ΑΓΚΥΡΑ ΕΛΠΙΔΟΣ 86

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ ΤΕΥΧΟΣ 86

ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2015

Περιεχόμενα σελ. Χαιρετισμὸς τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατὰ τὰ Ὀνομαστήρια Αὐτοῦ, .......................................... Προσφώνησις τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. ΕΥΓΕΝΙΟΥ ἐπί τῇ τιμητικῇ ἀπονομῇ τοῦ Σταυροῦ τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης εἰς τόν κ. Νικόλαον Τζιράκην, .................. Παρουσίαση βιβλίου: «Ἡ Ἐνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ», Ἰωάννου Τζώρτζη .................................................................................................. Νικολάου Ἐμμ. Τζιράκη «Ἡ Ἐνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ», Πρωτ. Εὐαγγέλου Παχυγιαννάκη ..................................................................... Σωτήριες ἀλήθειες ἀπό τήν Πατερική Γραμματεία καί ἀνθρώπινα λάθη ἤ παραλείψεις (Β´ Μέρος), Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη .................................................................................. Γιά νά μάθουμε νά μιλᾶμε πρέπει νά ξέρουμε ν᾿ ἀγαπᾶμε, Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου ........................................................................... Ὁ Ἅγιος Δημήτριος ὁ Γαλατοκτισμένος, Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη .................................................................................. Οἱ 62 Μάρτυρες πού ἐκτελέσθηκαν ἀπό τούς ναζί τό 1942 στό Γάζι, Ἐμμανουήλ Γ. Παπαμαστοράκη ...........................................................................

3-5

6-7 8-13 14-16

17-24 25-27 28-40 41-49

Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ........................ 50-53 Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, .................................................................. 54-63

Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β΄, Τεῦχος 86, Μάιος - Ἰούνιος 2015. Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α΄ 8, 722 00 Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: 28420 22400/22786, FAX: 28420 89653 / Web Site: www.imis.gr / E-mail: imis@imis.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: 6155. Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο. Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Οἱ Ἅγιοι Ἀνάργυροι· τέλος 18ου αἰ.· φορητή εἰκόνα διαστάσεων 29,5 Χ23 ἑκ., πού φυλάσσεται στό Ἐκκλησιαστικό Μουσεῖο τῆς Ἱερᾶς Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Παναγίας Ἀκρωτηριανῆς Τοπλοῦ Σητείας. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τήν χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ».

Χαιρετισμὸς τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατὰ τὰ Ὀνομαστήρια Αὐτοῦ ἐπί τῇ Μνήμῃ τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Βαρθολομαίου (11 Ἰουνίου 2015)

Προσφιλέστατοι συμπροσευχόμενοι ἀδελφοὶ Ἱεράρχαι, Ἐξοχώτατε κύριε Πρέσβυ, Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες, Ἐντιμότατε κ. Γενικὲ Πρόξενε τῆς Ἑλλάδος ἐν τῇ Κωνσταντίνου Πόλει, Ἐλλογιμώτατοι ἐκπαιδευτικοί, Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητὰ καὶ ἐπιπόθητα, Χαίρετε ἐν Κυρίῳ πάντοτε!

Σ

ήμερον, ἑορτὴν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Βαρθολομαίου καὶ Βαρνάβα, ἑορτάζει τὰ ὀνομαστήριά του ὁ Πατριάρχης καί, κατ᾿ ἐπέκτασιν, ἂς ἐπιτραπῇ νὰ εἴπωμεν ὅτι ἑορτάζει καὶ τὸ Πατριαρχεῖον. Εἶναι φυσικόν, μαζὶ μὲ τὸν ἡγούμενον νὰ ἑορτάζῃ καὶ νὰ συγχαίρῃ καὶ ἡ Ἀδελφότης τῆς Μονῆς, ἐν προκειμένῳ δέ, πέραν τῆς μικρᾶς Ἀδελφότητος, ἤτοι τῆς Πατριαρχικῆς Αὐλῆς, καὶ ἡ μεγαλυτέρα Ἀδελφότης, ὁλόκληρος ἡ οἰκογένεια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, μέλη τῆς ὁποίας, ἀρχιερεῖς, κλῆρος καὶ λαός «ἐκ δυσμῶν καὶ βορρᾶ καὶ θαλάσσης καὶ ἑώας» κατέφθασαν προφρόνως καὶ φιλοτίμως διὰ νὰ τιμήσουν τὸν ἑορτάζοντα, καὶ νὰ προσθέσουν χαρὰν εἰς τὴν χαράν του. Τοιαῦται συναντήσεις ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου, ἐνισχύουν τοὺς μεταξὺ ἡμῶν ἱεροὺς δεσμοὺς καὶ τὴν ἀποφασιστικότητά μας νὰ διακονῶμεν ἐν ἑνότητι τὸ κοινὸν ὅραμα τῆς δόξης καὶ τῆς εὐκλείας τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας. Τοιαύτην εὐκαιρίαν ἐπικοινωνίας καὶ συμπνευματισμοῦ, καὶ δὴ εἰς μεγαλυτέραν κλίμακα, θὰ ἔχωμεν, σὺν Θεῷ, καὶ κατὰ τὴν Σύναξιν τῶν Ἱεραρχῶν τοῦ Θρόνου, περὶ τὴν ἑορτὴν τῆς Ἰνδίκτου, ἐνταῦθα, ἐν τῷ Ἱερῷ ἡμῶν Κέντρῳ. Εὐχαριστοῦμεν ἐνθέρμως ὅλους αὐτούς, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐκ τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος προσελθόντας καὶ παρισταμένους ἀδελφοὺς Ἱεράρχας, οἱ ὁποῖοι ἐν πολλῇ ἀγάπῃ τιμοῦν τὰ ὀνομαστήριά μας, μετ᾿ αὐτῶν δὲ εὐχαριστοῦμεν πατρικῶς καὶ τοὺς λοιποὺς κληρικούς, μοναχοὺς καὶ μοναχάς, τοὺς Ἐντιμολογιωτάτους Ἄρχοντας Ὀφφικιαλίους καὶ τοὺς ἄλλους ἐντιμοτάτους λαϊκούς, οἱ ὁποῖοι διὰ τῆς αὐτοπροσώπου παρουσίας των ἐκφράζουν τὴν ἀφοσίωσίν των εἰς τὸν Πάνσεπτον τοῦτον Θρόνον καὶ τὴν εὐλαβῆ ἀγάπην των πρὸς τὸν ἐλέῳ Θεοῦ καθήμενον ἐπ᾿ αὐτοῦ. «Ηὐφράνθη μου τὸ πνεῦμα, συγχαίρει ἡ καρδία», ἀντιφωνοῦμεν καὶ ἡμεῖς πρὸς ὅλους σας μὲ τὸ Ἀντίφωνον τοῦ Α´ ἤχου. Καὶ ἐπικαλούμεθα ἐφ᾿ ὑμᾶς τὴν μητρικὴν Χάριν τῆς Παναγίας Φανερωμένης, εἰς τὰ ἐρείπια τῆς Μονῆς τῆς ὁποίας, ἐν Κυζίκῳ, θὰ τὴν πανηγυρίσωμεν μὲ πλῆθος ἐκεῖθεν ἑλκόντων τὴν καταγωγὴν ἀδελφῶν μας εἰς τὰς 23 Αὐγούστου, ὅπως συνέβαινε τὰ παλαιὰ καλὰ ἐκεῖνα χρόνια. Ἤδη ἐλάβομεν πρόγευσιν τῆς χαρᾶς ταύτης ὅταν ἐλειτουργήσαμεν ἐκεῖ τὸ παρελθὸν φθινό3

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πωρον, μὲ τὴν Πατριαρχικήν μας Αὐλήν, διὰ πρώτην φορὰν μετὰ τὸν τραγικὸν ἀπορφανισμὸν καὶ τῆς ἱστορικῆς ἐκείνης Μονῆς. Ἐπιθυμοῦμεν νὰ ἐκφράσωμεν ἰδιαιτέρας εὐχαριστίας πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς ἅγιον Ζιμπάμπουε καὶ Ἀγκόλας κ. Σεραφείμ, ἅγιον Ἀνθηδῶνος κ. Νεκτάριον, ἅγιον Naro-Fominsk κ. Ἰωάννην καὶ ἅγιον Μπάτσκας κ. Εἰρηναῖον, καὶ δι᾿ αὐτῶν πρὸς τοὺς σεπτοὺς Προκαθημένους τῶν Ἐκκλησιῶν των Μακ. Πατριάρχας Ἀλεξανδρείας, Ἱεροσολύμων, Ρωσσίας καὶ Σερβίας διὰ τὴν τιμὴν πρὸς τὸν ἑορτάζοντα ἐν Χριστῷ ἀδελφὸν καὶ συλλειτουργὸν αὐτῶν. Σᾶς ἔφερε, λοιπόν, προσφιλεῖς ἀδελφοί, ὁ Ἅγιος Βαρθολομαῖος εἰς αὐτὴν τὴν Πόλιν τῶν πόλεων, τὴν ἀποτελοῦσαν τὸ σταυροδρόμι, εἰς τὸ ὁποῖον συναντῶνται καὶ συμπλέκονται πολύτιμοι παραδόσεις καὶ ἐμπειρίαι τοῦ παρελθόντος, μὲ τὰς προοπτικὰς καὶ τὰς προσδοκίας τοῦ μέλλοντος. Καὶ ὑπάρχουν ἐδῶ συσσωρευμέναι τόσαι καὶ τόσαι ἐμπειρίαι ἀπὸ τὸ παρελθόν· τόσαι καὶ τόσαι προσδοκίαι διὰ τὸ μέλλον! Ἐμπειρίαι συνυφασμέναι μὲ δόξαν καὶ αἴγλην καὶ λαμπρότητα, ἀλλὰ καὶ ποτισμέναι μὲ αἷμα καὶ μὲ δάκρυα, ὅταν «ἐμπαιγμῶν καὶ μαστίγων πεῖραν» ἐλαμβάνομεν. Καί, ἀφ᾿ ἑτέρου, προσδοκίαι διὰ τὸ μέλλον: ὄχι μόνον τὸ μέλλον μας ἐδῶ ὡς τοῦ μικροῦ ποιμνίου ποὺ περιβάλλει τὸ Σεπτὸν Κέντρον, ἐδῶ εἰς τὴν γῆν αὐτὴν τῶν πατέρων μας· ὄχι μόνον διὰ τὸν εὐρὺν χῶρον τῆς δικαιοδοσίας τοῦ Φαναρίου ἀνὰ τὴν οἰκουμένην, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ μέλλον τῆς ἑνότητος τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τῆς μαρτυρίας της σήμερον εἰς τὸν κόσμον. Τὴν προσδοκίαν καὶ τὴν αἰσιοδοξίαν μας διὰ τὸ μέλλον ἐνισχύουν αἱ τελευταῖαι θετικαὶ περὶ ἡμᾶς ἐξελίξεις, ὅπως αὐταὶ ποὺ ἐβιώσαμεν μὲ πολλοὺς ἀδελφοὺς Ἱεράρχας εἰς τὴν Ἰωνίαν τὸν παρελθόντα Φεβρουάριον καὶ τὸν Μάϊον - ἐκεῖ ὅπου «ὁ πρῶτος καὶ ὁ ἔσχατος» μᾶς ἀνοίγει νέας σελίδας καὶ τέμνει νέας ὁδούς, διότι ὁ ἴδιος «ἐγένετο νεκρὸς καὶ ἔζησεν». «Οἶδα σου τὰ ἔργα καὶ τὴν θλίψιν καὶ τὴν πτωχείαν· ἀλλὰ πλούσιος εἶ», γράφει πρὸς τὸν ἄγγελον τῆς ἐν Σμύρνῃ Ἐκκλησίας ὁ Ἰωάννης, «ὁ ἀδελφὸς ἡμῶν καὶ συγκοινωνὸς ἐν τῇ θλίψει καὶ βασιλείᾳ καὶ ὑπομονῇ ἐν Ἰησοῦ Χριστῷ» (Ἀποκ. 1,9 καὶ 2,8-9). Ἐνθυμούμεθα ἐδῶ τὸν Ἀλεξανδρινὸν ποιητὴν ποὺ λέγει: «Εἴμεθα Ἕλληνες κ᾿ ἡμεῖς - τί ἄλλο εἴμεθα;- ἀλλὰ μὲ ἀγάπες καὶ μὲ συγκινήσεις τῆς Ἀσίας, ἀλλὰ μὲ ἀγάπες καὶ μὲ συγκινήσεις, ποὺ κάποτε ξενίζουν τὸν Ἑλληνισμό». Δι᾿ αὐτὸ καὶ μερικοὶ πράγματι ξενίζονται. Καὶ δυσανασχετοῦν. Καὶ παρανοοῦν καὶ παρεξηγοῦν τὰ πιστεύματα καὶ τὰ βιώματα καὶ τὰ ἔργα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Καὶ σκανδαλίζονται. Καὶ ἐπικρίνουν. Διότι εἴμεθα τέκνα καὶ φορεῖς τοῦ πνεύματος τῆς καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολῆς, καὶ πορευόμεθα μὲ τὸ ἦθος τῆς εὐσπλαχνικῆς Ἀνατολῆς ποὺ ξέρει νὰ θεραπεύῃ πληγάς. Προσφάτως, εἰς τὴν Σύναξιν τοῦ ἱεροῦ κλήρου τῆς Μητροπόλεως Βελγίου ἐλέχθη εὐστόχως ὅτι «ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι γκέτο, οὖτε ἠμπορεῖ νὰ ἔχῃ σχέσιν πρὸς τὸν κάθε εἴδους φανατισμόν. Οἱ Ὀρθόδοξοι διαλέγονται μὲ τὴν κοινωνίαν, καὶ καταθέτουν εἰς αὐτὴν τὴν βασικήν των μαρτυρίαν, ἡ ὁποία δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν ὡραιότητα ἢ τὸ κάλλος. Τὸ κάλλος τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι λειτουργικόν, καὶ ὑπάρχει τόσον εἰς τὴν Θείαν Λειτουργίαν ὅσον καὶ εἰς τὴν λειτουργίαν μετὰ τὴν Θείαν Λειτουργίαν». Αἱ θέσεις αὐταὶ ἀπὸ τὴν πρωτεύουσαν τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως ἀποκτοῦν ἰδιαιτέραν σημασίαν ὅταν βλέπωμεν τὴν σημερινὴν ζοφερὰν περὶ ἡμᾶς πραγματικότητα καὶ τὰ ἐγκλήματα τὰ ὁποῖα διαπράττονται μὲ πολὺν φανατισμὸν ἐν ὀνόματι τῆς θρησκείας. Ἡ κυνικὴ ἐπίκλησις τῆς θρησκείας ὑπὸ τῶν ἐξτρεμιστῶν, ἐπιδιώκει νὰ δημιουργήσῃ προσκόμματα καὶ περιορισμοὺς εἰς τὸ παγ4

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

κόσμιον μήνυμα τῆς εἰρήνης καὶ τῆς ἀγάπης, τὸ ὁποῖον πρέπει ὅλοι νὰ κηρύττωμεν. Αὐτὸ πράττει μὲ συνέπειαν τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον μὲ γνώμονα τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου, καὶ τὰς κοινὰς ἀξίας, καὶ τὴν ἑνότητα τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, καὶ τὴν οἰκουμενικότητα τῆς πίστεως τῆς Ὀρθοδοξίας, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ ἴδιον - τὸ Πατριαρχεῖον ζῇ πολλάκις «ἐν θλίψεσιν, ἐν ἀνάγκαις, ἐν στενοχωρίαις, [...] ἐν ἀκαταστασίαις, ἐν κόποις, ἐν ἀγρυπνίαις» (Β´ Κορ. 6,4-5). Μὲ βαθεῖαν συνείδησιν τοῦ ἱεροῦ χρέους καὶ τῆς ἱστορικῆς εὐθύνης ἀντιπαρέρχεται καὶ ὑπερβαίνει πάντα ταῦτα καί «ἰδοὺ ζῇ». Ἐναγκαλίζεται τὸν κόσμον μέσα ἀπὸ τὴν πνευματικὴν οἰκουμενικότητά του, ἀφουγκράζεται τὰς ὀδύνας καὶ τὰς ἀγωνίας τῆς ἀνθρωπότητος, ἐπιχέει εἰς τὰς πληγάς της ἔλαιον καὶ οἶνον, προσπαθεῖ νὰ συμβάλῃ εἰς τὴν ἀνακούφισιν τοῦ πόνου καὶ εἰς τὴν ἐπίλυσιν τῶν προβλημάτων της. Ἰδοὺ διατὶ εἶναι παρὸν καὶ εἰς τὸν χῶρον τῆς οἰκολογίας καὶ ἐπραγματοποίησε σειρὰν διεθνῶν καὶ διαθρησκειακῶν περὶ αὐτὴν συμποσίων καὶ συνεκάλεσε, προχθὲς ἀκόμη, ἕτερον συμπόσιον εἰς τὴν Χάλκην, μὲ θέμα «Θεολογία, οἰκολογία καὶ ὁ λόγος»· ἰδοὺ διατὶ θὰ συμμετάσχῃ τὸ Πατριαρχεῖον διὰ τῆς ἡμῶν Μετριότητος εἰς τὴν Παγκόσμιον Διάσκεψιν διὰ τὴν κλιματικὴν ἀλλαγὴν τὸν προσεχῆ Δεκέμβριον ἐν Παρισίοις. Ἡ οἰκολογικὴ εὐαισθησία καὶ δραστηριοποίησις εἶναι κεντρικὴ διάστασις τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς ἐκκλησιαστικοῦ τρόπου ζωῆς. Ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία τῆς εὐδαίμονος Κωνσταντινουπόλεως εἶναι παροῦσα εἰς τὰ παγκόσμια δρώμενα «ὡς γέφυρα καλῆς θελήσεως καὶ εἰρηνικῆς συνεργασίας θρησκειῶν καὶ πολιτισμῶν», διότι αὐτὴ εἶναι ἡ μακραίων παράδοσίς της. Δὲν θεωροῦμεν τὴν εἰρήνην ὡς δεδομένην πραγματικότητα, ἀλλὰ ὡς κλῆσιν καὶ χρέος, ποὺ ἀπαιτοῦν ἀγῶνας καὶ θυσίας. Δὲν ὑπάρχει εἰρήνη τοῦ κόσμου χωρίς τὴν εἰρήνευσιν καὶ τὸν διάλογον τῶν θρησκειῶν. Διὰ νὰ ἀνταποκριθῇ ἡ Ὀρθοδοξία εἰς τὴν κλῆσιν τοῦ Θεοῦ καὶ εἰς τὴν πρόσκλησιν τοῦ κόσμου, ὀφείλει νὰ παραμένῃ ἡνωμένη ἐν τῇ πίστει καὶ τῇ εὐχαριστίᾳ, καὶ νὰ ἀναδεικνύῃ τὰς φιλανθρώπους αὐτῆς παραδόσεις διακονίας καὶ ἀλληλεγγύης. Συνοδεύομεν καὶ συμπορευόμεθα αἱ Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι πρὸς τὴν Ἁγίαν καὶ Μεγάλην Σύνοδον, τὴν Σύνοδον τῆς κοινῆς μαρτυρίας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καὶ ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων, τὴν ὑψίστην ἔκφρασιν τῆς ὀντολογικῆς συνοδικῆς δομῆς τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ γεγονὸς ὅτι ἔχουν δημιουργηθῆ μεγάλαι προσδοκίαι διὰ τὴν Σύνοδον αὐτήν, μᾶς θέτει ἐντόνως ἐνώπιον τῶν ἱστορικῶν συλλογικῶν εὐθυνῶν ἡμῶν ὡς συλλειτουργῶν περὶ τὸ θυσιαστήριον τῆς μιᾶς καὶ ἀδιαιρέτου Ὀρθοδοξίας. Εὐχαριστοῦντες ἅπαξ ἔτι πάντας ὑμᾶς διὰ τὴν χαρὰν τοῦ συνεορτασμοῦ τῆς μνήμης τῶν Ἀποστόλων Βαρθολομαίου καὶ Βαρνάβα, καὶ τῶν ὀνομαστηρίων τῆς ἡμετέρας Μετριότητος, ἀπονέμομεν εἰς ὅλους ὑμᾶς τὸν ἀδελφικὸν καὶ πατρικὸν ἀσπασμὸν μας καὶ ἐπικαλούμεθα τὰς προσευχάς σας διὰ τὴν εὐόδωσιν τῶν καλῶν ἀγώνων τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας πρὸς δόξαν Θεοῦ. Εὔξασθε ὅπως ὁ Κύριος στηρίζῃ τὴν Ἐκκλησίαν, καὶ κρατύνῃ τὴν πίστιν, καὶ εἰρηνεύῃ τὸν κόσμον. Ἀμήν.

5

Προσφώνησις τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. ΕΥΓΕΝΙΟΥ ἐπί τῇ τιμητικῇ ἀπονομῇ τοῦ Σταυροῦ τῶν Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης εἰς τόν κ. Νικόλαον Τζιράκην (Καλό Χωριό, 31-5-2015)

Η

ἄρτια εἰκόνα τοῦ πνευματικοῦ ὁδηγοῦ καί τοῦ πανεπιστημιακοῦ καθηγητοῦ καί δασκάλου δέν εἶναι νά ἡγηθεῖ ἑνός συστήματος γενικά, ἤ ἑνός πνευματικοῦ ὀργανισμοῦ, ἀλλά ἡ συνεχής πνευματική ἐγρήγορση, ἡ ἄρτια κατάρτιση, ἡ προσωπική ἀκεραιότητα, τό ὑγιές ἐκκλησιαστικό φρόνημα, τό ἀνεπίληπτο ἦθος, τό εὐπροσήγορο καί ταπεινό τοῦ χαρακτῆρος, ἡ οἰκογενειακή καί κοινωνική καταξίωση καί εἰρηνική συμβίωση. Ὅλα αὐτά σκιαγραφοῦν μία ὁλοκληρωμένη καί ἰσορροπημένη προσωπικότητα, ἕνα πρόσωπο ἀρχῶν καί ἀξιῶν ζυμωμένο καί βγαλμένο μέσα ἀπό τόν Εὐαγγελικό λόγο, τήν ἁγιοπατερική διδασκαλία, τήν παιδαγωγική διαδικασία, τήν οἰκογενειακή καί εὐρύτερη θυσιαστική προσφορά καί διακονία. Αὐτά ἀποτελοῦν τά κύρια χαρακτηριστικά τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου πού τιμοῦμε ἀπόψε, τοῦ ἀγαπητοῦ συντοπίτη μας Ὁμότιμου Καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. Νίκου Τζιράκη, τοῦ «κατά Θεόν» μορφωμένου καί διακεκριμένου ἐπιστήμονα, ἀλλά προπάντων ἀνθρώπου μόνο καλοσύνης καί προσφορᾶς. Ὅλοι θαυμάζομε τόν ἀδαμάντινο χαρακτήρα καί τήν ἀταλάντευτη πίστη του στόν Θεό καί ἀναγνωρίζομε τήν πολυετῆ καί ἀνιοδιοτελῆ προσφορά του στόν μαθητή, στόν συνάδελφο, στόν συνάνθρωπο. Ὁ ἴδιος συμπεριφέρεται μέ τήν ἴδια ἁπλότητα, εἰλικρίνεια καί αὐθορμητισμό ἀπ’ τόν πιό μεγάλο ἕως τόν πιό μικρό, ἀνεξαρτήτου κοινωνικῆς τάξεως καί

ἡλικίας. Γνώρισμα, ὄντως, μεγάλου ἀνδρός. Αὐτά λοιπόν τά φυσικά καί ἐπίκτητα χαρίσματα τόν καταξίωσαν καί τοῦ ἐξασφάλισαν τήν ἀδιαμφισβήτητη καί πανθομολογούμενη πλέον προσφορά μιᾶς δυναμικῆς, σπουδαίας καί πολυτάλαντης προσωπικότητος, πού ὅλοι ἀναγνωρίζουμε καί τιμοῦμε ἀπόψε, γνωστῆς ἀνά τό πανελλήνιον καί πέραν αὐτοῦ, ὅπως στό Σεπτό Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο, τό Ἱερόν τῆς Ὀρθοδοξίας Κέντρο. Περισσότερο ὅμως τιμοῦμε τόν τόπο καταγωγῆς του καί τούς εὐσεβεῖς γονεῖς πού τόν γέννησαν καί τόν μεγάλωσαν μέ τίς ἀρχές καί τίς παραδόσεις τοῦ ἱστορικοῦ τούτου χωριοῦ, τοῦ κατ’ ἀξίαν τῆς ἱστορίας του «καλοῦ κἀγαθοῦ». Τόν ἄνδρωσε ὅμως καί τόν ἔθρεψε τό ἄδολο γάλα τῆς πίστεως καί ὁ θεῖος φωτισμός, ὡς ἐπιβράβευση τοῦ μεγάλου προσωπικοῦ του ἀγώνα, τῆς ἀνυποκρίτου ἀγάπης καί τῆς ἀνιδιοτελοῦς πρός ὅλους προσφορᾶς του. «Οἷος τῶν λόγων, τοιοῦτος καί τόν τρόπον». Τιμοῦμε σήμερα τή δυναμική πολύπλευρη πνευματική προσωπικότητά του, πρῶτα αὐτόν καί μαζί μέ αὐτόν καί τήν «κατ’ οἶκον αὐτοῦ Ἐκκλησίαν», τήν ἐκλεκτή οἰκογένειά του, τήν ὑποδειγματική σύζυγό καί τά ἀγαπητά, μορφωμένα καί καταξιωμένα παιδιά του. Τιμοῦμε ἀκόμα τό χωριό του, τήν τοπική μας Ἐκκλησία καί τήν Ἱερά Μητρόπολή μας. Ὡς Μητροπολίτης καί Ποιμενάρχης τῆς ἱστορικῆς αὐτῆς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας ὁμολογῶ καί κηρύττω, ὅτι τό Καλό τοῦτο Χωριό τῆς ἐπαρχίας μας, στήν ἀρχή τῆς

Ἡ ἀπονομή πραγματοποιήθηκε τό ἀπόγευμα τῆς Πεντηκοστῆς, 31.5.2015, στόν πανηγυρίζοντα Ἱ.Ν. Ἁγίας Τριάδος Καλοῦ Χωριοῦ Μεραμβέλλου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, κατά τήν τελετή παρουσίασης τοῦ βιβλίου τοῦ κ. Ν. Τζιράκη μέ τίτλο «Ἡ Ἐνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ Μεραμβέλλου. Ἱστορία – Πρόσωπα - Εἰκόνες», στό πλαίσιο τῶν τριήμερων ἑορταστικῶν ἐκδηλώσεων πού διοργάνωσε ἡ Ἐνορία Καλοῦ Χωριοῦ μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση 40 χρόνων ἀπό τά ἐγκαίνια τοῦ Ἱ.Ν. Ἁγίας Τριάδος.

6

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἐκκλησιαστικῆς Μητροπολιτικῆς περιφερείας μας, ἦταν ὄχι μόνον κατά τό παρελθόν, ἀλλά καί τώρα ἡ βιτρίνα καί τό ὑπόδειγμα ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί δράσεως. Οὕτως ηὐδόκησεν ὁ Θεός πού θέτει «ὅριον ὅ οὐ παραλεύσεται» (Ψαλμ.103, 9) στή ζωή καί τήν ἱστορία κάθε τόπου ἀναδεικνύοντας πάντα τούς ἱκανούς γιά νά συνεχίσουν καί νά διδάξουν τήν παράδοση καί τήν ἱστορία τοῦ τόπου μας. Γιά νά ἔχει αὐτός ὁ τόπος συνέπεια καί συνέχεια ἱστορική. Ὅλα αὐτά γιά μᾶς ἀπόψε ἀποτελοῦν ἕνα μεγάλο κεφάλαιο τοπικῆς ἱστορίας καί παράδοσης, μιά σπουδαία πνευματική κληρονομιά, μνῆμες ἱερές καί ἱστορικά δρώμενα, τά ὁποῖα, μέ τό ἀπαράμιλλο χάρισμα πού πλούσια τόν προίκισε ὁ Θεός, ἀποτύπωσε μέ τόν μοναδικό τρόπο πού ἐκεῖνος γνωρίζει στό νεοεκδοθέν σύγγραμμά του μέ τίτλο: «Ἡ Ἐνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ». Σήμερα τό προσφέρει ἁπλόχερα σέ ὅλους μας καί τό καταθέτει ὡς ἱερά παρακαταθήκη στήν Ἐνορία μας. Αὐτή εἶναι καί ἡ ἀξία τοῦ βιβλίου γιά νά συνειδητοποιήσομε τί παραλάβαμε καί τί θά παραδώσομε. Τόν εὐχαριστοῦμε ἀπό καρδιᾶς. Ἀναγνωρίζουμε τήν προσφορά του, ἐπαινοῦμε τούς ἀγῶνες καί τίς θυσίες του, συγχαίρομε μαζί μέ τούς συντοπίτες, φίλους καί συγγενεῖς. Στόν ἐλλογιμώτατο καί ἀγαπητό κ. Τζιράκη ἐγχειρίζω καί ἀναγιγνώσκω τόν δίκαιο ἔπαινο τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας μας τιμώντας τόν ἴδιο, τήν οἰκογένεια καί τό χωριό του, καί τοῦ ἀπονέμω τήν ὕψιστη διάκριση τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας, τόν Σταυρό τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου μέ τήν ἀνάλογη περγαμηνή. Ἀπό σήμερα συγκαταλέγεται στόν ἱερό κατάλογο τιμῆς καί ἀξίας τῶν ἐκλεκτῶν τέκνων τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, τῶν διδασκάλων τῆς Εὐαγγελικῆς ἀγάπης καί Θεολογίας, τῆς διακονίας καί προσφορᾶς στούς πολυάριθμους ἐπί μία 40ετία μαθητές καί φοιτητές του, καθώς καί στόν εὐσεβή λαό τῆς Μεγαλονήσου Κρήτης μας. Οἱ Ἀρχιερατικές μας εὐχές, ἡ ἀπεριόριστη βαθειά τιμή καί τά γνήσια αἰσθήματα τῆς ἀγάπης μας νά τόν συνοδεύουν πάντοτε γιά νά συνεχίσει νά ζεῖ καί νά κηρύττει λόγῳ καί

ἔργῳ μέχρι βαθέος γήρατος ὅσα καί ὁ θεόπνευστος Παροιμιασ τ ή ς ἐγκωμιάζει καί πού βρίσκουν πλήρη ἐφαρμογή στό πρόσωπό του: «Μακάρ ι ο ς ἄνθρωπος ὃς εὗρε σοφίαν καὶ θνητὸς ὃς εἶδε φρόνησιν· κρεῖσσον γὰρ αὐτὴν ἐμπορεύεσθαι ἢ χρυσίου καὶ ἀργυρίου θησαυρούς· τιμιωτέρα δέ ἐστι λίθων πολυτελῶν, οὐκ ἀντιτάξεται αὐτῇ οὐδὲν πονηρόν· εὔγνωστός ἐστι πᾶσι τοῖς ἐγγίζουσιν αὐτῇ, πᾶν δὲ τίμιον οὐκ ἄξιον αὐτῆς ἐστι· μῆκος γὰρ βίου καὶ ἔτη ζωῆς ἐν τῇ δεξιᾷ αὐτῆς, ἐν δὲ τῇ ἀριστερᾷ αὐτῆς πλοῦτος καὶ δόξα· ἐκ τοῦ στόματος αὐτῆς ἐκπορεύεται δικαιοσύνη, νόμον δὲ καὶ ἔλεον ἐπὶ γλώσσης φορεῖ. Αἱ ὁδοὶ αὐτῆς ὁδοὶ καλαί, καὶ πᾶσαι αἱ τρίβοι αὐτῆς ἐν εἰρήνῃ» (Παροιμίαι 3,13-17).

7

Παρουσίαση βιβλίου: «Ἡ Ἐνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ ἱστορία - πρόσωπα - εἰκόνες» Ἰωάννου π. Ἐμμ. Τζώρτζη, Φιλολόγου

Τ

ό βιβλίο πού ἔχω τήν τιμή νά σᾶς παρουσιάσω ἔχει τόν τίτλο: «Ἡ Ἐνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ ἱστορία - πρόσωπα - εἰκόνες». Συγγραφέας τοῦ βιβλίου εἶναι ὁ Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, συγχωριανός μας κ. Νίκος Τζιράκης. Ἄν τό ἐγχείρημα ἦταν καθαρά ἐπιστημονικό, ὅλα θά ἦσαν ἐλέγξιμα γιά τόν κ. Καθηγητή. Ἡ μεγάλη του ἀγωνία ἦταν ἡ δυσκολία νά ἐλεγχθοῦν οἱ πληροφορίες γιά πρόσωπα πού ἔχουν ἐκδημήσει πρός Κύριον καί γιά ἄλλα πού εἶναι ἀκόμα ἀναμεσά μας. Ὅμως, τό ἀποτέλεσμα, καθ᾽ ὅσον ἀφορᾶ μάλιστα σέ πρωτοποριακό ἐγχείρημα, εἶναι συναρπαστικό καί γιά τό πλῆθος τῶν πληροφοριῶν πού παρατίθενται, κυρίως ὅμως γιά τόν τρόπο πού παρουσιάζονται αὐτές ἀπό τό συγγραφέα. Εἶμαι ἀπόλυτα σίγουρος πώς ὁ κ. Νίκος Τζιράκης ἦταν τό καταλληλότερο πρόσωπο γιά τή συγγραφή αὐτοῦ τοῦ βιβλίου, ὄχι μόνο γιά τήν ἐπιστημοσύνη του, τή βαριά θεολογική του σκευή καί τήν ἐμπειρία του. Ἀλλά καί γιατί αἰσθάνεται μέλος αὐτῆς τῆς Ἐνορίας. Μπορεῖ νά ζεῖ μακριά, μπορεῖ νά μή γνωρίζει πολλά ἐπιμέρους στοιχεῖα γιά πρόσωπα καί πράγματα. Ἀλλά ἕνα κομμάτι τῆς καρδιᾶς του εἶναι πάντα ἐδῶ. Σέ κάποιο σημεῖο τῆς ἐργασίας του ὁ συγγραφέας ἐκφράζει τήν εὐχή καί τήν προτροπή οἱ νέοι ἱστορικοί τῆς περιοχῆς μας νά ἀσχοληθοῦν συστηματικά μέ τή συγγραφή τῆς τοπικῆς ἱστορίας. Ἄν ἡ γνώση τῆς ἱστορίας εἶναι παράγοντας

αὐτογνωσίας, πολύ περισσότερο ἡ γνώση τῆς τοπικῆς ἱστορίας, ἡ ἐπαφή μέ τά πρόσωπα, τά πράγματα, τά ἤθη καί τά ἔθιμα, μέ ὅσα δηλαδή συναπαρτίζουν τήν ἱστορία, τόν πολιτισμό τοῦ γενεθλίου τόπου, ἀκόμα καί τά ἀρνητικά, εἶναι ἱκανά νά τονώσουν τήν αὐτοσυνειδησία μέ μεγαλύτερη βεβαιότητα, ἰδιαίτερα στούς νέους, ὥστε νά μπορέσουν σέ καιρούς χαλεπούς, νά ὑπερνικήσουν ντόπιες καί εἰσαγόμενες ἀδυναμίες καί διαφορετικές συνήθειες, πού ἀπώτερο στόχο ἔχουν νά ἀλλοιώσουν τήν ταυτότητα καί τήν ἰδιοπροσωπία μας, ὅπως ὀρθά τονίζει ὁ συγγραφέας. Τό βιβλίο μπορεῖ νά ἐξιστορεῖ τά τῆς Ἐνορίας, εἶναι ὅμως στήν πραγματικότητα ἡ ἱστορία τοῦ Καλοῦ Χωριοῦ ὁλόκληρο τόν εἰκοστό αἰώνα μέχρι τίς μέρες μας. Γιατί, ὅπως λέει ὁ συγγραφέας, ἡ εὐλογημένη αὐτή γωνιά τῆς κρητικῆς γῆς ἑνώνει σέ ἀδιάσπαστη ἑνότητα τό θεῖο καί τό ἀνθρώπινο, τή θεία ἀγάπη ἀπό τή μιά μεριά, ὅπως τήν ἀποκάλυψε στόν κόσμο ὁ σαρκωθείς Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, καί τήν ἀνθρώπινη ἀπ᾽ τήν ἄλλη, ὅπως τή βίωσαν καί τή βιώνουν ὡς διακονία στήν Ἐνορία τους οἱ ἐνορίτες τοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ. Οἱ δυσκολίες τῆς συλλογῆς τῶν διαφόρων ἱστορικῶν στοιχείων ἔδειξαν πώς τό ἐγχείρημα αὐτό ἔπρεπε νά εἶχε γίνει πολύ νωρίτερα. Ὁπωσδήποτε ὅμως εἶναι εὐτύχημα πού ἔστω καί καθυστερημένα ὁ ἀκάματος πατήρ Φιλάρετος τό ἔβαλε γρήγορα στίς προτεραιότητές του. Τόν εὐχαριστοῦμε γι᾽ αὐτό. Τό βιβλίο προλογίζει ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ.κ. Εὐγένιος, μέ τήν εὐλογία τοῦ ὁποίου ἐκδίδεται. Μέ τή βαθιά θεολογική του κατάρτιση καί τό γνήσιο ἐκκλησια-

* Ὁμιλία τοῦ κ. Ἰω. Τζώρτζη τό ἀπόγευμα τῆς Κυριακῆς τῆς Πεντηκοστῆς 31.5.2015 κατά τήν ἐκδήλωση παρουσίασης τοῦ βιβλίου τοῦ κ. Ν. Τζιράκη «Ἡ Ἑνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ», στό πλαίσιο τῶν τριήμερων ἑορταστικῶν ἐκδηλώσεων τῆς Ἐνορίας γιά τή συμπλήρωση 40 χρόνων ἀπό τά Ἐγκαίνια τοῦ πανηγυρίζοντος Ἱ. Ναοῦ Ἁγίας Τριάδος Καλοῦ Χωριοῦ Μερ/λου.

8

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

στικό ἦθος του, τονίζει τή σημασία τῆς Ἐνορίας, πού με κέντρο τή λατρεία τοῦ Θείου Λόγου, ἀποτελεῖ τό ἐργαστήριο τῆς ἁγιότητας καί τό καθαρτικό ἰατρεῖο τῶν πιστῶν. Τονίζει τήν καταλυτική ἐπίδραση πού ἄσκησε ἡ γειτνίαση μέ τήν Ἱερά Μονή Φανερωμένης, στή διαμόρφωση τῆς λειτουργικῆς ζωῆς τῆς Ἐνορίας μας, ἀλλά καί στή συμβολή τῶν ἐφημερίων της πού στάθηκαν ἀληθινοί ποιμένες, ἡγέτες καί μπροστάρηδες σέ ὅλα τά προβλήματα τῆς Ἐνορίας. Ἀκολουθεῖ τό προλογικό σημείωμα τοῦ Ἐφημερίου τῆς Ἐνορίας π. Φιλαρέτου Ζαχαριουδάκη. Συνδέει εὔστοχα τό παιχνίδι τοῦ κρυμμένου θησαυροῦ, πού ἔπαιζε ἑνδεκαετής πρόσκοπος στούς δρόμους τοῦ Καλοῦ Χωριοῦ, μέ τήν ἀνακάλυψη τοῦ μέγιστου θησαυροῦ τοῦ μυστηρίου τῆς ἱερωσύνης πάλι στούς ναούς καί τά μονοπάτια τοῦ χωριοῦ μας. Στό εἰσαγωγικό σημείωμα πού ἀκολουθεῖ ὁ συγγραφέας τονίζει πώς τό ἐγχείρημα ὑπήρξε δυσχερές, γιατί εἶναι πρωτοποριακό, ἀλλά καί γιατί ἀναφέρεται σέ πρόσωπα πού ἔχουν φύγει καί σέ ἄλλα πού βρίσκονται ἀνάμεσά μας. Γι᾽ αὐτό εἶναι δυνατόν νά παρουσιάζονται κενά στήν καταγραφή τῶν ἱστορικῶν στοιχείων. Ὁπωσδήποτε πάντως ὁ συγγραφέας βεβαιώνει πώς οἱ συντελεστές τῆς ἔκδοσης κινήθηκαν από ἀγαθή συνείδηση, ἄδολη πρόθεση καί κυρίως ἀπό ἀγάπη καί σεβασμό ἀπέναντι στήν ἱστορία τῆς Ἐνορίας. Γι᾽ αὐτό καί ζητᾶ τή συγνώμη ὅσων διαπιστώσουν παραλείψεις καί ἀβλεπτήματα, τά ὁποῖα θά μποροῦν νά διορθωθοῦν σέ μελλοντική ἐπανέκδοση. Στή σύντομη ἀλλά ἐμπεριστατωμένη ἱστορική ἀναδρομή δίδονται στοιχεῖα γιά τήν πανάρχαια παρουσία τοῦ ἀνθρώπου σέ αὐτό τόν χῶρo. Τά ἀρχαιολογικά εὐρήματα ἔδειξαν πώς αὐτός ὁ τόπος κατοικήθηκε ἀπό τό τρεῖς χιλιάδες πρό Χριστοῦ. Ἡ φύση καί ἡ θέση τοῦ

τοπίου ὑπήρξαν ἀσφαλεῖς προϋποθέσεις γιά τή δημιουργία πολύ νωρίς οἰκισμῶν στήν περιοχή. Οἱ ἀνασκαφές στό Βρόκαστρο, στόν Πρινιώτικο Πύργο, Ἀμυγδάλι, τόν Μαζοχορθιά, τίς Κοπράνες καί ἀλλοῦ ἔδειξαν πώς ἡ ζωή ἦταν πλούσια ἐδῶ καί χιλιάδες χρόνια. Τόν 19ο αἰώνα τό Καλό Χωριό ἦταν ἕνας ἀπό τούς ἑπτά οἰκισμούς πού συναποτελοῦσαν τόν Δῆμο τῆς Κριτσᾶς. Περί τά τέλη τοῦ αἰώνα ὁ πληθυσμός τοῦ χωριοῦ ἀριθμοῦσε 329 χριστιανούς καί 1 μουσουλμάνο. Τό χωριό ἀποτέλεσε ἀγροτικό δῆμο ἀπό τό 1901, στόν ὁποῖο ἀνῆκαν οἱ οἰκισμοί Πύργος, Φορτί καί Ἴστρο. Ἐνῶ ἀπό τό 1924 μέχρι τό 2000 ἀποτέλεσε ἀνεξάρτητη Κοινότητα. Τό ἔφορο ἔδαφος καί τά πολλά νερά ἔκαναν τό Καλό Χωριό μοναδικό σχεδόν προμηθευτή στά νεώτερα χρόνια τῆς ἀγορᾶς τοῦ Ἁγίου Νικολάου κηπευτικῶν προϊόντων καί φρούτων. Ἐξαιτίας αὐτῆς τῆς μοναδικότητάς του τό κράτος δημιούργησε τό Πρότυπο Δημόσιο Κτῆμα, τό γνωστό «Ἀγροκήπιο». Στό κύριο σῶμα τοῦ ἔργου, μέ τόν τίτλο «Πρόσωπα», ἀναφέρονται πρῶτα κατά χρονολογική σειρά οἱ ἱερεῖς-ἐφημέριοι τῆς Ἐνορίας. Μετά οἱ ἱερεῖς-ἐπισκέπτες μετά οἱ νεωκόροι, οἱ ἐκκλησιάρχες, τέλος οἱ ἱεροψάλτες, ὅλοι κατά ἀλφαβητική σειρά. Πρῶτος, ἴσως, ἐφημέριος ἦταν ὁ παπα-Γιώργης Μαστοράκης μέ πιθανή καταγωγή ἀπό τούς Μεσελέρους. Τά βιογραφικά στοιχεῖα τοῦ ἑπόμενου ἐφημερίου, π. Νικολάου Στρατάκη (παπα-Νικολῆ), διασώζει κυρίως ὁ ὑπέργηρος Ἐμμανουήλ Καλύβας. Τόν χαρακτηρίζει γνήσιο ἐργάτη τοῦ Εὐαγγελίου, πού ἐπιτελοῦσε τά ἱερατικά του καθήκοντα μέ πίστη καί φόβο Θεοῦ. Εἶχε πολύ δυνατή φωνή. Πέθανε τό 1945. Ὁ παπα-Μανώλης Τζώρτζης (1912-1981) ἦταν ὁ ἑπόμενος ἐφημέριος. Ὡς χαρακτήρας ἦταν ἀκέραιος, δίκαιος καί φιλάνθρωπος, γι᾽ αὐτό καί οἱ συγχωριανοί 9

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

του τόν πρότειναν γιά ἐφημέριο. Ὁ ἐπίσκοπος κυρός Φιλόθεος Μαζοκοπάκης ἀποδέχτηκε τήν πρόταση. Ἔγινε ἀγαπητός ὄχι μόνο στούς ἐνορίτες του ἀλλά καί στούς περίοικους. Γι᾽ αὐτό καί ὁ ξαφνικός του θάνατος τούς γέμισε μέ βαθύτατη θλίψη καί συγκίνηση. Ἦταν ἀκούραστος στήν ἐπιτέλεση τῶν ἐφημεριακῶν καί λειτουργικῶν του καθηκόντων. Ὑπῆρξε ἡ ψυχή, ὁ τροφοδότης καί ὁ συνεχιστής τῶν θρησκευτικῶν ἠθῶν καί ἐθίμων. Σέ δύσκολες στιγμές γιά τόν τόπο ὑπερασπίστηκε μέ σθένος τά ὅσια καί ἱερά. Δέν θά ἤθελα νά ἀναφέρω περισσότερα στοιχεῖα ἀπό τή ζωή τοῦ μακαριστοῦ πατέρα μου, ἀπό τά πάρα πολλά πού ἡ ἀγάπη τοῦ συγγραφέα παραθέτει. Ὁ ἴδιος τό κάνει ἀπό ἄδολη συναισθηματική ὑπερβολή. Ξέρω πολύ καλά πόση ἀγάπη συνέδεε μεταξύ τους θεῖο καί ἀνιψιό. Ἐξάλλου ὅλα αὐτά τά στοιχεῖα ἔχουν παρουσιαστεῖ σέ εἰδικό μνημόσυνο πού ἔγινε μέ τήν συμπλήρωση 30 χρόνων ἀπό τήν κοίμησή του, κυρίως ἀπό τόν φίλο Μιχάλη Κλώντζα. Ὁ ἱερομόναχος Τιμόθεος Περάκης, ἡγούμενος τῆς Ἱ. Μονῆς Φανερωμένης, ἐξυπηρέτησε μέ ἀφοσίωση τίς λειτουργικές ἀνάγκες πολλῶν ἐνοριῶν τῆς περιοχῆς καί τοῦ Καλοῦ Χωριοῦ μετά την ἐκδημία τοῦ παπα-Μανώλη. Ὁ Ἐμμανουήλ Χαλκιαδάκης ἦταν ὁ ἑπόμενος ἐφημέριος τῆς Ἐνοριας (Γενάρης τοῦ 1982 μέ Αὔγουστο 1985). Ὁ πατήρ Ἀντώνιος Κανάρης ἐφημέρευσε γιά μεγάλο διάστημα (Σεπτέμβριος 1985-καλοκαίρι 2011), ἀγάπησε καί ἀγαπήθηκε ἀπό τούς ἐνoρίτες του. Ἔκτοτε εἶναι προϊστάμενος τῆς Ἐνορίας Ἁγίου Δημητρίου Ἐπισκοπῆς Ἱεραπέτρας. Ὁ σημερινός ἐφημέριος, π. Φιλάρετος Ζαχαριουδάκης, συνεχίζει τήν παράδοση τῶν καλῶν ποιμένων τῆς Ἐνορίας μας, νοιάζεται γιά τά προβλήματα καί τίς ἀνάγκες τῶν ἐνοριτῶν του καί ἰδιαίτερα τῶν νέων. Ἀπό τούς ἐπισκέπτες ἱερεῖς, οἱ π. Νικόλαος Ραπάνης (1926-2004), π. Μιχαήλ Τζώρτζης καί π. Γεώργιος Μανδουράρης εἶναι σπλάχνα ἀπό τά σπλάχνα τῆς Ἐνορίας μας. Καί οἱ τρεῖς ὑπηρέτησαν ὡς ἱεροψάλτες της πρίν ἱερωθοῦν καί τοποθετηθοῦν σέ ἄλλες ἐνορίες. Ὅποτε ὅμως βρίσκουν τήν εὐκαιρία καί ἰδιαίτερα κατά τήν περίοδο τῶν πανηγυριῶν τοῦ καλοκαιριοῦ, 10

συμμετέχουν στίς ἱερές ἀκολουθίες τοῦ χωριοῦ τους. Ὁ παπα-Μιχάλης ὡς μαθητής τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς Χανίων ἔδειξε τά πλούσια φωνητικά καί ἄλλα χαρίσματα, τά ὁποῖα ἀπολαμβάνουν οἱ ἐνορίτες του σήμερα στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Ἱεραπέτρας, ὅπου εἶναι προϊστάμενος. Καυχᾶται δικαίως γιά τήν ἐκ βάθρων ἀνακαίνιση-ἀναπαλαίωση τοῦ ἱεροῦ ναοῦ μέ τήν καθολική σχεδόν οἰκονομική συμμετοχή τῶν ἐνοριτῶν του καί ἄλλων κατοίκων τῆς Ἱεράπετρας. Ὁλοκλήρωσε τό σημαντικό αὐτό ἔργο καί μέ ἄλλα κτίσματα καί κυρίως μέ τήν αἴθουσα τελετῶν-δεξιώσεων δίπλα στόν ἱερό ναό. Ό παπα-Γιώργης εἶναι πτυχιοῦχος τῆς Θεολογικῆς καί τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Ἀθηνῶν. Ὑπηρετεῑ ὡς ἐφημέριος σέ ἱ. ναούς τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν καί ὑπηρέτησε ὡς Θεολόγος καθηγητής στή δευτεροβάθμια ἐκπαίδευση. Τύχῃ ἀγαθῇ, ἡ Ἐνορία μας ἔχει ὡς ἐπισκέπτες ἱερεῖς δύο ἐξαιρετικούς λειτουργούς: τόν π. Ἀντώνιο Βάλβη καί τον π. Ἀντώνιο Μπιλλάλη. Καί τῶν δύο οἱ Πρεσβυτέρες κατάγονται ἀπό το χωριό μας. Ὅταν βρίσκονται κοντά μας, ἰδίως κατά τούς καλοκαιρινούς μῆνες, συμμετέχουν στίς ἱεροπραξίες τῆς Ἐνορίας. Ἀπό τούς νεωκόρους οἱ Ζερβάκη Ἑλένη, Καφετζάκης Ἰωάννης, Κουρίνος Εὐθύμιος, Σκαράκης Νικόλαος, Τζιράκης Νικόλαος τοῦ Ἀντωνίου, Τζώρτζης Νικόλαος, Χρυσός Γεώργιος δέν εἶναι πιά κοντά μας. Χαρακτηριστική φιγούρα στά χρόνια του ὁ Χρυσογιώργης, ἦταν κηροπλάστης τῆς Ἐνορίας, ὁ ντελάλης τοῦ χωριοῦ καί ἄριστος μίμος. Αἰωνία ἡ μνήμη τους. Οἱ Δατσεράκη Μαρία, Κουρίνου-Ἀλέξη Ἐλισάβετ, Μανδουράρη-Τζώρτζη Σοφία προσφέρουν ἀκόμη ἀνελλιπῶς τίς ὑπηρεσίες τους. Ἀξιομνημόνευτες εἶναι οἱ μοναχές πού πρoέρχoνται ἀπό τήν Ἐνορία μας: Θεοδούλη, κατά κόσμον Ἐλευθερία Ἀνδρoυλάκη (1930-2005), στό Ἡσυχαστήριο «Ἄξιόν Ἐστι» Ἱεραπέτρας καί ἡ Φιλοθέη, κατά κόσμον Ἐλευθερία Φραγκιαδούλη (1920-2000), στήν Ἱερά Μονή Φανερωμένης. Ἀπό τούς ἱεροψάλτες πού ἀκολουθοῦν κε-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

κοιμημένοι εἶναι οἱ Ἀνδρουλάκης Μιχαήλ τοῦ Ἐμμανουήλ, Καλύβας Γεώργιος, Καλύβας Μιχαήλ, Καφετζάκης Δημήτριος τοῦ Μιχαήλ, Καφετζάκης Μιχαήλ, Λυράκης Ἠλίας, Μανδουράρης Θεοχάρης, Μαργετουσάκης Γεώργιoς (ὁ Γιωργῆς), Μαρκάκης Νικόλαος, Σγουρός Γεώργιος, Στρατάκης Ἐμμανουήλ, Στρατάκης Ἰωάννης, Τζιράκης Ἐμμανουήλ καί Ρεστάκης Χαράλαμπος. Ὁ τελευταῖος ὑπῆρξε δάσκαλος στό χωριό, εἶχε καί γνώσεις βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἔχω πολύ ζωντανή ὀπτικά καί ἀκουστικά τήν εἰκόνα τοῦ μακαρίτη Γιάννη Στρατάκη καί μακαρίτη θείου Τζιρομανώλη νά λένε τίς Καταβασίες τῶν Χριστουγέννων. Αἰωνία ἡ μνήμη τους. Τό ὕφος τῶν παλαιῶν ἱεροψαλτῶν, τῆς λαϊκῆς ψαλτικῆς τέχνης, ἔχει ὅπως εἶναι φυσικό διαφοροποιηθεῖ. Εἶναι ἐπακόλουθο τῆς ροῆς τοῦ χρόνου καί τῶν ἀλλαγῶν ἐπιμέρους καί γενικῶν πού συντελοῦνται μέσα στή ζωή. Τό ζητούμενο εἶναι νά ἀντιμετωπίζουμε τήν παράδοση τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς ὡς καί ὅλα τά στοιχεῖα τῆς παράδοσής μας μέ σεβασμό καί ἀγάπη. Ὁποιαδήποτε προσαρμογή τότε θά εἶναι θεμιτή. Οἱ Νικόλαος Μανιαδάκης, Γεώργιος Τζιράκης, Ἰωάννης Γεροντής, Μιχάλης Γεροντής, Ἰωάννης Δατσεράκης καί, ὅσο τό ἐπιτρέπουν οἱ δυνάμεις του, Ἐμμανουήλ Καλύβας εἶναι οἱ σημερινoί ψάλτες τῆς ἐκκλησίας. Ὁ Νίκος Τζιράκης καί ὁ ὁμιλῶν εἴμαστε ἐπισκέπτες ἱεροψάλτες. Ὀφείλω νά ἐπισημάνω ὅτι ὅποτε βρίσκομαι στό ψαλτήρι τῆς Ἐνορίας, οἱ φίλοι ψάλτες με περιβάλλουν μέ ἐκτίμηση καί ἀγάπη. Ὁ Νίκος, ἀφοῦ τέλειωσε τήν Ἐκκλησιαστική Σχολή Κρήτης, φοίτησε εὐδοκίμως στή Θεολογική καί στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Εἶναι ἐπίσης πτυχιοῦχος τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τοῦ Ἐθνικοῦ Ὠδείου Ἀθηνῶν. Προσέ-

φερε καί προσφέρει τίς ὑπηρεσίες του ὡς ἱεροψάλτης σέ διάφορους ναούς τῶν Ἀθηνῶν. Ὑπηρέτησε σέ διάφορες διευθυντικές θέσεις τῆς ἐκπαίδευσης στήν Ἑλλάδα καί στό ἐξωτερικό. Γιά δέκα χρόνια περίπου ἦταν καθηγητής στήν Ἀνωτέρα Ἐκκλησιαστική Σχολή Ἀθηνῶν. Τό 2000 ἐξελέγη Ἐπίκουρος Καθηγητής στή Θεολογική Σχολή καί σέ τρία χρόνια ἔγινε πρωτοβάθμιος. Τό συγγραφικό του ἔργο εἶναι πλούσιο καί στόν Θεολογικό καί στόν Φιλολογικό τομέα. Θεωρῶ χρέος μου νά τoνίσω ἐδῶ πώς γιά μένα ὁ Νίκoς καί ὁ παπα-Μιχάλης ἦταν τά πρότυπα τῆς ψαλτικῆς τέχνης. Κοντά τους εἶδα γιά πρώτη φορά αὐτά τά παράξενα σημάδια τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἀπ᾽ αὐτούς πῆρα τίς βάσεις γιά ὅσα ψαλτικά γνωρίζω. Τούς εὐχαριστῶ. Ἰδιαίτερα θά ἤθελα νά ἐκφράσω ἀπ᾽ αὐτό τό βῆμα τήν εὐγνωμοσύνη μου στό Nίκο, γιατί σέ δύσκολες γιά μένα στιγμές στάθηκε πολύτιμος βοηθός. Ἀπό τούς διατελέσαντες μέλη Ἐκκλησιαστικῶν Συμβουλίων οἱ Γιακουμάκης Νικόλαος, Δαβράδος Γεώργιος, Δατσεράκης Ἰωάννης, Δατσέρης Νικόλαος, Καββουσανός Ἐμμανουήλ τοῦ Γεωργίου, Καββουσανός Ἐμμανουήλ τοῦ Mιxαήλ, Κλώντζας Ἐμμανουήλ, Κλώντζας Mιxαήλ, Λασθιωτάκης Ἐμμανoυήλ, Μαστοράκης Στυλιανός, Μαυρῆς Γεώργιος, Πάγκαλος Mιxαήλ, Ραπάνης Ἐμμανουήλ τοῦ Χαρίτη, Ραπάνης Ἰωάννης, Τουτουδάκης Σταῦρος, Φραγκιαδούλης Ἐμμανoυήλ, Χρυσός Ἰωάννης καί Φαρσαράκης Γεώργιος, πού ἀναφέρεται ἐδῶ τιμῆς ἕνεκεν, γιατί ἐπέβλεψε τήν ἐκτέλεση τῶν ἐργασιῶν γιά τήν ἀνέγερση τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ καί τοῦ Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου τοῦ Πύργου. Αὐτοί δέν εἶναι πιά μαζί 11

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

μας. Αἰωνία τους ἡ μνήμη. Οἱ Ἀπαλάκης Γεώργιος, Καββουσανός Κων/νος, Κουρίνος Ἐμμανουήλ, Μανιαδάκης Mιxαήλ, Mανιαδάκης Χαράλαμπος, Σγουρός Γεώργιος, Σταμάτης Ἀντώνιος, Τζώρτζης Δημήτριος, Τζώρτζης Mιχαήλ, Χριστινάκης Νικόλαος, Ψύλλος Ἐμμανουήλ καί Ψύλλος Μάρκος, ὄντες ἐν ζωῇ προσέφεραν καί προσφέρουν ἀκόμα τίς ὑπηρεσίες τους. Το ἑπόμενο κεφάλαιο ἀναφέρεται στά ἤθη καί στά ἔθιμα, τοῦ γάμου, τῆς βάπτισης, τῆς κηδείας, τῆς Πρωτοχρονιᾶς, τῶν Θεοφανείων μέ τόν Ἁγιασμό στή βρύση τοῦ Πύργoυ· τῆς Ἀποκριᾶς, τῆς Καθαρῆς Δευτέρας, τῆς Σταυροπροσκυνήσεως μέ τίς μάτσες ἤ ροδαρές· τῶν Bαΐων με τούς περίτεχνους σταυρούς ἀπό βαγί· τῆς Μεγάλης Τετάρτης με τό Εὐχέλαιο καί τό μύρωμα στόν Πύργο· τῆς Μεγάλης Πέμπτης μέ τούς πούλους καί τούς καβρούς καί τίς κολαΐνες μέ τούς λεμονανθούς· τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς μέ τά Πάθη τοῦ Χριστοῦ, πού τραγουδοῦσαν τά παιδιά στά σπίτια, τό στόλισμα τοῦ Ἐπιταφίου καί τά Ἐγκώμια· τοῦ Μεγάλου Σαββάτου μέ τά καλιτσούνια, τό σημαντήρι πού χτυποῦσε τή νύχτα πρίν ἀπό τήν Ἀνάσταση στούς δρόμους καί τά γαρδούμια μετά τήν Ἀνάσταση· τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα μέ τή δεύτερη Ἀνάσταση, πού μέ πομπή καί μεγάλη συμμετοχή παλαιότερα πηγαίναμε ἀπό τό Ἀρνικοῦ στόν Πύργο. Ἀκολουθεῖ ἡ ἀναφορά στά πανηγύρια τοῦ καλοκαιριοῦ, μέ τήν πάνδημη συμμετοχή τῶν Καλοχωριανῶν καί πολλῶν ἐπισκεπτῶν ἀπό τά γύρω χωριά: τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονα, πού οἱ ἄνθρωποι μετά τή λειτουργία κάθονταν κάτω ἀπό τά δέντρα καί ἔτρωγαν τά φαγητά πού εἶχαν ἑτοιμάσει. Τοῦ Ἁγίου Σίλα, πού παλιότερα λόγῳ ἀπόστασης ἀπό τό χωριό μεταφέρονταν τά καφενεῖα καί οἱ ὀργανοπαῖκτες ντόπιοι καί ξένοι διασκέδαζαν τούς πανηγυριῶτες. Ὕστερα τά Χριστoύγεννα, ἡ 12

σφαγή τῶν χοιρινῶν, μέ τή φούσκα τῶν ἀρσενικῶν, τήν ὁποία ἔκαναν μπάλα τά παιδιά· ποῦ νά βροῦν ἄλλη; «Θεέ μου! πόσο γρήγορα ἄλλαξε ἡ ζωή μας!», ἀναφωνεῖ ὁ Νίκος καί ἀπορεῖ: «ἄραγε πρός τό καλύτερο;». Δύσκολο ἐρώτημα, πιό δύσκολη ἡ ἀπάντηση. Ἰδιαίτερη περίπτωση στίς ἱεροπραξίες τῆς Ἐκκλησίας ἀποτελοῦσαν οἱ λιτανεῖες. Πραγματοποιοῦνταν σέ πολύ δύσκολες περιστάσεις, ὅταν οἱ ἄνθρωποι ἔφταναν σέ ἀπόγνωση και εἶχαν ἕνα συγκεκριμένο τυπικό. Μετά τή θεία Λειτoυργία ὅλοι νηστικοί μέ τίς εἰκόνες στά χέρια ἐπισκέπτονταν ὅλες τίς ἐκκλησίες τοῦ χωριοῦ, ὅπου ἀναπέμπονταν σχετική δέηση. Ἀκόμα καί τά ζῶα ἦταν σταβλισμένα γιά νά φωνάζουν καί νά τ᾽ ἀκούσει ὁ Θεός. Βράδυ πιά ἐπέστρεφαν στό καθολικό καί ἐκεῖ διανέμονταν τό ἀντίδωρο. Ἀναφέρονται δυό χαρακτηριστικές λιτανεῖες: Τό 1944 γιά νά βρέξει. Μετά ἀπό παράκληση καί ἁγιασμό στήν πηγή τοῦ Πλατανιᾶ, ἄνοιξαν οἱ οὐρανοί, θυμοῦνται οἱ μεγαλύτεροι. Καί πιό πρόσφατα, το 1970, ὅπου ὁ κάμπος εἶχε γεμίσει κάμπιες. Μετά ἀπό ἁγιασμό καί παράκληση στή δεξαμενή τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς οἱ κάμπιες ἐξαφανίστηκαν. Γιά ὅλες αὐτές τίς γιορτές τό βιβλίο ἔχει πλούσιο φωτογραφικό ὑλικό. Τό ἐπόμενο κεφάλαιο περιλαμβάνει ἀρχειακό ὑλικό τῆς Ἐνορίας. Διάφορα ἔγγραφα πού ἔστελνε ὁ ἐφημέριος στούς προϊσταμένους ἤ σέ ἄλλες ὑπηρεσίες ἔγγραφα, ἀπαντήσεις ὑπηρεσιῶν κ.λ.π. Τό τελευταῖο κεφάλαιο ἀναφέρεται στούς ἱερούς ναούς τῆς Ἐνορίας μέ φωτογραφικό ὑλικό. Παρουσιάζω σύντομα. Ἅγιος Χαράλαμπος - Ἅγιος Δημήτριος: δίκλιτος ναός βασιλικοῦ ρυθμοῦ (τέλη 17ου, ἀρχές 18ου αἰώνα). Ἁγία Τριάδα: μονόχωρη βασιλική μέ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τροῦλο. Θεμέλιος λίθος 1953 ἐγκαίνια 15 Ἰουνίου 1975. Εὐαγγελισμός τῆς Θεοτόκου. Μιχαήλ Ἀρχάγγελος: (δίκλιτη βασιλική (19171932). Στήν ἀνέγερση τῶν δύο τελευταίων ναῶν ὁμόθυμη ὑπῆρξε ἡ συμμετοχή τῶν κατοίκων μικρῶν καί μεγάλων. Ἅγιος Νικόλαος: ὁ παλαιότερος μᾶλλον ναός (1710-1777). Ἀποτέλεσε τό πρῶτο Κοιμητήριο τοῦ χωριοῦ. Ἐκεῖ βρίσκεται ἀκόμη ὁ τάφος τοῦ παπα - Νικολῆ καί τῆς πρεσβυτέρας του. Ἅγιοι Κων/νος καί Ἑλένη στό xῶρo πού δημιουργήθηκε τό νέο κοιμητήριο. Πρῶτος ταφείς ὁ Μιχαήλ Κλώντζας. Ὕψωση Τιμίου Σταυροῦ: ὁ τελευταῖος ἀνεγερθείς ναός σέ περίοπτη θέση. Ἐγκαινιάσθηκε στίς 29-9-96. Ἁγία Βαρβάρα: βασιλική τοῦ 16ου αιώνα, ἀνακαινισθεῖσα προσφάτως. Ἁγία Παρασκευή τοῦ 1820. Ἅγιος Παντελεήμων στήν ὁμώνυμη παραλία τοῦ 19ου αἰώνα. Ἅγιος Σίλας: ἀνηγέρθη δαπάναις Γεωργίου Κουτουλάκη τό 1866. Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆρος (Ἀφέντης Χριστός), κοντά στή θέση «Πέζα». Ἔτος ἀνεγέρσεως 1830,· ἴσως χρησιμοποιήθηκε ἀρχικά ὡς Κοιμητήριο. Ἅγιος Φανoύριoς (19ος αἰώνας). Τό 1936 ἀνακαινίστηκε ἀπό τόν Ἐμμανουήλ Καφφετζάκη, ἀπόστρατo συνταγματάρχη.

Ἀκολουθεῖ ὁ ὀνομαστικός κατάλογος ὅσων ὑπηρέτησαν καί ὑπηρετοῦν ὡς πρόεδροι καί Γραμματεῖς τῆς Κοινότητας καί τοῦ Τοπικοῦ Διαμερίσματος τοῦ Καλοῦ Χωριοῦ. Ἔτσι ἡ Ἐνορία δίνει τήν ὀφειλόμενη τιμή στούς τοπικούς ἄρχοντες γιατί ἐτίμησαν καί τιμοῦν τό ἔργο τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας καί κρατοῦν ζωντανές τίς θρησκευτικές ἀξίες καί παραδόσεις τῶν προγόνων μας. Τό βιβλίο κλείνει μέ τά συμπεράσματα τοῦ συγγραφέα. Παραθέτω σχεδόν αὐτούσια κάποια ἀπ᾽ αὐτά. Κυρίαρχη ἔννοια τῆς ἐργασίας αὐτῆς ἦταν ἡ σκέψη ὅτι ἡ Ἐνορία εἶναι βασικός πυρήνας καί τό ὑγιές κύτταρο τῆς λατρευτικῆς καί πνευματικῆς ζωῆς τῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τά ἱερά καί τά ὅσια τοῦ τόπου του καί τῆς παράδοσής του εἶναι ξεπερασμένο καί παλιομοδίτικο νόμισμα, κατ΄ οὐσίαν κίβδηλο καί πολύ παλαιᾶς κοπῆς. Βασικό συμπέρασμα εἶναι ὅτι ἀποδίδεται ὁ ἐπιβαλλόμενος σεβασμός τόσο στά πρόσωπα πού ἀνάλωσαν τόν ἑαυτό τους πρός ἐπιτέλεσιν τοῦ ἔργου τῆς Ἐνορίας, ὅσο καί στά πράγματα, χωρίς τά ὁποῖα ἱερές ἀκολουθίες δέν ἐπιτελοῦνται.

13

Νικολάου Ἐμμ. Τζιράκη «Ἡ Ἐνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ. Ἱστορία – Πρόσωπα - Εἰκόνες» Πρωτ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Εὐαγγέλου Παχυγιαννάκη, Θεολόγου-Ἐφημερίου Ἱ.Ν. Ἁγίας Τριάδος πόλεως Ἁγίου Νικολάου

Σ

έ ἐξαιρετική ἐκτύπωση - βιβλιοδεσία τοῦ Μιχαήλ Καλύβα (Φαβιέρου 29 καί Πουκεβίλ 6, πλ. Βάθης, Ἀθήνα) κυκλοφορήθηκε τό ὑπό παρουσίαση βιβλίο, ἔκδοση τῆς Ἐνορίας Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ. Τή στοιχειοθεσία - σελιδοποίηση ἔκανε ὁ Γιάννης Σούκης, τό φωτογραφικό ὑλικό φιλοτεχνήθηκε ἀπό τούς Ἀρχιμ. Φιλάρετο Ζαχαριουδάκη καί Μιχάλη Κ. Γεροντῆ καί τή γενική ἐπιμέλεια καί διόρθωση τῶν δοκιμίων εἶχε ὁ καθηγητής κ. Νικόλαος Ἐμμ. Τζιράκης. Τό βιβλίο ἄριστο ἀπό ἄποψη αἰσθητικῆς, συλλογῆς καί διάταξης τῆς ὕλης, εἶναι ἀφιερωμένο «Εἰς τόν Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. κ. Εὐγένιον καί εἰς τούς ἀπ’ αἰῶνος ἐνορίτας τῆς Ἐνορίας Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ». Ἡ σύμμετρη καί μεθοδική κατανομή τῆς ὕλης, ἡ ἀπαραίτητη, μετά διακρίσεως, ἱστορική ἀναδρομή, πού κατατοπίζει ἱστορικά τόν ἀναγνώστη, ἡ πλούσια ἐπιμέρους ἀκριβολογία καί ἀναφορά σέ πρόσωπα, πράγματα καί γεγονότα καί ἡ ἐπιλογή τοῦ εἰκονογραφικοῦ καί λοιποῦ φωτογραφικοῦ ὑλικοῦ, καθιστοῦν τό βιβλίο εὔχρηστο καί οἰκεῖο στόν ἀναγνώστη, ὥστε νά τό ἀπολαμβάνει χαρούμενα καί μέ ἀδιάπτωτο τό ἐνδιαφέρον, ἀπό τήν πρώτη ὥς τήν τελευταία σελίδα του. Τό βιβλίο ἀνοίγει μέ Πρόλογο τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κυρίου Εὐγενίου, στόν ὁποῖο, ὁ σεπτός Ποιμενάρχης ἐκφράζει τή χαρά καί τήν ἱκανοποίησή του γιά τήν ἔκδοση τοῦ βιβλίου, «στό ὁποῖο καταγράφεται ἐπιμελῶς ἀπό τόν ἐξαίρετο συντοπίτη Θεολόγο - Φιλόλογο, Ὁμότιμο καθηγητή τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. Νικόλαο Ἐμμ. Τζιράκη, ἡ ἱστορική πορεία τῆς Ἐνορίας καί ἀποκρυπτογραφεῖται ἡ λαϊκή εὐσέβεια τῶν κατοίκων».

14

Ἐπίσης, ἀναφέρεται στήν πλούσια λειτουργική καί πνευματική ζωή τῶν κατοίκων, πού ὀφείλεται, κυρίως, στήν ἐγγύτητα τῆς Ἐνορίας μέ τήν Ἱερά καί ἱστορική Μονή Παναγίας τῆς Φανερωμένης, τῆς ὁποίας οἱ Ἱερομόναχοι μέ τούς ἑκάστοτε ἐφημερίους τῆς Ἐνορίας Καλοῦ Χωριοῦ, ἐπέδρασαν εὐεργετικά στίς ψυχές τῶν κατοίκων, ὥστε νά διατηρηθεῖ ἀνόθευτη ἡ ἱστορική παράδοση τῆς ἁγίας μας Ἐκκλησίας στά ἤθη καί τά ἔθιμα τοῦ λαοῦ. Ἰδιαιτέρως ἀνάγει τήν ἀναφορά του, ὁ Σεβασμιώτατος, στόν ἀοίδιμο παπα - Μανώλη Τζώρτζη, «πού ὑπῆρξε γνήσιος λευίτης, ἀληθινός ποιμένας, ἡγέτης καί μπροστάρης σ’ ὅλα τά κοινά προβλήματα τῆς Ἐνορίας καί τοῦ χωριοῦ», καί ἐπαινεῖ τόν νῦν ἐφημέριο Καλοῦ Χωριοῦ, Ἱερομόναχο, ἀρχιμανδρίτη π. Φιλάρετο Ζαχαριουδάκη, ἀδελφό της Ἱερᾶς Μονῆς Φανερωμένης, ὁ ὁποῖος συνεχίζει αὐτήν τήν ἱεράν παράδοση μέ τόν ἴδιο ζῆλο, «ὡς τήν πιό βέβαιη ἐπιτυχία καί σπουδαία ἐνσυνείδητη ζωή, πού ἀπορρέει ἀπό τήν ὑψηλή ποιμαντική εὐθύνη καί θυσιαστική διακονία καί ἱεραποστολή τοῦ ἀληθινοῦ ἱερέως». Ἀκολουθεῖ Προλογικό Σημείωμα τοῦ ἐφημερίου Ἀρχιμανδρίτου π. Φιλαρέτου, πού μέ δέος ἀναφέρεται στήν ἐνοριακή του διακονία, τήν ὁποία προσπαθεῖ, παράλληλα μέ τά καθήκοντά του στή Μονή, νά διεξάγει, ὅσο τό δυνατόν εὐσυνείδητα, μέσα στίς σύγχρονες ἀντίξοες συνθῆκες, ἀντιμετωπίζοντας τίς ἀνησυχίες τῶν νέων, κυρίως, ἀνθρώπων, ἀλλά καί ὅλων τῶν κάθε ἡλικίας ἐνοριτῶν του, σπέρνοντας ἀκούραστα ὡς βάλσαμο παρηγοριᾶς τόν θεραπευτικό Λόγο τοῦ Θεοῦ καί τήν εἰρήνη πού ἐνσταλάζει στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων ἡ μυσταγωγική λειτουργική ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπίσης, ἐκφράζει χρεωστικῶς τίς εὐχαριστίες του σέ ὅλους τούς συνεργάτες του στό ἔργο τῆς Ἐνορίας (ἀνδρῶν καί γυναικών) καί ἰδιαιτέρως σέ ὅλους ἐκείνους πού

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

συντέλεσαν στή συλλογή τῆς ὕλης, γιά τήν ἔκδοση τοῦ βιβλίου. Ἀκολουθοῦν τά ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ τοῦ ἐπιμελητοῦ τῆς ἐκδόσεως: Α΄. Εἰσαγωγικό Σημείωμα. Ἀναφέρεται στή γενεσιουργό αἰτία «τῆς προκείμενης ἐργασίας», τίς «δυσχέρειες τοῦ ἐγχειρήματος», στήν καταγραφή τῶν ἐργοβιογραφικῶν στοιχείων, στήν ἱστορική ἀναπόληση τῶν διαφόρων ἠθῶν καί ἐθίμων, τῶν ἑορτῶν καί πανηγυριῶν τῆς Ἐνορίας, τήν ἀναπόφευκτη ἀνάμιξη τοῦ προσωπικοῦ παράγοντα, ἀλλά πάντα μέ βασικό κίνητρο «τήν ἀγαὉ Ἱερός Ναός Ἁγίας Τριάδος Καλοῦ Χωριοῦ Μεραμβέλλου. θή συνείδηση καί τήν ἄδολη πρόΚαλό Χωριό, ἀλλά καί ὅλη τή γύρω περιοχή θεση καί, κυρίως, τήν ἀγάπη καί τόν σεβασμό καί, συνεπῶς ὅλους πού θέλουν καί πρέπει νά ἀπέναντι στή μέχρι σήμερα ἐνοριακή ἱστορία γνωρίζουν περιληπτικά, ἀλλά ὑπεύθυνα, τήν τοῦ Καλοῦ Χωριοῦ». Τό Εἰσαγωγικό Σημείωμα τοπική τους ἱστοριογραφία. Εἰδικότερα στήν κλείνει μέ τήν καταχώρηση τῶν ὀνομάτων καί παράγραφο αὐτή «ὁ συγγραφέας της θέλησε τήν ἐπαγγελματική ἐνασχόληση καθενός νά συνδέσει τήν προχριστιανική καί τή μεταἐπιστήμονος, πού συνέδραμε ἀξιολογικά χριστιανική περίοδο, γιά νά φανεῖ ὅτι ἡ εὐλοστή σύνταξη τοῦ ἱστορικοῦ πλαισίου τῆς Ἐνογημένη αὐτή γωνιά τῆς Κρητικῆς γῆς ἑνώνει ρίας καί τίς εὐχαριστίες «πρός ὅλους ὅσοι κασέ ἀδιάσπαστη ἑνότητα τό θεῖο καί τό ἀνθρώθοιονδήποτε τρόπο συνέβαλαν στήν ὁλοκλήπινο, τή θεία ἀγάπη ἀπό τή μιά μεριά, ὅπως τήν ρωση καί, προφανῶς, στήν ἀρτιότητα τοῦ βιἀποκάλυψε στόν κόσμο ὁ σαρκωθείς Υἱός βλίου…». καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, καί τήν ἀνθρώπινη ἀπό Β΄. Διάταξη τῆς ὕλης: Τό κεντρικό νόημα τοῦ τήν ἄλλη, ὅπως τή βίωσαν καί τή βιώνουν στή κεφαλαίου αὐτοῦ πυκνώνεται στίς παρακάδιαχρονία τῆς ἱστορίας τους οἱ ἐνορίτες τοῦ Ἁγίτω γραμμές, πού μᾶς ἀποκαλύπτουν τόν βαου Χαραλάμπους». σικό σκοπό τῆς ἐκδόσεως: «Τό περιεχόμενο Τό ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ ἀποτελεῖται ἀπό τέστοῦ βιβλίου ἔχει φυγοκεντρική δύναμη καί ἀξία σερα Κεφάλαια: τό Α΄ Κεφάλαιο περιέχει ΤΑ ὑπό τήν ἔννοια, ὅτι οἱ συντελεστές του προΠΡΟΣΩΠΑ: § 1. Ἱερεῖς - Ἐφημέριοι τῆς Ἐνοσπαθοῦν μέσα ἀπό τίς σελίδες του νά ἀπορίας, § 2. Ἱερεῖς ἐπισκέπτες τῆς Ἐνορίας, § 3. δώσουν κατά ἠθικό χρέος τήν ὀφειλόμενη τιμή Νεωκόροι - Ἐκκλησιάρχες (ἄνδρες καί γυστούς προαπελθόντες προγόνους μας, νά τοναῖκες), §4. Μοναχές, § 5. Ἱεροψάλτες, § 6. νώσουν τήν αὐτοσυνειδησία τῶν σύγχρονων Διατελέσαντες Μέλη τῶν Ἐκκλησιαστικῶν Καλοχωριανῶν ὅπου γῆς, καί ἰδιαιτέρως τῶν Συμβουλίων. νέων, καί, τέλος, νά ἐκφράσουν τήν εὐχή γιά Κεφάλαιο Β΄: ΠΑΡΑΔΟΣΗ - ΗΘΗ ΚΑΙ μιά εὐοίωνη προοπτική ὅσων θά ζήσουν στό ΕΘΙΜΑ. ἐγγύς καί στό ἀπώτερο μέλλον, ὑπερνικώντας Κεφάλαιο Γ΄: ΑΡΧΕΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ ΤΗΣ ντόπιες καί εἰσαγόμενες ἀδυναμίες καί διαΕΝΟΡΙΑΣ. βρωτικές συνήθειες, πού ἀπώτερο στόχο ἔχουν Κεφάλαιο Δ΄: ΙΕΡΟΙ ΝΑΟΙ - ΚΤΙΣΜΑΤΑ νά ἀλλοιώσουν τήν ταυτότητα καί τήν ἰδιοΚΑΙ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ. § 1. Οἱ κενπροσωπία μας». τρικοί ναοί: (1) Ἅγιος Χαράλαμπος - Ἅγιος Γ΄. Ἱστορική Ἀναδρομή: Τό κεφάλαιο αὐτό Δημήτριος, (2) Ἁγία Τριάδα, (3) Εὐαγγελισμός εἶναι σημαντικό, γιατί ἀφορᾶ ὄχι μόνο τό 15

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τῆς Θεοτόκου - Ἀρχάγγελος Μιχαήλ, (4) εἴδους ἐξάρτηση ἤ πειθαναγκασμό αὐτογνωἍγιος Γεώργιος. § 2. Οἱ Κοιμητηριακοί ναοί: σίας, νά ἀπαντήσει στό ὑπαρξιακό ἐρώτημα, (1) Ἅγιος Νικόλαος, (2) Ἅγιοι Κωνσταντίνος ἄν ὁ ἴδιος κρίνει καί σέ ποιό βαθμό ὅτι εἶναι καί Ἑλένη. § 3. Τά Ἐξωκλήσια: (1) Ὕψωσις τοῦ γνήσιο μέλος τῆς Ἐνορίας τοῦ χωριοῦ ἀπό τό Τιμίου Σταυροῦ, (2) Ἁγία Βαρβάρα, (3) Ἁγία ὁποῖο ἕλκει τήν καταγωγή του. Τήν ἀπάντηΠαρασκευή, (4) Ἅγιος Παντελεήμων, (5) ση στό ἴδιο ἐρώτημα, τηρουμένων βεβαίως τῶν Ἅγιος Σίλας, (6) Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆρος σχετικῶν ἀναλογιῶν, καλεῖται νά δώσει καί (Ἀφέντης Χριστός), κάθε ἄλλος ἀναγνώ(7) Ἅγιος Φανούριος. στης τοῦ βιβλίου, ἀνε§ 4. Ἐπιλογή εἰκονοξαρτήτως Ἐνορίας τῆς γραφικοῦ καί λοιποῦ ὁποίας εἶναι μέλος, ἤ φωτογραφικοῦ ὑλικοῦ: τοῦ τόπου καταγωγῆς (1) Εἰκόνες, (2) Ἱερά του». σκεύη, (3) Παλαιά λειΣυγχαίρομε ἀπό τουργικά βιβλία, (4) καρδιᾶς ὅλους τούς Λοιπό φωτογραφικό συντελεστές, γιά τήν ὑλικό. § 5. Ὀνομαστικομψότητα καί ἀρτιόκός κατάλογος ὅσων τητα, ἀπό πάσης ἀπόὑπηρέτησαν ὡς Πρόψεως, τοῦ βιβλίου. εδροι καί Γραμματεῖς Εἶναι ἕνας ἀνθόκητῆς Κοινότητος καί πος γνώσεων, ἐμπειτοῦ Τοπικοῦ Διαμερίριῶν, προσώπων καί σματος τοῦ Καλοῦ πραγμάτων, εἰκόνων Χωριοῦ. λειτουργικῶν καί Τό βιβλίο κλείνει μέ εἰκόνων λατρευτικῶν τά ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑτῆς Ἐνορίας ἀπό τά ΤΑ. Σ᾿ αὐτό τό τελευἤθη καί ἔθιμα καί παταῖο μέρος βρίσκεται νηγύρια τοῦ λαοῦ τοῦ καί τό μυστικό τῆς γεΘεοῦ καί εἰκόνων τῆς νέσεώς του·ἕνα μυστιφυσικῆς ὀμορφιᾶς, κό, πού εἶναι καί τό πού ὁ καλός Θεός πνευματικό ἀμάλγαἐπροίκησε τόν εὐλοὉ Ἅγιος Χαράλαμπος· μα ἤ, ἄν θέλετε, ἡ ἐνδεγημένον αὐτό τόπον, λεχής προσπάθεια καί φορητή εἰκόνα τοῦ πολιούχου τῆς Ἐνορίας ὥστε ἡ εὐφυΐα καί ἡ διακονία κάθε ἐκκλη- Καλοῦ Χωριοῦ Μεραμβέλλου, μέ σκηνές εὐγένεια τῶν κατοίκων ἀπό τό μαρτύριό του, 1843. σιαστικοῦ ἔργου. Ἡ νά δώσουν προσφυέἐξομολογητική διάθεση στατα καί μέ καύχηση τοῦ ἐλλογ. Συντάκτη καί Ἐπιμελητῆ τοῦ βιτό ὄνομα στόν τόπο αὐτό: Καλό Χωριό. βλίου, καθηγητοῦ κ. Νικολάου Ἐμμ. Τζιράκη, Ὅποιος ἀξιωθεῖ νά πάρει στά χέρια τοῦ τό εἶναι προφανής καί ἀπόλυτα δικαιολογημέβιβλίο: «Ἡ Ἐνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ νη. Στήν πρακτική διάσταση τῆς Ὀρθοδόξου Χωριοῦ, Ἱστορία – Πρόσωπα - Εἰκόνες» καί τό Ἐκκλησίας μας δέν εἶναι ἁπλῶς νά γράφομε μελετήσει, δέν μπορεῖ παρά νά εὐφράνει καί νά λέμε, ἀλλά τά γραφόμενα καί τά λετήν ψυχή του καί νά τή φωτίσει μέ γνήσια γόμενά μας νά ὑπηρετοῦν τόν σκοπό τῆς διαἱστορική, ἐνοριακή καί θεολογική γνώση καί νά αἰσθανθεῖ χαρά καί εὐγνωμοσύνη γι’ κονίας μας. Καί ὁ σκοπός τῆς προσπάθειας, αὐτούς πού συνεχίζουν νά βαδίζουν πάνω στά πού καταβλήθηκε νά γραφοῦν οἱ 197 σελίδες εὐλογημένα βήματα μιᾶς ζωντανῆς παραδότοῦ βιβλίου, πού παρουσιάζομε, εἶναι «νά βοησεως! θήσει, καταρχάς, κάθε Καλοχωριανό ἀναγνώστη, ἐπί τῇ βάσει μιᾶς ἐλεύθερης ἀπό κάθε 16

Σωτήριες ἀλήθειες ἀπό τήν Πατερική Γραμματεία καί ἀνθρώπινα λάθη ἤ παραλείψεις (Β Μέρος) Ἀποστόλου Ν. Μουρνέλη, Ἄρχοντος Διδασκάλου τοῦ Γένους, Καθηγητοῦ Πατριαρχικῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Κρήτης

Ὀρθοδοξία καί Ἀποκάλυψη ὄχι θρησκεία καί αἵρεση ολλές φορές στήν ἐποχή μας ἀκοῦμε νά λέγεται ὅτι ὅλες οἱ θρησκεῖες ἴδιες εἶναι ἤ ὑπάρχει μιά ἀνώτερη δύναμη ἤ σέ ὅλες εὑρίσκει κανείς κάποιες ἀλήθειες. Κι ὄμως πόσο διαφορετική εἶναι ἡ πραγματικότητα. Ἡ ὀρθόδοξη πίστη δέν ἀποτελεῖ θρησκεία, ἀλλά ἀποκάλυψη. Ὁ χριστιανός δέν θρησκεύει, ἀλλά βιώνει τίς ἐμπειρίες τοῦ οὐρανοῦ στή ζωή του. Δύο παραδείγματα εἶναι ἀρκετά γιά νά θεμελιώσουν τήν προηγούμενη θέση. Κατά πρῶτον ἡ γέννηση τοῦ Θεανθρώπου ἀναγγέλθηκε ἀπό τούς Προφῆτες 800 χρόνια πρίν. Γιά κανένα ἱδρυτή «θρησκείας» δέν ἔγινε καμία ἀναγγελία ἔστω καί ἐλάχιστα χρόνια πρίν. Αὐτό συμβαίνει διότι ὁ Χριστός εἶναι «ἡ ὁδός, ἡ ἀλήθεια καί ἡ ζωή»1. Ἀπό τήν πλειάδα τῶν προφητειῶν2 θά ἀναφέρομε ἐνδεικτικά τρεῖς. Ἡ πρώτη καταχωρεῖται ἀπό τόν Ἡσαΐα καί ἀφορᾶ τή γέννηση τοῦ Ἰησοῦ ἀπό τήν Παρθένο καί τό ὄνομα πού θά λάβει· «ἰδού ἡ παρθένος ἐν γαστρί ἕξει καί τέξεται υἱόν, καί καλέσουσι τό ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον μεθ’ ἡμῶν ὁ Θεός»3. Ἡ δεύτερη διασώζεται ἀπό τόν Ἱερεμία καί ἀναφέρεται στή σφαγή τῶν νηπίων· «Φωνή ἐν Ραμᾷ ἠκούσθη, θρῆνος καί κλαυθμός καί ὀδυρμός πολύς· Ραχήλ κλαίουσα τά τέκνα αὐτῆς, καί οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν»4. Ἡ τρίτη καταγράφεται ἀπό τόν Ζαχαρία καί σχετίζεται μέ τήν εἴσοδο τοῦ Χριστοῦ στα Ἱεροσόλυμα· «Μή φοβοῦ, θύγατερ Σιών· ἰδού ὁ βασιλεύς σου ἔρχεται καθήμενος ἐπί πῶλον ὄνου»5. Τόσον οἱ προαναφερθεῖσες προφητεῖες, ὅσον καί ἑκατοντάδες ἄλλες ἐκπληρώνονται αἰῶνες μετά, κατά τούς χρόνους

Π

τῆς Καινῆς Διαθήκης, διότι ὁ Ἰησοῦς εἶναι «ὁ ὤν καί ὁ ἦν καί ὁ ἐρχόμενος»6. Τό δεύτερο παράδειγμα τό δανειζόμαστε ἀπό τήν πρός Γαλάτας ἐπιστολή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Ὁ μεταστραφείς διώκτης τῶν χριστιανῶν βροντοφωνάζει· «τό εὐαγγέλιον τό εὐαγγελισθέν ὑπ’ ἐμοῦ ὅτι οὐκ ἔστι κατά ἄνθρωπον· οὐδέ γάρ ἐγώ παρά ἀνθρώπου παρέλαβον αὐτό οὔτε ἐδιδάχθην, ἀλλά δι’ ἀποκαλύψεως Ἰησοῦ Χριστοῦ»7. Δέν εἶναι λοιπόν κατά τόν Ἀπ. Παῦλο τό εὐαγγέλιο μιά ἀκόμα θρησκευτική θεωρία, μία διδαχή ἀνθρώπινη, ἀλλά θεία ἀποκάλυψη. Δέν ἔχει σκοπό νά βελτιώσει τίς κοινωνικές δομές ἤ τίς συνθῆκες ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, αὐτό εἶναι πολύ λίγο, ἀλλά νά τόν ἐξαγιάσει ψυχοσωματικά καί νά τοῦ προσφέρει ἐλπίδα, χαρά, λύτρωση, νῦν καί ἀεί. Σχολιάζοντας τό παραπάνω χωρίο ὁ φωστήρ τῆς Ἀντιοχείας γράφει· «Πρόσεξε πῶς μέ κάθε τρόπον ὑποστηρίζει αὐτό θερμῶς, ὅτι ἔγινε μαθητής τοῦ Χριστοῦ, ὄχι μέ τήν μεσολάβησιν ἀνθρώπου, ἀλλ’ ἀφοῦ ὁ ἴδιος αὐτοπροσώπως τόν ἔκρινεν ἄξιον νά ἀποκαλύψῃ εἰς αὐτόν ὅλην τήν ἀλήθειαν. Καί ποία ἀπόδειξις ὑπάρχει δι’ ὅσους ἀπιστοῦν, ὅτι ὁ Θεός σοῦ ἀπεκάλυψεν αὐτοπροσώπως, καί ὄχι διά μέσου κάποιου ἄλλου, ἐκεῖνα τά ἀπόρρητα μυστήρια; Ἡ προηγουμένη μεταστροφή, λέγει· διότι ἄν ὁ ἀποκαλύπτων δέν ἦτο ὁ Θεός, δέν θά ἐδεχόμην τόσον ἀκαριαίαν μεταβολήν. Διότι ἐκεῖνοι μέν οἱ ὁποῖοι διδάσκονται ὑπό ἀνθρώπων, ὅταν εἶναι διακαεῖς καί φανατικοί εἰς τά ἀντίθετα, χρειάζονται χρόνον καί ἐπινοητικότητα πολλήν διά νά πεισθοῦν· ἐκεῖνος ὅμως ὁ ὁποῖος μετέστη τόσον ἀκαριαίως καί ἀνένηψε καί εἰς αὐτό ἀκόμη τό ἀποκορύφωμα τῆς μανίας, εἶναι ὁλοφάνερον ὅτι ἐπειδή ἠξιώθη θεϊκῆς ὁράσεως καί διδασκαλίας, διά τοῦτο ἀμέσως 17

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἐπανῆλθεν εἰς τήν τελείαν ὑγείαν»8. Καί ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ μέγας διδάσκαλος τοῦ ὑπόδουλου γένους μέ τό δικό του τρόπο καταθέτει τή μαρτυρία του: «Ἐγώ, χριστιανοί μου, ἔφθειρα τήν ζωήν μου εἰς τήν σπουδήν σαράντα πενῆντα χρόνους, ἐγώ ἐδιάβασα καί περί ἱερέων καί περί ἀσεβῶν καί περί ἀθέων καί περί αἱρετικῶν, τά βάθη τῆς σοφίας ἐρεύνησα. Ὅλες οἱ πίστες εἶναι ψεύτικες, κάλπικες, ὅλες τοῦ Διαβόλου. Τοῦτο ἐκατάλαβα ἀληθινόν, θεῖον, οὐράνιον, σωστόν, τέλειον καί διά λόγου μου καί διά λόγου σας, πώς μόνη ἡ πίστις τῶν εὐσεβῶν καί ὀρθοδόξων χριστιανῶν εἶναι καλή καί ἁγία»9. Ἀπό τά παραπάνω γίνεται φανερό ὅτι ἀπό τή μία πλευρά ὑπάρχει ἡ ὀρθή πίστη, ἡ ἀλήθεια, ἡ ζωή καί ἀπό τήν ἄλλη οἱ θρησκεῖες, οἱ αἱρέσεις, οἱ παραθρησκευτικές ὁμάδες κ.ἄ. Χωρίς φανατισμό ἤ μισαλλοδοξία συντασσόμαστε μέ τό Χριστό καί προσκαλοῦμε τούς πάντες νά τόν ἀκολουθήσουν. Ἄν καί στατιστικά10 οἱ Ὀρθόδοξοι ἀποτελοῦμε μόλις το 8,91% τοῦ πληθυσμοῦ τῆς γῆς, ἐντούτοις ἀπό τή μία πλευρά χαιρόμαστε τήν ἀδιάκοπο ἀποκάλυψη καί ζῶσα μαρτυρία τοῦ παναγίου Πνεύματος καί ἀπό τήν ἄλλη καλοῦμε ὅλους τούς ἀνθρώπους νά γνωρίσουν καί νά βιώσουν τήν ἀλήθεια στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἄρρηκτα καί διαχρονικά πνευματικά θεμέλια Μελετώντας κάποιος τίς ἀρχές, τίς ἀντιλήψεις, τίς ἀξίες τῶν θρησκειῶν ἀνά τόν κόσμο θά συναντήσει ἐνδιαφέρουσες ἀπόψεις, πολύτιμες κοινωνιολογικές θέσεις, ἀξιοσήμαντες ἀνθρωπολογικές ἰδέες. Παρά ταῦτα θά διαπιστώσει παράλληλα τήν ἔλλειψη ἀρραγῶν θεμελίων, ἐπάνω εἰς τά ὁποῖα μπορεῖ νά ἀφεθεῖ καί νά οἰκοδομήσει τήν πνευματική του ὑπόσταση. Ὡς παραδείγματα θά ἀναφέρουμε μόνον τρία· Ἁγία Γραφή, Ἱερά Παράδοση, Ἀποστολική Διαδοχή. Ἡ Ἁγία Γραφή ὡς βιβλίο δέν εἶναι ἕνα θρησκευτικό κείμενο, ὅπως πολλοί νομίζουν. Τά βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης δέν εἶναι βιογραφία τοῦ Ἰησοῦ καί τῶν Ἀποστόλων. Οἱ εὐαγγελιστές δέν εἶναι χρονογράφοι χριστιανικῶν πράξεων, ἀλλά ἐκφραστές ἑνός 18

σωτηριολογικοῦ μηνύματος· «Μέσα στήν ὁρολογία τῆς πρώτης ἐκκλησίας ἡ λέξη ‘‘εὐαγγέλιο’’ παίρνει μιά ἰδιαζόντως χριστιανική ἔννοια· εἶναι ἡ νίκη τοῦ Χριστοῦ ἐπί τῶν δυνάμεων τοῦ κακοῦ πού εἶχαν δέσμιους τούς ἀνθρώπους… Μέσα στά βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἰδιαίτερα στίς ἐπιστολές τοῦ Παύλου, εὐαγγέλιο εἶναι τό λυτρωτικό μήνυμα πού ἔχει ἀντικείμενο καί περιεχόμενο τό Χριστό καί στόχο τή μετάνοια τῶν ἀνθρώπων πού δέχονται τό μήνυμα καί τοποθετοῦν ὑπαρξιακά τόν ἑαυτό τους ἐνώπιον τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ»11. Ὁ Ρῶσος θεολόγος Γεώργιος Φλωρόφσκυ θεωρεῖ ὅτι ἡ Ἁγία Γραφή ἐκφράζει τή στενή σχέση μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου· «Εἰς τήν Ἁγίαν Γραφήν (λέγει) βλέπομεν τόν Θεόν νά ἔρχεται, διά νά ἀποκαλυφθῆ εἰς τόν ἄνθρωπον, τόν δέ ἄνθρωπον νά συναντᾶ τόν Θεόν καί ὄχι μόνον νά ἀκούη τήν φωνήν του, ἀλλά καί νά ἀπαντᾶ εἰς αὐτόν. Ἀκούομεν εἰς τήν Ἁγίαν Γραφήν ὄχι μόνον τήν φωνήν τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί τήν φωνήν τοῦ ἀνθρώπου νά ἀπαντᾶ εἰς αὐτόν μέ λόγους προσευχῆς, εὐχαριστίας, λατρείας, δέους καί ἀγάπης, λύπης καί συντριβῆς, ἀγαλλιάσεως, ἐλπίδος ἤ ἀπελπισίας. Ὑπάρχουν, τρόπον τινά δύο ἑταῖροι εἰς τήν Διαθήκην, ὁ Θεός καί ὁ ἄνθρωπος, καί οἱ δύο μαζί ταυτίζονται εἰς τό μυστήριον τῆς ἀληθοῦς συναντήσεως Θεοῦ καί ἀνθρώπου»12. Ἀπό τά παραπάνω συνάγεται ὅτι τά βιβλικά κείμενα ἀποτελοῦν μέσα θείας ἀποκαλύψεως πού σκοπό ἔχουν τόν προσανατολισμό τοῦ ἀνθρώπου πρός τά ἄνω, τήν ἀπόκτηση τῆς θεογνωσίας, ὄχι ὅμως περιοριζόμενοι στή μελέτη τους, χωρίς νά τήν ἀποκλείομε, ἀλλά στήν πρόσληψη οὐράνιων βιωμάτων μέσα ἀπό τή διαπροσωπική σχέση πού θά δημιουργηθεῖ μεταξύ τοῦ πιστοῦ καί τοῦ θεανθρώπου. Ἡ Ἱερά Παράδοση εἶναι ἰσόκυρη13 μέ τήν Ἁγία Γραφή, διακρίνεται σέ προφορική καί γραπτή ἀλλά ἐνεργεῖται ἀπό τό αὐτό Ἅγιο Πνεῦμα. Μάλιστα ἡ δεύτερη κατηγορία ἀποθησαυρίστηκε στά σύμβολα, στούς ὅρους τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί διά τῶν θεοφόρων Πατέρων ἐκφράστηκε πολλαπλῶς καί πολυτρόπως.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Βέβαια παραδόσεις ὑπάρχουν πολλές καί μάλιστα σέ κάθε ἔθνος, σέ κάθε τόπο, σέ κάθε οἰκογένεια. Ὅμως ἐδῶ δέν μιλᾶμε γιά ἤθη καί ἔθιμα, ἀλλά γιά κάτι πού ξεπερνάει τό χρόνο, τό χῶρο, τήν ἱστορία, τήν ἀνθρωπότητα. Σαφῶς δέν μένομε στίς ἀρκετές χιλιάδες σελίδες κειμένων διαφορετικῶν κατηγοριῶν καί περιεχομένου, ἄν καί αὐτά τά ἐξετάζομε ἐπιστημονικά καί ἀρυόμεθα πολλά, σωτήρια μηνύματα, ἀλλά σέ κάτι πιό οὐσιαστικό πού δίνει προοπτική στό χειμαζόμενο ἄνθρωπο καί διασώζεται μόνο ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ. Εἶναι ἀπολύτως ὀρθή ἡ ἄποψη ὅτι «ἡ παράδοσις δέν ἀποτελεῖ ἐξωτερικήν μαρτυρίαν, πού θά ἐγένετο παραδεκτή ἀπό τόν ἀμύητον. Μόνη ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖ τήν ζῶσαν μαρτυρίαν τῆς Παραδόσεως· καί μόνον ἐν τῶν ἔσω, μέσα ἀπό τήν Ἐκκλησίαν, ἠμπορεῖ ἡ Παράδοσις νά γίνη αἰσθητή καί παραδεκτή ὡς βεβαιότης. Ἡ Παράδοσις εἶναι ἡ μαρτυρία τοῦ Πνεύματος, ἡ ἀδιάκοπος ἀποκάλυψις, τό κήρυγμα καί ὁ εὐαγγελισμός τοῦ Πνεύματος. Διά τά ζῶντα μέλη τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι ἐξωτερική ἱστορική αὐθεντία, ἀλλ’ ἡ αἰωνία, συνεχής φωνή τοῦ Θεοῦ, ὄχι μόνον ἡ φωνή τοῦ παρελθόντος, ἀλλ᾽ ἡ φωνή τῆς αἰωνιότητος»14. Συνεπῶς δέν μιλᾶμε γιά κάτι ἀνθρώπινο, ἀλλά θεανθρώπινο τό ὁποῖο ἀποτελεῖ μέσο θείας καθοδηγήσεως καί φωτισμοῦ, προκειμένου τό κτίσμα νά κοινωνήσει μετά τοῦ κτίστου καί μάλιστα κατά τρόπο θεοπρεπῆ καί θεάρεστο. Ἡ Ἀποστολική Διαδοχή εἶναι θά λέγαμε ἀκόμα ἕνα ἄθραυστο θεμέλιο. Δέν σχετίζεται ἁπλῶς μέ τήν ἀδιάκοπη διαδοχή τῶν Ἐπισκόπων - Ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τούς Ἀποστόλους μέχρι σήμερα, ἄν καί αὐτό ἀποδεικνύεται ἀπό τούς καταλόγους15 πού ὑφίστανται, ἀλλά κυρίως μέ τήν ἀνόθευτη πίστη πού παραλήφθηκε ἀπό τό Σωτήρα καί τή μετάδοση ἁγιοπνευματικῶς ποικιλίας χαρισμάτων διαδοχικῶς στά μέλη τῆς Ἐκκλησίας ἀνά τούς αἰῶνες. «Ἑπομένως ἡ ἀποστολική διαδοχή μέ τήν ἔννοια αὐτή πρέπει νά κατανοεῖται κατακόρυφα μέν μέ τή

χειροτονία καί διαδοχή τῶν ποιμένων καί ἰδιαίτερα τῶν ἐπισκόπων, ὁριζόντια δέ μέ τήν ἐπέκταση τῆς διαδοχῆς καί στά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, “τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ”, καί τή συμμετοχή τους στό τριπλό ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ»16. Πέραν τούτων κατά τόν Ἰωάννη Καρμίρη ἡ ἀποστολική διαδοχή ὡς ἁγιοπνευματικό γεγονός εἶναι ἀξιοσήμαντη, διότι διασώζει τήν γνήσια παράδοση, «ἄρα δέ καί τήν ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας πρός ἑαυτήν καί πρός τήν Ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν»17. Ἐπίσης σύμφωνα μέ ἄλλο ἐρευνητή «ἡ ἀποστολική διαδοχή δέν ἀποτελεῖ ἐφεύρεση τῆς Ἐκκλησίας, οὔτε διδασκαλίαν βραδύτερον μετά τόν Κύριον καί τούς Ἀποστόλους γεννηθεῖσαν καί ἐξελιχθεῖσαν καί διατυπωθεῖσαν ὑπό τῆς διδασκούσης Ἐκκλησίας, ἀλλ’ εἶναι θέμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἡ ἀρραγής βάσις καί τό θεμέλιον, ἐφ’οὗ ἱδρύθη ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, αὐτή ἡ ζωή καί ἡ ψυχή τῆς Ἐκκλησίας»18. Συνοψίζοντας θά καταθέταμε ὅτι ἡ Πατερική θεολογία δέν συγκεντρώνει τύπους καί ὅρους γιά νά ἐγκλωβίσει τόν ἄνθρωπο, ἀλλά κάθε τί ἀποτελεῖ μία γέφυρα προσεγγίσεως τοῦ Σωτῆρος, ἀφοῦ ὁ ἐπιδιωκόμενος σκοπός εἶναι ἡ ἐπίγνωση τῆς ἀπροσίτου δόξης τοῦ Κυρίου. Ἀπόλυτη ἐλευθερία, κυριότητα, ἐπιλογή Στίς ἡμέρες μας πολλοί ἄν ὄχι ὅλοι ὁμιλοῦν γιά τήν ἐλευθερία τοῦ λόγου, τῆς ἔκφρασης, τῆς διακίνησης τῶν ἰδεῶν, τοῦ αὐτοπροσδιορισμοῦ τοῦ κάθε προσώπου. Οἱ πάντες ἐπιθυμοῦν νά ἐπιλέγουν οἱ ἴδιοι αὐτό πού θέλουν, νά εἶναι κύριοι σέ ὅτι ἔχουν, πέρα 19

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

καί πάνω ἀπό κάθε δέσμευση ἤ ἀφέντη, ἄσχετα ἄν αὐτές οἱ ἐπιλογές ἐγκυμονοῦν κινδύνους. Ἡ ἀρχή τῆς ἐλεύθερης ἐπιλογῆς δόθηκε ὡς δῶρο ἀπό τό δημιουργό ἀπό κτίσεως τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος μετά παρρησίας λέγει ὅτι «αὐτεξουσίους ἡμᾶς εἰργάσατο ὁ τῶν ἁπάντων δημιουργός»19, καί ἀλλοῦ, «ἐφ’ ἡμῖν εἶναι κατέλιπε καί τῇ γνώμῃ τῇ ἡμετέρᾳ καί τό τήν ἀρετήν ἑλέσθαι καί τό πρός τήν κακίαν αὐτομολῆσαι»20. Ὁ ἴδιος Πατήρ σέ ἄλλο σημεῖο τοῦ ἔργου του ἀπορρίπτει τό πεπρωμένο καί τονίζει τήν προαίρεση πού ὑπάρχει σέ κάθε ἄνθρωπο· «Διότι (λέγει) κυβερνώμεθα διά τῆς αὐτεξουσίου προαιρέσεώς μας καί δέν εὑρισκόμεθα, ὅπως μερικοί πιστεύουν, ὑπό τήν ἐπήρειαν τοῦ πεπρωμένου, ὁριζόμενοι ἀπό αὐτό εἰς τό θέλειν καί μή θέλειν καί κείμενοι εἰς τά καλά καί τά κακά… Ἐπειδή εἴμεθα ἐλεύθεροι καί ἐξουσιάζομεν τῆς ἰδικῆς μας βουλήσεως καί ἐξ αἰτίας τῆς ραθυμίας γινόμεθα κακοί, ἐξ αἰτίας δέ τῆς ἐπαγρυπνήσεως καλοί»21. Ὁ Μέγας Βασίλειος προχωρεῖ ἕνα βῆμα πιό πέρα καί παρομοιάζει τόν ἔσωθεν κόσμο τοῦ ἀνθρώπου μέ μία ζυγαριά στήν ὁποία ζυγίζονται ὅλα· «Ὅτι ἑκάστου ἡμῶν ἐν τῷ κρυπτῷ ζυγός τίς ἐστι παρά τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς ἐγκατασκευασθείς, ἐφ’ οὗ τήν φύσιν τῶν πραγμάτων δυνατόν ἐστι διακρίνεσθαι»22. Κανείς δέν μπορεῖ νά ἰσχυρισθεῖ ὅτι 20

δέν ἐγνώριζε τό ἀγαθόν· «Προφέρεται σοι τά ἴδιά σου ζυγά ἱκανήν παρεχόμενα διάκρισιν ἀγαθοῦ καί κακοῦ»23. Συνεπῶς ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος νά ἐπιλέξει ὁτιδήποτε ὑπάρχει στή δημιουργία, ἀρκεῖ αὐτό πρωτίστως νά τόν ὁδηγεῖ στό δημιουργό καί ὄχι νά τόν ἐγκλωβίζει στά δημιουργήματα. Πλήν τούτων ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἄφησε ἐντελῶς ἐλεύθερο τόν ἄνθρωπο λέγοντας· «ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθείτω μοι»24. Ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος προβάλλοντας τό ἀγαθό τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας σχολιάζοντας τό προηγούμενο χωρίο σημειώνει· «Οὐ βιάζομαι, οὐκ ἀναγκάζω, ἀλλ’ ἕκαστον κύριον τῆς ἑαυτοῦ προαιρέσεως ποιῶ»25. Καί ὁ Θεοφύλακτος Βουλγαρίας θά συμπληρώσει· «ὅτι αὐτεξούσιον καί οὐκ ἀναγκαστόν ἡ ἀρετή»26. Ἀπό τά παραπάνω συνάγεται ὅτι στήν ὀρθόδοξο παράδοση πού ἐκφράζεται μέ τήν Πατερική Γραμματεία καί τά εὐαγγελικά ἀποστολικά κείμενα, κάθε ἀνθρώπινο πλάσμα ἔχει ἀπόλυτη ἐλευθερία στίς ἐπιλογές του, ἡ ὁποία συνοδεύεται καί μέ τήν εὐθύνη τῶν πράξεών του. Καλόν εἶναι λοιπόν, νά ἀποφεύγει ἐπιλογές πού συσσωρεύουν λάθη καί παραλείψεις καί νά προτιμᾶ τό ἀγαθό στή ζωή του ἐφαρμόζοντας καί τήν ἀποστολική ῥήση· «πάντα μοι ἔξεστιν ἀλλ’ οὐ πάντα συμφέρει»27. Ἄρση Ἀνισοτήτων - Ὑπέρβαση προσωπικῶν γνωρισμάτων Μετά τή γέννηση τοῦ Ἰησοῦ, τήν ἄνδρωση καί τήν δημόσια διδασκαλία του αἴρονται οἱ ἀνισότητες μεταξύ τῶν προσώπων καί ἐνώπιόν του εἶναι ὅλοι ἰσάξιοι καί ἰσότιμοι. Χαρακτηριστικό εἶναι τό χωρίο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου· «Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδέ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος ἤ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ· πάντες γάρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ»28. Εἶναι συγκλονιστικό τό γεγονός αὐτό, διότι ἀκόμα καί σήμερα «ἐγείρονται τείχη» μεταξύ τῆς γυναικός καί τοῦ ἀνδρός, μεταξύ τῶν ἐθνικοτήτων τῶν λαῶν, μεταξύ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τῶν κοινωνικῶν ὁμάδων. Διαπιστώνουμε δηλαδή ἀκόμα καί στήν ἐποχή μας νά ὑφίστανται φυλετικές, ἐθνολογικές, κοινωνικές διακρίσεις. Ἄν καί τό μήνυμα τῆς ἰσοτιμίας ἐκπέμφθηκε ἀπό τά χρόνια τοῦ ἐρχομοῦ τοῦ Χριστοῦ, ἄν καί θεωρεῖται αὐτονόητο, ἀκόμα καί σήμερα ἀνά τόν κόσμο παραμένει ζητούμενο. Ἀναφορικά μέ τήν ἰσοτιμία τῶν προσώπων ἡ Πατερική Γραμματεία εἶναι πλούσια σέ χωρία. Ὁ Μέγας Βασίλειος θά ὑπογραμμίσει· «Μία γάρ ἀρετή ἀνδρός καί γυναικός, ἐπειδή καί ἡ κτίσις ἀμφοτέροις ὁμότιμος, ὥστε καί ὁ μισθός ὁ αὐτός ἀμφοτέροις»29. Καί σέ ἄλλο σημεῖο τοῦ ἔργου του λέγει· «Γνωρίζομεν γάρ ἑαυτούς καί οἴδαμεν ὅτι παντί ἀνθρώπῳ πρός πάντας ὁμοτιμία ἐστί κατά τήν φύσιν· ὑπεροχαί δέ ἡμῖν οὐ κατά γένος οὐδέ κατά περιουσίαν χρημάτων οὐδέ κατά τήν τοῦ σώματος κατασκευήν, ἀλλά κατά τήν ὑπεροχήν τοῦ φόβου του πρός τόν Θεόν»30. Ὁ Γρηγόριος Νύσσης ἀπό τήν πλευρά του ἐπισημαίνει· «ἡ γυνή ἔχει τό κατ’ εἰκόνα Θεοῦ γεγενῆσθαι ὡς καί ὁ ἀνήρ ὁμοίως. Ὁμότιμοι αἱ φύσεις, ἴσαι αἱ ἀρεταί, ἆθλα ἴσα, ἡ καταδίκη ὁμοία»31. Τήν ἄποψη αὐτή ἐπικροτεῖ καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέγοντας· «Γυνή γάρ καί ἀνήρ ἐν μέν τοῖς σωματικοῖς εἰσι διηρημένοι, ἐπί δέ τῶν παλαισμάτων τῆς εὐσεβείας κοινόν τό στάδιον, κοινά τά παλαίσματα· ὁμοίως καί γυναῖκες ἀποδύονται καί οὐκ ἐκβάλλονται τοῦ ἀγῶνος, ἀλλά καί παρατάσσονται καί στεφανοῦνται καί ἀναγορεύονται καί ἀριστείας ἔχουσι ἔπαθλα καί βραβεῖα καί στεφάνους, καί τρόπαια δέ παρ’ ἐκείνας λαμπρά καί νῖκαι συνεχεῖς καί ἐπάλληλοι»32. Ἡ παραπάνω ἰσοτιμία τῶν προσώπων ἐπεκτείνεται καί σέ ἄλλα ζητήματα, ὅπως εἶναι ἡ πίστη, τό πνεῦμα, τό βάπτισμα, ἡ ἐλπίδα, ἡ ἀγάπη. Γιά τά θέματα αὐτά ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἰσηγεῖται· «Ὅπως λοιπόν στόν Ἰησοῦ Χριστό δέν ὑπάρχει ἀρσενικό καί θηλυκό, οὔτε Ἕλλην οὔτε Ἰουδαῖος, ἀλλά ὅλοι εἶναι ἕνα κατά τόν θεῖο Ἀπόστολο, ἔτσι σ’ αὐτόν δέν ὑπάρχει ἄρχων καί ἀρχόμενος, ἀλλά μέ τή χάρη του εἴμαστε ἕνα κατά τήν πίστη σ’αὐτόν καί ἀνήκομε στό ἕνα σῶμα τῆς Ἐκκλησίας του, ἔχοντας μία κεφαλή, αὐτόν·

καί ἕνα πνεῦμα ἐποτισθήκαμε διά τῆς παναγίας χάριτος τοῦ πνεύματος καί ἕνα βάπτισμα ἐλάβαμε ὅλοι καί μία εἶναι ἡ ἐλπίς ὅλων καί ἕνας ὁ Θεός μας, ὁ ἐπάνω ἀπό ὅλους καί διά μέσου ὅλων καί μέσα σέ ὅλους μας. Ἄς ἀγαποῦμε λοιπόν ἀλλήλους, ἄς ἀνεχόμαστε καί ἄς φροντίζουμε ὁ ἕνας τόν ἄλλον, ἀφοῦ εἴμαστε μέλη ἀλλήλων»33. Βάσει τῶν ἀνωτέρω ἡ διαφοροποίηση τῶν δύο φύλων δέν εἶναι ὀντολογική, ἀλλά λειτουργική, ὑπηρετεῖ καί προάγει τήν ἑνότητα τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ διάκριση τῶν φύλων δέν σημαίνει ἀντίθεση ἤ ὑποταγή, ἀλλά ἀλληλοσυμπλήρωση καί ἀμοιβαιότητα34. Ἐπίσης τυχόν διαφοροποιήσεις, ἀνισότητες, πού ἐμφανίζονται στά μέλη τῆς κοινωνίας αἴρονται ἐν τῷ Χριστῷ, ἀφοῦ ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα γίνεται ἕνα ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, πέρα καί πάνω ἀπό κατωτερότητες καί ἀνωτερότητες. Ἐκρίζωση παθῶν – Ἁγιασμός ψυχῶν καί σωμάτων Εἶναι γνωστό ὅτι τά πάθη, ὅσα καί ἐάν εἶναι, ὅποια καί ἐάν εἶναι, λειτουργοῦν εἰς βάρος τῆς πνευματικῆς προκοπῆς τοῦ ἀνθρώπου, εἰς βάρος τῆς ψυχῆς ἀλλά καί τοῦ σώματος. Κατά τόν Ἰωάννη Χρυσόστομο ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὅ,τι πιό πολύτιμο35 ὑπάρχει καί ὁ δημιουργός ζητεῖ τήν καθαρότητα τῶν ψυχῶν36, διότι μόνον ἔτσι ὁ ἄνθρωπος θά ἐξαγιάσει τήν ὕπαρξή του καί θά ὁμοιάσει μέ τόν ἅγιο Θεό. Ἐξάλλου αὐτή εἶναι καί ἡ ἀποστολική προτροπή· «ὡς τέκνα ὑπακοῆς μή συσχηματιζόμενοι ταῖς πρότερον ἐν τῇ ἀγνοίᾳ ὑμῶν ἐπιθυμίαις, ἀλλά κατά τόν καλέσαντα ὑμᾶς ἅγιον καί αὐτοί ἅγιοι ἐν πάσῃ ἀναστροφῇ γεννήθητε, διότι γέγραπται· ἅγιοι γίνεσθαι, ὅτι ἐγώ ἅγιος εἰμί»37. Ἀντίθετα τά πάθη κατατρώγουν38 τόν ἄνθρωπο σέ καθημερινή βάση, τόν μεταβάλλουν ἀπό λογικό ὄν σέ ἄλογο, σάν τό φοβερό δήμιο καταξεσκίζουν ἀνελέητα τήν ψυχή39 του, ἐνῶ παράλληλα τοῦ παρουσιάζουν τήν ἀρετή τραχεία καί δύσκολη, ἀντιθέτως τήν κακία ἑλκυστική καί εὐχάριστη40. Ἡ ἐκρίζωση τῶν παθῶν καί ἡ ἐμφύτευση τῶν ἀρετῶν ἀποτελοῦν ἕνα ἀπό τά βασικά θέματα τῆς Πατερικῆς Γραμματείας. Μάλι21

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

στα ὁ Πέτρος Δαμασκηνός κατήρτισε κατάλογο ἀρετῶν41 τίς ὁποῖες ἀπαριθμεῖ σέ 228 καί κατάλογο παθῶν42 τά ὁποῖα ἀπαριθμεῖ σέ 298. Καί μόνον ἡ σύγκρισις τῶν δύο καταλόγων ἀρκεῖ γιά νά διαπιστώσει κάποιος τήν ἐπιρροή τῶν παθῶν ἐπί τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς. Ὅμως τό ἀντίδοτο στά πάθη εἶναι ἡ στροφή πρός τήν ἁγιότητα, ἡ μίμηση τῶν φίλων τοῦ Θεοῦ, δηλαδή τῶν Ἁγίων, οἱ ὁποῖοι ἀποτελοῦν τούς φωτεινούς ὁδοδεῖκτες τῆς ἐν Χριστῷ πίστεως καί ζωῆς. Οἱ Ἅγιοι εἶναι οἱ δαμαστές τῶν παθῶν καί οἱ ἐνσαρκωτές τῶν ἀρετῶν· «Ἴδωμεν ὁποῖον εἶναι δεῖ τόν ἅγιον, ἥμερον πρᾷον, πενθοῦντα, θρηνοῦντα, τεθλιμμένον. Ὁ τοίνυν τά εὐτράπελα λέγων, οὐχ ἅγιος»43, θά ἀναφωνήσει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος. Καί ὁ Θεόδωρος Στουδίτης θά ἐπισημαίνει σέ σχετικό λόγο του· «Τούς τοιούτους δεῖ μιμεῖσθαι, τούτων ἰχνηλατεῖν τάς ἀρετάς. Εἰ μή ἰσχύωμεν ἰσοῦσθαι, ἀλλ’ οὖν γε οὐ πολύ πόρρω τῆς ὑψηλῆς αὐτῶν πολιτείας καί ἡμεῖς τόν ἡμέτερον βίον παρορμήσωμεν»44. Σύγχρονος ἁγιορείτης προσεγγίζει τό πρόσωπο τοῦ Ἁγίου, παροτρύνοντας ὅλους τούς ἀνθρώπους νά ἀποκαλύψουν τό νέο ἦθος πού ὁδηγεῖ στήν αὐτογνωσία καί στήν πρόσληψη τῆς ἁγιότητος· «Αὐτό πού ἔχει ὁ Ἅγιος εἶναι ἄλλης φύσεως, ἄλλης γεννήσεως, ἄλλης μήτρας καί ἄλλου τοκετοῦ… Ἔχει ἄλλη συμπεριφορά, οὐσία, χαρακτήρα. Διακονεῖ, λάμπει, ἀγαπᾶ καί κολάζει (τιμωρεῖ) ἄλλως, ὡς ἐξουσίαν ἀγάπης ἔχων καί οὐχ ὡς οἱ γραμματεῖς. Αὐτή εἶναι ἡ θεολογική λαμπηδών τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἡ χάρη, πού εἶναι κάτι ἄλλο ἀπ’ ὅλα τά ἄλλα, γιατί τά κλείνει, τά ἀνακεφαλαιώνει καί τά ξανακαινουργώνει ὅλα σωτήρια μέσα του: Τά σέβεται καί τά δοκιμάζει. Κάθε μιά κίνηση τῆς σκέψεως ἤ τῆς ψυχῆς τοῦ Ἁγίου τόν προδίδει· εἶναι μιά ἀφορμή γιά νά ἐλευθερωθοῦν καί νά ἀναδυθοῦν νέα κύματα γαλήνης, νά θραύσουν ἀθόρυβα φιάλες ἀρωμάτων τοῦ Πνεύματος πού καταπραΰνουν τήν ψυχή καί τό σῶμα τοῦ πλησίον»45. Συνεπῶς ἡ ὑπέρβαση τῶν παθῶν δέν ἐπιτυγχάνεται μέ κοινωνιολογικές ἀναλύσεις, μέ παλαιές ἤ σύγχρονες κοσμοθεωρίες, 22

ἀλλά πραγματοποιεῖται μέ ἀγῶνα διαρκείας, μέ πρόσληψη τῆς θείας χάριτος, ἡ ὁποία δίδεται στούς ριζοτόμους τῆς κακίας καί στούς φυτοκόμους τῆς ἀρετῆς. Τελικῶς ἐάν ἀξίζει κάτι γιά νά παλαίψει ὁ χριστιανός, αὐτό εἶναι ἡ ἀντίσταση στή φθορά, στό θάνατο, στήν ἐξαχρείωση τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. Μέ τήν ἐπιλογή τοῦ δρόμου τῆς ἁγιότητος ἀνταποκρίνεται πλήν τῶν ἄλλων στήν οὐράνια κλήση του, μέ τελικό στόχο τόν ἐξαγιασμό ὁλόκληρης τῆς ὑπάρξεώς του. Μαχητές καί μάρτυρες τῆς ἀλήθειας Εἶναι γνωστό ὅτι ἡ δικαιοσύνη κάθε χώρας ὀφείλει νά ὑπηρετεῖ, νά ὑπερασπίζεται τήν ἀλήθεια. Οἱ ἀποφάσεις της νά καταδικάζουν τό ἄδικο καί ὑπεραμύνονται τοῦ δικαίου. Πέρα ὅμως ἀπό τήν ἀνθρώπινη δικαιοσύνη, ὑπάρχει καί ἡ θεία μαζί μέ τόν δικαιοκρίτη Θεό. Καί ἐπειδή οἱ ἄνθρωποι πολλές φορές ἑκουσίως ἤ ἀκουσίως ἀδικοῦν, ἐκεῖνος ἀπό ψηλά ἀπονέμει δικαιοσύνη ἑκάστῳ κατά τά ἔργα αὐτοῦ. Στήν ἱστορία κάθε ἔθνους ὑπάρχουν παραδείγματα ἀνθρώπων πού ἀφιέρωσαν τή ζωή τους ὑπερασπιζόμενοι κάποιες ἀλήθειες. Ὁρισμένοι θυσίασαν χρόνο, χρήμα, τόν ἑαυτό τους, γιά νά ἀποδείξουν ὅτι ἀξίζει νά μάχεται κανείς γιά κάποια ἰδεώδη. Στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας ἔχομε ὄχι μόνο μαχητές, ἀλλά καί μάρτυρες ἀληθείας. Πρῶτος ὁ Ἀπόστολος Παῦλος παρουσιάζει τή θεία βιοτή τους λέγοντας ὅτι θέλησαν νά γίνουν μιμητές τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου καί ἐλεύθερα ἀκολούθησαν αὐτή τήν ὁδό καταβάλλοντας καί τό ἀνάλογο τίμημα· «οἱ διά πίστεως κατηγωνίσαντο βασιλείας, εἰργάσαντο δικαιοσύνην, ἐπέτυχον ἐπαγγελιῶν, ἔφραξαν στόματα λεόντων, ἔσβεσαν δύναμιν πυρός, ἔφυγον στόματα μαχαίρας, ἐνεδυναμώθησαν ἀπό ἀσθενείας, ἐγενήθησαν ἰσχυροί ἐν πολέμῳ παρεμβολάς ἔκλιναν ἀλλοτρίων· ἔλαβον γυναῖκες ἐξ ἀναστάσεως τούς νεκρούς αὐτῶν· ἄλλοι δέ ἐτυμπανίσθησαν, οὐ προσδεξάμενοι τήν ἀπολύτρωσιν, ἵνα κρείττονος ἀναστάσεως τύχωσιν· ἕτεροι δέ ἐμπαιγμῶν καί μαστίγων πεῖραν ἔλαβον, ἔτι δέ δεσμῶν καί φυλακῆς· ἐλιθάσθησαν, ἐπρί-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σθησαν, ἐπειράσθησαν, ἐν φόνῳ μαχαίραν ἀπέθανον, περιῆλθον ἐν μηλωταῖς, ἐν αἰγείοις δέρμασιν, ὑστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι, ὧν οὐκ ἦν ἄξιος ὁ κόσμος, ἐν ἐρημίαις πλανώμενοι καί ὄρεσι καί σπηλαίοις καί ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς»46. Κατά τούς πρώτους αἰῶνες ὑπῆρξαν ἀμέτρητες χιλιάδες μαρτύρων, κάθε ἡλικίας καί κοινωνικῆς τάξεως, σέ ὅλη τήν ἔκταση τῆς τότε Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ὁ Εὐσέβιος Καισαρείας στά ἔργα του μᾶς διασώζει τήν πληροφορία ὅτι μύριοι πιστοί ἔδειξαν προθυμία ὑπέρ τῆς νέας πίστως πού ἀπεκάλυψε ὁ Θεάνθρωπος, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀνακινηθεῖ διωγμός ἐπί αὐτοκρατόρων Δεκίου καί Βαλεριανοῦ. Ἔτσι οἱ θεοφιλεῖς χριστιανοί ἔβρισκαν μαρτυρικό θάνατο καί ἐξαιτίας τῆς εὐσέβειάς τους ἐκέρδιζαν ποικίλους στεφάνους47. Μέχρι τήν ὑπογραφή τοῦ διατάγματος τῶν Μεδιολάνων (313) ἐπί Μεγάλου Κωνσταντίνου, οἱ πιστοί δοκιμάστηκαν σκληρά καί πολλές φορές ὑφιστάμενοι κακώσεις, βιασμούς, δημεύσεις, φρικτά βασανιστήρια ὁδηγήθηκαν τελικά στό θάνατο. Σπουδαῖες πηγές ἀπό ὅπου ἀντλοῦμε πληροφορίες εἶναι: α) οἱ Πράξεις μαρτύρων, (κείμενα πού περιγράφουν τίς δίκες τῶν χριστιανῶν σύμφωνα μέ ἐπίσημα πρακτικά), β) τά Πάθη (κείμενα πού περιγράφουν αὐτήκοοι καί αὐτόπτες μάρτυρες τό ψυχικό σθένος τοῦ μάρτυρα) καί γ) τά Μαρτυρολόγια (κείμενα πού οἱ συγγραφεῖς τους ἀποβλέπουν στό νά προβάλλουν τούς ἥρωες τῆς Ἐκκλησίας, δανειζόμενοι στοιχεῖα καί ἀπό ἄλλα ἁγιολογικά ἔργα πρός οἰκοδομήν τῶν πιστῶν)48. Οἱ ἀγωνιστές αὐτοί τῆς πίστεως μιμούμενοι τό πάθος τοῦ Χριστοῦ, ὑπέμεναν ἑκουσίως τό θάνατο, διακηρύσσοντας δημόσια τήν ἀγάπη τους στόν Κύριο. Κατά τόν Δημήτριο Τσάμη, «Οἱ ἅγιοι Μάρτυρες, δηλαδή αὐτοί πού παρά τά βασανιστήρια καί τόν θάνατο ὁμολόγησαν τήν πίστη τους στόν Θεό καί τήν Ὀρθοδοξία, διακρίνονται στίς ἀκόλουθες τάξεις. α) Μεγαλομάρτυρες (λαϊκοί καί κληρικοί), β) Ἱερομάρτυρες (ἐπίσκοποι καί ἱερεῖς), γ) Ὁσιομάρτυρες (μοναχοί καί ἀσκητές), δ) Μάρτυρες (λαϊκοί), ε) Παρθενομάρτυρες, στ) Νεομάρτυρες (λαϊκοί καί

κληρικοί πού μαρτύρησαν κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας)»49. Μετά τήν κατάπαυση τ ῶ ν διωγμῶν, ἡ θεοφι λής ζωή τῶν πιστῶν, ὁ πόθος τῆς ἐν Χριστῷ τελειώσεώς τους, θεωρήθηκε ὡς μαρτ ύριο τῆς συνειδήσεως καί μάλιστα ἴσης ἀξίας. Ὁ οὐρανοφάντωρ Βασίλειος προέτρεπε τούς χριστιανούς νά δίδουν καθημερινά τήν καλήν μαρτυρίαν μοιάζοντας μέ τούς μάρτυρες· «Γίγνεσθε μάρτυρες τῇ βουλήσει ἄνευ διωγμῶν, ἄνευ μαστίγων, καί ἕξετε τήν αὐτήν ἀξίαν, οἵαν καί οἱ μάρτυρες»50. Ὅμως ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία χαίρεται ἐν Κυρίῳ, διότι τήν παράδοση τῶν Μαρτύρων, συνέχισαν οἱ Νεομάρτυρες. Κατά τόν Χρίστο Κρικώνη «ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία καυχᾶται καί δοξάζεται, ὄχι μόνον μέ τά γεννήματα τῶν παλαιῶν της μαρτύρων, ἀλλά καί μέ τά καινούργια τῶν νέων ἀθλητῶν καί ὡς φιλόπαις μήτηρ χαίρεται καί διά τούς δύο υἱούς της. Καί οὕτως οἱ νέοι οὗτοι μάρτυρες εἶναι ἀληθῶς Ἅγιοι, οἱ ὁποῖοι εὐηρέστησαν τῷ Θεῷ καί ἐδοξάσθησαν ὑπ’αὐτοῦ διά τῶν θαυμάτων τῆς θείας χάριτος»51. Ὁ ἴδιος καθηγητής λίγο παρακάτω στό ἴδιο ἄρθρο του ὑπογραμμίζει· «Μέ τό αἷμα τοῦ μαρτυρικοῦ θανάτου των οἱ νεομάρτυρες εὐηρέστησαν τόν Χριστόν, ἐξέπληξαν τούς ἀγγέλους, εὔφρανον τούς ἁγίους, ἐταπείνωσαν τούς δαίμονας, ἐλύπησαν τούς ἀλλοπίστους, ἐπαρηγόρησαν τούς ἐν θλίψει ἀδελφούς, ἐχαροποίησαν τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία ἐστερεώθη μέ τό αἷμα των»52. Ἀπό τά προαναφερθέντα συνάγεται ὅτι οἱ 23

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

μάρτυρες καί οἱ νεομάρτυρες ἀποτελοῦν τούς καρπούς τοῦ καλλίκαρπου καί πολύκαρπου δένδρου τῆς Ἐκκλησίας καί κάθε ἄλλο παρά ποτέ εἶναι ἐπίκαιρη ἡ γνώμη τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου· «Εἶπαν πολλάκις… ὅτι μάρτυρα οὐχί ὁ θάνατος ποιεῖ μόνον, ἀλλά καί ἡ πρόθεσις, οὐ γάρ ἀπό τῆς ἐκβάσεως μόνον, ἀλλά καί ἀπό τῆς γνώμης πλέκεται πολλάκις ὁ τοῦ μαρτυρίου στέφανος»53. (Συνεχίζεται…) ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1

Ἰωάν. ΙΔ΄, 6. Παπαθεοδώρου Π., Μηνύματα Σωτηρίας, Ἀθήνα 1976, σσ. 18 - 28.

3 Ἡσ. Ι΄, 14 - Ματθ. Α΄, 23.

4 Ἱερ. ΛΗ΄, 15 - Ματθ. Γ΄, 18.

5 Ζαχ. Θ΄, 19 - Ἰωάν. ΙΒ΄, 15.

6 Ἀποκ. Α΄, 8.

7 Γαλ. Α΄, 11 - 12.

8 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Γαλάτας κεφ. Α΄, Ε.Π.Ε.

20, 209.

9 Κοσμᾶ Αἰτωλοῦ, Διδαχή Α1, παρ. Μενούνου Ἰ., Κοσμᾶ Αἰτωλοῦ διδαχές καί βιογραφία, ἔκδ. Τῆνος, Ἀθήνα 1979, σσ. 78 – 79.

10 Φιλιππίδης Λ., «Στατιστική τῶν θρησκειῶν», Ἐκκλησία 49 (1979) 485.

11 Καραβιδοπούλου Ἰ., Εἰσαγωγή στήν Καινή Διαθήκη, ἔκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 1983, σ. 100.

12 Φλωρόφσκυ Γ., Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία, Παράδοσις, ἔκδ. Π. Πουρναρᾶ Θεσ/νίκη 2003, σσ. 14 – 15.

13 Τρεμπέλα Π., Δογματική, τόμ. Α΄, ἔκδ. Σωτήρ, Ἀθῆναι 1978, σ. 26.

14 Φλωρόφσκυ Γ., Ἁγία Γραφή…, ἔνθ. ἀνωτ. σσ. 63 64.

15 Ἀναστασίου Ἰ., Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, τόμ. Α΄, Θεσ/νίκη 1979, σσ. 619 - 629. Τοῦ αὐτοῦ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, τόμ. Β΄, Θεσ/νίκη 1978, σσ. 608 - 613.

16 Βακάρου Δ., Ἡ ἱερωσύνη στήν Ἐκκλησιστική Γραμματεία τῶν πέντε αἰώνων, Θεσ/νίκη 1986, σ. 102.

17 Καρμίρη Ἰ., Ὀρθόδοξος Ἐκκλησιολογία, Δογματικῆς Τμῆμα Ε΄, Ἀθῆναι 1973, σ. 396.

18 Κωνσταντινίδου Μ., «Ἀποστολική Διαδοχή», Ἐκκλησία 13 (1935) 316.

19 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Γένεσιν Ὁμιλ. Κ΄, 1 Ε.Π.Ε. 2, 70.

20 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Κατήχησις Η΄, 22 Ε.Π.Ε.

30, 514.

21 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Περί τελείας ἀγάπης 3, Ε.Π.Ε. 31, 343.

22 Μεγάλου Βασιλείου, Εἰς Ψαλμόν ΞΑ΄, Ε.Π.Ε. 5, 390.

23 Αὐτόθι, σ. 392.

24 Μάρκ. Η΄, 34. Λουκ. Θ΄, 23. Ματθ. ΙΖ΄, 24.

25 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ματθαῖον Ὁμιλ. ΝΕ΄, Ε.Π.Ε. 11, 208.

26 Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας. Ὑπόμνημα εἰς τό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, PG 123, 321 D. 27 Α΄ Κορ. ΣΤ΄, 12.

2

24

28

Γαλ. Γ΄, 28. Μεγάλου Βασιλείου, Εἰς τόν Α΄ Ψαλμόν 3, PG 29, 216. Βλ. καί τοῦ αὐτοῦ. Εἰς τήν μάρτυρα Ἰουλίτταν 2 PG 31, 241. «Ἀρετῆς δεκτικόν τό θῆλυ, ὁμοτίμως τῷ ἄρρενι, παρά τοῦ κτίσαντος γέγονε».

30 Τοῦ αὐτοῦ, ἐπιστολή ΣΞΒ΄, 1 PG 32, 973.

31 Γρηγορίου Νύσσης, Περί τῶν προγεγονότων τῆς τοῦ ἀνθρώπου γενέσεως, PG 44, 185 Α.

32 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὁμιλία λεχθεῖσα ἐν τῷ ναῷ τῆς Ἁγ. Εἰρήνης, 3 PG 63, 488.

33 Γρηγορίου Παλαμᾶ, Τῇ Κυριακῇ τῶν Βαΐων Ὁμιλία ΙΕ΄, Ε.Π.Ε. 9, 417.

34 Περισσότερα Βλ. Μπουρνέλη Ἀ., «Ἡ σχέση ἀνάμεσα στα δύο φῦλα κατά τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας», Κοινωνία 42 (1999) 391 - 398.

35 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ματθαῖον Ὁμιλ. ΝΕ΄, 4 PG 58, 544 «Τῶν ἐν ἡμῖν κυριώτερον ἡ ψυχή». Τοῦ αὐτοῦ, Εἰς Ματθαῖον Ὁμιλ. ΝΘ΄, 7 PG 58, 583.

36 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὅτι Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης εἷς νομοθέτης 4, PG 56, 403 «Θεός γάρ ψυχῶν ζητεῖ καθαρότητα».

37 Α΄ Πέτρ. Α΄, 14 – 15.

38 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ματθαῖον Ὁμιλ. Δ΄, 9 PG 57, 50. «Καί γάρ ἕκαστον τῶν παθῶν τῶν τοιούτων καί ὠμόν καί τυραννικόν καί ἀκόρεστον καί καθ’ ἑκάστην ἡμᾶς ἐσθίον τήν ἡμέραν οὐδέποτε ἵσταται».

39 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς ψαλμόν Ζ΄, 13 PG 55, 102. «Δημίου παντός χαλεπώτερον τά πάθη ταῦτα τήν ψυχήν καταξαίνει».

40 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ματθαῖον Ὁμιλ. ΙΣΤ΄, 11 PG 57, 254. «Ἕως μέν γάρ ἄν ἐν τοῖς πάθεσι ὦμεν, τραχεῖαν καί δύσκολον καί ἀνάντη τήν ἀρετήν εἶναι νομίζομεν, τήν δέ κακίαν ποθεινήν καί ἡδίστην».

41 Πέτρου Δαμασκηνοῦ, Δήλωσις τῶν ἀρετῶν, Ε.Π.Ε.

17, 274.

42 Αὐτόθι, σ. 276.

43 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ἐφεσίους Ὁμιλ. ΙΖ΄, 2 PG 62, 119.

44 Θεοδώρου Στουδίτου, Κατήχησις ΡΙ΄, Ε.Π.Ε. 18α, 436.

45 Γοντικάκη Β., Εἰσοδικόν, ἔκδ. Ἱερά Μονή Σταυρονικήτα, Ἅγιον Ὄρος 1978, σ. 35.

46 Ἑβρ. ΙΔ΄, 34 – 38.

47 Εὐσεβίου Καισαρείας, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία Η΄, 4 Ε.Π.Ε. 3, 123, 125.

48 Περισσότερα Βλ. Τσάμη Δ., Ἁγιολογία, ἔκδ. Π. Πουρναρᾶ 1999, σσ. 19-21.

49 Αὐτόθι, σ. 104.

50 Μεγάλου Βασιλείου, Εἰς τούς ἁγίους τεσσαράκοντα μάρτυρας, PG 31, 508.

51 Κρικώνη Χ., Πατερικά θεολογικά Μελετήματα, ἔκδ. University Studio Press, Θεσ/νίκη 1998, σ. 621. Τοῦ αὐτοῦ, Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία… κληρικοί νεομάρτυρες, ἐθνομάρτυρες, ἔκδ. University Studio Press, Θεσ/νίκη 1991. Βλ. καί Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Νικηφόρου Χίου, Ἀθανασίου Παρίου, Συναξαριστής Νεομαρτύρων (1400 – 1900 μ.Χ.), ἔκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσ/νίκη 1984.

52 Κρικώνη Χ., Πατερικά…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 627. Βλ. καί Περαντώνη Ἰ., Λεξικόν τῶν Νεομαρτύρων, τεύχη 8, 9, 10, ἐν Ἀθήναις 1990 – 1994.

53 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, ἐγκώμιον εἰς τόν ἅγιον Εὐστάθιον, PG 50, 601.

29

Γιά νά μάθουμε νά μιλᾶμε πρέπει νά ξέρουμε ν᾿ ἀγαπᾶμε Ἀρχιμ. Νικοδήμου Γ. Κανσίζογλου, Ἱεροκήρυκος Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας

α. Ἡ ψυχική μας ὀσμή. νας σύγχρονος ἅγιος πνευματικός πατέρας εἶπε πώς ὁ κάθε ἄνθρωπος, ὅπως ἔχει τή δική του χαρακτηριστική σωματική ὀσμή, ἔχει καί τήν δική του ψυχική ὀσμή. Ψυχική ὀσμή εἶναι ἡ πνευματική αἴσθηση πού ἀφήνουμε στό διπλανό μας, ὅταν βρεθοῦμε κοντά του. Τήν σωματική μας ὀσμή συνθέτουν ἡ διατροφή μας, ἡ ὑγιεινή πού ἀκολουθοῦμε, ἡ κράση τοῦ ὀργανισμοῦ μας καί ἡ σωματική μας ἰδιοσυγκρασία. Κατά κάποια ἀντιστοιχία καί τήν ψυχική μας ὀσμή συνθέτουν ἡ πνευματική μας γνώση καί τροφοδοσία, ἡ ὑγεία τῶν ψυχικῶν καί πνευματικῶν μας λειτουργιῶν καί ἡ πνευματική μας ἰδιοσυγκρασία, οἱ πολύ προσωπικές μας δηλαδή πνευματικές προϋποθέσεις.

2. Ἔτσι, πολλές φορές θά ἔχουμε αἰσθανθεῖ πώς ὑπάρχουν ἄνθρωποι μέ θαυμάσια ψυχική ὀσμή πού χαίρεται κανείς νά βρίσκεται δίπλα τους. Ὅπως καί ἀντιθέτως, ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ἡ ψυχική τους ὀσμή ἀπομακρύνει, ὅσους θελήσουν νά τούς πλησιάσουν. Ἡ ψυχική ὀσμή ἑνός ἀνθρώπου μέ ταπείνωση, ἁπλότητα, εἰλικρίνεια, εὐθύτητα καί καλοσύνη εἶναι τόσο εὐχάριστη πού δέ θέλει κάποιος νά τόν ἀποχωριστεῖ. Ἡ ψυχική ὀσμή ἑνός μπερδεμένου, περίπλοκου, πονηροῦ, ἐγωκεντρικοῦ καί συμφεροντολόγου ἀνθρώπου εἶναι τόσο ἀποκρουστική πού δέν μπορεῖ κάποιος νά ἐπιβιώσει κοντά του.

3. Σέ μιά ὁμιλία του σχετική μέ τά παραπάνω, ὁ Ἀρχιμ. Σωφρόνιος Σαχάρωφ φέρνει ὡς παράδειγμα τό ζῶο μέφις (τόν ἀσβό). Αὐτό τό ζῶο προκειμένου νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τήν παρουσία ὅσων τό πλησιάζουν, ἐκκρίνει μιά ἰδιαίτερα δυσάρεστη ὀσμή πού ἀπομακρύνει καθετί πού τό πλη-

Ε

σιάζει. Στίς ἀνθρώπινες σχέσεις ὀνομάζουμε τό φαινόμενο αὐτό μεφιτισμό. Πολλοί ἀπό ἐμᾶς προκειμένου νά περιχαρακώσουν τό ἐγώ τους, τά δικαιώματα, τά θελήματα καί τίς ἰδιοτέλειές τους «ἐκκρίνουν» μία τέτοια ψυχική ὀσμή πού ἀπομακρύνουν ὁποιονδήποτε τούς πλησιάσει. Δημιουργοῦν μάλιστα καί μία μόνιμη ἐπιφύλαξη καί σέ ὅσους θέλουν νά τούς πλησιάσουν, ἀκόμη καί, γιά νά τούς βοηθήσουν. Οἱ φυσιολόγοι λένε πώς ἀπό τίς πέντε αἰσθήσεις μας ἡ ὀσμή εἶναι αὐτή πού πιό δυνατά ἐγγράφεται στή μνήμη μας. Τό ἀνάλογο γίνεται καί μέ τήν ψυχική μας ὀσμή. Ἡ μνήμη της διατηρεῖται πολύ ἔντονα σέ ὅσους τήν ἔχουν δοκιμάσει. β. Ὁ λόγος μας καί ἡ ψυχική μας ὀσμή.

1. Τό κυριότερο, τό ἀμεσότερα ἐμφανές συνθετικό στοιχεῖο τῆς ψυχικῆς μας ὀσμῆς εἶναι ὁ λόγος μας. Αὐτός προδίδει δυνατά τήν ὀσμή μας. Μποροῦμε λ.χ. νά δοῦμε κάποιον μέ γοητευτική ἐμφάνιση, ἁρμονική σωματική διάπλαση, ὑγιή γυμναστική κίνηση, ἀθλητικό παράστημα καί νά ἐντυπωσιαστοῦμε κατά πρῶτον. Ἤ βλέπουμε κάποιον πού «δέν μᾶς γεμίζει τό μάτι», δίχως ἐξωτερικά σωματικά προσόντα, μέ ταπεινό παράστημα καί δέν τόν ὑπολογίζουμε. Μόνον, ὅταν ἀκούσουμε κάποιον νά μιλάει θά καταλάβουμε τήν ψυχική του ὀσμή καί θά μπορέσουμε μέ μία σχετική βεβαιότητα νά τόν χαρακτηρίσουμε: εἶναι σοβαρός, συνετός, εὐγενικὀς, ταπεινός, ὥριμος, καλλιεργημένος, ἕνας θησαυρός σέ ὀστράκινο σκεῦος ἤ ἀντιθέτως, εἶναι ἐπιπόλαιος, πονηρός, ἀλαζόνας, ἀνισόρροπος, ἕνα μεγάλο καλάθι μέ ἐλάχιστα κεράσια.

25

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Σαρώφ μιλοῦσε μέ τόν εὐλαβή Ν. Μοτοβίλωφ, αὐτός γεύθηκε τήν γλυκειά θαλπωρή τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ ὡς χαρά, θέρμη καί ἀπέραντη εὐτυχία. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ πρσφερόμενος μέ τά χείλη τοῦ ταπεινοῦ Σεραφείμ ἀνακαίνισε τήν ὕπαρξη τοῦ διψασμένου ἀνθρώπου. Ὁ ταπεινός Σεραφείμ ἔλεγε πώς ὁ κάθε ἄνθρωπος εἶναι «ἡ χαρά του». Ἀντίθετα, ἄς σκεφθοῦμε λόγους δυσώδεις, ἀνθρώπων πού τούς λάτρεψε ἡ ἀρρωστημένη κοσμική διανόηση καί πού ὁδήγησαν πολλούς στήν ἀπελπισία καί στόν μηδενισμό. Ὁ μεγάλος εὐρωπαῖος φιλόσοφος Β. Φ. Ὁ Ὅσιος Παΐσιος, ὁ Ἁγιορείτης, συνομιλεῖ μέ προσκυνητές στό Κελλί του στήν “Παναγούδα”. Νίτσε ἔλεγε πώς ὁ συνάνθρωπος «εἶναι ἡ κόλασή μου». Οἱ πιστοί χρι2. Ὁ λόγος μας μπορεῖ νά μολύνει τήν στιανοί ἀντλοῦν τό λόγο τους ἀπό τή ἀτμόσφαιρα γύρω μας ἤ μπορεῖ νά τήν χάρη τοῦ Θεοῦ. Ὁ λόγος τους εὐωδιάζει, εὐωδιάσει, καί πολύ περισσότερο, νά μεδιότι αὐτοί ἀκολουθοῦν καί ἐμπνέονται ταδώσει Χάρη ἀπό τόν Θεό. Τό ἄριστο παἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ. ράδειγμα εἶναι ὁ Κύριός μας πού λίγο πρό τοῦ πάθους Του εἶπε στούς μαθητές του: γ. Χαρακτηριστικά τοῦ εὐωδιάζοντος «Ἤδη ὑμεῖς καθαροί ἐστε διά τόν λόγον ὅν Λόγου τῆς Χάριτος. λελάληκα ὑμῖν» (Ἰω. 15,3), δηλ. ὁ λόγος, ἡ 1. Πῶς μποροῦμε, λοιπόν, νά ἔχουμε διδαχή τοῦ Κυρίου ὑπῆρξε τέτοια πού καλόγο ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ, πού ὠφελεῖ, θάρισε τίς συνειδήσεις τῶν μαθητῶν. Δέν βοηθάει, ἀναπαύει, ἐλευθερώνει τόν πληπρέπει νά ξεχνοῦμε αὐτή τήν ἀλήθεια: κοισίον μας; Οἱ ἅγιοι μέ τόν βίο τους μᾶς δίνωνοῦμε μέ τόν Θεό καί καθαριζόμαστε νουν τήν ἀπάντηση: χάρη μεταδίδει ὁ ἀπό τά δύσοσμα πάθη μας διά τῆς μετοχῆς λόγος μας μόνον, ὅταν πηγάζει ἀπό μας α) στό Σῶμα καί τό Αἷμα Του, β) στό ἀγάπη. Βέβαια, ὅλοι λέμε πώς ἀγαπᾶμε καί ὄνομά Του διά τῆς προσευχῆς, γ) στήν γι᾿ αὐτό μιλᾶμε. Εἶναι, ὅμως, πάντοτε ἔτσι; ἀρετή Του διά τῆς ἐργασίας τῶν ἐντολῶν Γιά νά ἀπαντήσουμε, πρέπει νά βροῦμε τό Του καί δ) στό λόγο Του, στή διδασκαλία μέτρο, τό κριτήριο γιά τό ἄν μιλᾶμε μέ Του. ἀγάπη. Ποιό εἶναι αὐτό τό κριτήριο; Εἶναι 3. Ἄν παρακολουθήσουμε τή ζωή καί τό ὁ σεβασμός τῆς ἐλευθερίας τοῦ πλησίον παράδειγμα τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας, μας. Νά μιλοῦμε δηλ. καί συγχρόνως νά εἴμαστε ἕτοιμοι νά μήν μᾶς ἀκούσουν. Καί θά δοῦμε ὅτι ὁ λόγος τους μετέδιδε ὅταν δέν μᾶς ἀκούσουν νά μήν ἐκπίπτει ἡ εὐωδία καί γλυκύτητα. Ἄνθρωποι ἀναρίθἀγάπη μας. Καί ἐπιπλέον, νά μήν παραιμητοι ἀναγεννήθηκαν, ξανάρχισαν τή ζωή τούμαστε ἀπό τό νά ἐπανερχόμαστε καί σέ τους μέ πίστη, μέ ἐλπίδα καί ἀγάπη, ὅταν ἄλλον καταλληλότερο καιρό. Αὐτό κάνει ἄκουσαν τό λόγο ἑνός γνήσιου ἀνθρώπου καί ὁ Θεός: μᾶς ἀπευθύνει τόν πλήρη χάτοῦ Θεοῦ. Ἄλλοι, δυστυχῶς, κατέστρεψαν ριτος λόγο Του, ἐνῶ ξέρει πώς πολλές τή ζωή τους, ὅταν ἀκολούθησαν σαπρούς φορές δέν θά ὑπακούσουμε εὐθύς. Κι καί βορβορώδεις λόγους μπερδεμένων ὅμως, δέ σταματάει νά μᾶς ἀγαπάει καί νά ἀνθρώπων. Ὅταν ὁ ἅγιος Σεραφείμ τοῦ 26

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἐπανέρχεται πάλι καί πάλι μέχρις ἐσχάτης ἀναπνοῆς μας.

2. Ὅταν μιλᾶμε σέ κάποιον νά μήν ἔχουμε ἐκ τῶν προτέρων σκοπό ἀμετακίνητο ὅτι πρέπει νά τόν πείσουμε. Καί ὅταν κάποιος ἀντιστέκεται στό λόγο μας, τότε νά ὑποχωροῦμε, ὄχι ἀπό παραίτηση καί ἀπαξίωση, ἀλλά ἀπό σεβασμό στήν ἀδυναμία τοῦ ἀδελφοῦ μας. Ἐπίσης, ὁ λόγος μας γιά νά ἐμπνέεται ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ δέν πρέπει νά προφέρεται μέ ἀπόλυτο Ὁ Ὅσιος Παΐσιος, ὁ Ἁγιορείτης, συμβουλεύει πνευματικά χαρακτήρα, ὅσο κι ἄν εἴμαστε σίπροσκυνητές στό Κελλί του στήν “Παναγούδα”. γουροι γιά τήν ὀρθότητά του. Λ.χ. δέν σεβόμαστε τήν ἐλευθερία τοῦ πλησίον ὅταν τοῦ λέμε: «κάνε ὅπως καταλαβαίνεις, ἀλλά νά μέ θυμᾶσαι ὅτι θά χύσεις πικρά δάκρυα, ἄν δέν μέ ἀκούσεις». Οἱ ἅγιοι ποτέ δέν μιλοῦν μέ τέτοιο τρόπο. Σχετικοποιοῦν σκοπίμως τόν λόγο τους (ὄχι στό περιεχόμενο, ἀλλά στόν τρόπο πού τόν ἐκφέρουν), γιά νά δώσουν στόν πλησίον τήν ἄνεση, δηλ. χωρίς ἐνοχικό ἄγχος, νά μήν τόν ἀποδεχτεῖ. Αὐτό εἶναι τό μεγαλεῖο τῶν ἁγίων μας, ἡ γνήσια πνευματική ἀριστοκρατία!

3. Τέλος, ὁ λόγος μας γιά νά ἐμπνέεται ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ καί νά μᾶς πληροφορεῖ γιά τήν ἀληθινή ἀγάπη πού τόν γεννᾶ, πρέπει νά μήν προέρχεται μόνο ἀπό τό νοῦ Ὁ Ὅσιος Παΐσιος, ὁ Ἁγιορείτης, μέ τό Ρῶσσο Γέροντά του Παπα-Τύχωνα καί προσκυνητές μας, ἀλλά νά περνᾶ καί μέσα ἀπό τήν στό Κελλί του στόν “Τίμιο Σταυρό”. καρδιά μας. Αὐτό σημαίνει πώς προΠῶς θά ἤθελα νά μιλήσουν στόν πατέρα τοῦ συμβουλεύσουμε κάποιον νά βάζουμε μου, στή μάνα μου, στό παιδί μου, στόν τόν ἑαυτό μας στή θέση του. Ἄν δέν τό κάἀδελφό μου;». Αὐτό σημαίνει νά περνάει ὁ νουμε αὐτό, ὁ λόγος μας μπορεῖ νά ἔχει τελόγος πρῶτα ἀπό τήν καρδιά μας. Αὐτό τραγωνισμένη λογική, ἀλλά σίγουρα δέν σημαίνει: γιά νά μάθουμε νά μιλᾶμε, πρέθά ἔχει ζεστασιά καί ταπεινή ἀγάπη. Λ. χ. πει νά ξέρουμε ν᾿ ἀγαπᾶμε. προτοῦ ἀνοίξουμε τό στόμα μας γιά νά ἀπευθύνουμε λόγο σέ κάποιον νά σκεφτόμαστε: «πῶς θά ἤθελα νά μοῦ μιλήσουν, ἄν βρισκόμουν σέ αὐτή τή θέση;

27

Ὁ Ἅγιος Δημήτριος ὁ Γαλατοκτισμένος (ἕνα ξεχασμένο Μοναστήρι τῆς Βιάννου) Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη, ἐκπαιδευτικοῦ-συγγραφέως

1. Θέση - Φυσικό Περιβάλλον Ἅγιος Δημήτριος ὁ Γαλατοκτισμένος βρίσκεται σέ μιά νοτική γραφική πλαγιά τῆς Χονδριγιανῆς Γιαλιᾶς στήν ὁμώνυμη τοποθεσία «Ἅγιος Δημήτριος» (στόν Ἅϊ-Δημήτρη) καί ἀγναντεύει τήν ἀπέραντη θάλασσα τοῦ Λιβυκοῦ Πελάγους ἀπό τήν ἀκτή τῆς ὁποίας ἀπέχει σέ εὐθεία γραμμή περί τά ἐννιακόσια μέτρα (900 μ.). Πρόκειται γιά ἕνα δωρικό τοπίο μέ λιτό καί σοβαρό φυσικό κάλλος, στό ὁποῖο κυριαρχεῖ ἡ παρουσία τοῦ σχίνου, τῆς χαρουπιᾶς, τῆς ἐλιᾶς καί τῆς ἀγριελιᾶς, τοῦ κέδρου, τοῦ νανώδους ἀγριοκυπάρισσου καί δεκάδων εἰδῶν ἀπό θάμνους, φρύγανα καί ἄλλα ἀρωματικά βότανα καί ἀγριολούλουδα. Βόρεια, βορειοδυτικά καί βορειοανατολικά τοῦ ναοῦ ἁπλώνονται οἱ κακοτράχαλοι βραχότοποι Γλιμιδιανό (ΒΔ), Γιακουμιανό (Β), Σουλοπέτρι (Β), Κόκκινου Δάσος (ΒΑ) καί Πετριθιά (ΒΑ). Δυτικά βρίσκεται τό Σκουροκέφαλο, κατάφυτο μέ ἀγρίλια, θάμνους καί φρύγανα, πού ξεκινᾶ ἀπό τήν ἀκτή καί ἀνηφορίζει σέ πολύ μεγαλύτερο ὑψόμετρο, γιά νά συναντήσει τήν κορυφογραμμή πού ἐκτείνεται ἀπό τά βορειοδυτικά (ΒΔ) πρός τά βορειοανατολικά (ΒΑ). Ἀνατολικά τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη βρίσκονται σχετικά ὁμαλές πλαγιές, κυρίως πρός τά νοτιοανατολικά (ΝΑ), πού φτάνουν ἕως τόν Ἅγιο Γεώργιο τό Βαγιωνίτη καί βορειοτέρα (ΒΑ) στό Πορτί, στή Χωματερή, στοῦ Πισκόπου τό Πήδημα καί στοῦ Σαρακηνοῦ τό Γκρεμό. Τέλος, πρός τά νότια βρίσκονται τά Λιβαδάκια καί λίγο ἀνατολικότερα οἱ συμπαγεῖς βράχοι τῆς ἀκρόπολης τοῦ Καστριοῦ καί τοῦ Καστροχάρακου, πού οἱ πρόποδές τους καταλήγουν στήν ἀκτή τοῦ Λιβυκοῦ Πελάγους.

Ο

28

Βορειοδυτικά τοῦ ναοῦ σέ μεγάλη ἀπόσταση πρός τήν εὐρύτερη περιοχή τοῦ Βορνοῦ Γιαλοῦ ὑπάρχουν πηγές μέ ἀρκετό νερό (Ρούσσου Χάρακα, Καλῆς Ἀχλάδας, Πάνω καί Κάτω Καβριᾶς κ.ἄ.), ἐνῶ κάτω ἀκριβῶς ἀπό τόν περίβολό του, σέ ἀπόσταση περίπου ἑκατό μέτρων, ὑπάρχει ἡ Καβούσα, μιά εὐεργετική πηγή-κρήνη, μέ προσεγμένη ἀρχιτεκτονική δόμηση, τῆς ὁποίας τό κρυστάλλινο νερό χρησίμευε ὡς πόσιμο γιά τούς μοναχούς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ποτίζοντας συγχρόνως καί τά περβόλια κάτω καί γύρω ἀπό αὐτήν. Ἡ εὐρύτερη περιοχή γύρω ἀπό τόν Ἅγιο Δημήτριο τό Γαλατοκτισμένο ἀποτελοῦσε καί ἀποτελεῖ ἰδανικό βοσκότοπο στόν ὁποῖο ἔβοσκαν ἀνέκαθεν ἑκατοντάδες αἰγοπρόβατα, τά ὁποῖα παρήγαγαν ἐκλεκτῆς ποιότητας κτηνοτροφικά προϊόντα. Ἡ πρόσβαση στό ναό τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου γίνεται μέ ἕνα σχετικά καλά διατηρημένο ἀγροτικό δρόμο, πού ξεκινᾶ ἀκριβῶς ἀπό τή στροφή τοῦ νομαρχιακοῦ δρόμου Χόνδρου-Καστρίου (δεξιά), λίγο πιό πάνω ἀπό τόν Ἅγιο Γεώργιο τό Βαγιωνίτη.

2. Γενικά ἱστορικά στοιχεῖα Ὁ ναός τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου, πού σύμφωνα μέ τό γνωστό βυζαντινολόγο Ἰωάννη Ἠλ. Βολανάκη «ἀποτελεῖ ἕνα σημαντικό μεσαιωνικό μνημεῖο τῆς περιοχῆς καί τῆς Κρήτης γενικά»1, εἶναι κτίσμα τοῦ 14ου μ.Χ. αἰώνα, δίχωρος, καμαροσκεπής καί φέρει ἐγκάρσιο κλίτος στή δυτική πλευρά μέ προέκταση τῆς κεραίας μόνο πρός βορρᾶν2. Ἀποπνέει λιτή κομψότητα. Αὐτό φαίνεται στό σύνολό του καί ἐπιβεβαιώνεται κατά τρόπον ἰδιαίτερα ἐμφανῆ στίς δύο εἰσόδους του (δυτική, νότια) καί κυρίως στή νότια πού ἔχει διατηρηθεῖ καλύτερα.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Στό ἐσωτερικό τοῦ ναοῦ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ἡ «ἁψίδα», πού ἑνώνει τόν κυρίως ναό μέ τό ἐγκάρσιο κλίτος (δυτικά καί βόρεια), πάνω στήν ὁποία, ὅπως καί σέ πολλά ἄλλα σημεῖα τῶν τοίχων τοῦ ναοῦ, ὑπάρχουν ἐπιγραφές, χαράγματα καί σπαράγματα τοιχογραφιῶν, πού παρουσιάζουν τεράστιο ἐνδιαφέρον καί «ἐν πολλοῖς» φωτίζουν τήν ἱστορία του. Γιά τά δεδομένα τῆς ἐποχῆς πού κτίστηκε εἶναι ναός μεγάλων διαστάσεων καί ἀναμφισβήτητα ὑπῆρξε Καθολικό πολυάνθρωπου μοναστηριοῦ, πού ἤκμασε κατά τή Βενετοκρατία καί κατά τόν πρῶτο αἰώνα τῆς Τουρκοκρατίας, πιθανότατα ἕως τό ἔτος 1780-833. Ὑπάρχουν σοβαρές ἐνδείξεις ὅτι Παλαιά τοιχογραφία στό Καθολικό τῆς Μονῆς ἐντός τοῦ ναοῦ στό χῶρο πρό τοῦ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου. Ἱεροῦ Βήματος, ἴσως καί σέ ἄλλα σηραγμάτων, πού δημιουργήθηκαν τό πρῶτο μεῖα, ὑπάρχουν ἀνέγγιχτοι ἕως σήμερα μισό τοῦ 20οῦ αἰώνα, τά ὁποῖα παρά τήν τάφοι μοναχῶν. ἐμφανῶς ἀντιαισθητική παρουσία τους, Στό μεγάλο περίβολό του σώζονται ἀρκετά ἀποτελοῦν πλέον μέρος τῆς ἱστορίας τῆς κελλιά καί ἐμφανῆ ἴχνη ἄλλων κελλιῶν καί Μονῆς. ἄλλων ἐγκαταστάσεων (πιθανότατα στά3. Χαράγματα πού «μιλοῦν» βλων, ἀποθηκῶν, φάμπρικας κ.λπ.). ΔιακρίὝστερα ἀπό ἐπιτόπια ἔρευνα πού πραγμανονται, ἐπίσης, ἴχνη τείχους ἰσχυρά τοποίησαν στό ναό τοῦ Ἁγίου Δημητρίου θεμελιωμένου γύρω ἀπό τόν περίβολο. τοῦ Γαλατοκτισμένου οἱ ἱστορικοί ἐρευνητές Ὁ ναός ἀναφέρεται ἀπό τόν G. Gerola Δημήτριος Τσουγκαράκης καί Ἑλένη Ἀγγεστόν Κατάλογο τῶν τοιχογραφημένων λομάτη-Τσουγκαράκη στό πλαίσιο τοῦ ναῶν τῆς Κρήτης4. Ἦταν κατάγραφος μέ ἐρευνητικοῦ προγράμματος «Τά μοναστήρια πολύ ἀξιόλογες τοιχογραφίες, οἱ ὁποῖες τῆς Ἑλλάδας: α) Τά μοναστήρια τῆς Κρήὅμως καταστράφηκαν, κατά τό μεγαλύτερο της», τό ὁποῖο διεξήχθη ἀπό τό Κέντρο μέρος τους, κυρίως τίς τελευταῖες δεκαετίες. Ἐρεύνης τοῦ Μεσαιωνικοῦ καί Νέου ἙλληΟἱ ἐλάχιστες πού σώζονται, δυστυχῶς σέ νισμοῦ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, προέκυψαν ἄθλια κατάσταση, φανερώνουν τή σημαντά παρακάτω στοιχεῖα, τά ὁποῖα παραθέτική, καλλιτεχνική καί πνευματική τους τουμε ὅπως ἀκριβῶς ἀναφέρονται στήν ἀξία, ἀλλά καί τό τάλαντο τοῦ ἄγνωστου ἐργασία «Ἀνέκδοτα χαράγματα καί ἐπιγραμέχρι τώρα δημιουργοῦ τους. φές ἀπό ναούς καί Μονές τῆς Κρήτης»: Σημαντικά γιά τή διερεύνηση τῆς Ἱστορίας τῆς Μονῆς εἶναι τά χαράγματα, τά ὁποῖα Ἅγιος Δημήτριος6 ἐντοπίστηκαν στούς τοίχους καί στήν ἁψίδα Στήν ἁψίδα μεταξύ νάρθηκα καί κυρίως τοῦ Καθολικοῦ καί παραπέμπουν κατά χροναοῦ: νολογική σειρά στά ἔτη 1402, 1460, 1476, [...] 1461 / [Το;] mas Runy καί οἰκόσημο μέ 1480, 1507, 1606, 1783 κ.λπ. καί στά ὀνόδύο ἀστέρια ὁριζοντίως κατά κορυφήν. ματα Θωμᾶς Ρούνη, Φίλιππος Κορνάρος, 15 mense Auosto 1476 / hic fuit / [...] Φραγκίσκος Κορνάρος, Δομίνικος ΜανHic fuit Bonflo (;) Roman di 2 apr(ile) 1480 τόβα, Βοnflo Roman, παπάς Μιχελής et Filipo Cornaro. Μα(ε)γεράκης5 κ.ἄ. Στό Β. τοῖχο: Ὑπάρχουν ἐπίσης πλῆθος σύγχρονων χα1402 (;) 29

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πού χτίστηκε τόσο ὁ Ἅγιος Γεώργιος ὁ Βαγιωνίτης ὅσο καί ὁ Ἅγιος Δημήτριος ὁ Γαλατοκτισμένος, πού ἀπέχουν μερικές ἑκατοντάδες μέτρα ὁ ἕνας ἀπό τόν ἄλλο, νά ἦταν ἰδιοκτησία-φέουδο τῶν Κορνάρων καί οἱ ναοί νά χτίστηκαν ἀπό τούς ἴδιους τούς Κορνάρους9. Τό Φεβρουάριο τοῦ 2009 ἐπισκεφθήκαμε τόν Ἅγιο Δημήτριο τό Γαλατοκτισμένο μέ τό Βυζαντινολόγο Ἰωάννη Ἠλ. Βολανάκη, Προϊστάμενο τῆς ΚΓ΄ Ἐφορείας Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων καί τόν ἐπίσης Βυζαντινολόγο Γεώργιο Κατσαλῆ. Σέ σύντομη αὐτοψία πού ἔκανε ὁ Ἰωάννης Βολανάκης ἐντόπισε μεκαί τά ἑξῆς πολύ σημαντικά χαΜερική ἄποψη τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου ταξύ ἄλλων 10 ράγματα : Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου.

1460 di(e) 8 Νo/ebrio. Hic/fuit Do/menicο, 1460 no/vebrio hic / fuit da/coli D(ome)n(i)cec(us)/Mand[o]va 1476 1507 1731 Στό Ν. τοῖχο: 1740 ΑL MAP G [..] / 14 april 1606/ axs΄ 1767 (=1606).

1783 / π(α)π(ᾶ) Μιχελίς / Μαγεράκις / ἘπίὍπως μαρτυρεῖται ἀπό τίς ἐν λόγῳ ἐπιτροπος γραφές καί τά χαράγματα, πού εἶναι «γε1786 γλυμμένα» ἐπί τῶν τοίχων καί τῆς ἁψίδος DUX/F(RANCISCUS) (CORNARUS) τοῦ ναοῦ, ὁ Ἅγιος Δημήτριος ὁ ΓαλατοκτιΝικόλας Γεωργίου σμένος ὑφίσταται τουλάχιστον ἀπό τό 1402 Σέ δύο ἐξ αὐτῶν ἀποδίδουμε ἰδιαίτερα σημ.Χ. κ.ἑ. Τό χάραγμα αὐτό (1402 μ.Χ.), πού μαντική ἱστορική ἀξία καί σημασία. ὑπάρχει στό βόρειο τοῖχο τοῦ ναοῦ, ἀλλά καί Τό ἕνα βρίσκεται στήν ἁψίδα πού ἑνώνει ὁ σωζόμενος τοιχογραφικός διάκοσμος, πατόν κυρίως ναό μέ τό νάρθηκα καί ἀναφέρει ραπέμπουν στόν 14ο μ.Χ. αἰ., ἴσως καί πα«DUX FRANCISCUS CORNARUS» (Δούλαιότερα, ὡς χρονολογική περίοδο κτίσεως κας Φραγκίσκος Κορνάρος). Τό χάραγμα τοῦ ναοῦ7. αὐτό ἐνισχύει περισσότερο τήν ἄποψη γιά Ἐκτός ἀπό τίς διάφορες χρονολογίες ἀνατή στενή σχέση τῶν Κορνάρων μέ τή Μονή φέρονται παράλληλα καί τά ὀνόματα τῶν τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου. Θωμᾶ Ρούνη (Runy), Φίλιππου Κορνάρου Τό ἄλλο χάραγμα ἐντοπίστηκε στό δεξιό (Filipo Cornaro), Βοnflo Roman καί Δομίμέρος τοῦ Ἱεροῦ Βήματος καί ἔχει τεράστια νικου Μαντόβα (Domenicus Μandova)8. ἀξία, γιατί ἐπιβεβαιώνει ἐμμέσως πλήν Σημαντικό ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ἡ ἀνασαφῶς τήν τοπική λαϊκή παράδοση, πού φορά τοῦ ὀνόματος Filipo Cornaro, πού ἐπιἀναφέρεται στή βίαιη ἐκδίωξη καί ἀναχώβεβαιώνει τή σχέση τοῦ Χόνδρου καί τῆς ρηση τῶν μοναχῶν ἀπό τόν Ἅγιο Δημήτριο εὐρύτερης περιοχῆς του (οἰκισμός Βαγιωνίτό Γαλατοκτισμένο. της κ.λπ.) μέ τή μεγάλη βενετορωμέικη Τό χάραγμα αὐτό εἶναι τό ἑξῆς: οἰκογένεια τῶν Κορνάρων.

«1783 παπᾶ Μιχελίς Μαγεράκις ἘπίτροΕἶναι, λοιπόν, πολύ πιθανόν, σχεδόν βέπος». βαιο, ἄν λάβομε ὑπόψη μας καί τό ἔγγραφο Εἶναι γνωστό ὅτι σ᾿ ἕνα μοναστήρι διορίτοῦ Δουκικοῦ Ἀρχείου τοῦ Χάνδακα γιά τόν ζεται κάποιος ἱερέας Ἐπίτροπος ἀπό τόν Ἰωάννη Κορνάρο (1327 μ.Χ.), ὅτι ἡ περιοχή οἰκεῖο Ἐπίσκοπο, ὅταν τό μοναστήρι αὐτό 30

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

παύσει νά ἔχει μοναχούς καί ἐρημώσει. Αὐτό συνέβη μέ τή Μονή τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου περί τό 1780, γεγονός τό ὁποῖο περιγράφει μέ συγκλονιστικές λεπτομέρειες ἡ τοπική λαϊκή παράδοση, πού ἔχει προσλάβει στή συνείδηση τοῦ λαοῦ τή μορφή ἀδιάψευστης ἱστορικῆς μαρτυρίας.

4. Ὁ περίβολος τῆς Μονῆς - Τά Καλογερικά Γύρω ἀπό τό ναό τοῦ Ἁγίου Δημητρίου ὑπάρχουν μέχρι σήμερα πετροκτίστα κελλιά καί ἐρείπια κελλιῶν καί ἄλλων κτισμάτων, τά ὁποῖα πιστοποιοῦν τή μαρτυρία ὅτι ὁ ναός αὐτός ἦταν τό Καθολικό τῆς ὁμώνυμης Ἱερᾶς Μονῆς, ὅπως ὑποστηρίζει ἡ παράδοση ἀλλά καί ἡ ἱστορική ἔρευνα. Μάλιστα ἡ Μονή τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου εἶχε στήν ἰδιοκτησία της μεγάλη ἀγροτική περιουσία (βοσκοτόπια, ἐλαιόδενδρα, χαρουπιές, πηγές νεροῦ κ.ἄ.) στήν εὐρύτερη περιοχή, τά λεγόμενα «Καλογερικά», τά ὁποῖα σφετερίστηκαν οἱ Ὀθωμανοί κάτοικοι τοῦ Χόνδρου καί τά ἀφαίρεσαν ἀπό τή Μονή11. Αὐτό συνέβη πιθανότατα περί τό 1780, πού, σύμφωνα μέ τήν παράδοση, οἱ φανατικοί Ὀθωμανοί - Τουρκοκρητικοί τῆς περιοχῆς βρῆκαν κάποια ἀφορμή καί ἔδιωξαν τούς μοναχούς ἀπό τό μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, καταπατώντας στή συνέχεια τή μεγάλη ἀγροτική περιουσία του12. Ὁ διακεκριμένος δημοσιογράφος - συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης γράφει σχετικά τά ἑξῆς: «Τά κτήματα γύρω ἀπό τήν παλαιά αὐτή Μονή (τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου), πού βρίσκεται κοντά στόν Κερατόκαμπο, ἦταν ἕως τίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰώνα ἰδιοκτησίες Ὀθωμανῶν. Εἶναι ἄγνωστος ὁ τρόπος πού τά ἀπέκτησαν. Εἶναι ὅμως γνωστός ὁ τρόπος πού οἱ πανίσχυροι ἀξιωματοῦχοι τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας ἔπαιρναν τίς περιουσίες τῶν μοναστηριῶν. Εἴτε καταπατοῦσαν τά κτήματα εἴτε τά δήμευαν. Τέτοιες δημεύσεις ὁλοκλήρων μοναστηριῶν συναντᾶμε ἄφθονες κατά τά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας. Ἄν οἱ μοναχοί προέβαλαν ἀντίσταση κατά τόν κρητικό πόλεμο, οἱ

περιουσίες τῶν μονῶν περιέρχονταν στό Δημόσιο καί ἀπ᾿ αὐτό τίς ἀγόραζαν οἱ Ὀθωμανοί. Σέ ἄλλες περιπτώσεις τά κτήματα παραχωροῦνταν σέ ἀξιωματούχους μέ σημαντική συμβολή στήν ἐξέλιξη τοῦ Κρητικοῦ Πολέμου»13. Ἀμέσως μετά τό τέλος τῆς Τουρκοκρατίας στήν Κρήτη (1898), κατά τή διάρκεια τῆς Κρητικῆς Πολιτείας, ὁ Καθηγούμενος τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου Ἄρβης καί τῆς Ἁγίας Μονῆς Βιάννου Ἱερομόναχος Ἀνανίας Χουρδάκης ζήτησε, μέ ἐπιστολή τήν ὁποία ἀπέστειλε τό ἔτος 1903 στόν τότε Ἐπίσκοπο Πέτρας Τίτο Ζωγραφίδη, νά ἐπιτρέψει στούς μοναχούς νά ἀγοράσουν αὐτά τά κτήματα ἀπό τούς Ὀθωμανούς ἰδιοκτῆτες τους. Ζήτησε μάλιστα ἀπό τόν Ἐπίσκοπο νά παρέμβει στό συμβολαιογράφο Βιάννου, γιά νά συντάξει ἐπίσημο τίτλο ἀγορᾶς τῶν ἐν λόγῳ κτημάτων, πρᾶγμα πού ἔγινε τελικά14. Αὐτή ἡ ἐπιστολή σώζεται στό ἀρχεῖο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας (καί Χερρονήσου) καί εἶναι ἡ ἑξῆς15. “Πρός τήν Αὐτοῦ Θεοφιλίαν τόν Ἐπίσκοπον Πέτρας Ἀριθμ. Πρωτ. 41 Θεοφιλέστατε, Ἐν τῇ περειφερείᾳ Χόνδρου καί κατά τήν θέσιν «Ἅγιος Δημήτριος», ἔνθα σώζεται καί ἡ ὁμώνυμος ἐκκλησία καθ᾿ ὅλα ὅμοια τῆς Ἁγίας Μονῆς πρός δυσμάς τοῦ Κερατοκάμπου κειμένη καί τῆς ὁποίας ἡ περιοχή εὑρίσκεται σχεδόν ὁλόκληρος ὑπό τήν κυριότητα τῶν Ὀθωμανῶν Χόνδρου ἀπεφασίσαμεν καί ἠγοράσαμεν ἐκ τοῦ ὑστερήματός μας ἕν μέρος ἀποσκοποῦντες ὅπως τό ἐπαυξήσωμεν τῇ βοηθείᾳ τοῦ Ὑψίστου ἀγοράζοντες καί ἄλλο πλησίον κείμενον, φρονοῦντες ὅτι οὕτω πράττομεν ἔργον καλόν καί σύμφωνον τῇ γνώμῃ τῆς ὑμετέρας θεοφιλίας. Δυστυχῶς ὅμως ὁ κ. Συμβολαιογράφος ἀρνεῖται νά μᾶς συντάξει τόν ἐπίσημον τίτλον ἰσχυριζόμενος ὅτι ὁ Καταστατικός Νόμος ἀπαγορεύει εἰς τούς μοναχούς νά συμβάλλωνται, ἄν καί τό τοιοῦτον γίνεται πρός ὄφελος τῆς Μονῆς. Ὅθεν παρακαλοῦμεν τήν ὑμετέραν θεοφιλίαν ὅπως μᾶς δώσῃ τάς περί τούτου ὁδηγίας της ὡς καί εἰς τόν Συμβολαιογράφον διά τά 31

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἐξάλλου, ἄν τά τοπωνύμια, ὅπως ὑποστηρίζει ὁ Καθηγητής Ἀντ. Μηλιαράκης, εἶναι ἐπιγραφές «γεγλυμμέναι ἐπί τοῦ ἐδάφους», οἱ λαϊκές παραδόσεις εἶναι ἐπιγραφές «γεγλυμμέναι» μέ πόνο, δάκρυα καί πολλές φορές καί αἷμα μέσα στήν καρδιά καί στήν ψυχή τοῦ λαοῦ μας. α. Πῶς καί ἀπό ποιόν χτίστηκε ὁ ναός Σύμφωνα μέ τήν τοπική λαϊκή παράδοση τό ναό τοῦ Ἁγίου ΔηἌποψη τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου μητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου ἔχτιΔημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου. σαν τρεῖς ἀδερφές ἀπό τήν Κύπρο, περαιτέρω. οἱ ὁποῖες ἦταν μοναχές καί ἔδρασαν ἱεραποἘν Βιάννῳ 20 Ἰανουαρίου 1903 στολικά κατά τούς πρώτους αἰῶνες τῆς ΒεΕὐπειθέστατος νετοκρατίας. Ὁ Ἡγούμενος Ἄρβης Οἱ μοναχές αὐτές ἦρθαν ἀπό τήν Κύπρο Ἀνανίας Ἱερομόναχος στήν Κρήτη καί ἐγκαταστάθηκαν στήν περιοχή τῆς Βιάννου. Ἐν ὑποσημειώσει ἀναφέρομεν τῇ ὑμ. ΘεοφιἈρχικά ἔκτισαν τόν Ἅγιο Δημήτριο στή λίᾳ ὅτι τό εἰρημένον μέρος ἀγοραζόμενον θά Χονδριγιανή Γιαλιά καί στή συνέχεια τό ναό ἀποβῇ λίαν ὠφέλιμον εἰς τήν Μονήν, διότι τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου (Ἁγία Μονή) καί πλησίον σχετικῶς εὑρίσκεται καί ζῶα δύστήν Ἄνω Βιάννο. Ἡ μία ἐξ αὐτῶν ἔκτισε καί ναται νά θρέψῃ καί δένδρα ν᾿ ἀνάπτυξῃ καί τό ναό τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου (Παδημητριακά νά παράγῃ. ναγίας Κεραλιμενιώτισσας) στήν περιοχή Ὁ ἴδιος νότια τοῦ χωριοῦ Καλάμι καί σέ ἀρκετή Ἀνανίας Ἱερομόναχος” ἀπόσταση ἀπό τή θάλασσα18. Ὁ Ἐπίσκοπος Πέτρας Τίτος Ζωγραφίδης Οἱ τρεῖς ναοί εἶναι πανομοιότυποι ἀρχιτεσυμφώνησε μ᾿ αὐτή τήν ἐνέργεια τοῦ Κακτονικά, εἶναι τοιχογραφημένοι καί ὑπῆρξαν θηγουμένου Ἱερομόναχου Ἀνανία καί τῶν καί οἱ τρεῖς (ἡ Ἁγία Μονή εἶναι καί σήμερα) «σύν αὐτῷ» μοναχῶν, ἔκανε παρέμβαση στό Καθολικά Μοναστηριῶν. Σημαντικό εἶναι συμβολαιογράφο Βιάννου καί τά κτήματα ἐπίσης τό τεκμηριωμένο καί ἐπιστημονικά αὐτά, πού ἐκτείνονται γύρω ἀπό τή Μονή γεγονός ὅτι καί οἱ τρεῖς ναοί εἶναι κτίσματα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ἀλλά καί βορειοτέρα τοῦ 14ου μ.Χ. αἰώνα19. (ΒΑ) περιῆλθαν στήν ἰδιοκτησία τῶν μοΣύμφωνα μέ ἄλλη παράδοση, γιά τό χτίναχῶν τῆς Ἁγίας Μονῆς καί σήμερα εἶναι τά σιμο τοῦ Ἁγίου Δημητρίου οἱ κτήτορές του λεγόμενα «Καλογερικά»16. χρησιμοποίησαν ἀντί γιά νερό γάλα ρούσ5. Ὁ Ἅγιος Δημήτριος ὁ Γαλατοκτισμένος σας αἴγας ἀπό τά πολυπληθῆ κοπάδια πού στήν τοπική λαϊκή παράδοση ἔβοσκαν στή γύρω δασώδη περιοχή. Ἡ τοπική λαϊκή παράδοση τοῦ Χόνδρου Ἡ παράδοση αὐτή μαρτυρεῖ τόν πλοῦτο καί τῆς εὐρύτερης περιοχῆς κάνει πλουσιόκαί τήν οἰκονομική ἄνθηση τῆς περιοχῆς, τατες - κάποτε καί συγκλονιστικές - ἀναφοἄλλα καί τήν πίστη τῶν κτητόρων καί ρές στόν Ἅγιο Δημήτριο τό Γαλατοκτισμένο ἱδρυτῶν τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, οἱ καί εἶναι σίγουρο ὅτι πολλές ἐξ αὐτῶν ἀπηὁποῖοι πιθανότατα μ᾿ αὐτό τόν τρόπο ἐξέχοῦν πραγματικές καταστάσεις καί γεγοπληρωσαν κάποιο τάμα στόν Ἅγιο Δημήνότα17. τριο. Ἐξαιτίας αὐτοῦ τοῦ γεγονότος ὁ Ἅγιος 32

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Δημήτριος ἔχει τό χαρακτηριστικό προσωνύμιο «Γαλατοχτισμένος»20. β. Ἡ καμπάνα τῆς Μονῆς - Μιά ἐπίθεση τῶν πειρατῶν Ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἡ λαϊκή παράδοση πού ἀναφέρεται στήν καμπάνα τῆς Μονῆς, ἡ ὁποία πρέπει νά ἦταν ξεχωριστή, ἰδιαίτερα βαριά καί εἶχε δημιουργηθεῖ στά ἐργαστήρια τοῦ Χάνδακα τόν καιρό τῆς Βενετοκρατίας. Μάλιστα ἡ λαϊκή παράδοση ὑποστηρίζει «καθ᾿ ὑπερβολήν», προφανῶς γιά νά δείξει τήν ἰδιαιτερότητά της, ὅτι γιά νά τή μεταφέρουν ἀπό το Χάνδακα στό Μοναστήρι «ἔσκασαν σαράντα Ἄποψη τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου γαϊδάρους»21. Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου. Ἡ παράδοση αὐτή πιθανότατα τό κοντάρι, γιάτρεψε τήν πληγή του κι ἐξαἀντικατοπτρίζει τόν πλοῦτο πού εἶχαν οἱ φανίστηκε. κτήτορες καί οἱ ἱδρυτές τῆς Μονῆς, ἀφοῦ Ὁ πειρατής μετάνιωσε, πίστεψε στή χριεἶχαν τή δυνατότητα νά κάνουν τόσο πλούστιανική πίστη καί βαπτίστηκε. Ἔμεινε στή σια δῶρα στό Μοναστήρι. Μάλιστα ἡ σύγΜονή τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη, ἔγινε μοναχός καί χρονη ἱστορική ἔρευνα ἐπιβεβαιώνει αὐτό τό πῆρε τό ὄνομα Δημήτριος22. γεγονός, ἀφοῦ ἀποδεικνύει ὅτι μεταξύ Ἡ παράδοση αὐτή, μέσα ἀπό τή λιτή, ἐπική αὐτῶν πού ἄφησαν τά ἴχνη τους στόν Ἅγιο θρησκευτική μεγαλοπρέπειά της, ἀντικατοΔημήτριο τό Γαλατοκτισμένο ἦταν οἱ Κορπτρίζει τό ἀδιαμφισβήτητο γεγονός ὅτι οἱ νάροι καί ἄλλοι ἰσχυροί ἄρχοντες τῆς Μπαρμπερίνοι πειρατές, οἱ κουρσάροι τοῦ ἐποχῆς. Λιβυκοῦ, ὅπως πολύ χαρακτηριστικά τούς Πολύ σημαντική εἶναι ἡ παράδοση πού ἀποκαλεῖ ὁ λαός μας, ὑπῆρξαν ἡ μάστιγα ἀναφέρεται σέ μία ἀπό τίς ἐπιθέσεις πού τῶν νοτίων παραλίων τῆς Κρήτης καί ὄχι δέχθηκε ἡ Μονή τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ μόνον καί φυσικά καί τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Γαλατοκτισμένου ἀπό τούς κουρσάρους Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου, ἡ ὁποία κατά τή διάρκεια τῆς ὁποίας φαίνεται ὅτι οἱ βρίσκεται περί τά ὀκτακόσια ἕως ἐννιακόΜοναχοί προέβαλαν ἰσχυρή ἀντίσταση. Λέσια μέτρα σέ εὐθεία γραμμή ἀπό τήν γεται, μάλιστα, ὅτι ἀντίκρισαν κάποιο λαμἀκτίνα23. πρό καβαλάρη πού στεκόταν στήν εἴσοδο τοῦ περιβόλου τῆς Μονῆς κι ἀπωθοῦσε γ. Ἡ ἐκδίωξη τῶν Μοναχῶν - Παρακμή χωρίς νά σκοτώνει τούς ἐπιτιθέμενους πεικαί ἐρήμωση τῆς Μονῆς ρατές. Ἡ Μονή τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ ΓαλαΚάποιος ἀπ᾿ αὐτούς προσπάθησε νά καρτοκτισμένου βρισκόταν σέ μεγάλη ἀκμή φώσει τό κοντάρι του στήν καρδιά τοῦ κατόσο κατά τή Βενετοκρατία, ὅσο καί κατά βαλάρη. Ὅμως αὐτό ἄλλαξε κατεύθυνση, τόν πρῶτο αἰώνα τῆς Τουρκοκρατίας. Εἶχε γύρισε πρός τά πίσω καί καρφώθηκε στήν πολλούς μοναχούς καί, ἰδιαίτερα κατά τήν καρδιά τοῦ πειρατῆ. Τουρκοκρατία, βοήθησε ποικιλοτρόπως Οἱ ἄλλοι πειρατές, μόλις εἶδαν αὐτό τό τούς χριστιανούς τῆς εὐρύτερης περιοχῆς. θαυμαστό γεγονός, τράπηκαν σέ φυγή. Τότε Ἐξαιτίας αὐτῆς τῆς θαρραλέας πατριωτικῆς ὁ λαμπρός καβαλάρης πλησίασε τόν ἑτοιστάσης πού τηροῦσαν οἱ μοναχοί τοῦ Ἅϊμοθάνατο πειρατή, ἔβγαλε ἀπό τό σῶμα του Δημήτρη ἀπέναντι στούς κατακτητές καί 33

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τῆς βοήθειας πού πρόσφεραν μέ διάφορους τρόπους ἀκόμη καί στούς καταδιωγμένους χριστιανούς, οἱ Τοῦρκοι ζητοῦσαν εὐκαιρία καί ἀφορμή νά διώξουν τούς μοναχούς, νά κλείσουν τό Μοναστήρι καί νά σφετεριστοῦν τή μεγάλη περιουσία του24. Ἡ εὐκαιρία αὐτή δόθηκε, πιθανότατα περί τό ἔτος 1780, ἐκμεταλλευόμενοι κάποια τοπική ἐξέγερση τῶν χριστιανῶν, πού ἔγινε στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Βιάννου καί δυστυχῶς καταπνίγηκε στό αἷμα ἀπό τούς Τούρκους25. Τότε οἱ Ὀθωμανοί - Τουρκοκρητικοί τοῦ Χόνδρου κατασκεύασαν, ὅπως ἀποδείχθηκε στή συνέχεια, ἕνα ἐπεισόδιο ἀνάμεσα σέ μία Ὀθωμανή κι ἕναν καλόγερο τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη, ἔδιωξαν τούς Μοναχούς ἀπό τό ἱστορικό Μοναστήρι τους καί σφετερίστηκαν τή μεγάλη περιουσία του26. Ἀξίζει νά ἀναφερθοῦν στή συνέχεια αὐτά τά συγκλονιστικά γεγονότα, ὅπως τά διασώζει ἡ τοπική λαϊκή παράδοση, ἡ ὁποῖα πρέπει νά θεωρεῖται ὅτι ἀντικατοπτρίζει τήν πραγματικότητα, ἀφοῦ ἐκεῖνοι πού τήν παρέδωσαν σ᾿ ἐμᾶς τήν εἶχαν παραλάβει ἀπό ἀνθρώπους πού εἶχαν ζήσει ἐκείνη ἤ πολύ κοντά σέ ἐκείνη τήν ἱστορική περίοδο καί κατά κάποιον τρόπο θεωροῦνται αὐτόπτες καί αὐτήκοοι μάρτυρες. Σύμφωνα, λοιπόν, μ᾿ αὐτή τήν παράδοση27, κατέφυγε στή Μονή τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου μιά κοπέλα χριστιανή, γιά νά σωθεῖ ἀπό τίς τουρκικές βαρβαρότητες. Λέγεται ὅτι ἦταν θυγατέρα κάποιου Μανώλη Σιτανοῦ ἤ Κουρνοῦ ἀπό τήν περιοχή τοῦ Ἀχεντριᾶ Μονοφατσίου. Οἱ Ὀθωμανοί ἔσφαξαν τόν ἀδελφό της καί προσπάθησαν νά αἰχμαλωτίσουν καί νά κακοποιήσουν τήν ἴδια. Ὁ πατέρας της ὅμως κατάφερε νά σκοτώσει τόν Ὀθωμανό πού τήν κατεδίωκε, νά τή μεταμφιέσει κατάλληλα, βάζοντάς της τά ροῦχα τοῦ σκοτωμένου γιοῦ του καί ὁδηγώντας την μακριά ἀπό τόν τόπο τῆς σφαγῆς καί τοῦ διωγμοῦ. Ὁ ἴδιος ὅμως, μᾶλλον δέν ἀπέφυγε τελικά νά ἔχει τήν τύχη τοῦ γιοῦ του. Ἡ κοπέλα περιπλανήθηκε ἀρκετές μέρες καί κατέληξε ὕστερα ἀπό μεγάλη ταλαιπω34

ρία στή Μονή τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου ὅπου ζήτησε τήν προστασία τῶν μοναχῶν. Οἱ Ἁγιο-Δημητρίτες μοναχοί τήν ἔκρυψαν στό Μοναστήρι χωρίς νά ἀντιληφθοῦν ὅτι ἦταν γυναίκα, γιατί ἦταν «μουστακάτη», ἀντρογυναίκα καί φοροῦσε καί τά ροῦχα τοῦ ἀδερφοῦ της. Ἔτσι ἔμεινε μόνιμα στή Μονή καί μέ τόν καιρό ἔγινε μοναχός, ἐντάχθηκε στήν Ἀδελφότητα τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη καί ὑπηρετοῦσε μέ ὑπακοή καί αὐταπάρνηση τό Μοναστήρι. Κάποτε ὁ Ἡγούμενος τόν ἔστειλε νά ἀλέσει σιτάρι στό νερόμυλο πού ὑπῆρχε στή θέση «Σκαμοῦρος» στίς ὄχθες τοῦ Γέρο ποταμοῦ στό Χόνδρο. Ὁ νερόμυλος αὐτός χτίστηκε τόν καιρό τῆς Βενετοκρατίας καί μάλιστα ἀποτυπώνεται σ᾿ ἕνα σχεδιάγραμμα μιᾶς δικαστικῆς ἀπόφασης τοῦ 1415 μ.Χ., πού ἀφοροῦσε τή διένεξη ἀνάμεσα στούς φεουδάρχες Μάρκο Δάνδολο (Χόνδρος) καί Ἰωάννη Κουϊρίνο (Κάτω Βιάννος) γιά τά νερά τοῦ Γέρο ποταμοῦ28. Σήμερα σώζονται μόνο τά ἐρείπια του καί τόν καιρό αὐτό ἦταν ἰδιοκτησία μιᾶς Ὀθωμανῆς τοῦ Χόνδρου, πού κατά τήν παράδοση ὀνομαζόταν Ραμπιέ. Ὁ μοναχός πῆγε στό Μύλο, ἄλεσε τό σιτάρι καί ἦταν ἕτοιμος νά ἀναχωρήσει γιά τό Μοναστήρι του, ὅταν ἡ μυλωνοῦ Ραμπιέ τοῦ ζήτησε ἐπίμονα νά παραβιάσει τούς κανόνες τῆς μοναχικῆς ζωῆς καί τῆς ἠθικῆς καί νά συνάψουν ἐρωτική σχέση!! Ὅπως ἦταν φυσικό, ὁ μοναχός ἀρνήθηκε κι ἔφυγε ἀμέσως γιά τό Μοναστήρι του. Ἡ ἀδίστακτη Ραμπιέ κατήγγειλε τότε στούς ὁμοθρήσκους της Ὀθωμανούς προκρίτους τοῦ Χόνδρου ὅτι ὁ καλόγερος τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη τήν πρόσβαλε, ἄσκησε βία πάνω της καί ὅτι ἦταν ὁ πατέρας τοῦ παιδιοῦ πού περίμενε νά γεννήσει!! Ἀξίζει ἐδῶ νά ἀναφερθεῖ ὅτι σύμφωνα μέ ἔγγραφο τοῦ Τουρκικοῦ Ἀρχείου Ἡρακλείου, πού ἔχει χρονολογία 15 Ἰουλίου 1782, τότε οἱ Ὀθωμανοί πρόκριτοι τοῦ Χόνδρου ἦταν οἱ Χουσεΐν Μεχμέτ, Μουσταφᾶ Σαμπάν, Ὀνταμπασίογλου Μεχμέτ Ἄλη, Χουσεΐν Κουτσουκάκης (ἤ Κιουτσουκάκης), Μουσταφᾶ Κοτσιφιόγλου, Μεχμέτ Ζαΐμογλου, Ἀλήογλου Χουσεΐν, Ἰμπραήμογλου

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Κουτσαδάκης, Μεχμέτ Ζαΐμογλου, Χασάν Χουσεΐνογλου, Μεχμέτ Κολιοντσίογλου καί Μουσταφά Κίρκογλου29. Ὕστερα ἀπό τήν ψευδή καί συκοφαντική καταγγελία τῆς Ὀθωμανῆς μυλωνοῦς, τήν ὁποία οἱ ὁμόθρησκοί της ἀποδέχτηκαν ἀβασάνιστα, ἴσως καί νά τήν κατασκεύασαν οἱ ἴδιοι σέ συνεργασία μέ τή Ραμπιέ, ὁ ἀγάς τοῦ χωριοῦ, πού σύμφωνα μέ τήν παράδοση λεγόταν Κουτσομπράημος30, μαζί μέ τούς ἄλλους προκρίτους, κατέφθασαν ἐξαγριωμένοι στό Μοναστήρι γιά νά σφάξουν τόν καλόγερο πού τούς πρόσβαλε στό πρόσωπο τῆς ὁμόθρησκής τους μυλωνοῦς. Μάζεψαν ὅλους τούς μοναχούς στόν περίβολο τῆς Μονῆς καί κάλεσαν τή Ραμπιέ νά τούς δείξει τόν καλόγερο πού τήν πρόσβαλε. Ὅταν ἀντίκρισε τό μοναχό, σήκωσε τό χέρι της, τόν ἔδειξε καί εἶπε: -Κιοσές ὁ ταβλόπιστος εἶναι!

-Εἶσαι βέβαιη; τή ρώτησε ὁ ἀγάς.

-Ἀμάν γιά Ραμπί, ἀπάντησε ἡ Ὀθωμανή, βεβαιώνοντας μέ ὅρκο βαρύ τήν καταγγελία της. Τότε ὁ ἀγάς Κουτσομπράημος σήκωσε τήν αἱματοβαμμένη μέ χριστιανικό αἷμα ρομφαία του, γιά νά σκοτώσει τόν καλόγερο. Ὅμως κάποια ἀόρατη δύναμη κράτησε τό χέρι του ἀκίνητο σάν νά τό εἶχαν δεμένο μέ χοντρές ἁλυσίδες. «Μουδέ μαγγάνι σίδερο τέθοιο σφιγμό δέν κάνει ὅπως τήν ἤσφιξε αὐτός ᾿ποκάτω ἀπ’ τή μασχάλη»31. Ὁ μοναχός ἀναγκάστηκε τότε νά ἀποκαλύψει τό μυστικό του. Ὅτι δηλαδή ἦταν γυναίκα καί εἶχε καταφύγει στόν Ἅϊ-Δημήτρη, γιά νά γλιτώσει ἀπό τούς Τούρκους πού τήν καταδίωκαν. Αὐτή ἡ ἀποκάλυψη ντρόπιασε, ἀλλά καί ἐξαγρίωσε περισσότερο τούς Ὄθωμανούς, γιατί ἀποκαλύφθηκε ἡ σκευωρία ἐναντίον ἑνός ἀθώου μοναχοῦ καί γιατί οἱ καλόγεροι τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη προστάτευαν ἀποδεδειγμένα καταδιωγμένους χριστιανούς. Ἡ παράδοση δέν διασώζει ἄν ἐκείνη τή στιγμή προέβησαν σέ βιαιοπραγίες καί σφαγές κατά τῶν μοναχῶν. Ἀναφέρει ὅτι διέταξαν τούς μοναχούς νά ἐγκαταλείψουν τό

γρηγορότερο τήν ἱστορική Μονή τους. Ἦταν μιά μοναδική εὐκαιρία γι᾿ αὐτούς νά σφετεριστοῦν τά βοσκοτόπια καί τούς ἀγρούς πού εἶχε στήν ἰδιοκτησία της ἡ Μονή. Οἱ μοναχοί μέ πόνο ψυχῆς λειτούργησαν γιά τελευταία φορά στό Καθολικό, ἔκρυψαν τήν καμπάνα, τά κουδούνια τῶν αἰγοπροβάτων τους, πολλά μπακιρένια καί ἄλλα, ἴσως καί ἱερά, σκεύη σέ μιά σπηλιά τῆς περιοχῆς, πού μόνο αὐτοί γνώριζαν τήν εἴσοδό της. Δέν τά πῆραν μαζί τους, γιατί ἦταν πολύ δύσκολο νά τά μεταφέρουν καί γιατί εἶχαν τήν ἐλπίδα πώς θά ἐπέστρεφαν στό Μοναστήρι τους. Ὕστερα πετάλωσαν ἀνάποδα τά μουλάρια τους, γιά νά χάσουν οἱ Τοῦρκοι τά ἴχνη τους, φόρτωσαν σέ αὐτά ὅ,τι μποροῦσαν νά πάρουν μαζί τους καί ξεκίνησαν πρός τά δυτικά. Μόλις βγῆκαν ἀπό τόν περίβολο τῆς Μονῆς, σταμάτησαν δίπλα στό μεγάλο συμπαγή βράχο πού ὑπῆρχε ἐκεῖ, ἀγνάντευσαν γιά τελευταία φορά τή Μονή τῆς μετάνοιάς τους καί ὁ Ἡγούμενος διάβασε τή φοβερή «ψαλμοκατάρα ἤ ψωμοκατάρα», ὅπως ἀναφέρει ἡ παράδοση, ἐναντίον τῶν δυναστῶν τῆς πατρίδας τους καί ὑπευθύνων τῆς φυγῆς τους. Ἦταν τόσο βαριά αὐτή ἡ κατάρα, αὐτό τό «ἀνάθεμα», πού, ὅταν ὁ Ἡγούμενος τελείωσε τήν ἀνάγνωσή της, ἕνας ἀπό τούς μοναχούς εἶπε: -Γέροντα, βαριά καί ἀβάσταχτη γιά ἀνθρώπους εἶναι αὐτή ἡ κατάρα. Γι᾿ αὐτό ἄς πάρει τό χαράκι τή μισή.

35

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἡ περίτεχνη δυτική εἴσοδος τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου. Λέγεται πώς ὁ συμπαγής βράχος πού ἦταν δίπλα «σκίστηκε», δηλαδή ἔσπασε ἀμέσως στά δύο καί ἀπό τότε μέχρι σήμερα λέγεται «Χαράκι τοῦ Σπαστῆ»32. Οἱ μοναχοί προχώρησαν πρός τά δυτικά κι ἔφτασαν στήν τοποθεσία «Ἀπεζεμπέ», κοντά στήν ἀνατολική ὄχθη τοῦ Ἀναποδάρη πόταμου στό Βορνό Γιαλό. Ἐκεῖ «ξεπέζεψαν» ἀπό τά μουλάρια τους καί σκέφτηκαν νά κτίσουν σέ αὐτό τό μέρος νέο Μοναστήρι. Ὅμως τό μεγάλο εἰκόνισμα τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη, τό ὁποῖο κατέβασαν ἀπό το μουλάρι καί τό τοποθέτησαν κάτω ἀπό μιά χαρουπιά, ἔφευγε ἀπό τή θέση του καί ἔβγαινε πάνω στό σαμάρι τοῦ ζώου. Κατάλαβαν τότε πώς ἐκεῖνο τό μέρος δέν ἦταν κατάλληλο καί συνέχισαν τήν πορεία τους πρός τή Μεσσαρά. Προχώρησαν πολύ, περιπλανήθηκαν ἀρκετές μέρες καί κατέληξαν στή Μονή τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου στίς Ἀπεζανές, πού εἶναι κτισμένη στίς πλαγιές 36

τῶν δυτικῶν Ἀστερουσίων στήν Ἀδελφότητα τῆς ὁποίας ἐντάχθηκαν33. δ. Στοιχεῖα στίς Ἀπεζανές πού ἐπιβεβαιώνουν τήν παράδοση. Αὐτή ἡ λαϊκή παράδοση πού συνδέει τή Μονή τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου μέ τή Μονή τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου τοῦ Ἁγιοφαραγγίτη στίς Ἀπεζανές ἔχει συγκεκριμένη ἱστορική βάση, ἀφοῦ σώζεται μέχρι σήμερα στή Μονή τῶν Ἀπεζανῶν παλαιά εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, τήν ὁποία εὐλαβοῦνται ἰδιαίτερα οἱ μοναχοί καί μάλιστα ἀποδίδουν ξεχωριστή σημασία στήν ἑορτή τοῦ Ἁγίου Δημητρίου στίς 26 Ὀκτωβρίου. Πιθανότατα εἶναι ἡ εἰκόνα ἤ μία ἀπό τίς εἰκόνες πού μετέφεραν ἐκεῖ οἱ μοναχοί, ὅταν ἐκδιώχθηκαν ἀπό τό ἱστορικό Μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου. Ἄν μάλιστα συσχετίσουμε αὐτή τήν παράδοση μέ μιά ἄλλη, πού καταγράφηκε στήν περιοχή τῶν δυτικῶν Ἀστερουσίων, θά διαπιστώσουμε ὅτι σίγουρα ὑπάρχει ἄμεση σχέση μεταξύ αὐτῶν τῶν δύο παραδόσεων. Σύμφωνα λοιπόν μ᾿ αὐτή τήν παράδοση34, κατά τήν Τουρκοκρατία ἕνας τυφλός ἀγάς μέ τούς συνοδούς του βρέθηκε στό μονοπάτι πού ὁδηγοῦσε στή Μονή τῶν Ἀπεζανῶν. Ξαφνικά ἄκουσε πεταλιές καί ποδοβολητό ἀλόγων πού πλησίαζαν καί ρώτησε τί ἀκριβῶς συνέβαινε καί ποιοί ἦταν αὐτοί πού ἔρχονταν κοντά τους. Ἕνα τσοῦρμο «ταβλόπιστων» καλόγερων, πού κρατοῦν τάβλες μέ τούς ἁγίους τους, ἀπάντησε κάποιος ἀπό ἐκείνους πού τόν συνόδευαν. Οἱ μοναχοί εἶχαν στό μεταξύ πλησιάσει πολύ κοντά καί ὁ ἀγάς τούς ρώτησε: -Ποιοί εἶστε καί πού πᾶτε; -Εἴμαστε καλόγεροι, ἀγά μου, τοῦ ἀπάντησε ὁ Ἡγούμενος, ἐρχόμαστε ἀπό μακριά καί πᾶμε στίς Ἀπεζανές στό Μοναστήρι τοῦ Ἅϊ-Ἀντώνη. Τότε, σύμφωνα μέ τήν παράδοση, τά τυφλά μάτια τοῦ ἀγᾶ, πού ἴσως νά ἦταν καί κρυπτοχριστιανός, τά σκέπασε μιά ἐκτυ-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

φλωτική λάμψη. Συγχρόνως φωτίστηκαν ὁ νοῦς καί ἡ καρδιά του, προσευχήθηκε μέ ὅλη τή δύναμη τῆς ψυχῆς του καί παρακάλεσε τόν Θεό νά τοῦ δώσει τό φῶς του. Ἡ ἀλλαγή, ἡ ἀλλοίωση τοῦ ἀγᾶ ἦταν ἄμεση, πραγματική, συγκλονιστική καί ἡ προσευχή του θερμή καί εἰλικρινής. Γι᾿ αὐτό ἔγινε τό θαῦμα! Ἀμέσως τά μάτια του γιατρεύτηκαν καί εἶδε τό φῶς του. Οἱ μοναχοί συνέχισαν τήν πορεία τους καί ἔφτασαν στίς Ἀπεζανές. Ἄν καί ἡ ἐν λόγῳ παράδοση δέν δίνει λεπτομέρειες, ὅμως μποροῦμε βασίμως νά ὑποθέσουμε ὅτι ἀναφέρεται στούς μοναχούς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου καί στήν πορεία τους πρός τή Μονή τῶν Ἀπεζανῶν. ε. Μιά ἀκόμη σημαντική μαρτυρία Πολλοί κάτοικοι ἀπό το Χόνδρο, ὅταν βρίσκονταν στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς ἔρημης πιά Μονῆς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου καί φυσοῦσε δυνατός ἄνεμος, ἄκουγαν καθαρά τόν ἦχο καμπάνας ἀνακατεμένο μέ ἤχους κουδουνιῶν αἰγοπροβάτων. Αὐτό τό ἀναμφισβήτητο γεγονός ἔπαψε νά συμβαίνει στά τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1930 καί δέν ἀκούστηκε ξανά. Οἱ παλαιοί κάτοικοι τοῦ Χόνδρου, πού ὑπῆρξαν αὐτήκοοι μάρτυρες, πίστευαν πώς ἦταν ὁ ἦχος τῆς καμπάνας καί τῶν κουδουνιῶν τῶν αἰγοπροβάτων τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη, πού οἱ μοναχοί εἶχαν κρύψει, πρίν ἐγκαταλείψουν τή Μονή, σέ κάποιο ἀπό τά σπήλαια τῆς περιοχῆς, πιθανότατα στά παρακείμενα σπήλαια τοῦ Γλιμιδιανοῦ ἤ τοῦ Χάλαβρου - Γιακουμιανοῦ, τά ὁποῖα μέχρι σήμερα, ἄν καί εἶναι ὑπαρκτά, παραμένουν ἄγνωστα καί ἀνεξερεύνητα. Μέσα σέ αὐτά τά σπήλαια οἱ μοναχοί τοποθέτησαν πιθανότατα βέργες - δοκάρια ὁριζόντια στή σειρά καί κρέμασαν τήν καμπάνα καί τά κουδούνια. Ὅταν φυσοῦσε δυνατά ὁ ἄνεμος, τά κουδούνια καί ἡ καμπάνα ταλαντεύονταν σ᾿ αὐτές τίς ἀνεμοδαρμένες σπηλιές, χτυποῦσαν δυνατά κι ἔτσι ἀκουγόταν ἐκεῖνος ὁ ἐξαίσιος σάλαγος. Μέ τά χρόνια ὅμως οἱ βέργες σάπισαν καί τά κουδούνια μέ τήν καμπάνα σωριάστηκαν

στή γῆ. Γι᾿ αὐτό τό λόγο πιθανότατα δέν ξανακούστηκε ἀπό τότε ἐκείνη ἡ ὑπέροχη κι ἀπόκοσμη μουσική ἁρμονία35. Μιά ἐξερεύνηση ἀπό εἰδικούς τῶν προαναφερόμενων σπηλαίων σίγουρα θά φωτίσει καί ἴσως ἐπιβεβαιώσει αὐτή τήν παράδοση. στ. Ἡ εὕρεση τῆς ἱστορικῆς Εἰκόνας Μετά τήν ἐκδίωξη τῶν μοναχῶν ἀπό τόν Ἅϊ-Δημήτρη, τό Μοναστήρι ἔμεινε ἔρημο. Μόνο ἡ ἱστορική ἐκκλησία, λίγες εἰκόνες, ἕνα καντήλι καί τά ἔρημα, κελλιά μαρτυροῦσαν τήν περασμένη αἴγλη. Οἱ Ὀθωμανοί - Τουρκοκρητικοί τοῦ Χόνδρου σφετερίστηκαν τή μεγάλη περιουσία τῆς Μονῆς καί οἱ χριστιανοί ἐξακολουθοῦσαν νά ζοῦν τή ζοφερή σκλαβιά χωρίς τό μεγάλο στήριγμά τους, τήν Ἀδελφότητα τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη τοῦ Γαλατοκτισμένου. Στά χρόνια πού ἀκολούθησαν, σύμφωνα μέ ἀσφαλεῖς πληροφορίες, δύο Τουρκάκια πού μπῆκαν στήν ἐκκλησία τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη, πῆραν τήν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, τήν ἔκοψαν σέ τέσσερα κομμάτια καί ἀσχημόνησαν πάνω της. Ὕστερα τήν πέταξαν καί ἔφυγαν. Λέγεται ὅτι τό ἕνα Τουρκάκι τό ἔκαψε ἀμέσως κεραυνός καί τό ἄλλο πέθανε μετά ἀπό δύο ἡμέρες, ἀφοῦ «ξέρασε» τά ἔντερά του. Αὐτό τό περιστατικό δημιούργησε μεγάλο φόβο στούς Ὀθωμανούς καί περιόρισε τίς φθορές πού προκαλοῦσαν στήν ἐκκλησία τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη36. Ὕστερα ἄπο πολλά χρόνια κι ἐνῶ οἱ Ὀθωμανοί εἶχαν ἐγκαταλείψει ὁριστικά το Χόνδρο, ὁ Ἐμμανουήλ Ν. Συμιανάκης (ἔτ. γεν.

1889), γνωστός ὡς «Σφακιανός», ἔκοβε ξύλα στήν εὐρύτερη περιοχή τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη. Σέ κάποια ἀνάπαυλα, τῆς κοπιαστικῆς ἐργασίας του πῆγε πρός τό παρακείμενο μικρό σπήλαιο - σπηλιάρι, πού εἶναι γνωστό ὡς «Κάγκελου Τρύπα» (τοπωνύμιο στό Γκάγκελο), καί ἐκεῖ κοντά ἐντόπισε ἐντελῶς τυχαῖα τήν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου σέ πολύ κακή κατάσταση τεμαχισμένη σέ τέσσερα κομμάτια. Τήν πῆρε μέ σεβασμό, τήν προσκύνησε μέ 37

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

εὐλάβεια, τήν πῆγε στό σπίτι του καί στή συνέχεια τήν παρέδωσε στόν ταλαντοῦχο Χονδριγιανό «πολυτεχνά» Ἀλέξανδρο Μ. Χρηστάκη (ἔτ. γεν. 1894), ὁ ὁποῖος ἕνωσε ἀριστοτεχνικά τά τέσσερα κομμάτια πού τήν ἀποτελοῦσαν, τήν καθάρισε καί τήν ἐπανέφερε ὅσο ἦταν δυνατόν στήν ἀρχική της μορφή. Ὕστερα τήν τοποθέτησε στή θέση της στήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Δημητρίου37. Ἀργότερα ἡ ἱστορική αὐτή εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου μεταφέρθηκε στό δίκλιτο ἐνοριακό ναό τῆς Παναγίας τῆς Εὐαγγελίστριας καί τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ὅπου φυλάσσεται ἔκτοτε αὐτό τό ἀνεκτίμητης ἱστορικῆς καί πνευματικῆς ἀξίας κειμήλιο τοῦ τόπου μας. ζ. Ἀδιάψευστος μάρτυρας Ἕνας ἀκόμη ἀδιάψευστος μάρτυρας τῆς αἴγλης καί τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς προσφορᾶς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου εἶναι ἡ συνείδηση τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων τοῦ Χόνδρου καί τῶν πλησιέστερων χωριῶν τῆς εὐρύτερης περιοχῆς. Γι᾿ αὐτούς ὅλα ὅσα διασώζει ἡ παράδοση γιά τόν Ἅγιο Δημήτριο τό Γαλατοκτισμένο εἶναι ἀληθινά, εἶναι γεγονότα, ἀντικατοπτρίζουν τήν ἱστορική πραγματικότητα καί δέν ἐπιδέχονται καμιά ἀμφισβήτηση. Τά ἔζησαν καί τά βίωσαν σέ ὅλο το λιτό τους μεγαλεῖο ἄλλα καί στήν τραγικότητα τους οἱ προγονοί τους, γράφτηκαν στήν ψυχή καί στήν καρδιά τους μέ πόνο καί αἷμα, ταυτίστηκαν μέ τή ζωή τους. Ἔτσι πέρασαν στά παιδιά τους, στά ἐγγόνια τους, στά δισέγγονά τους, στά τρισέγγονά τους κι ἔφτασαν ὥς τίς μέρες μας ἀτόφια, γνήσια, ἀληθινά, ἀντικατοπτρίζοντας, διασώζοντας καί διαλαλώντας «ἐσαεί» τήν ἱστορία τοῦ Ἅϊ-Δημήτρη τοῦ Γαλατοκτισμένου. Τοῦ μεγάλου Χονδριγιανοῦ Ἁγίου, τοῦ προστάτη τῶν καταδιωκομένων, τῶν φτωχῶν, τῶν ἀσθενῶν, τῶν ἀπελπισμένων. Τοῦ Ἁγίου πού νικᾶ τά στοιχεῖα τῆς φύσης, πού προστατεύει τούς ποιμένες, πού εὐλογεῖ τήν καρποφορία τῶν καρπῶν τῆς γῆς. Ἀναμφισβήτητα ὁ Ἅγιος Δημήτρης ὁ Γαλατοκτισμένος μαζί μέ τόν Ἅγιο Γεώργιο τό 38

Βαγιωνίτη διαμόρφωσαν «ἐν πολλοῖς» τή θρησκευτική, τήν κοινωνική καί τήν ἱστορική συνείδηση τῶν Χονδριγιανῶν. Στή Χάρη του ἦταν ὅλοι παρόντες. Μετά τή Θεία Λειτουργία γινόταν στό παρελθόν στόν περίβολο τοῦ Μοναστηριοῦ μεγάλο πανηγύρι, πολλές ἐκδηλώσεις τιμῆς, σεβασμοῦ καί ἀγάπης πρός τόν Γαλατοκτισμένο Ἅγιο, τόν φύλακα καί εὐεργέτη τους38.

6. Σημερινή κατάσταση τῆς Μονῆς Ἡ σημερινή κατάσταση τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου εἶναι τραγική. Τό Καθολικό εἶναι σέ ἐγκατάλειψη καί βρίσκεται ὑπό πλήρη κατάρρευση!! Ὁ περίβολος εἶναι ἀξιοθρήνητος!! Τά ὄμβρια ὕδατα εἰσέρχονται «κρουνηδόν» ἐντός τοῦ ναοῦ ἀπό τή στέγη, ἀπό τούς τοίχους, ἀπό τίς πόρτες, ἀπό παντοῦ, διαποτίζουν, διαβρώνουν, ὑπονομεύουν καί ἀποσταθεροποιοῦν ἐπικίνδυνα τά θεμέλια του!! Τό δάπεδο του εἶναι «λασπωμένο» καί ἀπλησίαστο κατά τούς χειμερινούς μῆνες. Οἱ τοῖχοι ἔχουν διαβρωθεῖ καί παρουσιάζουν σχισμές καί ἐπικίνδυνες ρωγμές. Οἱ εἴσοδοί του (νότια καί δυτική), ἀληθινά κομψοτεχνήματα, ἔχουν ἀλλοιωθεῖ καί κινδυνεύουν νά καταστραφοῦν ἀνεπανόρθωτα. Οἱ ἐλάχιστες τοιχογραφίες πού ἔχουν ἀπομείνει, ἐξαιρετικῆς τέχνης, ἄν δέν συντηρηθοῦν τό ταχύτερο, θά καταστραφοῦν ὁλοσχερῶς καί αὐτό θά εἶναι ἀληθινή τραγωδία. Ὅσον ἀφορᾶ τόν περίβολο τῆς Μονῆς, καλύτερα νά μήν ἀναφέρουμε τίποτε, γιατί εἶναι δύσκολο μέ λόγια νά περιγράψει κανείς τήν ὑποβάθμισή του καί τήν κατάντια του. Γι᾿ αὐτό εἶναι ἀδήριτη ἀνάγκη τώρα, ὅσο εἶναι ἀκόμη καιρός, νά κινητοποιηθοῦμε δυναμικά, νά ἀπαιτήσουμε αὐτό πού πρέπει νά γίνει καί νά προλάβουμε «πάσῃ θυσίᾳ» τήν ἐπερχόμενη μέ μαθηματική ἀκρίβεια κατάρρευση καί ὁλοκληρωτική καταστροφή τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου. Πρέπει νά γίνει ἄμεση καί ὁλοκληρωμένη μελέτη γιά τή στήριξη καί ἐνίσχυση τοῦ ναοῦ (θεμέλια, τοῖχοι, στέγη κ.λπ.), γιά τή συντήρηση καί διάσωση τῶν τοιχογραφιῶν

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πού ἀπέμειναν, γιά τή διαμόρφωση τοῦ δαπέδου, δίνοντας ἰδιαίτερη προσοχή καί σημασία στούς τάφους πού πιθανότατα ὑπάρχουν ἐκεῖ, γενικά στήν ἀναπαλαίωση τοῦ ναοῦ τόσο ἐσωτερικά, ὅσο καί ἐξωτερικά. Κι ὅλα αὐτά μέ ἀπόλυτο σεβασμό στήν ἀρχιτεκτονική δομή του, στήν ἱστορία καί στήν παράδοση αἰώνων πού «κουβαλᾶ» πάνω του. Ἐπίσης, ὁ περιβάλλων χῶρος πρέπει νά ἀναμορφωθεῖ, νά ἀναστηλωθοῦν τά ὑπάρχοντα ἐρειπωμένα κελλιά, νά πλακοστρωθεῖ ἡ αὐλή, νά ἀνοίξει τό μονοπάτι πού ὁδηγεῖ στήν παρακείμενη πηγή «Καβούσα» καί νά περιτειχισθεῖ στό παλαιό εὖρος του. Σ᾿ αὐτό θά ὁδηγήσουν τούς μελετητές τά ἴχνη τοῦ παλαιοῦ τείχους, πού σέ πολλά σημεῖα σώζονται ἐμφανῶς. Θά ἦταν δέ εὐχῆς ἔργον νά ἐγκατασταθεῖ ἐκεῖ ἐν συνεχείᾳ ἔστω καί ἕνας μοναχός, γιά νά ξαναγίνει ὁ Ἅγιος Δημήτριος ὁ Γαλατοκτισμένος ζωντανό Μοναστήρι, ὕστερα ἀπό δυόμισι καί πλέον αἰῶνες ἐρημιᾶς καί σιωπῆς!! Αὐτό θά ἦταν πραγματικά μεγάλη εὐλογία γιά τόν τόπο μας39. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1. Βολανάκης Ἰωάννης, «Βιάννος - Καστρί Χόνδρου. Ναός Ἁγίου Δημητρίου», Βιαννίτικες Ρίζες, 3, 2009.

2. Μανετάκης Ἐμμανουήλ, «Παρατηρήσεις καί συμπληρώσεις στήν ἱστορία τοῦ Χόνδρου», Βιαννίτικα Νέα, 51, 1980.

3. α) Στιβακτάκης Ἀντώνιος, Ὁ Χόνδρος Βιάννου στά μονοπάτια τῆς ἱστορίας, Ἡράκλειο 2008, σ.85. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Παλαιοί τοιχογραφημένοι ναοί στό Χόνδρο Βιάννου», Νέα Χριστιανική Κρήτη, 30-31, 2011-2013, σ.σ. 226-278.

4. G. Gerola, Τοπογραφικός Κατάλογος τῶν τοιχογραφημένων Ἐκκλησιῶν τῆς Κρήτης (μετ. Κ.Ε. Λασιθιωτάκης), Ἡράκλειο 1961, σ. 99.

5. Tσουγκαράκης Δημήτριος-Ἀγγελομάτη Τσουγκαράκη Ἑλένη, «Ἀνέκδοτα χαράγματα καί ἐπιγραφές ἀπό Ναούς καί Μονές τῆς Κρήτης», στόν τόμο Ἐνθύμησις Νικ. Μ. Παναγιωτάκη, Ἡράκλειο 2000, σ.σ. 712-713.

6. Τσουγκαράκης Δ. - Ἀγγελομάτη Τσουγκαράκη Ἑ., ὅ.π., σ.σ. 712-713.

7. α) Τσουγκαράκης Δ. - Ἀγγελομάτη Τσουγ-

Κελλιά στόν περίβολο τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου. καράκη Ἑ., ὅ.π., σ.σ. 712-713. β) Ἀρχαιολογικόν Δελτίον (1973), σ.σ. 601602.

8. Τσουγκαράκης Δ. - Ἀγγελομάτη Τσουγκαράκη Ἑ., ὅ.π. σ.σ. 712-713.

9. α) Γάσπαρης Χ., Ἡ γῆ καί οἱ ἀγρότες στή μεσαιωνική Κρήτη (13ος-14ος αἰ.), Ρέθυμνο 1986, σ.

403 καί 485. β) Στιβακτάκης Ἀντ., Χόνδρος Βιάννου..., ὅ.π., σ.

57-58.

10. Βολανάκης Ἰωάννης, «Βιάννος - Καστρί Χόνδρου, Ναός Ἁγίου Δημητρίου», Βιαννίτικες Ρίζες, 3, 2009.

11. α) Στιβακτάκης Ἀντ., «Τά μυστικά τοῦ Ἁγιοφάραγγου καί ὁ Ἅγιος Δημήτριος Χόνδρου», Βιαννίτικα Νέα, 209, 1995. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Βιάννου», Νέα Χριστιανική Κρήτη, 23, 2004, σ.σ. 188-190. γ) Στιβακτάκης Ἀντ., Χόνδρος Βιάννου..., ὅ.π., σ.σ.

115-118.

12. α) Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἅγιος Δημήτριος Χόνδρου (θρύλος καί ἱστορία)», Γνωριμία, 2, 1982. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Τά μυστικά τοῦ Ἁγιοφάραγγου...», ὅ.π. γ) Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, Ἀθήνα 1988, σ.σ. 87-88. Ι3. Ψιλάκης Νίκος, Μοναστήρια καί ἐρημητήρια τῆς Κρήτης, τόμος Α΄, Ἡράκλειο 1993, σ. 460.

14. α) Ψιλάκης Ν., Μοναστήρια καί ἐρημητήρια, ὅ.π., σ. 460. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Βιάννου», ὅ.π., σ.σ. 188-190.

15. α) Ἀρχεῖο Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου.

39

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

β) Ψιλάκης Ν., Μοναστήρια καί ἐρημητήρια, ὅ.π., σ.σ. 460-461. γ) Στιβακτάκης Ἀντ., Ὁ Χόνδρος Βιάννου..., ὅ.π., σ.σ. 115-118.

16. Στιβακτάκης Ἀντ., Ὁ Χόνδρος Βιάννου..., ὅ.π., σ.σ. 115-118.

17. α) Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἅγιος Δημήτριος Χόνδρου...» (θρύλος καί ἱστορία), Γνωριμία, 2,1982. β) Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ. 87-89 καί 114-117.

18. α) Κατσαλῆς Γεώργιος, «Ἁγία Μονή Βιάννου», Βιαννίτικες Ρίζες, 1, 2007, σ.σ. 46-49. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἁγία Μονή», Κρητικά Νέα, 299, 1994. γ) Στιβακτάκης Ἀντ., «Παναγία ἡ Κεραλιμενιώτισσα», Βιαννίτικα Νέα, 107, 1985.

19. α) Μανετάκης Ἐ., ὅ.π. β) Κατσαλῆς Γ., ὅ.π. γ) Τσουγκαράκης Δ. - Ἀγγελομάτη Τσουγκαράκη Ἑ., ὅ.π., σ.σ. 712-713. δ) Ἀρχαιολογικόν Δελτίον (1973), σ.σ. 601-602.

20. α) Ψιλάκης Ν., Μοναστήρια καί ἐρημητήρια..., ὅ.π., σ. 462. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἅγιος Δημήτριος Χόνδρου...», ὅ.π. γ) Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ.σ. 114-117.

21. α) Ψιλάκης Ν., Μοναστήρια καί ἐρημητήρια..., ὅ.π., σ. 462. β) Στιβάκτακης Ἀντ., «Ἅγιος Δημήτριος Χόνδρου...», ὅ.π. γ) Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ.σ. 114-117., 22. α) Στιβακτάκης Ἀντ., «Κουρσάροι τοῦ Λιβυκοῦ», Βιαννίτικα Νέα, 130-136, 1987-1988. β) Ψιλάκης Ν., Λαϊκές Τελετουργίες στήν Κρήτη, Ἡράκλειο 2005 σ. 363. γ) Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ. 95.

23. Στιβακτάκης Ἀντ., «Κουρσάροι τοῦ Λιβυκοῦ», ὅ.π.

24. α) Στιβακτάκης Ἀντώνης, «Τά μυστικά τοῦ Ἁγιοφάραγγου», ὅ.π. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἅγιος Δημήτριος Χόνδρου...», ὅ.π. γ) Στιβακτάκης Ἀντ., Ὁ Χόνδρος Βιάννου...., ὅ.π., σ.σ. 85 καί 115-118.

25. α) Ἀγγουράκης Γεώργιος, «Ἱστορικά - Λαογραφικά στοιχεῖα τῆς Ἐπαρχίας Βιάννου», Βιαννίτικα Νέα, 95, 1984. β) Στιβακτάκης Ἀντ., Ὁ Χόνδρος Βιάννου..., ὅ.π., σ. 85. γ) Χάραγμα στό Ἱερό Βῆμα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Γαλατοκτισμένου: «1783 παπᾶ Μιχελίς Μα-

40

γεράκις Ἐπίτροπος».

26. α) Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ.σ. 87-89 καί 114-117. β) Ψιλάκης Ν., Μοναστήρια καί ἔρημητηρια τῆς Κρήτης, ὅ.π., σ.σ. 460-461.

27. Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ.σ. 87-88.

28. Στιβακτάκης Ἀντ., Ὁ Χόνδρος Βιάννου...., ὅ.π., σ.σ. 67-68.

29. Στιβακτάκης Ἀντ., Ὁ Χόνδρος Βιάννου...., ὅ.π., σ.σ. 84-85.

30. Τό ὄνομα τοῦ Ὀθωμανοῦ προκρίτου τοῦ Χόνδρου Κουτσαδάκη Ἰμπραήμογλου (1782) μοιάζει, τουλάχιστον ἀκουστικά, μέ τό ὄνομα τοῦ ἀγᾶ τοῦ χωριοῦ «Κουτσ-ο-μπράημος», τό ὁποῖο διασώζει ἡ τοπική λαϊκή παράδοση.

31. Στιβακτάκης Ἀντ., «Τά μυστικά τοῦ Ἁγιοφάραγγου...», ὅ.π.

32. α) Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ.σ. 87-88. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Τά μυστικά τοῦ Ἁγιοφάραγγου...», ὅ.π.

33. α) Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Βιάννου», ὅ.π., σ.σ. 188-190. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Τά μυστικά τοῦ Ἁγιοφάραγγου...», ὅ.π.

34. Στιβακτάκης Ἀντ., «Τά μυστικά τοῦ Ἁγιοφαραγγου...», ὅ.π.

35. Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἅγιος Δημήτριος Χόνδρου...», ὅ.π.

36. Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ.σ. 88-89.

37. α) Στιβακτάκης Ἀντ., «Τά μυστικά τοῦ Ἁγιοφάραγγου...», ὅ.π. β) Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ.σ. 88-89.

38. α) Στιβακτάκης Ἀντ., Ἡ Κρήτη τῆς παράδοσης, ὅ.π., σ.σ. 114-117. β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Μουσική παράδοση τοῦ Χόνδρου», Βιαννίτικα Νέα, 102-104, 1985.

39. α) Ἀναλυτική ἀναφορά στόν Ἅγιο Δημήτριο τό Γαλακτοκτισμένο (ἀρχιτεκτονική, τοιχογραφίες, κ.λπ.) κάνει ὁ βυζαντινολόγος Ἰωάννης Ἠλ. Βολανάκης στό βιβλίο του «Τά βυζαντινά μνημεῖα τοῦ Χόνδρου Βιάννου Κρήτης», ἔκδ. Συλλόγου Ἁπανταχοῦ Χονδριγιανῶν «Τό Κεφάλι», Ἡράκλειο Κρήτης, 2012, σελ. 53-72. β) Στό ἐν λόγῳ πόνημα στίς σελ. 53-54, ὑποσημ.

113α, ἀναφέρεται μία λαϊκή παράδοση πού σχετίζεται μέ τόν Ἅγιο Δημήτριο τό Γαλατοκτισμένο. Πρόκειται γιά λανθασμένη παραλλαγή τῆς αὐθεντικῆς παράδοσης, ἡ ὁποία καταχωρεῖται στήν παροῦσα μελέτη καί ἀποδεδειγμένα ἔχει ἱστορική βάση.

Οἱ 62 Μάρτυρες πού ἐκτελέσθηκαν ἀπό τούς ναζί στίς 3 καί 14 Ἰουνίου 1942, στό Γάζι. 73 χρόνια μετά. Ἐμμανουήλ Γ. Παπαμαστοράκη, φιλολόγου, πρώην λυκειάρχη, συγγραφέα

Ο

ποιος ἀδιαφορεῖ γιά τό ἱστορικό παρελθόν μοιάζει σάν νά εἶναι καταδικασμένος σέ ἀέναη παιδική ἀνωριμότητα. Ὡριμότητα σημαίνει ἐπαφή μέ τό παρελθόν ἀδιάκοπη ἔρευνα καί μελέτη του», Κικέρων (106 – 43 π.Χ.). «Σβήνοντας ἕνα κομμάτι ἀπό τό παρελθόν, σβήνει κανείς καί ἕνα ἀντίστοιχο κομμάτι ἀπό τό μέλλον καί εἶναι θλιβερή ἡ ζωή πού μοιάζει σάν ἀκατοίκητο σπίτι» Γ. Σεφέρης. Καί «Τά ἔθνη πρέπει νά θυμοῦνται γιά νά διδάσκονται», Θουκυδίδης. Δικό μας χρέος εἶναι νά ἀναμοχλεύομε τό παρελθόν, νά κρατᾶμε τά θετικά του, γιά νά θεμελιώνουμε τό παρόν τῆς πατρίδας μας πάνω σέ στέρεες βάσεις. Γιατί, ὅπως λέει καί ἡ σοφή λαϊκή μας παροιμία: «Λαός χωρίς μνήμη εἶναι δέντρο χωρίς ρίζες». «Γνῶμες καρδιές, ὅσοι Ἕλληνες, ὅ,τι εἶστε, μήν ξεχνᾶτε, Δέν εἶστε ἀπό τά χέρια σας μονάχα, ὄχι. Χρωστᾶτε καί σ’ ὅσους ἦλθαν, πέρασαν, θά ᾿ρθοῦνε, θά περάσουν. Κριτές θά μᾶς δικάσουν οἱ ἀγέννητοι, οἱ νεκροί» (Κ. Παλαμᾶς). Μεγαλύτερο τό χρέος μας, ὅταν ἀναφερόμαστε σέ γενναῖες, ἀνεπανάληπτες καί ἀδάμαστες μορφές, πού θυσιάστηκαν αὐτοπροαίρετα, γιατί θέσανε πάνω ἀπό ὅλα τήν πατρίδα καί τή λευτεριά της. Ἅγια γῆ, δέν ἔσκυψες ποτέ σου Ὅσα κι ἄν ἦταν τῶν ἐχθρῶν τ’ ἀσκέρια Γιατί στῶν φαραγγιῶν τά στενορρύμια Λεύτεροι ζοῦνε Κρητικοί κι ἀγρίμια (Κ. Καβάφης). Ἐλευθερία καί Ἕλλην ζυμώθηκαν μαζί. Καί «τοῦ Ἕλληνα ὁ τράχηλος ζυγό δέν ὑποφέρει». Ὁ θάνατος γιά μᾶς εἶναι προτιμότερος ἀπό τή στέρηση τῆς λευτεριᾶς μας. Στό αἷμα της μετάλαβε ὁλόκληρο τό γένος Κι Ἕλλην κανείς δέν ἔμενε στό σταύρωμά της ξένος «Εἶναι ὡραῖο νά κατάγεται κανείς ἀπό τή

χώρα πού ἔδωσε στόν κόσμο τό φῶς καί νά κρατάει περήφανους σ’ αὐτήν ὁλόφωτο τό φλάμπουρο τῆς λευτεριᾶς», Β. Οὐγκώ. «Ἔτσι μέ τό νά γεννηθῶ Κρητικός σέ μία κρίσιμη στιγμή πού μάχονταν ἡ Κρήτη νά λευτερωθεῖ, ἔνιωσα ἀπό μικρό παιδί πώς στόν κόσμο ὑπάρχει ἕνα ἀγαθό πιό πολύτιμο ἀπό τή ζωή μας, πιό γλυκό ἀπό τήν εὐτυχία, ἡ λευτεριά». Κατά τό μεγάλο μας Ν. Καζαντζάκη. Ὡστόσο αὐτό τό ὕψιστο ἀγαθό, χάθηκε γιά τούς Κρητικούς στίς 30 Μαΐου 1941, μέ τήν κατάληψη τῆς Μεγαλονήσου ἀπό τούς ναζί. Ὅμως οἱ Κρητικοί δέν εἶχαν λυγίσει, δέν εἶχαν γονατίσει μέ ἀποτέλεσμα τή γέννηση τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης, ἀπό τό φθινόπωρο τοῦ 1941, παρά τή σκληρή διαταγή τοῦ στρατάρχη Κάιτελ, πού ἐφάρμοσαν πιστά ὁ Δ/τής τοῦ Φρουρίου Κρήτης, στρατηγός Μπρόγερ καί ὁ Δ/τής τῶν δυνάμεων κατοχῆς στρατηγός Μύλλερ. Γιά κάθε Γερμανό στρατιώτη πού δολοφονεῖται νά ἐκτελοῦνται 50 - 100 πολίτες. Σ’ αὐτήν τήν ἐπαίσχυντη διαταγή τοῦ ναζισμοῦ καί πέραν ἀπό κάθε κανόνα διεθνοῦς δικαίου, γιατί ἐξευτέλιζε τή ζωή τοῦ ἀντιπάλου, οἱ Κρητικοί δώσανε τό παρόν, σέ ἐποχή πού ὁλόκληρες αὐτοκρατορίες γονάτιζαν καί πέφτανε σάν χάρτινοι πύργοι μπροστά στίς φασιστικές δυνάμεις τοῦ Ἄξονα. Οἱ γενναῖοι Κρῆτες ἀντιστασιακοί στόν πιό κρίσιμο χρόνο, πού ἦταν τό 1942, γιά τήν ἔκβαση τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ἀπαντοῦσαν μέ ἐκτελέσεις Γερμανῶν καί προδοτῶν, τῶν γνωστῶν γκεσταμπιτῶν καί μέ σαμποτάζ στά ἀεροδρόμια Καστελλίου καί Ἡρακλείου, πλήττοντας ἔτσι τό γόητρο τῶν Γερμανῶν, σέ περίοδο παντοδυναμίας τους. Αὐτά πράττανε γιατί πίστευαν στήν ἐλευθερία, στή εἰρήνη, στή δικαιοσύνη καί στόν ἀνθρωπισμό. Ὑπέρτατα ἀνθρώπινα ἀγαθά γιά τά ὁποῖα ἀξίζει νά γεννιέται κανείς, νά ζεῖ, νά ἀγωνίζεται, νά ἀγωνιᾶ καί νά πεθαίνει. Ἔτσι μόνο νικοῦμε τό θάνατο καί κερδίζουμε τήν ἐπωνυμία καί τήν ἀθανασία καί ἔτσι γράφεται ἡ ἱστορία τῶν λαῶν μέ χρυσά καί ἀνεξίτηλα

41

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

γράμματα, γίνεται μόνιμος φανός, γιά νά φωτίζει τίς ἑπόμενες γενιές. Οἱ συνέπειες πού ἀκολούθησαν τραγικές, μέ συλλήψεις ἀθώων πολιτῶν, πυρπολήσεις χωριῶν, φυλακίσεις, βασανισμούς, ἐκτελέσεις καί ἐξορίες στά κάτεργα τῆς Γερμανίας καί στά στρατόπεδα ἐξόντωσης. Ἔτσι φτάσαμε στίς 3 Ἰουνίου 1942, πού 12 γενναῖοι πατριῶτες ὁδηγήθηκαν σ’ αὐτόν τόν ἱερό χῶρο τοῦ Γαζίου καί ἐκτελέσθηκαν. Δώδεκα Ἕλληνες πατριῶτες, ἀναίτια καί ἀναιτιολόγητα μέ μόνο καί μοναδικό σκοπό νά πλήξουν τίς ἀντιδράσεις καί τίς ἀντιστάσεις ἑνός γενναίου καί περήφανου λαοῦ. Πρῶτος στόν κατάλογο ὁ πρώην δήμαρχος Ἡρακλείου Μηνᾶς Γ. Γεωργιάδης καί ἀκολουθοῦν τά ἀδέλφιά του, Μανώλης καί Τίτος. Ὁ ἐπικεφαλῆς τοῦ ἐκτελεστικοῦ ἀποσπάσματος, Γερμανός ἀξιωματικός, στέκεται ἀμήχανος καί ἀδύναμος μπροστά στούς γίγαντες τοῦ τόπου μας καί ἐπίμονα ρωτᾶ νά μάθει τήν τελευταία τους ἐπιθυμία. «Εἴμαστε Κρητικοί καί ὁ θάνατος δέν μᾶς τρομάζει. Σέ ὅλη μας τή διαδρομή ὑπηρετήσαμε τόν ἄνθρωπο μέ περισσή ἀγάπη, τήν εἰρήνη καί τίς ὑπέρτατες αἰώνιες ἀξίες. Ὅπλο μας ἡ ἀγάπη. Σεῖς γιατί χρησιμοποιεῖται τή βία καί τό μίσος;». Ὁ δήμιος τά χάνει κυριολεκτικά. Κινεῖται νευρικά καί περιμένει νά μάθει τήν τελευταία τους ἐπιθυμία, γιά νά προχωρήσει στό ἀποτρόπαιο ἔγκλημα.

-Ἐ, ἀφοῦ τόσο ἐπιμένετε, μιά καί μόνη εἶναι ἡ ἐπιθυμία μας: «Νά ἀφήσετε ἐλεύθερο τόν μεγαλύτερο ἀδελφό μας, τόν Τίτο καί νά σκοτώσετε ἐμᾶς». Ἡ ἀπάντηση ἄμεση ἀπό τό κροτάλισμα τῶν πολυβόλων τῶν ἀνθρωπόμορφων αὐτῶν σκυλιῶν, δημιούργημα τῶν πιό ἀρρωστημένων ἡγετῶν, πού ὁδηγοῦσαν σφιχταγκαλιασμένα τά τρία ἀδέλφια, μέ σμιμένες τίς ψυχές, πρός τόν οὐράνιο Πατέρα, στήν κρίση τῆς Ἱστορίας καί στήν ἀθανασία. «Μπροστά σέ τέτοια θεάματα καί οἱ θεατές τοῦ Κολοσσαίου θά σκέπαζαν τά μάτια τους ἀπό τή φρίκη. Καί αὐτός ὁ Ἡρώδης καί ὁ Νέρωνας θά φρένιαζαν ἀπό τό κακό τους» (Τ. Λάππας). Στόν κατάλογο τῶν 12 Μαρτύρων καί: Ὁ δάσκαλος στό Λύκειο «ὁ Κοραῆς», Μιχάλης Σηφάκης (1883-1942) ἀπό τήν Ἁγία Βαρβάρα, φιλόλογος, ἐπιθεωρητής καί λυκειάρχης. Ὁ ἰδιοκτήτης καί ἱδρυτής (1925) τοῦ σχολείου «Παλλάδιον», πού συγχωνεύτηκε τό 1935 μέ τό Λύκειο «ὁ Κοραῆς». Ὁ ἄνθρωπος τοῦ πνεύ-

42

ματος καί σοφός παιδαγωγός, πού κουβαλοῦσε στίς αἴθουσες διδασκαλίας τήν Ἑλλάδα καί τό Θεό. Ὁ Μιχάλης Ἰ. Γκολέμης, ὁ γενναῖος ἔφεδρος ἀνθυπολοχαγός, μέ ἀκλόνητη πίστη στή πατρίδα καί στήν Ὀρθοδοξία, ἀπό τή μεγάλη οἰκογένεια τῶν Γκολέμηδων, τῆς ἱερῆς μικρασιατικῆς γῆς, πού ἐγκαταστάθηκε στό Μεγάλο Κάστρο μετά τή Συνθήκη τῆς Λωζάνης τοῦ 1923. Ὁ ἀνυπότακτος αὐτός νέος πού ἀγαποῦσε τή ζωή καί ἤθελε νά ζήσει γιά νά ξαναπολεμήσει τούς ναζί. Λίγο πρίν ἀφήσει τήν τελευταία του πνοή ἀπό τίς δολοφονικές σφαῖρες τῶν ναζί, εἶπε τά ἑξῆς: «Παιδιά μήν χάσουμε τό θάρρος μας, θά σκοτωθοῦμε πού θά σκοτωθοῦμε, ἄς σκορπίσουμε καί ἄς τρέξουμε πρός ὅλες τίς κατευθύνσεις. Ἴσως σωθοῦν μερικοί ἀπό μᾶς». Προσπάθησε νά διαφύγει τρέχοντας καλώντας καί τούς ὑπόλοιπους νά πράξουν τό ἴδιο, ἀλλά γαζώθηκε κυριολεκτικά ἀπό τίς δολοφονικές σφαῖρες τῶν δημίων. Τόν ἀκολούθησε ὁ Γιάννης Φανουράκης, ὅμως καί ἐκεῖνος εἶχε τό ἴδιο τέλος. Εἶναι ὁ γενναῖος λοχίας ἀπό τίς Ἄνω Ἀσίτες πού συμμετεῖχε ἐνεργά στό Ἀλβανικό ἔπος καί κατόρθωσε νά γυρίσει στήν Κρήτη, μετά ἀπό πολλές περιπέτειες, τό Δεκέμβρη τοῦ 1941. Ἐντάχθηκε ἄμεσα στήν ὁμάδα τοῦ Καπετάν Μανώλη Μπαντουβᾶ, πού τόν χρησιμοποιοῦσε σέ δύσκολες ἀποστολές. Γιός του ὁ ἀείμνηστος ἱερέας, Μιχάλης Φανουράκης, πού διακόνησε μέ πάθος τήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Δημητρίου στό Ἡράκλειο, τήν Ὀρθόδοξη ἐκκλησία τοῦ Γιοχάνεσμπουρκ τῆς Νοτίου Ἀφρικῆς καί τήν ἐκκλησία τῆς γενέθλιας γῆς, τῶν Ἄνω Ἀσιτῶν, τά τρία τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του, ἀφήνοντας πίσω του ἔργο σημαντικό, ἀνεπανάληπτο καί ὡραῖο, γιά τίς ἑπόμενες γενιές. Ὁ Νικόλαος Μ. Ἀνωγειανάκης καί ὁ Μενέλαος Πατεράκης ἀπό τήν Ἁγία Βαρβάρα, θύματα τῆς ζωντανῆς παρουσίας τους στήν Ἐθνική Ἀντίσταση. Ὁ Ἰωάννης Γ. Σεμερτζάκης, τό δεύτερο ἀπό τά ἑφτά παιδιά τοῦ Γεωργίου καί τῆς Ἀναστασίας, ἀπό τή μεγάλη οἰκογένεια τῶν δασκάλων τοῦ Ἡρακλείου, μέ τά πλούσια πνευματικά ἐνδιαφέροντα, πού εἶχε εἰσαχθεῖ δεύτερος στήν Φιλοσοφική Σχολή τοῦ Παν/μίου Ἀθηνῶν. Τό καμάρι τῆς μεγάλης δασκάλας, τῆς Ἕλλης Ἀλεξίου, ὅπως συνήθιζε νά λέει. Ἡ οἰκογένειά του εἶχε καταφύγει στόν Πρινιά Μαλεβιζίου γιά νά γλιτώσει ἀπό τούς

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

βομβαρδισμούς. Τό Μάιο τοῦ 1942 πιάστηκε μέ πολλούς Πρινιανούς, μεταφέρθηκε στίς φυλακές τῆς Ν. Ἁλικαρνασσοῦ καί ἐκτελέσθηκε μέ ἄλλους ἕντεκα στίς 03/06/1942, εἰς ἀντίποινα γιά τό φόνο συνεργάτη τῶν Γερμανῶν στή θέση «Πρινιανά Χαράκια». Ὁ Βασίλης Γ. Σαμαριτάκης, ἀπό τή μεγάλη οἰκογένεια τοῦ Πρινιᾶ Μαλεβιζίου, πού πολλά πρόσφερε στόν ἀντιστασιακό ἀγώνα, γιά τήν πατρίδα καί τήν λευτεριά της. Ὁ Ζαχαρίας Λεβῆς, ἀπό τά Ἰωάννινα καί ὁ Ἐμμ. Χαμάμ Λεβῆς ἀπό τό Βόλο τῆς Θεσσαλικῆς γῆς, πού τά σύννεφα τοῦ πολέμου τούς ἔφεραν στό νησί μας, γιά νά θρέψουν μέ τό αἷμα τούς τή λευτεριά μας. Λακωνική καί κυνική ἀπό τούς ναζί ἡ ἐκτέλεση τῶν δώδεκα πατριωτῶν: «Γνωστοποίησις: Λόγῳ τῶν ἐντός τοῦ ἀπό 13 μέχρι 15 Μαίου χρονικοῦ διαστήματος λαβουσῶν χώραν δολοφονιῶν τοῦ δημάρχου Κανλί – Καστέλλι, Κρουσῶνος καί Πλώρας, ὡς καί ἄλλων γερμανόφιλων Ἑλλήνων ὑπηκόων, ἐτυφεκίσθησαν ἤδη 12 ὅμηροι κατά διαταγήν τοῦ Διοικητοῦ Φρουρίου Κρήτης. Εἰς περίπτωσιν περαιτέρων δολοφονιῶν θά ληφθῶσι ἀκόμη αὐστηρότερα καί αὐστηρότατα μέτρα». Ἀκολουθεῖ ἀπειλητικό τηλεγράφημα: «Πρός Τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Ἐνταῦθα Τό Φρουραρχεῖον γνωρίζει ὑμῖν ὅτι ὁ Διοικητής τοῦ Φρουρίου Κρήτης ἀπαγορεύει: α) τήν ἀναγγελία εἰς τάς ἐφημερίδας τῆς τελέσεως μνημοσύνου παντός εἴδους. β) τήν ἐκταφήν (τῶν ὀστῶν) τῶν σκελετῶν τῶν προσώπων τά ὁποῖα τουφεκίσθησαν συνεπείᾳ ἐνεργειῶν κατά τοῦ Γερμανικοῦ στρατοῦ. Ἡ τέλεση τῶν σιωπηρῶν μνημοσύνων θά ἐπιτρέπεται ἐπί τόσον χρόνον, ἐφ’ ὅσον ἐκ τούτου δέν δημιουργεῖται ἀνησυχία. Κατόπιν τῶν ἀνωτέρω, παρακαλοῦμε ὅπως ἐκδώσητε ἐπείγουσαν διαταγήν πρός ὅλους τους ἱερεῖς τοῦ Νομοῦ, ὅπως ἔχουν ὑπ’ ὄψιν των τήν διαταγήω ταύτην, ἄλλως θέλουν τιμωρηθῆ αὐστηρῶς καί ἡ Μητρόπολις, ὡς ἀναφέρει τό σχετικόν ἔγγραφον τοῦ Φρουραρχείου, θά ὑπέχη εὐθύνην. Ὁ Νομάρχης, Ἰ. Πασσαδάκης» Τῆς ἀστραπῆς καί τῆς βροντῆς ἡ Κρήτη Καί τῶν κελαηδισμῶν καί τῶν ἀγώνων Τῶν αἱμάτων καί τῶν τροπαίων ἡ Κρήτη. Τῶν τυράννων ἀκοίμητη φοβέρα.

Ἡ Κρήτη, ἡ Κρήτη (Κ. Παλαμᾶς, «Βωμοί»). Αὐτό καί μόνο ὁδηγεῖ τούς ἀδίσταχτους ναζί νά προχωρήσουν σέ νέα μέτρα, σκληρότερα αὐτή τή φορά, γιατί ἀντιλαμβάνονται ὅτι ἡ ἐκτέλεση τῶν 12 ἀδάμαστων μορφῶν γιγάντωσε περισσότερο τό ἀντιστασιακό φρόνημα τῶν ριΚρητικῶν κατά Ὁ μακαριστός Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης τῶν Γερμανῶν καΕὐγένιος Ψαλιδάκης. τακτητῶν. Ἔτσι φτάσαμε στή δεύτερη ἀπόφαση τῶν Γερμανῶν, σκληρότερη αὐτή τή φορά, νά ὁδηγήσουν στόν ἴδιο αὐτό καθαγιασμένο χῶρο τοῦ Γαζίου, τούς πενήντα ἀδάμαστους ἀντιστασιακούς καί νά τούς ἐκτελέσουν. Ὁ Ἀρχιμανδρίτης Εὐγένιος, Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος τότε καί Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Κρήτης, ἀδιαφορώντας γιά τή ζωή του μέ τό ὑπ’ ἀριθμ. 234/22 Μαΐου 1942, ἔγγραφο πρός τόν φρούραρχο Ἡρακλείου, ἔκαμε τά ἀδύνατα δυνατά, γιά νά σταματήσουν οἱ ἐκτελέσεις ἀθώων πολιτῶν. Ὡστόσο ἡ ἀπόφαση τῶν ἀδίσταχτων κατακτητῶν, ἦταν προαποφασισμένη, νά ἐπιβληθοῦν μέ τή βία, χωρίς ἔλεος καί δισταγμό. Σταγόνα σταγόνα τό αἷμα μου χάνω Γιά σένα γλυκειά μου πατρίδα. Πρῶτος στόν κατάλογο τῶν 50 γενναίων ἀντιστασιακῶν, ὁ Ἡρακλειώτης Ἀντώνης Καστρινάκης (1894-1942) ἐργοστασιάρχης, εὐρηματικός καί δημιουργικός μέ ὑψηλό δείκτη νοημοσύνης, πού τόν ἔκανε νά ξεχωρίζει ὡς ἐπιχειρηματίας στό Μεγάλο Κάστρο. Ἕνας δρόμος στή πόλη μας φέρει τό ὄνομά του. Λίγο πρίν ἐκτελεσθεῖ ἀκούστηκε νά λέγει: «Τό ἁγιότερο καί τιμιότερο τῶν ἀγαθῶν εἶναι ἡ ἐλευθερία σέ μία ἐλεύθερη πατρίδα…. Καί δίκαια λογίζεται μεταξύ τῶν ἐχθρῶν ἐκεῖνος πού πρόκειται νά σοῦ ἀφαιρέσει τήν λευτεριά… Γι’ αὐτό καί καθῆκον κάθε Ἕλληνα σήμερα εἶναι νά ἀγωνιστεῖ γιά τή λευτεριά, ἀδιαφορώντας

43

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

γιά τίς θυσίες καί γιά τή ζωή τοῦ ἀκόμη». Δεύτερος στόν κατάλογο ὁ Νίκος Κατεχάκης, Ἡρακλειώτης καί ἐκεῖνος μέ ὑψηλά πιστεύω καί ἰδανικά. Ὁ ἔγκριτος δημο σιογρ άφος, ὁ ἰδιοκτήτης καί διευθυνὉ Νικόλαος Σουργιαδάκης, ἀπό τήν Ἱεράπετρα. τής τῶν «Κρητικῶν Νέων», Παγκρήτια καθημερινή, ἀπογευματινή ἐφημερίδα, πρώτη σέ κυκλοφορία καί μέ σημαντική προσφορά στό νησί. Ὁ θρυλικός ποδοσφαιριστής τοῦ Ο.Φ.Η. μέ τό ὄνομα «Κουτάλας», ὁ ἀθλητής πού δέν τόν χωροῦσε ὁ τόπος καί τά γήπεδα τῆς χώρας μας. Ὁ πρωτοετής τῆς Σχολῆς Εὐελπίδων τοῦ 1930, πού ἐγκατέλειψε μετά ἀπό τραυματισμό του σέ φιλικό ποδοσφαιρικό ἀγώνα γιά νά ἀσχοληθεῖ μέ τή δημοσιογραφία. Ὁ μεγάλος του ἔρωτας ἦταν ἡ θάλασσα καί οἱ καταδύσεις, μέ πολλά μετάλλια. Ἡ σύζυγός του, Νέλλη, τό γένος Καρύπη, ἔγκυος τότε στόν 5ο μήνα, ἡ ποδοσφαιρική του ὁμάδα καί τό Μεγάλο Κάστρο, τόν κλάψανε ἀπαρηγόρητα. Εἶναι κρίμα πού ὁ μονάκριβος ὁ γιός του πού φέρει ἐπάξια το ὄνομά του ἦρθε στόν κόσμο τέσσερις μῆνες μετά, καί δέν πρόλαβε νά τόν γνωρίσει καί νά τόν χαρεῖ. Ἀκατάλυτο ἐγώ δέν πεθαίνω. Τό ἀνέσπερο εἶμαι πνεῦμα τῆς φυλῆς. Καιρούς καί χρόνους μ’ ἔλεγες χαμένο Μέ γύρεψες; Στά στήθη σου μέ κλεῖς (Κ. Παλαμᾶς). Στόν μακάβριο κατάλογο τά δύο πρωτοξαδέλφια ἀπό τίς Ἄνω Ἀσίτες, ὁ Ἰωάννης Ἐμμ. Ἀποστολάκης καί ὁ Ἰωάννης Γ. Μπαντουβᾶς, πρωτανίψια τοῦ Κώστα Μπαντουβᾶ, πού ἐκτελέστηκε καί ἐκεῖνος 12 μέρες μετά, στίς 26 Ἰουνίου 1942 στήν Αὐγενική. Εἶναι ὁ γενναῖος λοχίας, πού πολέμησε στά πεδία τῶν μαχῶν στή Μικρά Ἀσία μέ ἀπαράμιλλο ἡρωισμό καί

44

ἔζησε τό δράμα τῶν Μικρασιατῶν καί τήν ὑποχώρηση τοῦ στρατοῦ μας. Ὁ γνωστός σέ ὅλους Μπαντουβόκωστας, ὁ γίγαντας στό σῶμα καί στήν ψυχή, πού ὁδήγησε στά παράλια της Ἰωνίας μιά διμοιρία ὁπλιτῶν μέ ἀσφάλεια καί σιγουριά, καταχειροκροτούμενος ἀπό ἀξιωματικούς καί στρατιῶτες. Ὁ Ἀκρίτας εἶμαι χάροντα δέν περνῶ μέ τά χρόνια, Μ’ ἄγγιξες καί δέν μ’ ἔνιωσες στά μαρμαρένια ἁλώνια (Κ. Παλαμᾶς). Ὅσες ζωές ἐχάθηκαν, ὅσες ζωές ἐφύγαν μέ τ’ ἀστεράκια ἐταίριαζαν, μέ τ’ ἀγγελούδια ἐσμίγαν Κι ὅλη τῆς Κρήτης ἡ θωριά, στήν ἱστορία μένει σάν ἴσκιος πού δέ χάνεται, σάν λάμψη πού δέν σβήνει (Σταῦρος Ματσούκας). Ἀκολουθεῖ ὁ Γεώργιος Σκουλᾶς ἀπό τά Ἀνώγεια, διαπρεπής νομικός, ρήτορας ὀνομαστός καί ἀδάμαστος Κρητικός. Γνωστός καί καταγεγραμμένος ὁ διάλογος μέ τό δήμιο ἀξιωματικό.

- Πῶς σέ λένε; -Ἀφοῦ ξέρεις, γιατί μέ ρωτᾶς; Πῶς σέ λένε καί ποιά ἡ τελευταία σου ἐπιθυμία, ἐπαναλαμβάνει αὐστηρά ὁ Γερμανός ἀξιωματικός πού γνώριζε καλά ἑλληνικά.

- Ἐ, ἀφοῦ ἐπιμένεις, ἄκουσε μέ προσεκτικά. Τό ὄνομά μου εἶναι Κρητικός καί τό ἐπίθετό μου Ἕλληνας Ἀνωγειανός. Εἶστε βάρβαροι, Οὖνοι, δολοφόνοι καί θά χάσετε τόν πόλεμο. Καί κάλεσε τούς μελλοθάνατους, μέ ὅλες τίς δυνάμεις πού τοῦ εἶχαν ἀπομείνει, νά τραγουδήσουν τόν Ἐθνικό Ὕμνο, πού τόν ἀκολούθησαν μέ ἀναπτερωμένο τό ἠθικό. «Παντέρμη Κρήτη ψυχές πού τίς γεννᾶς» (Π. Πρεβελάκης). Μεριάστε κάστρα καί βουνά καί πολιτεῖες καί χῶρες. Καί σεῖς νίκες λευκόφτερες ἀνοῖξτε δρόμο διάπλατα γιά νά περάσει ἡ Κρήτη (Ἰωάννης Πολέμης). Ἀμέσως μετά τόν Σκουλά τό λόγο παίρνουν: Ὁ Γεώργιος Εὐσταθίου Μεθυμάκης ἀπό τή Νεάπολη καί ἀπευθυνόμενος στούς δήμιους καί στούς μελλοθάνατους εἶπε: «Οἱ λαοί γεννήθηκαν καί θά παραμείνουν ἐλεύθεροι. Χαιρετισμούς καί εὐχές στή γυναίκα μου καί στά παιδιά μου, μέ τήν παράκληση καί τήν ἐπιθυμία μου νά μορφωθοῦν περισσότερο… Ζήτω ἡ Ἑλλάδα, ζήτω ὁ ἀθάνατος λαός της». Στή συνέχεια ὁ Νικόλαος Σουργιαδάκης,

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

διαπρεπής δικηγόρος ἀπό τήν Ἱεράπετρα καυτηρίασε τή στάση τῶν ναζί. «Μᾶς σκοτώνετε χωρίς νά ἀπολογηθοῦμε, σκοτώνοντας ἔτσι τήν εἰρήνη καί τήν ἐλευθερία, γιατί πιστεύετε ὅτι παίρνετε μέτρα γιά τήν ἀσφάλειά σας. Ἀλλά ἀπατᾶσθε…. Ἀπατᾶσθε γιατί δέν ἔχετε νά ἐπιδείξετε τίποτα τό ἀνθρωπιστικό στόν ἀγώνα σας, πού εἶναι ξεκάθαρα συμφεροντολογικός καί κατακτητικός. Τό κράτος τῆς βίας σας γρήγορα θά καταρρεύσει καί κάτω ἀπό τά ἐρείπιά του, θά ταφοῦν γιά πάντα ἡ ἐθνικοσοσιαλιστική θεωρία καί ὁ πολιτισμός σας. Ζήτω ἡ ἀθάνατη Ἑλλάδα. Ζήτωσαν οἱ ἐλεύθεροι λαοί τῆς γῆς». Τόν Τυρταῖο κάποτε ἔλαχα, στήν ἔρημη τή στράτα Καί τό τραγούδι μοῦ ᾽μαθε, πού φτερώνει τά νιάτα. Καί τά πάει πρός τό θάνατο σάν νά ἦταν πανηγύρι Καί μέ τό αἷμα τούς στοιχειώνει τῶν ἐθνῶν τό γεφύρι (Κ. Παλαμᾶς). Ἀπό τήν Ἁγία Βαρβάρα, αὐτό τό ἀπόρθητο καί ἀνυπότακτο ὀχυρό, πού πλήρωσε βαρύτατο φόρο αἵματος, γιατί δέν λύγισε, δέν γονάτισε, δέν προσκύνησε καί δέν ὑπέστειλε τή σημαία τῆς ἀντίστασης, ὁ ἱερέας καί δάσκαλος, Γεώργιος Σηφάκης (1865-14/06/1942), ὁ γενναῖος Παπαφλέσσας ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, μέ τό γιό του τόν Βαγγέλη (1912-14/06/1942), δάσκαλο καί ἔφεδρο ἀξιωματικό, τόν ἀνιψιό του Νικόλαο Σηφάκη (1869-14/06/1942) καί τό γαμπρό του Μανώλη Ἀποστολάκη (18931942). Ὁ παπάς περήφανος καί γενναῖος μέ ὑψωμένη τή φωνή καί τά μάτια πρός τόν οὐρανό, ἀκούστηκε νά λέγει: «Πάτερ ἄφες τούς ναζί, οὐ γάρ οἴδασι τί ποιοῦσι» καί ἔψαλε τό Χριστός Ἀνέστη. Τρισάγιο ράσο καλογερικό, ξεθωριασμένο, Μέ τό σταυρό στ’ ἀτσάλινά σου στήθη. Ἔχεις σταθεῖ τό σύμβολο τό τρισευλογημένο, Τῆς πίστης καί τῆς λευτεριᾶς στήν Κρήτη. Ἡ οἰκογένεια τῶν Σηφάκηδων πρόσφερε θυσία γιά τή λευτεριά τῆς πατρίδας τέσσερα ἀπό τά ἀξιοτέρα καί σημαντικότερα μέλη της. Ὁ Ἰωάννης Μ. Ἀνωγειανάκης (189314/06/1942), ὁ ἀδελφός του Νίκος (18851942), πού ἦταν μέ τούς 12 καί ὁ Σταῦρος, πρόεδρος τῆς κοινότητας, ἀδελφός κι ἐκεῖνος πού ἐκτελέστηκε στίς φυλακές τῆς Ἁγιᾶς (03/08/1942). Ἔτσι θέλησαν οἱ ἀδίστακτοι ναζί νά σταματήσουν τήν ἀντίσταση τῶν τριῶν γενναίων ἀδελφῶν τῆς Ἁγ. Βαρβάρας.

Ὡστόσο, ἡ τραγωδία συνεχίζεται μέ τούς ἀδελφούς Γεώργιο Πατεράκη τοῦ Κων / ν ο υ ( 1 8 9 9 14/06/1942) καί Μενέλαο ( 1 9 0 9 03/06/1942) μέ τόν ἀνιψιό τούς Δημήτρη Μ. Πατεράκη ( 1 9 0 9 14/06/1942). Οἱ ἀν θρωποθ υσίες τῆς Ἁγ. Ὁ Ἐθνοϊερομάρτυς π. Γεώργιος Σηφάκης. Βαρβάρας παίρνουν τέλος μέ τόν Δημήτρη Γ. Ἀνωγειανάκη, Ζαχαρία Καρβουνάκη (1899-14/06/1942) καί τόν Κων/νο Ἀθ. Καρακωνσταντάκη (191314/06/1942), ἄνθρωποι τοῦ μόχθου καί τῆς καθημερινότητας, πού ὁδηγήθηκαν στό θάνατο χωρίς νά ξέρουν τό γιατί. Ἔτσι συμπληρώθηκε τό μαρτυρολόγιο τῶν Ἁγιοβαρβαριτῶν, δεκατρεῖς τόν ἀριθμό. Μαρτυρολόγιο καί εἰκονοστάσι τοῦ γένους πού δέν ἔχει τελειωμό. Θύμα τοῦ πιστεύω του στά ὕψιστα ἰδανικά καί ὁ Ἀλκιβιάδης Κ. Μαρῆς, δ/ντής τῆς Τράπεζας Ἑλλάδος στό Ἡράκλειο, γόνος τῆς μεγάλης οἰκογένειας τῶν ὑπουργῶν οἰκονομικῶν Γεωργίου καί Κων/νου Μαρῆ, ἀπό τόν Ἅγιο Θωμᾶ. Ὅμως τό μαρτυρολόγιο τῶν γενναίων μορφῶν ἐμπλουτίζεται συνεχῶς. «Κακομοίρα Κρήτη, πόσο φόρο αἵματος πλήρωσες καί πληρώνεις γιά τή λευτεριά σου» (Π. Πρεβελάκης). Ἐάν τά κόκαλα βαλθοῦν τό ἕνα δίπλα στ’ ἄλλο Τῶν Κρητικῶν πού λευτεριᾶς ἐχούφτωσαν μαχαίρια, Τί πυραμίδα, τί βουνό θά ἔφτιαχναν μεγάλο Τά χελιδόνια θ’ ἄγγιζαν, θά ἔφταναν στ’ ἀστέρια Ἀκολουθοῦν ὁ Πρινιᾶς Μαλεβιζίου μέ τούς Γεώργιο Χ. Σαμαριτάκη, Νικόλαο Γ. Σαμαριτάκη καί Χαράλαμπο Γ. Σαμαριτάκη. Γνωστή καί ἱστορικά τεκμηριωμένη, ἡ παρουσία τῆς μεγάλης οἰκογένειας τῶν Σαμαριτάκηδων σέ ὅλους τούς κλυδωνισμούς τῆς πατρίδας. Ἑπόμενος στόχος, τό χωριό τῆς γέννησής μου, τά Κάτω Καστελλιανά μέ τούς θείους μου

45

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Μανώλη Κουτεντάκη, τόν ἀδελφό του Μιχάλη καί τόν πρωτοθεῖο τους, Παῦλο Μ. Κουτεντάκη, παιδιά τοῦ ἄρχοντα δασκάλου, Ἰωάννη Κουτεντάκη, μέ τούς ἕξι γιούς καί τίς δυό θυγατέρες. Οἱ Κουτεντῆδες, ὅπως ἀκούγονταν, ἦταν ἀπό τούς πρώτους πού ὀργανώθηκαν στήν ἀντίσταση στό Νοτιονατολικό Μονοφάτσι, μέ συχνές καί στενές ἐπαφές μέ τόν Τσούτσουρο καί τά ὑποβρύχια πού κατέφθαναν ἐκεῖ καί μετέφεραν ὅπλα καί πυρομαχικά γιά τόν ἐφοδιασμό τῶν ἀνταρτικῶν ὁμάδων καί τήν παραλαβή Ἄγγλων, Αὐστραλῶν καί Νεοζηλανδῶν καί Ἑλλήνων μαχητῶν τούς ὁποίους καί μετέφεραν στήν Αἴγυπτο. Καμωμένοι ἀπό σκληρό ἀτσάλι γιά νά μή λυγίζουν, εὐγενικοί, φιλόξενοι καί ὡραῖοι, δεμένοι καί ἐρωτευμένοι μέ τή μάνα κρητική γῆ. Ἡ λευτεριά εἶναι τό κύριο γνώρισμα τῶν Κρητικῶν καί αὐτή ἀποτελεῖ τή βάση τῆς ὕπαρξής τους. Καί ὕπαρξη χωρίς λευτεριά δέν ἐννοεῖται. «Μετά τάς οἰκογενείας Γεωργιάδη, Σηφάκη καί Μαυρονύκτη, ἰδού καί οἱ γενναῖοι Κουτεντάκηδες ἀπό τά Κάτω Καστελλιανά, πού ἀντικρυσαν μαζί τό ἐκτελεστικόν ἀπόσπασμα. Ἐκ τούτων, εἰς τόν Μιχάλη Κουτεντάκη εἶχεν ἀνατεθεῖ ἡ ὑπηρεσία τοῦ συνδέσμου εἰς τήν ὁποίαν ἐτάσσοντο μόνον ἄνδρες εὔψυχοι καί ἀποφασιστικοί» (Ἐφημερίς Δρᾶσις, Κυριακή 10 Μαΐου 1951). Μέσα σέ βόλια κι ὀβίδων κρότους ἔπεσαν νιάτα μές στόν ἀνθό τους πᾶνε λεβέντες, πᾶνε κορμιά… Ἑπόμενος Γολγοθᾶς τό ὄμορφο, ὑπερήφανο καί γενναῖο Βενεράτο τοῦ Δήμου Ἡρακλείου, μέ τόν πρόεδρο τῆς κοινότητας, Μανώλη Β. Μαυρονύχτη (1897-1942), μεγαλοπρεπή, ψηλό σάν κυπαρίσσι, ἄνθρωπο τῶν ἔργων καί μέ ἀτσάλινη θέληση. Ἀναμόρφωσε τό χωριό του καί μέ πίστη στήν παράδοση, διατήρησε ἀναλλοίωτο ὅτι εἶχαν δημιουργήσει οἱ προηγούμενες γενιές. Στή μεγάλη του θυσία, τόν ἀκολούθησε ὁ 34χρονος γιός του, Γιῶργος. Ὁ Ἰωάννης Μετζάκης, ὁ ἀκαταπόνητος καί τολμηρός ἔφεδρος ἀξιωματικός, πού θριάμβευσε στά μέτωπα τῆς Ἀλβανίας καί ὁ Ἀντώνης Στ. Βαρούχας, ὁ γίγαντας στό σῶμα καί στήν ψυχή, ὁ ἀνυπόταχτος καί γενναῖος μαχητής. Ἀτάραχοι ἀντικρύσανε μιά μοίρα πολέμου πού ἦταν ἄδικος. Ὡραῖος ὁ θάνατος σάν εἶναι γιά τό χρέος μέ δόξες τόν σκεπάζει Ὀλύμπια λύρα (1940, Σ. Σπεράντζας).

46

Πῶς νά μήν ἀναφερθῶ στόν συντοπίτη μου ἀπό τό Δραπέτι, δάσκαλο Γιάννη Μανουσάκη, τόν πρωτότοκο γιό τοῦ παπα- Ἐμμανουήλ Μανουσάκη, μέ τά 12 παιδιά πού μέ τήν πτώση τῶν ἀλεξιπτωτιστῶν, ἔσπευσε πρῶτος καί κατά μέτωπο τούς πολεμοῦσε, ἀδιαφορώντας γιά τή ζωή του; Ὁ ἀνυπότακτος δάσκαλος τοῦ δημοτικοῦ σχολείου Στόλων, συνέχισε τήν ἀντιστασιακή του δράση χωρίς νά λαμβάνει μέτρα προφύλαξης. Βοηθοῦσε τίς ἀντάρτικες ὁμάδες καί τή διαφυγή μέ τά ὑποβρύχια Ἄγγλους, Αὐστραλούς καί Νεοζηλανδούς, μέ ἀποτέλεσμα νά γίνει ἀντιληπτός καί νά πιαστεῖ στούς Στόλους στίς 13 Ἰουνίου 1942. Ὑποβλήθηκε σέ σκληρά βασανιστήρια μπροστά στή γυναίκα του, χωρίς νά λυγίσει, μεταφέρθηκε στό Ἡράκλειο καί ἐκτελέστηκε στίς 14-6-1942. Τή λευτεριά ρωτήσανε, ποιᾶς μάνας εἶναι γέννα Κι ἐκείνη ἀποκρίθηκε τῶν Κρητικῶν τό αἷμα. Γιά ἐλευθερία καί πίστη στίς αἰώνιες αὐτές ἀξίες ἀγωνίστηκαν οἱ Βιαννίτες Ἐμμανουήλ Κονδυλάκης, ἀγρονόμος, ἀνιψιός τοῦ Γιάννη Κονδυλάκη καί γενναῖος ἀξιωματικός στό Μικρασιατικό μέτωπο. Ὁ Μιχάλης Γ. Παπαδογιάννης, γραμματέας τῆς κοινότητας, ἔφεδρος ἀξιωματικός στούς Βαλκανικούς Πολέμους καί στή Μικρά Ἀσία καί ὁ Χαράλαμπος Ν. Πετράκης μέ τόν 20χρονο γιό του, τό Νίκο, βοσκοί στή Δέρματο, στόν Τσούτσουρο καί στό Μαριδάκι. Οἱ βοσκοί τῆς Κρήτης, πού ὁ ρόλος τους στίς ἀντιστασιακές ὀργανώσεις ἦταν σημαντικός στήν τετράχρονη ναζιστοφασιστική κατοχή τοῦ νησιοῦ. Οἱ γενναῖοι αὐτοί Βιαννίτες ἦταν ἀπό τούς πρώτους πού συμμετεῖχαν στήν ἐπαναστατική ὀργάνωση τοῦ γενναίου ἀντιστασιακοῦ ἀξιωματικοῦ, Ἀλέξανδρου Ραπτόπουλου, μέ ὁράματα καί προγράμματα γιά τήν ἀπελευθέρωση τῆς μεγαλονήσου μέ ἀντάλλαγμα τήν ἴδια τους τή ζωή. Ἀλέξανδρος Ραπτόπουλος. Ἕλληνας ἀξιωματικός καί πρωτοπόρος τοῦ ἀντιστασιακοῦ ἀγώνα ἀπό τήν Ἄνω Βιάννο. Συνελήφθη ἀπό τούς Γερμανούς γιά τήν ἀντιστασιακή του δράση καί μεταφέρθηκε στίς φυλακές τῆς Ἁγιᾶς (23-2-1942). Στίς 24-7-1942 καταδικάστηκε σέ θάνατο ἀπό τό γερμανικό στρατοδικεῖο καί ἐκτελέστηκε στήν Ἁγιά (3-9-1942). Ποιός ἄνεμος, ἐκτός ἀπό αὐτόν τῆς ἐλευθερίας ἔφερε ἐδῶ στό νησί τῆς λεβεντιᾶς, τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης καί τῆς παλικαριᾶς τούς

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἀθηναίους Γεώργιο Ναούμ Βοΐλα, Ἀριστ. Ν. Ραγκαβῆ καί Κων/νο Συμεώνογλου, γιά νά θυσιαστοῦν στό ὄνομά της; Ὁ ἀξιολάτρευτος μηχανικός Γιῶργος Βοΐλας ἔμενε εἴκοσι χρόνια στό Ἡράκλειο καί εἶχε γίνει ἕνα μέ τούς Κρητικούς. Πιάστηκε ἀπό τούς ναζί μέ τήν κατηγορία ὅτι συνεργάζονταν μέ τούς ἄγγλους καί ἐκτελέσθηκε. Τό Ἡράκλειο πού τόν ἀγάπησε καί τόν ἀγκάλιασε μέ στοργή, τόν ἔκλαψε ἀπαρηγόρητα σάν δικό του παιδί. Μαζί του καί ὁ μηχανικός Ἀριστείδης Ραγκαβῆς, ἀπό τή μεγάλη οἰκογένεια τῶν Ραγκαβήδων τῆς Ἀθήνας, πού οἱ Γερμανοί ὑποχρέωσαν νά ἔλθει στήν Κρήτη γιά νά παρακολουθεῖ τά ἔργα κατασκευῆς τοῦ ἀεροδρομίου στό Τυμπάκι. Εἶναι γνωστό το ξέσπασμα τῆς χαροκαμένης Γερμανίδας μητέρας του, ἐνάντια στούς δυό συμπατριῶτες της στρατηγούς Μπρόγερ καί Μύλλερ καί σέ γλώσσα γερμανική, χειμαρρώδη καί σκληρή, σάν ἔφτασε ἡ ἐκδίκαση τῆς ὑπόθεσης τοῦ γιοῦ της ἀπό τό Στρατοδικεῖο. Γνωστή ἐπίσης ἡ τύχη τῶν δυό σφαγέων τῆς Μεγαλονήσου, Μπρόγερ καί Μύλλερ. Δικάστηκαν ὡς ἐγκληματίες πολέμου, καταδικάστηκαν σέ θάνατο ἀπό τό στρατοδικεῖο Χανίων καί ἐκτελέσθηκαν στήν Αἴγινα, στίς 20 Μαΐου 1947. Τή σκυτάλη τώρα παίρνουν οἱ Ἅγιοι Δέκα τῆς Μεσαρᾶς, πού τό ὄνομά τους τό χρωστοῦν στούς δέκα μάρτυρες πού μαρτύρησαν ἐκεῖ γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστη τήν ἁγία, κατά τό διωγμό τοῦ Δεκίου (249-251) γιά νά συνεχίσουν μέ τούς τέσσερις ἐθνομάρτυρες, Ἱερώνυμο Ἰ. Κονταράκη, ὁ ἑστιάτορας μέ πολλές γνωριμίες λόγω τῆς δουλειᾶς του, καλοσυνάτος, καλός νοικοκύρης, εὐγενικός καί δημιουργικός. Πιάστηκε στό ἑστιατόριό του, μεταφέρθηκε στό Ἡράκλειο στίς φυλακές καί ἐκτελέσθηκε στίς 14/06/1942 μέ τούς τρεῖς συγχωριανούς του καί ἄλλους 46 πατριῶτες μέ τήν κατηγορία τῆς συνεργασίας του μέ Ἄγγλους. Ἡ γυναίκα του Στυλιανή, πραγματική ἀρχόντισσα τοῦ χωριοῦ, ἔμεινε μόνη μέ τρία παιδιά νά ἀντιμετωπίζει τό πρόβλημα τῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν καί τήν καθημερινότητα. Ὁ Κων/νος Γ. Παπαχατζάκης, ἦταν μόλις 22 ἐτῶν καί ὑπηρετοῦσε τή στρατιωτική του θητεία. Πιάστηκε στό χωριό του, μεταφέρθηκε στό Ἡράκλειο καί ἐκτελέσθηκε πρίν προλάβει νά κάμει οἰκογένεια καί νά χαρεῖ τή ζωή. Ἀκολουθεῖ ὁ Ἀντώνιος Δράκου Πρεκατσουνάκης (1892-1942), πού ἐκτελέσθηκε καί

ἐκεῖνος στό Γάζι σέ ἡλικία 50 ἐτῶν, ἀφήνοντας πίσω του τή χαροκαμμένη σύζυγό του, Εὐαγγελία (1890-2005) μέ δύο γιούς, τόν Γιάννη καί τόν Δημήτρη καί δύο ἐγγονούς. Ἀπό τόν πολύ εὐγενικό ἐγγονό του, τόν Μιχάλη, πῆρα τή φωτογραφία καί τίς σχετικές πληροφορίες. Ὁ Παναγιώτης Κ. Φρυσούλης, σφακιανῆς καταγωγῆς, πού ξεχώριζε σέ λεβεντιά καί παλικαριά, μέ σημαντική παρουσία καί προσφορά στήν Ἐθνική Ἀντίσταση. Καλοφτιαγμένος, βρακοφορεμένος, περήφανος, αἰσιόδοξος, ἀνυπότακτος, γίγαντας στό σῶμα καί στήν ψυχή σάν τίς σφακιανές μαδάρες. Κρήτη τσῆ δόξας μάνα καί τοῦ πολιτισμοῦ, Ἡρώων καί μαρτύρων καί πατριωτισμοῦ, Ἐδῶ φυτρώνει δάφνη, ἡ μύρτος, ἡ ἐλιά Χάνονται παλικάρια γιά τήν ἐλευθεριά (Μ.Γ.Π.). Καί ὁ κατάλογος τῶν 62 Μαρτύρων συμπληρώνεται μέ τούς Χανιῶτες, Γεώργιο Κουρομιχελάκη, ἐνωμοτάρχη ἀπό τό Νίπος Ἀποκορώνου (ἀπέχει 30 χλμ ἀπό τά Χανιά), ὁ ὁποῖος στή μάχη τῶν ἀλεξιπτωτιστῶν, ἀεικίνητος, ἄκαμπτος, δυνατός καί πανταχοῦ παρών, πρόσφερε σημαντικές ὑπηρεσίες. Ἀκολουθεῖ ὁ Ἀνδρέας Γ. Τσεπαπαδάκης ἀπό τό Κολυμβάρι Κισσάμου Χανίων. Ὁ 25χρονος νέος, ὄμορφος, ζωντανός καί δημιουργικός πού ἦλθε στό Ἡράκλειό το 1930 γιά νά βρεῖ δουλειά. Δούλεψε σκληρά ὡς σαγματοποιός, ἔκαμε δικό του μαγαζί καί ἀπέκτησε φίλους καί χρήματα πολλά. Παντρεύτηκε τή Χριστίνα Νικητάκη, ἀλλά δέν πρόλαβαν νά κάνουν παιδιά, γιατί ἔτσι θέλησαν οἱ σκληροτράχηλοι ναζί, πού τοῦ στέρησαν βίαια τή ζωή στίς 14/06/1942. Ὁ Ἀνδρέας Τσεπαπαδάκης ἦταν ἀπό γεννησιμιοῦ πατριώτης καί ἀντιστασιακός πρώτου μεγέθους, ἀκολουθώντας πιστά τήν οἰκογενειακή παράδοση, πού κληρονόμησε ἀπό τόν Κισσαμίτη τουρκοφάγο παππού του. Ὁ ἀδάμαστος καί ἐλεύθερος Χανιώτης πρίν ἀφήσει τήν τελευταία του πνοή ἀπό τίς σφαῖρες τῶν ναζί εἶπε: «Ὁ κόσμος πρέπει νά νιώσει καί νά πιστέψει καί πρῶτα ἀπό ὅλους οἱ μικροί λαοί, πώς γιά νά σωθοῦν πρέπει νά ξεριζωθεῖ ὁ φασισμός καί αὐτοί πού τόν δημιουργοῦν. Μόνο μέ τό ξερίζωμα αὐτοῦ τοῦ βρωμεροῦ συστήματος θά πάψει ὁ κόσμος νά ᾽ναι μάρτυς τέτοιων δραμάτων. Αὐτός τούς δηλητηρίασε, τούς ἐξαγρίωσε, τούς ἔκανε φίδια». Καί ἐνῶ ἄκρα τοῦ τάφου σιωπή ἐπικρατεῖ ἀκούγεται ἡ βροντώ-

47

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

δης φωνή τοῦ Μικρασιάτη Νίκ. Ἰ .Ἠλιού: «Μή χάνετε τό θάρρος σας ἀδελφοί, πάνω ἀπό μία ψυχή δέν μποροῦν νά μᾶς πάρουν τά βρωμοσκυλά τοῦ ναζισμοῦ. Κάτω οἱ τύραννοι». Ἦταν ἡ φωνή τοῦ ἀνυπότακτου Μικρασιάτη καί σύσσωμου τοῦ μικρασιατικοῦ ἑλληνισμοῦ. Ἀκολουθοῦν οἱ: Γεωργ. Σπ. Μεταξᾶς, Μικρασιατικῆς καταγωγῆς καί ὁ μοίραρχος Σπύρος Χ. Καπετανάκης, διοικητής τότε τῆς Ὑποδιοίκησης Χωροφυλακῆς Βιάννου, ἀπό τίς Μοῖρες Ἡρακλείου, πού συμμετεῖχε ἐνεργά στή δεκαήμερη μάχη τῆς Κρήτης κατά τῶν ἀλεξιπτωτιστῶν. Καί ὁ κατάλογος τελειώνει μέ τους: Δημήτρη Γ. Γρηγοράκη ἀπό τή μεγάλη ἀντιστασιακή οἰκογένεια τοῦ Ἀντωνίου Γρηγοράκη – Σατανᾶ ἀπό τόν Κρουσώνα, πολλά πρόσφερε στήν πατρίδα μας γιά τή λευτεριά. Ὁ θεῖος του μάλιστα Ἀντώνης Γρηγοράκης-Σατανᾶς εἶχε δική του ὁμάδα ἀπό τίς πιό δυνατές καί εἶναι ὁ πρῶτος πού πῆρε μέρος στόν ἀντιστασιακό ἀγώνα. Γνωστός πιά στούς ναζί καί γιά νά ἀποφύγει τή σύλληψη κατέφυγε στήν Ἀλεξάνδρεια, 23 Ἰουνίου 1940 ἕως 3 Ἰουνίου 1942, ὅπου καί πέθανε στίς 3-10-1943, πρίν προλάβει νά χαρεῖ τή λευτεριά τῆς πατρίδας του. Γιά νά κλείσει μέ τόν Ἐμμανουήλ Γ. Μιγαδάκη ἀπό τίς Ποταμιές. Πιάστηκε ἀπό τούς ναζί στίς 21 Μαίου 1942 στό χωριό του, ὁδηγήθηκε στίς φυλακές τῆς Ἁλικαρνασσοῦ καί ἐκτελέσθηκε στίς 14/06/1942. Ὁ μεγαλύτερος ἀπό τά 15 παιδιά τοῦ Γιάννη Μιγαδάκη, ὀκτῶ (5 ἀγόρια, 3 κορίτσια) ἀπό τόν πρῶτο του γάμο μέ τήν Πηνελόπη Κόμη, ἀπό τήν μεγάλη οἰκογένεια τῶν Κόμηδων τῆς Βιάννου, καί ἑπτά ἀπό τό δεύτερο (5 ἀγόρια, 2 κορίτσια). «Ἡ Κρήτη θά νιώθει κραταιά ὅταν οἱ κούνιες της γεμίσουνε μωρά» (Ν. Καζαντζάκης). Ὁ Μανώλης Μιγαδάκης ἤ πλανόδιος, ἀπό τή δουλειά πού ἔκανε τήν ἀρχή, ὡς γυρολόγος – ψιλικατζής, ἀπέκτησε χρήματα, κτήματα καί τό πρῶτο καφενεῖο στό χωριό του καί οἰκογένεια μέ τέσσερα παιδιά, δυό ἀγόρια καί δυό κορίτσια, ἀλλά δέν πρόλαβε νά τά χαρεῖ ὅπως ἤθελε. Ἀπό τήν πολυμελή οἰκογένεια τοῦ Ἐμμ. Μιγαδάκη σήμερα ζοῦν ὁ Γιάννης, ἀπό τόν ὁποῖον καί πάρθηκαν οἱ πληροφορίες, καί ὁ Πέτρος. Ἐλευθεριά γιά σένα ζῶ, γιά σένα ὑποφέρω κι ἄν δέν σέ βρῶ ἐδῶ στή γῆ, ἀλλοῦ θά σέ γυρεύω «Τό Ἑλληνικό ἔθνος», γράφει ὁ Φρ. Χέγκελ, (Στουτγάρδη 1770 – Βερολίνο 1831), ἀπό τούς σημαντικότερους Γερμανούς ἰδεαλιστές φιλοσόφους, «εἶναι ἡ αἰώνια νεότητα, γιατί ἀπό 48

αὐτήν ἐπήγασαν ὁ ἀνθρωπισμός καί ἡ συμπόνια πρός τούς δυστυχοῦντας καί τούς δυναστευόμενους». Αὐτήν τήν αἰώνια νεότητα, αὐτές τίς ὧρες τοῦ καλοκαιρινοῦ Ἰούνη τοῦ 1942, ὁδηγοῦσαν στό θάνατο οἱ συμπατριῶτες του, ἀρχιφασίστες ναζί, ἀφιονισμένοι δυστυχῶς ἀπό τά ἀπατηλά κηρύγματα δυό παθιασμένων καί ἀρρωστημένων ἡγετῶν. Ὅμως οἱ 62 γενναῖοι μας νεκροί, ἀνοίγουν νέους δρόμους καί νέες προοπτικές στούς καταδυναστευόμενους καί ἀπειλούμενους λαούς ἀπό τίς Ἀξονικές δυνάμεις τοῦ κακοῦ. Οἱ γενναῖοι μας 62 ἐθνομάρτυρες πού σήμερα μνημονεύουμε καί δοξολογοῦμε βροντοφώναξαν καί διακήρυξαν σέ ὁλόκληρη τήν οἰκουμένη ὅτι τίποτε δέν ἀξίζει περισσότερο σ’ αὐτόν τόν κόσμο, οὔτε ἡ ζωή στό πρῶτο ἄνθισμά της, ὅσο ἡ ἐλευθερία. «Ἐμοί δέν ἀρκοῦν ἄν ἐδόκει εἶναι ἀνδρῶν ἀγαθῶν ἔργῳ γενομένων, ἔργῳ καί δηλοῦσθαι τάς τιμάς. Καί μή ἐν ἑνί ἀνδρί πολλῶν ἀρετάς κινδυνεύεσθαι εὖ τέ καί χεῖρον εἰπόντι πιστευθῆναι» ( Θουκ. Ἐπιταφ. Περικλ. Βιβλ. 2ο κεφαλ. 35). Οἱ ἄνδρες πού ἀναδείχθηκαν γενναῖοι μέ τό ἔργο τους, μέ ἔργα πρέπει νά τούς τιμοῦμε γιά νά μήν κινδυνεύουν οἱ πολλές ἀρετές τους ἀπό ἕνα καί μόνο ὁμιλητή, πού μπορεῖ νά μιλήσει καλά, ἀλλά καί ἄσχημα. Ἐλᾶτε Τόν ἥρωα δέν τόν κλαῖνε οὔτε τόν μάρτυρα! Λεβέντες ὅσους εὕρηκε τό βόλι, καί σεῖς, ἄχολα βρέφη καί ἄοπλοι γέροι ἥρωες ὅλοι, ναί μάρτυρες ὅλοι! Τόν μάρτυρα τόν κάνουν ἅγιο εἰκόνισμα τόν ἥρωα μαρμαρένιο τόνε στήνουν. Ἐλᾶτε νά τούς στήσουμε τ’ ἀγάλματα Ἐλᾶτε τά εἰκονίσματα νά γίνουν (Ἰωάννης Πολέμης). Γενναῖοι ἀντιστασιακοί, 62 Μάρτυρες, πού πέσατε ἀπό τίς δολοφονικές σφαῖρες τῶν ναζί, τόν Ἰούνιο τοῦ 1942, θύματα μιᾶς ἀρρωστημένης φιλοσοφίας, πού ἔπληξε βάναυσα, ἀπάνθρωπα, ἀνελέητα καί σκληρά, ὅσους θέλησαν νά ὑπερασπιστοῦν τήν ἐθνική τους ταυτότητα, τήν πατρίδα καί τήν ἐλευθερία, «ἄνδρες ἦσαν τῆσδε τῆς γῆς ἄξιοι καί τοῦ πέπλου». Ὤ! μή μᾶς λησμονεῖτε! Κι ἐμεῖς γιά σᾶς ἀηδόνια Φυτέψαμε τίς δάφνες καί τίς τριανταφυλλιές βαστάξαμε κι ἐμεῖς καί καταφρόνια γιά νά ᾽χετε σεῖς τά ἄνθη καί τίς μοσχοβολιές (Κ. Παλαμᾶς). «Δέν σᾶς ξεχάσαμε. Εἶναι ἡ καρδιά μας ἕνα

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

εὐρύ πεδίο ἀναστάσεως. Δέν σᾶς ἀφήσαμε ἄνιφτους καί ἄντυτους, ὅλο αἵματα, τρύπες καί χώματα. Ἄν μπορούσατε νά ἀκούσετε τή σιωπή μας, ἀκοῦστε τη ἀδελφοί. Συγχωρεῖστε μας. Δέν σᾶς ξεχάσαμε». (Νικηφόρος Βρεττάκος 1911-1991, ποιητής, συγγραφέας, ἀκαδημαϊκός). Σᾶς ἀνήκουν τά καλλιμάρμαρα ἀγάλματα καί μνημεῖα, τά κελαηδήματα τῶν μουσικῶν, οἱ ὕμνοι τῶν πεζογράφων καί ποιητῶν, ὁ ἔπαινος καί ὁ σεβασμός, σέ σᾶς τά πάντα ἀνήκουν, πού κερδίσατε μέ τήν θυσία σας τήν ἀθανασία. Ὁ Δῆμος Ἡρακλείου τιμώντας τή θυσία τῶν 62 μαρτύρων ἔδωσε τό ὄνομά τους στήν μεγαλύτερη λεωφόρο της πόλεως, πού ξεκινᾶ ἀπό τόν Χανιῶν τήν πόρτα καί φτάνει μέχρι τόν τόπο τῆς θυσίας τους, στό Γάζι Μαλεβιζίου, γιά νά θυμίζει τό πέρασμα τῶν ναζιστοφασιστῶν ἀπό τήν ἱερή γῆ τῶν ἀδικοχαμένων Κρητικῶν. Νά εἶστε βέβαιοι, ὅτι ὅσο ζοῦν, κινοῦνται καί δροῦν ἄνθρωποι στή φλούδα τῆς γῆς, πού πιστεύουν στίς ὑπέρτατες αἰώνιες ἀξίες, θά σᾶς τιμοῦν, θά σᾶς εὐγνωμονοῦν, θά σᾶς δοξολογοῦν καί θά σᾶς μνημονεύουν. Ἡ μάνα κρητική γῆ, πού μᾶς δένει κραταιά ἡ ἀγάπη της, δέν θά ξεχάσει ποτέ τή μεγάλη σας θυσία καί προσφορά. Εἶναι ὕψιστο ἐθνικό χρέος ὅλων μας, μόνιμο καί σταθερό! Σ’ αὐτή τήν ἱερή τή γῆ, στήν κουροτρόφο Κρήτη, Ἐδῶ θά ἀναπαύονται, οἱ γιοί τοῦ Ψηλορείτη. Στούς γιούς πού θυσιάστηκαν γιά τήν ἐλευθερία, Δόξα τιμή καί θαυμασμός καί μνήμη αἰωνία. Στήν μνήμη τούς ἕνα ἁγνό καί δάφνινο στεφάνι, Ὁ κάθε νεοέλληνας χρωστᾶ καί θά τό κάνει (Μ. Γ. Παπαμαστοράκης). Παρακαλῶ δεχθεῖτε αὐτή τή διαβεβαίωση, ἀπό ἐμένα τόν ταπεινό ὁμιλητή, πού ἑντεκάχρονο ξυπόλυτο παιδί τῆς κατοχῆς, τοῦ ὀκταταξίου Γυμνασίου Βιάννου, στίς 14 Σεπτεμβρίου 1943, ἕνα χρόνο καί τρεῖς μῆνες μετά, βίωσα τήν ἴδια ἀπόγνωση καί φρίκη μέ σᾶς, πού σημάδεψε τήν μετέπειτα ζωή μου. Οἱ Γερμανοναζί, ἐκνευρισμένοι, ἔξαλλοι καί λυσσασμένοι, χτυποῦν πόρτες, βγάζουν ἄναρθρες κραυγές, ἀπειλοῦν, σπείρουν τρόμο καί πανικό, σκληροί καί βλοσυροί μέ τά πολυβόλα στά χέρια, μᾶς καλοῦν στήν πλατεία τοῦ Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου. Μέσα σέ λίγα λεπτά ἡ πλα-

τεία γεμίζει καί οἱ πολιτισμένοι τῆς νέα τάξης μᾶς κλείνουν ἀπό παντοῦ μέ τά ὅπλα τοῦ θανάτου καί τῆς ντροπῆς, ἕτοιμα γιά τό ἀποτρόπαιο ἔγκλημα. Ἐκεῖ μείναμε 5 ὧρες, τόσο κράτησαν οἱ διαπραγματεύσεις τοῦ ἀλύγιστου Πρωτοσύγκελλου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί μετέπειτα Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Εὐγενίου Ψαλιδάκη καί ἄλλων παραγόντων τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς Πολιτείας, μέ τίς γερμανοναζιστικές ἀρχές τοῦ Ἡρακλείου, γιά νά καταλήξουν στό αἴσιο ἀποτέλεσμα τῆς ἀπελευθέρωσής μας. Ἔτσι βίωσα τή φρίκη τοῦ πολέμου σέ ὅλο του τό μεγαλεῖο, μέ ἑκατοντάδες Βιαννίτες ὅλων τῶν ἡλικιῶν, χωρίς νά φτάσουμε στήν τραγωδία τῶν 62 μας Μαρτύρων καί τῶν κατοίκων τῆς ἐπαρχίας Βιάννου καί Ἱεραπέτρας. Ὅμως αὐτή ἡ μέρα ἦταν γιά μένα καθοριστική γιατί σημάδεψε γιά πολλά χρόνια τήν παιδική μου τήν ψυχή. Ἔβλεπα ἐφιάλτες, ἄκουγα σπαραχτικές κραυγές, φρίκης καί ἀπόγνωσης καί τούς ναζί ἀνελέητους καί σκληρούς, νά σκοτώνουν νέους, γέρους, γυναῖκες καί παιδιά. Ξυπνοῦσα τρομαγμένος ἀκόμα καί φοιτητής καί σιγοψιθύριζα, «ὄχι πιά πόλεμο, ὄχι τέτοιες μέρες, ὄχι φασισμό». Ὄχι ἄλλο ἀθῶο αἷμα, μέ τίς ἑκατόμβες τῶν νεκρῶν. Εἰρηνική συνύπαρξη τῶν λαῶν κάτω ἀπό τόν ἴδιο οὐρανό καί τόν ἴδιο Θεό, τόν ἕνα καί μοναδικό. Αὐτό εἶναι τό μόνιμο καί ἐπιτακτικό μήνυμα τῶν καιρῶν καί τῶν 60 ἑκατομμυρίων νεκρῶν πού ἄφησε πίσω του ὁ Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, ἀνάμεσά τους καί οἱ 62 Ἐθνομάρτυρές μας. Εἶναι τό μεγαλύτερο τίμημα, σέ ἀνθρώπινες ζωές, ὅλων τῶν ἐποχῶν, ἀθῶα θύματα δυό παρανοϊκῶν ἡγετῶν. Ἕλληνες καί γενναῖοι ἀντιστασιακοί γρηγορεῖτε, ὁ φασισμός πρό τῶν πυλῶν. Δημοκράτες ὅλης τῆς γῆς ἑνωθεῖτε, ἀντισταθεῖτε, ὁ ναζισμός νά μήν ξανάρθει. Ἡ ἀνακοίνωση τῆς ἐκτέλεσης ἀπό τούς Γερμανούς, πού δημοσιεύθηκε στή γερμανόφιλη ἐφημερίδα τοῦ Ἡρακλείου «Κρητικός Κῆρυξ» στίς 16 Ἰουνίου 1942, ἦταν ἡ ἑξῆς: «Ἐξαιτίας σοβαρᾶς ἐνέργειας σαμποτάζ (ἥτις ἔλαβε χώραν κατά τήν νύκτα τῆς 13 πρός τήν 14 Ἰουνίου 1942) καί εἰς τήν ὁποίαν ἐνέργειαν συμμετεῖχεν ἐμμέσως καί μέρος τοῦ πληθυσμοῦ ἐτυφεκίσθησαν κατά τήν 14 Ἰουνίου 1942 εἰς Ἡράκλειον 50 ὅμηροι. Ὁ Διοικητής τοῦ Φρουρίου Κρήτης».

49

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ •Τό ἑσπέρας τῆς Πέμπτης 7 Μαΐου ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος συνοδεύομενος ἀπό τόν Δήμαρχο τῆς πόλεως τῆς Ἐφέσου ἐπισκέφθηκε τόν χῶρο τοῦ σπηλαίου τῶν Ἁγίων Ἑπτά Παίδων καί στή συνέχεια χοροστάτησε κατά τόν Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου στά ἐρείπια τῆς ἀρχαίας βασιλικῆς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Στό τέλος τοῦ Ἑσπερινοῦ μίλησε ὁ Πατριάρχης γιά τά ἱστορικά καί θεολογικά στοιχεῖα τῆς Γ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πού συνεκλήθη ἐκεῖ τό ἔτος 431 καί τούς διαλάμψαντες Ἁγίους τῆς εὐρύτερης περιοχῆς. Τήν Παρασκευή 8 Μαΐου ὁ Πατριάρχης προέστη τῆς Πατριαρχικῆς θείας Λειτουργίας ἐπί τοῦ τάφου τοῦ τιμωμένου Ἁγίου, στή Βασιλική του, ἐντός τοῦ ἀρχαιολογικοῦ χώρου τῆς Ἐφέσου. Συλλειτούργησαν οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Γέρων Περγά-

μου κ. Ἰωάννης, Ἐλευθερουπόλεως κ. Χρυσόστομος καί Σηλυβρίας κ. Μάξιμος, ἐνῶ παρέστησαν οἱ τοπικές τουρκικές ἀρχές, ὁ Γενικός Πρόξενος τῆς Ἑλλάδας στή Σμύρνη κ. Θ. Τσακίρης, ὁ κ. Γ. Καλαντζῆς, Ἄρχων Ρεφερενδάριος καί πρώην Ὑπουργός καί πολλοί προσκυνητές ἀπό τήν Κύπρο, τήν Ἀθήνα, τήν Κρήτη, τίς Σέρρες, τήν Καβάλα καί ἀλλοῦ. Ὁ Πατριάρχης μίλησε κατάλληλα κάνοντας μνεία τῶν κατά τά παρελθόντα ἔτη προσκυνημάτων πού ἔγιναν στήν Ἔφεσο, καί τέλος προσευχήθηκε ἐπί τοῦ Τάφου τοῦ Ἁγί50

ου Ἀποστόλου ὑπέρ τῆς εὐημερίας καί τῆς εἰρηνικῆς συνύπαρξης τῶν δύο γειτόνων λαῶν. Κατά τήν παραμονή του στή Σμύρνη καί τήν Ἔφεσο ὁ Πατριάρχης τέλεσε τόν Ἁγιασμό γιά τήν ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν συντηρήσεως τοῦ κτιρίου τοῦ Γεν. Προξενείου τῆς Ἑλλάδος στή Σμύρνη καί ἐπισκέφθηκε, κατόπιν προσκλήσεως, τό πλησιόχωρον Πανεπιστήμιον «GEDİZ», ὅπου ἔγινε δεκτός ἀπό τόν Πρύτανη κ. Seyfullah Çevik καί Καθηγητές καί ξεναγήθηκε στούς χώρους του, τόν Δήμαρχο Selçuk Δρα κ. Zeynel Bakıcı, καθώς καί τόν ἀσθενοῦντα Ἔπαρχο κ. Ayhan Boyacı.

•Τήν Κυριακή 10 Μαΐου (τῆς Σαμαρείτιδος), ἑορτή τῆς Συνάξεως τῶν Ἁγίων Ἀρχιεπισκόπων καί Πατριαρχῶν τῆς Βασιλίδος τῶν Πόλεων, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος προέστη Πατριαρχικῆς καί Συνοδικῆς Θείας Λειτουργίας στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό Ἁγ. Γεωργίου, συμπαραστατούμενος ἀπό Ἀρχιερεῖς τοῦ Θρόνου, ἐνῶ τόν θεῖο λόγο κήρυξε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἀδριανουπόλεως κ. Ἀμφιλόχιος. Τήν ἴδια ἡμέρα ἔλαβε χώρα τό καθιερωμένο προσκύνημα τῶν Ἀρχόντων Ὀφφικιαλίων τῆς Ἀδελφότητος τῶν Ἀθηνῶν «Παναγία ἡ Παμμακάριστος». Στό τέλος τῆς Θείας Λειτουργίας, κατά τήν ὁποία παρέστησαν ὁ Γενικός Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος στήν Πόλη κ. Εὐάγ. Σέκερης, Πρέσβεις Ἄρχοντες τοῦ Θρόνου καί

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πλῆθος προσκυνητῶν, ὁ Πατριάρχης χειροθέτησε στό ὀφφίκιο τοῦ Ἄρχοντος Ρεφερενδαρίου τόν κ. Ἀχιλλέα Κωνσταντακόπουλο.

•Τό Σάββατο 23 Μαΐου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος τέλεσε τά ἐγκαίνια τῆς ἔκθεσης μέ θέμα: «Ρωμιοί Ἀρχιτέκτονες τῆς Πόλης», πού διοργάνωσε ὁ Ἐκπαιδευτικός καί Μορφωτικός Σύλλογος

Ἴμβρου, μέ τή συνεργασία τοῦ Ἐπάρχου καί τοῦ Διευθυντῆ τῆς βιβλιοθήκης, στή Δημοτική Βιβλιοθήκη Ἴμβρου.

•Ἡ Α. Θ. Παναγιότης ὁ Πατριάρχης, ἐπί τῇ μεγάλῃ ἑορτῇ τῆς Πεντηκοστῆς, χοροστάτησε κατά τόν Μ. Ἑσπερινό τοῦ Σαββάτου καί προέστη τῆς Πατριαρχικῆς καί Συνοδικῆς Θείας Λειτουργίας τῆς Κυριακῆς 31 Μαΐου σέ συλλειτουργία μέ ἄλλους Ἀρχιερεῖς τοῦ Θρόνου στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό. Μετά τό πέρας τῆς Θ. Λειτουργίας ὁ Πατριάρχης προέστη τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ἑσπερινοῦ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἀνέγνωσε τίς εὐχές τῆς Γονυκλισίας. Στή συνέχεια χειροθέτησε στό ὀφφίκιο τοῦ Ἄρχοντος Διδασκάλου τοῦ Γένους τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μ. Ἐκκλησίας τόν Ἐλλογ. κ. Γεώργιο Μπαμπι-

νιώτη, Καθηγητή Γλωσσολογίας καί τ. Πρύτανη τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, τόν ὁποῖο προσεφώνησε μέ τιμητικούς καί ἐπαινετικούς λόγους, καί ἀντιφώνησε ὁ νέος Ἄρχοντας μέ βαθυστόχαστη ὁμιλία. Τή Δευτέρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, 1 Ἰουνίου, ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε κατά τήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία στόν πανηγυρίσαντα Ἱ. Ναό τῆς Ἁγίας Τριάδος τῆς μεγαλωνύμου Κοινότητος Σταυροδρομίου.

•Τή Δευτέρα 8 Ἰουνίου ἡ Α. Θ. Παναγιότης ὁ Πατριάρχης μέ ὁμιλία του στήν ἀγγλική γλώσσα πού εἶχε ὡς θέμα: «Θεολογία, Οἰκολογία καί ὁ Λόγος. Μία συζήτησις σχετικῶς πρός τό περιβάλλον, τή λογοτεχνία καί τίς τέ-

χνες», κήρυξε τήν ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν τοῦ Οἰκολογικοῦ Συνεδρίου, πού διοργανώθηκε ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο σέ συνεργασία μέ τό Southern New Hampshire University καί πραγματοποιήθηκε στήν Ἱ. Μονή Ἁγίας Τριάδος Χάλκης.

•Τά σεπτά Πατριαρχικά Ὀνομαστήριά του ἑόρτασε τήν Πέμπτη 11 Ἰουνίου, ἑορτή τῆς μνήμης τῶν Ἁγίων ἐνδόξων Ἀποστόλων Βαρθολομαίου καί Βαρνάβα, ἡ Α.Θ.Π, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος. Ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε καί μίλησε κατάλληλα κατά τόν Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς τήν Τετάρτη 10 Ἰουνίου στήν Ἱερά Μονή Ζωοδόχου Πηγῆς Βαλουκλῆ, παρουσίᾳ πλείστων Ἱεραρχῶν, πρέσβεων καί πλήθους πιστῶν ἀπό τήν Πόλη καί τό ἐξωτερικό. Μετά τήν Ἀπόλυση, ὁ Πατριάρχης τέλεσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ ἀειμνήστου Ἱερομονάχου Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανοῦ, τοῦ Ἰμβρίου, καί στή συνέχεια χειροθέτησε τόν Ἐλλογιμ. κ. Ἀθα51

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

νάσιο Καραμπίνη, Πρύτανη τοῦ Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, σέ Ἄρχοντα Πρωτομαΐστορα τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μ. Ἐκκλησίας. Ἀκολούθησε δεξίωση στόν αὔλειο χῶρο τῆς Μονῆς, κατά τήν ὁποία οἱ παρόντες Ἀρχιερεῖς, ὁ ἱερός Κλῆρος καί οἱ πολυάριθμοι προσκυνητές ἀπό τό ἐξωτερικό καί οἱ ὁμογενεῖς ὑπέβαλαν στόν Παναγιότατο ἑόρτια σέβη καί τά συγχαρητήριά τους. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς, Πέμπτη 11/6, ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε σέ συγχοροστασία μέ Ἀρχιερεῖς τοῦ Θρόνου στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό, ἐνῶ παρέστησαν ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ζιμπάμπουε καί Ἀγκόλας κ. Σεραφείμ ἀπό τό Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας, ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνθηδῶνος κ. Νεκτάριος, Ἐπίτροπος τοῦ Παναγίου Τάφου στήν Πόλη, ὁ Θεοφιλ. Ἐπίσκοπος Naro-Fominsk κ. Ἰωάννης, ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ Μακ. Πατριάρχου

Μόσχας καί πάσης Ρωσσίας κ. Κυρίλλου, καί ὁ Πανιερ. Ἐπίσκοπος Μπάτσκας κ. Εἰρηναῖος, ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Σερβίας. Ἐκκλησιάσθησαν ἐπίσης Ἀρχιερεῖς, Κληρικοί, Μοναχοί καί Μοναχές, Ἄρχοντες Ὀφφικιάλιοι, 52

οἱ Ἐξοχ. κ. Κυριακός Λουκάκης, Πρέσβυς τῆς Ἑλλάδος στήν Ἄγκυρα, Πρόξενοι τῆς Ἑλλάδος, Ἐκπαιδευτικοί καί μαθητές τῆς Πατριαρχικῆς Μεγάλης τοῦ Γένους Σχολῆς, παράγοντες τῶν Κοινοτήτων τῆς Ὁμογενείας καί πλῆθος προσκυνητῶν ἀπό τήν Ἑλλάδα καί τήν Πόλη. Μετά τήν Ἀπόλυση, τόν ἑορτάζοντα Πατριάρχη προσφώνησε ἐκ μέρους τῆς Ἱεραρχίας τοῦ Θρόνου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Νικαίας κ. Κων/νος. Στή συνέχεια ὁ Θεοφιλ. Ἐπίσκοπος Naro-Fominsk κ. Ἰωάννης ἀνέγνωσε μήνυμα τοῦ Μακ. Πατριάρχου Μόσχας καί πάσης Ρωσσίας κ. Κυρίλλου καί ἐπέδωκε δῶρο τῆς Α. Μακαριότητος πρός τόν Παναγιώτατο. Κατέκλεισε ὁ Πατριάρχης καί ψάλθηκε ἀπό τούς Πατριαρχικούς Χορούς ὁ Πολυχρονισμός του. Ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης στόν ἑορτάζοντα Πατριάρχη ὑποβάλαν «σεβάσματα υἱικά καί εὐχάς ἐγκαρδίους, ἐκ προσώπου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός καί ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιγραμματεύς Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης.

•Τό διήμερο 13 καί 14 Ἰουνίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος πραγματοποίησε τό καθιερωμένο ἑτήσιο προσκύνημά του στήν Καππαδοκία. Τό Σάββατο 13/6 ὁ Πατριάρχης, ἀφοῦ προσκύνησε στούς Ἱ. Ναούς τῶν Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης, Ἁγίου Βασιλείου, Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου καί τήν προσφάτως ἀνακαινισθεῖσα Ἱερά Μονή Ἁγίου Νικολάου στή Σινασσό, χοροστάτησε κατά τόν Ἑσπερινό στόν Ἱερό Ναό Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Γούρδουνος (Niğde Hamamlı). Μετά τήν ἀπόλυση ὁ Πατριάρχης τέλεσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν «πάντων τῶν ἐν Καππαδοκίᾳ τελειωθέντων καί ἀναπαυομένων πατέρων καί ἀδελφῶν ἡμῶν». Παρέστησαν συμπροσευχόμενοι οἱ συνοδοί Ἀρχιερεῖς, καθώς καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Μπουένος Ἄϊρες κ. Ταράσιος, Διπλωμάτες καί πλῆθος προσκυνητῶν. Τήν ἑπομένη, Κυριακή 14/6, ὁ Παναγιώτατος τέλεσε τή Θεία Λειτουργία στόν Ἱερό Ναό τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου Ἀνακοῦ (Kaymaklı-Nevşehir), στήν ὁποία ἔλαβαν μέρος ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Αὐστρίας κ. Ἀρσένιος καί ὁ Θεοφιλ. Ἐπισκόπος Δορυλαίου κ. Νίκανδρος. Μετά τήν

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀπόλυση μίλησαν κ. Μάξιμος Χαρακόπουλος, πρώην Ὑπουργός, καί ὁ Πατριάρχης, ὁ ὁποῖος ἀναφέρθηκε στούς Καππαδόκες Ἁγίους, ὅπως καί στή ζωή καί τήν εὐσέβεια τῶν Καραμανλήδων. Μετά τή Θεία Λειτουργία ὁ Παναγιώτατος ἐπισκέφθηκε στό γραφεῖο του τόν κ. Halit Elma, Δήμαρχο Kaymaklı.

•Τό ἑσπέρας τῆς Δευτέρας 15 Ἰουνίου ὁ Πατριάρχης τίμησε μέ τήν ὑψηλή παρουσία του τήν παρουσίαση τῆς μεταφράσεως στήν τουρκική γλώσσα τοῦ κυκλοφορηθέντος βιβλίου ἀπό τίς Ἐκδόσεις «Φάρος»: «Ὅσιος Παΐσιος ὁ Καππαδόκης», πού πραγματοποιήθηκε στό Σισμανόγλειο Μέγαρο.

•Τό ἀπόγευμα τῆς Πέμπτης 18 Ἰουνίου ἡ Α.Θ.Π., ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαῖος παρέστη στήν ἔναρξη τοῦ Διε-

θνοῦς Συνεδρίου «Τέλος τῆς ζωῆς στόν καρκίνο: Ἡ ἀνατριχίλα τῶν συνόρων», τό ὁποῖο ἔλαβε χώρα ἀπό τίς 18 ἕως τίς 21 Ἰουνίου στή Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης ὑπό τήν εὐλογία τοῦ Παναγιωτάτου Προκαθημένου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ὁ Πατριάρχης ἔκανε τήν ἐναρκτήρια ὁμιλία τοῦ Συνεδρίου, τό ὁποῖο διοργανώνεται ἀπό τήν Ἑταιρεία Μελέτης Καρκίνου Πεπτικοῦ Συστήματος σέ συ-

νεργασία μέ τή Διακοινοβουλευτική Συνέλευση Ὀρθοδοξίας καί τήν Accademia per la Formazione. Στήν ἔναρξη τοῦ Διεθνοῦς Συνεδρίου παρέστησαν οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Μεσογαίας καί Λαυρεωτικῆς κ. Νικόλαος ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος καί Προύσης κ. Ἐλπιδοφόρος ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, Κληρικοί, Πανεπιστημιακοί καθηγητές ἀπό ὅλο τόν κόσμο, ἰατροί καί ἐπιστήμονες ἀπό τόν εὐρύτερο χῶρο τῆς ὑγείας, καθώς καί πλῆθος κόσμου.

•Τό Σάββατο 20 Ἰουνίου ὁ Πατριάρχης τέλεσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν τῶν κεκοιμημένων στήν Ἀρσό τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης μέ τήν παρουσία προσκυνητῶνἀπογόνων τους ἀπό τά Γιαννιτσά. Προηγήθηκε ἐπίσκεψη στόν Δήμαρχο τῆς περιοχῆς Beylikduzu κ. Ekrem Imamoglu, ὅπου σύσσωμο τό Δημοτικό Συμβούλιο ὑποδέχτηκε τιμητικά τόν Πατριάρχη, ὁ ὁποῖος ἀντάλλαξε προσφωνήσεις καί ἀναμνηστικά δῶρα μέ

τόν Δήμαρχο καί τήν Πρόεδρο τοῦ Ἐκπολιστιστικοῦ Συλλόγου Γιαννιτσῶν «Ἡ Ἀρσοῦς» κ. Χρυσούλα Γαβριηλίδου.

•Τό Σάββατο 27 Ἰουνίου, ἡ Α. Θ. Παναγιότης, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος συναντήθηκε στό Ὀρθόδοξο Κέντρο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στό Σαμπεζύ τῆς Γενεύης μέ τόν Μακ. Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερώνυμο.

•Τό τελευταῖο δίμηνο τό Φανάρι ἐπισκέφθηκαν πολλοί Ἀρχιερεῖς, μεταξύ τῶν ὁποίων ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Νέας Κρήνης καί Καλαμαριᾶς κ. Ἰουστῖνο, ὁ ὁποῖος ὑπέβαλε σέβη γιά τήν ἐκλογή καί χειροτονία του, Κληρικοί, Μοναχοί, Μοναχές, Καθηγητές Πανεπιστημίων, Διπλωμάτες καί Δήμαρχοι, Ὑπουργοί, Βουλευτές, ἀνάμεσα στούς ὁποίους ἦταν καί ὁ κ. Στ. Θεοδωράκης, ἐπικεφαλῆς τοῦ Κόμματος «Τό ποτάμι».

53

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ

Η πανηγυρη του Ιερου Καθεδρικου Ναου Αγ. Φωτεινης Ιεραπετρας

Μέ ἀναστάσιμη λαμπρότητα καί μεγάλη συμμετοχή τοῦ ἱεροῦ Κλήρου καί τῶν πιστῶν τῆς εὐρύτερης περιοχῆς πανηγύρισε τήν Κυριακή 10 Μαΐου, ἑορτή τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς τῆς Σαμαρείτιδος, ὁ φερώνυμος Ἱερός Καθεδρικός Ναός τῆς πόλεως τῆς Ἱεράπετρας. Κατά τή διάρκεια τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν καί τῶν τριήμερων ἐκδηλώσεων τῆς πανήγυρης τοῦ ναοῦ τέθηκαν σέ προσκύνηση τεμάχια ἱερῶν λειψάνων τῶν Ἁγίων καί θαυματουργῶν Ἀναργύρων Κοσμᾶ καί Δαμιανοῦ, πού μετέφερε ἀπό τόν Ἱερό Ναό Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Σητείας, ὅπου καί φυλάσσεται ὁ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. π. Φιλοκτήμων Αὐγουστινάκης. Ἡ ἐπίσημη ὑποδοχή τοῦ ἱεροῦ λειψάνου ἀπό τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη καί τούς Ἐφημερίους τοῦ Ναοῦ στήν εἴσοδο τοῦ πανηγυρίζοντος ναοῦ τό ἑσπέρας τῆς Παρασκευῆς 8/5 κατά τήν ἀκολουθία τῆς Ἱερᾶς Παράκλησης πρός τούς Ἁγίους Κοσμᾶ καί Δαμιανό καί ἀκολούθησε ἱερά Ἀγρυπνία, κατά τήν ἁγιορειτική τάξη. Τό ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου 9/5 τελέσθηκε ὁ Μέγας πανηγυρικός Ἑσπερινός τῆς ἑορτῆς τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Φωτεινῆς, στόν ὁποῖο χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος μέ τή συμμετοχή πλειάδας Κληρικῶν τῆς περιοχῆς. Ἀνήμερα τῆς πανηγύρεως, Κυριακή 10/5, τελέσθηκε ἡ ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, χοροστατοῦντος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνοῦ καί στή συνέχεια ἡ Θεία Λειτουργία, κατά τήν ὁποία συλλειτούργησαν ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός καί ἔλαβαν μέρος ὁ Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, οἱ Ἐφημέριοι τῆς Ἐνορίας καί ἄλλοι Κληρικοί, ἐνῶ παρέστησαν οἱ ἐκπρόσωποι τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν και πλῆθος πιστῶν. Κατά τή διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας καί πρό τοῦ Ἀποστολικοῦ Ἀναγνώσματος ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος χειροθέτησε σέ Ἀναγνώστη καί Πρωτοψάλτη τόν Συνταξιοῦχο Ἐκπαιδευτικό καί Ἱεροψάλτη κ. Ἐμμανουήλ Καραλάκη ὡς ἀναγνώριση καί ἐπιβράβευση τῆς πολύχρονης καί ἄμισθης διακονίας του στό Ἱερό ἀναλόγιο τοῦ πανηγυρίζοντος ναοῦ. Στήν ἐμπνευσμένη ὁμιλία του πρός τό πλῆθος τῶν πιστῶν πού κατέκλυσαν τόν πανηγυρίζοντα Καθεδρικό Ναό ὁ Σεβ. Ποιμενάρχης κ. Εὐγένιος ἀναφέρθηκε στά ὑψηλά μυνήματα τῆς εὐαγγελικῆς

54

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

περικοπῆς ὑπογραμμίζοντας τήν ἀνάγκη πνευματικῆς λατρείας τοῦ Θεοῦ καί ὄχι τυπολατρίας, «χωρίς οὐσία, χωρίς αἴσθηση καί συναίσθηση, χωρίς ἱερότητα, ἱεροποίηση καί ἁγιασμό». Τό ἑσπέρας τῆς Κυριακῆς 10/5, μετά τό πέρας τοῦ μεθέορτου Ἀρχιερατικοῦ Ἑσπερινοῦ καί τήν Ἱερά Παράκληση, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος, μέσα σέ ἀτμόσφαιρα κατάνυξης καί ἱερῆς συγκίνησης, παρέδωσε τό Ἅγιο λείψανο, τό ὁποῖο παρέλαβε ὁ π. Μηνᾶς Κρητικός, Ἐφημέριος τοῦ Ἱ. Ναοῦ Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου Σητείας. Ιερα Παρακληση για τους υποψηφιους των πανελλαδικων εξετασεων Μέσα σέ ἀτμόσφαιρα κατάνυξης τελέσθηκε τό βράδυ τῆς Πέμπτης 13 Μαΐου στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Παναγίας Ἐλεούσης Ἱεράπετρας ἡ καθιερωμένη εἰδική Ἱερά Παράκληση γιά τήν ἐνίσχυση καί τόν φωτισμό τῶν διαγωνιζομένων μαθητῶν στίς πανελλαδικές ἐξετάσεις. Στήν ἀκολουθία χοροστάτησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, ὁ ὁποῖος διάβασε εἰδική εὐχή ὑπέρ τῶν διαγωνιζομένων μαθητῶν καί εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους. Ἔλαβαν μέρος Ἐφημέριοι τῆς πόλεως καί συμμετεῖχαν οἱ ὑποψήφιοι μαθητές τῶν Πανελληνίων Ἐξετάσεων, μαθητές ὅλων τῶν τάξεων τῶν Λυκείων ἀλλά καί τῶν Γυμνασίων τῆς πόλεως, πολλοί γονεῖς καί ἐκπαιδευτικοί. Στήν ὁμιλία του πρός τούς διαγωνιζομένους μαθητές πού συμμετεῖχαν στήν ἀκολουθία ὁ Σεβασμιώτατος τόνισε ὅτι ἡ Ἱερά Παράκληση ἀπευθύνεται στόν Δεσπότη Χριστό, πού εἶναι ἡ πηγή τῆς γνώσεως καί τῆς σοφίας, γιά νά καθαρίζει καί νά φωτίζει τό νοῦ καί τή διάνοια, νά εὐλογήσει καί νά ἐπιστηρίζει τούς μαθητές κατά τή δοκιμασία τῶν ἐξετάσεων, ὥστε νά ἀμειφθοῦν οἱ κόποι τους καί νά ἐπιτύχουν τούς στόχους τους. Τέλος, ὁ Σεβασμιώτατος διένειμε σέ ὅλους εἰκόνες τοῦ σύγχρονου ἁγίου, Ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, ἐνῶ στούς ὑποψηφίους τῶν πανελλαδικῶν ἐξετάσεων ἔδωσε τήν προσφάτως ἐκδοθεῖσα Παράκληση «πρός τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον τήν Ἐλεοῦσαν», τήν ὁποία συνέταξε ὁ Ὀσιολογιώτατος ἁγιορείτης Ἱερομόναχος π. Ἀθανάσιος Σιμωνοπετρίτης, Μέγας Ὑμνογράφος τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, κατόπιν προτροπῆς τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ. Εὐγενίου. Χειροθεσια μεγαλοσχημης Μοναχης Σύμφωνα μέ τήν ἐκκλησιαστική τάξη καί σέ κλίμα ἱερῆς κατάνυξης καί συγκίνησης τελέσθηκε τό ἀπόγευμα τῆς Πέμπτης 14 Μαΐου ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιο, μετά τό πέρας τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Ὁσίου Παχωμίου τοῦ Μεγάλου, ἡ χειροθεσία τῆς Μοναχῆς Ἀναστασίας σέ Μεγαλόσχημη Μοναχή στό Ἱερό Ἡσυχαστήριο Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καί Ἄξιόν Ἐστι Ἱεράπετρας. Ἀμέσως μετά τήν τελετή χειροθεσίας ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος ἀπηύθυνε πατρικές ἀρχιερατικές εὐχές στή Μοναχή Ἀναστασία, σημειώνοντας ὅτι «ὁ Ἀναστάς Κύριος σύναψε γάμους πνευματικούς καί αἰώνιους μέ τόν ἄνθρωπο. Εἶναι ὁ Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας πού χαρίζει τή θεία ἀγάπη γιά νά ζεῖ ὁ ἄνθρωπος μακρυά ἀπό τήν παραζάλη τῆς ἀθεΐας καί τοῦ μηδενισμοῦ πού ὁδηγεῖ στήν ἀποϊεροποίηση τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου καί τῆς ζωῆς γενικά. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ἔβγαλε τόν Χριστό ἀπό τόν κέντρο τῆς ζωῆς του καί τοποθέτησε τόν ἑαυτό του καί αὐτόν ὑπηρετεῖ. Ἡ ἀγγελομίμητη πολιτεία καί ἡ μοναχική βιοτή ὁδηγεῖ στήν πραγματική ζωή, στήν

55

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

κάθαρση καί φωτισμό τοῦ νοῦ καί τήν ἀποπνευματοποίηση τῶν αἰσθήσεων». Στήν τελετή ἔλαβαν μέρος ὁ Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, ὁ Ἐφημέριος καί Πνευματικός τοῦ Ἱ. Ἡσυχαστηρίου Γέροντας Ἀρχιμ. Ἀναστάσιος Χατζάκης, καί πλῆθος Κληρικῶν, ἀρκετοί εὐλαβεῖς προσκυνητές τοῦ μοναστηριοῦ, καθώς καί οἱ κατά σάρκα συγγενεῖς της Μοναχῆς Ἀναστασίας ἀπό τό χωριό Ἀχλάδια Σητείας. Ἀκολούθησε μοναστηριακό κέρασμα στό Ἀρχονταρίκι τοῦ Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου. Η χειροτονια του Θεοφιλεστατου Επισκοπου Χριστουπολεως κ. Μακαριου

Μέ τήν εὐλογία καί τή σεπτή ἐντολή τῆς Α.Θ.Π., τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, τελέσθηκε τό Σάββατο 16 Μαΐου ἡ χειροτονία τοῦ ἐψηφισμένου Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου Χριστουπόλεως κ. Μακαρίου, μέχρι προτινός Διευθυντοῦ τοῦ Γραφείου Τύπου καί Ἱεροκήρυκος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης. Ἡ χειροτονία τελέσθηκε στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου κατά τήν πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία, στήν ὁποία προεξῆρχε ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης καί Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος καί συλλειτούργησαν οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Ἰκονίου κ. Θεόληπτος, ἐκπρόσωπος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, Λεοντοπόλεως κ. Γαβριήλ, ἐκπρόσωπος τοῦ Πάπα καί Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας κ.κ. Θεοδώρου, Προικοννήσου κ. Ἰωσήφ, Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέας, Χαλκίδος κ. Χρυσόστομος, Ρόδου κ. Κύριλλος, Κοζάνης κ. Παῦλος, Πατρῶν κ. Χρυσόστομος καί Ἀδριανουπόλεως κ. Ἀμφιλόχιος, ἐνῶ ἔλαβαν μέρος ὁ Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης Ἀρχιμ. Μεθόδιος Βερνιδάκης, ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιγραμματέας τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, οἱ Πρωτοσύγκελλοι τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, Ἡγούμενοι Ἱ. Μονῶν τῆς νήσου καί ἄλλοι Κληρικοί ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος καί τή Διασπορά. Παρέστησαν συμπροσευχόμενοι ἀπό τά Παραθρόνια ὁ Θεοφ. Ἐπίσκοπος Μεσαορίας κ. Γρηγόριος, Βοηθός Ἐπίσκοπος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κύπρου καί ἐκπρόσωπος τοῦ Μακ. Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου κ.κ. Χρυσοστόμου, ὁ Θεοφ. Ἐπίσκοπος Γιοένσκου κ. Ἀρσένιος, ἐκπρόσωπος τῆς Ὀρθόδοξης Ἀρχιεπισκοπῆς Φιλλανδίας, καί ὁ Θεοφ. Ἐπίσκοπος Parnu καί Saare κ. Ἀλέξανδρος, ἐκπρόσωπος τοῦ Μητροπολίτου Ταλίν καί πάσης Ἐσθονίας κ. Στεφάνου, ἐνῶ συμπροσευχόμενοι ἀπό τοῦ Ἱεροῦ Βήματος παρέστησαν οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων κ. Εἰρηναῖος, Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος, Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός καί Αὐστρίας κ. Ἀρσένιος καί ἄλλοι Κληρικοί. Πρίν τή χειροτονία μίλησαν ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἰκονίου κ. Θεοληπτος, ὁ ὁποῖος διαβίβασε τίς Πατριαρχικές εὐχές καί εὐλογίες τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, ὁ χειροτονηθείς Θεοφιλέστατος Ἐπίσκοπος Χριστουπόλεως κ. Μακάριος καί ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος, ὁ ὁποῖος ἀναφέρθηκε στό ἦθος καί τήν ὑποδειγματική διακονία τοῦ μέχρι προτινός Κληρικοῦ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς

56

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

καί τοῦ ἀπηύθυνε πατρικούς λόγους καί εὐχές γιά τή νέα του ἔπαλξη ὡς Πρυτάνεως τῆς Θεολογικῆς Ἀκαδημίας Ἐσθονίας καί στήν ὑπηρεσία του ἐφεξῆς μέ τήν εὐλογία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στήν αὐτόνομη Ἐκκλησία τῆς Ἐσθονίας. Στή συνέχεια ὁ νεοχειροτονηθείς Ἐπίσκοπος δέχθηκε τίς εὐχές τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου καί τοῦ πλήθους τῶν παρισταμένων πιστῶν, ἀνάμεσα στούς ὁποίους ἦταν ὁ Περιφερειάρχης Κρήτης κ. Σταῦρος Ἀρναουτάκης, ὁ Εὐρωβουλευτής κ. Νότης Μαριᾶς, ἐκπρόσωποι τῆς Τοπικῆς καί Περιφερειακῆς Αὐτοδιοίκησης καί τῶν τοπικῶν στρατιωτικῶν καί πολιτικῶν Ἀρχῶν, καθώς καί Καθηγητές Πανεπιστημίων, Διδάσκοντες τῆς Πατριαρχικῆς Ἀνώτατης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Κρήτης καί ἄλλοι. Η εορτη της Πεντηκοστης στον πανηγυριζοντα Ι. Ναο Αγιας Τριαδος Kαλου Χωριου Μερ/λου Μέ μεγάλη λαμπρότητα καί ἱεροπρέπεια ἑορτάσθηκε τήν Κυριακή 31 Μαΐου ἡ ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς στούς Ἐνοριακούς Ναούς καί τίς Ἱερές Μονές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐπίκεντρο ἀποτέλεσε ὁ πανηγυρίζων Ἱερός Ναός Ἁγίας Τριάδος Καλοῦ Χωριοῦ Μεραμβέλλου, πού φέτος συμπλήρωσε σαράντα (40) χρόνια ἀπό τά Ἐγκαίνιά του. Γιά τόν λόγο αὐτό πραγματοποιήθηκαν τριήμερες λατρευτικές καί λοιπές ἑορταστικές ἐκδηλώσεις, πού ξεκίνησαν τό πρωί τοῦ Σαββάτου 30 Μαΐου μέ ἐθελοντική αἱμοδοσία πού πραγματοποιήθηκε στόν αὔλειο χῶρο τοῦ πανηγυρίζοντος Ναοῦ σέ συνεργασία μέ τό Σύλλογο Αἱμοδοσίας Καλοῦ Χωριοῦ. Τό ἀπόγευμα ἔγινε ἡ ὑποδοχή τοῦ ἱεροῦ Λειψάνου τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Χαραλάμπους τοῦ Θαυματουργοῦ, τό ὁποῖο μετέφερε ἀπό τήν Ἱερά Μονή Τοπλοῦ Σητείας, ὅπου φυλάσσεται, ὁ Πανοσιολογιώτατος Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, ὁ ὁποῖος στή συνέχεια προέστη στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς, Κυριακή 31/5, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί χοροστάτησε στόν Ἑσπερινό της Γονυκλισίας. Κατά τήν Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία καί μετά τήν Ὀπισθάμβωνο Εὐχή ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος, μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση μίας τεσσαρακονταετίας ἀπό τά Ἐγκαίνια τοῦ πανηγυρίζοντος ναοῦ, χειροθέτησε σέ Ἀναγνώστη τούς κ. Ἰωάννη Τζώρτζη τοῦ π. Ἐμμανουήλ, κ. Νικόλαο Μανιαδάκη τοῦ Γεωργίου, κ. Γεώργιο Τζιράκη τοῦ Ἐμμανουήλ, κ. Ἰωάννη Γεροντή τοῦ Κανάκη καί κ. Μιχαήλ Γεροντή τοῦ Κανάκη. Ἐπίσης, ἀπένειμε Δίπλωμα Τιμῆς καί τόν δίκαιον τῆς Ἐκκλησίας ἔπαινον στόν κ. Ἐμμανουήλ Καλύβα τοῦ Γεωργίου γιά τήν πολύτιμη προσφορά του ὡς Ἱεροψάλτου, στούς κ. Χαράλαμπο Μανιαδάκη τοῦ Γεωργίου, κ. Σταῦρο Φραγκιαδούλη τοῦ Ἐμμανουήλ, κ. Νικόλαο Χριστινάκη τοῦ Ἐμμανουήλ, κ. Νικόλαο Φυδάνη τοῦ Εὐθυμίου, κ. Μιχαήλ Τζώρτζη τοῦ Ἐμμανουήλ, κ. Μιχαήλ Μανιαδάκη τοῦ Χαραλάμπους, κ. Μάρκο Ψύλλο τοῦ Μιχαήλ, κ. Κων/νο Καβουσανό τοῦ Γεωργίου, κ. Ἐμμανουήλ Ψύλλο τοῦ Μιχαήλ, κ. Ἐμμανουήλ Κουρίνο τοῦ Νικολάου, κ. Δημήτριο Τζώρτζη τοῦ Ἐμμανουήλ, κ. Γεώργιο Σγουρό του Ἰωάννου, κ. Γεώργιο Ἁπαλάκη τοῦ Ἐλευθερίου, κ. Ἀντώνιο Σταμάτη τοῦ Ἰωάννου γιά τήν πολύτιμη προσφορά τους στό Ἐκκλησιαστικό Συμβούλιο, καί στίς κ. Ἐλευθερία Τζιράκη τοῦ Ἐμμανουήλ καί κ. Μαρία Καββουσανοῦ τοῦ Μιχαήλ γιά τήν ποικιλότροπη διακονία τους, καθώς καί στίς κ. Ἐλισάβετ Ἀλέξη τοῦ Ἐμμανουήλ καί κ. Σοφία Μανδουράρη τοῦ Ἐμμανουήλ γιά τήν προσφορά τους ὡς Ἐκκλησιαρχῶν στήν Ἐνορία Καλοῦ Χωριοῦ Μερ/λοῦ. Τέλος, ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος τέλεσε τά ἐγκαίνια τῆς νεόδμητης αἴθουσας ἐκδηλώσεων τῆς Ἐνορίας, ὅπου στή συνέχεια παρατέθηκε δεξίωση.

57

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Εκδηλωση παρουσιασης του βιβλιου της Ενοριας Καλου Χωριου και απονομη του Σταυρου των Απ. Παυλου και Τιτου στον Καθηγητη κ. Νικ. Τζιρακη

Μέσα στήν ἑορταστική ἀτμόσφαιρα τῆς Κυριακῆς τῆς Πεντηκοστῆς καί μέ τήν ἀθρόα συμμετοχή τῶν ἁπανταχοῦ Καλοχωριανῶν πραγματοποιήθηκε τό ἀπόγευμα τῆς 31ης Μαΐου στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Καλοῦ Χωριοῦ ἡ ἐκδήλωση παρουσίασης τοῦ βιβλίου «Ἡ Ἐνορία Ἁγίου Χαραλάμπους Καλοῦ Χωριοῦ. Ἱστορία – Πρόσωπα - Εἰκόνες», στό πλαίσιο τῶν τριήμερων ἑορταστικῶν ἐκδηλώσεων τῆς Ἐνορίας γιά τή συμπλήρωση 40 χρόνων ἀπό τά Ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ. Κατά τή διάρκεια τῆς ἐκδήλωσης ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος τίμησε μέ τόν Σταυρό τῶν Ἁγ. Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου, πού ἀποτελεῖ τήν ὕψιστη τιμή καί διάκριση τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, τόν κ. Νικόλαο Ἐμμ. Τζιράκη, Φιλόλογο-Θεολόγο καί Ὁμότιμο Καθηγητή τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἐθνικοῦ καί Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Τήν ἐκδήλωση, πού παρουσίασε μέ ἐπιτυχία ὁ ὀδοντίατρος κ. Μιχαήλ Κλώντζας, χαιρέτισαν ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνοῦ Αἰδεσιμολ. πρωτ. Μιχαήλ Βλαβογιγλάκης, συνοδευομένος ἀπό τόν πρωτ. Ἰωάννη Μαστοράκη, καί ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου Ἀρχισμηνίας κ. Μιχ. Ἑλληνικάκης. Τό βιβλίο, πού συνέγραψε καί ἐπιμελήθηκε ὁ τιμώμενος κ. Νικ. Τζιράκης, παρουσίασε ὁ φιλόλογος καθηγητής κ. Ἰωάννης π. Ἐμμ. Τζώρτζης. Στή συνέχεια ὁ Ἐφημέριος καί Πρόεδρος τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐνορίας Καλοῦ Χωριοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Φιλάρετος Ζαχαριουδάκης προσφώνησε τόν Σεβ. Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο, τόν Ἱερό Κλῆρο, τούς ἐκπροσώπους τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν καί τούς ὑπόλοιπους παρευρισκομένους τονίζοντας ὅτι μέσα ἀπό τίς σελίδες τοῦ βιβλίου ἀποδίδεται ἡ ὀφειλόμενη τιμή στούς προαπελθόντες προγόνους μας καί ἀναφέρθηκε στούς συντελεστές τῆς ἔκδοσης. Ἀκολούθως τόν λόγο ἔλαβε ὁ συντάκτης καί ἐπιμελητής τοῦ βιβλίου κ. Ν. Τζιράκης, ὁ ὁποῖος σημείωσε τή σπουδαιότητα τῆς ἡμέρας, κατά τήν ὁποία συνεορτάζουν ὅλοι οἱ Καλοχωριανοί, καθώς ὑπάρχει ἡ καθολική αἴσθηση ὅτι ἀνάμεσά μας πετοῦν οἱ ψυχές ὅλων τῶν κεκοιμημένων προγόνων μας, στούς ὁποίους ἦταν ἀφιερωμένο τό Ψυχοσάββατο, μιά μέρα νωρίτερα. Ὁ συντοπίτης μας καθηγητής, βαθύτατα συγκινημένος καί μέ ἐξομολογητική διάθεση, τόνισε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ δημιουργός τῆς ἱστορίας του καί ὅτι ἡ οἰκονομική κρίση πού διερχόμαστε ἔχει ὡς ὑπόβαθρο τήν ἠθική κρίση, γι’ αὐτό ὀφείλουμε ὅλοι νά κάνουμε τήν αὐτοκριτική μας, νά ἔχουμε αὐτογνωσία καί συνέπεια λόγων καί πράξεων. Τέλος, ζήτησε τή συνδρομή καί τήν ἀρωγή ὅλων τῶν συγχωριανῶν στό ἔργο τοῦ ἐκλεκτοῦ Κληρικοῦ τῆς Ἐνορίας, ὑπογραμμίζοντας ὅτι ὅλοι ἐργάσθηκαν ἀνιδιοτελῶς ὥστε τά ἔσοδα τοῦ βιβλίου νά διατεθοῦν γιά τίς πολλές ἐλλείψεις πού ἔχει ὁ ναός. Στή συνέχεια ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος ἀπένειμε στόν κ. Τζιράκη, πιστό τέκνο τῆς Ἐκκλησίας, ἐργάτη τοῦ Εὐαγγελίου στήν Ἐκπαίδευση καί διακεκριμένο ἐπιστήμονα, τήν ἀνώτατη τιμητική διάκριση τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, τόν Σταυρό καί τό Δίπλωμα τῶν Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου. Ἀκολούθησε ἡ ἀνάγνωση τῆς ὕψιστης αὐτῆς Συνοδικῆς τιμῆς καί διακρίσεως ἀπό τόν Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη, καθώς καί ἡ ἐπίδοση ἐνθυμίων δώρων ἀπό τήν Ἐνορία στόν κ. Τζιράκη. Εἰδικότερα ὁ π. Φιλάρετος τοῦ ἐπέδωσε τήν εἰκόνα τῆς φιλοξενίας τοῦ Ἀβραάμ καθώς καί κάδρο σέ καμβά μέ τήν περιφέρεια τοῦ Καλοῦ Χωριοῦ.

58

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἡ ἐκδήλωση ὁλοκληρώθηκε μέ τήν ἀπόδοση ὕμνων τῆς Πεντηκοστῆς ἀπό τή Χορωδία τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Κρήτης», στήν ὁποία συμμετεῖχαν οἱ Ἱεροψάλτες τῆς Ἱεράπετρας καί διήυθυνε ὁ Διευθυντής τῆς Σχολῆς Πρωτοψάλτης κ. Ἰωάννης Ἀρώνης. Ὁ Σεβασμιώτατος ἐπέδωσε σέ ὅλα τά μέλη τῆς Χορωδίας τό νεοεκδοθέν βιβλίο καί ἄλλα ἐνθύμια, ἐπισημαίνοντας ὅτι οἱ ἐκδηλώσεις γιά τήν 40ετία ἀπό τά Ἐγκαίνια τοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίας Τριάδος Καλοῦ Χωριοῦ συνδυάστηκαν μέ τήν παρουσία τῆς Χορωδίας τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως «Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Κρήτης», καθώς ὁλοκληρώνεται μία πολύ ἐποικοδομητική διδακτική χρονιά γιά τούς ἑκατόν περίπου συνολικά μαθητές τῆς Σχολῆς σέ Ἱεράπετρα καί Σητεία. Τήν ἐκδήλωση τίμησαν μέ τήν παρουσία τους πολλοί Κληρικοί τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας καί ἀπό τήν ὑπόλοιπη Κρήτη, ἀνάμεσα στούς ὁποίους ὁ συμμαθητής τοῦ τιμωμένου κ. Τζιράκη Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ἐμμανουήλ Δασκαλάκης, πρώην Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος καί Γραμματέας τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, ὁ καταγόμενος ἀπό τό Καλό Χωριό Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Γεώργιος Μανδουράρης, ἡ Ἀντιδήμαρχος κ. Ἀφροδίτη Βαρκαράκη καί δημοτικοί σύμβουλοι τοῦ Δήμου Ἁγίου Νικολάου, οἱ πρώην Δήμαρχοι Ἱεράπετρας κ. Μιχ. Μυγιάκης, κ. Νικ. Χριστοφακάκης καί κ. Ἰωσήφ Ἀναστασάκης, ὁ Πρόεδρος κ. Μιχαήλ Μανδουράρης καί τά Μέλη τῆς Τοπικῆς Κοινότητας Καλοῦ Χωριοῦ, ὁ Καλοχωριανός πρώην Βουλευτής κ. Ἰω. Κουνενός, ὁμάδα προσκυνητῶν ἀπό τή Σητεία μέ ἐπικεφαλῆς τόν Πρωτ. Ἰωάννη Καριχημάκη, Προϊστάμενο τοῦ Ἱ. Καθεδρικοῦ Ναοῦ Ἁγίας Αἰκατερίνης πόλεως Σητείας, οἱ διατελέσαντες ἱεροψάλτες καί μέλη τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐνορίας καί πολύς κόσμος ἀπό τήν εὐρύτερη περιοχή. Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ. Ευγενιος: •Τό ἑσπέρας τῆς Δευτέρας 4/5 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στό πλῆθος τῶν πιστῶν στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίου Ὁσιομάρτυρος Ἐφραίμ τῆς Ἐνορίας Ζάκρου Σητείας.

•Τήν Τρίτη 5/5 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία καί κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίσαντα Ἱερό Ναό Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Εἰρήνης στήν Ἐνορία Κουτσουρᾶ.

•Τήν Παρασκευή 8/5, ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία καί κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο καί χειροθέτησε σέ Ἀναγνώστη τόν ἐπί περίπου ἑβδομήντα χρόνια Ἱεροψάλτη κ. Γεώργιο Δοξανάκη στόν φερώνυμο πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό τῆς Νέας Ἀνατολῆς Ἱεράπετρας.

•Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τῆς μακαριστῆς Κυριακῆς, θυγατρός τοῦ

59

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀειμνήστου π. Τίτου Καϊσαρλῆ, στόν Ἱ. Ναό Ἁγίου Γεωργίου Πόρου Ἡρακλείου.

•Τό ἑσπέρας χοροστάτησε κατά τόν Ἑσπερινό, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίου Χριστοφόρου Παχείας Ἄμμου Ἱεράπετρας.

•Την Πέμπτη 14/5, περιστοιχούμενος ἀπό πλειάδα Κληρικῶν, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο ἐπίκαιρα στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα καί τέλεσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχής τοῦ μακαριστοῦ Ἱερέως Νικολάου Παρσωτάκη, πρώην Ἐφημερίου τῆς Ἐνορίας Ἐπάνω Χωρίου, στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίου Θεράποντος Ἐπάνω Χωριοῦ Ἱεράπετρας. Ἐπίσης, κατόπιν σχετικῆς προσκλήσεως, ἐπισκέφθηκε τήν ἕδρα τῆς Κοινωνικῆς Συνεταιριστικῆς Ἐπιχείρησης «Προοπτική».

•Τήν Kυριακή τοῦ Τυφλοῦ 17/5 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν Γεωργίου Ξενικάκη, Γεωργίου Χριστάκη, Ἑλένης Χριστάκη, Κωνσταντίνου Λαμπράκη καί Γεωργίου Ξυδιανοῦ στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίων Τεσσαράκοντα Κουτσουναρίου Ἱεράπετρας.

•Τήν Τετάρτη 20/5 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης στίς Ἐργατικές Κατοικίες τῆς πόλεως Σητείας.

•Τήν Πέμπτη 21/5, ἑορτή τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου καί μνήμης τῶν Ἁγίων Θεοστέπτων Βασιλέων καί Ἰσαποστόλων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης, ἱερούργησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ναό Ἁγ. Κωνσταντίνου καί Ἑλένης Ἐνορίας Γρᾶ Λυγιᾶς Ἱεράπετρας.

•Tήν Κυριακή 24/5 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Γεωργίου Χατζάκη καί Ἀντιγόνης Βενετσανάκη στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίας Τριάδος Κεντρίου Ἱεράπετρας.

•Τή Δευτέρα 25/5 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ φαρμακοποιοῦ Ἰωάννου Πάγκαλου στόν Ἱ. Ναό Παναγίας Ἐλεούσης Ἱεράπετρας.

•Τήν Τετάρτη 27/5 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ ζωγράφου Ἀριστείδου Βλάσση στόν Ἱ. Καθεδρικό Ναό Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου.

•Τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου 30/5, περιστοιχούμενος ἀπό Κληρικούς τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Πεντηκοστῆς, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί μίλησε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Βασιλικῆς Ἱεράπετρας.

60

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Η πανηγυρη του Ιερου Ναου Παναγιας Ελεουσης Ιεραπετρας Μέ μεγάλη λαμπρότητα καί πάνδημη συμμετοχή πανηγύρισε τήν Πέμπτη 11 Ἰουνίου, ἑορτή τῆς Συνάξεως τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ ἐν τῷ Ἄδειν, ὁ Ἱερός Ἐνοριακός Ναός Παναγίας Ἐλεούσης στήν πόλη τῆς Ἱεράπετρας, στόν ὁποῖο φυλάσσεται ἡ θαυματουργός εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Ρεϊσδεριανῆς. Τήν παραμονή ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, περιστοιχούμενος ἀπό πλειάδα Ἐφημερίων τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ της ἑορτῆς, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πλῆθος τῶν πιστῶν γιά τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια, περιστοιχούμενος ἀπό Ἱερεῖς τῆς πόλεως, τέλεσε τή Θεία Λειτουργία καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα. κάνοντας ἰδιαίτερη ἀναφορά στή θαυματουργή εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Ρεϊσδεριανῆς, πιστό ἀντίγραφο τῆς εἰκόνος τοῦ Ἄξιόν Ἐστι τοῦ Πρωτάτου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τήν ὁποία μετέφεραν ὡς ἱερό κειμήλιο στήν Ἱεράπετρα οἱ Μικρασιάτες πρόσφυγες ἀπό τό Ρεϊζντερέ κατά τή Μικρασιατική καταστροφή τοῦ 1922. Τήν πανήγυρη τίμησαν μέ τήν παρουσία τούς ὁ Δήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Θεοδ. Καλαντζάκης, ὁ πρ. Δήμαρχος κ. Σήφης Ἀναστασάκης, ὁ Ἀντιδήμαρχος κ. Ἐμμ. Φραγκούλης καί μέλη τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου, οἱ Μικρασιάτες τῆς πόλης καί πλῆθος Ἱεραπετριτῶν, καθώς καί ὅμιλος προσκυνητῶν ἀπό τό Ἡράκλειο. Λαμπρα και πανδημα τα Ιερα Θυρανοιξια του Ι. Ναου Αγ. Αποστολων Πετρου & Παυλου Ενοριας Μακρυλιας Μέ ἐκκλησιαστική λαμπρότητα καί μέ τήν πάνδημη συμμετοχή τῶν Ἐνοριτῶν ἀλλά καί πολλῶν κατοίκων τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τῆς Ἱεράπετρας τελέσθησαν τό ἀπόγευμα τῆς Κυριακῆς 28 Ἰουνίου τά Ἱερά Θυρανοίξια τοῦ πανηγυρίζοντος Ἱεροῦ Ναοῦ τῶν Ἁγίων Πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιο. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ.Εὐγένιος, περιστοιχούμενος ἀπό τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη καί Κληρικούς τῆς περιοχῆς, τέλεσε τόν Ἁγιασμό τῶν Ἱερῶν Θυρανοιξίων στόν αὔλειο χῶρο τοῦ ἀνακαινισθέντος ναοῦ καί στή συνέχεια χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς καί εὐλόγησε τό πλῆθος τῶν προσφερόμενων ἄρτων. Ἀκολούθως ὁ Ἐφημέριος τῆς Ἐνορίας, Πρωτ. Ἀνδρέας Χατζάκης, προσφώνησε κατάλληλα τόν Σεβ. Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο, τόν ἱερό Κλῆρο, τούς τοπικούς ἄρχοντες καί τό φιλέορτο ἐκκλησίασμα, σημειώνοντας τήν καθολική συμμετοχή τῶν χωριανῶν στήν ἐπανοικοδόμηση τοῦ ναοῦ κατά τή δεκαετία τοῦ 1940 καί θαυμαστά γεγονότα πού συνέβησαν κατά τίς ἐργασίες τῆς οἰκοδόμησης ἀλλά καί κατά τήν πρόσφατη ἀνακαίνιση τοῦ Ναοῦ. Εὐχαρίστησε δέ τόν Σεβασμιώτατο, μέ τήν εὐλογία καί τίς σοφές ὑποδείξεις τοῦ ὁποίου ἀντιμετωπίσθηκε τό πρόβλημα στατικῆς ἐπάρκειας καί συντηρήθηκε ἐκ βάθρων ὁ ναός, τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη, γιά τήν ἐποπτεία τῆς πορείας τῶν ἐργασιῶν, τόν Δῆμο Ἱεράπετρας γιά τή συνδρομή του σέ διάφορους τομεῖς, τούς μεγάλους καί μικρούς, ἐπώνυμους καί ἀνώνυμους δωρητές καί συνδρομητές τῆς ἀναστήλωσης, τοῦ εὐπρεπισμοῦ καί τοῦ ἐξοπλισμοῦ τοῦ ἱεροῦ ναοῦ πού προσέφεραν ἀπό τό ὑστέ-

61

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ρημά τους στίς δύσκολες μέρες μας πού περνᾶ ἡ πατρίδα μας.Τέλος ὁ π. Ἀνδρέας προσέφερε στόν Σεβασμιώτατο ὡς ἐνθύμιο τῶν Ἱερῶν Θυρανοιξίων μία εἰκόνα Ἁγίων Πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος στήν ἐμπνευσμένη ὁμιλία του πρός τό πολυπληθές ἐκκλησίασμα ἀναφέρθηκε στήν ἱστορικότητα τοῦ ἱεροῦ αὐτοῦ χώρου, πού ἀποτέλεσε κατά τήν ἄγραφη παράδοση, Μοναστήρι-Μετόχι τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σινᾶ καί ἡ ἵδρυσή του χρονολογεῖται ἀπό τόν 9ο αἱ. μ.Χ., καθώς καί στό αἷμα τῶν σφαγιασθέντων Μοναχῶν τῆς πάλαι ποτέ διαλαμψάσης Ἱ. Μονῆς Ἁγίου Ἀντωνίου ἀπό τούς Ἄραβες Σαρακηνούς. Ὅπως τόνισε: «Στήν Ἐκκλησία δέν παλιώνει τίποτα. Ἀναγεννᾶται μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ ἀπ’ τήν τέφρα ἀκόμα καί τά ἐρείπια. Ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ γεννᾶ καί ἀναγεννᾶ τόν ἄνθρωπο καί μαζί μ᾽ αὐτόν καί τά ἔργα του. Τίποτα δέν χάνεται. Μένει “εἰς τόν αἰῶνα”, ὅπως ψάλλομε. Ἡ θυσία καί τό μαρτύριο τῶν σφαγιασθέντων Μοναχῶν καί λαϊκῶν πότισαν μέ τό αἷμα τους τό δένδρο τῆς πίστεως καί ξανανθισε στόν ἴδιο χῶρο ἡ ἴδια πίστη, ἡ ἴδια θυσία προσωπικοῦ ἀγώνα καί προσφορά. Μαρτυρία καί ἀπόδειξη πίστεως ἀληθινῆς “δι’ ἔργων ἐνεργουμένης”. Χωρίς τά ἔργα ἡ πίστη εἶναι νεκρά. Δέν φτάνει ἕνας σταυρός. Ἀπαιτεῖ θυσία ζῶσα, εὐάρεστος στό Θεό πού εἶναι ὁλόκληρη ἡ ζωή μας. Κι αὐτή τή ζωντανή πίστη μας μέ ἔργα οἰκοδομῆς Χριστοῦ, πού εἶναι ὁ κάθε ἱερός ναός, γιατί ἔμπρακτα διδάσκει καί μαρτυρεῖ τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ ἀνάμεσά μας, ὥστε καί τό μνημόσυνόν μας νά εἶναι αἰώνιο. Αἰωνία ἡ μνήμη τῶν ἀοιδίμων κτητόρων καί ἀνακαινιστῶν τῶν ἱεροῦ τούτου ναοῦ τῶν Ἁγίων Πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου, πού γιορτάζουμε σήμερα. Γεννᾶ καί ἀναγεννᾶ ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, βαπτίζει καί ξαναβαπτίζει, ἁγιάζει καί ἀνακαινίζει τό σπίτι καί τόν ἄνθρωπο. Γεννᾶ ἐλπίδα, ὅτι δέν μᾶς ἐγκατέλειψε ὁ Θεός, μᾶς φωτίζει καί καθοδηγεῖ τά ἔργα μας. Σ’ αὐτή τήν κοινωνική καί ἰδεολογική καί πνευματική κρίση ἐμεῖς δέν γκρεμίζουμε, ἀλλά ξανακτίζουμε καί συνεχίζουμε τήν ἱστορία καί τήν παράδοση τοῦ τόπου μας. Αὐτή εἶναι ἡ καλύτερη κληρονομιά πού τούς ἀφήνουμε. Θά τό ἐκτιμήσουν καί θά τό συνεχίσουν. Τό ἔργο τοῦ Θεοῦ δέν σταματᾶ ποτέ καί κανείς δέν τό ἀνακόπτει. Εἶναι Θεοῦ ἔργον καί γεώργιον Θεοῦ ἡ Ἐκκλησία καί ὁ ἄνθρωπος». Τέλος ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος εὐχαρίστησε ὅλους τούς δωρητές καί συνδρομητές τοῦ ἔργου, τούς κληρονόμους τοῦ μακαριστοῦ Κων/νου Μαστοράκη πού παραχώρησαν τόν χῶρο, τόν ἐργολάβο κ. Ἐμμ. Κονταξάκη γιά τήν προσεγμένη ἐργασία του καί τή δωρεά τῶν κολονῶν τῆς εἰσόδου καί τῆς καλλιτεχνικῆς κρήνης, τόν Ἀναγνώστη κ. Ἐμμ. Καββουσανάκη γιά τή δωρεά τοῦ περίτεχνου ξυλόγλυπτου Τέμπλου, τούς δωρητές τοῦ ἐξοπλισμοῦ τοῦ ναοῦ, τούς τεχνίτες, τούς ἐκλεκτούς ἱεροψάλτες καί ὅλους ὅσοι παρέστησαν στήν ἀκολουθία τῶν Θυρανοιξίων καί τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς, ἀνάμεσα στούς ὁποίους ἦταν ὁ Δήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Θεοδ. Καλαντζάκης, οἱ πρώην Δήμαρχοι κ. Σ. Ἀναστασάκης καί Ν. Χριστοφακάκης, Ἀντιδήμαρχοι καί μέλη τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου, ὁ καταγόμενος ἀπό τήν Ἐνορία Μακρυλιᾶς Περιφερειακός Σύμβουλος κ. Ἰωάννης Γου-

λιδάκης κ.ἄ. Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ. Ευγενιος: •Τή Δευτέρα τοῦ Αγίου Πνεύματος 1/6 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Καλοῦ Χωριοῦ, ὅπου τέλεσε κτητορικό μνημόσυνο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν τῶν ἀοιδίμων κτητόρων, εὐεργετῶν καί δωρητῶν τοῦ ναοῦ, γιά τή συμπλήρωση 40 ἐτῶν ἀπό τά Ἐγκαίνια του.

•Τό ἑσπέρας τῆς ἴδιας ἡμέρας τέλεσε το Μυστήριο του Γάμου τῶν Ταξιάρχου Γ. Μυκωνιάτη καί Μαρίας π. Νικ. Σαββιδάκη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Γεωργίου πόλεως Σητείας.

•Τό Σάββατο 6/6 παρέστη συμπροσευχόμενος ἀπό τοῦ Ἱεροῦ Βήματος κατά τό Ἀρχιερατικό συλλείτουργο, προεξάρχοντος τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου στό Καθολικό τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Γεωργίου Ἐπανωσήφη, ὅπου ὁ Σεβ. Αρχιεπίσκοπος κ.κ. Εἰρηναῖος τέλεσε τήν εἰς Πρεσβύτερον χειροτονία τοῦ Ἱεροδιακόνου καί ἀδελφοῦ τῆς Μονῆς π. Νικηφόρου Κουνάλη καί ὁ Θεοφιλ. Ἐπίσκοπος Χριστουπόλεως κ. Μακάριος τήν εἰς Διάκονον χειροτονία τοῦ ἐπίσης ἀδελφοῦ τῆς μονῆς π. Κυρίλλου Χριστοφῆ.

•Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας παρέστη στόν Ἁγιασμό τῶν Ἐγκαινίων τῆς Ἐκθέσεως Ἱερῶν Εἰκόνων καί Κειμηλίων τοῦ Μουσείου Χριστιανικῆς Τέχνης «Ἁγία Αἰκατερίνη Σιναϊτῶν» τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, πού τέλεσε ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος.

•Τήν Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων 7/6 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς προ-

62

Περισσοτερες ειδήσεις καί φωτογραφίες στόν καθημερινά ενημερωμένο ιστοχωρο της ιερας Μητροπολεως: www.imis.gr σφερόμενους ἄρτους καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στόν φερώνυμο Ἱερό Ἐνοριακό Ναό τῆς Ἀνατολῆς Ἱεράπετρας.

•Tή Δευτέρα 8/6 μετεῖχε στή συνεδρία τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης.

•Τό πρωί τῆς Τετάρτης 10 Ἰουνίου παρέστη καί ἀπηύθηνε χαιρετισμό στό συλλαλητήριο γιά τή στήριξη τοῦ Νοσοκομείου Ἱεράπετρας πού πραγματοποιήθηκε στήν πλατεία τοῦ Δημαρχείου, παρουσίᾳ σύσσωμης τῆς Δημοτικῆς Ἀρχῆς καί ἐκπροσώπων τοπικῶν ἀρχῶν καί φορέων τῆς Ἱεράπετρας.

•Τήν Κυριακή 14/6 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τῆς μακαριστῆς Κυριακῆς, θυγατρός τοῦ ἀειμνήστου π. Τίτου Καϊσαρλῆ, στόν Ἱ. Ναό Ἁγίου Γεωργίου Πόρου Ἡρακλείου.

•Τήν Πέμπτη 18/6 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου Λεβαντάκη στόν Ἱ. Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Χαραλάμπους Ἀχλαδίων Σητείας.

•Την Κυριακή 21/6 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Όρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Κωνσταντίνου Ἀσπροκουτελάκη στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Αἰκατερίνης πόλεως Σητείας.

•Τό μεσημέρι τοῦ Σαββάτου 27/6 τέλεσε τό Μυστήριο τῆς Βαπτίσεως τοῦ τέκνου τῶν Παντελεήμονος καί Ἰφιγένειας Σκαρβέλη, πού ἔλαβε τό ὄνομα Ἰωάννης στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου Ἰλίου Ἀττικῆς.

•Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας παρέστη στήν ἐκδήλωση παρουσίασης τοῦ τιμητικοῦ Τόμου τῆς δεκαετοῦς Πατριαρχίας τοῦ Μακαριωτάτου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας κ. Θεοδώρου Β΄, πού πραγματοποιήθηκε στήν αἴθουσα τελετῶν τῆς Ἀνωτάτης Πατριαρχικῆς Ἐκκλησιαστικής Ἀκαδημίας Ἡρακλείου.

•Τό ἀπόγευμα τῆς Κυριακῆς 28/6 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἐμμανουήλ Δασκαλάκη, ἐπί σειρά ἐτῶν Κοινοτάρχη Μύρτου, στόν Ἱ. Ναό Ἁγίων Ἀναργύρων Μύρτου.

•Tή Δευτέρα 29/6, ἑορτή τῶν Ἁγίων Πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί στή συνέχεια ἱερούργησε, μίλησε ἐπίκαιρα στό πολυπληθές ἐκκλησίασμα καί χειροθέτησε σέ Ἀναγνώστη τόν κ. Ἰωάννη Σακκαδάκη.

•Τήν Τρίτη 30/6 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίων Ἀποστόλων Λαπάθου τῆς Ἐνορίας Ρίζας Ἱεράπετρας.

•Τό ἑσπέρας χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίων Ἀναργύρων στά «Ἀχλιά» τῆς Ἐνορίας Μαύρου Κολύμπου.

•Τήν Τετάρτη 1/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Όρθρου, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίσαντα Ἱ. Ναό Ἁγίων Ἀναργύρων Μύρτου Ἱεράπετρας.

63

ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ

Ταχ. Γραφεῖο ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ Ἀριθμός Ἄδειας: 5

ISSN 1109-3617