές οἱ πεπονημένες, οἱ ταλαιπωρημένες ἀπό τά πάθη τους, αὐτές κερδίζουν πολύ τήν ἀγάπη καί τή χάρη τοῦ Θεοῦ. Καί τέτοιοι γίνονται ἅγιοι καί πολλές φορές ἐμεῖς τούς κατηγοροῦμε. Προσέξτε τίς ταλαιπωρημένες ψυχές τῶν ἀνθρώπων». Ἄλλο σημαντικό στήν ποιμαντική εἶναι νά ἀκοῦς τόν ἄλλο τήν ὥρα τῆς καταλυτικῆς μοναξιᾶς. Ἡ καλή ἐπικοινωνία καί ὁ διάλογος. Νά μήν ἔχουμε ἕτοιμη λύση νά δώσουμε, νά ἐπιβάλλουμε στόν ἀπέναντι. Οἱ νέοι ἄνθρωποι σκέφτονται, «τώρα ὁ παππούλης ξέρω τί θά μοῦ πεῖ». Καί δέν συζητᾶμε τό πρόβλημα, ἀλλά ἔχουμε κυριαρχικές διαθέσεις, ὅπως λέει ὁ Ψυχολόγος. Ξέρει ὅτι ὁ μπαμπάς, «ὡς ἐκ περισσοῦ ἀκούει τήν κουβέντα μου, ἀλλά θά μέ καπελώσει», πού λένε τά παιδιά ἤ καί «ὁ πνευματικός θά μέ ἀκούσει ἀλλά θά

μοῦ πεῖ τό δικό του». Νά ἀκούσουμε λίγο. Ζητᾶμε συγγνώμη ἀπό τό παιδί ἐμεῖς, ὁ δάσκαλος καί ὁ πνευματικός; Γιά τόν δάσκαλο θά πῶ. Ἐάν δέν τοῦ δώσαμε κάτι, νά πάω τήν ἄλλη μέρα καί νά πῶ: «παιδιά συγγνώμη δέν ἦρθα προετοιμασμένος ὅσο ἔπρεπε, ὑπάρχουν καί αὐτά τά βιβλία, νά δοῦμε καί αὐτή τήν πλευρά ἤ ὁ τάδε συνάδελφος μας χθές, αὐτό τό παιδί, μᾶς εἶπε κάτι πού εἶναι πολύ σωστό. Ζητῶ συγγνώμη γι’ αὐτά πού δέν εἴπαμε». Γιά τούς ἐκπαιδευτικούς ὁ π. Πορφύριος ἔλεγε: «Κοινωνᾶτε τήν Κυριακή; Ἀφῆστε τό Χριστό νά μπεῖ στά ἀμφιθέατρα, στήν τάξη σας καί νά μιλήσει. Ἔχετε δύσκολους μαθητές; Μιλῆστε στό Χριστό γι᾿ αὐτούς». Νά μοιραζόμαστε τόν πόνο, νά μοιραζόμαστε τόν καρκίνο. Πάει μιά μαμά στόν Ἅγιο γέροντα καί ἐκεῖνος δέν ἔχει τή δύναμη νά τῆς ἀπαντήσει καί ἀρχίζει νά κλαίει. Καί λέει ἐκείνη «ἁμαρτωλή πού εἶμαι». Βγαίνει ἔξω καί γυρίζει καί λέει ὁ Ἅγιος: «ξέρετε γιατί ἔκλαψα; Ἤρθε νά μοῦ πεῖ γιά τά ναρκωτικά καί δέν μπόρεσα νά τό ἀντέξω, γιατί βλέπω ὅτι ὅταν πάει στό σπίτι πού εἶναι τό παιδί της τώρα θά τό βρεῖ νά ἔχει ἀνοίξει ὅλα τά συρτάρια καί νά ἔχει βγάλει ὅλα τα ροῦχα, νά ψάχνει νά βρεῖ τό κομπόδεμά της, γιά νά πάρει τή δόση του. Καί ἀπό πάνω λέει θά τήν ξυλοφορτώσει κιόλας. Γι’ αὐτό κλαίω καί δέν τῆς μίλησα, μέ παρεξήγησε, ζητῶ συγγνώμη». Ἔλεγε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ὁμιλώντας γιά τήν ἐλεήμονα καρδία τοῦ Ἁγίου Ἰσαάκ: «Τοῦτο γάρ μάλιστα διδασκάλου, τό οὕτω συναλγεῖν ταῖς τῶν μαθητῶν συμφοραῖς, τό κόπτεσθαι καί πενθεῖν ἐπί τοῖς τραύμασι τῶν ἀνθρώπων». Δηλαδή νά μοιραζόμαστε καί νά κλαῖμε γιά ὅλα αὐτά τά πράγματα. Σεβαστοί μου Πατέρες, ξέρετε τί εἶναι ὁ πνευματικός πατέρας; Τό λέει ἕνας πνευματικός τῆς Βορείου Ἑλλάδος, τόν ὁποῖο ἔχουμε ζήσει. Εἶχε ἀσκητέψει στούς πάγους τῆς Νορβηγίας. Εἶναι ὁ πατήρ Εὐσέβιος ὁ Βίττης, μιά μεγάλη φυσιογνωμία. Τόν εἴχαμε προϊστάμενο σέ οἰκοτροφεῖο φοιτητικό καί ἦταν ἀκόμη λαϊκός. Καί ἔκανε μιά ὡραία προ39

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σευχή: «Χριστέ μου, λέει, ἐγώ προσεύχομαι ὅλη τή νύχτα γιά τά παιδιά πού δέν προσεύχονται, ἀλλά περνᾶνε τίς ὧρες τους στά κλάμπ. Νηστεύω γιά τά παιδιά πού δέν νηστεύουν καί ἀγρυπνῶ γιά ὅσους δέν ἀγρυπνοῦν». Λάθη -ὅπως τά ἔλεγε ὁ Ἅγιος- μεγάλα λάθη τῶν γονέων, πού ἀποτρέπονται, τά ἔβλεπε μέ τή θεία χάρη. Τό ἕνα εἶναι ὑπερπροστατευτικότητα. Ὑπερπροστατευτική μάνα, ὅπως οἱ μητέρες τῆς Κύπρου ἀλλά καί τῆς Κρήτης πού εἶναι ὑπερπροστατευτικές. Ναί ἀγάπη, ἀλλά μέ διάκριση, τόνιζε. Καί ἔλεγε ὁ Ἅγιος: «ὑπερπροστατεύουν, ἀπέτυχαν στό ἔργο τους, γιατί τά παιδιά ἀποκτοῦν νωθρότητα, μαλθακότητα καί ἀνωριμότητα». Δεύτερον -εἶναι σάν νά διαβάζω βιβλίο πανεπιστημιακό ψυχολογίας- «αὐταρχικοί γονεῖς πού πιέζουν ντέ καί καλά νά γίνουν αὐτοί ἄνθρωποι, νά γίνουν χριστιανοί, εἶναι οἱ τοῦ τύπου καί ὄχι τῆς οὐσίας. Μετά, γονεῖς πού λένε συνήθως πάρα πολύ τό μπράβο καί ἐπαίνους, κάνουν κενόδοξους ἀνθρώπους. Νά μήν κάνουμε τά παιδιά νά ἀγαπήσουν τό μπράβο καί νά θέλουν ἡ ἐπιβράβευση αὐτή νά ὑλοποιεῖται μέ ἀμοιβές, μέ δῶρα καί μέ χρῆμα, μέ μπλουζάκια, μέ παπούτσια, μέ παιχνιδάκια κ.λπ.». Δέν ἤθελε τό μπράβο, ἤθελε κίνητρα. Καί ἔκανε τήν ὡραία αὐτή διάκριση. Μιλοῦσε πολύ γιά τήν παθολογία στή θρησκευτικότητα. Καί ἔλεγε «πολλοί γονεῖς εἶναι τυπολάτρες, τό πιστεύω τους ἀντί νά τό ζήσουν ὡς ἀγάπη, ὡς θεῖο ἔρωτα, ὡς ἐνθουσιασμό, ὡς θεία τρέλα καί λαχτάρα γιά τό Χριστό, τό ἔκαναν ἀγωνία καί ἄγχος. Γι’ αὐτό πολλοί ἀπό τούς θρήσκους εἶναι δυστυχισμένοι. Ἡ θρησκεία καταντᾶ ἔτσι ἀρρώστια». Μία φορά δύο κοπέλες τοῦ λένε: «Γέροντα ἐμεῖς εἴμαστε εὐχαριστημένες ἀπό τή ζωή μας, διότι ὁ μπαμπάς καί ἡ μαμά ἐκκλησιάζονται καί κοινωνοῦν». «Ναί, λέει, μή μοῦ τά λέτε ἐμένα αὐτά. Ἐγώ βλέπω ὅτι δέν ζεῖτε τή χαρά τοῦ Χριστοῦ». Καί τοῦ ἀπαντοῦν: «Ναί, γέροντα ἔρχονται, γυρίζουν ἀπό τήν ἐκκλησία ἀλλά τρώγονται οἱ γονεῖς, λένε νά βγοῦνε τό βράδυ νά πᾶνε κάπου, δέν συμφωνοῦν. Μαῦρο ἡ μία, ἄσπρο ὁ ἄλλος, τρώγονται λέει, δέν τρῶμε γλυκό ψωμί». Καί ἔτσι 40

ὁ Ἅγιος τα ἔβλεπε ὅλα αὐτά. Εἶχε ἐνθουσιαστικό στοιχεῖο, ἔλεγε πάρα πολλά πράγματα, ἀλλά πιστεύω ὅτι ἡ πεμπτουσία του εἶναι αὐτή πού ἔλεγε: «Μωρέ εἴμαστε ἀδέλφια ἔλεγε ὁ Χριστός, ἐγώ δέν βαστάω τήν κόλαση, δέν σᾶς φοβερίζω, σᾶς ἀγαπάω, σᾶς θέλω νά χαίρεστε τή ζωή μαζί μου. Ὁ Χριστός δέν εἶναι κατήφεια καί μελαγχολία, οὔτε ἐνδοστρέφεια. Ὁ Χριστός εἶναι ἡ ζωή, ὁ Χριστός εἶναι τό πᾶν». Γι’ αὐτό καί οἱ ἁγιογράφοι πού δειλά δειλά ξεκίνησαν καί κάνουν τήν ἁγιογραφία του, γράφουν στόν Ἅγιο τούτους τούς στίχους: «Ὁ Χριστός εἶναι τό πᾶν, εἶναι ἡ χαρά, δέν κρατάω τόν κεραυνό». Εἶναι αὐτά τά ὁποῖα ἀκριβῶς ἤθελε. Γιά τόν πόνο ἔλεγε ὁ Ἅγιος ὅτι εἶναι μιά ψυχική δύναμη πού ὁ Θεός τήν ἔβαλε μέσα μας, μέ προορισμό νά κάνει τό καλό. Ἡ κατά Θεόν θλίψη ἔχει μέσα της χαρά. Προχωρεῖ κανείς ἐμπρός ἐξαιτίας της. Ὅμως, ὁ διάβολος καταφέρνει καί παίρνει τήν ψυχική αὐτή δύναμη ἀπό τήν μπαταρία τῆς ψυχῆς μας καί τή μεταχειρίζεται γιά τό κακό. Τήν κάνει κατάθλιψη καί φέρνει τήν ψυχή στή νωθρότητα καί τήν ἀκηδία. Ὁ Ἅγιος ἔβλεπε μέ τή χάρη καί τόν καρκίνο. Ἔτσι λοιπόν εἶχε μιά θεωρία καί ἔλεγε: «ἔχω κάνει καί ἐγώ ἔρευνες γιά τόν καρκίνο καί ἔχω βρεῖ ἀρκετά στοιχεῖα. Ὁ καρκίνος βγαίνει κυρίως σέ κουρασμένες ψυχές, σέ ἀγχώδεις ἀνθρώπους, σέ βασανισμένους ἀπό διάφορα γεγονότα. Ὅταν πάθεις κάτι καί σοῦ ποῦν ὅτι εἶναι καρκίνος, πρέπει νά δοθεῖς πολύ στήν ἀγάπη. Νά ἠρεμήσεις, νά ἡσυχάσεις, νά ἀγαπήσεις τόν κόσμο. Νά τ’ ἀγαπήσεις ὅλα. Νά εἶσαι ὅλος ἀγάπη καί δοξολογία, νά ἁγιάσει ἡ ψυχή σου. Καί ὅταν ἁγιάσει ἡ ψυχή σου, ὅταν προσκολληθεῖς καί δοσθεῖς στό Θεό μέ ἀγάπη καί ἠρεμήσεις, τότε κοιμᾶται ὁ καρκίνος». Καί ὁ Ἅγιος κοίμιζε τόν καρκίνο. Στίς 30 Ἰανουαρίου τοῦ 1986 αἰσθάνθηκε σφοδρούς πόνους ἡ γερόντισσα Θεοσέμνη τῆς Ἱ. Μονῆς Χρυσοπηγῆς Χανίων. Καί πήγανε στόν Γέροντα Πορφύριο, μαζί μέ τή Μοναχή Θεοξένη, τή νῦν Ἡγουμένη. Κοίταξε ὁ Ἅγιος, πού ἔβλεπε πάντοτε τήν περιοχή πού εἶχε τό πάθος,

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

καί εἶπε, «βλέπω διάσπαρτο καρκίνο». Τήν ἔστειλε σέ εἰδικό γιατρό, τήν εἶδε καί ἐκεῖνος, καί εἶπε: «διάσπαρτος καρκίνος». Τρέχουν στό Λονδίνο στόν καθηγητή Λέντερμαν καί τούς λένε: «θά μείνετε τρεῖς μῆνες στή λίστα, γιατί εἶναι οὐρά». Τότε ὁ Γέροντας λέει στήν κλαίουσα γερόντισσα: «παιδί μου, θά ἐπιμείνεις διότι αὐτός, ἐκτός ἀπ’ ὅτι εἶναι ὁ ἄριστος ὀγκολόγος, ὀφείλει καί κάτι στή νῆσο Κρήτη καί πρέπει νά τό ἐκπληρώσει αὐτό. Καί ξαναπῆγαν τήν ἄλλη μέρα. Μόλις ὁ καθηγητής τῆς Ἰατρικῆς ἄκουσε Κρήτη ἄρχισε νά δακρύζει καί τή δέχτηκε γιατί, ὅπως τούς εἶπε «εἶναι εὐχή τοῦ πατέρα μου, πού εἶχε λάβει μέρος στή μάχη τῆς Κρήτης, ὅπου τόν ἔσωσαν μοναχοί ἀπό ἕνα μοναστήρι, ὅταν κινδύνεψε ἀπό τούς Γερμανούς, ἀφοῦ τόν ἔντυσαν μάλιστα μέ ράσο καί τόν φυγάδευσαν». Εἶδε ὁ Ἅγιος μέ τή χάρη καί εἶπε ὅτι πρέπει νά τό ἐκπληρώσει, γιατί τό ὀφείλει. Καί ἔγινε ἡ ἐγχείρηση στίς 13 Φεβρουαρίου τοῦ 1986, καί τήν ἄλλη μέρα τό πρωί στίς τέσσερις πῆρε τηλέφωνο τόν νῦν Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης. Τοῦ λέει: «Σεβασμιώτατε, βλέπω ἐδῶ πέρα ἔγινε μία θεία Λειτουργία γιά τήν ἐγχείρηση, στήν ὁποία εἴμασταν ὅλοι ἐκεῖ» καί ἐννοοῦσε ὅτι ἔβλεπε τίς προσευχές τῶν ἁγίων καί πόσο ὑψηλά ἔφταναν. Ὁ γιατρός Λέντερμαν μαρτύρησε ὅτι τά χέρια του ἔτρεχαν μόνα τους. Ἔκτοτε συνδέθηκε καί ἐρχόταν τά καλοκαίρια στήν Κρήτη. Καί ὁ καρκίνος κοιμήθη δεκατέσσερα χρόνια ἕως τίς 31 Μαΐου 2000, ὁπότε ἐκοιμήθη ἡ γερόντισσα. Γιά τήν κατάθλιψη. Ἐμεῖς στά πανεπιστήμια εἴχαμε πάρα πολλές κοπέλες πού ἔρχονταν μέ τήν τσάντα γεμάτη χάπια. Κοιμισμένα τά παιδιά ἀπό τά χάπια καί στό Λύκειο σήμερα. Καί ἐδῶ στήν Κρήτη ἄκουγα χθές στίς εἰδήσεις πολλές αὐτοκτονίες. Ἡ περίοδος τῆς κρίσης φέρνει σέ ἀπόγνωση τούς ἀνθρώπους, πού ζοῦν τήν κατάθλιψη. Ὁ Ἅγιος τήν ἀντιμετώπιζε σέ τρία ἐπίπεδα. Στό ἐπίπεδο τῆς αἰτιολογίας, στό ἐπίπεδό τῆς κλινικῆς εἰκόνας καί στό ἐπίπεδο τῆς θεραπείας. Καί ἔλεγε, «τί εἶναι ἡ κατάθλιψη; Ἡ κατάθλιψη ἔχει ὡς αἰτία τό τραῦμα, διότι ὁ ἐγωισμός μας

θίγεται. Ἐμεῖς βάζουμε ὑψηλούς στόχους, δέν τούς πραγματοποιοῦμε ἀποτυγχάνουμε, χάνουμε ἐδῶ, θίγεται ὁ ναρκισσισμός μας, ἡ ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό μου». Καί ἔλεγε τί αἰσθάνεται ὁ καταθλιπτικός. Ἀνασφάλεια, ἄγχος, μελαγχολία, θλίψη, ἀπελπισία καί δευτερευόντως, νωχέλεια, ἀκηδία. Ἐπίσης δύο χαρακτηριστικά τῆς κατάθλιψης εἶναι ἡ νευρική ἀνορεξία, ὁπότε τά κοριτσάκια γίνονται σκελετοί, καί ἡ βουλιμία, ὅταν μπαινοβγαίνουν μέσα στά ψυγεῖα καί τρῶνε γιά νά καλύψουν τό κενό. Ὅλα αὐτά εἶναι ἐπιγεννήματα τῆς κατάθλιψης, τοῦ κενοῦ. Καί ὁ Ἅγιος ἔλεγε: «Ὅταν μέ τήν ἀγάπη φύγουμε ἀπό αὐτή τή γῆ καί πᾶμε στόν οὐρανό, ἔρχεται ἡ χάρις. Ἡ χάρις αὐξάνει τήν ἀγάπη. Ἡ ἀγάπη φέρνει περισσότερη χάρη καί τότε μπαίνουμε στό χορό τῶν Ἁγίων. Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, δινόμαστε σ’ αὐτήν, καί τότε θά φτάσουμε σ’ ἕνα σημεῖο πού θά λέω: χαίρω ἐν τοῖς παθήμασιν» (Κολ. 1,24). Ὁ Γέροντας μιλοῦσε γιά τή γενική ἐξομολόγηση. Αὐτό τό ὀνόμαζε θεία ψυχανάλυση: «Σ’ ἕνα ἥσυχο μέρος νά πᾶς μέ τόν πνευματικό σου καί ἐκεῖ θά μιλήσετε (βλέπω ἐδῶ ὅτι διακρίνει τό μυστήριο ἀπό τή συμβου41

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

λευτική συζήτηση), τότε θά πεῖς ὅσα θυμᾶσαι ἀπό παλιά, τήν ἱστορία σου. Τίς ἐπιτυχίες καί τίς ἀποτυχίες τῆς ζωῆς σου. Εἶχε ἔρθει σέ μένα πρό καιροῦ μιά κυρία, ὅ,τι μοῦ ἔλεγε τά παρακολουθοῦσα καί ἔβλεπα μέσα στόν ψυχικό της κόσμο τήν ἐπίδραση τῆς προσευχῆς. Τήν παρακολουθοῦσα μέσα στήν ψυχή της καί ἔβλεπα ὅτι πήγαινε ἡ χάρις μέσα της, ὅπως τήν κοίταζα ἐγώ». Διότι στόν πνευματικό ὑπάρχει χάρις καί στόν παπά ὑπάρχει χάρις, δηλαδή, ἐνῶ ἐξομολογεῖται ὁ ἄνθρωπος, ὁ ἱερέας προσεύχεται γι’ αὐτόν. Συγχρόνως ἔρχεται ἡ χάρις καί τόν ἐλευθερώνει ἀπό τά ψυχικά τραύματα πού γιά χρόνια τόν βασανίζουν, χωρίς νά γνωρίζει τήν αἰτία τους. Ὁ Ἅγιος μιλοῦσε πολλές φορές ἤ ρωτοῦσε χωρίς νά περιμένει ἀπάντηση. Ἄφηνε μετέωρο τό λόγο του. Δέν ἔδινε ἀπάντηση καί μετά ἀπό χρόνια ἐρχόταν ἡ ἀπάντηση. Μήν ἔχετε ἀγωνία γιά τό λόγο σας. Ἡ μόνη ἀλήθεια πού βλέπω μέσα στή μελέτη τῶν Πατέρων εἶναι ὅτι τό παραμικρό σκίρτημα τῆς καρδίας τοῦ πνευματικοῦ πατέρα, ἡ παραμικρή προσευχή γιά τό ὅποιο παιδί σας, καταγράφεται στή συνείδηση τοῦ παιδιοῦ καί εἰς τούς οὐρανούς. Ταμιεύεται ἐκεῖ καί δέν χάνεται τίποτα. Ἑπομένως, ἄλλος ὁ σπείρων καί ἄλλος ὁ θερίζων. Ἔχουμε ἀπό τόν πατέρα Ἠλία τόν Τσακογιάννη, πού κάθε ἐξομολόγηση τήν κατέγραφε, τήν ἑξῆς μαρτυρία: Εἶχε ἀνθρώπους πού εἶχαν νά ἐξομολογηθοῦν καί νά μεταλάβουν πενήντα χρόνια. Νά ἀκούσετε ὀνόματα πολιτικῶν μεγάλων πού μᾶς κυβερνοῦσαν, ὀνόματα μεγάλων ἠθοποιῶν, μεγάλων συγγραφέων, σοφῶν καθηγητῶν πού ἔλεγαν: «ὁ μπαμπάς μου, μοῦ εἶχε πεῖ κάτι, ἡ μαμά μου, ὁ ἱερέας, ὅταν πήγαινα κατηχητικό παλιά». Καί τό θυμόταν λίγα λεπτά. Δέν ἔβγαινε ἡ ψυχή τους. Περίμενε ἡ ψυχή, ὁ Κύριος περίμενε ἐκεῖ καί λέει «μόλις τόν ἐξομολογοῦσα, μόλις τόν κοινωνοῦσα, καθώς ἔφευγα, δέν προλάβαινα νά γυρίσω, ἄκουγα κλάματα. Ἔφευγε ἡ ψυχή του». Στόν π. Ἐπιφάνιο Θεοδωρόπουλο, πού ἦταν σπουδαῖος πνευματικός, κάποτε ἔλεγα: «Γέροντα, ἔχουμε ἀγωνία τί θά γίνει 42

γιά τά παιδιά στά πανεπιστήμια;» Καί μοῦ λέει: «ἁμαρτάνεις παιδί μου. Αὐτά πού λές εἶναι ἁμαρτία. Ὁ Θεός εἶναι ἐκεῖνος πού φροντίζει γι’ αὐτά τά παιδιά. Ἐσύ πές τό λόγο σου, κᾶνε τό μάθημά σου ὅπως πρέπει καί θά βρεῖ εὐκαιρία ὁ Κύριος πότε καί πῶς θά μιλήσει στήν ψυχή του». Καί νά κλείσω μέ τοῦτο. Πολλοί ἀπό μᾶς λέμε συνήθως -καί τό λένε οἱ νέοι ἄνθρωποιδέν εἴμαστε τυχεροί, δέν εἴχαμε εὐλογία, περιμένουμε ἕνα χαρισματικό πνευματικό πατέρα. Ὁ πατήρ Ἐπιφάνιος Θεοδωρόπουλος ἔλεγε νά «μήν ἐπιζητεῖς χαρισματικό πνευματικό πατέρα γιατί ἔχεις μεγάλο λάθος καί ἔχεις πρόβλημα μέσα σου. Ὅταν προσεγγίσεις τόν ὅποιο πνευματικό πατέρα ἔχεις καί ζητήσεις τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ εἰλικρινή μετάνοια, μυστηριακή ζωή, ταπείνωση κυρίως καί ἀγάπη, τότε τόν μετατρέπει αὐτόν σέ χαρισματικό πνευματικό πατέρα πού μεταδίδει τή θεία χάρη καί χωρίς ὁ ἴδιος νά τό καταλαβαίνει, φέρνει τήν ἀπάντηση τοῦ οὐρανοῦ στό πρόβλημά μας ἐδῶ στή γῆ. Καί ὁ Ἅγιος Πορφύριος ἔλεγε: «δέν ὑπάρχει ἀπόσταση μεταξύ μας καί ὅταν φύγω εἰς τούς οὐρανούς, θά ἔρχεστε στόν τάφο μου νά λέτε τό πρόβλημα. Ὅταν μέ φωνάζετε θά ἔρχομαι ἀμέσως κοντά σας καί θά ἔρχομαι γρηγορότερα ἀπ’ ὅτι τώρα, διότι τότε θά εἶμαι κοντά στό Χριστό». Καί ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι ὁ Ἅγιος ἔρχεται ταχύτατα κοντά σέ ὅποιον τόν ζητάει. Ἔχουμε φοβερά παραδείγματα. Ἔχω καταγράψει ἕνα ἀπό τόν Ἅγιο Δημήτριο ἐκεῖ στό Μπραχάμι, μία κυρία πού εἶχε τήν ἀμφιβολία καί ἔλεγε: «Γέροντα, πῶς λές νά κάνουμε προσευχή καί Ἀπόδειπνο ὅλοι στίς δέκα το βράδυ καί εἶσαι ἐσύ παρών. Εἶσαι παρών;». Καί ἐνῶ ἔκανε τό Ἀπόδειπνό της ἀκούει τό τηλέφωνο. Τό παίρνει καί τῆς πέφτει τό τηλέφωνο ἀπό τά χέρια. «Εἶμαι ὁ Γέρων Πορφύριος», τῆς εἶπε τρεῖς φορές. Μαρία Σπανουδάκη λέγεται ἡ κυρία αὐτή, ἡ ὁποία ἄκουσε τό τηλέφωνο. Ὁ Γέρων ἀπαντάει στίς καρδιές μέ ποικίλους τρόπους καί ἀπαντάει μέ λεπτομέρεια στή ζωή μας. Ἄς ἔχουμε τήν εὐχή του!

Ἡ Κρήτη ἀπό τήν ἐπανάσταση τοῦ 1897 στήν αὐτονομία καί τήν ἕνωση διά γραφίδος Μελετίου Μεταξάκη Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη

Τ

ό 1871 στόν Παρσᾶ, ἕνα ὀρεινό χωριό τῆς Ἐπαρχίας Ἱεράπετρας, γεννιέται μιά σπουδαία φυσιογνωμία τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία, πιστή σέ ὅλη τή διάρκεια τῆς πολυκύμαντης ζωῆς της στίς ἀρχές τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας, διαμόρφωσε μιά διαυγή ἀντίληψη περί τῆς σχέσης Γένους καί Ἑλληνορθόδοξης Ἐκκλησίας, βασισμένη δέ στή σχέση αὐτή ἀγωνίστηκε γιά νά ἐπανεύρει ἡ Ὀρθοδοξία τήν ἁρμόζουσα θέση στήν καθόλου Χριστιανοσύνη. Πρόκειται γιά τόν Μελέτιο Μεταξάκη, τόν Ἁγιοταφίτη ἀδελφό, τόν Μητροπολίτη Κιτίου, τόν Μητροπολίτη Ἀθηνῶν, τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη, τόν Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας. Ἡ ἔκρηξη τῆς ἐπανάστασης τοῦ ’97 βρίσκει τόν διάκονο Μελέτιο φοιτητή στή Θεολογική Σχολή τοῦ Σταυροῦ στά Ἱεροσόλυμα. Ἀπό ἐκεῖ παρακολουθεῖ τούς πολεμικούς καί πολιτικούς ἀγῶνες τῶν συμπατριωτῶν του ν’ ἀποτινάξουν τόν ὀθωμανικό ζυγό, ἀγῶνες πού θά ὁδηγήσουν ἀρχικά στήν Αὐτονομία καί ἔπειτα στήν Ἕνωση. Τά συναισθήματα, οἱ σκέψεις, οἱ ἀντιλήψεις τοῦ Μελετίου ὄχι μόνο πάνω στό Κρητικό ζήτημα, ἀλλά καί γύρω στούς ἀναγκαίους κανόνες γιά τήν εὔρυθμη λειτουργία τῆς κοινωνίας, καταγράφονται ἀφενός σέ ἐπιστολές πρός τόν ἐκ μητρός θεῖο του παπα-Στέφανο Προβατάκη, πού φυλάσσονται στή Βικελαία, καί ἀφετέρου στόν «Ἐκκλησιαστικό Κήρυκα»,

τό περιοδικό πού ὡς Μητροπολίτης Κιτίου ἐξέδιδε στή Λάρνακα. Τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1898, ὕστερα ἀπό τίς σφαγές στά Χανιά καί τήν Ἀνώπολη, ὁ Μελέτιος προβάλλει τήν ἀνάγκη νά κοπάσουν τά πάθη στό νησί καί στό ἑξῆς μουσουλμάνοι καί χριστιανοί νά παραδώσουν τό παρελθόν στή λήθη καί νά ζήσουν εἰρηνικά: «…Πράγματι ἀνάγκη πᾶσα νά κοπάσωσι πλέον τά πάθη. Ὀφείλουν οἱ τε Τοῦρκοι καί Χριστιανοί νά ἀποφασίσωσι νά ζῶσιν εἰς τό ἑξῆς ἀδελφικῶς. Ὅ,τι καί ἄν ἔγεινε πρέπει νά παραδοθῇ εἰς τήν λήθην. Οἱ Χριστιανοί πρῶτοι ὀφείλουσι νά τείνωσι τήν δεξιάν πρός τούς δυστυχεῖς ἐκείνους ἀνθρώπους, ὧν ἡ ἀφροσύνη ὑπερέβη πᾶν ὅριον. Τό τοιοῦτον διόλου δέν εἶνε ταπεινωτικόν διά τόν Χριστιανόν. Ἡ μεγαλοφροσύνη πρέπει πάντοτε νά περικοσμῇ τόν νικητήν, διότι ἄλλως ἐκπίπτει πολύ ἐν ταῖς συνειδήσεσι τῶν ἀνθρώπων…». Ἀκολουθεῖ στίς 25 Αὐγούστου ἡ σφαγή στό Μεγάλο μας Κάστρο. Τρεῖς μῆνες ἀργότερα ὁ Μελέτιος γράφει περί ἐλευθερίας, τονίζοντας ὅτι ὁ πολύς ἀγώνας μένει ἀκόμη πίσω, ἀφοῦ ὁ καθένας πρέπει νά κατανικήσει τίς κακές ἕξεις του, καί προτρέπει τούς συμπατριῶτες του νά ἀποχωριστοῦν τά ὅπλα τους καί νά ἀποδείξουν ὅτι, ὅπως γνωρίζουν νά πολεμοῦν, γνωρίζουν καί νά εἰρηνεύουν. Χωρίς τή φιλονομία, τόν πολιτισμό καί τήν πρόοδο ἡ ἐλευθερία εἶναι ὄνομα κενό: «…Μή λυπῆσθε ὅτι ἀπο-

*Τό παρόν κείμενο εἶναι συνεπτυγμένη μορφή τῆς εἰσήγησης καί παρουσιάσθηκε στό Συνέδριο, πού διοργάνωσε ὁ Δῆμος Ἡρακλείου καί ἡ Βικελαία Βιβλιοθήκη ἀπό τίς 26 ὡς τίς 29 Ὀκτωβρίου 2013 μέ ἀφορμή τά 100 χρόνια ἀπό τήν Ἕνωση τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα καί ὑπό τόν τίτλο «Τό Ἡράκλειο καί ἡ Κρήτη ἀπό τήν τελευταία περίοδο τῆς ὀθωμανικῆς κυριαρχίας ὥς τήν Ἕνωση μέ τήν Ἑλλάδα». Τό πλῆρες κείμενο θά δημοσιευτεῖ στά Πρακτικά τοῦ Συνεδρίου.

43

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

χωρίζεσθε τῶν φιλτάτων σας γκρά, διότι τά γκρά ἦσαν ἀγαπητά καί φίλτατα, ἐφ’ ὅσον εἴχομεν τήν ἀνάγκην των. Διά τοῦτο καί καλῶς ἐποιήσατε, παραδόντες αὐτά προθύμως, διά τοῦ τρόπου τούτου ἀποδεικνύοντες ὅτι καθώς γινώσκετε νά πολεμῆτε οὕτω γινώσκετε καί νά εἰρηνεύητε. […] Ὅπως σεῖς εἶσθε οἱ πορίσαντες ἑαυτοῖς τήν ἐλευθερίαν διά τῆς ἀνδρείας σας, δι’ ἧς κατεπλήξατε τόν κόσμον καί ἐδείξατε ὅτι σώζονται ἀκέραιοι ἔτι οἱ χαρακτῆρες τῆς φυλῆς, ἥτις ἐξηυγένισε τόν κόσμον, οὕτω καί σεῖς μόνοι εἶσθε οἱ μέλλοντες νά πορίσητε ἑαυτοῖς καί τήν φιλονομίαν καί τόν πολιτισμόν καί τήν πρόοδον, ὧν ἄνευ ἡ ἐλευθερία εἶνε ὄνομα κενόν, ὄνομα ἄνευ περιεχομένου. Ἐλευθερία θά εἰπῇ πρόοδος ὑπ’ ὅλας τάς ἐπόψεις, πρόοδος ὅμως δέν δύναται νά ὑπάρξη ἄνευ τακτικῆς καί εὐρύθμου λειτουργίας τῶν πολιτικῶν θεσμῶν, οἵτινες πάλιν προϋποθέτουσιν ἠθικήν καί θρησκευτικήν διάπλασιν. Πλανῶνται ὅσοι τῶν συμπατριωτῶν μου νομίζουσιν ὅτι οἱ ἀγῶνες αὐτῶν ἔληξαν. Τό πολύ τοῦ ἀγῶνος μένει ἀκόμη ὀπίσω, διότι ὁ μεγαλείτερος τύραννος καί ἐχθρός, ὅν ἔχει τίς νά κατανικήσῃ, δέν εἶνε ὁ ἔξω αὐτοῦ ἱστάμενος, ἀλλ’ ὁ ἐντός αὐτοῦ, ἤτοι τό ἐγώ του, αἱ κακαί του ἕξεις, αἵτινες διά νά ἑξα44

λειφθῶσι καί διορθωθῶσιν ἔχουσιν ἀνάγκην συντόνου ἐνεργείας. Ἡ ἀπελευθέρωσις τῆς Κρήτης, τό μέγα τοῦτο γεγονός, ὅπερ ἅπας ὁ ἑλληνισμός καί ὁ πεπολιτισμένος καί φιλελεύθερος κόσμος ἐχαιρέτησεν ἀμφοτέραις ταῖς χερσί, θά ἀπεγοήτευε καί τόν Ἑλληνισμόν καί τήν Εὐρώπην ὅλην περί τοῦ μέλλοντος τῆς Ἀνατολῆς, ἐάν οἱ Κρῆτες, τοσοῦτον ἀνδρεῖοι ἐν πολέμῳ, ἐφωρῶντο ἀνίκανοι καί ἀνεπιτήδειοι περί τήν διαχείρισιν ἐλευθέρων θεσμῶν…». Στίς 28 Δεκεμβρίου 1898 ὁ Μελέτιος πανηγυρίζει ὅτι ἡ Κρήτη εἰσέρχεται στόν ἐλεύθερο βίο καί ἐπισημαίνει πώς «ἀληθής ἐλευθερία θά εἰπῇ ὑποδούλωσις εἰς τήν δικαιοσύνην»· πάνω σέ αὐτήν κτίζεται ἡ εὐημερία τῶν λαῶν». Προϋπόθεση ὅμως γιά τήν ἠθικοποίηση τοῦ λαοῦ εἶναι ἡ θρησκευτική του μόρφωση. Ἡ ἀποτυχία τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου, ὕστερα ἀπό 70 χρόνια ἀνεξαρτησίας, πρέπει νά διδάξει τούς Κρητικούς: «…Εἴθε ὡς καταπλήξατε τόν κόσμον μαχόμενοι, οὕτω καί νά ἀποσπάσητε τόν θαυμασμόν αὐτοῦ εἰρηνεύοντες. Εἴθε μετά τῆς αὐτῆς δεξιότητος νά χρησιμοποιήσητε τά ἐργαλεῖα τῆς εἰρήνης, μεθ’ ἧς διεχειρίσθητε τά ὄργανα τοῦ πολέμου. Εἴθε ὅπως διά τῆς ἀνδρείας ἐθραύσατε τάς ἁλύσους τῆς ἐξωτερικῆς δουλείας, οὕτω διά τῆς σωφροσύνης νά γείνητε ἐγκρατεῖς καί τῶν ἐσωτερικῶν παθῶν σας, ὑποδουλοῦντες ἑαυτούς εἰς τούς νόμους τῆς πατρίδος. Διότι ἀληθής ἐλευθερία θά εἰπῇ ὑποδούλωσις εἰς τήν δικαιοσύνην. Τότε ἡ ἐλευθερία ἀποφέρει τούς καρπούς αὐτῆς, τήν ἐξημέρωσιν, τόν πολιτισμόν, τήν πρόοδον ἐν πάσαις ταῖς ἀποψεσι τοῦ βίου, ἐν τῇ θρησκείᾳ, ἐν τῇ κοινωνίᾳ, ἐν τῇ πολιτείᾳ, ἐν ταῖς τέχναις καί ταῖς ἐπιστήμαις. Δι’ ἐμέ εἶνε ἀδιάφορον ἄν θά δουλεύῃ τις εἰς τά ἴδια πάθη, ἤ θά δουλεύῃ εἰς τόν Σουλτάνον...». Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1899 ὁ Μελέτιος καλεῖ τούς συμπατριῶτες του νά μή λησμονοῦν τό παρελθόν, πού εἶναι ὁ σοφότερος δάσκαλος τοῦ μέλλοντος. Ἐκφράζει συνάμα τήν ἀντίληψή του ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Κρήτης πρέπει νά ἀναλάβει τή θρησκευτική μόρφωση τοῦ λαοῦ, ἀλλά καί τό ἔργο ἀνόρθωσης τῆς ὅλης ἑλληνικῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἐπιτυχία ἤ ἡ ἀποτυχία τῆς Κρητικῆς αὐτονομίας ἔχει ἄμεση σχέση μέ τήν τύχη ὅλου τοῦ Ἔθνους: «…Οἱ πατριῶται μου δέν πρέπει εἰς λήθην νά παραδώσωσι τό παρελθόν, ἀλλά τοὐναντίον πρέπει νά διατηρῶσι εἰς τήν μνήμην αὐτῶν τάς συμφοράς τοῦ παρελθόντος, καί συγκρίνοντες ἑκάστοτε τό παρόν πρός τό παρελθόν, νά βλέπουν κατά πόσον οἱ καρποί τοῦ παρόντος ἀνταποκρίνονται πρός τάς θυσίας τοῦ παρελθόντος. Πρό πάντων ἄς μή λησμονῶσιν εὐτυχοῦντες Ἐκεῖνον, τόν ὁποῖον δυστυχοῦντες ἐπεκαλοῦντο εἰς βοήθειαν. Ἄς σφίγγωσι παρά τήν χεῖρα τῆς Μητρός Ἐκκλησίας καί ἄς ἀκολουθῶσιν αὐτή κατά πόδας, διότι αὐτή ἥτις ὠδήγησεν αὐτούς ἀσφαλῶς διά μέσου τοσούτων κρημνῶν, αὐτή μόνη θά ὁδηγήση αὐτούς καί ἐν τῷ μέλλοντι. Μηδέ νομίσωσιν ὅτι ἔληξε πλέον ἡ κρημνώδης ὁδός. […] Ἡ θρησκεία εἶναι ὁ πρῶτος παράγων πάσης προόδου. Διότι ἡ εἰς τούς νόμους ὑπακοή προϋποθέτει ἠθικήν διαπαιδαγώγησιν τοῦ λαοῦ, ἥτις κατορθοῦται μόνον διά τῆς θρησκείας. […] Ἡ ἐπιτυχία ἤ ἀποτυχία τῆς Κρητικῆς αὐτονομίας ἔχει ἀμεσωτάτην σχέσιν πρός τήν τύχην τοῦ ὅλου ἔθνους. Οἱ ἄρχοντες οἵ τε πνευματικοί καί πολιτικοί τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ πρέπει πρώτιστα πάντων νά μεριμνήσωσιν ὑπέρ τῆς θρησκευτικῆς μορφώσεως τοῦ λαοῦ. […] Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης ἀνεξάρτητός τοῦ λοιποῦ διατελοῦσα ἀπό τοῦ Πατριαρχείου, ἔχει ὅλα τά μέσα νά προνοήση ὑπέρ μορφώσεως καί ἀξιοπρεποῦς συντηρήσεως τοῦ κατωτέρου κλήρου…». Ἡ Κρητική Ἐκκλησία νά γίνει τό παράδειγμα, ἀλλά καί ἡ γέφυρα μεταξύ τῆς ἐλεύθερης καί τῆς δούλης Ἐκκλησίας. Τά ἑπόμενα χρόνια δέν δικαιώνουν τίς προσδοκίες τοῦ μητροπολίτη. Μετά τόν Α΄ Βαλκανικό ζητεῖ νά στηριχθεῖ καί νά μήν περιέλθει σέ ἠθική ἀδυναμία καί ἀφάνεια τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ὁ προμαχώνας

τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ ὁποίου 48 Μητροπολιτικοί θρόνοι περιέρχονται στίς νικήτριες χῶρες. Ζητεῖ μάλιστα «τήν ἐπάνοδο ὁλοκλήρου τῆς ἐν Ἑλλάδι Ἐκκλησίας ὑπό τήν πνευματικήν δικαιοδοσίαν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, νοουμένην ὡς πνευματικήν ἐπικυριαρχίαν ἐπί Ἐκκλησίας αὐτοδιοικήτου». Καί τοῦτο θά εἶναι πρός ὄφελος ὄχι μόνο τοῦ ἔθνους, ἀλλά καί ὅλης τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Μέ αὐτή τήν ἀντίληψη τό 1913 ὁ Μελέτιος ὑποβάλλει στό Φανάρι Ὑπόμνημα γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης. Σέ τοῦτο ἀναφέρεται σέ ἐπιστολή του (5.2.1914) καί ὁ παπα-Στέφανος: «…Κατ’ αὐτάς συνῆλθε ἡ Σύνοδος, διά νά ἐκφέρῃ γνώμην διά τήν ἀφομοίωσιν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης μετά τῆς Ἑλλάδος. Ἡ βάσις ἐστήθη ἐπί τοῦ ὑπομνήματος, τό ὁποῖον ὑμεῖς πέρυσι ὑποβάλατε εἰς τό Πατριαρχεῖον ἐν γνώσει καί τοῦ κ. Βενιζέλου καθώς καί πολλῶν Ἀρχιερέων καί Καθηγητῶν…». Δυστυχῶς, ὅπως ἐγγράφως μοῦ ἀπαντήθηκε, τέτοιο ὑπόμνημα δέν ὑπάρχει στό Ἀρχεῖο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Τήν 1η Δεκεμβρίου 1913 ὁ Μελέτιος 45

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἔρχεται στά Χανιά γιά τόν ἐπίσημο ἑορτασμό τῆς Ἕνωσης τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα καί ὡς ρεπόρτερ δημοσιεύει στόν «’Εκκλησιαστικό Κήρυκα» τρία κείμενα. Ἀλλά στόν ἐθνικό θρίαμβο βλασταίνει ὁ σπόρος τοῦ Διχασμοῦ. Στίς 3 Δεκεμβρίου γράφει τό φιλοβασιλικό «Σκρίπ»: «…Στό ἐπί τοῦ “Ἀβέρωφ” ἐπίσημον γεῦμα ἡ τράπεζα εἶχε τό σχῆμα Π. Ἐπί τῆς κεφαλῆς ἐκάθητο ἡ Α.Μ. ὁ Βασιλεύς ἔχων δεξιά Αὐτοῦ τόν Σεβασμιώτατον Χανίων κ. Ἀγαθάγγελον. Ἀπέναντι ἐκάθητο ὁ κ. Πρωθυπουργός ἔχων ἀριστερά αὐτοῦ τόν Ἅγιον Κιτίου…». Ἡ ἐπισήμανση τῆς θέσης τῶν συνδαιτυμόνων εἶναι ἀπό τά πρῶτα κείμενα πού συνδέουν Βενιζέλο καί Μελέτιο μέ σκοπό νά πληγοῦν ἀμφότεροι. Ἐνδιαφέρον ἔχει ἡ στάση τοῦ Μελετίου κατά τή διένεξη μεταξύ Βενιζέλου καί πρίγκιπα Γεωργίου. Ὁ Πέτρος Παπαπολυβίου στό ἔργο του «Ὑπόδουλοι ἐλευθερωταί ἀδελφῶν ἀλυτρώτων» γράφει: «…Τόν Νοέμβριο τοῦ 1912 ὁ Μεταξάκης συνομιλώντας μέ τόν πρίγκιπα Γεώργιο στή μόλις ἀπελεθερωθεῖσα Θεσσαλονίκη, τόνισε ὅτι “οἱ ἐν τῷ ἐξωτερικῶ Κρῆτες εἴμεθα τότε [1905] ἀντιβενιζελικοί, τό δέ κίνημα τῆς Θερίσσου ἐχαρακτηρίζομεν τότε ὡς ἔγκλημα κατά τῆς Κρήτης”. Ἀντίθετα, ὁ πρώην ὕπατος ἁρμοστής τῆς Κρήτης ἐξέφρασε τή βεβαιότητά του ὅτι ἐάν ὁ Μεταξάκης ζοῦσε στήν Κρήτη κατά τήν πρώτη δεκαετία τοῦ αἰώνα, θά ἦτο βενιζελικός, ἀφοῦ ὁ θεῖος τοῦ Μελετίου, ἱερέας Στέφανος Προβατάκης, κατά τόν Γεώργιο “ἦτο ὁ φανατικώτερος βενιζελικός τοῦ διαμερίσματός του”». Ἡ διατύπωση τοῦ Μελετίου εἶναι διπλωματική καί τοῦτο δέν διαφεύγει τοῦ Γεωργίου. Στίς 18 Ὀκτωβρίου 1910, ὁ μητροπολίτης μας εἶχε στείλει ἀπό τή Λάρνακα θερμή ἐπιστολή στόν Βενιζέλο, συγχαίροντάς τον γιά τήν ἀνάληψη τῶν ἡνίων τῆς ἑλλη-

46

νικῆς Κυβέρνησης: «Ἐξοχώτατε, Παρακολουθῶν ἀπό ἐτῶν πολλῶν ἀπό τῶν ὀρέων Σιών τήν ἐν τῇ κοινῇ πατρίδι πολιτικήν δρᾶσιν τῆς Ὑμετέρας ἐξοχότητος, ἐδόξαζον τόν ἐπί τοῦ Γολγοθᾶ Σταυρωθέντα Σωτῆρα ὅτι ἀπέστειλεν εἰς τήν πολυπαθῆ ἡμῶν πατρίδα τόν ἄνδρα, ὅστις μέλλει νά ὁδηγήσῃ εἰς τάς ἀγκάλας τῆς Μητρός τήν ἔνδοξον, ἀλλ’ ἀτυχῆ θυγατέρα…». ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΡΧΕΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ -Μητροπολίτη Ἀνδρέα Νανάκη, «Ἡ σύμβαση μεταξύ τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης Εὐμένιου καί τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου τό 1900 καί ἡ σημασία της γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης», Κληρονομία, τόμος 20, τεῦχος Α-Β, 1988.

-Θεοχάρη Δετοράκη, Ἀντώνιος Τρυφίτσος, Γενικός Ἀρχηγός Πεδιάδος, ἔκδοση Δήμου Καστελίου, 1997.

-Μελετίου Μεταξάκη – Παπα-Στέφανου Προβατάκη, Ἀλληλογραφία, Ἀρχεῖο Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ἡρακλείου.

-Μελετίου Μεταξάκη ἐπιστολή πρός τόν Ἐλευθέριο Βενιζέλο ὑπό ἡμερομηνία 18 Ὀκτωβρίου 1910, Ἀρχεῖο Ἐθνικοῦ Ἱδρύματος Ἐρευνῶν καί Μελετῶν «Ἐλευθέριος Βενιζέλος».

-Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη, Ὁ Δέκατος Τρίτος Ἀπόστολος. Πράξεις Μελετίου Μεταξάκη, Ἡράκλειο 2014.

-Πέτρου Παπαπολυβίου, Ὑπόδουλοι ἐλευθερωταί ἀδελφῶν ἀλυτρώτων. Ἐπιστολές, Πολεμικά Ἡμερολόγια καί Ἀνταποκρίσεις Κυπρίων Ἐθελοντῶν ἀπό τήν Ἤπειρο καί τή Μακεδονία τοῦ 1912-1913, Κέντρο Ἐπιστημονικῶν Ἐρευνῶν, Λευκωσία 1999.

-Χρυσούλας Τσικριτσῆ – Κατσιανάκη, Ἐλευθερίου Βενιζέλου ἐπιστολές πρός παπά Στέφανο Προβατάκη, Ἡράκλειον 1985.

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ • Tήν Παρασκευή 2 Μαΐου ἡ Α.Θ. Παναγιότης, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, κήρυξε μέ κατάλληλη ὁμιλία τήν ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν τῆς διεθνοῦς συναντήσεως γιά τήν Ὀρθόδοξο Νεολαία, ἡ ὁποία διοργανώθηκε ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἀπό 1 ἕως καί 4 Μαΐου. Στήν συνάντηση συμμετεῖχαν οἱ ἐκπρόσωποι-ὑπεύθυνοι γιά τήν νεότητα τῶν κατά τόπους Ἱ. Μητροπόλεων καί Ἀρχιεπισκοπῶν τοῦ Θρόνου, καθώς καί ἐκπρόσωποι τῶν Ἐκκλησιῶν Κύπρου, Ἑλλάδος καί Ἀλβανίας. Ἐκ μέρους τῶν συνέδρων μίλησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Δαρδανελλίων κ. Νικήτας, Πρόεδρος τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπί τῆς Νεότητος. Tήν Κυριακή τῶν Μυροφόρων, 4 Μαΐου ὁ Πατριάρχης προέστη τῆς καθιερωμένης Πατριαρχικῆς καί Συνοδικῆς Θείας Λειτουργίας στήν Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή Ζωοδόχου Πηγῆς Βαλουκλῆ, συλλειτουργούντων Ἀρχιερέων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Παρέστησαν συμπροσευχόμενοι πολλοί Ἀρχιερεῖς ὁ Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος στήν Πόλη

• Τήν Ἱερά Μητρόπολη Γερμανίας ἐπισκέφθηκε ἀπό 10 ἕως καί 19 Μαΐου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος. Ὁ Παναγιώτατος προέστη Πατριαρχικῆς Θείας Λειτουργίας τήν Κυριακή 11η Μαΐου στόν Ἱερό Ναό Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Esslingen, καί τήν Κυριακή 18 Μαΐου στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Πάντων Μονάχου, ὅπου ἐγκαινίασε τήν αἴθουσα τοῦ πνευματικοῦ κέντρου. Κατά τήν παραμονή του στή Γερμανία, μεταξύ ἄλλων, ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε κατά τήν τελεσθεῖσα Δοξολογία καί μίλησε κατάλληλα στήν ἐπακολουθήσασα Ἱερατική Σύναξη τῆς Ἱ. Μητρ. Γερμανίας στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Φραγκφούρτης (Grüneburgpark), χοροστάτησε κατά τήν Δοξολογία στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Τριάδος Βόν-

κ. Ἀθανάσιος Ἀστρακᾶς, οἱ ἐκπρόσωποι-ὑπεύθυνοι γιά τήν νεότητα τῶν Ἐπαρχιῶν τοῦ Θρόνου πού μετεῖχαν στήν ὡς ἄνω διεθνῆ συνάντηση καί ἄλλοι προσκυνητές. Στή συνέχεια ὁ Πατριάρχης ἐτέλεσε Τρισάγιο πρό τοῦ τάφου τοῦ προκατόχου του ἀοιδίμου Πατριάρχου Δημητρίου, δεηθείς καί ὑπέρ τῶν λοιπῶν ἀναπαυομένων στόν αὐλόγυρο τῆς Μονῆς Πατριαρχῶν, Ἱεραρχῶν καί Μ. Εὐεργετῶν τοῦ Γένους.

47

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τριαρχικό Ἐπίτροπο Βηθλεέμ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο Ἰορδάνου κ. Θεοφύλακτο καί τόν περί Αὐτόν κλῆρο καί λαό καί προέστη Δοξολογίας. Τήν Κυριακή 25 Μαΐου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης προέστη στό Πατριαρχικό καί Πολυαρχιερατικό Συλλείτουργο στόν Πανίερο Ναό τῆς Ἀναστάσεως στά Ἱεροσόλυμα, συλλειτουργούντων τοῦ Πατριάρχου Ἱεροσολύμων κ.κ. Θεοφίλου, τῶν Συνοδῶν Ἀρχιερέων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καί τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων, ἱερέων καί διακόνων. Κατά τήν παραμονή του στό Ἰσραήλ, ὁ Πατριάρχης ἐπισκέφθηκε τό Μουσεῖο τοῦ Ἰσραήλ στήν περιοχή Givat Ram τῆς Ἱερουσαλήμ, ὅπου τόν ὑποδέχθηκε ὁ διευθυντής τοῦ Μουσείου κ. Τζέιμς Σνάιντερ καί ξεναγήθηκε ἀπό τόν πρόεδρο τοῦ Μουσείου νης καί στόν Ἱερό Ναό Ἀναλήψεως τοῦ Σωτῆρος Βερολίνου, συναντήθηκε μέ τήν Καγκελλάριο τῆς Γερμανίας κ. Ἄγγελα Μέρκελ, τούς Προέδρους τῆς Ὁμοσπονδιακῆς Βουλῆς, τῆς Ὁμοσπονδιακῆς Δημοκρατίας τῆς Γερμανίας, τόν Πρωθυπουργό τῆς Βαυαρίας, ὅπου υπέγραψε στό Χρυσό Βιβλίο τοῦ κρατιδίου, ἀναγορεύθηκε σέ ἐπίτιμο διδάκτορα ἀπό τή Ρωμαιοκαθολική Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ludwig Maximilian Μονάχου, ἐπισκέφθηκε τήν ἕδρα τοῦ Τμήματος Ὀρθοδόξου Θεολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians τοῦ Μονάχου, συναντήθηκε μέ τoύς Προέδρους τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας τοῦ HessenNassau καί τοῦ Παλατινάτου καί ἐπισκέφθηκε στόν Καθεδρικό Ναό (Dom) Ἁγίου Βαρθολομαίου Φραγκφούρτης. Ἐπίσης στό Βερολίνο ἐπισκέφθηκε ἐθιμοτυπικῶς τήν Πρεσβεία τῆς Τουρκίας, τό «Μουσεῖον τοῦ τρόμου» (TopographiedesTerrors) καί τόν Ἱ. Ναό Θείας Ἀναλήψεως Βερολίνου, ὅπου τελέσθη Δοξολογία.

• Τήν Παρασκευή 23 Μαΐου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος μέ τή συνοδεία του ἔφθασε στό Ἰσραήλ γιά τήν Συνάντησή του μέ τόν Πάπα Ρώμης κ. Φραγκῖσκο ἐπί τῇ συμπληρώσει πεντηκονταετίας ἀπό τήν συνάντηση στά Ἱεροσόλυμα τοῦ μακαριστοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου μέ τόν Πάπα Παύλου τοῦ ΣΤ΄. Στό ἀεροδρόμιο τοῦ Τελ-Αβίβ τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη ὑποδέχθηκε ὁ Μακ. Πατριάρχης Ἱεροσολύμων κ. Θεόφιλος καί στή συνέχεια ὁ Παναγιώτατος μετέβη στήν Ἱερουσαλήμ, ὅπου προέστη τῆς Δοξολογίας στόν Πανίερο Ναό τῆς Ἀναστάσεως. Τήν ἐπομένη, Σάββατο 24 Μαΐου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης ἐπισκέφθηκε τήν Βασιλική τῆς Γεννήσεως καί τό Σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ, ὅπου τοῦ ἐπιφυλάχθηκε θερμή ὑποδοχή ἀπό τόν Πα-

48

Ὁλοκαυτώματος κ. Avner Shalev στήν Αἴθουσα Ὀνομάτων (Hall of Names), ὅπου τηροῦνται ἀρχεῖα γιά τά θύματα τοῦ Ὁλοκαυτώματος, καθώς καί στό Μνημεῖο τῶν Παιδιῶν.

• Τό ἑσπέρας τῆς ἴδιας ἡμέρας ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης συναντήθηκε γιά πρώτη φορά ἔπειτα ἀπό 50 χρόνια στούς Ἁγίους Τόπους μέ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τόν Πάπα Ρώμης. Στό μέσον τῆς αὐλῆς τοῦ Πανίερου ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος καί ὁ Πάπας Φραγκίσκος ἀντάλλαξαν τόν ἀσπασμό τῆς εἰρήνης καί κατευθύνθηκαν στόν Πανάγιο Τάφο, ἔξω ἀπό τόν ὁποῖο ἔγινε εἰδική τελετή. Νωρίτερα, οἱ δύο Προκαθήμενοι εἶχαν συνομιλίες μιᾶς ὥρας καί ὑπέγραψαν Κοινή Διακήρυξη Κοινή Διακήρυξη ὀκτώ σημείων. Στή Διακήρυξη, μεταξύ ἄλλων, τονίζεται ὅτι ἀμφότεροι προσβλέπουν στήν ἡμέρα, πού θά ὑπάρξει πλήρης κοινωνία μεταξύ Ὀρθόδοξης καί Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας καί ἐπισημαίνεται ἡ σημασία τῆς συνέχισης τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου, τοῦ σεβασμοῦ, τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ διά τῆς προστασίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, ἐνῶ ἐκφράζουν τήν ἀγωνία καί τό ἐνδιαφέρον τους γιά τήν κατάσταση τῶν χριστιανῶν στήν Μέση

Ἀνατολή. Τήν Δευτέρα 26 Μαΐου ὁ Πάπας Φραγκῖσκος καί ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος ἐπισκέπτηκαν τόν Μακαριώτατο Πατριάρχη Ἱεροσολύμων κ. Θεόφιλο στήν θερινή κατοικία του πού βρίσκεται στό Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν.

• Ἀπό 31 Μαΐου ἕως καί 2 Ἰουνίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος ἐπισκέφθηκε τά Τίρανα, προκειμένου νά πρεξάρχει τῶν λατρευτικῶν καί λοιπῶν ἐκδηλώσεων γιά τά Ἐγκαίνια τοῦ νέου καί περικαλλοῦς Ἱεροῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου στά Τίρανα τῆς Ἀλβανίας. Τήν Κυριακή 1 Ἰουνίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης προέστη τῶν Ἐγκαινίων καί τῆς Πατριαρχικῆς Θείας Λειτουργίας, συνιερουργούντων τῶν Μακ. Πατριαρχῶν Ἱεροσολύμων κ.κ. Θεοφίλου, Σερβίας κ.κ. Εἰρηναί-

ου, Ρουμανίας κ.κ. Δανιήλ καί τῶν Μακ. Ἀρχιεπισκόπων Κύπρου κ.κ. Χρυσοστόμου, Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερωνύμου, Βαρσοβίας κ.κ. Σάββα καί Τιράνων, Δυρραχίου καί πάσης Ἀλβανίας κ.κ. Ἀναστασίου, ἐνῶ συλλειτούργησαν οἱ Μητροπολίτες, ἐκπρόσωποι τῶν Πατριαρχείων Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας, Μόσχας, Βουλγαρίας καί Γεωργίας καί παρέστησαν ὁ πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας, ὁ πρωθυπουργός, ὁ πρόεδρος τῆς Βουλῆς καί ὁ ἀρχηγός τῆς ἀξιωματικῆς ἀντιπολίτευσης καί Δήμαρχος Τιράνων.

• Ἐπί τῇ μνήμῃ τῶν Ἁγίων ἐνδόξων Ἀποστόλων Βαρθολομαίου καί Βαρνάβα, καί εὔσημο ἡμέρα τῶν σεπτῶν Πατριαρχικῶν Ὀνομαστηρίων, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης χοροστάτησε καί μίλησε κατάλληλα κατά τόν Ἑσπερινό τῆς

ἑορτῆς, τήν Τρίτη 10 Ἰουνίου, στήν Ἱερά Μονή Ζωοδόχου Πηγῆς Βαλουκλῆ. Τήν ἑπομένη, Τετάρτη 11 Ἰουνίου, ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε

49

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου κατά τή Θεία Λειτουργία πού τελέσθηκε σέ συγχοροστασία μέ Ἀρχιερεῖς τοῦ Θρόνου ἀπό τήν Πόλη καί τό ἐξωτερικό. Μετά τό πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας, τόν ἑορτάζοντα σεπτό Προκαθήμενο προσφώνησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Νικαίας κ. Κωνσταντῖνος καί ἀκολούθως ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Μπέλγκοροντ καί Στάρυ Ὀσκόλ κ. Ἰωάννης, ἀφοῦ προλόγισε κατάλληλα, ἀνέγνωσε μήνυμα τοῦ Μακ. Πατριάρχου Μόσχας καί πάσης Ρωσσίας κ. Κυρίλλου καί ἐπέδωκε δῶρο τῆς Α. Μακαριότητος πρός τόν Παναγιώτατο, καί τέλος μίλησε ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί ψάλθηκαν ἀπό τούς Πατριαρχικούς Χορούς οἱ Πολυχρονισμοί του. Στή συνέχεια ὁ Πατριάρχης δέχθηκε στό Γραφεῖο του τήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας Κων/πόλεως, ἡ ὁποία τοῦ ἐπέδωσε ἀναμνηστικό δῶρο, καί ἔπειτα οἱ Κληρικοί καί λαϊκοί ὑπάλληλοι τῆς Πατριαρχικῆς Αὐλῆς ὑπέβαλαν τά ἑόρτια σέβη τους στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Γραφεῖο, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Σεβ. Μητροπολίτη Καλλιουπόλεως καί Μαδύτου κ. Στέφανο, Πρωτοσυγκελλεύοντα, καί τέλος ὁ Πατριάρχης δέχθηκε τούς ἁγίους Ἀρχιερεῖς τοῦ ἐξωτερικοῦ μέ τούς συνοδούς τους.

•Τήν Τρίτη 17 Ἰουνίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος ἐπισκέφθηκε τήν Ἀθήνα. Τό ἀπόγευμα μετέβη στό Κολλέγιο Ἀθηνῶν, ὅπου τίμησε μέ τήν παρουσία του τήν προβολή τῆς ταινίας «Τότε οἱ νεκροί πεθαίνουνε, ὅταν τούς λησμονᾶμε», μέ θέμα τό κοιμητήριο Σισλί τῆς Κωνσταντινούπολης, ἐκδήλωση πού διοργάνωσε ἡ Ἐφοροεπιτροπή τῆς Κοινότητος

50

Σταυροδρομίου. Τήν Τετάρτη 18 Ἰουνίου ἐπισκέφθηκε τήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν καί συναντήθηκε μέ τόν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερώνυμο. Ἐπίσης συναντήθηκε μέ τόν Ἀντιπρόεδρο τῆς Κυβέρνησης καί Ὑπουργό Ἐξωτερικῶν κ. Εὐάγγελο Βενιζέλο καί τόν νέο Ὑπουργό Παιδείας καί Θρησκευμάτων κ. Ἀνδρέα Λοβέρδο. Τό ἀπόγευμα μετέβη στό θέατρο Ἡρώδου Ἀττικοῦ, ὅπου κήρυξε τήν ἔναρξη τοῦ Διεθνοῦς Συνεδρίου τοῦ Κέντρου Περιβαντολλογικῆς Ὑγείας τοῦ Ἱδρύματος Ἰατροβιολογικῶν Ἐρευνῶν τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, μίλησε γιά τό περιβάλλον καί παρακολούθησε ρεσιτάλ γιά φωνή καί πιάνο. Τήν Πέμπτη 19 Ἰουνίου ἐπισκέφθηκε τήν Ἱερά Μητρόπολη Ὕδρας, Σπετσῶν καί Αἰγίνης. Τόν

Προκαθήμενο τῆς Ὁρθοδόξου Ἐκκλησίας ὑποδέχθηκαν ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ὕδρας, Σπετσῶν καί Αἰγίνης κ. Ἐφραίμ μέ τόν ἱερό Κλῆρο τῆς Μητροπόλεώς του, ὁ Δήμαρχος Ύδρας κ. Ἄγγελος Κοτρώνης μέ τά μέλη τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου, ὅπως καί ὅλες οἱ πολιτικές καί στρατιωτικές ἀρχές τῆς Νήσου, ὁ Ἀρχηγός Γ.Ε.Ν καί

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πλῆθος πιστῶν. Ἀκολούθως σχηματίσθηκε κατά μῆκος τῆς παραλίας μεγαλειώδης πομπή πού κατέληξε στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό, ὅπου τελέσθηκε ἡ ἐπίσημη Δοξολογία. Ἀκολούθως ὁ Παναγιώτατος ἐπισκέφθηκε τό Δημαρχεῖο καί ἔπειτα, σέ μιά σεμνή τελετή στήν συνεδριακή αἴθουσα τοῦ Ἱ. Καθεδρικοῦ Ναοῦ, ὁ Δῆμος Ὕδρας ἀνακήρυξε τόν Πατριάρχη τοῦ Γένους ἐπίτιμο Δημότη τῆς νήσου. Ἐπίσης, ὁ Παναγιώτατος μετέβη στό Ἐπισκοπεῖο, ὅπου καί καθιέρωσε στήν αἴθουσα τοῦ θρόνου μεγάλη ψηφιδωτή εἰκόνα τοῦ Κυρίου, ἀντίγραφο ἀπό τήν Ἁγιά Σοφιά.

•Τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου 21 Ἰουνίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαῖος χοροστάτησε κατά τόν Ἑσπερινό καί μίλησε κατάλληλα στούς πολυάριθμους προσκυνητές στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης Σινασσοῦ. Τήν ἑπομένη, Κυριακή 22α Ἰουνίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης τέλεσε τή Θεία Λειτουργία στόν Ἱερό Ναό τοῦ Τιμίου Σταυροῦ Εὐμορφοχωρίου στήν Τζαλέλα τῆς Καππαδοκίας. Ἦταν ἡ πρώτη Θεία Λειτουργία πού τέλεσε ὁ Πατριάρχης 90 χρόνια μετά τήν Ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν. Ὁ Βουλευτής Λαρίσης καί πρώην Ὑπουργός Ἀγρ. Ἀνάπτυξης κ. Μάξιμος Χαρακόπουλος προσφώνησε κατάλληλα τόν Πατριάρχη, ὁ ὁποῖος μίλησε κατάλληλα στούς εὐλαβεῖς συμπροσκυνητές τῆς ἁγιοτόκου Καππαδοκικῆς γῆς ἀπό τήν Ἑλλάδα καί ἄλλες

χῶρες. Ἐπίσης τέλεσε τόν Ἑσπερινό στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Κωνσταντίνου καί Ἑλένης στή Σινασό, ὅπου συλλειτούργησε μέ τούς Ἐπισκόπους Συνάδων κ. Διονύσιο καί Ἀμορίου κ. Νικηφόρο.

•Μετά ἀπό διήμερη ἐπίσκεψη στήν περιοχή τῆς Ἀττάλειας, ὁ Πατριάρχης, τήν Παρασκευή 27 Ἰουνίου μέ τή συνοδεία του μετέβη ἀεροπορικῶς στήν Σμύρνη, ὅπου τόν ὑπεδέχθησαν ὁ Ἱερατικῶς Προϊστάμενος Πανοσιολ. Ἀρχιμανδρίτης κ. Κύριλλος Συκῆς καί ὁ κ. Θεόδωρος Τσακίρης, Γενικός Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος στήν Σμύρνη. Ὁ Πατριάρχης προσκύνησε στόν Ἱερό Ναό τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς καί τό ἑσπέρας παρακολούθησε στό ἀρχαῖο θέατρο τῆς Ἐφέσου τήν συναυλία τοῦ κ. Μαρίου Φραγκούλη, ἡ ὁποῖα δόθηκε ἐπί τῇ λήξει τῆς Ἑλληνικῆς Προεδρείας τοῦ Συμβουλίου τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως.

• Ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῶν Ἁγίων ἐνδόξων, πανευφήμων καί Πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου, ὁ Πατριάρχης, χοροστάτησε στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό Ἁγίου Γεωργίου κατά τόν Μ. Ἑσπερινό τοῦ Σαββάτου 28 Ἰουνίου, και τήν ἑπομένη, Κυριακή 29 Ἰουνίου, προέστη τῆς τελεσθείσης Πατριαρχικῆς Θείας Λειτουργίας στόν Πατριαρχικό Ναό, κατά τήν ὁποία συλλειτούργησαν Σεβ. Μητροπολιτες τοῦ Οικουμενικοῦ Θρόνου καί τόν θεῖο λόγο κήρυξε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ρόδου κ. Κύριλλος. Ἀκολούθησε δεξίωση στήν Αἴθουσα τοῦ Θρόνου, ὅπου μίλησαν ὁ Ἄρχων Πρωτέκδικος τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μ. Ἐκκλησίας κ. Ὀδυσσεύς Σασαγιάννης, Πρόεδρος τῆς Ἀδελφότητος Ὀφικκιάλων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου «Παναγία ἡ Παμμακάριστος» στήν Ἀθήνα, καί ὁ Πατριάρχης.

•Mέ τήν γνωστή λιτή μεγαλοπρέπεια τῆς Κωνσταντινουπολίτιδος Ἐκκλησίας ἑορτάσθηκε τή Δευτέρα 30 Ἰουνίου ἡ Σύναξη τῶν Ἁγίων Δώδεκα Ἀποστόλων στο Φερίκιοϊ, περιφερείας Ταταούλων. Ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή Θεία Λειτουργία, μετά τό πέρας τῆς ὁποίας τέλεσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν τοῦ ἀοιδίμου προκατόχου του Πατριάρχου κυροῦ Δημητρίου καί ἄλλων διακονησάντων στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἀρχιερέων καί Ἱερέων.

51

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ Η εορτη των Αγιων Κωνσταντινου και Ελενης Μέ τή δέουσα λαμπρότητα ἑορτάσθηκε τήν Τετάρτη 21 Μαΐου ἡ μνήμη τῶν Ἁγίων Θεοστέπτων Βασιλέων καί Ἰσαποστόλων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης. Τό ἀπόγευμα τῆς Τρίτης 20/5 ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί μίλησε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα φερώνυμο ναό πού βρίσκεται στήν περιοχή τῶν Ἐργατικῶν Κατοικιῶν τῆς πόλεως Σητείας, παρουσίᾳ τοῦ ἐπανεκλεγέντος Δημάρχου Σητείας κ. Θεοδώρου Πατεράκη καί τῆς ἐπανεκλεγείσης Ἀντιπεριφερειάρχου Λασιθίου κ. Πελαγίας Πετράκη. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί στή συνέχεια, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς, τέλεσε τήν Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Γρα -Λυγιᾶς Ἱεράπετρας, παρουσίᾳ τοῦ Δημάρχου Ἱεραπέτρας κ. Σήφη Ἀναστασάκη, ἐκπροσώπων τῆς Περιφερειακῆς Ἑνότητος Λασιθίου, τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν καί πλήθους πιστῶν ἀπό τήν εὐρύτερη περιοχή. Λαμπρη η πανήγυρη του Ιερου Καθεδρικου Ναου Αγιασ Φωτεινης Ιεραπετρας Μέ λαμπρότητα καί μεγάλη συμμετοχή τοῦ ἱεροῦ Κλήρου, τῶν τοπικῶν ἀρχόντων καί τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ πανηγύρισε τήν Κυριακή 18 Μαΐου, ἑορτή τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς της Σαμαρείτιδος, ὁ φερώνυμος Ἱερός Καθεδρικός Ναός τῆς Ἱεράπετρας. Κατά τή διάρκεια τῆς πανήγυρης τέθηκε σέ προσκύνηση μαζί μέ τό τεμάχιο τοῦ ἱεροῦ λειψάνου τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Φωτεινῆς καί ἱερό λείψανο τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Τρύφωνος, τό ὁποῖο μεταφέρθηκε ἀπό τήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας. Τό ἱερό λείψανο τοῦ Ἁγίου Τρύφωνος μετέφερε στήν Ἱεράπετρα τό ἀπόγευμα τῆς Παρασκευῆς 16 Μαΐου ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Παΐσιος Δερμιτζάκης. Ὕστερα ἀπό τήν ἐπίσημη ὑποδοχή του ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιο καί τόν Ἱερό Κλῆρο τῆς πόλεως στήν εἴσοδο τοῦ πανηγυρίζοντος ναοῦ, τέθηκε σέ προσκύνηση κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος πρός τόν Ἅγιο Μεγαλομάρτυρα Τρύφωνα καί ἀκολούθησε ἱερά Ἀγρυπνία, κατά τήν ἁγιορειτική τάξη.

52

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Τό ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου 17/5 τελέσθηκε ὁ Μέγας πανηγυρικός Ἑσπερινός της ἑορτῆς, στόν ὁποῖο χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός καί ἔλαβε μέρος ὁ Ἱερός Κλῆρος τῆς περιοχῆς. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος καλωσόρισε καί εὐχαρίστησε τόν Σεβ. κ. Δαμασκηνό καί τή συνοδεία του γιά τή συμμετοχή τους στήν τοπική πανήγυρη. Τήν Κυριακή τῆς Σαμαρείτιδος, 18/5, τελέσθηκε ἡ ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, χοροστατοῦντος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνοῦ καί στή συνέχεια ἡ Θεία Λειτουργία στήν ὁποία συλλειτούργησαν ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός καί ἔλαβαν μέρος ὁ Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, ὁ Πανοσιώτατος Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος Τσαγκαρόλων Χανίων Ἀρχιμ. Ἀμφιλόχιος Παπαγιαννάκης καί ἄλλοι Κληρικοί. Τόν θεῖο λόγο κήρυξε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος πού ἀναφέρθηκε στά θεολογικά μυνήματα τῆς περίφημης εὐαγγελικῆς περικοπῆς τῆς ἡμέρας ἀπό τό Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιο. Πολυάριθμοι ἦταν οἱ πιστοί ὅλων τῶν ἡλικιῶν πού συνέρευσαν στόν Καθεδρικό ναό τῆς Ἱεράπετρας κατά τό τριήμερό της πανηγύρεως συμμετέχοντας στίς ἱερές ἀκολουθίες καί προσκυνώντας τά χαριτόβρυτα ἱερά λείψανα. Παρέστησαν ἀκόμη ὁ Δήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Σήφης Ἀναστασάκης, ὁ Βουλευτής Ν. Λασιθίου κ. Κ. Δερμιτζάκης, ἡ Ἀντιπεριφερειάρχης Λασιθίου κ. Πελαγία Πετράκη, ὁ Πρόεδρος τοῦ Δημ. Συμβουλίου Ἱεράπετρας καί πρώην Δήμαρχος κ. Νικ. Χριστοφακάκης, οἱ Ἀντιδήμαρχοι Γ. Προεστάκης καί Γ. Κουγιουμτζάκης, δημοτικοί καί περιφερειακοί σύμβουλοι, ὁ Λιμενάρχης Ἱεράπετρας κ. Ἰω. Παπαδάκης, ὁ Φρούραρχος Νομοῦ Λασιθίου καί ἐκπρόσωπος τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου Σμήναρχος κ. Ματθαῖος Μοζάκης, ὁ Δ/κτής τοῦ Τμήματος Τροχαίας Ἱεράπετρας κ. Ν. Φρονιμάκης καί ἄλλοι ἐκπρόσωποι τοπικῶν φορέων καί ἀρχῶν. Τό ἱερό λείψανο παρέμεινε πρός προσκύνηση στήν Ἱεράπετρα, μαζί μέ τεμάχια τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς καί ἄλλων Ἁγίων πού φυλάσσονται στόν πανηγυρίζοντα Καθεδρικό Ναό, ἕως καί τό πέρας τοῦ μεθεόρτιου Ἑσπερινοῦ καί τήν Ἱερά Παράκληση στήν Ἁγία Μεγαλομάρτυρα Φωτεινή. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος, μέσα σέ ἀτμόσφαιρα κατάνυξης καί ἱερῆς συγκίνησης, παρέδωσε στόν Πανοσιολ. Ἀρχιμ. π. Παΐσιο Δερμιτζάκη τό ἱερό λείψανο στόν αὔλειο χῶρο τοῦ Ναοῦ, ἀπ’ ὅπου ἔγινε ἡ ἀναχώρησή του γιά τήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας, ὅπου καί φυλάσσεται.

53

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ιερα Παρακληση για τους υποψηφιους των πανελλαδικων εξετασεων Μέσα σέ κλίμα κατάνυξης τελέσθηκε τό βράδυ τῆς Δευτέρας 26 Μαΐου στόν Ἱερό Ναό Παναγίας Ἐλεούσας Ἱεράπετρας ἡ ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἀποδείπνου καί τῆς εἰδικῆς Ἱερᾶς Παράκλησης «εἰς τόν Δεσπότην Χριστόν ὑπέρ τῶν μαθητῶν τῶν ὑποκειμένων εἰς ἐξετάσεις». Στήν ἀκολουθία χοροστάτησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος καί ἔλαβαν μέρος Ἐφημέριοι τῆς πόλεως, ἐνῶ συμμετεῖχε μεγάλος ἀριθμός μαθητῶν, γονέων καί ἐκπαιδευτικῶν. Στό τέλος τῆς ἀκολουθίας, ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος εὐλόγησε ἀρτοκλασία καί διάβασε εἰδική εὐχή γιά τόν ἐπιστηριγμό τῶν μαθητῶν-ὑποψηφίων τῶν πανελλαδικῶν ἐξετάσεων γιά τήν εἰσαγωγή τους στήν Τριτοβάθμια Ἐκπαίδευση, ἀλλά καί τῶν μαθητῶν πού διαγωνίζονται κατά τήν ἐξεταστική περίοδο τοῦ σχολικοῦ καί ἀκαδημαϊκοῦ ἔτους. Ἐξέφρασε τή συμπαράστασή του στόν ἀγώνα τους καί εὐχήθηκε καλή πρόοδο καί ἐπιτυχία στούς σκοπούς καί τούς εὐγενεῖς στόχους τους, σημειώνοντας τήν ἀξία τοῦ πεπαιδευμένου ἀνθρώπου καί τῆς ἐσωτερικῆς καλλιέργειας πού προσφέρει ἡ μόρφωση. Τούς εὐλόγησε καί μαζί μέ τίς ἀρχιερατικές εὐλογίες του, τούς ἔδωσε τήν εὐχή ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, ἡ πηγή τῆς γνώσεως καί τῆς ἀληθινῆς σοφίας, διά πρεσβειῶν τῆς Παναγίας τῆς Ἐλεούσης, νά τούς χαρίζει δύναμη καί φωτισμό γιά νά ἀνταπεξέλθουν μέ ἐπιτυχία στή δοκιμασία τῶν πανελλαδικῶν, προαγωγικῶν καί ἀπολυτήριων ἐξετάσεων τῶν Γυμνασίων καί τῶν Λυκείων. Τέλος ὁ Σεβ. Μητροπολίτης διένειμε τόν ἄρτο καί εἰκόνες τῆς Παναγίας τῆς Ἐλεούσης καί τοῦ νέου Ἁγίου τῆς Ἐκκλησίας μας Ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου. Η εορτη της Αναληψεως του Κυριου Μέ μεγάλη λαμπρότητα πανηγύρισε τήν Πέμπτη 29 Μαΐου, ἑορτή τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου, ὁ φερώνυμος Ἱερός Ναός τῆς Ἐνορίας Ἁγίας Φωτιᾶς Σητείας. Τό ἀπόγευμα τῆς Τετάρτης 28 Μαΐου, τελέσθηκε ἡ Ἐνάτη Ὥρα τοῦ Πάσχα καί στή συνέχεια ὁ πανηγυρικός Ἑσπερινός τῆς ἑορτῆς, χοροστατοῦντος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, ὁ ὁποῖος εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο. Ἔλαβαν μέρος ὁ Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τοπλοῦ Ἀρχιμ. Φιλόθεος Σπανουδάκης καί Ἐφημέριοι τῆς περιοχῆς, ἐνῶ συμμετεῖχε πλῆθος πιστῶν. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος, συμπαραστατούμενος ἀπό τόν Ἡγούμενο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Καψᾶ Ἀρχιμ. Μεθόδιο Περάκη καί Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί μίλησε κατάλληλα στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα γιά τή σημασία τῆς Δεσποτικῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναλήψεως, στόν πανηγυρίσαντα Ἱερό Ναό Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου στό Γούδουρα Σητείας.

54

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Η εορτη της Πεντηκοστης Μέ μεγάλη λαμπρότητα καί ἱεροπρέπεια ἑορτάσθηκε τήν Κυριακή 8 Ἰουνίου ἡ ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς. Τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου 7/6 ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί μίλησε γιά τό μυστήριο τῆς Ἁγίας καί ὁμοουσίου Τριάδος στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα στόν πανηγυρίσαντα Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Βασιλικῆς Ἱεράπετρας, περιστοιχούμενος ἀπό τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη, τόν Ἀρχιμ. Παΐσιο Δερμιτζάκη, ὑπεύθυνο τῆς Ἐνορίας, καί τόν Πρωτ. Μιχάηλ Πετράκη. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς, Κυριακή 8 Ἰουνίου, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος ἱερούργησε καί στή συνέχεια χοροστάτησε στόν Ἑσπερινό της Γονυκλισίας στόν πανηγυρίσαντα Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Καβουσίου Ἱεράπετρας, παρουσία πλήθους πιστῶν. Στό τέλος τῆς Ἀκολουθίας χειροθέτησε σέ Ἐκκλησιάρχισσα τήν κ. Ζαχαρένια Ἐμμ. Νικολουδάκη.

H πανηγυρη του Ιερου Ναου Παναγιας Ελεουσης Ιεραπετρας Μέ λαμπρότητα καί πάνδημη συμμετοχή πανηγύρισε τήν Τετάρτη 11 Ἰουνίου, ἑορτή τῆς Συνάξεως τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ ἐν τῷ Ἄδειν, ὁ Ἱερός Ἐνοριακός Ναός Παναγίας Ἐλεούσης στήν πόλη τῆς Ἱεράπετρας, ὅπου φυλάσσεται ἡ θαυματουργός εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Ἐλεούσας, πιστό ἀντίγραφο τῆς ἐφέστιας Εἰκόνος τοῦ Πρωτάτου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τήν ὁποία ἔφεραν μέ πολλούς κόπους καί θυσίες οἱ πρόσφυγες ἀπό τό Ρεϊσδερέ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας τό 1922. Ἀφ ἑσπέρας τελέσθηκε ὁ Μέγας πανηγυρικός Ἑσπερινός, στόν ὁποῖο ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος περιστοιχούμενος ἀπό πλειάδα Ἐφημερίων χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί μίλησε ἐπίκαιρα γιά τήν προστάσία καί τήν σκέπη τῆς Παναγίας στή ζωή μας. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία καί κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο στό πυκνό ἐκκλησίασμα, ἀνάμεσα στό ὁποῖο ἦταν ὁ Δήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Σ. Ἀναστασάκης, ὁ Πρόεδρος κ. Ν. Χριστοφακάκης καί μέλη τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου, ὁ Ἀντιδήμαρχος κ. Γ. Κουγιουμτζάκης, ὁ Περιφ. Σύμβουλος κ. Ν. Παπαβασιλείου κ.ἄ.

55

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Διεθνες επιστημονικο Συνεδριο Αστροφυσικης φιλοξένησε η Ι. Μητρόπολη Ιεραπύτνης και Σητείας Μέ μεγάλη ἐπιτυχία καί διεθνές ἐπιστημονικό ἐνδιαφέρον πραγματοποιήθηκε ἀπό 16 ἕως 20 Ἰουνίου στήν αἴθουσα συνεδρίων τοῦ Κέντρου Πολιτιστικῆς καί Κοινωνικῆς Μέριμνας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως τό συνέδριο μέ θέμα: «Ἀστροφυσική ἐξαιρετικῶν συνθηκῶν σέ ἕνα διαρκῶς μεταβαλλόμενο σύμπαν». Μέσα σέ ἀτμόσφαιρα ἔκδηλης ἱκανοποίησης τό πρωί τῆς Δευτέρας 16/6 ἔγινε ἡ ἔναρξη τοῦ διεθνοῦς συνεδρίου πού διοργάνωσε τό Ἰνστιτοῦτο Ραδιοαστρονομίας Max Planck μέ τήν ὑποστήριξη τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, καθώς καί μέ τή συνεργασία τῆς εὐρωπαϊκῆς ἐπιστημονικῆς σύμπραξης RadioNet3 καί τοῦ εὐρωπαϊκοῦ προγράμματος BEACON γιά τή μελέτη τῶν ἀστέρων νετρονίων μέ τή συμμετοχή 65 κορυφαίων ἐπιστημόνων τῆς Ἀστροφυσικῆς καί τῆς Ραδιοαστρονομίας ἀπό 22 χῶρες. Ἐκ μέρους τῆς Ὀργανωτικῆς Ἐπιτροπῆς ὁ συντοπίτης μας Δρ. κ. Ἐμμανουήλ Ἀγγελάκης εὐχαρίστησε τόν οἰκοδεσπότη Σεβ. Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο καί ὅλους ὅσοι συνέλαβαν στήν ὑλοποίηση αὐτοῦ του παγκοσμίου ἐμβέλειας συνεδρίου. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας ἐξέφρασε στόν χαιρετισμό του τήν ἐξαιρετική τιμή καί ἱκανοποίησή του γιά τή διοργάνωση καί φιλοξενία τοῦ Συνεδρίου, ἀνέπτυξε τή σχέση ἐπιστήμης καί θρησκείας καί συνεχάρη τήν Ὀργανωτική Ἐπιτροπή, εὐχόμενος τήν πραγματοποίηση τῶν ἐπιστημονικῶν στόχων τῆς σπουδαίας καί ὑψηλῆς αὐτῆς συνάντησης, γιά τήν προαγωγή τῆς ἐπιστήμης τῆς ἀστροφυσικῆς καί τῶν ἐπιστημονικῶν ἐπιτευγμάτων τῶν διεθνῶν Πανεπιστημιακῶν Ἱδρυμάτων καί Ὀργανισμῶν πού ἐκπροσωποῦν. Στό περιθώριο τῶν ἐργασιῶν τοῦ Συνεδρίου, ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος προσέφερε στούς 65 συμμετέχοντες ἐπιστήμονες τῆς Ἀστροφυσικῆς καί τῆς Ραδιοαστρονομίας, βιολογικό κρασί παραγωγῆς καί ἐμφιάλωσης τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τοπλοῦ Σητείας καθώς καί τίς τρεῖς σειρές φωτογραφικῶν συλλογῶν (Card Postal) πού ἔχει ἐκδώσει ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας σέ τρεῖς γλῶσσες. Τό βράδυ τῆς πρώτης καί τῆς τέταρτης ἡμέρας τοῦ πενθήμερου συνεδρίου πραγματοποιήθηκαν ἀνοικτές γιά τό κοινό ἐκδήλωσεις. Εἰδικότερα, τό βράδυ τῆς Δευτέρας 16/7 στόν αὔλιο χῶρο τοῦ Κέντρου Πολιτιστικῆς καί Κοινωνικῆς Μέριμνας πραγματοποιήθηκε ὁμιλία ἀπό τόν τιμώμενο τοῦ συνεδρίου Καθηγητή Ἀστρονομίας τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ἰωάννη Χ. Σειραδάκη, μέ θέμα «Ὁ Μηχανισμός τῶν Ἀντικυθήρων». Στό δεύτερο μέρος τῆς ἐκδήλωσης, πού προλόγισε καί συντόνισε ὁ Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, περιελάμβανε τραγούδια ἀπό τή Χορωδία τοῦ Συλλόγου Μικρασιατῶν Ἱεράπετρας ὑπό τή διεύθυνση τοῦ Πρωτοψάλτου καί Διευθυντή τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Μητροπόλεως «Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Κρήτης» κ. Ἰωάννη Ἀρώνη καί μέ τή συνοδεία τοῦ παραδοσιακοῦ μουσικοῦ συγκροτήματος τοῦ βιολάτορα κ. Βαγγέλη Βαρδάκη. Μέ τήν ἐντυπωσιακή ἀπόδοση ἐννέα παρα56

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

δοσιακῶν τραγουδιῶν νοερά μετέφεραν τό κοινό σέ πολλές περιοχές τῆς Ἑλλάδος καί στήν Βασιλεύουσα Πόλη, τή μαρτυρική καί πολύπαθη Κωνσταντινούπολη. Τήν ἐκδήλωση ἔκλεισε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, ὁ ὁποῖος σημείωσε ὅτι «ἀπολαύσαμε τό εὖρος, τό μῆκος καί τό πλάτος τῆς μακραίωνης παράδοσης καί τοῦ πολιτισμοῦ μας», εὐχαρίστησε τόν ὁμιλητή, τή Χορωδία τοῦ Συλλόγου Μικρασιατῶν μέ τούς συμμετέχοντες Ἱεροψάλτες καί τούς μουσικούς Β. Βαρδάκη, Μ. Λιαπάκη καί Ἰ. Γενειατάκη πού μετέδωσαν στό κοινό τόν παλμό, τήν ψυχή καί τά συναισθήματα τῆς μουσικῆς μας παράδοσης, τήν ὁποία εὐχήθηκε νά κρατήσουμε γιά νά τή μεταλαμαπαδεύσουμε καί στούς νεώτερους. Ἀνάμεσα στό πλῆθος πού κατέκλεισε τούς χώρους τοῦ Κέντρου Πολιτιστικῆς καί Κοινωνικῆς Μέριμνας, ἦταν ὁ Ἱερός Κλῆρος τῆς περιοχῆς, ὁ Δήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Σ. Ἀναστασάκης, ὁ Βουλευτής Λασιθίου κ. Κ. Δερμιτζάκης, Ἀντιδήμαρχοι Ἐ. Ζερβάκης καί Γ. Κουγιουμτζάκης, ὁ Περιφερ. Σύμβουλος κ. Ν. Παπαβασιλείου, ἐκλεγμένοι Δημοτικοί καί Περιφερειακοί Σύμβουλοι, ὁ Διοικητής τοῦ Τμήματος Τροχαίας κ. Ν. Φρονιμάκης, ὁ Προϊστάμενος τοῦ Τ.Ε.Ι. Ἱεράπετρας κ. Ἰω. Κοπανάκης, Διευθυντές Σχολείων, Ἐκπαιδευτικοί κ.ἄ.

Παρουσιαση της εκδοσης της Ι. Μητροπολεως Ιεραπυτνης και Σητειας «Μορφες Αθωνιτων Κρητων» στο Πνευματικο Κεντρο της Ιεράς Αρχιεπισκοπης Κρητης Παρουσίᾳ τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, πολλῶν Κληρικῶν καί ἀνθρώπων τῶν γραμμάτων, παρουσιάσθηκε τό βράδυ τῆς Τετάρτης 18 Ἰουνίου στό Πνευματικό Κέντρο τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης ἡ τελευταία ἔκδοση τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «Μορφές Ἀθωνιτῶν Κρητῶν». Ὁμιλητές τῆς βραδιᾶς ἦταν ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, ὁ Ὁμότ. Καθηγητής τοῦ Παν/μίου Κρήτης κ. Γεώργιος Κρασανάκης, ὁ συγγραφέας τοῦ πολυσέλιδου καί ἰδιαίτερα καλαίσθητου βιβλίου κ. Ἀντ. Στιβακτάκης, ἐνῶ τήν ἐκδήλωση, πού προλόγισε καί παρουσίασε ὁ Ἐκπαιδευτικός κ. Ἐμμ. Δρακάκης, Διευθυντής τῶν Γενικῶν Κρατικῶν Ἀρχείων Ἡρακλείου, κατέκλεισε μέ κατάλληλο χαιρετισμό ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος. Στή βιβλιοπαρουσίαση παρέστησαν, ἐκτός ἀπό τούς δύο Σεβ. Ἀρχιερεῖς καί τούς Κληρικούς τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης καί τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, ὁ Πρόεδρος τοῦ Ἐφετείου Ἀνατολικῆς Κρήτης κ. Γ. Βεργιτσάκης, ὁ Ἀντιεισαγγελέας Ἐφετῶν Ἀνατολικῆς Κρήτης κ. Ν. Μαρκάκης, Καθηγητές Πανεπιστημίου, ὁ Πρόεδρος τοῦ Παγκρήτιου Συνδέμου Θεολόγων καί Σχολικός Σύμβουλος κ. Γ. Στριλιγκᾶς, ὁ Διευθυντής τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ἡρακλείου κ. Δημ. Σάββας καί ἀρκετός κόσμος.

57

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Κατασκηνωσεις της Ι. Μητροπολεως στην Ιερα Μονη Παναγιας Βρυωμενης Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ καί τήν εὐλογία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου πραγματοποιήθηκαν καί φέτος στήν Ἱερά καί ἱστορική Μονή Παναγίας Βρυωμένης Μεσελέρων Ἱεράπετρας οἱ παιδικές ἐκκλησιαστικές κατασκηνώσεις. Ἀπό τήν Κυριακή 6 ἕως καί τή Δευτέρα 14 Ἰουλίου οἱ χῶροι τῆς Μονῆς ξαναζωντάνεψαν ἀπό τίς χαρούμενες φωνές 64 μαθητῶν Κατηχητικῶν Σχολείων τῆς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἡ τελετή λήξης πραγματοποιήθηκε τό ἀπόγευμα τῆς Κυριακῆς 13 Ἰουλίου μέ τή συμμετοχή τῶν μαθητῶν τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς «Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Κρήτης» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας καί μέ τήν παρουσία τῶν γονέων καί συγγενῶν των παιδιῶν, ἀμέσως μετά τό πέρας τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἑσπερινοῦ. Στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ χοροστάτησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, ἔλαβαν μέρος ὁ Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλος Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης καί ἄλλοι Κληρικοί τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας καί ἔψαλε ἡ Χορωδία τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱ. Μητροπόλεως. Στή συνέχεια τά παιδιά τῶν Κατασκηνώσεων, πού προέρχονται ἀπό τά Κατηχητικά Σχολεῖα Ἐνοριῶν ὅλης τῆς Μητροπολιτικῆς Περιφέρειας, παρουσίασαν τό «Ἀλφαβητάρι τῆς φιλίας», ἔκαναν σύντομη ἀναφορά σέ ἁγίους του τελευταίου αἰώνα (παπα-Νικόλας Πλανᾶς, Ἅγιος Νεκτάριος, Μητροπολίτης Πενταπόλεως, Ὁσία Μεθοδία Κιμώλου, Ἅγιος Ἀρσένιος ὁ Καππαδόκης, Ἅγιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης, Ἅγιος Σιλουανός κ.ἄ.), τραγούδησαν παραδοσιακά τραγούδια καί ψαλτοτράγουδα καί ἀνέβασαν ἕνα χιουμοριστικό θεατρικό δρώμενο μέ τίτλο «Τό αὐγό τοῦ Κολόμβου». Στό δεύτερο μέρος τῆς ἐκδήλωσης σαράντα καί πλέον μαθητές τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «΄Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Κρήτης» ἀπέδωσαν κατά ὁμάδες ὕμνους ὑπό τήν καθοδήγηση τῶν διαδασκόντων τῆς Σχολῆς κ.κ. Ἰω. Ἀρώνη, Εὐ. Φραγκούλη καί Στ. Δασκαλάκη ἀντίστοιχα. Ὁ διευθυντής τῆς Σχολῆς, Πρωτοψάλτης κ. Ἰωάννης Ἀρώνης, ἀφοῦ εὐχαρίστησε τόν Σεβ. Ποιμενάρχη κ. Εὐγένιο γιά τήν εὐλογία του καί τήν ἀμέριστη συμπαράστασή του στήν ἀπρόσκοπτη καί εὔρρυθμη λειτουργία τῆς ἐπίσημα ἀνεγνωρισμένης ἀπό τό κράτος Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, ἀναφέρθηκε ἐπιγραμματικά στό πρόγραμμα σπουδῶν καί τόν ἀριθμό τῶν φοιτησάντων καί τῶν συμμετεχόντων στίς προαγωγικές ἐξετάσεις τῆς παρελθούσας περιόδου. Ὁ ὑπεύθυνος τῶν Κατασκηνώσεων Αἰδεσιμολ. π. Ἰωάννης Τράκος, στήν προσφώνησή του, ἀνέφερε ὅτι μέσα ἀπό τίς μοναδικές ἐμπειρίες τῆς Κατασκήνωσης καί μέ μιά σειρά ψυχωφελῶν δραστηριοτήτων, ἐκπαιδευτικῶν παιχνιδιῶν καί ἀληθινῆς ψυχαγωγίας τά παιδιά βοηθοῦνται νά «ριζώσουν» σέ στέρεο πνευματικό ἔδαφος καί νά καρποφορήσουν. Στή συνέχεια εὐχαρίστησε τόν Σεβ. Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο, ὑπό τήν εὐλογία καί τήν καθοδήγηση τοῦ ὁποίου ἔλαβε χώρα 58

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

καί ἡ φετεινή Κατασκηνωτική περίοδος, καθώς καί τούς χορηγούς καί ὅλους τούς συνεργάτες. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος κλείνοντας τήν ἐκδήλωση ὑπογράμμισε τό ἀνύστακτο ἐνδιαφέρον τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, ὡς φιλόστοργης μητέρας, γιά τή νεότητα, ὅπως εἶναι ἡ διοργάνωση τῶν ἀθλητικῶν ἀγώνων «Νεστόρεια» καί «Γύρος τῆς Σητείας» καί τῶν παιδικῶν κατασκηνώσεων στό ἀσφαλές περιβάλλον τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Βρυωμένης, ἀλλά καί τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας. Οἱ κατασκηνώσεις ἀποσκοποῦν στή σωστή καί δημιουργική ἀξιοποίηση τοῦ καλοκαιριοῦ μέσα ἀπό κοινές δραστηριότητες, συμβίωση, συμπροσευχή, μακρυά ἀπό τήν ὀθόνη τῆς τηλεόρασης, τῶν ἠλεκτρονικῶν παιχνιδιῶν, τοῦ ἠλεκτρονικοῦ ὑπολογιστῆ καί τῶν κινητῶν τηλεφώνων. Ὅπως χαρακτηριστκά σημείωσε ὁ Σεβ., ὁ Πλάτωνας ἔγραψε τήν «Πολιτεία», ὅμως ἡ Ἐκκλησία τήν ἔκανε πράξη μέ τόν κοινοβιακό τρόπο ζωῆς πού ἐφαρμόζει, τόν ὁποῖο ζοῦν τά παιδιά τῆς κατασκήνωσης μέ δυνατές ἐμπειρίες καλλιεργώντας τίς δεξιότητές τους. Ἐπίσης, συνεχάρη τόν π. Ἰωάννη Τράκο καί τήν Πρεσβυτέρα του Ἀσπασία, τά στελέχη καί τό βοηθητικό προσωπικό πού ἀνιδιοτελῶς προσέφερε τίς ὑπηρεσίες του. Ἀναφερόμενος στήν Σχολή Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος ὑπογράμμισε ὅτι οἱ ὕμνοι πού ἔψαλε ἡ Χορωδία ἀποκαλύπτουν τήν ἀξία καί τή δύναμη τῆς προσευχῆς καί τῆς θείας λατρείας, πού καλλιεργεῖ τόν ἄνθρωπο καί ὁδηγεῖ στή θεοκοινωνία. Τέλος, εὐχαρίστησε τόν Διευθυντή κ. Ἰωάννη Ἀρώνη καί τούς δασκάλους τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως γιά τή δωρεάν διδασκαλία καί τήν προσπάθεια μεταλαμπάδευσης τῆς βαρύτιμης ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς παράδοσης. Ἡ ἐκδήλωση ὁλοκληρώθηκε μέ τή φήμη τοῦ Σεβ. Ποιμενάρχου κ. Εὐγενίου, ὁ ὁποῖος ἀπένειμε σέ ὅλους τούς κατασκηνωτές, καθώς καί στούς μαθητές τῆς Σχολῆς Βυζ. Μουσικῆς, ἐνθύμια δῶρα καί τέλος ἀπένειμε τά ἔπαθλα στούς νικητές τῶν διαφόρων διαγωνισμῶν τῶν Κατασκηνώσεων. Ἀκολούθησε μικρή δεξίωση μέ παραδοσιακά ἐδέσματα γιά ὅλους τούς παρευρισκομένους.

κατασκηνωση στην Ιερα Μονη Παναγιας Φανερωμενης Mέ ἐπιτυχία πραγματοποιήθηκε καί φέτος κατασκήνωση ἀπό Τρίτη 1 ἕως καί Παρασκευή 4 Ἰουλίου στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας. Τριάνταπέντε παιδιά, ἡλικίας 10-13 χρονῶν, ἀπό τά Κατηχητικά Σχολεῖα τῶν Ἐνοριῶν Παχείας Ἄμμου Ἱεράπετρας καί Καλοῦ Χωριοῦ Μεραμβέλλου ἔζησαν ὄμορφες στιγμές ξεγνοιασιᾶς καί ψυχαγωγίας στό ἱστορικό μοναστήρι. Τό πρόγραμμα τῆς κατασκήνωσης περιελάμβανε καθημερινά, ἐκτός ἀπό τίς ἀκολουθίες τοῦ Ὄρθρου, Ἑσπερινοῦ καί Ἀποδείπνου, ἔπαρση καί ὑπο59

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

στολή τῆς Ἑλληνικῆς σημαίας, ὁμαδικά παιχνίδια, τραγούδια, πεζοπορίες καί μαθήματα γιά τή χριστιανική μας παράδοση καί τούς βίους τῶν τοπικῶν Ἁγίων, Ἰωσήφ τοῦ Γεροντογιάννη, κτήτορος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Καψᾶ, Ὁσίου Χατζῆ Ἀνανία, κτήτορος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Ἑξακουστῆς καί Ἁγίου Ἰωσήφ τοῦ Ἡγιασμένου ἀπό τό χωριό Ἀζωκέραμος τῆς Σητείας. Τήν τελευταία ἡμέρα τελέσθηκε Θεία Λειτουργία στό καθολικό τῆς Μονῆς, ὅπου οἱ Πατέρες τῆς Μονῆς ἀποχαιρέτισαν τά παιδιά, τά ὁποῖα ἔνιωσαν μοναδικά συναισθήματα νά κατακλύουν τίς ψυχές τους καί ζήτησαν τήν συνέχιση τῶν κατασκηνώσεων στόν ἱερό αὐτό χῶρο. Τιμητικη εκδηλωση για τον Πρωτ. π. Γεωργιο Γουλιέλμο Τιμητική ἐκδήλωση γιά τήν πολύχρονη καί πολυδιάστατη προσφορά τοῦ Αἰδεσιμολογιωτάτου Πρωτοπρεσβυτέρου π. Γεωργίου Γουλιέλμου στήν Ἐκκλησία, τήν Ἐκπαίδευση καί στήν τοπική κοινωνία διοργάνωσε τό βράδυ τῆς Δευτέρας 14 Ἰουλίου ὁ Δῆμος Σητείας-Δ.Ο.Κ.Α.Σ. σέ συνεργασία μέ τήν Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἡ ἐκδήλωση, πού ἔλαβε χώρα στήν κατάμεστη αἴθουσα «Μελίνα Μερκούρη» τοῦ Πολυκέντρου τοῦ Δήμου Σητείας, ξεκίνησε μέ τόν χαιρετισμό τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, ὁ ὁποῖος ὑπογράμμισε ὅτι ἡ Ἱερά Μητρόπολη ἀνταποκρίθηκε στήν πρόταση τοῦ Δήμου Σητείας γιά τή διοργάνωση τῆς τιμητικῆς ἐκδήλωσης γιά τόν π. Γεώργιο Γουλιέλμο, λόγῳ τῆς πολύπλευρης διακονίας, τῆς ὑποδειγματικῆς συνεργασίας, τῆς ἀφοσίωσης καί τοῦ σεβασμοῦ του πρός τήν προϊσταμένη του ἀρχή, ἰδιαίτερα κατά τή διοργάνωση τῶν λαμπρῶν ἐκδηλώσεων τῆς συμπληρώσεως τῆς ἑκατονταετηρίδος ἀπό τά ἐγκαίνια τοῦ Ἱεροῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ Ἁγίας Αἰκατερίνης Σητείας (1899-1999). Ὁ Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης συνεχάρη τούς συντελετές τῆς ἐκδήλωσης καί εὐχήθηκε ἀπό καρδίας στόν τιμώμενο Κληρικό ὑγεία καί δύναμη γιά νά συνεχίσει νά προσφέρει τίς ὑπηρεσίες του μέχρι βαθυτάτου γήρατος, ὥστε ὁ Θεός νά τοῦ ἀποδώσει τόν δίκαιο ἔπαινο γιά τήν πολύκαρπο διακονία του στό Ἱερό Θυσιαστήριο, τήν ἐκπαίδευση καί στήν τοπική κοινωνία. Θερμό χαιρετισμό ἀπηύθηνε καί ὁ Δήμαρχος Σητείας κ. Θεόδωρος Πατεράκης, ὁ ὁποῖος ἐξῆρε τήν προσφορά τοῦ πατρός Γουλιέλμου ὡς Ἱερέως, ὡς Ἐκπαιδευτικοῦ καί ὡς κοινωνικοῦ ἐργάτη. Ἀκολούθησε ἕνα σύντομο βιογραφικό τοῦ π. Γεωργίου ἀπό τόν συντονιστή τῆς ἐκδήλωσης, φιλόλογο κ. Μιλτιάδη Παπαδάκη, ὁ ὁποῖος σημείωσε τή δωρική στάση ζωῆς του ὡς Ἐκπαιδευτικοῦ, μέ κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματά του τήν ἁπλότητα, τήν εὐπροσηγορία, τήν ἀκριβοδίκαιη καί γεμάτη ἀγάπη ἀντιμετώπιση τῶν μαθητῶν του. Τήν 54χρονη ἱερατική του προσφορά παρουσίασε ὁ Πανοσιολογιώτατος Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, ὁ ὁποῖος μέ γλαφυρότητα καί ἁπλό λόγο σκιαγράφησε σέ ἁδρές γραμμές τήν ὑποδειγματική ἀφοσίωσή του στήν Ἐκκλησία καί στή διακονία του ὑπέρ τῆς λογικῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ στίς Ἐνορίες Ὀρεινοῦ, Μαρωνιᾶς, Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Γεωργίου, Ἱεροῦ Κα-

60

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

θεδρικοῦ Ναοῦ Ἁγίας Αἰκατερίνης καί τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης πόλεως Σητείας. Ἰδιαίτερη ἀναφορά ἔγινε στόν ἔνθεο ζῆλο, τήν ἀφοσίωση, τήν ὑπευθυνότητα, τήν ἐπιμέλεια καί τήν πολυσχιδή δραστηριότητα πού ὑπέδειξε ὁ π. Γεώργιος ὡς λειτουργός του Ὑψίστου, ἀνταποκρινόμενος στήν ὑψηλή ἀποστολή του, κατά τήν ὁποία, σύμφωνα μέ τόν Μ. Βασίλειο «ὁ ἄνθρωπος, τό ὀστράκινο σκεῦος, γίνεται ὁ μεσίτης Θεοῦ καί ἀνθρώπων, ὁ λειτουργός των μυστηρίων, ὁ οἰκονόμος τῆς χάριτος, ὁ ποιμήν ἀθανάτων ψυχῶν "αἵματι Χριστοῦ ἐξηγορασμένων"». Στή συνέχεια ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Προικοννήσου κ. Ἰωσήφ ἀναφέρθηκε μέ τόν δικό του γλαφυρό καί ποιητικό τρόπο στό πρόσωπο τοῦ π. Γεωργίου ὡς ἐκπαιδευτικοῦ, ἐπισημαίνοντας ὅτι ὑπῆρξε ἀληθινός παιδαγωγός. Τό κοινωνικό ἔργο τοῦ τιμωμένου κατέγραψε ἐπιγραμματικά ὁ κ. Παντελῆς Ἀνδρουλιδάκης, φιλόλογος καί γραμματέας τοῦ Δ.Σ. τοῦ Παραρτήματος τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ στή Σητεία, σημειώνοντας τήν κοινωνική εὐαισθησία καί τήν ἔμπρακτη ἀλληλεγγύη του πρός τούς ἐμπερίστατους και πάσχοντες συνανθρώπους, ὅπως εἶναι οἱ καθιερωμένες «τσάντες ἀγάπης», ἡ ἀποστολή ἀνθρωπιστικῆς βοήθειας στά θύματα τοῦ πολέμου καί οἱ τακτικές ἐθελοντικές αἱμοδοσίες. Ἀκολούθως ἡ πολυμελής χορωδία τοῦ Αἰσεσιμολ. Πρωτ. π. Νικολάου Ἀλεξάκη ἔψαλε ἐπιλεγμένους ὕμνους καί τραγούδησε ριζίτικα καί ἄλλα παραδοσιακά τραγούδια δίδοντας ξεχωριστό τόνο στήν ἐκδήλωση. Ἐπίσης, σύντομες τοποθετήσεις γιά τόν ἀκούραστο Λευίτη ἔγιναν ἀπό τούς κ.κ. Ἰωάννη Μπουρμουράκη, φιλόλογο, Ἐμμανουήλ Παπαδάκη, ἰατρό, καί Ἰω. Χλουβεράκη, φαρμακοποιό. Στήν ἀντιφώνησή του ὁ π. Γεώργιος, ἐμφανῶς συγκινημένος, τόνισε ὅτι ἡ τιμή πού τοῦ ἔγινε μεταβιβάζεται στούς ἁπλούς ἀνώνυμους καί ἐπώνυμους εὐσεβεῖς χριστιανούς καί δωρητές πού συμμετεῖχαν στό ἐκκλησιαστικό ἔργο τῶν Ἐνοριῶν πού διακόνησε, ἀλλά καί στούς προϊσταμένους, τούς συναδέλφους καί ὅλους τούς κατά καιρούς συνεργάτες του. Ὅπως χαρακτηριστικά τόνισε δέν ἔκανε τίποτα παραπάνω ἀπό τήν προσπάθειά του νά φυλάξει τήν «παρακαταθήκη» πού ἔλαβε κατά τήν εἰς Πρεσβύτερον χειροτονίαν του ἀπό τόν χειροτονοῦντα Μητροπολίτη καί ἡ ὁποία κατά τήν δευτέρα του Κυρίου παρουσία «μέλλειν ἀπαιτεῖσθαι» ἀπ᾿ Αὐτόν. Τέλος, ὁ Δήμαρχος Σητείας κ. Θ. Πατεράκης πρόσφερε στόν π. Γεώργιο τό Μετάλλιο τοῦ Δήμου Σητείας, ὡς ἀναγνώριση τῆς πυλυετοῦς καί πολύπλευρης προσφορᾶς του στόν τόπο. Τήν ἐκδήλωση τίμησαν μέ τήν παρουσία τούς πολλοί Κληρικοί, ἐκπρόσωποι τοπικῶν φορέων καί ἀρχῶν καί πλῆθος κόσμου. Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ. Ευγενιος: •Τήν Πέμπτη 8/5, ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί χειροθέτησε σέ Ἀναγνώστη τόν Ἱεροψάλτη τῆς Ἐνορίας κ. Γεώργιο Ἐμμ. Σταματάκη στόν φερώνυμο πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό τῆς Νέας Ἀνατολῆς Ἱεράπετρας.

•Τό ἑσπέρας τῆς ἴδιας ἡμέρας, περιστοιχούμενος ἀπό τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη καί Ἐφημερίους ὅμορων Ἐνοριῶν, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίου Χριστοφόρου Παχείας Ἄμμου, πού βρίσκεται στόν κόμβο Παχείας Ἄμμου-Ἱεράπετρας ἐπί τῆς ἐθνικῆς ὁδοῦ Ἁγίου Νικολάου-Σητείας.

61

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

•Tήν Κυριακή τοῦ Παραλύτου 11/5 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Ἰωάννου Πετυχάκη καί Γεωργίας Χιώτη στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Αἰκατερίνης πόλεως Σητείας.

•Tήν Παρασκευή 16/5 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστῆς φιλολόγου καθηγήτριας Ἀγάπης Τουτουδάκη-Χριστινάκη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Καλοῦ Χωριοῦ Μερ/λου.

•Τήν Τρίτη 20/5 δέχθηκε τόν Διοικητή τῆς 7ης Περιφερειακῆς Διοίκησης τοῦ Λιμενικοῦ Σώματος Ἀρχιπλοίαρχο Λ.Σ. κ. Γεώργιο Σεφεριάδη.

•Τήν ἴδια μέρα προήδρευσε στή συνεδρίαση τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλ/κοῦ Ἱδρύματος «Παναγία Ἀκρωτηριανή».

•Τό Σάββατο 24/5 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Παύλου Κουνελάκη, Χαρίτωνος Καφεσάκη καί Εὐαγγέλου Παπαδάκη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Παλαικάστρου Σητείας.

•Τήν Κυριακή τοῦ Τυφλοῦ, 25/5, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Γεωργίου Διαμαντῆ καί Ἐμμανουήλ Ζαχαράκη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Ἀναργύρων Μύρτου Ἱεράπετρας.

•Τήν Τρίτη 27/5, μετεῖχε στήν τακτική συνδρία τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης.

•Τήν Πέμπτη 5/6 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Μιχαήλ Βασιλάκη στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας.

•Τό Σάββατο 14/6 παρέστη κατά τήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Ἰωάννου Ἐρημίτου (Ἐπισκοπικό παρεκκλήσιο) Ἱεράπετρας, εὐχόμενος τά δέοντα στόν ἑορτάζοντα Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη, ὁ ὁποῖος μέ τή σειρά του ἀντευχήθηκε στόν Σεβ. Ποιμενάρχη ἔτη πολλά καί συνέχιση τῆς πολύκαρπης ἀρχιερατίας ἐπί τῇ ἐπετείῳ τῆς εἰς Ἐπίσκοπον παμψηφεί ἐκλογῆς του στή θεόσωστη καί ἱστορική Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας πρίν ἀπό εἴκοσι χρόνια, στίς 14.6.1994.

•Τήν Κυριακή 15/6 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς ποροσφερόμενους ἄρτους καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίων Πάντων Ἀνατολῆς Ἱεράπετρας.

•Τήν Πέμπτη 19/6 παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν τελεσθεῖσα θεία Λειτουργία στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας καί εὐχήθηκε τά δέοντα στόν ἑορτάζοντα Ἀρχιμ. π. Παΐσιο Δερμιτζάκη.

62

Περισσοτερες ειδήσεις καί φωτογραφίες στόν καθημερινά Ἄγκυρα Ἐλπίδος ενημερωμένο ιστοχωρο της ιερας Μητροπολεως: www.imis.gr •Τήν Κυριακή 22/6 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Δημητρίου Μιχελαράκη καί Σοφίας Ἀσπραδάκη στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Μηνᾶ Βαϊνιᾶς Ἱεράπετρας.

•Τήν Τρίτη 24/6, ἑορτή τοῦ Γενεσίου τοῦ Τιμίου Προδρόμου, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Ρούσσας Ἐκκλησίας Σητείας.

•Τή Δευτέρα 23/6 ἔλαβε μέρος στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τῆς μακαριστῆς δικηγόρου Μαρίας Μηλαθιανάκη, πού τελέσθηκε στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου, προεξάρχοντος τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου.

•Tήν Κυριακή 29/6, ἑορτή τῶν πρωτοκορυφαίων καί πανευφήμων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Παύλου Φέρμων Ἱεράπετρας, ἀναφερόμενος στό πέρασμα τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν ἀπό τήν Κρήτη καί τήν ἵδρυση τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης.

•Ἀπό 1 ἕως 8 Ἰουλίου ἡγήθηκε καί συνόδευσε προσκυνηματικῆς ἐκδρομῆς 120 προσκυνητῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας στούς Ἁγίους Τόπους καί τήν Ἱερά Μονή Ἁγίας Αἰκατερίνης Σινᾶ.

•Τό Σάββατο 12/7, μετά τό πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Ἰωάννoυ στά «Λιβάδια» πόλεως Σητείας, περιστοιχούμενος ἀπό Κληρικούς τῆς περιοχῆς καί παρουσίᾳ τῶν τοπικῶν ἀρχόντων, τέλεσε τόν ἁγιασμό καί ἔθεσε τόν θεμέλιο λίθο σέ παρακείμενο δωρηθέν οἰκοπεδικό χῶρο, ἐνόψει της ἔναρξης τῶν οἰκοδομικῶν ἐργασιῶν γιά τήν ἀνέγερση Μονάδας Φροντίδας Ἡλικιωμένων.

•Τήν Κυριακή 13/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Ἰωάννου Τσαμάνδουρα, Μιχαήλ καί Δεσποίνης Βασιλάκη στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας.

•Τό ἑσπέρας τῆς Tετάρτης 16/7, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίας Μαρίνης στόν οἰκισμό τῶν Σκλάβων τῆς Ἐνορίας Παπαγιαννάδων Σητείας.

•Τήν Πέμπτη 17/7, μνήμη τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Μαρίνης, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς ἄρτους, ἱερούργησε καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Καλογέρων Ἱεράπετρας.

63

ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ

Ταχ. Γραφεῖο ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ Ἀριθμός Ἄδειας: 5

ISSN 1109-3617