ΑΓΚΥΡΑ ΕΛΠΙΔΟΣ 87 by imis

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ ΤΕΥΧΟΣ 87

ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2015

Περιεχόμενα σελ. Ἐγκύκλιος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 15-8-2015, ................................... 3-4 Εἰσήγησις τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχουκ.κ. Βαρθολομαίου πρός τήν Σύναξιν τῶν Ἱεραρχῶν τοῦ Θρόνου, ..................................................... 5-14 Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου ἐπὶ τῇ ἑορτῇ τῆς Ἰνδίκτου καὶ τῇ ἡμέρᾳ προσευχῆς ὑπὲρ τοῦ Φυσικοῦ Περιβάλλοντος, 15-16 Μήνυμα τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου ἐπί τῇ ἐνάρξει τοῦ νέου σχολικοῦ ἔτους 2015-2016, ............................................... 17 Σωτήριες ἀλήθειες ἀπό τήν Πατερική Γραμματεία καί ἀνθρώπινα λάθη ἤ παραλείψεις (Γ´ Μέρος), Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη .................................................................................. 18-23 Στά Ἰωάννινα καί στή Βόρειο Ἤπειρο Ταξίδι στούς θρύλους καί τήν ἱστορία (ἀπό τήν προσκυνηματική ἐκδρομή τῆς Ἱ.Μ. Ἱεραπύτνης καί Σητείας), Ὄλγας Σπηλιαρώτη .................................................................................................. 24-31 Ὁ Ἅγιος Γεράσιμος ὁ Παλλαδᾶς, Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη ..................................................................................... 32-39 Βιβλιοπαρουσίαση: Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη: «Ὁ Δέκατος Τρίτος ἈπόστολοςΠράξεις Μελετίου Μεταξάκη», Χριστόφορου Χαραλαμπάκη .................................................................................. 40-46 Προσλαλιά τοῦ συγγραφέα τοῦ βιβλίου «Ὁ Δέκατος Τρίτος ἈπόστολοςΠράξεις Μελετίου Μεταξάκη», Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη ............................................................................................... 47-49 Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ........................ 50-53 Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, .................................................................. 54-63

Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β΄, Τεῦχος 87, Ἰούλιος- Αὔγουστος 2015. Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α΄ 8, 722 00 Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: 28420 22400/22786, FAX: 28420 89653 / Web Site: www.imis.gr / E-mail: imis@imis.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: 6155. Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο. Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Ἡ Ἁγία Παρασκευή· τοιχογραφία ἀπό τόν ὁμώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Ζήρου Σητείας·1523. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τήν χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ».

Ἐγκύκλιος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 15-8-2015

Πρός Τούς Αἰδεσιμωτάτους Κληρικούς, τούς Ὁσιωτάτους Μοναχούς καί τόν εὐσεβῆ Λαό τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Ἀγαπητοί ἀδελφοί,

Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἀπευθύνεται σήμερα, κατά τή μεγάλη Ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τήν ὁποία οἱ Ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὀνομάζουν «Πάσχα τοῦ καλοκαιριοῦ», πρός ὅλους ἐσᾶς, τά πιστά παιδιά τῆς Ἐκκλησίας καί ἐκφράζει τήν ἀγάπη καί τίς ἑόρτιες ἐπιστηρικτικές εὐχές Της. Ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία μέ θεσπέσιους ἐξόδιους ὕμνους μεγαλύνει τή Μητέρα τοῦ Θεοῦ καί τήν παρακαλεῖ ἀδιάλειπτα, μέ βαθύτατο σεβασμό, νά μήν παύσει ποτέ, μέ τίς ἀνύστακτες πρεσβεῖες Της, νά δέεται πρός τόν Κύριο γιά τή σωτηρία ὁλόκληρου τοῦ κόσμου. Γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἡ Ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, προβάλλει κάθε χρόνο, ὡς «ἡμέρα εὐφρόσυνος» καί αἰτία χαρᾶς καί ὄχι ὡς ἡμέρα λύπης ἤ πένθους. Ἡ Θεομητορική σκέπη καί ἡ ἀκαταμάχητη προστασία τῆς Μητέρας τοῦ Κυρίου, ἀποτελεῖ τήν πυξίδα τῆς πνευματικῆς καί τῆς ἱστορικῆς πορείας τοῦ Γένους μας, προσκαλεῖ δέ ὅλους ἐμᾶς νά ἀκούσομε μυστηριακά, δηλαδή ἐκκλησιαστικά, τή Μητρική φωνή Της καί νά γευθοῦμε ἐσωτερικά τόν γλυκασμό καί τή θαλπωρή τῆς ἀνυπόκριτης στοργῆς Της, πάντοτε καί ἰδιαίτερα στούς δύσκολους καί ποικίλως ἀπαράκλητους καιρούς μας. Μέσα στό χαρμόσυνο πνεῦμα τῆς μεγάλης αὐτῆς ἡμέρας, ἡ Τοπική Ἐκκλησία ἀπευθύνεται σέ ὅλους ἐσᾶς, τά εὐλογημένα παιδιά Της, καί σᾶς προτρέπει νά μένετε ἀταλάντευτα προσανατολισμένοι, μέ ὑγιές καί ἀνόθευτο Ἐκκλησιαστικό ἦθος καί φρόνημα, σέ ὅσα παραγγέλλει ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία. Νά μή δελεάζεσθε ἀπό τίς ὁποιεσδήποτε «πνευματικές σειρῆνες τῆς ἐποχῆς», καί νά ἀποφεύγετε νά παρασύρεσθε ἀπό τίς κενοφωνίες τῶν καιρῶν μας. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι «στῦλος καί ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας» (Α´ Τιμ. 3,15), μέ κανονικό αἴσθημα εὐθύνης καί ἄδολη εὐαισθησία καί ὁ μόνος ρυθμιστής γιά τά ἀναφυόμενα ἑκάστοτε προβλήματα. Εἶναι Ἐκείνη, ἡ ὁποία ἐπαγρυπνεῖ καί μᾶς κατευθύνει μέ πιστότητα «ἐπί τῷ ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ» (Πράξ. 4,18·5,28). Εἶναι ὁ ἀψευδής Κανόνας τῆς Πίστεως καί ὁ θεματοφύλακας τῆς αὐθεντικῆς Ἀποστολικῆς Παρακαταθήκης. Δυστυχῶς, πολλοί συνάνθρωποί μας, ἀκόμη καί ἀπό τόν ἐκκλησιαστικό χῶρο, παρωθοῦν στόν πειρασμό τῆς ἐκμετάλλευσης τῶν κατά καιρούς ἀναφυομένων δοκιμασιῶν, ὅπως γιά παρά3

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

δειγμα αὐτῶν πού βιώνει σήμερα ἡ Πατρίδα μας. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἀνεύθυνα κινδυνολογοῦν, παραπληροφοροῦν τούς ἀνθρώπους γιά διάφορα πνευματικά καί ἐκκλησιαστικά θέματα, παρερμηνεύουν ἐπικίνδυνα ἤ ἑρμηνεύουν ἐπιλεκτικά λόγους συγχρόνων Ἁγίων Πατέρων καί ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν προσώπων, ἐξαγγέλλουν ψευδοπροφητεῖες καί «ἀποκαλύψεις» γιά ἐπικείμενα γεγονότα, καλλιεργοῦν κλῖμα πνευματικῆς τρομοκρατίας, διχασμοῦ, ἐκφοβισμοῦ καί ἀπογοητεύσεως, «πλανῶντες καί πλανώμενοι» (Β´ Τιμ. 3,13), περιφρονοῦντες τήν Ἐκκλησία μέ ἀνυπακοή τυφλώσεως. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἐπιφέρουν δυσθεράπευτους τραυματισμούς στόν Ἀποστολοπαράδοτο Θεσμό τῆς Ἐκκλησίας, τό μόνο ταμεῖο τῆς Χάριτος, ἐκτρεπόμενοι σέ «προσωποληψίες» (Ἰακ. 2,1), ἰδιοτέλειες, φανατισμούς καί ζηλωτισμούς, θέτουν δέ τούς ἑαυτούς τους ὑπεράνω τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἱερά Σύνοδος, μέ ποιμαντική ἀγωνία καί μέ Ἐκκλησιαστική διάκριση, ἐφιστᾶ τήν προσοχή ὅλων στά πολλά καί διάφορα διαδιδόμενα καί ἰδιαίτερα στό χῶρο τοῦ Διαδικτύου καί τῶν ἄλλων Μέσων ἐνημέρωσης, περί πολέμων, καταστροφῶν καί συντελείας τοῦ αἰῶνος τούτου καί προτρέπει νά προσευχόμαστε ἀδιατάρακτα, γιά τά ὅσα συμβαίνουν στούς καιρούς μας καί νά μένομε ἀκλόνητοι καί ἀμετακίνητοι στή σώζουσα Διδασκαλία τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας, ἐνωτιζόμενοι μέ προσοχή τό παράγγελμα τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου, πρός τόν πρῶτο Ἐπίσκοπο καί Πάτρωνα τῆς Ἐκκλησίας μας, Ἅγιο Ἀπόστολο Τίτο: «μωράς δέ ζητήσεις καί γενεαλογίας καί ἔρεις καί μάχας νομικάς περιίστασο, εἰσί γάρ ἀνωφελεῖς καί μάταιοι» (Τίτ. 3,9). Ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας, τῆς Παναγίας καί τῶν Ἁγίων τῆς Πίστεώς μας, δέν εἶναι ζωή περιεργαζόμενη καί ἀσχολούμενη μέ ἑρμηνεῖες καί διδασκαλίες ἀλλοτρίων, προφητεῖες ἤ θαυματολογίες, ἀλλά εἶναι μέθεξη, ἐργασία τῶν ἀρετῶν καί ἀγῶνας τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, καταστάσεις μή διαφημιζόμενες, ὅπως μαρτυροῦνται καί καταγράφονται στό βίωμα τῆς Ἐκκλησίας, στά τρία στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τήν κάθαρση, τό φωτισμό καί τή θέωση. Στό πνεῦμα αὐτό, ἡ Παναγία μᾶς προσκαλεῖ σήμερα νά παραμείνομε στήν Ἐκκλησία, τή σώζουσα Κιβωτό τῶν ἀνθρώπων, ἡ ὁποία, ὡς ἱερά παρακαταθήκη, μᾶς ἐκληροδότησαν οἱ Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι, οἱ Ἅγιοι καί οἱ φιλογενεῖς Πρόγονοί μας, μέ τή λογική καί τήν ἐν πνεύματι ἀνεπιτήδευτη λατρεία τοῦ Τρισάγιου Θεοῦ. Ἀγαπητοί ἀδελφοί μας, Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης, εὔχεται ἐγκάρδια, νά ἔχετε ὅλοι, πλούσια τή Θεομητορική προστασία καί τόν διαρκῆ φωτισμό τοῦ Θεοῦ, στά πρόσωπα, τίς οἰκογένειες, τά ἔργα καί τούς καθημερινούς ἀγῶνες τῆς ζωῆς σας, μακρυά ἀπό τίς ὑπερβολές, τήν ἀνεκκλησίαστη ζωή καί τούς «βεβήλους καί γραώδεις μύθους» (Α´ Τιμ. 4,7), μέ ξεκάθαρη Ὀρθόδοξη πορεία. Ἡράκλειο, 15 Αὐγούστου 2015 Μέ πατρικές εὐχές καί ἐν Κυρίῳ ἀγάπη † Ὁ Κρήτης Εἰρηναῖος, Πρόεδρος † Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος † Ὁ Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Εὐγένιος † Ὁ Κυδωνίας καί Ἀπoκoρώνoυ Δαμασκηνός † Ὁ Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων Εἰρηναῖος † Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας Εὐγένιος † Ὁ Πέτρας καί Χερρονήσου Νεκτάριος † Ὁ Κισάμου καί Σελίνου Ἀμφιλόχιος † Ὁ Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου Ἀνδρέας

Εἰσήγησις τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου πρός τήν Σύναξιν τῶν Ἱεραρχῶν τοῦ Θρόνου (29 Αὐγούστου 2015)

Ἱερώτατοι καὶ Θεοφιλέστατοι ἐν Χριστῷ ἀδελφοί,

δοὺ δὴ τί καλὸν ἢ τί τερπνὸν ἀλλ᾿ ἢ τὸ κατοικεῖν ἀδελφοὺς ἐπὶ τὸ αὐτό;» (Ψαλμ. 132). Ἡ ἐρώτησις αὕτη τοῦ ἱεροῦ Ψαλμῳδοῦ ἔρχεται εἰς τὴν σκέψιν μας καθὼς ἀτενίζομεν τὰ προσφιλῆ πρόσωπά σας κατὰ τὴν παροῦσαν Σύναξιν ἡμῶν τῶν ἐχόντων τὸ μέγα προνόμιον καὶ τὴν ὑψίστην καὶ πολυεύθυνον τιμὴν νὰ διακονῶμεν τὸν πανίερον, ἱστορικὸν καὶ μαρτυρικὸν τοῦτον Θρόνον ὡς ἀρχιερεῖς αὐτοῦ, διαδεχθέντες εἰς τὸν κλῆρον τῆς ἐπισκοπῆς σειρὰν μακρὰν προκατόχων, ἐν οἷς πλῆθος ὅλον ἁγίων ἀνδρῶν στερεωσάντων τὴν Ἐκκλησίαν διὰ τοῦ κόπου, τῶν ἱδρώτων καὶ ἐνίοτε τοῦ αἵματος αὐτῶν. Κύριος ὁ Θεὸς δῴη αὐτοῖς ἀνάπαυσιν καὶ ζωὴν αἰώνιον ἐν τῇ κοινωνίᾳ τῶν ἁγίων Του. Δόξαν καὶ αἶνον ἀναπέμπομεν τῷ ἐν Τριάδι Θεῷ ἡμῶν, διότι ἠξίωσεν ἡμᾶς τῆς μεγάλης δωρεᾶς ὅπως συνέλθωμεν ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου, ἔχοντες Αὐτόν, κατὰ τὴν διαβεβαίωσιν τοῦ Ἰδίου (Ματθ. ιη΄ 20), παρόντα ἐν τῷ μέσῳ ἡμῶν καὶ τὴν ἀγάπην Αὐτοῦ συνέχουσαν ἡμᾶς (Β´ Κορ. ε΄ 14), «σπουδάζοντες τηρεῖν τὴν ἑνότητα τοῦ Πνεύματος ἐν τῷ συνδέσμω τῆς εἰρήνης» (Ἐφ. δ΄ 3), μαρτυροῦντες καὶ ἐπιβεβαιοῦντες ὅτι «ἓν σῶμα οἱ πολλοί ἐσμεν» (Α´ Κορ. ι΄ 17), μία Ἐκκλησία, «καίπερ καθ᾿ ὅλης τῆς οἰκουμένης ἕως περάτων τῆς γῆς διεσπαρμένη» (Εἰρηναίου, Ἔλεγχος Ψευδωνύμου Γνώσεως Α´ 10, 1). Εὐχαριστοῦμεν ἀπὸ καρδίας πάντας καὶ ἕνα ἕκαστον ἐξ ὑμῶν, διότι προθύμως ἀνταποκρινόμενοι εἰς τὴν ἡμετέραν πρόσκλησιν ἐσπεύσατε νὰ ἔλθητε ἐνταῦθα ἀπὸ ἐγγὺς καὶ ἀπὸ μακρὰν διαδηλοῦντες οὕτω τὴν ἀγάπην καὶ ἀφοσίωσιν ὑμῶν πρὸς τὴν Μητέρα Ἐκκλη-

σίαν καὶ τὸν Θρόνον τοῦτον, τοῦ ὁποίου τὸν σταυρόν, ὡς ἄλλοι συν-Κυρηναῖοι μετὰ τοῦ Πατριάρχου αἴρετε, ἐφ᾿ ᾧ ἕκαστος ἐξ ὑμῶν ἐτάχθη. Πλήρεις χαρᾶς καὶ ἀγαλλιάσεως ὑποδεχόμεθα ὑμᾶς εἰς τὰς αὐλὰς τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας εὐχόμενοι αἰσίαν καὶ ἐν παντὶ εὐχάριστον τὴν παραμονὴν ὑμῶν εἰς τὴν ἱστορικὴν Πόλιν ταύτην, τὴν μεγάλην πνευματικὴν τροφὸν τοῦ Γένους μας καὶ τοῦ συγχρόνου πολιτισμοῦ. Εἰς τὴν παροῦσαν Σύναξιν ἐκλήθησαν νὰ συμμετάσχουν πάντες οἱ φέροντες τὸ ἐπισκοπικὸν ἀξίωμα Ἱεράρχαι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ὡς συναποτελοῦντες τὸ ἱερὸν σῶμα τῆς Ἱεραρχίας αὐτοῦ, ἀνεξαρτήτως τῶν διοικητικῶν διαβαθμίσεων ἐν τῇ κανονικῇ διαρθρώσει του. Ὡς εἶναι γνωστόν, κατὰ τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησιολογίαν, πάντες οἱ ἐπίσκοποι εἶναι ἴσοι ἐξ ἐπόψεως μυστηριακῆς χάριτος, ἡ δὲ διάκρισις καὶ διαβάθμισις αὐτῶν κατὰ τὴν διοίκησιν οὐδόλως ἐπηρεάζει τὴν ἰσότητα ταύτην. Ἡ παροῦσα Σύναξις, μὴ ἔχουσα διοικητικὸν χαρακτῆρα, ἀποτελεῖ τὸν φυσικὸν χῶρον πάντων τῶν ἐπισκόπων τοῦ Θρόνου, τοὺς ὁποίους καὶ ὑποδεχόμεθα μετὰ πλείστης χαρᾶς. Μετὰ πολλῆς χαρᾶς ὡσαύτως ὑποδεχόμεθα εἰς τὴν παροῦσαν Σύναξιν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς ἀρχιερεῖς τοὺς διαποιμαίνοντας τὰς ἐν Ἑλλάδι ἐπαρχίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου εὐχαριστοῦντες αὐτοὺς διὰ τὴν πρόθυμον ἀνταπόκρισίν των εἰς τὴν πρόσκλησιν ἡμῶν. Ὡς γνωστόν, οἱ Ἱεράρχαι οὗτοι διὰ τῆς Πατριαρχικῆς καὶ Συνοδικῆς Πράξεως τοῦ ἔτους 1928 ἔχουν διοικητικῶς τὴν ἀναφορὰν αὐτῶν εἰς τὴν Ἱερὰν Σύνοδον τῆς ἁγιωτάτης ἀδελφῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τῆς ὁποίας καὶ ἀποτελοῦν ἰσότιμα μέλη, καθ᾿ ὅσον αἱ ἐπαρχίαι τῶν λεγομένων «Νέων Χωρῶν», τὰς ὁποίας οὗτοι διαποιμαίνουν, διοικοῦνται ἐπι5

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τροπικῶς ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας ταύτης βάσει τῆς ἐν λόγῳ Πράξεως. Ἡ συμμετοχὴ αὐτῶν εἰς τὴν παροῦσαν Σύναξιν οὐδόλως προσκρούει εἰς τὰς προβλέψεις τῆς μνημονευθείσης Πράξεως, δοθέντος ὅτι ἡ Σύναξις αὕτη, ὡς ἤδη ἐσημειώθη, δὲν ἔχει διοικητικὸν χαρακτῆρα, οὔτε καλεῖται νὰ λάβῃ ἀποφάσεις διοικητικῆς φύσεως, ἐνῷ οἱ ἐν λόγῳ Μητροπολῖται οὐδέποτε ἔπαυσαν νὰ ἀποτελοῦν, καὶ κατὰ τὴν ἐπίσημον ἀναγνώρισιν τῆς ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, μέλη τῆς Ἱεραρχίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ὡς διαποιμαίνοντες ἐπαρχίας τοῦ Θρόνου τούτου. Ὑποδεχόμενοι καὶ τούτους τοὺς ἀδελφοὺς ἀρχιερεῖς ἐν πολλῇ ἀγάπῃ καὶ τιμῇ δραττόμεθα τῆς εὐκαιρίας ὅπως ἀποστείλωμεν δι᾿ αὐτῶν πρὸς τὸν εὐσεβῆ καὶ πιστὸν λαὸν τῶν ἐπαρχιῶν των ὁλόθυμον τὴν Πατριαρχικὴν ἡμῶν εὐλογίαν εὐχαριστοῦντες αὐτὸν διὰ τὴν ἀφοσίωσίν του πρὸς τὴν Μητέρα Ἐκκλησίαν, τὴν ὁποίαν ἀφοσίωσιν καὶ ἐπιδεικνύουν ἐνθέρμως κατὰ τὰς ἐκεῖ κατὰ καιροὺς ἐπισκέψεις ἡμῶν. Εἴη Κύριος ὁ Θεὸς βοηθὸς καὶ σκεπαστὴς αὐτῶν ἐν πᾶσιν. Ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, Τὴν ἀπόφασιν ἡμῶν, συνοδικῇ διαγνώμῃ ληφθεῖσαν, ὅπως συγκαλέσωμεν τήν παροῦσαν Σύναξιν ὑπηγόρευσαν πολλοὶ καὶ ἐπιτακτικοὶ λόγοι. Καὶ πρώτιστα πάντων τὸ ὅτι «ἀπορφανισθέντες ἀφ᾿ ὑμῶν πρὸς καιρὸν ὥρας, προσώπῳ οὐ καρδίᾳ, περισσοτέρως ἐσπουδάσαμεν τὸ πρόσωπον ὑμῶν ἰδεῖν ἐν πολλῇ ἐπιθυμίᾳ» (Α΄ Θεσ. β΄ 17). Εἰς μίαν ἐποχήν, κατὰ τὴν ὁποίαν περισσεύει ἡ μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων ἐπικοινωνία διὰ τοῦ διαδικτύου καὶ ἄλλων μέσων τῆς συγχρόνου τεχνολογίας, ἡ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον κοινωνία τῶν ἀνθρώπων τείνει νὰ ἀτροφήσῃ. Εἶναι δὲ αὕτη ὅ,τι πολυτιμότερον καὶ ἱερώτερον διαθέτομεν ὡς κατ᾿ εἰκόνα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πλασθέντες, ἡ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον κοινωνία, ἄνευ τῆς ὁποίας ἡ ζωὴ ἡμῶν καθίσταται κόλασις. Εἶναι γνωστὴ ἡ ἀποδιδομένη εἰς τὸν ἅγιον Μακάριον τὸν Αἰγύπτιον διήγησις, κατὰ τὴν ὁποίαν ἐρωτήσας ὁ ἅγιος εὑρεθὲν καθ᾿ ὁδὸν κρανίον ἀνῆκον εἰς ἀρχιερέα τῶν εἰδώλων πῶς εἶναι ἡ ἐν τῇ κολάσει 6

κατάστασις ἔλαβε τὴν ἀπάντησιν: «οὐκ ἔστι πρόσωπον πρὸς πρόσωπον θεάσασθαί τινα, ἀλλὰ τὸ πρόσωπον ἑκάστου πρὸς τὸν ἑτέρου νῶτον κεκόλληται˙ ὡς οὖν εὔχῃ ὑπὲρ ἡμῶν, ἐκ μέρους τις θεωρεῖ τὸ πρόσωπον τοῦ ἑτέρου» (Μακαρίου Αἰγυπτίου, Ἀποφθέγματα P.G. 34, 257). Οὐδέν, συνεπῶς, δύναται νά ὑποκαταστήσῃ τὴν πρόσωπον πρὸς πρόσωπον κοινωνίαν, οὔτε ἡ δι᾿ ἀλληλογραφίας οὔτε ἡ διὰ τηλεφώνου ἤ ἄλλου μέσου, πολλῷ δὲ μᾶλλον ἡ τείνουσα σήμερον νὰ ὑποκαταστήσῃ τὰ πάντα ψηφιακὴ λεγομένη διὰ τοῦ διαδικτύου ἐπικοινωνία, ἡ ὁποία ψευδαίσθησιν μόνον προσωπικῆς κοινωνίας παρέχει ἐπιτείνουσα ἐν πολλοῖς τὴν μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων ἀπόστασιν καὶ ἀποξένωσιν. Δὲν εἶναι τυχαῖον οὔτε ἀσήμαντον τὸ ὅτι καὶ ἡ μετὰ τοῦ Θεοῦ κοινωνία συμπληροῦται μόνον ὅταν λάβῃ τὴν προσωπικὴν αὐτῆς μορφὴν ἐν τῇ Βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ: «βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι᾿ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον» (Α΄ Κορ. ιγ΄ 12). Ἡ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον αὕτη κοινωνία ὑπῆρξε τὸ πρῶτον κίνητρον τῆς παρούσης Συνάξεως. Δεύτερος καὶ ἐξ ἴσου σημαντικὸς λόγος τῆς συγκλήσεως αὐτῆς ὑπῆρξεν ἡ ἀνάγκη ἐνημερώσεως ὑμῶν περὶ τοῦ ἐπιτελουμένου ἔργου ἐν τῷ Κέντρῳ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ὑπάρχει βεβαίως πληθὺς μέσων ἐνημερώσεως εἰς τὰς ἡμέρας μας, ἀλλ᾿ αὕτη ἐνίοτε, ἵνα μὴ εἴπωμεν ἐν πολλοῖς, ἀποτελεῖ ἐν τῇ οὐσίᾳ παραπληροφόρησιν, ὑποκινουμένη ὑπὸ πολλῶν ἐμφανῶν καὶ ἀφανῶν σκοπιμοτήτων, οὐχὶ σπανίως ἐχθρικῶν πρὸς τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον. Ἡ τοιαύτη παραπληροφόρησις ἀπαντᾷ κυρίως ἐν τῷ διαδικτύῳ καὶ προξενεῖ σύγχυσιν, ἐνίοτε δὲ καὶ σκανδαλισμόν, εἰς τοὺς ἀποδέκτας αὐτῆς, τόσον ἐκ τοῦ ποιμνίου ὑμῶν ὅσον καὶ εἰς ὑμᾶς αὐτούς, τοὺς ὑπευθύνους ποιμένας. Ἀποτελεῖ, συνεπῶς, ἀνάγκην ἡ ὑπεύθυνος ὑπὸ τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας ἐνημέρωσις ὑμῶν, διὰ νὰ ἐνημερωθῇ ἐν συνεχείᾳ καὶ δι᾿ ὑμῶν ὁ πιστὸς λαὸς τοῦ Θεοῦ, ὥστε μετ᾿ ἐμπιστοσύνης νὰ ἀποβλέπῃ εἰς τοὺς κοπιῶντας καὶ μοχθοῦντας πνευματικοὺς

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

αὐτοῦ ταγούς, τοὺς ἀόκνως ἐργαζομένους διὰ τὴν πλοήγησιν τοῦ σκάφους τῆς Ἐκκλησίας ἐν μέσῳ πολλάκις ἀντιξόων καιρικῶν συνθηκῶν πρὸς ἐκπλήρωσιν τῆς ἱερᾶς αὐτοῦ ἀποστολῆς ἐν τῷ συγχρόνῳ κόσμῳ. Αἱ συνθῆκαι, ὑπὸ τὰς ὁποίας βιοῖ καὶ δρᾷ ὁ ἱερὸς οὗτος θεσμός, εἶναι εἰς πάντας ὑμᾶς γνωσταί. Ἡ συρρίκνωσις τῆς ἐν τῇ ἕδρᾳ τοῦ Πατριαρχείου ὁμογενείας, ὀφειλομένη εἰς τὰς γνωστὰς ἱστορικὰς συγκυρίας, προβληματίζει, ὡς εἶναι φυσικόν, τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον, ἀλλ᾿ ἡ ἀθρόα προσέλευσις προσκυνητῶν ἐκ τοῦ ἐξωτερικοῦ, μαρτυροῦσα τὴν πρὸς τὸν ἱερὸν θεσμὸν ἀφοσίωσιν τῶν ἁπανταχοῦ τῆς γῆς τέκνων αὐτοῦ, ἀναπληροῖ τὰ ἐλλείποντα καὶ ζωογονεῖ ἐκ νέου τοὺς ἄλλοτε σφύζοντας ὑπὸ λαοῦ ἱερούς του χώρους. Δραττόμεθα τῆς εὐκαιρίας ταύτης, ἵνα εὐχαριστήσωμεν καὶ συγχαρῶμεν πάντας τοὺς ἐκ τοῦ ἐξωτερικοῦ ἀδελφοὺς ἱεράρχας, οἵτινες ἐνθαρρύνουν ἢ ὀργανώνουν τὰς προσκυνηματικὰς ταύτας ἐπισκέψεις, οὐχὶ σπανίως ἡγούμενοι οἱ ἴδιοι τούτων, καλλιεργοῦντες οὕτω καὶ ἀναδει-

κνύοντες τὴν ἔμφυτον εἰς τὰς ψυχὰς τοῦ ποιμνίου των ἀφοσίωσιν πρὸς τὴν Μητέρα Ἐκκλησίαν. Λίαν εὐχάριστον καὶ σημαντικὸν διὰ τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον γεγονὸς ἀποτελεῖ ἡ δυνατότης οὐχὶ μόνον ἐπισκέψεως, ἀλλὰ καὶ τελέσεως τῆς θείας λατρείας καὶ αὐτῆς ταύτης τῆς θείας Εὐχαριστίας εἰς χώρους, ἔνθα οἱ πρόγονοι ἡμῶν ἐλάτρευον τὸν Θεόν, ἐν Καππαδοκίᾳ, Πόντῳ, Ἀνατολικῇ Θρᾴκῃ καὶ Μικρᾷ Ἀσίᾳ, ἀδείᾳ τῶν ἑκασταχοῦ τοπικῶν ἀρχῶν. Ἡ ἡμετέρα Μετριότης ἐπισκέπτεται καὶ τελεῖ τὴν Θείαν Λειτουργίαν τακτικῶς εἰς τὰς περιοχὰς αὐτάς, μόλις δὲ προσφάτως εἴχομεν τὴν συγκινητικὴν ἐμπειρίαν νὰ τελέσωμεν καὶ πάλιν τὴν Θείαν Λειτουργίαν ἐπὶ τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου εἰς τὸν μαρτυρικὸν χῶρον τῆς Τραπεζοῦντος τῇ συμμετοχῇ πολλῶν πιστῶν ἐξ Ἑλλάδος, καὶ ὄχι μόνον, ἐπὶ δὲ τῇ ἀποδόσει τῆς ἑορτῆς ταύτης καὶ ἐν τοῖς ἐρειπίοις τῆς ἱστορικῆς Μονῆς Παναγίας Φανερωμένης ἐν τῇ Κυζικηνῇ Χερσονήσῳ, ἡ ἐφέστιος εἰκὼν τῆς ὁποίας μετὰ τὴν καταστροφὴν τεθησαύρισται ἐν τῷ Πανσέπτῳ Πα7

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τριαρχικῷ ἡμῶν Ναῷ. Τὸ αὐτὸ πράττουν καὶ ἄλλοι ἐμπερίστατοι ἀδελφοὶ ἱεράρχαι τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων τῶν περιοχῶν αὐτῶν. Ἀλλ᾿ ἡ ἀποστολὴ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου δὲν ἐξαντλεῖται εἰς τὸ χρέος αὐτοῦ, ὅπως διατηρῇ ζῶσαν τὴν ἣν παρέλαβε παρὰ τῶν πατέρων ἁγιαστικὴν καὶ ποιμαντικὴν παρουσίαν του ἐν τῷ κανονικῷ αὐτοῦ κλίματι. Ἡ Θεία Πρόνοια καὶ ἡ Ἱστορία ἐπέθηκαν ἐπὶ τῶν ὤμων του τὴν μείζονα εὐθύνην ὅπως διασφαλίζῃ τὴν ἑνότητα συνόλου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ μεταφέρῃ τὸ πνεῦμα καὶ τὴν νοοτροπίαν αὐτῆς εἰς τὸν ἄνθρωπον κάθε ἐποχῆς. Τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ὑπῆρξε πάντοτε φορεὺς καὶ διαμορφωτὴς πνευματικῶν καὶ πολιτισμικῶν ἀξιῶν, καὶ ἡ φωνή του ἐξακολουθεῖ νὰ ἀκούηται μετὰ προσοχῆς εὐρύτερον καὶ ἐκτὸς τοῦ στενοῦ ἐκκλησιαστικοῦ καὶ θρησκευτικοῦ χώρου. Πιστὸν εἰς τὸ χρέος του τοῦτο ἔναντι συνόλου τῆς ἀνθρωπότητος τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ἀνέλαβε πρωτοβουλίας μείζονος καὶ εὐρυτέρας σημασίας διὰ τὸν σύγχρονον ἄνθρωπον, ὡς εἶναι ἡ προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, τὸ ὁποῖον σήμερον διατρέχει τὸν ἔσχατον κίνδυνον ἐξ αἰτίας τῆς ἀλογίστου καὶ ἐγωϊστικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ ἀνθρώπου. Οὕτω, ἐν ἔτει ἤδη 1989, πρῶτον παγκοσμίως μεταξὺ ὅλων τῶν θρησκευτικῶν ἱδρυμάτων, τὸ ἡμέτερον Πατριαρχεῖον δι᾿ ἐγκυκλίου τοῦ ἀοιδίμου προκατόχου ἡμῶν Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Δημητρίου, ἐπεσήμανε τὴν κρισιμότητα τοῦ 8

οἰκολογικοῦ προβλήματος καὶ τὴν ἀνάγκην ὅπως ἡ Ἐκκλησία συμβάλῃ διὰ τῶν πνευματικῶν καὶ θεολογικῶν αὐτῆς δυνάμεων εἰς τὴν διαμόρφωσιν συνειδήσεως καὶ συμπεριφορᾶς σεβασμοῦ πρὸς τὴν δημιουργίαν τοῦ Θεοῦ, τὴν δοθεῖσαν εἰς τὸν ἄνθρωπον «ἐργάζεσθαι αὐτὴν καὶ φυλάσσειν» (Γεν. Β΄ 15), καθιέρωσε δὲ διὰ Συνοδικῆς Ἐγκυκλίου τὴν 1ην Σεπτεμβρίου, ἀρχὴν τῆς Ἰνδίκτου καὶ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, ὡς ἡμέραν προσευχῶν διὰ τὴν προστασίαν τῆς δημιουργίας. Τὴν πρωτοβουλίαν ταύτην τοῦ μακαριστοῦ Πατριάρχου Δημητρίου ἐσυνέχισε καὶ ἀνέπτυξε περαιτέρω ἡ ἡμετέρα Μετριότης διὰ σειρᾶς ὅλης ἐνεργειῶν, ὡς ἡ ὀργάνωσις διεθνῶν ἐπιστημονικῶν συμποσίων μεταξὺ θρησκευτικῶν ἡγετῶν καὶ εἰδικῶν ἐπιστημόνων πρὸς ἐπίλυσιν συγκεκριμένων οἰκολογικῶν προβλημάτων, ὡς καὶ δι᾿ ἄλλων δραστηριοτήτων, ὅπερ ἀνέδειξε τὸ ἡμέτερον Πατριαρχεῖον πρωτοπόρον παγκοσμίως εἰς τὴν ἀντιμετώπισιν ἑνὸς προβλήματος, τὸ ὁποῖον σήμερον ἀναγνωρίζεται ὡς τὸ πλέον, ἴσως, σοβαρὸν καὶ ἐπεῖγον πρόβλημα τῆς ἀνθρωπότητος, ὡς μαρτυρεῖ καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ ἡ πολιτικὴ ἡγεσία τῆς ἀνθρωπότητος ἀναπτύσσει σήμερον πρωτοβουλίας ἐπειγούσης ἀντιμετωπίσεως αὐτοῦ, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἡ ὑπὸ τοῦ Προέδρου τῆς Γαλλίας διοργανουμένη κατὰ τὸν προσεχῆ Δεκέμβριον διεθνὴς Διάσκεψις ἐν Παρισίοις, εἰς τὴν ὁποίαν ἐκλήθη ἵνα μετάσχῃ καὶ ἡ ἡμετέρα Μετριότης. Σημειωτέον ὅτι καὶ ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία ἀναγνωρίζουσα ἤδη τὴν κρισιμότητα τοῦ ζητήματος συμμετέχει εἰς τὴν προσπάθειαν αὐτὴν διὰ τῆς ἐκδόσεως προσφάτως εἰδικῆς Παπικῆς ἐγκυκλίου, κατὰ τὴν ἐπίσημον παρουσίασιν τῆς ὁποίας ἐκλήθη διὰ πρώτην φορὰν ὡς μόνος θεολογικὸς σχολιαστὴς ἱεράρχης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Οὕτω, διὰ τῶν ταπεινῶν καὶ περιωρισμένων αὐτοῦ δυνάμεων τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ἀναδεικνύεται καὶ σήμερον πρωτοπόρον εἰς τὴν ἀντιμετώπισιν τῶν κρισίμων προβλημάτων τοῦ ἀνθρώπου, τὰ ὁποῖα δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἀφήνουν ἀδιάφορον τὴν Ἐκκλησίαν. Ἡ σπουδαιότης τοῦ γεγονότος

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τούτου διὰ τὸ κῦρος καὶ τὴν διεθνῆ ἀναγνώρισιν τοῦ ἱεροῦ θεσμοῦ μόλις εἶναι ἀνάγκη νὰ τονισθῇ. Δόξα τῷ ἁγίῳ Θεῷ καὶ τούτου ἕνεκα! Ἕτερος τομεύς, εἰς τὸν ὁποῖον τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ἀνέπτυξε πρωτοβουλίας καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ διαδραματίζῃ ἡγετικὸν ρόλον εἶναι ἐκεῖνος τῆς καταλλαγῆς μεταξὺ τῶν χριστιανῶν καὶ τῶν θρησκειῶν. Ὁ τομεὺς οὗτος τῶν πρωτοβουλιῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ὑφίσταται ὑπό τινων κύκλων ἐπ᾿ ἐσχάτων ἐκστρατείαν διαβολῆς καὶ κατασυκοφαντήσεως ὡς δῆθεν προδοτικὸς τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως. Ἀλλ᾿ ἡ καταλλαγὴ τῶν ἀνθρώπων μετ᾿ ἀλλήλων καὶ μετὰ τοῦ Θεοῦ ἀποτελεῖ αὐτὸν τοῦτον τὸν σκοπὸν τῆς Σαρκώσεως τοῦ Θεοῦ καὶ Λόγου καὶ τῆς σταυρικῆς Αὐτοῦ θυσίας (Ρωμ. ε΄ 10, Β΄ Κορ. ε΄ 19), ἡ δὲ ἁγία ἡμῶν Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία οὐ παύεται δεομένη «ὑπὲρ τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως». Τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ὑπῆρξε πρωτοπόρον εἰς τὴν δημιουργίαν τῆς συγχρόνου Οἰκουμενικῆς Κινήσεως διὰ τῶν Ἐγκυκλίων Ἰωακεὶμ τοῦ Γ΄ τὸ 1902 καὶ τῆς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου τὸ 1920 καὶ οὐδένα λόγον ἔχει νὰ λυπῆται δι᾿ αὐτό. Ἡ συμμετοχὴ ἡμῶν εἰς τὴν Οἰκουμενικὴν Κίνησιν, εἴτε ὑπὸ τὴν μορφὴν τῶν θεολογικῶν διαλόγων, εἴτε διὰ τῆς συμμετοχῆς εἰς διαχριστιανικοὺς ὀργανισμούς, κατ᾿ οὐδένα λόγον προσκρούει εἰς τὴν πίστιν ἡμῶν ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀποτελεῖ τὴν Μίαν, Ἁγίαν, Καθολικὴν καὶ Ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν, τὴν ὁποίαν ὁμολογοῦμεν εἰς τὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως ἡμῶν, ἐν οὐδεμιᾷ δὲ περιπτώσει ὑποδηλοῖ ἢ συνεπάγεται ἀπάρνησιν ἢ νόθευσιν τῶν δογμάτων τῆς πίστεως ἡμῶν ἤ, ὡς κακοβούλως διαδίδουν τινές, εἰς «συγκρητισμόν» καὶ δημιουργίαν ὑπερ-εκκλησίας. Ἀντιθέτως, διὰ τῆς συμμετοχῆς ἡμῶν εἰς τὴν Οἰκουμενικὴν Κίνησιν καὶ ἰδίᾳ διὰ τῶν θεολογικῶν διαλόγων δίδεται ἡ μαρτυρία τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ καταδεικνύεται ἡ ὑπεροχὴ τῆς Ὀρθοδοξίας, ὁ σεβασμὸς πρὸς τὴν ὁποίαν ἔχει ἐμφανῶς αὐξηθῆ εἰς τὴν ἐποχήν μας ἐν τῇ Δύσει ἀκριβῶς λόγῳ τῆς προβολῆς αὐτῆς διὰ τῆς συμμετοχῆς ταύτης.

«Ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπῃ», κατὰ τὴν Ἀποστολικὴν προτροπήν (Ἐφ. δ΄ 15), οὐδὲν ἔχομεν νὰ ζημιωθῶμεν. Ἡ μετὰ τῶν λοιπῶν χριστιανῶν καταλλαγὴ ἡμῶν καθίσταται ἰδιαιτέρως ἐπιτακτικὴ ἐν τῷ χώρῳ τῆς λεγομένης Ὀρθοδόξου Διασπορᾶς, ἔνθα διαβιοῖ μέγα μέρος τοῦ ποιμνίου τοῦ ἡμετέρου Πατριαρχείου. Εἰς πλείστας Μητροπόλεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐν Εὐρώπῃ καὶ Ἀμερικῇ αἱ σχέσεις ἡμῶν μετὰ τῶν ἐκεῖ διαβιούντων Ρωμαιοκαθολικῶν καὶ Προτεσταντῶν εἶναι καὶ πρέπει νὰ παραμείνουν ἁρμονικαί, ὀφείλομεν δὲ νὰ συγχαρῶμεν τοὺς ἀδελφοὺς ἱεράρχας τῶν περιοχῶν τούτων διὰ τὴν συμβολήν των εἰς τὴν καλλιέργειαν καὶ προαγωγὴν τῶν καλῶν τούτων σχέσεων, ἐκ τῶν ὁποίων πολλὰ ὠφελεῖται τὸ ποίμνιον αὐτῶν. Χάρις εἰς τὰς σχέσεις ταύτας ἐξασφαλίζονται διὰ τὸ Ὀρθόδοξον ποίμνιον οἱ ἀπαραίτητοι χῶροι λατρείας καὶ ἐξυπηρετοῦνται ζωτικαὶ ἀνάγκαι διαβιώσεως αὐτοῦ. Θὰ ἀπετέλει ἔνδειξιν ἀχαριστίας ἐκ μέρους ἡμῶν, ἐὰν δὲν ἀνεγνωρίζομεν τὸν σεβασμὸν καὶ τὴν ἀνυπόκριτον ἀγάπην, μετὰ τῶν ὁποίων περιβάλλουν τὸ ποίμνιον ἡμῶν οἱ ἀνήκοντες εἰς ἄλλας Ἐκκλησίας καὶ Ὁμολογίας ἀδελφοὶ χριστιανοὶ καὶ ἂν δὲν ἀνταπεδίδομεν καὶ ἡμεῖς πρὸς αὐτοὺς τὰ αὐτὰ αἰσθήματα καὶ τὴν αὐτὴν συμπεριφοράν. Ὀφείλομεν νὰ ἀναγνωρίσωμεν πάντες ὅτι ἡ ἐποχὴ τῶν ἀμιγῶν θρησκευτικῶς κοινωνιῶν καὶ ἐθνῶν παρέρχεται ἤδη, καὶ οἱ λαοὶ καλοῦνται νὰ ἀποδεχθοῦν τὴν ἑτερότητα ὡς συστατικὸν στοιχεῖον τῶν κοινωνιῶν των, ἐὰν δὲν θέλουν νὰ ὁδηγηθοῦν εἰς συγκρούσεις καὶ ἀναταραχάς. Ἡ συνύπαρξις καὶ συμβίωσις τῶν Ὀρθοδόξων μετὰ τῶν λοιπῶν χριστιανῶν ἀποτελεῖ ἤδη ἀναπότρεπτον πραγματικότητα εἰς τὸν χῶρον τῆς Διασπορᾶς ἐξαπλουμένη ταχέως καὶ ἐντὸς τῶν ἄλλοτε ἀμιγῶς Ὀρθοδόξων ἐθνῶν καὶ κοινωνιῶν καὶ ὑποχρεοῦσα τὴν Ἐκκλησίαν ἡμῶν νὰ προσαρμόσῃ διὰ τῆς οἰκονομίας τὴν ὅλην ποιμαντικὴν αὐτῆς ζωήν. Οὕτως, ἐπὶ παραδείγματι, ἡ αὔξησις τοῦ ἀριθμοῦ τῶν μεικτῶν γάμων ἀποτελεῖ πλέον πραγματικότητα, ἡ ὁποία ὑποχρεώνει τὴν Ἐκκλησίαν νὰ ἀποδεχθῇ τὴν μετὰ τῶν ἑτε9

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ροδόξων κοινὴν προσευχὴν καὶ λατρείαν, ὅπερ καὶ ἐφαρμόζει ἤδη εἰς πάσας τὰς Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας. Τοῦτο οὐδόλως ἀποτελεῖ ἐκτροπὴν ἐκ τοῦ θεμελιώδους στοιχείου διαχωρισμοῦ τῶν Ὀρθοδόξων ἐκ τῶν λοιπῶν χριστιανῶν, συνισταμένου εἰς τὴν ἐν τῇ θείᾳ Εὐχαριστίᾳ κοινωνίαν, ἥτις προϋποθέτει πλήρη συμφωνίαν ἐν τῇ πίστει τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπὶ τοῦ σημείου τούτου οὐδεμία οἰκονομία χωρεῖ. Πάντων τούτων θεωρουμένων τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον καλλιεργεῖ τὰς ἀγαθὰς σχέσεις αὐτοῦ μετὰ τῶν λοιπῶν χριστιανῶν εἰς πάντα τὰ ἐπίπεδα ἀπὸ τῆς μικροτέρας ἐνορίας καὶ ἐπισκοπῆς μέχρι καὶ τῆς ἀνωτάτης ἡγεσίας αὐτοῦ. Οὕτως, ἡ ἡμετέρα Μετριότης ὑποδέχεται μετὰ χαρᾶς, ἀγάπης καὶ τιμῆς πάντας τοὺς ἀντιπροσώπους ἢ καὶ ἀρχηγοὺς τῶν ἄλλων χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καὶ Ὁμολογιῶν καὶ ἀνταποδίδει αὐτὰς φιλοφρόνως, ὡς ἁρμόζει εἰς πεπολιτισμένην καὶ δὴ καὶ χριστιανικὴν συμπεριφοράν. Τοῦτο ἰσχύει ὅλως ἰδιαιτέρως εἰς τὴν περίπτωσιν τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, ἥτις ἀποτελεῖ τὴν μεγαλυτέραν χριστιανικὴν κοινότητα καὶ οἱ μετὰ τῆς ὁποίας ἱστορικοὶ δεσμοὶ πλήρους κοινωνίας ἐν τῇ πίστει καὶ τοῖς Μυστηρίοις ἐπὶ μίαν ὅλην χιλιετίαν δὲν παύουν νὰ ἀποτελοῦν κοινὸν κτῆμα, ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ ὁποίου ὀφείλομεν νὰ ἐπανεύρωμεν καὶ ἀνοικοδομήσωμεν τήν, ὡς μὴ ὤφελεν, ἀπολεσθεῖσαν πλήρη κοινωνίαν. Ἐπὶ τῷ τέλει τούτῳ διεξάγεται ὁ πανορθοδόξως ἀποφασισθεὶς ἐπίσημος θεολογικὸς διάλογος, περὶ τῆς πορείας τοῦ ὁποίου θὰ ἐνημερώσῃ τὸ ἱερὸν σῶμα ὁ Ὀρθόδοξος συμπρόεδρος αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ ἀνταλλάσσονται ἐπισκέψεις ἐπὶ τοῦ ἀνωτάτου ἐπιπέδου, διὰ τῶν ὁποίων ἐπιβεβαιοῦται ἡ θέλησις ἀμφοτέρων τῶν πλευρῶν, ὅπως ἐν ἀγάπῃ καὶ ἀληθείᾳ χωρήσουν εἰς τὴν πλήρη μετ᾿ ἀλλήλων κοινωνίαν. Οὕτως, ἐκτὸς τῆς εἰθισμένης ἀνταλλαγῆς ἐπισκέψεων ἐπισήμων Ἀντιπροσωπειῶν κατὰ τὰς Θρονικὰς Ἑορτὰς ἑκατέρας τῶν Ἐκκλησιῶν, ἡ ἡμετέρα Μετριότης παρέστη προσωπικῶς εἰς τὴν ἐνθρόνισιν τοῦ νέου Πάπα Φραγκίσκου ἐν Ρώμῃ πρὸ διετίας, συνηντήθη μετ᾿ αὐτοῦ εἰς Ἱερο10

σόλυμα ἐπὶ τῇ συμπληρώσει πεντήκοντα ἐτῶν ἀπὸ τῆς ἱστορικῆς συναντήσεως ἐκεῖ τοῦ ἀοιδίμου προκατόχου ἡμῶν Πατριάρχου Ἀθηναγόρου μετὰ τοῦ Πάπα Παύλου Ϛ΄, ἐδέχθημεν δὲ τὴν ἐπίσημον ἐπίσκεψιν τοῦ νῦν Πάπα εἰς τὴν ἕδραν ἡμῶν κατὰ τὴν Θρονικὴν Ἑορτὴν τοῦ ἡμετέρου Πατριαρχείου τὸν παρελθόντα Νοέμβριον. Αἱ συναντήσεις αὗται καὶ αἱ ὑπογραφεῖσαι κατ᾿ αὐτὰς Κοιναὶ Δηλώσεις, εὗρον εὐρεῖαν ἀπήχησιν ἀνὰ τὸν κόσμον καὶ ἀνέδειξαν τὴν παρουσίαν καὶ τὴν σπουδαιότητα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου διεθνῶς. Οὕτω, τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον καὶ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀντὶ νὰ ἀπομονοῦνται προβάλλονται καὶ γίνονται γνωστὰ ἀνὰ τὸν κόσμον ἐπ᾿ ὠφελείᾳ ἑαυτῶν ἀλλὰ καὶ τοῦ Γένους ἡμῶν. Τὸ πνεῦμα τοῦτο τῆς καταλλαγῆς καὶ συμβολῆς εἰς τὴν εἰρηνικὴν συμβίωσιν τῶν ἀνθρώπων, τὸ ὁποῖον ἀπορρέει ἐκ τοῦ Εὐαγγελίου καὶ χαρακτηρίζει κατ᾿ ἐξοχὴν τὴν ἁγίαν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν ἡμῶν, ὡδήγησε τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον εἰς τὸ νὰ ἐπεκτείνῃ πέραν τοῦ χριστιανικοῦ χώρου τὴν προσπάθειαν τοῦ διαλόγου. Οὕτως, ἀπὸ ἐτῶν ἤδη ἡγεῖται τοῦ Διαθρησκειακοῦ Διαλόγου μεταξὺ Χριστιανῶν, Ἰουδαίων καὶ τοῦ Ἰσλάμ, διὰ τοῦ ὁποίου ἐπιδιώκεται οὐχὶ τόσον ἡ ἐξέτασις τῶν θεολογικῶν διαφορῶν, ὅσον ἡ καλλιέργεια καὶ προώθησις τῆς ἀρχῆς καὶ τῆς πεποιθήσεως, τὴν ὁποίαν προσωπικῶς ἐτονίσαμεν πρὸ ἐτῶν εἰς τὰ πλαίσια τῆς διαθρησκειακῆς συναντήσεως τοῦ Βοσπόρου, ὅτι «ὁ πόλεμος ἐν ὀνόματι τῆς θρησκείας ἀποτελεῖ πόλεμον κατὰ τῆς θρησκείας». Καὶ ἓν μόνον βλέμμα εἰς τὴν κρατοῦσαν ἐν τῷ κόσμῳ σήμερον κατάστασιν ἀρκεῖ διὰ νὰ πείσῃ πόσον ἀληθὴς καὶ πόσον ἐπίκαιρος εἶναι ὁ λόγος οὗτος. Τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον δίδει καὶ ἐν τῷ χώρῳ τούτῳ τὴν μαρτυρίαν του. Ἀλλ᾿ ὡς ἤδη ὑπῃνίχθημεν, ἡ θεία Πρόνοια ἐπέθεσεν ἐπὶ τῶν ὤμων τοῦ ἱεροῦ τούτου θεσμοῦ, τὸν ὁποῖον χάριτι Θεοῦ πάντες ἡμεῖς διακονοῦμεν, καὶ μίαν ἄλλην βαρεῖαν εὐθύνην, ἐκείνην τῆς διασφαλίσεως τῆς ἑνότητος τῆς ὅλης Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Τὸ πρωτεῖον

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τιμῆς, τὸ ὁποῖον οἱ ἱεροὶ Κανόνες τῶν ἁγίων Οἰκουμενικῶν Συνόδων ἀνεγνώρισαν εἰς τὸν ἐπίσκοπον Κωνσταντινουπόλεως, τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ὑποχρεοῦται καὶ σήμερον νὰ ἐκπληρώσῃ ἐπ᾿ ἀγαθῷ συνόλου τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς εὐθύνης αὐτοῦ διὰ τὴν κανονικὴν τάξιν καὶ ἑνότητα συνόλου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τό Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον γίνεται ἀποδέκτης προσφυγῶν πρὸς ἐπίλυσιν ζητημάτων ἀναφυομένων εἰς τὰς σχέσεις τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν μετ᾿ ἀλλήλων ἢ ἐνίοτε καὶ ἐντός τινων ἐξ αὐτῶν, τὰς ὁποίας καὶ διὰ καταλλήλων ἐνεργειῶν ἐπιλύει, ὡς συνέβη πρὸ ἐτῶν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ Βουλγαρίας, ἐν τῷ Πατριαρχείῳ Ἱεροσολύμων καὶ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ Κύπρου, ἢ προσφάτως κατὰ τὴν μεταξὺ τῶν Πατριαρχείων Ἱεροσολύμων καὶ Ρουμανίας διένεξιν. Ἀτυχῶς καὶ ὡς μὴ ὤφελε τὰ τοιαῦτα ζητήματα δὲν παύουν διαρκῶς νὰ ἀναφύωνται, καὶ τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον διὰ τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τῶν Διορθοδόξων Ζητημάτων καὶ τῶν ἀποφάσεων τῆς Ἁγίας καὶ Ἱερᾶς Συνόδου προσπαθεῖ νὰ ἐξεύρῃ τὰς καταλλήλους λύσεις. Ὡς ἔχετε ἀσφαλῶς πληροφορηθῆ, ἀνεφύη κατ᾿ αὐτὰς σοβαρὰ διένεξις μεταξὺ τῶν πρεσβυγενῶν Πατριαρχείων Ἀντιοχείας καὶ Ἱεροσολύμων ὡς πρὸς τὴν κανονικὴν δικαιοδοσίαν ἐν τῷ ἐμιράτῳ τοῦ Κατάρ, πρὸς ἐπίλυσιν τῆς ὁποίας ἐργαζόμεθα ἐντόνως, παραμένει δὲ ἀνοικτὸν καὶ τὸ ἐσωτερικὸν θέμα τῆς ἐκλογῆς τοῦ Προκαθημένου τῆς Ἐκκλησίας Τσεχίας καὶ Σλοβακίας, τῆς ὁποίας ἡ κανονικότης ἀμφισβητεῖται τόσον ἐντὸς τῆς Ἐκκλησίας ταύτης ὅσον καὶ ὑπὸ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ πολλῶν ἄλλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Διὰ ταῦτα καὶ ἄλλα παρόμοια ζητήματα, ὡς ἡ ἐν Οὐκρανίᾳ κρατοῦσα διαίρεσις τοῦ ἐκεῖ Ὀρθοδόξου ποιμνίου, τὸ ἡμέτερον Πατριαρχεῖον δέχεται προσφυγὰς καὶ μεριμνᾷ διὰ τὴν ἐπίλυσίν των. Ἐκ παραλλήλου ἀναπτύσσει πρωτοβουλίας πρὸς στενοτέραν συνεργασίαν καὶ σύσφιγξιν τῶν σχέσεων μεταξὺ τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ὥστε ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία νὰ ἀποκτήσῃ ἑνιαίαν φωνὴν καὶ νὰ

καλλιεργηθῇ ἐν αὐτῇ ἡ συνείδησις ὅτι παρὰ τὸ ὅτι κατὰ τὴν κανονικὴν αὐτῆς διάρθρωσιν συνίσταται ἐκ πολλῶν αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν δὲν παύει νὰ εἶναι μία Ἐκκλησία, ἐκφραζομένη "ἐν ἑνὶ στόματι καὶ μιᾷ καρδίᾳ". Οὕτως, ἀπὸ τοῦ πρώτου ἤδη ἔτους τῆς Πατριαρχίας ἡμῶν προέβημεν εἰς τὴν σύγκλησιν διὰ πρώτην φορὰν Συνάξεων τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν πρὸς ἀνταλλαγὴν ἀπόψεων ἐπὶ τρεχόντων ἐν τῷ κόσμῳ ζητημάτων, ἐπὶ τῶν ὁποίων ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καλεῖται νὰ ἀρθρώσῃ ἑνιαῖον λόγον. Μέχρι στιγμῆς ἐπραγματοποιήθησαν πέντε τοιαῦται Συνάξεις, ἅπασαι ἐνταῦθα ἐν τῷ ἱερῷ Κέντρῳ πλὴν τῆς ἐν Πάτμῳ καὶ τῆς ἐν ἔτει 2000, ἥτις ἔλαβε χώραν ἐν Ἱεροσολύμοις ἐπ᾿ εὐκαιρίᾳ τῶν ἐκεῖ ἑορτασμῶν ἐπὶ τῇ εἰσόδῳ εἰς τὴν νέαν χιλιετίαν. Ἅπασαι αἱ Συνάξεις αὗται ἐπραγματοποιήθησαν εἰς λίαν ἀδελφικὸν κλῖμα ἐξαπολύσασαι Κοινὰ Μηνύματα, τὰ ὁποῖα εἶχον εὐρεῖαν ἀπήχησιν. Κατὰ τὴν τελευταίαν τοιαύτην Σύναξιν τῶν Προκαθημένων, τὴν ὁποίαν συνεκαλέσαμεν ἐνταῦθα κατὰ μῆνα Μάρτιον τοῦ παρελθόντος ἔτους 2014, ἐλήφθη τῇ προτάσει ἡμῶν μία ὄντως ἱστορικὴ ἀπόφασις: ἡ σύγκλησις ἐνταῦθα κατὰ τὸ προσεχὲς ἔτος 2016 τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἡ σημασία καὶ σπουδαιότης τοῦ γεγονότος τούτου μόλις εἶναι ἀνάγκη νὰ ὑπογραμμισθῇ. Ἤδη ἀπὸ τοῦ 1923 τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ἐμελέτα τὴν σύγκλησιν Πανορθοδόξου Συνόδου ἐν ἔτει 1925 ἐν συνδυασμῷ πρὸς τὴν ἐπέτειον τῆς μνήμης 11

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου μὴ δυνηθὲν νὰ τὴν πραγματοποιήσῃ ἔνεκα τῶν γνωστῶν ἱστορικῶν συγκυριῶν. Τὴν προσπάθειαν ἐπανέλαβε τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ἐν ἔτει 1930, ὅτε καὶ συνῆλθε πρὸς τοῦτο ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Πανορθόδοξος Προπαρασκευαστικὴ Ἐπιτροπή, ἀλλὰ καὶ πάλιν δὲν κατέστη δυνατὴ ἡ πραγματοποίησις τῆς Συνόδου λόγῳ τῆς διεθνοῦς καταστάσεως. Τὸ θέμα ἐπανῆλθε κατὰ τὰ πρῶτα ἔτη τῆς δεκαετίας τοῦ 1960, ὅτε καί ἀπεφασίσθη πανορθοδόξως ἡ σύγκλησις τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ ὡρίσθη ὁ τρόπος προπαρασκευῆς αὐτῆς. Παρὰ τὸ ὅτι ἡ προπαρασκευὴ αὕτη ἐξεκίνησεν ἀμέσως, ἡ ὁλοκλήρωσις αὐτῆς διὰ διαφόρους λόγους καθυστέρησεν ἀνεπιτρέπτως ἐπὶ πέντε περίπου δεκαετίας λόγῳ ἐνδορθοδόξων προβλημάτων. Περὶ τῆς σημερινῆς καταστάσεως τῆς προπαρασκευῆς τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου θέλει ἐνημερώσει τὸ ἱερὸν τοῦτο σῶμα ὁ Ἱερώτατος Μητροπολίτης Περγάμου, Πρόεδρος τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τῶν Διορθοδόξων Ζητημάτων καὶ πρόεδρος τῶν Διορθοδόξων Προπαρασκευαστικῶν Ἐπιτροπῶν καὶ τῶν Προσυνοδικῶν Πανορθοδόξων Διασκέψεων. Ἡμεῖς θὰ περιορισθῶμεν εἰς γενικωτέρας τινὰς παρατηρήσεις ἐπὶ τοῦ σοβαρωτάτου τούτου θέματος. Ἐν πρώτοις ὀφείλομεν νὰ ἐπισημάνωμεν τὴν σπουδαιότητα καὶ τὴν ἀνάγκην τῆς ἀμέσου συγκλήσεως τῆς Συνόδου. Ἡ μακρὰ καθυστέρησις τῆς πραγματοποιήσεώς της ἔχει ἤδη ἐκθέσει σοβαρῶς τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν ἔναντι τοῦ λοιποῦ χριστιανικοῦ κόσμου καὶ πέραν τούτου, μέχρι σημείου νὰ ἐντρεπώμεθα κυριολεκτικῶς, ὅταν ἐρωτώμεθα πότε ἐπὶ τέλους θὰ συνέλθῃ ἡ ἐξαγγελθεῖσα Σύνοδος. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τονίζει καὶ διδάσκει εἰς τὴν Ἐκκλησιολογίαν της τὴν συνοδικότητα, ἀλλ᾿ ἐν τῇ πράξει δὲν ἐφαρμόζει αὐτὴν εἰς οἰκουμενικὸν ἐπίπεδον παρέχουσα τὴν εἰκόνα συνομοσπονδίας Ἐκκλησιῶν ἀντὶ ἐκείνης τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. Πᾶσα περαιτέρω ἀναβολὴ συγκλήσεως τῆς Συνόδου ἐκθέτει τὴν Ἐκκλησίαν ἡμῶν οὐχὶ μόνον 12

εἰς τὰ ὄμματα τῶν μὴ Ὀρθοδόξων, ἀλλὰ καὶ ἔναντι τῶν ἰδίων αὐτῆς ἐκκλησιολογικῶν ἀρχῶν καὶ πιστευμάτων. Εἰς τὸν καλοπροαίρετον ἀντίλογον, ὁ ὁποῖος ἀκούεται, ὅτι ἡ προετοιμασία τῆς Συνόδου θὰ ἔδει νὰ εἶναι πληρεστέρα καὶ νὰ περιλαμβάνῃ θέματα περισσότερον φλέγοντα καὶ ἐπίκαιρα, ἡ ἀπάντησις εἶναι ὅτι τὸ μεῖζον καὶ προέχον εἶναι αὐτὴ αὕτη ἡ πραγματοποίησις τῆς Συνόδου, ἡ ὁποία θὰ ἀποτελέσῃ τὴν ἀπαρχὴν καὶ ἄλλων Συνόδων, κατὰ τὰς ὁποίας θὰ ἐξετασθοῦν τὰ πλέον φλέγοντα καὶ ἐπίκαιρα ζητήματα. Τὸ καλλίτερον εἶναι ἐχθρὸς τοῦ καλοῦ, κατὰ τὴν γνωστὴν ρῆσιν, καὶ θὰ ἦτο κρῖμα ἐπιζητοῦντες τὸ τέλειον νὰ ἀπολέσωμεν τὸ ἀναγκαῖον. Δευτέρα παρατήρησις ἐπὶ τοῦ θέματος τούτου εἶναι ἡ διευκρίνησις περὶ τῆς φύσεως τῆς συγκαλουμένης Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου. Κατὰ τὴν ἐπιλογὴν τῆς ὀνομασίας τῆς Συνόδου ταύτης ὑπὸ τῆς Α΄ Προσυνοδικῆς Πανορθοδόξου Διασκέψεως ἀπεφεύχθη συνειδητῶς ὁ χαρακτηρισμὸς αὐτῆς ὡς Οἰκουμενικῆς Συνόδου διὰ τὸν λόγον ὅτι δὲν καλοῦνται ὡς μέλη αὐτῆς οἱ ἐκ τῆς Δύσεως χριστιανοί, ὡς συνέβαινε πάντοτε ἐν τῇ ἀρχαίᾳ Ἐκκλησίᾳ κατὰ τὴν σύγκλησιν Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Ἡ αὐθεντία τῆς Συνόδου ταύτης ἐκτείνεται, συνεπῶς, μόνον εἰς τὸν χῶρον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, χωρὶς τοῦτο νὰ σημαίνῃ ὅτι δὲν δύναται νὰ λάβῃ αὕτη ἀποφάσεις ἀναφερομένας εἰς τὰς σχέσεις τῆς Ὀροδοξίας πρὸς τὸν λοιπὸν χριστιανικόν κόσμον. Τέλος, θὰ ἦτο παράλειψις ἐὰν δὲν ἐπεσημαίνομεν πρὸς τὸ ἱερὸν τοῦτο σῶμα τὰς δυσκολίας τὰς ὁποίας ἀντιμετωπίζει τὸ ὅλον ἐγχείρημα τῆς πραγματοποιήσεως τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου. Αἱ πλεῖσται καὶ σοβαρώτεραι ἐκ τῶν δυσκολιῶν τούτων προέρχονται ἐκ τοῦ γεγονότος ὅτι εἰς πολλὰς ἒκ τῶν κατὰ τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἔχει, ἀτυχῶς, διεισδύσει τὸ πνεῦμα τοῦ ἐθνικισμοῦ, ἐνίοτε δὲ καὶ αὐτοῦ τούτου τοῦ καταδικασθέντος ὡς αἱρέσεως ἐθνοφυλετισμοῦ, τό ὁποῖον μετατρέπει τὴν Ἐκκλησίαν εἰς θεραπαινίδα κρατικῶν πολιτικῶν ἐπιδιώξεων.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Οὕτω, τινὲς τῶν ἀδελφῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, τελοῦσαι ἐν στενῇ συνεργασίᾳ μετὰ τῶν Κυβερνήσεων τοῦ τόπου των καὶ ἀπολαμβάνουσαι ἄφθονον τὴν οἰκονομικήν των ὑποστήριξιν, προσπαθοῦν διὰ παντὸς μέσου, περιλαμβανομένης καὶ τῆς προετοιμαζομένης Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου, νὰ προωθήσουν πολιτικῆς φύσεως συμφέροντα καὶ σχεδιασμούς, ἐπιφέρουσαι διὰ τοῦ τρόπου τούτου ρήγματα εἰς τὴν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδοξίας. Τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ὡς ὑπερεθνικὴ Ἐκκλησία ἀντιπαλεύει πρὸς τὰς τοιαύτας τάσεις, διότι θέτει ὑπεράνω ὅλων τὴν ἑνότητα καὶ τὸ συμφέρον τῆς Ἐκκλησίας, ἀντιμετωπίζον ἐν τῇ διακονίᾳ ταύτῃ οὐχὶ σπανίως προσπαθείας, φανερὰς ἠ ἀφανεῖς, ὑπονομεύσεως τοῦ ρόλου του ὡς πρωτοθρόνου Ἐκκλησίας καί ἐγγυητοῦ τῆς ἑνότητος αὐτῆς. Ἀγαπητοὶ ἐν Κυρίῳ ἀδελφοί, Διὰ τῶν ἀνωτέρω ἠθελήσαμεν νὰ λάβητε γνῶσιν, ἔστω καὶ ἀκροθιγῶς, τοῦ ἔργου, τὸ ὁποῖον ἐπιτελεῖται ἐν τῷ ἱερῷ Κέντρῳ εἰς ἐκπλήρωσιν τῆς ὑψηλῆς ἀποστολῆς, ἥτις ἀνετέθη ὑπὸ τῆς Θείας Προνοίας εἰς τὴν Πρωτόθρονον ταύτην Ἐκκλησίαν, τὴν ὁποίαν πάντες ἡμεῖς ἔχομεν τὸ μέγα προνόμιον νὰ διακονῶμεν. Τὸ πολυεύθυνον καὶ πολυεπίπεδον τοῦτο ἔργον διεξάγεται ἐπιτυχῶς παρὰ τὰ περιωρισμένα εἰς τὴν διάθεσιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου μέσα καὶ τὸν συρρικνωθέντα μετὰ τὴν διακοπὴν τῆς λειτουργίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης ἀριθμὸν τῶν στελεχῶν αὐτοῦ, χάρις εἰς τὴν ἐργατικότητα καὶ ἀφοσίωσιν τοῦ διοικητικοῦ καὶ λοιποῦ προσωπικοῦ τῶν Πατριαρχείων, πρὸς τὸ ὁποῖον ἐκφράζομεν καὶ αὖθις τὴν εὐαρέσκειαν τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας καὶ ἡμῶν προσωπικῶς. Ἰδιαιτέρως ἐπιθυμοῦμεν νὰ μνημονεύσωμεν τὴν συμβολὴν τῶν ἁγίων ἀδελφῶν τῶν ἑκάστοτε συγκροτούντων τὴν περὶ ἡμᾶς Ἁγίαν καὶ Ἱερὰν Σύνοδον, ἥτις μετὰ τοῦ Πατριάρχου ἐποπτεύει τὴν ὅλην πορείαν τοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας λαμβάνουσα τὰς ἀπαραιτήτους καὶ οὐχὶ πάντοτε εὐχερεῖς ἀποφάσεις. Αἰσθανόμεθα ἰδιαιτέραν ἱκανοποίησιν καὶ δοξάζομεν τὸν δωρεοδότην Κύριον, διότι ἐπὶ τῆς Πα-

τριαρχίας ἡμῶν ἐπανῆλθε τὸ καθεστὼς τῆς ἐκ περιτροπῆς συμμετοχῆς εἰς τὴν συγκρότησιν τῆς Ἁγίας καὶ Ἱερᾶς Συνόδου πάντων τῶν ἐν ἐνεργείᾳ Μητροπολιτῶν τοῦ Θρόνου, γεγονὸς τὸ ὁποῖον ἐπιτρέπει εἰς αὐτοὺς νὰ ἀσκοῦν τὸ ἐκ τῶν ἱερῶν Κανόνων ἀπορρέον δικαίωμα καὶ χρέος των, καὶ σφυρηλατεῖ ἔτι μᾶλλον τοὺς μεταξὺ τοῦ ἱεροῦ Κέντρου καὶ τῶν ἐπαρχιῶν τοῦ Θρόνου δεσμούς. Πάντα ταῦτα καὶ ὅσα εἰσέτι παρελείφθησαν, ἵνα μὴ μακρηγορήσωμεν ὑπερβαλλόντως, μαρτυροῦν ὅτι ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, "ἡ τὰ ἀσθενῆ θεραπεύουσα καὶ τὰ ἐλλείποντα ἀναπληροῦσα", δὲν ἔπαυσε σκέπουσα καὶ κατευθύνουσα τὸν ἱερὸν τοῦτον θεσμὸν εἰς ἐπιτέλεσιν τῆς ὑψηλῆς αὐτοῦ ἀποστολῆς, παρέχουσα ἡμῖν τὴν βεβαίαν ἐλπίδα ὅτι οὐδεμία ἀντίξοος δύναμις ἢ ἀνθρωπίνως τυχὸν δυσοίωνος πρόβλεψις δὲν θὰ ἰσχύσῃ νὰ ἀνακόψῃ ἢ παρεμποδίσῃ τὴν ἐκπλήρωσιν τῆς ἀποστολῆς ταύτης. Διότι ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία, κατὰ τὸ Παύλειον, "οἶδε καὶ ταπεινοῦσθαι, οἶδε καί περισσεύειν∙ ἐν παντὶ καὶ ἐν πᾶσι μεμύηται καὶ χορτάζεσθαι καὶ πεινᾶν, καὶ περισσεύειν καὶ ὑστερεῖσθαι" (πρβλ. Φιλ. δ΄, 1213). Πορευομένη διὰ μέσου τῶν αἰώνων ὡς ὁ Ἀπόστολος, "διὰ δόξης καὶ ἀτιμίας, διὰ δυσφημίας καὶ εὐφημίας" (Β΄ Κορ. ς΄, 8-9) γνωρίζει, ὡς ἐκεῖνος, ὅτι ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ "ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται" (Β΄ Κορ. ιβ΄, 9). Οἱ δέκα ἑπτὰ περίπου αἰῶνες τοῦ ἱστορικοῦ βίου της μαρτυροῦν καὶ ἐπιβεβαιοῦν τὸ τοῦ ψαλμῳδοῦ "Κύριος ἐμοὶ βοηθός, καὶ οὐ φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοι ἄνθρωπος" (Ψαλμ. 117, 6). Ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, Ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι ἐκ τοῦ κόσμου, ἀλλὰ ζῇ ἐν τῷ κόσμῳ (πρβλ. Ἰω. ιζ΄, 6). Τὰ προβλήματα τοῦ συγχρόνου κόσμου ἀποτελοῦν καὶ προβλήματα τῆς Ἐκκλησίας, διότι ἀποτελοῦν προβλήματα τοῦ ποιμνίου της. Τὸ γνωρίζετε αὐτὸ ὅλως ἰδιαιτέρως ὅσοι ἐξ ὑμῶν ποιμαίνετε λαὸν εἰς τὰς ἐπαρχίας σας. Τὰ προβλήματα ταῦτα διαφέρουν ἀπὸ περιοχῆς εἰς περιοχήν, ἀλλὰ καθίστανται διαρκῶς καὶ περισσότερον κοινά. Αἱ παραδοσιακῶς χριστιανικαὶ κοινωνίαι ἐκκοσμι13

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

κεύονται ραγδαίως, καὶ τοῦτο καθιστᾶ ἀναγκαίαν τὴν προσαρμογὴν τῆς Ἐκκλησίας εἰς τὰς νέας κοινωνικὰς συνθήκας χωρὶς νὰ ἀλλοιωθῇ ὁ πυρὴν τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τῆς ἅπαξ παραδοθείσης τοῖς ἁγίοις πίστεως (πρβλ. Ἰούδα 3-4). Ἡ ἁγία ἡμῶν Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία διακρίνεται διὰ τὴν ἀφοσίωσιν αὐτῆς εἰς τὴν Παράδοσιν. Διὰ μέσου ὅμως τῶν αἰώνων ἀσκοῦσα τὴν καλῶς νοουμένην οἰκονομίαν ἐπέτυχε τὴν προσαρμογὴν εἰς τὰς ἑκάστοτε συνθήκας χωρὶς τὴν ἀπομάκρυνσιν ἐκ τοῦ πυρῆνος τοῦ Εὐαγγελίου. Μὲ ὁδηγὸν τὸ Κυριακόν "τὸ σάββατον διὰ τὸν ἄνθρωπον ἐγένετο, οὐχ ὁ ἄνθρωπος διὰ τὸ σάββατον" (πρβλ. Μάρκ. β΄, 27) καὶ ἐφαρμόζουσα τὸν ὄντως χρυσοῦν ἀκροτελεύτιον Κανόνα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου [κανὼν 102] ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἔθεσε τὸ ἀνθρώπινον πρόσωπον, τὴν εἰκόνα ταύτην τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, ὡς ὕψιστον κριτήριον εἰς τὰς ἑκάστοτε ἀποφάσεις της. Τοῦτο βεβαίως προϋποθέτει πνευματικὴν διάκρισιν καὶ διασφαλίζεται μόνον διὰ συνοδικῶν ἀποφάσεων. Διὸ καὶ ἡ ἀνταλλαγὴ γνωμῶν μεταξὺ τῶν ἐπισκόπων τῆς Ἐκκλησίας ἐπὶ τοιούτων θεμάτων κρίνεται λίαν χρήσιμος καὶ ἀναγκαία. Ἡ παροῦσα Σύναξις ἔχει ὡς σκοπὸν νὰ προσφέρῃ εἰς ἡμᾶς καὶ τὴν δυνατότητα ταύτην. Τέλος, ὀφείλομεν νὰ ἐπισημάνωμεν τὸ γε-

γονὸς ὅτι πέραν τῶν ἐκ τῆς ἐκκοσμικεύσεως τῶν κοινωνιῶν κινδύνων ἡ Ἐκκλησία σήμερον εὑρίσκεται ἀντιμέτωπος πρὸς γενικωτέρας ἀναταραχάς, αἱ ὁποῖαι εἰς ὡρισμένας περιπτώσεις ἀπειλοῦν αὐτὴν ταύτην τὴν ὑπόστασίν της. Τοῦτο ἰσχύει ἰδιαιτέρως εἰς περιοχάς, ὅπου διαβιοῦν ἀπὸ αἰώνων καί Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι, πρὸς τὰς ὁποίας ἔχομεν διαρκῶς ἐστραμμένην τὴν σκέψιν καὶ τὰς προσευχάς μας. Πρὸ τοῦ κινδύνου τούτου ἓν μόνον ἀντίδοτον διαθέτομεν: τὸ κήρυγμα καὶ τὴν προσπάθειαν τῆς εἰρήνης καὶ καταλλαγῆς. Ὁ διάλογος τῆς καταλλαγῆς δὲν εἶναι σήμερον πολυτέλεια, εἶναι ζωτικὴ ἀνάγκη πρώτιστα δι᾿ ἡμᾶς αὐτοὺς καὶ τὴν Ἐκκλησίαν. Διὰ τοῦτο καὶ τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον δι᾿ ὅλων τῶν δυνάμεών του ἡγεῖται κάθε προσπαθείας καταλλαγῆς. Οἱ καιροὶ εἶναι κρίσιμοι καὶ ἡ εὐθύνη καὶ τὸ χρέος ἡμῶν ὡς Ἐκκλησίας τοῦ παθόντος ὑπὲρ τοῦ κόσμου Κυρίου καλοῦν πάντας ἡμᾶς εἰς τὴν ἐκπλήρωσίν του. Ταύτας τὰς σκέψεις καὶ τὰ αἰσθήματα ἡμῶν ᾐσθάνθημεν τὴν ἀνάγκην νὰ ἐκθέσωμεν εἰς τὴν ἀγάπην σας ὡς εἰσαγωγὴν εἰς τὸ ἔργον τῆς παρούσης Συνάξεως. Δι᾿ αὐτῶν ἠθελήσαμεν νὰ καταστήσωμεν ὑμᾶς κοινωνούς "τοῦ ἔργου τῆς πίστεως καὶ τοῦ κόπου τῆς ἀγάπης καὶ τῆς ὑπομονῆς τῆς ἐλπίδος" (Α΄ Θεσ. α΄, 3) τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἐνεπιστεύθη εἰς ἕνα ἑκαστον ἐξ ἡμῶν τὴν ὑψίστην τιμὴν καὶ εὐθύνην τῆς ἐπισκοπικῆς διακονίας. Προσβλέποντες μετὰ πολλῆς χαρᾶς εἰς τὴν ἀνταλλαγὴν μεθ᾿ ὑμῶν τῶν ἀπασχολούντων πάντας ἡμᾶς προβληματισμῶν καὶ σκέψεων περὶ τὴν ἐκπλήρωσιν τῆς εὐθύνης ταύτης, κηρύσσομεν τὴν ἔναρξιν τῶν ἐργασιῶν τῆς παρούσης Συνάξεως ἐναποθέτοντες αὐτὴν εἰς τὴν πνοὴν τοῦ Παρακλήτου. "Λοιπόν, ἀδελφοί, χαίρετε, καταρτίζεσθε, παρακαλεῖσθε, τὸ αὐτὸ φρονεῖτε, εἰρηνεύετε. Καὶ ὁ Θεὸς τῆς ἀγάπης καὶ εἰρήνης ἔσται μεθ᾿ ὑμῶν" (Β΄ Κορ. ιγ΄, 11-12).

Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου ἐπὶ τῇ ἑορτῇ τῆς Ἰνδίκτου καὶ τῇ ἡμέρᾳ προσευχῆς ὑπὲρ τοῦ Φυσικοῦ Περιβάλλοντος

†ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ, ΣΥΝΤΗΡΗΤΟΥ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΉΤΟΥ ΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ *** Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ἡ κτίσις καινουργεῖται, παλινδρομοῦσα εἰς τὸ πρῶτον» (Ἀναβαθμοὶ Α΄ ἤχου). «Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ μόνος ἀνακαινίζων τὴν ποίησιν τῶν ἔργων σου καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν»1 (Μέγας Βασίλειος) Ἀδελφοὶ συλλειτουργοὶ καὶ τέκνα εὐλογημένα ἐν Κυρίῳ,

ς εἶναι γνωστόν, ἡ 1η Σεπτεμβρίου ἑκάστου ἔτους, τὴν ὁποίαν ἐφέτος σὺν Θεῷ θὰ ἑορτάσωμεν μεθαύριον, ἔχει ἀφιερωθῆ πρωτοβούλως ὑπὸ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου -προσφάτως δὲ καὶ ὑπὸ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας- εἰς τὴν προσευχὴν διὰ τὴν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος. Κατ᾿ αὐτήν, παρακαλοῦμεν ἰδιαιτέρως τὸν Ὕψιστον ὅπως φαιδρύνῃ τὴν δημιουργίαν Του ὥστε νὰ εἶναι εὐχάριστος καὶ καρποφόρος ἡ ἐν αὐτῇ διαβίωσις τοῦ ἀνθρώπου. Ἐντὸς αὐτοῦ τοῦ αἰτήματος περιλαμβάνεται ἀσφαλῶς καὶ ἡ παράκλησις ὅπως αἱ ἀναπόφευκτοι φυσιολογικαὶ κλιματικαὶ ἀλλαγαὶ συμβαίνουν καὶ ἐπιτρέπωνται ἐντὸς τῶν ὁρίων τῆς ἀντοχῆς, τοῦ μὲν ἀνθρώπου πρὸς ἐπιβίωσιν αὐτοῦ, τῆς δὲ φύσεως πρὸς ἀειφορίαν αὐτῆς. Ἐν τούτοις, ἡμεῖς οἱ ἄνθρωποι εἴτε κατὰ ἓν μέρος τῆς ἀνθρωπότητος, εἴτε ἐνίοτε καὶ ἐν τῷ συνόλῳ αὐτῆς, συμπεριφερόμεθα ἀντιθέτως πρὸς τὸ αἴτημα τοῦτο. Καταπιέζομεν τὴν φύσιν κατὰ τρόπον ὥστε νὰ ἐπέρχωνται ἀπρόβλεπτοι καὶ ἀνεπιθύμητοι κλιματικαὶ καὶ περιβαλλοντικαὶ ἀλλαγαί, δυσμενεῖς διὰ τὴν κανονικὴν λειτουργίαν αὐτῆς καὶ ὡς ἐκ τούτου καὶ διὰ τὴν ζωήν μας. Τὸ δὲ ἀθροιστικὸν ἀποτέλεσμα τῶν ἐνεργειῶν ἐπὶ μέρους ἀνθρωπίνων προσώπων ἀλλὰ καὶ ἄλλων ἐκτεταμένων ἰδιωτικῶν καὶ κρατικῶν προσπαθειῶν πρὸς ἀναμόρφωσιν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, εἰς τρόπον ὥστε νὰ παράγῃ περισσότερα ἀγαθὰ διὰ τοὺς ἐκμεταλλευομένους αὐτό, ἔχει ὡς μόνον ἀποτέλεσμα τὴν καταστροφὴν τῆς ἐναρμονίως λειτουργούσης καλῆς λίαν δημιουργίας τοῦ Θεοῦ. Ὅσοι ἀντιλαμβανόμεθα τὸν διογκούμενον καθημερινῶς κίνδυνον τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς εἰς τὸν πλανήτην μας, ἕνεκα ἀνθρωπίνων ἐνεργειῶν, ὑψοῦμεν φωνὴν ἐπισημάνσεως αὐτοῦ καὶ προσκαλοῦμεν ἅπαντας νὰ μελετήσωμεν τί εἶναι δυνατὸν νὰ πράξωμεν «διὰ νὰ μὴ ἐξαφανισθῇ ἡ ζωή, χάριν τοῦ πλούτου» (Διακήρυξις Ὀργανισμοῦ Ἡνωμένων Ἐθνῶν). Ὅθεν, ἡμεῖς, ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης καταβάλλομεν ἀπὸ ἐτῶν προσπαθείας ἐνημερώσεως τῶν πιστῶν τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ ὅλων τῶν καλοπροαιρέτων ἀνθρώπων περὶ τῶν μεγάλων κινδύνων τοὺς ὁποίους συνεπάγεται ἡ ηὐξημένη (κατά)-χρῆσις τῶν ἐνεργειακῶν πηγῶν, ἡ ὁποία ἐπαπειλεῖ μεγάλην κλιματικὴν ἀλλαγὴν καὶ θέτει εἰς κίνδυνον τὴν ἀειφορίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος. Οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ ἐδιδάχθημεν ὑπὸ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας νὰ περιορίζωμεν κατὰ τὸ ἐφικτὸν τὰς ἀνάγκας μας. Εἰς τὸ ἦθος τοῦ καταναλωτισμοῦ ἀντιτάσσομεν τὸ ἦθος τῆς ἀσκητικότητος. Ἓν ἦθος αὐτοπεριορισμοῦ τῶν ἀναγκῶν εἰς τὸ ἀπαραίτητον. Τοῦτο δὲν 15

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

συνεπάγεται στέρησιν ἀλλὰ τὴν ἐκλογίκευσιν τῆς καταναλώσεως καὶ τὴν ἠθικὴν καταδίκην τῆς σπατάλης. «Ἔχοντες δὲ διατροφὰς καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα» (Α΄ Τιμ. ς΄ 8), μᾶς προτρέπει ὁ Ἀπόστολος τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς μετὰ τὸν πολλαπλασιασμὸν τῶν πέντε ἄρτων καὶ τὸν χορτασμὸν ἐξ αὐτῶν πέντε χιλιάδων ἀνδρῶν, ἐκτὸς γυναικῶν καὶ παιδίων, ἔδωκεν ἐντολὴν νὰ περισυλλεγοῦν τὰ περισσεύματα «ἵνα μή τι ἀπόληται» (Ἰωάν. ς΄ 12). Ἀτυχῶς, αἱ σύγχρονοι κοινωνίαι ἐγκατέλιπον τὴν ἐφαρμογὴν τῆς ἐντολῆς ταύτης, ἐπιδοθεῖσαι εἰς τὴν σπατάλην καὶ τὴν ἄλογον χρῆσιν πρὸς ἱκανοποίησιν κενοδόξων αἰσθημάτων εὐμαρείας. Αἱ συμπεριφοραὶ αὗται δύνανται ὅμως νὰ ἀλλαγοῦν πρὸς ἐξοικονόμησιν πόρων καὶ ἐνεργείας διὰ τῆς καταλλήλου ἀγωγῆς. Ἀδελφοὶ καὶ τέκνα ἐν τῷ κοινῷ Δημιουργῷ Κυρίῳ ἡμῶν, Οἱ ἄνθρωποι εἴμεθα οἱ καταστροφεῖς τῆς κτίσεως μὲ τὴν ἀπληστίαν μας, μὲ τὴν προσήλωσίν μας εἰς τὴν γῆν, εἰς τὰ ἐπίγεια ἀγαθά, τὰ ὁποῖα προσπαθοῦμεν συνεχῶς νὰ αὐξήσωμεν, ὡς ὁ «ἄφρων πλούσιος» τοῦ Εὐαγγελίου. Λησμονοῦμεν τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, ἐν τῷ Ὁποίῳ καὶ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν. Τοῦτο σημαίνει ὅτι ἡ ἀντιμετώπισις τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως δύναται νὰ ἐπιτευχθῇ συντετονισμένως, πάντοτε ὅμως ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, διὰ τῆς Χάριτος τοῦ Ὁποίου εὐλογοῦνται αἱ ἀνθρώπινοι προσπάθειαί μας καὶ πᾶσα ἡ κτίσις καινουργεῖται καὶ παλινδρομεῖ εἰς τὸ πρῶτον, ὡς ἐδημιουργήθη «καλὴ λίαν» ὑπὸ τοῦ Θεοῦ. Διὰ τοῦτο καὶ ἡ εὐθύνη τοῦ συνδημιουργοῦ καὶ προικισθέντος διὰ τοῦ αὐτεξουσίου ἀνθρώπου εἰς τὴν ἀντιμετώπισιν τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως εἶναι μεγάλη. Ἡ γῆ ὁμοιάζει μέ «γιγαντιαῖον σωρὸν ἀπὸ ἀκαθαρσίαν» (Πάπας Ρώμης Φραγκῖσκος, Ἐγκύκλιος 2015). Καὶ αἱ ἀκαθαρσίαι αὐταὶ δὲν εἶναι μόνον ὑλικαί, ἀλλὰ πρωτίστως πνευματικαί. Εἶναι ἀκαθαρσίαι προερχόμεναι ἐν τῇ οὐσίᾳ ἀπὸ ἐμπαθῆ νοήματα τοῦ ἰδίου τοῦ ἀνθρώπου. Ἡμεῖς ὅμως, οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, μὲ βεβαίαν τὴν πίστιν πρὸς τὸν Δημιουργὸν πάσης τῆς κτίσεως καὶ Παντοκράτορα Κύριον, καλούμεθα νὰ ἐπιτελέσωμεν καὶ εἰς τὸ θέμα τῆς προστασίας πάσης τῆς κτίσεως ἔργον εὐαγγελιστοῦ, ἔργον ἀποστολικόν: νὰ ἀναζωπυρώσωμεν, δηλαδή, τὴν χαρμόσυνον εὐαγγελικὴν ἀγγελίαν εἰς τὸν σύγχρονον ταραγμένον κόσμον καὶ νὰ ἀφυπνίσωμεν τὴν ὑπνώττουσαν πνευματικὴν φύσιν τοῦ πολλαπλῶς, πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως δοκιμαζομένου ἀνθρώπου καὶ νὰ μεταδώσωμεν μήνυμα ἐλπίδος καὶ εἰρήνης καὶ πραγματικῆς χαρᾶς· τῆς εἰρήνης καὶ τῆς χαρᾶς τοῦ Χριστοῦ. Ταῦτα φρονοῦντες καὶ ταῦτα πρεσβεύοντες, καὶ διακηρύττοντες τὴν ἀλήθειαν ταύτην ἀπὸ τῶν βαθμίδων τοῦ Ἁγιωτάτου Ἀποστολικοῦ καὶ Πατριαρχικοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, καλοῦμεν πάντας εἰς ἐγρήγορσιν νοός, εἰς ἀπαλλαγὴν ἐμπαθῶν λογισμῶν καὶ συμφεροντολογικῶν κινήσεων, ὥστε νὰ ζῶμεν ἐν ἁρμονίᾳ πρὸς τὸν πλησίον καὶ μὲ τὴν λίαν καλῶς δημιουργηθεῖσαν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ κτίσιν, καὶ εὐχόμεθα καὶ προσευχόμεθα μετὰ τοῦ «τρανώσαντος τὴν φύσιν τῶν ὄντων» Βασιλείου τοῦ Μεγάλου: «Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ μόνος ἀνακαινίζων τὴν ποίησιν τῶν ἔργων σου καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν∙ εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ κτίσας φῶς καὶ σκότος καὶ διακρίνας αὐτὰ ἀπ᾿ ἀλλήλων∙ εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ ποιῶν πάντα καὶ μετασκευάζων, ἐκτρέπων σκιὰν θανάτου καὶ ἡμέραν εἰς νύκτα συσκοτάζων∙ εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ ποιήσας ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα σὴν καὶ ὁμοίωσιν, ὁ ποιήσας ἡμέραν εἰς ἔργα φωτός, καὶ νύκτα εἰς ἀνάπαυσιν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως...»2. Τοῦτο εἶναι τὸ μήνυμά μας, αὐτὴ εἶναι ἡ πεποίθησίς μας, αὐτὴ ἡ προτροπή μας πρὸς πάντας: Στῶμεν καλῶς, στῶμεν μετὰ φόβου, ἐνώπιον τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ. Ἡ δὲ τοῦ Δημιουργοῦ πάσης τῆς κτίσεως, ὁρατῆς καὶ ἀοράτου, Κυρίου ἡμῶν Χάρις καὶ τὸ ἄπειρον Αὐτοῦ Ἔλεος εἴησαν μετὰ πάντων καὶ μετὰ τοῦ κόσμου παντός, νῦν καὶ εἰς τοὺς ἀπεράντους αἰῶνας. Ἀμήν. ͵βιε΄ (2015) Σεπτεμβρίου α΄ † Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ Διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης 1. Ψαλτήριον μετὰ τροπαρίων καὶ εὐχῶν, ἔκδοσις Ἱ. Μ. Παντοκράτορος, Ἅγ. Ὄρος 2004, σελ. 183. 2. Ἔνθα ἀνωτέρω.

Μήνυμα τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου ἐπί τῇ ἐνάρξει τοῦ νέου σχολικοῦ ἔτους 2015-2016

Ἀγαπητά μου παιδιά, Φίλτατοι ἐκπαιδευτικοί,

έ τήν τέλεση τῆς ἀκολουθίας τοῦ Ἁγιασμοῦ ξεκινᾶ μιά ἀκόμη σχολική χρονιά καί ἡ προσπάθεια γιά τήν κατάκτηση τῆς μόρφωσης, πού εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο καί ἀναφαίρετο δικαίωμα ὅλων. Ἡ ἐκπαίδευση στό δημόσιο σχολεῖο συμβάλλει στήν ὁλόπλευρη, ἁρμονική καί ἰσόρροπη ἀνάπτυξη τῶν διανοητικῶν καί ψυχοσωματικῶν δυνάμεων τῶν μαθητῶν. Ἀποτελεῖ καθοριστικό παράγοντα γιά τήν πορεία τῆς ζωής τους, ἀφοῦ καλλιεργοῦνται πνευματικά καί ἐξελίσσονται σέ ὁλοκληρωμένες προσωπικότητες. Γι’ αὐτό ἡ μαθητεία σας στό χῶρο τοῦ σχολείου δέν περιορίζεται μόνο στήν ἀπομνημόνευση γιά νά ἐπιτύχετε στίς ἐξετάσεις. Σκοπός εἶναι μέσα ἀπό τή γνώση νά καλλιεργήσετε τήν αὐτογνωσία, τήν κριτική σκέψη, τό κοινοτικό-συλλογικό πνεῦμα καί νά ἀναπτύξετε ἀξίες καί ἀρετές, ὅπως εἶναι ἡ συνεργασία, ἡ ἀλληλεγγύη καί ὁ ἀλληλοσεβασμός. Ὅλα αὐτά, γνώσεις, ἀξίες καί ἰδανικά πού παίρνετε ἀπό τό σχολεῖο σᾶς βοηθοῦν νά διαμορφώσετε προσωπικότητες αὐτοδύναμες, ἐλεύθερες καί ὁλοκληρωμένες, ἱκανές ν᾿ ἀνταπεξέλθουν στίς ἀπαιτήσεις τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. Ὁ σοφός Σολομών στό βιβλίο του μᾶς παροτρύνει: «λάβετε παιδείαν καί μή ἀργύριον, καί γνῶσιν ὑπέρ χρυσίον δεδοκιμασμένον· κρείσσων γάρ σοφία λίθων πολυτελῶν, πᾶν δέ τίμιον οὐκ ἄξιον αὐτῆς ἐστιν» (Παροιμίες Σολομῶντος 8, 10-11). Γι’ αὐτό πρέπει νά ἐκτιμᾶτε τούς κόπους τῶν δασκάλων σας καί καθηγητῶν σας, ἀλλά καί τίς καθημερινές θυσίες τῶν γονέων σας, κατά τή δύσκολη περίοδο πού διέρχεται ἡ πατρίδα μας, πού εἶναι κρίση ὄχι μόνο οἰκονομική ἀλλά καί κρίση ἀγωγῆς καί παιδείας. Ἀρκοῦν ἡ σωστή ἀγωγή καί ἡ παιδεία γιά νά πάρετε ὅλα τά ἀπαραίτητα ἐφόδια γιά τή μετέπειτα ζωή σας. Ἡ μόρφωση ἐξασφαλίζει ὀξύτητα καί εὐρύτητα πνεύματος, καλλιεργημένο χαρακτήρα, εὐαισθησίες καί θυσίες γιά προσφορά καί βοήθεια σέ ὅλους, ἀρκεῖ νά ἀγωνίζεστε μέ συνέπεια καί ἦθος γιά τήν ἐκπλήρωση τῶν στόχων σας. Στούς ἀκούραστους δασκάλους καί καθηγητές σας, στούς ἐκλεκτούς γονεῖς σας ἀλλά καί σέ ὅλους ἐσᾶς, τούς μαθητές καί τίς μαθήτριές μας, εὔχομαι πατρικά καλή καί δημιουργική χρόνια! Ἄς καταβάλουμε ὅλοι μαζί κάθε δυνατή προσπάθεια γιά νά πραγματοποιηθοῦν οἱ στόχοι μας καί νά ξεπεράσομε τήν ὅποια κρίση. Ὁλόψυχα σᾶς εὔχομαι, λοιπόν, καλή σχολική χρονιά καί ὁ Θεός μαζί σας. Ἱεράπετρα, 11 Σεπτεμβρίου 2015 Μέ πατρικές εὐχές καί ὅλη μου τήν ἀγάπη Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ † Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ 17

Σωτήριες ἀλήθειες ἀπό τήν Πατερική Γραμματεία καί ἀνθρώπινα λάθη ἤ παραλείψεις (Γ´ Μέρος) Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, Ἄρχοντος Διδασκάλου τοῦ Γένους, Καθηγητοῦ Πατριαρχικῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Κρήτης

Λογική Λατρεία-Ὁλόσωμοι Ἅγιοι-Ἱερά Λείψανα σέ ὀρθόδοξους Ναούς

κόμα καί σήμερα ὑπάρχει μιά μερίδα ἀνθρώπων πού ἀρνεῖται τήν εὐεργετική παρουσία τῆς Ἐκκλησίας καί ὅλων τῶν ἐπωφελῶν πνευματικῶν μέσων πού διαθέτει. Τό κέντρο λατρείας τοῦ Θεοῦ θεωρεῖται ὡς ἕνα κτίριο διαφορετικό ἀπό τά ἄλλα, ὅπου γίνονται κάποιες τελετές παρόμοιες μέ αὐτές πού μπορεῖ νά παρακολουθήσει κάποιος στά Δημαρχεῖα τῶν πόλεων ἤ κάπου ἀλλοῦ. Οἱ λειτουργοί τῶν ἱερῶν μυστηρίων, ὑποστηρίζουν κάποιοι, ἔχουν βέβαια διαφορετική περιβολή, ὅμως εἶναι καί αὐτοί μισθωτοί, κρατικοί ὑπάλληλοι μέ ὡράριο ἐργασίας καί καθήκοντα. Καί ὅμως αὐτές οἱ σκέψεις, ἀπολύτως κοσμικές, δέν ἀπηχοῦν τά μηνύματα τῆς Πατερικῆς Γραμματείας. Ὁ ὀρθόδοξος Ναός ὡς ἁγιοπνευματικός χῶρος κατά τόν Ἱερόν Χρυσόστομον, «ὑπόθεσις ἐστιν ἀρετῆς, διδασκαλεῖον φιλοσοφίας»1. Μέσα σ’αὐτόν μέ τή συνεισφορά τῶν κληρικῶν πού τελοῦν τά ἱερά μυστήρια σμιλεύεται ὁ ἀνθρώπινος χαρακτήρας, διαμορφώνεται ἡ προσωπικότητα τοῦ ἀτόμου, τίθενται οἱ βασικές ἀρχές τῆς ζωῆς˙ «Εἴσελθε (προτείνει ὁ ἱερός Πατήρ) τῶν προθύρων εἴσω, καί καθάπερ αὔρα τις πνευματική περιίσταταί σου τήν ψυχήν. Αὕτη ἡσυχία εἰς φρίκην ἄγει καί διδάσκει φιλοσοφεῖν˙ ἀνίστησι τό φρόνημα καί οὐκ ἀφίησι μεμνῆσθαι τῶν παρόντων μεθίστησί σε ἀπό γῆς εἰς τόν οὐρανόν»2. Σέ ἄλλο λόγο του ὁ θεηγόρος Πατήρ θεωρεῖ τούς συνειδητά ἐκκλησιαζομένους «κατεσταλμένους, φιλοσοφοῦντας, ρυθμῷ πάντα καί ποιοῦντας καί λέγοντας»3. Πέραν τούτων ὅμως, ἀψευδής μαρτυρία εἶναι ἡ καταγραφεῖσα στό Ρωσικό Χρονικό τοῦ Νέστορος, ἡ ὁποία ὁμιλεῖ γιά τή μεταστροφή τοῦ Βλαδιμήρου καί τοῦ λαοῦ τῆς Ρω18

σίας καί τήν ἀποδοχή τοῦ Χριστιανισμοῦ τόν ἔνατο αἰώνα ἐξαιτίας τῆς θείας λατρείας πού παρακολούθησαν οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ πρίγκηπα στήν Κωνσταντινούπολη˙ «Δέν ξέραμε ἄν εἴμαστε στόν οὐρανό ἤ στή γῆ», εἶπαν. «Πάνω στή γῆ δέν ὑπάρχει τέτοια λαμπρότητα καί τέτοια ὀμορφιά, καί δέν ἔχουμε λόγια νά τίς περιγράψουμε. Τό μόνο πού ξέρουμε εἶναι πώς ὁ Θεός κατοικεῖ ἐκεῖ ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους… Δέν μποροῦμε νά ξεχάσουμε αὐτή τήν ὀμορφιά»4. Τήν ὡς ἄνω κατάπληξη τῶν Ρώσων ἀπεσταλμένων αἰτιολογεῖ καί τό πλῆθος τῶν κληρικῶν – λαϊκῶν πού εὐσυνειδήτως ὑπηρετοῦσαν στήν Ἁγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως καί στούς τρεῖς ναούς, πού ἦσαν ἐντεταγμένοι σ’ αὐτήν. Ἡ τρίτη Νεαρά τοῦ αὐτοκράτορος Ἰουστινιανοῦ προβλέπει: «Θεσπίζομεν, μή περαιτέρω μέν ἑξήκοντα πρεσβυτέρων κατά τήν ἁγιωτάτην μεγάλην ἐκκλησίαν εἶναι, διακόνους δέ ἄρρενας ἑκατόν, καί τεσσαράκοντα δέ θηλείας, καί ὑποδιακόνους ἐνεννήκοντα, ἀναγνώστας δέ ἑκατόν δέκα, καί ψάλτας εἰκοσιπέντε, ὡς εἶναι τόν πάντα ἀριθμόν τῶν εὐλαβεστάτων κληρικῶν τῆς (ἁγιωτάτης) μεγάλης ἐκκλησίας ἐν τετρακοσίοις εἰκοσιπέντε προσώποις, καί ἑκατόν πρός τούτοις τῶν καλουμένων πυλωρῶν»5. Ὁ παραπάνω ἀριθμός κληρικῶν – λαϊκῶν (σύνολο 525 πρόσωπα) καταδείχνει ὄχι μόνο τή μεγαλοπρεπή, ἀλλά καί τή συχνή τέλεση τῶν ἀκολουθιῶν – μυστηρίων, τίς πνευματικές ἀνησυχίες τῶν ἀνθρώπων τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τό πλῆθος τῶν πιστῶν πού προσήρχοντο καθημερινά, προκειμένου νά ἀντλήσουν τήν ἐξ ὕψους δύναμιν ἀπό τά νάματα τῆς ὀρθοδοξίας καί νά νοηματοδοτήσουν τή ζωή τους. Συνεπῶς οἱ τελούμενες ἀκολουθίες, τά ζωοποιά μυστήρια, ἡ λατρεία ἐν γένει πού πραγματοποιοῦνται στό Ναό, δέν εἶναι μιά κο-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σμική προσφερόμενη ὑπηρεσία, ἀλλά σφραγίζει ἀνεξίτηλα κάθε ἀνθρώπινη ὕπαρξη, δίδει νόημα καί ὑπόσταση στή ζωή καί τῆς χαρίζει προοπτική αἰωνιότητος. Σέ ὁρισμένους Ναούς εἶναι ἀποθησαυρισμένα ἱερά λείψανα ἤ καί ὁλόσωμοι Ἅγιοι, γεγονός πού ἀποτελεῖ ἀκόμα ἕνα τεκμήριο ἀληθοῦς πίστεως. Ὁ μέγας παιδαγωγός θέλοντας νά δείξει τήν εὐρύτητα τῆς θείας προνοίας λέγει ὅτι ὁ Θεός «δέν δημιούργησε μόνο τήν κτίση, ἐξέτεινε τόν οὐρανό, ἅπλωσε τή θάλασσα, ἄναψε τόν ἥλιο καί ὅρισε τή σελήνη νά φωτίζει, χάρισε τή γῆ γιά κατοίκηση καί ἔδωσε ὅλα τά προϊόντα τῆς γῆς γιά τή διατροφή καί συντήρηση τῶν σωμάτων μας, ἀλλά μᾶς χάρισε καί τά λείψανα τῶν ἁγίων μαρτύρων»6. Σέ ἄλλη ὁμιλία του ἐπεκτείνεται περισσότερο τονίζοντας τήν ἀξία τῶν ἁγίων λειψάνων˙ «Ὅσα δηλαδή δέν τά κατορθώνει ὁ πλοῦτος καί τό χρυσάφι, αὐτά τά κατορθώνουν τά λείψανα τῶν μαρτύρων. Διότι ὁ χρυσός οὔτε ἀσθένεια ἀπομάκρυνε ποτέ, οὔτε θάνατο φυγάδευσε, ἐνῶ τά ὀστᾶ μαρτύρων τά ἔκαναν καί τά δύο αὐτά, καί στίς ἡμέρες τῶν προγόνων μας καί στίς δικές μας. Καί αὐτά γνωρίζομε νά τά φιλοσοφοῦμε μέ ἀκρίβεια ὄχι μόνο ἐμεῖς, ἀλλά γνώριζαν καί ἐκεῖνοι πού ὑπῆρξαν δίκαιοι πρίν ἀπό τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ, τότε πού, ἀφοῦ ἐξῆλθαν ὅλοι ἀπό τήν Αἴγυπτο καί ἄλλοι ἀπό αὐτούς ἔφερναν μαζί τους χρυσό καί ἄλλοι ἄργυρο, ὁ Μωϋσῆς ἀντί ὁποιουδήποτε πλούτου ἔλαβε τά ὀστᾶ τοῦ Ἰωσήφ, μεταφέροντας μαζί του στή πατρίδα μέγιστο θησαυρό καί γεμάτο ἀπό μύρια ἀγαθά»7. Ὁ Θεόδωρος Στουδίτης θεωρεῖ ὅτι τά ἅγια λείψανα ἀκόμα καί ἕνα ἐλάχιστο τμῆμα τους, μία σταγόνα αἵματος, ἀκόμα καί μία τρίχα ἔχει ἀνεκτίμητη ἀξία καί χαρακτηρίζεται θησαυρός. Ὁ ἐν λόγῳ Πατήρ γράφει˙ «Καί δέν ἐννοῶ βέβαια μόνο μιά σταγόνα αἵματος, ἀλλά ἀκόμα καί ἐλάχιστο τεμάχιο μέλους Ἁγίου, καί λείψανο τρίχας, καί ὅ,τιδήποτε ἀπό αὐτά πού φοροῦσε ἤ ἐρχόταν σέ ἐπαφή εἶναι

περιπόθητο καί ἀναζητεῖται μέ πόθο ἀπό ἐκεῖνον πού θέλει νά εἶναι εὐσεβής. Γι’αὐτό καθένας πού κατέχει μέρος ἤ μόριο αὐτοῦ ἤ ὁλόκληρο στό σπίτι ἤ στίς ἐκκλησίες, γιά ἁγιασμό καί ἀσφάλεια σωστική, καυχιέται σάν νά ἔχει κάποιον θησαυρό, πλησιάζοντας μέ σεβασμό τήν σάν θησαυρό σκόνη πού κατέχει, καί ἀγγίζοντας μέ φόβο τά ἄψαυστα ἀφιερώματα»8. Ἡ πατρίδα μας ἔχει διάσπαρτους Ναούς μέ τεμάχια ἱερῶν λειψάνων ἀλλά καί ὁλοσώμων Ἁγίων. Γνωστοί εἶναι ὁ Ἅγιος Σπυρίδων στήν Κέρκυρα, ὁ Ἅγιος Γεράσιμος στήν Κεφαλληνία, ὁ Γρηγόριος Παλαμᾶς στήν Θεσσαλονίκη, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ρῶσος στή Χαλκίδα κ.ἄ. Εἶναι μία παρακαταθήκη τήν ὁποία θέλησε ὁ Θεός νά ἔχομε προκειμένου «πρός τόν αὐτόν ἐκείνοις χειραγωγῆσαι ζῆλον καί λιμένα τινά παρασχεῖν καί παραμύθιον ἀσφαλές τῶν ἀεί καταλαμβανόντων ἡμᾶς κακῶν»9. Ἀνιδιοτελής φιλαδελφία καί ἔμπρακτη φιλλαληλία Στίς ἡμέρες μας γίνεται πολύς λόγος γιά τήν οἰκουμενική κρίση πού μαστίζει τή χώρα μας. Ὁρισμένοι ἄνθρωποι ἔχουν ἤδη ἀφυπνισθεῖ καί στηρίζουν οἰκονομικά τούς γονεῖς τους, τά παιδιά τους, τούς συνανθρώπους τους. Κάποιοι αἰσθάνονται συμπόνια πρός τούς πένητες, οἶκτο στούς δοκιμαζομένους, αἰσθήματα πού συνοδεύονται καί μέ πράξεις ἀλληλεγγύης. Καλή εἶναι αὐτή ἡ συμπεριφορά καί ἐπαινετή αὐτή ἡ προσπάθεια. Ὅμως ἡ Πατερική θεολογία ἐπισημαίνει δύο βασικές ἀρχές πού καθορίζουν τή στάση τοῦ χριστιανοῦ ἔναντι τῶν κατατρεγμένων ἀδελφῶν του. Πρώτη εἶναι ἐκείνη πού ὁρίζει ὅτι στό πρόσωπο τοῦ κάθε ἀνθρώπου εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, σύμφωνα καί μέ ῥήση τοῦ εὐαγγελιστοῦ 19

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ματθαίου˙ «ἐφ’ ὅσον ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοί ἐποιήσατε»10. Κάθε τι πού προσφέρεται στόν πτωχό, στόν πάσχοντα δωρίζεται στόν Ἰησοῦ. Ὁ ἄνθρωπος θεωρεῖται εἰκόνα Θεοῦ, ποίημα μοναδικό ἀνάμεσα σέ ὅλα τά δημιουργήματα. Ὡς ἐκ τούτου ἡ συνεισφορά πρός τούς ἔχοντας ἀνάγκη, εἶναι ἐπιβεβλημένο καθῆκον, ὀφειλόμενο χρέος, ἑκούσια, ἠθική ἀνταπόκριση. Ὁ χριστιανός ἀδυνατεῖ νά γευθεῖ ὁ,τιδήποτε, ὅταν γνωρίζει ὅτι ὁ συνάνθρωπός του τό στερεῖται. Δευτέρα ἀρχή εἶναι ὅτι τό καλό ἐνεργεῖται πρός ὅλους ἀνεξαιρέτως. Μικρούς καί μεγάλους, γυναῖκες καί ἄνδρες, μορφωμένους καί ἀπαιδεύτους, ἕλληνες ἤ ξένους, διότι ὅλοι εἶναι τέκνα τοῦ Θεοῦ καί ἐν δυνάμει πολίτες τῆς βασιλείας του. Ἡ ἀνέχεια, ἡ πενία, ὁ πόνος δέν διαχωρίζει τούς ἀνθρώπους οὔτε καί θά πρέπει τά προαναφερθέντα νά λειτουργοῦν ὡς μοχλοί πίεσης γιά νά συνεισφέρουν οἱ ἄνθρωποι στούς πάσχοντες συνανθρώπους τους. Οἱ προαναφερθεῖσες ἀρχές ἐτηρήθησαν ἀπολύτως ἀπό τούς Μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι μέ τή βιοτή τους ἐμιμήθησαν τό Σωτήρα τοῦ κόσμου. Γιά παράδειγμα ὁ Μέγας Βασίλειος σέ καιρούς πολύ πιό δύσκολους ἀπό τούς σημερινούς δίδει τήν καλή μαρτυρία πρός ὅλους ὅσους εἶχαν ἀνάγκη. Κατά τόν Ἰ. Καραγιαννόπουλον «σιτοδεία εἶχε πλήξει τή χώρα καί ὁ κόσμος ὑπόφερε πολύ ἀπό τίς συνέπειές της. Σπάνις τροφίμων καί ἄλλων ἀγαθῶν καί ἀκρίβεια κι αἰσχροκέρδεια κυριαρχοῦσαν. Τό κακό ἔδωσε ἀφορμή καί εὐκαιρία στό Βασίλειο, πού ἦταν πρεσβύτερος τότε τῆς 20

ἐκκλησίας τῆς Καισαρείας, ν’ ἀναπτύξει θαυμαστή κοινωνική καί πνευματική δραστηριότητα: περιμάζεψε ὅλους ἐκείνους πού εἶχαν πληγεῖ ἀπό τό λιμό, ἄνδρες καί γυναῖκες, παιδιά καί γέρους, καί συλλέγοντας μέ ἐράνους κάθε εἶδους τρόφιμα, τούς διέτρεφε καί προσπαθοῦσε νά τούς γλιτώσει ἀπό τό θάνατο. Παράλληλα ὅμως, μιμούμενος τό Χριστό, φρόντιζε καί γιά τήν ψυχική σωτηρία τῶν προστατευομένων του»11. Ὅμως ἐκεῖνο πού ἔμεινε στήν ἱστορία εἶναι τό συγκρότημα τό ὁποῖο ὁλοθύμως ἀνήγειρε, τή γνωστή βασιλειάδα προκειμένου νά ἁπαλύνει τόν ἀνθρώπινο πόνο καί νά ἱερουργήσει τήν ἐλπίδα στήν ἐποχή του. Ἡ βασιλειάδα περιελάμβανε ξενῶνες φιλοξενίας, νοσοκομεῖο, ἐστιατόριο καί ἄλλους βοηθητικούς χώρους, πού λειτουργοῦσαν ὡς μία χαρούμενη νότα στήν πληθώρα τῶν προβλημάτων. Ὁ Ἑρμείας Σωζόμενος μαρτυρεῖ. «Προέστη δέ καί Βασιλειάδος, ὅ πτωχῶν ἐστιν ἐπισημότατον καταγώγιον, ὑπό Βασιλείου τοῦ Καισαρείας ἐπισκόπου κατασκευασθέν, ἀφ’οὗ τήν προσηγορίαν τήν ἀρχήν ἔλαβε, καί εἰς ἔτι νῦν ἔχει»12. Τό κοινωνικό ἔργο τοῦ φιλαδέλφου Πατρός δημιούργησε ζηλεία ἡ ὁποία ὁδήγησε κάποιους στόν διοικητή τῆς ἐπαρχίας Ἠλία στόν ὁποῖον συκοφάντησαν τόν δραστήριο Ἱεράρχη. Ἐκεῖνος ἀντί ἄλλης ἐνέργειας ἀποστέλλει ἐπιστολή στόν διοικητή καί ὑπεραμύνεται τοῦ ἔργου του. «Ποῖον δέ ἀδικοῦμεν μέ τό νά οἰκοδομῶμεν ξενῶνας διά τούς ξένους καί τούς περαστικούς ἀπό τήν πόλιν, καί διά τούς ἔχοντας ἀνάγκην θεραπείας λόγῳ ἀσθενείας, καθώς καί μέ τό νά ἐγκαθιστῶμεν τάς ἀπαιτουμένας δι’αὐτούς ὑπηρεσίας, δηλαδή νοσοκόμους, ἰατρούς, μεταφορικά ζῶα, ὁδηγούς; Εἶναι δέ ἀνάγκη νά ὑπάρχουν δι’ αὐτούς τούς ἀνθρώπους καί ἐπαγγέλματα, καί ὅσα εἶναι ἀναγκαῖα διά τήν ἐξασφάλισιν τῶν πρός τό ζῆν καί ὅσα ἐφευρέθησαν δι’ ἕνα πολιτισμένον τρόπον βίου. ἐπίσης δέ νά ὑπάρχουν ἄλλοι οἶκοι κατάλληλοι διά τάς ἐργασίας των, πράγματα τά ὁποῖα ὅλα διά μέν τόν τόπον ἀποτελοῦν στόλισμα, διά δέ τόν ἄρχοντα ἡμῶν ἀφορμήν ὑπερηφανείας, διότι εἰς αὐτόν μεταβαίνει ἡ εὔφημος δι’αὐτά μνεία»13. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ θεολόγος ἔγινε καί ἐκεῖνος θερμός ὑποστηρικτής τῶν ἀδυνάτων.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Τόσο στήν Κωνσταντινούπολη ὅσο καί στή Ναζιανζό θυσίασε τόν ἑαυτόν του χάριν τοῦ ποιμνίου του. Στή Διαθήκη πού συνέταξε ἀφήνει τήν κινητή καί ἀκίνητη περιουσία του στούς πτωχούς. Εἰδικότερα γράφει˙ «Οὕτω μέντοι, ὥστε αὐτόν πᾶσαν μου τήν οὐσίαν, κινητήν τε καί ἀκίνητον, ἀποκαταστῆσαι τῇ ἁγίᾳ καθολικῇ Ἐκκλησίᾳ τῇ ἐν Ναζιανζῷ, μηδέν τό παράπαν ἐπεξελόμενον, πλήν ὧν ἄν ἐν ταύτῃ τῇ Διαθήκῃ μου τισίν ἱδικῶς καταλίπω, λεγάτου ἤ φιδεκομμίσσου χάριν˙ ἀλλά πάντα, ὡς προεῖπον, ἀκριβῶς ἀποσῶσαι τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἔχοντα τόν τοῦ Θεοῦ φόβον πρό ὀφθαλμῶν, καί εἰδότα, ὅτι εἰς διακονίαν τῶν πτωχῶν τῆς αὐτῆς Ἐκκλησίας προσέταξα πᾶσαν μου τήν οὐσίαν προσχωρῆσαι, καί ἐπί τούτω αὐτόν ἐνεστησάμην κληρονόμον, ὥστε δι’ αὐτοῦ τῇ Ἐκκλησίᾳ πάντα ἀπαραλείπτως ἀποσωθῆναι»14. Καί ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος διέτρεφε καθημερινά τρεῖς χιλιάδες πτωχούς καί ἐκλιπαροῦσε τούς πλουσίους νά πράξουν τό ἴδιο μέ σκοπό, ἐάν βρεθοῦν δέκα πλούσιοι, νά ἐξαλείψουν τή φτώχεια. Ὁ ὠς ἄνω Πατήρ ἐλέγχοντας τήν ἀναλγησία ὁρισμένων πλουσίων ἔλεγε˙ «Καί διά νά ἀντιληφθῇς τήν ἀπανθρωπίαν αὐτῶν, σκέψου, ὅτι ἡ ἐκκλησία, ἄν καί ἔχει τά ἔσοδα ἑνός ἀπό τούς τελευταίους πλουσίους, καί ἀπό αὐτούς πού δέν ἔχουν πάρα πολλά πλούτη, πόσας χήρας καί πόσας παρθένους ἐπαρκεῖ διά νά διατρέφῃ˙ καθ’ ὅσον ὁ κατάλογος αὐτῶν ἔφθασεν εἰς τόν ἀριθμόν τῶν τριῶν χιλιάδων. Μαζί μέ αὐτούς σκέψου καί τούς φυλακισμένους, τούς ἀρρώστους, τούς ὑγιεῖς, τούς ξένους, τούς σωματικῶς ἀναπήρους, αὐτούς πού μένουν εἰς τήν ἐκκλησίαν ἔχοντες ἀνάγκην ἀπό τροφήν καί ἐνδύματα, αὐτούς πού ἁπλῶς ζητοῦν καθημερινά βοήθειαν, καί ὅμως καθόλου δέν ἔχει ἐλαττωθῇ ἡ περιουσία της. Ὥστε, ἐάν μόνον δέκα ἄνδρες ἤθελαν νά ἐξοδεύουν κατ’αὐτόν τόν τρόπον, δέν θά ὑπῆρχε κανείς πτωχός»15. Ἀναμφισβήτητα ἡ ἐποχή μας χρειάζεται νέους Βασιλείους, Γρηγορίους καί Χρυσοστόμους, πού θά ἡγηθοῦν μίας νέας προσπάθειας πού θά ἀποβλέπει στήν πνευματική ἐνδυνάμωση κάθε ἀνθρώπου, στήν ἀπάλυνση τῆς πενίας, στή στήριξη τῶν δοκιμαζομένων, στήν ἀνακούφιση τῶν πασχόντων,

ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά ἀντιμετωπίσει ἐπιτυχῶς τά πάμπολλα καί δυσεπίλυτα προβλήματά του. Ἄφατος εὐσπλαγχνία καί ἀνεξικακία Ἴσως ἡ σπουδαιότερη ἀλήθεια πού καταθέσαμε ἕως τώρα νά εἶναι ἡ παροῦσα. Ὀλίγοι ἀξιολογοῦν αὐτό τό γεγονός ὅτι δηλαδή, ἄν καί ὁ ἀποστάτης ἄνθρωπος ἐλύπησε τόν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα του, ἐκεῖνος στοργικά σκύβει ἐπάνω στό πλάσμα του. Ἐπιδεικνύει μακροθυμία, ἀνοχή, ἀοργησία, περιμένοντας τήν ἐπιστροφή τῶν παιδιῶν του, τά ὁποῖα εἴτε ἐκούσια εἴτε ἀκούσια σφάλλουν. Ἐάν ἀναλογισθοῦμε τό κακό πού συντελεῖται ἕνα λεπτό τῆς ἡμέρας σέ ὅλο τόν κόσμο, καί μπορούσαμε νά τό μετρήσομε, αὐτό καθ’αὐτό τό γεγονός, θά μᾶς συνέτριβε. Ἀπό τούς χρόνους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀπό τήν μία πλευρά ὁ Ἰώβ εἶχε καταγράψει μία πραγματικότητα˙ «τίς γάρ καθαρός ἔσται ἀπό ρύπου; ἀλλ’οὐδείς, ἐάν καί μία ἡμέρα ὁ βίος αὐτοῦ ἐπί τῆς γῆς»16. Ἐπίσης ὁ συντάκτης τῶν εὐχῶν τοῦ ἱεροῦ εὐχελαίου ἀποτυπώνει τή ροπή τοῦ ἀνθρώπου πρός τό κακό καί ἐπικαλεῖται τή συγχώρηση τοῦ ἐλεήμονος Θεοῦ λέγοντας˙ «Μνήσθητι, ὅτι ἐπιμελῶς ἔγκειται ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τά πονηρά ἐκ νεότητος αὐτοῦ, καί οὐδείς εὑρίσκεται ἀναμάρτητος ἐπί τῆς γῆς˙ σύ γάρ μόνος ἐκτός ἁμαρτίας ὑπάρχεις»17. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὁ προφήτης Ἰεζεκιήλ ὑπογραμμίζει τή θεία εὐσπλαγχνία λέγοντας˙ «οὐ βούλομαι τόν θάνατον τοῦ ἀσεβοῦς ὡς τό ἀποστρέψαι τόν ἀσεβῆ ἀπό τῆς ὁδοῦ αὐτοῦ καί ζῆν αὐτόν»18. Τό αἴτημα τῆς συγχωρήσεως καταθέτει ἐκθύμως καί ὁ συντάκτης τῶν εὐχῶν τῆς ἑορτῆς τῆς Πεντηκοστῆς˙ «πρίν ἡμᾶς εἰς τήν γῆν ἀποστρέψαι, ἀξίωσον πρός σέ ἐπιστρέψαι καί πρόσχες ἡμῖν ἐν εὐμενείᾳ καί χάριτι. Ἐπιμέτρησον τάς ἀνομίας ἡμῶν τοῖς οἰκτιρμοῖς σου˙ ἀντίθες τήν ἄβυσσον τῶν οἰκτιρμῶν σου τῷ πλήθει τῶν πλημμελημάτων ἡμῶν... Σοί μόνῳ ἁμαρτάνομεν, ἀλλά καί σοί μόνῳ λατρεύομεν»19. Τόν πλοῦτον τῆς θείας ἀγάπης προβάλλει κατεξοχήν ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος, ἀποδιώχνοντας κάθε σκέψη πού σχετίζεται μέ τήν ἀπογοήτευση καί τήν ἀπελπισία˙ «Μή μοῦ λές, χάθηκα καί τί νά κάνω πλέον; Μή μοῦ 21

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

λές, ἁμάρτησα καί τί θά κάμω; Ἔχεις ἰατρό ἀνώτερο ἀπό τήν ἀρρώστια, ἔχεις ἰατρό πού νικάει τή φύση τοῦ νοσήματος, ἔχεις ἰατρό πού μέ νεῦμα θεραπεύει, ἔχεις ἰατρό πού μέ τή θέλησή του διορθώνει, πού μπορεῖ καί θέλει νά σέ θεραπεύσει. Χωρίς νά ὑπάρχεις σέ ἐδημιούργησε˙ τώρα πού ὑπάρχεις καί ἔγινες κακός πολύ περισσότερο θά μπορέσει νά σέ διορθώσει»20. Καί σέ ἄλλο σημεῖο τοῦ ἔργου του ἐπανέρχεται λέγοντας τά ἑξῆς: «Ὅσες φορές κι ἄν πέσεις στήν ἀγορά, τόσες φορές σηκώνεσαι˙ ἔτσι κάθε φορά πού θ’ ἁμαρτήσεις, μετανόησε γιά τήν ἁμαρτία σου˙ μήν ἀπελπισθεῖς˙ ἄν ἁμαρτήσεις γιά δεύτερη φορά, μετανόησε γιά δεύτερη φορά καί μή ἀπό ραθυμία χάσεις τελείως τήν ἐλπίδα γιά τά ἀγαθά πού σοῦ ἐπιφυλάσσονται˙ κι ἄν ἀκόμα βρίσκεσαι σέ βαθιά γηρατειά κι ἁμαρτήσεις, ἔλα στήν ἐκκλησία καί μετανόησε˙ γιατί ἐδῶ εἶναι ἰατρεῖο κι ὄχι δικαστήριο, πού δέν ζητᾶ εὐθύνες ἁμαρτημάτων, ἀλλά παρέχει συγχώρηση ἁμαρτημάτων»21. Ἐπιπροσθέτως ἡ παναγάπη τοῦ Θεοῦ Πατέρα ἐκφράζεται πολύ χαρακτηριστικά στίς τελούμενες θείες λειτουργίες Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου καί Μεγάλου Βασιλείου. Ὁ μέν πρῶτος τονίζει τό «Οὐδείς ἄξιος τῶν συνδεδεμένων ταῖς σαρκικαῖς ἐπιθυμίαις καί ἡδοναῖς προσέρχεσθαι ἤ προσεγγίζειν ἤ λειτουργεῖν σοι, βασιλεῦ τῆς δόξης˙ τό γάρ διακονεῖν σοι μέγα καί φοβερόν καί αὐταῖς ταῖς ἐπουρανίαις δυνάμεσιν. Ἀλλ’ὅμως, διά τήν ἄφατον καί ἀμέτρητόν σου φιλανθρωπίαν»22 δέχεσαι τήν ἱερουργίαν αὐτή, ἡ ὁποία ἀποσκοπεῖ στόν ἁγιασμό τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων. Ὁ δέ δεύτερος ἐπισημαίνει καί ἐκεῖνος τήν ἀναξιότητα τῶν ἀνθρώπων λέγοντας, ὅτι «οὐ διά τάς δικαιοσύνας ἡμῶν (οὐ γάρ ἐποιήσαμέν τι ἀγαθόν ἐπί τῆς γῆς), ἀλλά διά τά ἐλέη σου καί τούς οἰκτιρμούς σου, οὕς ἐξέχεας πλουσίως ἐφ’ ἡμᾶς, θαρροῦντες προσεγγίζομεν τῷ ἁγίῳ σου θυσιαστηρίῳ»23. Συνεπῶς ἡ ἀνεξάντλητη φιλανθρωπία, ἡ πηγαία ἄφεση, ἡ ἄφατος ἀγαθότητα τοῦ Κτίστου, ὑπερισχύουν ἔναντι τῶν ἀναρίθμητων πτώσεων τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος συνειδητά ἀναγνωρίζει τά λάθη του καί ζητᾶ τό πλούσιο ἔλεός του, προκειμένου νά διορθώσει τά κακῶς κείμενα καί νά ἐπιστρέψει στήν ὁδό τῆς ἀρετῆς. 22

Συνδαιτυμόνες ξενίας δεσποτικῆς καί ἀθανάτου τραπέζης Ὅμως ἡ κορυφαία πράξη τοῦ θεανθρώπου εἶναι τό γεγονός καταργήσεως τοῦ θανάτου καί παροχῆς τῆς ὄντως ζωῆς διά τῆς ἀναστάσεώς του. Εἶναι τόσο μεγάλη αὐτή ἡ εὐεργεσία πού ὁποιαδήποτε ἄλλα καλά καί ὠφέλιμα, τά ὁποῖα ὑπόσχονται οἱ θρησκεῖες ὠχριοῦν μπροστά στή συντριβή τοῦ ἅδου καί τή ζωοποίηση τοῦ ἀνθρώπινου γένους. Στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου ὁ ὑμνογράφος ἐγκωμιάζοντας τή μητέρα τοῦ Κυρίου πανηγυρικά μᾶς εἰσάγει σ’ αὐτό τό πνεῦμα˙ «Διά γάρ τοῦ ἐκ σοῦ σαρκωθέντος, ὁ ᾍδης ᾐχμαλώτισται, ὁ Ἀδάμ ἀνακέκληται, ἡ κατάρα νενέκρωται, ἡ Εὔα ἠλευθέρωται, ὁ θάνατος τεθανάτωται, καί ἡμεῖς ἐζωοποιήθημεν»24. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ θεολόγος σέ ὕμνο του γιά τήν ἑορτή τοῦ Πάσχα διακηρύσσει˙ «Σήμερα ὁ μέγας Χριστός ἀπό τούς νεκρούς πού ἔσμιξε, σηκώθηκε καί τοῦ θανάτου ἔσπασε τό κεντρί καί τίς σκοτεινές πόρτες τοῦ ἀγέλαστου Ἅδη σύντριψε, καί ἔδωσε στίς ψυχές ἐλευθερία. Σήμερα ἀναπηδώντας ἀπό τό μνῆμα, φάνηκε στούς θνητούς, πού γι’ αὐτούς γεννήθηκε, πέθανε καί ἀναστήθηκε ἀπό τούς νεκρούς, ὥστε ξαναγεννημένοι καί τό θάνατο ξεφεύγοντας ν’ ἀνεβοῦμε μαζί του καθώς φεύγει ἀπό δῶ»25. Ἀκόμα ὁ Μακάριος Αἰγύπτιος καλεῖ ὅλους νά συστρατευθοῦν καί νά προσέλθουν προκειμένου, ὅπως μᾶς λέγει, νά «ἀπολαύσουμε ὅσα μᾶς ὑποσχέθηκε, καί τήν Καινή Διαθήκη πού τήν ἔκανε ὁ Κύριος καινούρια πραγματικότητα μέ τό σταυρό του καί τό θάνατό του, ἀφοῦ συνέτριψε τίς πύλες τοῦ ἄδη καί τῆς ἁμαρτίας, ἀπελευθέρωσε τίς πιστές ψυχές, ἔδωσε μέσα σ’ αὐτές τόν Παράκλητο, καί τίς ὁδήγησε στή βασιλεία του»26. Ὅμως ὑπέρ πάντων ἀξιοσήμαντος εἶναι ὁ κατηχητικός λόγος τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου πού ἀναγινώσκεται τήν Κυριακή τοῦ Πάσχα, στόν ὁποῖο ὁ ἔνθεος Πατήρ μεταξύ ἄλλων βροντοφωνάζει: «Ποῦ σοῦ θάνατε, τό κέντρον; Ποῦ σοῦ ἅδη, τό νῖκος; Ἀνέστη Χριστός, καί σύ καταβέβλησαι. Ἀνέστη Χριστός, καί πεπτώκασι δαίμονες. Ἀνέστη Χριστός, καί χαίρουσιν ἄγγελοι. Ἀνέστη Χριστός, καί ζωή πολιτεύεται. Ἀνέστη Χριστός,

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

καί νεκρός οὐδείς ἐπί μνήματος. Χριστός γάρ ἐγερθείς, ἐκ νεκρῶν, ἀπαρχή τῶν κεκοιμημένων ἐγένετο»27. Καί ὁ Θεόδωρος Στουδίτης ἑρμηνεύοντας τόν ὡς ἄνω λόγο καί προσεγγίζοντας ταυτοχρόνως τήν λαμπροφόρο ἡμέρα τοῦ Πάσχα, ἐπικαλεῖται τόν ἀναστάντα καί εὔχεται: «Ὁ δέ Θεός τῆς εἰρήνης καταξιώσῃ πάντας ἡμᾶς μετά ἁγίων ἀναστάσεως, ἐν ἔργοις καί λόγοις εὑρεθέντας καί πίστει ὀρθοδόξῳ»28. Συνεπῶς ἡ ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ νά συνειδητοποιήσομε τό «Χριστός ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας»29 καί νά προετοιμαστοῦμε καταλλήλως γιά τή συμμετοχή μας στήν οὐράνιο τράπεζα μέ οἰκοδεσπότη τόν ἀναστάντα Κύριο, ὁ ὁποῖος μετά πολλῆς χαρᾶς ὑποδέχεται τά παιδιά του. Ἐπιλεγόμενα Μετά τήν ἁπλή καταγραφή καί σύντομη παρουσίαση βασικῶν ἀληθειῶν, πιστεύουμε ὅτι ἐνδεχομένως δημιουργήσαμε ἕνα γόνιμο προβληματισμό στόν ἀναγνώστη, ὁ ὁποῖος εὑρίσκεται ἀντιμέτωπος μέ μύρια προβλήματα τῆς ἐποχῆς μας. Ἐπιδιωκόμενος σκοπός μας εἶναι νά προχωρήσομε σέ μία αὐτοκριτική σέ βάθος, σέ μία ἀξιολόγηση ἔντιμη, ἡ ὁποία θά συνεισφέρει θετικά στήν πορεία τῆς ζωῆς του. Ἐπιπροσθέτως τονίζομε ὅτι, ἐάν θέλομε ἀληθινά νά ὑψωθοῦμε πνευματικά θά πρέπει νά στρέψομε τούς ἑαυτούς μας εἰς τόν ἐραστή τῶν ψυχῶν, γιατί «κανένας ἐραστής, κι ἄν ἀκόμη εἶναι πάρα πολύ παράφρονας ἀπό τόν ἔρωτά του, δέν κατακαίεται τόσο ἀπό τήν ἀγάπη του γιά τήν ἐρωμένη του, ὅσο ὁ Θεός ποθεῖ τή σωτηρία τῶν ψυχῶν μας»30. Ὁ μακαριστός γέρων Πορφύριος, ὅσιος νῦν, ἔλεγε χαρακτηριστικά˙ «Ὁ Χριστός θέλει νά ἑνωθοῦμε μαζί Του καί περιμένει ἔξω ἀπ’ τήν πόρτα τῆς ψυχῆς μας. Ἀπό μᾶς ἐξαρτᾶται νά δεχθοῦμε τή θεία χάρι. Μόνο ἡ θεία χάρις μπορεῖ νά μᾶς ἀλλάξει. Ἐμεῖς τίποτα δέν μποροῦμε μόνοι μας. Ἡ χάρις ὅλα θά μᾶς τά δώσει. Ἐμεῖς νά προσπαθοῦμε νά μειώσουμε τόν ἐγωισμό καί τή φιλαυτία μας. Νά εἴμαστε ταπεινοί. Νά δοθοῦμε στόν Χριστό κι ὅλα φεύγουν τά ἀντιδραστικά, σωματικά καί ψυχικά»31. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ἐπιτίμησις κατά τῶν ἀπολειφθέντων, Ε.Π.Ε. 26, 446. 2 Αὐτόθι, σ. 448.

3 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Πρός τούς μή ἀπαντήσαντας εἰς τήν σύναξιν, Ε.Π.Ε. 26, 566. 4 Πρωτορωσικό Χρονικό ἤ Χρονικό τοῦ Νέστορος, μτφρ. S.H. Cross καί O.P. Sherbowitz-Wetzor (Cambridge, MA: The Medieval Academy of America, 1953), 111. Ἡ μαρτυρία καταχωρεῖται ἀπό τόν Ware K., Ἡ ἐντός ἡμῶν βασιλεία, ἔκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα 2006, σ. 14. 5 Ἰουστινιανοῦ 3η Νεαρά, παρ. Ἰουστινιανοῦ, Νεαραί, ἔκδ. Ἐκδοτική Ἑταιρεία, Ἀθήνησι 1898, σ. 16. 6 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Κατήχησις Ζ΄, 1 Ε.Π.Ε. 30, 473. 7 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Λόγος εἰς τήν μεγαλομάρτυρα Δροσίδα, Ε.Π.Ε. 37, 329. 8 Θεοδώρου Στουδίτου, Ἐγκώμιον εἰς τήν ἀποτομήν τῆς ἱερᾶς κεφαλῆς τοῦ μεγάλου Βαπτιστοῦ Χριστοῦ καί Προδρόμου, Ε.Π.Ε.18, 121. 9 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τόν ἅγιον ἱερομάρτυρα Ἰγνάτιον τόν θεοφόρον 5, PG 50, 595. 10 Ματθ. ΚΕ΄, 40. 11 Καραγιαννοπούλου Ἰ., «Ὁ Μέγα Βασίλειος καί τά κοινωνικά προβλήματα τοῦ καιροῦ του», Βυζαντινά 11 (1982) 113. Βλ. καί Χρήστου Π., Ἡ κοινωνιολογία τοῦ Μ. Βασιλείου, Ἀθῆναι 1951. Καλογήρου Ἰ., «Ὁ Μέγας Βασίλειος ὡς ὑπόδειγμα κοινωνικοῦ ἔργου», Βασιλειάς, ἑόρτιος τόμος ἐπί τῇ συμπληρώσει 1600 ἐτῶν ἀπό τοῦ θανάτου του, ἔκδ. Ἱερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1979, σσ. 19-65. 12 Ἑρμείου Σωζομενοῦ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία ΣΤ΄, PG 67, 1397. 13 Μεγάλου Βασιλείου, Ἠλίᾳ ἄρχοντι τῆς ἐπαρχίας, ἐπιστολή 94η, Ε.Π.Ε. 2, 179. 14 Γρηγορίου Θεολόγου, Ἴσον τῆς Διαθήκης, PG 37, 389. 15 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τό κατά Ματθαῖον Ὁμιλ. ΞΣΤ΄, Ε.Π.Ε. 11, 603. 16 Ἰώβ ΙΔ΄, 4-5. 17 Μικρόν Εὐχολόγιον, Τό ἱερόν εὐχέλαιον, ἔκδ. ΑΔΕΕ, Ἀθήνα 1984, σ. 174. 18 Ἰεζ. ΛΓ΄, 11. 19 Πεντηκοστάριον, Κυριακή Πεντηκοστῆς, ἔκδ. Φῶς, Ἀθῆναι 1974, σ. 227. 20 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τήν ἐπίλυσιν τῆς Χαναναίας, Ε.Π.Ε. 33, 445. 21 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Περί μετανοίας Ὁμιλ. Γ΄, Ε.Π.Ε. 30, 155. 22 Φουντούλη Ἰ., Βυζαντιναί… , ἔνθ. ἀνωτ. σ. 31. 23 Αὐτόθι, σ. 48. 24 Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, Ἐγκόλπιον Ἀναγνώστου, ἔκδ. Α.Δ.Ε.Ε., Ἀθήνα 2000, σ. 60. 25 Γρηγορίου θεολόγου, Ὕμνος εἰς Χριστόν μετά τήν σιωπήν, ἐν τῷ Πάσχᾳ ποίημα ΛΗ΄, Ε.Π.Ε. 10, 311. Βλ. καί Μεγάλου Βασιλείου, Εἰς τόν ΛΒ΄ ψαλμόν, Ε.Π.Ε. 5, 185. 26 Μακαρίου Αἰγυπτίου, Ὁμιλίες Πνευματικές ΛΗ, Ε.Π.Ε. 7, 549. 27 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Κατηχητικός Λόγος, Ἱερατικόν, ἔκδ. Α.Δ.Ε.Ε., Ἀθήνα 1989, σ. 78. 28 Θεοδώρου Στουδίτου, Λόγος εἰς τήν ἁγίαν Κυριακήν τοῦ Πάσχα, Ε.Π.Ε. 18, 64. 29 Πεντηκοστάριον, Κυριακή τοῦ Πάσχα, ἔκδ. Φῶς, Ἀθήνα 1974, σ. 1. 30 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Κατήχησις ΙΔ΄, Ε.Π.Ε. 30, 603. 31 Πορφυρίου Γέροντος Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, ἔκδ. Ἱερά Μονή Χρυσοπηγής, Χανιά 2003, σ. 316.

Στά Ἰωάννινα καί στή Βόρειο Ἤπειρο Ταξίδι στούς θρύλους καί τήν ἱστορία (ἀπό τήν προσκυνηματική ἐκδρομή τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας) Ὄλγας Σπηλιαρώτη, Ἰατροῦ-Παθολόγου

έ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί τήν πνευματική καθοδήγηση τοῦ Σεβ. Μητροπολίτη μας κ.κ. Εὐγενίου τόν ὁποῖο εὐγνωμονοῦμε γιά τίς ἄρτια ὀργανωμένες καί γεμάτες φυσικό, ἀλλά προπαντός πνευματικό κάλλος ἐκδρομές πού μᾶς προσφέρει κάθε χρόνο- ξεκινήσαμε καί φέτος τήν περιήγησή μας σέ μέρη ὄμορφα, μαρτυρικά καί δοξασμένα. Προορισμός μας ἦταν οἱ περιοχές τῶν Ἰωαννίνων καί τῆς Βορείου Ἠπείρου. Φύγαμε 5 τοῦ Ἰούλη. Ἦταν ἡ μέρα τοῦ δημοψηφίσματος κι ἡ Ἑλλάδα ἔμοιαζε νά παραπαίει μέσα στήν ἀβεβαιότητα. Μιά ἀνησυχία φώλιαζε στήν καρδιά καί μετρίαζε τή χαρά μας. Ὅμως τό ταξίδι αὐτό τό νιώθαμε σάν ἕνα χρέος. Ἕνα προσκύνημα σέ τόπους τοῦ ἑλληνισμοῦ ἱερούς. Πρωί ἀποβιβαστήκαμε στόν Πειραιᾶ. Μετά ἀπό μιά ὑπέροχη διαδρομή, μέσῳ τοῦ Ἰσθμοῦ τῆς Κορίνθου καί τῆς Γέφυρας Ρίου- Ἀντιρρίου, φτάσαμε στά Ἰωάννινα. Τό ξενοδοχεῖο μᾶς ἐντυπωσίασε. Συνδυάζοντας τήν παραδοσιακή διακόσμηση τῆς περιοχῆς μέ ἀνατολίτικα στοιχεῖα, ἔδινε τήν αἴσθηση ἑνός ἀληθινοῦ παλατιοῦ. Ἀφοῦ τακτοποιηθήκαμε, ἀναχωρήσαμε γιά τό χωριό Πολύγυρο, προκειμένου νά παρακολουθήσομε τόν ἀρχιερατικό ἑσπερινό στόν πανηγυρίζοντα μεταβυζαντινό ναό τῆς Ἁγίας Κυριακῆς. Στή συνέχεια ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἰωαννίνων κ. Μάξιμος μᾶς παρέθεσε δεῖπνο στό Πνευματικό Κέντρο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Νικολάου Κοπάνων. Μέ ἐξαιρετική εὐγένεια καί προθυμία μᾶς περιποιήθηκαν οἱ ἄνθρωποι πού πλαισιώνουν τό Κέντρο -ἐθελοντές οἱ περισσότεροι- μέ πλούσιο παραδοσιακό φαγητό. Ὁ Ἱερός Ναός Ἁγίου Νικολάου («εἰς Κοπάνους») στά Γιάννενα, πῆρε τό ὄνομά του ἀπό τό «κοπάνισμα» τῶν ρούχων, πού ἔπλεναν οἱ γυναῖκες στή λίμνη. Πότε πρωτοκτίστηκε ἡ 24

ἐκκλησία δέν εἶναι γνωστό. Περιγράφεται ὡς ἕνας ἀπό τούς διασωθέντες ναούς ἀπό τήν τουρκική κατάκτηση τοῦ 1430. Ἐκεῖ φυλακίστηκαν οἱ δεκαεπτά (17) κυράδες μέ τήν κυρά-Φροσύνη, προτοῦ τίς πνίξουν στή λίμνη μέ διαταγή τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ. Χρησιμοποιήθηκε ἐπίσης, ὡς ἀρχηγεῖο τῶν Σουλιωτῶν ὑπό τόν Νότη Μπότσαρη κατά τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ, κάτι πού γνωστοποιεῖται καί ἀπό τή σχετική ἐντοιχισμένη ἐπιγραφή. Μέσα στόν ἱερό ναό ἀλλά καί στό ἐξωκλήσι τοῦ Ἁγίου Νικολάου τῶν Κοπάνων, ὑπάρχουν πολλά ἅγια λείψανα. Τό σημαντικότερο εἶναι ἡ δεξιά χεῖρα τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Στίς δραστηριότητες τῆς Ἐνορίας τοῦ Ἁγίου Νικολάου, συμπεριλαμβάνονται ἡ καθημερινή παροχή συσσιτίων σέ ἄπορες οἰκογένειες, καθώς καί ἡ ἀνελλιπής λειτουργία τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου, ἐδῶ καί δεκατρία χρόνια, ὅπου χτυπᾶ ἡ καρδιά τῶν παιδιῶν καί τῶν νέων τῆς Ἐνορίας. Τό ἑπόμενο πρωί βγήκαμε νά γνωρίσομε τήν πόλη, ἔχοντας μαζί μας τήν ἐξαιρετική ξεναγό καί καθηγήτρια κ. Εὐγενία Κούκουρα. «Καί ἤτανε, μά τήν ἀλήθεια, τά Γιάννενα καλοχτισμένη πολιτεία, ἁπλωμένη στήν ἀκρογιαλιά σάν ἀητός, μέ ἁπλωμένες φτεροῦγες πού δροσίζεται στά νερά της». Κτισμένη στίς ὄχθες τῆς λίμνης Παμβώτιδας, ἡ πόλη τῶν Ἰωαννίνων καί πρωτεύουσα τῆς Ἠπείρου, εἶναι μιά γραφική πόλη μέ μακραίωνη ἱστορία. Τά παραδοσιακά κτίσματα, τά μουσεῖα, τό κάστρο, τό πανεπιστήμιο (ἀπό τά καλύτερα τῆς Εὐρώπης), πληθώρα ἄλλων κτιρίων πού φιλοξενοῦν ἀθλητικές καί πολιτιστικές ἐκδηλώσεις ὅλο τόν χρόνο, μαρτυροῦν τήν ἐξέλιξη τῆς πόλης καί τήν προσπάθειά της νά συγκεράσει τό παλιό μέ τό νέο, τό παραδοσιακό μέ τό σύγχρονο. Ἡ ἵδρυσή της ἀποδίδεται στόν Ἰουστινιανό τόν 6ο αἰώνα μ.Χ. μέ μετοικεσία κατοίκων τῆς ἀρχαίας πόλης Εὐροί-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ας. Τήν προόριζε νά γίνει ὁ πυρήνας τοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ στά σύνορα τῆς ἐπικράτειας. Ἡ ἱστορία της εἶναι συνυφασμένη μέ τό κάστρο της. Μέχρι τό 17ο αἰώνα, τά Γιάννενα περιοριζόταν μέσα στά τείχη του, ἐπειδή οἱ κάτοικοι ἔβρισκαν ἐκεῖ καταφύγιο ἀπό τίς συχνές ἐπιδρομές τῶν Γότθων καί ἄλλων βαλκανικῶν βαρβαρικῶν φυλῶν. Ἡ περίοδος ἀκμῆς γιά τήν πόλη ἀρχίζει μετά τήν κατάληψη τῆς Κων/λης ἀπό τούς Φράγκους (1204), μέ τήν ἵδρυση τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου. Στά Γιάννενα προσφεύγουν τότε πολλές ἀπό τίς πιό γνωστές βυζαντινές οἰκογένειες, ἱδρύουν σχολές καί μοναστήρια καί ἡ πόλη γίνεται σιγά-σιγά τό κέντρο τῆς Ἠπειρωτικῆς ἡγεμονίας καί ἀργότερα ἡ πρωτεύουσα τοῦ Δεσποτάτου. Ὅμως οἱ ἐπιδρομές βαρβάρων καί οἱ ἔριδες τήν ἀποδυνάμωσαν καί δέν μπόρεσε νά ἀντισταθεῖ στήν τουρκική λαίλαπα. Ἔτσι, στίς 29-3-1430 οἱ ἄρχοντες καί ὁ Μητροπολίτης, παρέδωσαν τήν πόλη στόν Σινάν Πασά, ἀφοῦ πρῶτα διεκδίκησαν καί πῆραν σημαντικά προνόμια. Τά Ἰωάννινα ἀπελευθερώθηκαν κατά τούς Βαλκανικούς πολέμους καί ἐνσωματώθηκαν στό ἑλληνικό κράτος τό 1913, ὕστερα ἀπό 483 χρόνια τουρκικῆς κατοχῆς. Στά δύσκολα χρόνια τῆς δουλείας, τά Γιάννενα ἔγιναν τό κέντρο τοῦ ἑλληνισμοῦ καί τῆς πνευματικῆς ἀναγέννησης στό ὑπόδουλο ἔθνος μέ ἀποκορύφωμα τήν περίοδο τῆς κυριαρχίας τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ τοῦ Τεπελενλῆ. Τῆς μεγάλης καί ἀμφιλεγόμενης ἐκείνης φυσιογνωμίας, πού κράτησε τή γενική προσοχή καί συγκίνηση τῆς βαλκανικῆς χερσονήσου, γιά σαράντα ὁλόκληρα χρόνια ἀπό τό 1780 ὡς τό τέλος τοῦ 1821. Ὁ Ἀλῆ Πασάς ὄχι μόνο εἶχε ἐπιδείξει ἀνοχή στή λειτουργία καί τήν ἀνάπτυξη τῶν ἑλληνικῶν σχολείων, ἀλλά κατόρθωσε νά συγκεντρώσει στήν πρωτεύουσά του τούς πιό προικισμένους καί μορφωμένους Ἕλληνες. Ἡ αὐλή τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ ἔγινε πόλος ἕλξης ὄχι μόνο γιά τά ἀνήσυχα πνεύματα τῆς ἐποχῆς, ἀλλά εἶχε μετατραπεῖ καί σέ πολεμικό φροντιστήριο γιά τούς μελλοντικούς στρατιωτικούς ἡγέτες τῆς ἐπαναστατημένης Ἑλλάδας. Ἀπό ᾿κεῖ ξεπήδησαν μεγάλοι ἀγωνιστές τοῦ ᾿21: Καραϊσκάκης, Διάκος, Μπότσαρης, Ἀνδροῦτσος, Πανουργιᾶς

καί τόσοι ἄλλοι. Δικαιολογημένα λοιπόν τή θεωρούσανε οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες σάν Ἁγία Πόλη. Εἶναι γνωστή ἡ ρύση: «Γιάννενα πρῶτα στ᾿ ἅρματα, τίς τέχνες καί τά γράμματα»! Καί νά μπροστά μας ἡ ἀρχαία Παμβώτις! «Ἡ ἀγέραστη κομψότητα τοῦ μαργαριταριοῦ κρεμασμένη χρόνια στό λαιμό τῆς πόλης». Ἡ τραγουδισμένη λίμνη ἁπλώνεται στά βόρεια τῆς πόλης κάτω ἀπό τήν προστατευτική σκιά τοῦ βουνοῦ Μιτσικέλι, σέ ὑψόμετρο περίπου 500 μέτρα ἀπό τήν ἐπιφάνεια τῆς θάλασσας. Τά νερά της προέρχονται ἀπό φυσικές πηγές καί χειμάρους. Ἀποτελεῖ ἕνα πολύ σημαντικό οἰκοσύστημα καί σπουδαία πηγή ζωῆς, ἀφοῦ ἡ ἁλιευτική της ἐκμετάλλευση ἔχει συμβάλλει σέ μεγάλο βαθμό στήν οἰκονομική ἀνάπτυξη τῆς εὐρύτερης περιοχῆς. Τίς τελευταῖες δεκαετίες ὑφίσταται κι αὐτή -ὅπως ὅλος ὁ πλανήτης- τίς συνέπειες τῆς ρύπανσης… Μέσα στά νερά τῆς λίμνης Παμβώτιδας, βρίσκεται τό νησάκι τῶν Ἰωαννίνων. Μιά παρουσία μοναδικῆς φυσικῆς ὀμορφιᾶς μέσα στόν Ἑλληνικό χῶρο μέ τήν πλούσια βλάστηση καί τούς καλαμιῶνες, τά παραδοσιακά σπίτια μέ τίς πέτρινες στέγες καί τά στενά πλακόστρωτα σοκάκια, μέ τά διάφορα ἐκθέματα τῆς Γιαννιώτικης παραδοσιακῆς λαϊκῆς τέχνης. Ἕνα ἀπό πλοιάρια πού διασχίζουν καθημερινά μέ πολλά δρομολόγια τά νερά της, μᾶς μετέφερε στό Νησί τῶν Ἰωαννίνων. Εἶναι ἀπό τά ἐλάχιστα στόν κόσμο κατοικούμενα νησιά λίμνης. Μαζί μέ τόν Ἅγιο Ἀχίλλειο Πρεσπῶν εἶναι ἕνα ἀπό τά δύο κα25

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τοικημένα νησιά σέ λίμνη στήν Ἑλλάδα. Ἑκατό περίπου οἰκογένειες ζοῦν στόν γραφικό οἰκισμό του, ἀσχολούμενες μέ τόν τουρισμό καί τό ψάρεμα. Αὐτή ἡ μικρή κουκίδα μέσα στήν ἀπεραντοσύνη τῆς γῆς, τό λιμνονήσι, θά ἦταν τελείως ἄγνωστο γιά τούς ξένους ἄν δέν εἶχε τούς θρύλους καί τίς παραδόσεις του, νά τό πάρουν καί νά τό σεργιανίσουν σ᾿ ὅλο τόν κόσμο. Ὁ Ἀλῆ Πασάς, ἡ Κυρά Φροσύνη καί ἡ Κυρά Βασιλική εἶναι οἱ τρεῖς θρυλικές σκιές πού πλανῶνται αἰῶνες τώρα ἐδῶ καί προσελκύουν τό ἐνδιαφέρον τοῦ κόσμου. Τά βυζαντινά χρόνια πάνω σ᾿ αὐτό τό νησάκι, μέσα στό γαλήνιο κι ἀπόκοσμο περιβάλλον του, δημιουργεῖται ἕνας πυρήνας ἀπό ἀσκηταριά καί μοναστήρια, σχηματίζοντας τήν τρίτη μοναστηριακή κοινότητα στήν Ἑλλάδα μετά τό Ἅγιον Ὄρος καί τά Μετέωρα. Ἰδιαίτερα ἀξιόλογα τά ἑπτά (7) Μοναστήρια πού ὑπάρχουν ἐκεῖ. Ἐπισκεφθήκαμε δυό ἀπ᾿ αὐτά: τήν Ἱ. Μονή τοῦ Ἁγίου Νικολάου τῶν Φιλανθρωπινῶν καί τήν Ἱ. Μονή τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονα. Μέ τήν ἵδρυση καί τήν ἱστορία τοῦ πρώτου μοναστηριοῦ συνδέεται ἄμεσα ἡ μεγάλη βυζαντινή οἰκογένεια τῶν Φιλανθρωπινῶν. Στή Μονή τῶν Φιλανθρωπινῶν, ἐκτός ἀπό τίς ἑπτά χιλιάδες τοιχογραφίες ἐκκλησιαστικοῦ περιεχομένου, στή ΝΔ γωνία τοῦ ἐσωτερικοῦ νάρθηκα εἰκονίζονται ὁλόσωμοι ἑπτά ἀρχαῖοι ἕλληνες φιλόσοφοι: ὁ Πλάτων, ὁ Ἀπολλώνιος, ὁ Σόλων, ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ Πλούταρχος, ὁ Θουκυδίδης καί ὁ Χείλων, οἱ ὁποῖοι εἰκονί26

ζονται ὄρθιοι νά κρατοῦν εἰλητάρια. Σύμφωνα μέ τίς μεσαιωνικές παραδόσεις, οἱ φιλόσοφοι αὐτοί προφήτευσαν τόν ἐρχομό τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο. Ἡ παρουσία τους, ἑδραιώνει τήν ἄποψη ὅτι ἡ μονή λειτουργοῦσε καί σάν Σχολή, ὅπου δέν διδάσκονταν μόνο τά θρησκευτικά ἀλλά καί ἡ ἀρχαία ἑλληνική ἱστορία καί ἡ φιλοσοφία. Ἡ Ἱ. Μονή Ἁγίου Παντελεήμονα, εἶναι ἱστορικό διατηρητέο μνημεῖο. Ἀποτελεῖται ἀπό τό Καθολικό καί τά κελιά, πού ὑπάρχουν στή βόρεια καί τή νότια πλευρά του. Τά κελιά τῆς νότιας πλευρᾶς, λειτουργοῦν ὡς μουσεῖο τῆς προεπαναστατικῆς περιόδου. Ἐδῶ παίχτηκε τό τελευταῖο δράμα τῆς ταραγμένης ζωῆς τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ. Τά γεγονότα εἶναι γνωστά: Ὁ Ἀλῆ Πασάς σήκωσε ἀνταρσία ἐνάντια στόν σουλτάνο, θέλοντας νά φτιάξει δικό του κράτος. Πολιορκημένος ἀπό δυνάμεις τοῦ Χουρσίτ Πασᾶ, ὕστερα ἀπό ἐντολή τοῦ Σουλτάνου, πού τόν χαρακτήρισε ὡς φιρμανλή, κατέφυγε ἐδῶ στή Μονή τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονα τόν Γενάρη τοῦ 1822. Σ᾿ ἕνα ἀπό τά κελιά τῆς νότιας πλευρᾶς, πυροβολήθηκε ἀπό τό ὑπόγειο καί ἡ σφαίρα τόν τραυμάτισε στήν κοιλιά. Στό τέλος τόν ἀποκεφάλισαν, ταρίχευσαν τό κεφάλι του καί τό ἔστειλαν στόν σουλτάνο. Ἐπαληθεύτηκε ἔτσι ἡ προφητεία τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ: «Θά γίνεις μεγάλος ἄνθρωπος, θά κυριεύσεις ὅλη τήν Ἀρβανιτιά, θά ὑποτάξεις τήν Πρέβεζα, τήν Πράγα, τό Σούλι, τό Δελβίνο, τό Γαρδίκι καί αὐτό τό τάχτι τοῦ Κούρτ Πασᾶ. Θά ἀφήσεις μεγάλο ὄνομα στήν οἰκουμένη. Καί στήν Πόλη θά πᾶς... μέ κόκκινα γένεια». Ἄραγε ὅσοι ἔρχονται σ᾿ αὐτό τό λιμνονήσι, ἐπικοινωνοῦν μέ τό παρελθόν ἤ ἔρχονται καί φεύγουν ἀδιάφοροι; Ἔκθαμβοι ἀπό τή μεγάλη ἱστορική καί θρησκευτική θεματολογία πού συναντήσαμε, φύγαμε γιά τό Μπιζάνι. Ἐκεῖ, μόλις 12 χιλιόμετρα νότια ἀπό τά Ἰωάννινα, μᾶς περίμενε μιά ἀξέχαστη περιπλάνηση στήν ἱστορία. Τό Μουσεῖο Ἑλληνικῆς Ἱστορίας Παύλου Βρέλλη, ἐπίσης γνωστό καί ὡς Μουσεῖο Κέρινων Ὁμοιωμάτων. Στεγάζεται σ᾿ ἕνα κτίριο Ἀστικῆς Φρουριακῆς Ἀρχιτεκτονικῆς τῆς Ἠπείρου τοῦ 18ου αἰώνα. Θεμελιώθηκε τό 1983 καί τελείωσε τό 1994. Εἶναι ἔργο ἑνός

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

καί μόνο ἀνθρώπου-τοῦ Παύλου Βρέλλη, πού διέθεσε ὅλο τό ἐφ᾿ ἅπαξ τῆς σύνταξής του σέ ἕναν γυμνό χῶρο 17 στρεμμάτων καί γιά 13 χρόνια ἐργάστηκε ἀκατάπαυστα, μόνο γι᾿ αὐτό τό σκοπό. «Ευχαριστῶ αὐτούς πού κράτησαν τή Θρησκεία μου, τή Γλώσσα μου καί τήν Ἐθνικότητά μου, γιά νά εἶμαι Χριστιανός καί νά λέγομαι Ἕλληνας», γράφει στό βιβλίο του. «Θέλω νά κάνω Ἱστορική Ἀγωγή, μνήμη ἱερή ὅλων τῶν ἡρωικῶν μορφῶν καί γεγονότων πού ἔζησαν μέσα μου….». Καί τώρα ἐγώ, πῶς νά βρῶ λέξεις μαγικές, νά περιγράψω τό δέος καί τά συναισθήματα πού πλημμυρίζουν τήν ψυχή ὅταν ἔρχεσαι ἀντιμέτωπος -ὁλοζώντανα λές- μέ μεγάλες στιγμές τῆς ἱστορίας καί μορφές πού σημάδεψαν τό μέλλον τοῦ τόπου μας. Τό ἔργο τοῦ Παύλου Βρέλλη, εἶναι πραγματικά ἀξεπέραστο, μοναδικό, συγκινητικό, ἱστορικό καί πρωτίστως ἐθνικό. Ζωντάνεψε ἥρωες, Ἁγίους, πρόσωπα καί στιγμές πού εἶχαν ξεχαστεῖ καί ξεθωριάσει ἀπό τόν ξενισμό, τήν ἀδιαφορία, τήν ἄγνοια, τά ἰσοπεδωτικά Μ.Μ.Ε. Κράτησε ἀναμμένη τή δάδα τοῦ Γένους. Ἔφερε τό χθές στό σήμερα καί ἔφτιαξε τό Μουσεῖο τοῦ ἱστορικοῦ μας χωροχρόνου. Πραγματικά δέν ξέρω ἄν μποροῦσε Ἕλληνας πού ἀγαπᾶ τήν Ἑλλάδα νά κάνει μεγαλύτερη προσφορά στίς νεότερες γενιές... Ἑκατόν πενήντα περίπου κέρινα ὁμοιώματα σέ φυσικό μέγεθος, ἐνταγμένα σέ μιά πιστή ἀναπαράσταση τοῦ περιβάλλοντος τῆς ἐποχῆς τους καί 36 ἱστορικά θέματα, καλύπτουν 25 αἰῶνες Ἑλληνικῆς Ἱστορίας καί χωρίζονται σέ τρεῖς θεματικές ἑνότητες: α) τήν Προεπαναστατική περίοδο, β) γεγονότα τοῦ 1821 καί γ) εἰκόνες ἀπό τόν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ὑπάρχουν ἐπίσης εἰκόνες ἀπό τή Μικρασιατική καταστροφή καί τήν τραγωδία τῆς Κύπρου, ἐνῶ γίνεται ἀναφορά στήν ἀρχαία Ἑλλάδα καί τό Βυζάντιο… Ὁ Παῦλος Βρέλλης ἔλεγε: «πλούσιος δέν εἶναι αὐτός πού ἔχει χρήματα, ἀλλά αὐτός πού προσφέρει. Κι ἐγώ εἶμαι πλούσιος, γιατί κατάφερα καί πρόσφερα στόν Ἕλληνα τοῦτο τό ἔργο». Ναί, πραγματικά ἦταν πολύ πλούσιος… Σέ ἀντίθεση μέ πολλούς σημερινούς πλούσιους «πατριῶτες», οἱ ὁποῖοι στήν πραγματικότητα εἶναι τόσο φτωχοί…

Γιά τό ὑπόλοιπο τῆς ἡμέρας, τό πρόγραμμα περιελάμβανε ἐκδρομή στά Ζαγοροχώρια μέ τήν παραδοσιακή ἀρχιτεκτονική τῶν σπιτιῶν καί τήν ἄγρια φυσική ὀμορφιά. Στό Μονοδένδρι, ἕνα ἀπό τά πιό γραφικά καί ἀντιπροσωπευτικά Ζαγοροχώρια, ἐπισκεφθήκαμε τό μοναστήρι τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς. Χτισμένο κυριολεκτικά στό χεῖλος τοῦ γκρεμοῦ τῆς χαράδρας τοῦ Βίκου, χαρίζει στόν ἐπισκέπτη θέα μαγευτική πού κόβει τήν ἀνάσα. Πρόκειται γιά μοναστήρι - φρούριο, καθώς βρίσκουμε πύλη μέ καμάρα, κτίσματα πέτρινα, καλοχτισμένα κελιά, πηγάδι, καταπακτή, κ.λπ. Σέ ὅλα κυριαρχεῖ τό περίτεχνο χτίσιμο τῆς πέτρας. Σύμφωνα μέ τήν ἐπιγραφή πού βρίσκεται ἐκεῖ, ἡ μονή χτίστηκε τό 1412 ἀπό τόν ἄρχοντα Μιχαήλ Βοεβόδα τόν Θεριανό, ὅταν ἡ βαριά ἄρρωστη κόρη τοῦ ἔγινε καλά, γεγονός πού ἀποδόθηκε στή θαυματουργή εἰκόνα τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς. Ἡ μονή διαθέτει ἐξαιρετικές ἁγιογραφίες τοῦ 14ου καί τοῦ 16ου αἰώνα. Στή Βόρειο Ἤπειρο. Τήν τέταρτη μέρα περάσαμε τά Ἑλληνοαλβανικά σύνορα καί πατήσαμε στά ματωμένα χώματα τῆς Βορείου Ἠπείρου. Ἕνα κομμάτι γῆς, ἀπό τή χερσόνησο τῶν Ἀκροκεραυνίων μέχρι τήν Αὐλώνα καί τίς περιφέρειες Ἀργυροκάστρου καί Κορυτσᾶς, πού ἡ ἑλληνικότητά του προεκτείνεται μέσα στούς αἰῶνες. Φτάνει τήν ἐποχή τοῦ Θουκιδίδη καί τοῦ Ἀριστοτέλη, τῶν Πτολεμαίων καί τοῦ Βυζαντίου. Δυστυχῶς ὅμως τά συμφέροντα τῶν μεγάλων δυνάμεων, τά ὁποῖα δέν συνάδουν πάντα μέ τό αὐτονόητο καί τό δίκαιο, τήν προσάρτησαν στήν Ἀλβανία τό 1913, κόντρα στά ἀρχαιολογικά καί ἱστορικά δεδομένα, κόντρα στή θέληση τῶν κατοίκων της καί παρά τό γεγονός ὅτι κατά τόν Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1912-1913) εἶχε ἐλευθερωθεῖ ἀπό τόν ἑλληνικό στρατό. Οἱ κάτοικοι οἱ ὁποῖοι ἦταν Ἕλληνες, ἀρνούμενοι νά δεχτοῦν αὐτή τήν ἀπόφαση ἐπαναστάτησαν, μέ ἀποτέλεσμα τή δημιουργία τῆς «ἀνεξάρτητης πολιτείας τῆς Αὐτονόμου Ἠπείρου» στίς 17 Φεβρουαρίου 1914. Αὐτός ὁ ἀγώνας τῶν Βορειοηπειρωτῶν εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τήν ὑπογραφή ἑνός Πρωτοκόλλου τήν 17η Μαΐου 1914, πού ὀνομάσθηκε «Πρωτόκολλο τῆς Κέρκυρας». Σ᾿ αὐτό τό Πρω27

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τόκολλο καθιερωνόταν ἐπίσημα ὡς «Βορειοηπειρωτικός Ἑλληνισμός», ὁ Ἑλληνισμός τῆς περιοχῆς καί ἡ Αὐτόνομη Πολιτεία, ἀναγνωριζόταν ὡς «Βόρειος Ἤπειρος». Παραχωρεῖτο δέ, πλῆρες καθεστώς Αὐτονομίας, διοικητικῆς, δικαστικῆς, ἐκπαιδευτικῆς καί θρησκευτικῆς. Δυστυχῶς ὅμως, ἡ Ἀλβανία οὐδέποτε ἐφάρμοσε αὐτή τή συμφωνία. Οἱ Ἀλβανοί καταπίεζαν ἀφόρητα τούς Βορειοηπειρῶτες καί τούς στεροῦσαν ὅλα τά ὑπογραφέντα δικαιώματα μέ ἀποκορύφωμα τήν ἐποχή τοῦ Χότζα. Ὁ Ἐνβέρ Χότζα, ἡγέτης τοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος, κατέλαβε τήν ἐξουσία τό Νοέμβριο τοῦ 1944 καί κυβέρνησε μέχρι τόν θάνατό του, τό 1985. Τό 1967 ἀπαγόρευσε αὐστηρά κάθε θρησκευτική δραστηριότητα καί ἡ Ἀλβανία ἀνακηρύχτηκε ἐπισήμως, ὡς τό πρῶτο ἀθεϊστικό κράτος τῆς ὑφηλίου. Τζαμιά, ἐκκλησίες καί μοναστήρια δημεύτηκαν, καταστράφηκαν ἤ μετατράπηκαν σέ ἀποθῆκες, ἐργαστήρια καί αἴθουσες κινηματογράφου. Τότε τό Ἑλληνικό στοιχεῖο τῆς Βορείου Ἠπείρου ὑπέφερε τά πάνδεινα. Ἐξορίστηκε, φυλακίστηκε, στερήθηκε τά ἀνθρώπινα δικαιώματα, τήν Ὀρθόδοξη Πίστη, τήν ἐκμάθηση τῆς γλώσσας τῶν προγόνων του. Καί βέβαια δέν ἔπαψαν ποτέ οἱ ἱστορικές παραχαράξεις, οἱ διωγμοί καί οἱ κατατρεγμοί του. Ὁ Βορειοηπειρώτικος Ἑλληνισμός, ἀφάνταστα ταλαιπωρημένος, πληγωμένος, αἱματοβαμμένος, ἀλλά πάντα ὄρθιος καί μαχόμενος ἡρωικά καί ἀταλάντευτα σέ ἀντίξοες συνθῆκες, μπόρεσε νά ἐπιβιώσει, νά κρατηθεῖ ὄρθιος. Δυστυχῶς, σέ 28

αὐτή τή μεγάλη προσπάθεια, σέ αὐτή τήν ἄνιση μεγάλη μάχη, ἡ μητέρα πατρίδα ἦταν ἀποῦσα...! Ἀπέναντι ἀπ’ τήν ἑλληνική μεθόριο καί σέ ἀπόσταση 6 περίπου χιλιομέτρων ἀπό τό μεθοριακό φυλάκιο τῆς Κακαβιᾶς βρίσκεται τό χωριό Βουλιαράτες Ἀργυροκάστρου. Ἐδῶ στάση μνήμης ἱερή. Ἕνα προσκύνημα στά δικά μας παιδιά, «τά παιδιά τῆς Ἑλλάδας», πού πολέμησαν γιά τήν ἀξιοπρέπεια ὅλου τοῦ κόσμου. Ἐδῶ, στόν τόπο τῆς θυσίας, στό ἑλληνικό στρατιωτικό νεκροταφεῖο στούς Βουλιαράτες, ψάλαμε τρισάγιο στό ναό τῆς Ἁγίας Σκέπης. Τό Τρισάγιο τελέσθηκε ἀπό τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας μέ τή συμμετοχή τῶν δικῶν μας Ἱερέων, ἀλλά καί ντόπιων, πού μᾶς περίμεναν καί μᾶς ὑποδέχθηκαν μέ ἀγάπη καί συγκίνηση. Κι ὕστερα ὅλοι μαζί τόν ἐθνικό ὕμνο. Καί μετά σιωπή… Ἀθάνατοι… Δέος καί συγκίνηση… καί εὐγνωμοσύνη… Στό ἑλληνικό στρατιωτικό νεκροταφεῖο στούς Βουλιαράτες βρίσκονται θαμμένοι μόλις 59 Ἕλληνες στρατιῶτες, ἐνῶ ὑπάρχουν 175 ὀστεοκιβώτια. Πολλά ὀστᾶ ἔχουν ταυτοποιηθεῖ μέ DNA, ἐνῶ περισσότερα εἶναι ἐκεῖνα πού ἀκόμη περιμένουν νά ταυτοποιηθοῦν. Ὅμως, ὑπολογίζεται πώς τά ὀστᾶ 8.000 περίπου ἑλλήνων στρατιωτῶν, παραμένουν ἀκόμη ἄταφα, ἐγκαταλειμμένα, διάσπαρτα στά ἀλβανικά βουνά… Ἡ διακρατική συμφωνία τοῦ 2009 μεταξύ Ἑλλάδας καί Ἀλβανίας πού προέβλεπε ἔρευνα, ἐκταφή, ταυτοποίηση καί ταφή τῶν Ἑλλήνων πεσόντων στρατιωτῶν στήν Ἀλβανία ἀκόμη δέν ὑλοποιήθηκε. Προχωρᾶμε πρός τό Ἀργυροκάστρο. Μιά πόλη προπύργιο τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀλβανίας καί ἕδρα τῆς προσωρινῆς κυβέρνησης τῆς Αὐτόνομης Βορείου Ἠπείρου (1914), μέ πληθυσμό 30.000 περίπου κατοίκων. Τό ἱστορικό κέντρο τῆς πόλης ἀποτελεῖ Μνημεῖο Παγκόσμιας Πολιτιστικῆς Κληρονομιᾶς τῆς UNESCO. Τά σπίτια, φτιαγμένα ἀπό πέτρα, ἔχουν ἕνα ξεχωριστό τοπικό στύλ, πού ἔχει χαρίσει στήν πόλη τό προσωνύμιο «Πόλη τῆς Πέτρας». Ἐπισκεφτήκαμε τήν Ἱερά Μητρόπολη Ἀργυροκάστρου, ὅπου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Δημήτριος μᾶς δεξιώθηκε στή μεγάλη αἴθουσα

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ὑποδοχῆς μέ κεράσματα, ἀφοῦ πρῶτα ὁ ἴδιος καί οἱ συνεργάτες του μᾶς μίλησαν γιά τό ἔργο καί τά προβλήματα τῆς Ἐκκλησίας στό Ἀργυροκάστρο. Ἡ Μητρόπολη διαθέτει κτιριακές ἐγκαταστάσεις πού στεγάζονται Ἐκκλησιαστικό Λύκειο, Σχολή Βυζαντινῆς Μουσικῆς, πλήρως ἐξοπλισμένη Σχολή Ἁγιογραφίας καί Οἰκοτροφεῖο, τό ὁποῖο φιλοξενεῖ μέ 40 σπουδαστές καί φοιτητές. Μικρή στάση στό Τεπελένι, μιά κωμόπολη, διάσημη κυρίως γιά τήν καταγωγή τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ, ἐντυπωσιακό ἄγαλμα τοῦ ὁποίου ὑπάρχει στήν εἴσοδό της. Καθώς τό λεωφορεῖο διασχίζει βουνά καί κάμπους, ἐντύπωση μᾶς προξενοῦν τά πολλά καί χαμηλά πολυβολεῖα, διάσπαρτα παντοῦ, ἀπομεινάρια μιᾶς σκοτεινῆς ἐποχῆς, πού εὐχή εἶναι νά παραμείνει γιά πάντα στό παρελθόν. Περνᾶμε ἀπό τό Φίερι, μιά ἀπό τίς σημαντικές ἐμπορικές πόλεις τῆς κεντρικῆς Ἀλβανίας, καί ἐπισκεπτόμαστε στό χωριό Κολικόντασι τό μοναστήρι καί τόν τάφο τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. Τό μοναστήρι χτίστηκε ἀπό τόν Ἀλῆ Πασᾶ τόν Τεπελενλῆ, ἐπειδή ὅπως εἶπε, τόν γνώρισε ὡς «ἀληθινό ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ». Μάλιστα στό ἐξωτερικό της κόγχης τοῦ Ἱεροῦ, γίνεται ἀναφορά στόν Ἀλῆ Πασά. Θά χρειαζόταν τόμοι ὁλόκληροι γιά νά ἀναπτύξει κανείς τό τιτάνιο ἔργο τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ καί τή θρυλική προσωπικότητά του. Τά κείμενα τῶν Διδαχῶν του παραμένουν διαχρονικά καί παρουσιάζουν μέχρι σήμερα πολλαπλό ἐνδιαφέρον. Ὁ Πατρο-Κοσμᾶς, ἦταν Ἑλληνορθόδοξος μοναχός. Γεννήθηκε τό 1714 στό χωριό Μέγα Δένδρο Αἰτωλίας. Ὁ φτωχός καί καταφρονεμένος Ἅγιος τῆς πίστεώς μας, μέ ἀλύγιστη δύναμη ψυχῆς, μέ ἀγάπη στόν Χριστό καί στήν Ἑλλάδα, ἔσπειρε τό σπόρο τῆς λευτεριᾶς τόσο τῆς πνευματικῆς, ὅσο καί τῆς ἐθνικῆς, μέσα στίς καρδιές τῶν ραγιάδων, σέ μιά ἐποχή πού ὁ τρόμος καί ἡ ἀγραμματοσύνη βασίλευαν παντοῦ. «Δέν βλέπετε πώς ἀγρίεψε τό Γένος μας ἀπό τήν ἀμάθειαν καί ἐγινήκαμεν ὡσάν τά θηρία;». Ἔκανε πολλές περιοδεῖες στήν Ἑλλάδα καί τή Βόρειο Ἤπειρο καί ἀπ᾿ ὅπου περνοῦσε ἔκτιζε σχολεῖα καί ἐκκλησίες. Στή θρησκευτική

ἀνύψωση τοῦ Γένους, ἔβλεπε τήν ἠθική του ἀναγέννηση. «Ψυχή καί Χριστός σᾶς χρειάζονται. Αὐτά τά δυό ὅλος ὁ κόσμος νά πέσει, δέν ἠμπορεῖ νά σᾶς τά πάρει κανείς, ἐκτός καί τά δώσετε μέ τό θέλημά σας. Αὐτά τά δυό νά τά φυλάττετε νά μήν τά χάσετε». Τόσο ἦταν τό ἐνδιαφέρον του γιά τά σχολεῖα, ὥστε χαρακτηριστικά ἔλεγε: «καλύτερα ἀδελφέ μου, νά ἔχεις ἑλληνικό σχολεῖο στήν χώρα σου, παρά νά ἔχεις βρύσες καί ποτάμια, διότι οἱ βρύσες ποτίζουν τό σῶμα, τά δέ σχολεῖα ποτίζουν τήν ψυχή». Τελικά, ὁ φθόνος τῶν Ἑβραίων, σέ συνεργασία μέ τούς Τούρκους, εἶχε σάν ἀποτέλεσμα τόν ἀπαγχονισμό τοῦ Ἁγίου στό Κολικόντασι, στίς 24 Αὐγούστου 1779 μ.Χ. Ἡ Ἐκκλησία μας τόν ἀνακήρυξε Ἅγιο τό 1961 καί ἡ μνήμη του γιορτάζεται 24 Αὐγούστου. Συνεχίζομε τήν πορεία μας μέσα στήν Ἀλβανία, μέ προορισμό τά Τίρανα. Περνᾶμε ἀπό τό Δυρράχιο, τό μεγαλύτερο λιμάνι τῆς χώρας καί δεύτερη σέ μέγεθος πόλη μέ 200.000 κατοίκους. Ἱδρύθηκε τό 627 π.Χ. ἀπό Κερκυραίους ἀποικιστές καί λίγους Κορίνθιους, στήν ἀρχαία περιοχή τῆς Ἰλλυρίας, μέ τό ὄνομα Ἐπίδαμνος. Ἄφιξη στά Τίρανα… Τά Τίρανα εἶναι ἡ πρωτεύουσα καί ἡ μεγαλύτερη πόλη τῆς Ἀλβανίας. Κατά μιά ἐκδοχή, ὁ αὐτοκράτορας Ἰουστινιανός, σέ μιά βόλτα του στήν περιοχή καί ψάχνοντας γιά τήν ὀνομασία πού θά δώσει στή νέα πόλη, συναντᾶ μιά γιαγιά ὅπου τήν ρωτάει τί φτιάχνει καί ἐκείνη ἀπαντᾶ «τίρ ἄν», δηλαδή ὅτι φτιάχνει κλωστή ἀπό μαλ29

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

λί προβάτου. Ἡ κτηνοτροφία ἦταν ἡ κύρια ἀπασχόληση τῶν κατοίκων λόγῳ καί τῆς ἔφορης καί μέ πολλά νερά πεδιάδος. Ἔτσι ἐδόθη ἡ ὀνομασία Τίρανα. Ἀπό τήν ἐγκατάσταση τῆς δημοκρατίας καί μετά, τά Τίρανα ἀρχίζουν νά ἀναπτύσσονται μέ γοργούς ρυθμούς, ἐξελισσόμενα σέ μιά σύγχρονη εὐρωπαϊκή πρωτεύουσα. Ἡ τεράστι κεντρική πλατεία τῆς πόλης, πῆρε τό ὄνομά της ἀπό τόν ἕλληνα στήν καταγωγή ἐθνικό ἥρωα τῆς Ἀλβανίας, Γεώργιο Καστριώτη, ἤ Σκεντέρμπεη, τό ἄγαλμα τοῦ ὁποίου στέκεται ἐπιβλητικό στό κέντρο της. Μπορεῖ νά θαυμάσει κανείς τό κτίριο τῆς ὄπερας, τήν ἐθνική βιβλιοθήκη, τόν Πύργο τοῦ Ρολογιοῦ, καθώς καί τό Ἐθνικό Ἱστορικό Μουσεῖο τῆς χώρας. Στίς παρυφές τῆς πλατείας Σκεντέρμπεη, βρίσκεται τό ἐντυπωσιακό κτιριακό συγκρότημα τοῦ νέου Ἱ. Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως, πλάι στό ἱστορικό μουσουλμανικό τέμενος Ἐτχέμ Μπέη, τονίζοντας τήν εἰρηνική συνύπαρξη τῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων. Ὀρθόδοξος χριστιανικός ναός, ὑπῆρχε στό κέντρο τῶν Τιράνων ἕως τό 1967, ὁπότε τό καθεστώς Χότζα τόν κατεδάφισε καί στή θέση του ἔχτισε πολυόροφο ξενοδοχεῖο. Μετά ἀπό πολλούς ἀγῶνες μέ τίς Ἀλβανικές Ἀρχές, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων Ἀναστάσιος, κατάφερε νά τοῦ παραχωρήσουν σέ παρακείμενο σημεῖο παρόμοιο χῶρο, προκειμένου νά οἰκοδομήσει ἐκ νέου Ὀρθόδοξη ἐκκλησία. Ὁ ναός τῆς Ἀναστάσεως ἀποτελεῖ ἀρχιτεκτονικό ἐπίτευγμα, πού ἔχει ὡς βάση τήν Ἁγία Σοφία τῆς Κωνσταντινούπολης, 30

ἀλλά καί «πινελιές» ἀπό σύγχρονα ἀρχιτεκτονήματα τοῦ Χιοῦστον, τοῦ Μαϊάμι καί τοῦ Παρισιοῦ. Τό κωδωνοστάσιο, ὕψους, μαζί μέ τόν σταυρό, 76 μ., φέρει στήν κορυφή του τέσσερις λαμπάδες, πού συμβολίζουν τούς τέσσερις Εὐαγγελιστές καί καθιστᾶ τόν ναό ὁρατό ἀπό κάθε σημεῖο τῶν Τιράνων. Τά Θυρανοίξια τοῦ ναοῦ ἔγιναν τήν πρώτη Ἰουνίου 2014 καί ὑπῆρξαν κορυφαῖο γεγονός τῶν ἡμερῶν γιά τήν Ἀλβανία. Ἐπισκεφθήκαμε τόν ἱερό ναό ὅπου μᾶς ὑποδέχτηκαν Ἱερεῖςἐκπρόσωποι τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς καί ἀφοῦ ξεναγηθήκαμε, μᾶς μίλησαν γιά τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας καί τίς προσπάθειες τοῦ Μακ. Ἀρχιεπισκόπου κ.κ. Ἀναστασίου, νά τήν ἀναστηλώσει ἐκ βάθρων ἀπό τά ἐρείπια ὅπου τήν εἶχε καταδικάσει τό καθεστώς τοῦ Χότζα. Ἡ ἀνασύσταση τῆς Ὀρθόδοξης, Αὐτοκέφαλης Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας ξεκίνησε ἀπό τήν ἐκλογή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου καί πάσης Ἀλβανίας κ.κ. Ἀναστασίου τό 1991. Τί νά πεῖ κανείς γιά τόν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο κ.κ. Ἀναστάσιο. Ἀνήκει στά φωτεινά ἐκεῖνα ὁρόσημα, πού ἡ ἐπίδραση τους ξεπερνᾶ τά στενά πλαίσια τοῦ χρόνου καί τοῦ χώρου καί γίνεται διαχρονική καί ὑπερόρια. Πῶς νά κλείσει μέσα σέ λίγες γραμμές τό μεγαλειῶδες ἔργο πού συντελεῖται δύο δεκαετίες καί πλέον ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας; Ἐπιγραμματικά μόνο, νά ἀναφέρομε κάποια στοιχεῖα. Ἀναδιοργανώθηκαν περίπου 460 ὀρθόδοξες ἐνορίες σέ πόλεις καί χωριά. Ἀνεγέρθηκαν πάνω ἀπό 150 νέοι ἱεροί ναοί, ἀναστηλώθηκαν 80 ναοί καί μοναστήρια-πολιτιστικά μνημεῖα καί ἔχουν ἐπισκευαστεῖ περισσότεροι ἀπό 160 ναοί. Μεγάλη ἡ συμβολή τῆς Ἐκκλησίας στήν ὑγεία, τήν παιδεία, τήν κοινωνική πρόνοια, τόν πολιτισμό. Κλινικές, σχολεῖα, ὀρφανοτροφεῖα, πολιτιστικά κέντρα συμπεριλαμβάνονται στό κοινωνικό ἔργο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Τιράνων. Ἀνεπτύχθησαν προγράμματα ἀγροτικά, ὕδρευσης, ὑγιεινῆς καί οἰκιακῆς οἰκονομίας. Ἔχουν διανεμηθεῖ χιλιάδες τόνοι τροφίμων, ρουχισμοῦ καί φαρμάκων. Ἡ Ἐκκλησία Ἀλβανίας διαθέτει Θεολογική Ἀκαδημία καί Ἱερατικές Σχολές, δική της τεχνική, νομική ὑπηρεσία καί δικό της τυ-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πογραφεῖο. Ἐκδίδει μηνιαία ἐφημερίδα, περιοδικά καί πάνω ἀπό 140 θρησκευτικά βιβλία, ἐνῶ ἀπό τό 1998 λειτουργεῖ στά Τίρανα ὁ πρῶτος ὀρθόδοξος ραδιοφωνικός σταθμός…. Ἡ ἐπίμονη καί ἐπώδυνη πολλές φορές προσπάθεια τοῦ ἡγέτη τῶν ὀρθοδόξων γιά καταλλαγή τῶν θρησκευτικῶν καί ἐθνοτικῶν παθῶν, τόν καταξίωσαν στόν ταραγμένο βαλκανικό περίγυρο καί προτάθηκε γιά τό Νομπέλ Εἰρήνης… Μέ πλημμυρισμένη τήν ψυχή μας ἀπό θαυμασμό καί συγκίνηση, ἀναχωρήσαμε γιά τήν πόλη Κρούγια 20 χιλιόμετρα ἀπό τά Τίρανα. Ἡ ἱστορία της συνδέεται στενά μέ τόν ἐθνικό ἥρωα Γεώργιο Καστριώτη ἤ Σκεντέρμπεη, ὁ ὁποῖος γιά 25 ὁλόκληρα χρόνια, προστάτεψε τήν ἐλευθερία καί τόν Χριστιανισμό ἀπό τήν ὀθωμανική αὐτοκρατορία. Θαυμάσαμε τό κάστρο της καί περιπλανηθήκαμε στά σοκάκια μέ τό γραφικό παζάρι, τό ὁποῖο λίγο ἔχει ἀλλάξει μέ τήν πάροδο τῶν χρόνων. Τό ἑπόμενο πρωί ἐγκαταλείπομε τήν πόλη τῶν Τιράνων καί κατευθυνόμαστε νότια μέ προορισμό τούς Ἁγίους Σαράντα. Ἀπολαμβάνομε πανέμορφες παραλίες, καταπράσινα τοπία καί μιά μικρή περιήγηση στόν Ἐθνικό Δρυμό τοῦ Λαγαρά. Στάση στή Χειμάρα μιά ἀπό τίς πιό σημαντικές πόλεις τῆς ἑλληνικῆς ὁμογένειας στήν Ἀλβανία καί τήν Αὐλώνα, τό δεύτερο λιμάνι τῆς χώρας μετά τό Δυρράχιο. Ἡ Αὐλώνα θεωρεῖται ἱστορικῆς σημασίας πόλη, διότι ἐκεῖ ἔγινε τό 1912 ἡ συνέλευση πού διακήρυξε τήν ἀνεξαρτησία τῆς Ἀλβανίας καί ὑπῆρξε ἡ ἕδρα τῆς πρώτης Ἐθνικῆς Κυβέρνησης. Τό σούρουπο μᾶς βρῆκε στούς Ἁγίους Σαράντα, ὅπου καί θά κάναμε τήν τελευταία μας διανυκτέρευση. Ἡ θέα ἀπό τό ξενοδοχεῖο μοναδική. Τό χρώματα τοῦ δειλινοῦ παιχνίδιζαν μέ τά νερά τοῦ Ἰονίου πελάγους καί στό βάθος τοῦ ὁρίζοντα ξεχώριζε ἡ Κέρκυρα. Οἱ Ἅγιοι Σαράντα -σημαντικός τουριστικός προορισμός σήμερα- ἔχουν Ἑλληνική μειονότητα καί θεωροῦνται ἕνα ἀπό τά δύο κέντρα της στήν Ἀλβανία. Ἡ ὀνομασία προ-

έρχεται ἀπό τόν βυζαντινό ναό τῶν Ἁγίων Σαράντα, τοῦ ὁποίου τά ἐρείπια σώζονται στόν λόφο πάνω ἀπό τήν πόλη. Στόν περίβολο τοῦ ναοῦ λέγεται ὅτι ὑπῆρχαν 40 ἐκκλησίες, μία γιά κάθε μάρτυρα τῆς Σεβάστειας… Στήν ἑλληνική αὐτή περιοχή ὑπάρχουν 40 ἑλληνικά χωριά, μέ ἑλληνικά σχολεῖα καί ναούς, ἐπίσημα ἀναγνωρισμένα ἀπό τό κράτος. Παίρνομε σιγά-σιγά τό δρόμο τῆς ἐπιστροφῆς. Μπαίνομε Ἑλλάδα ἀπό τό συνοριακό φυλάκιο τῆς Σαγιάδας. Τελευταῖος μας σταθμός ἡ ἱερή πόλη τοῦ Μεσολογγίου. Ἐπίσκεψη στόν κῆπο τῶν Ἡρώων. Ἕνα τόπο ἀφιερωμένο στόν ἀγώνα τῶν ἐλεύθερων πολιορκημένων. Κι ἐδῶ τα λόγια δέν φτάνουν γιά νά περιγράψουν τό μεγαλεῖο τοῦ ἀγώνα καί τῆς θυσίας. Μόνο σιωπή… καί σεβασμός… καί γνώση…! Ἦταν μιά ἐκδρομή πού ξεκίνησε γιά νά ξεπληρώσει ἕνα χρέος, μά τελικά φύγαμε καταχρεωμένοι. Καταχρεωμένοι ἀπέναντι στούς Βορειοηπειρῶτες ἀδελφούς μας, ἀπέναντι στά αἱματοβαμμένα χώματα τῆς Ἠπείρου, ἀπέναντι στήν Ἱστορία μας, ἀπέναντι στήν Ἑλλάδα, ἀπέναντι στήν Ὀρθοδοξία… . Εὐχαριστοῦμε τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας κ. Εὐγένιο γι᾿ αὐτήν τήν ξεχωριστή προσκυνηματική ἐκδρομή. Γιά τά τόσα πού εἴδαμε, πού ἀκούσαμε, πού νιώσαμε, πού ὀφείλομε νά φυλάξομε καί νά μεταλαμπαδεύσομε...

Ἅγιος Γεράσιμος ὁ Παλλαδᾶς (ὁ φιλοαθωνίτης Πατράρχης Ἀλεξανδρείας) Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη, ἐκπαιδευτικοῦ-συγγραφέως

Καλλονή Πεδιάδος Ἡρακλείου εἶναι ἕνα ἀρχοντοχώρι τῆς Κρήτης, πού ἡ ἱστορία του χάνεται στά βάθη τῶν αἰώνων. Τό ἱστορικό της ὄνομα εἶναι Σκιλλοῦς προερχόμενο ἀπό τό εὐρέως διαδεδομένο στήν Κρήτη φυτό σκίλλη (scilla), τή γνωστή «σκυλλοκρομύδα», ἡ ὁποία πιθανότατα ἀφθονοῦσε στήν εὐρύτερη περιοχή. Δυστυχῶς τό ἔτος 1928, μέ ἐνέργειες τῆς τότε Κοινότητος Σκιλλοῦντος, τό Ὑπουργεῖο Ἐσωτερικῶν προέβη στήν ἀνιστόρητη μετονομασία τοῦ χωριοῦ σέ Καλλονή, ὅπως ἔχει συμβεῖ καί μέ ἄλλα χωριά τῆς πατρίδας μας (λ.χ. Βαρβάροι-Μυρτιά κ.ἄ.), τά ὁποῖα ἄλλαξαν τά ἱστορικά τους ὀνόματα γιά λόγους πολλές φορές ἀκατανόητους. Πιθανότατα ὁ Σκιλλοῦς Πεδιάδος σχετιζόταν ἄμεσα μέ τόν Σκιλλοῦντα τῆς Πελονοννήσου, που βρισκόταν εἴκοσι στάδια νότια τῆς Ὀλυμπίας καί ὅπου ὡς γνωστόν εἶχε αὐτοεξοριστεῖ στίς ἀρχές τοῦ 4ου π.Χ. αἰ. ὁ Ἀθηναῖος ἱστορικός Ξενοφῶν, ὅπου συνέγραψε τό σημαντικό ἱστορικό σύγγραμμά του «Κύρου Ἀνάβασις». Μάλιστα τό ὄνομα αὐτό διασώζει σήμερα ὁ οἰκισμός Σκιλλουντία, στόν ὁποῖο σώζονται καί τά ἐρείπια, τοῦ ἀρχαίου ναοῦ τῆς Σκιλλουντίας Ἀθηνᾶς. Ὁ οἰκισμός Σκιλλοῦς Πεδιάδος ἀναφέρεται γιά πρώτη φορά σέ ἔγγραφο τοῦ Τουρκικοῦ Ἀρχείου τοῦ Χάνδακα τό ἔτος 1271 καί ἔκτοτε κατά τά ἔτη 1279, 1368, 1379 καί σέ ὅλες τίς γνωστές ἀπογραφές πού ἔγιναν κατά τή Βενετοκρατία καί τήν Τουρκοκρατία, πάντα μέ τό ἴδιο ὄνομα. Σ’ αὐτό λοιπόν τό ἱστορικό χωριό γεννήθηκε κατά τό πρῶτο ἥμισυ τοῦ 17ου αἰῶνος, μεταξύ τῶν ἐτῶν 1625-1635, πιθανῶς τό 1633, ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Β΄ Παλλαδᾶς, Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας. Ὁ πατέρας του ὀνομαζόταν Θεόδωρος καί 32

ἦταν πρωτόπαπας καί ἱεροκήρυκας στόν Χάνδακα. Διέθετε μεγάλη μόρφωση καί δεινή ρητορική δεινότητα. Μάλιστα εἶναι γνωστή μία ὁμιλία του, τήν ὁποία ἐξεφώνησε τό 1633 στή μνήμη τῶν Ἁγίων Δέκα Μαρτύρων, τῶν ἐν τῇ Μεγαλονήσῳ Κρήτῃ μαρτυρησάντων. Ἡ μητέρα του ὀνομαζόταν Στυλιανή, τό γένος Μαρᾶ, πού ἦταν γνωστή οἰκογένεια τοῦ Χάνδακα. Ἡ οἰκογένεια τοῦ Θεοδώρου Παλλαδᾶ καί τῆς Στυλιανῆς Μαρᾶ εἶχε ἀκόμη δύο υἱούς. Τόν Πρωτοπρεσβύτερο Στέφανο, ὁ ὁποῖος εἶχε πολυμελή οἰκογένεια, καί τόν συμβολαιογράφο Ἰωάννη Παλλαδᾶ. Ἀδελφός τοῦ Θεοδώρου Παλλαδᾶ καί θεῖος τοῦ Γερασίμου ἦταν ὁ γνωστός ἁγιογράφος Ἱερεμίας Παλλαδᾶς «τοῦ ὁποίου τά ἔργα τῆς ἁγιογραφικῆς τέχνης κοσμοῦν πολλούς ναούς, ὅπως τό καθολικό τοῦ Ναοῦ τοῦ Παναγίου Τάφου στά Ἱεροσόλυμα, τόν Ναό τῆς Γεννήσεως στήν Βηθλεέμ, στό Καθολικό τῆς Μονῆς τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης τοῦ Ὄρους Σινᾶ κ.ἄ.». Γενικῶς ἡ εὐρύτερη οἰκογένεια του ὑπῆρξε λευϊτική καί ἀνέδειξε σημαντικές προσωπικότητες στή Μεγαλόνησο. Ὁ Ἅγιος Γεράσιμος ἔμαθε τά πρῶτα γράμματα στό Χάνδακα ἀπό τόν λόγιο πατέρα του Θεόδωρο, ζώντας καί ἀπολαμβάνοντας τό πολιτιστικό καί πνευματικό περιβάλλον καί πνεῦμα τῆς «Βενετίας τῆς Ἀνατολῆς», ὅπως ἀποκαλοῦσαν οἱ Βενετοί τόν Χάνδακα, σέ μιά ἐποχή πού οἱ Ὀθωμανοί ἦταν ἕτοιμοι νά ἐπιχειρήσουν νά καταλάβουν τή Μεγαλόνησο καί νά τήν ἐντάξουν βιαίως στήν ἀπέραντη αὐτοκρατορία τους. Ὕστερα ἀπό τή μαθητεία κοντά στόν πατέρα του, ὁ Ἅγιος Γεράσιμος φοίτησε πιθανότατα στό ἀκμάζον σιναϊτικό μετόχι τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης, στό ὁποῖο κατά τό παρελθόν

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

εἶχαν φοιτήσει μεγάλες μορφές, ὅπως ὁ Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ὁ Θεοφάνης Στρελίτζας – Μπαθᾶς, ὁ Βιτσέντζος Κορνάρος, ὁ Γεώργιος Χορτάτζης κ.ἄ. Τό ἔτος 1645 καί ἐνῶ ὁ Ἅγιος Γεράσιμος ἦταν δεκαπέντε περίπου ἐτῶν, ἄρχισε ἡ ἀποβίβαση καί προέλαση τῶν Ὀθωμανῶν στήν Κρήτη καί τελικῆς ἡ πολιορκία τοῦ Χάνδακα (1645-1669), ἡ ὁποία ἄρχισε τό 1645 καί ἔληξε μέ τήν πτώση του στά χέρια τῶν Ὀθωμανῶν τό 1669, ὕστερα ἀπό ἐπική ἀντίσταση 24 ἐτῶν. Γιά τό λόγο αὐτό καί πρίν καταληφθεῖ ὁ Χάνδακας ἀπό τούς Ὀθωμανούς, ἡ οἰκογένεια τοῦ Θεοδώρου Παλλαδᾶ μετώκησε στά Ἑπτάνησα φοβούμενη τίς δραματικές καί ἐφιαλτικές ἐπιπτώσεις πού θά εἶχε στή ζωή τῶν μελλῶν της ἡ ὀθωμανική λαίλαπα, πού σίγουρα θά σάρωνε τά πάντα. Ὁ πρωτοπρεσβύτερος Στέφανος Παλλαδᾶς, ἀδελφός τοῦ Ἁγίου Γερασίμου, ἐγκαταστάθηκε μέ τήν πολυμελή οἰκογένειά του στή νῆσο Ζάκυνθο., ὅπους θεμελίωσε τόν Ναό τοῦ Ἁγίου Ἀναστασίου τοῦ Πέρσου, ἐνῶ ὁ ἄλλος ἀδελφός του Ἰωάννης Παλλαδᾶς, πού ἦταν νοτάριος-συμβολαιογράφος, ἐγκαταστάθηκε στά Κύθηρα. Ὕστερα ἀπό τήν ἐγκατάσταση τῆς οἰκογενείας του στά Ἑπτάνησα, ὁ Γεράσιμος μετέβη γιά περαιτέρω σπουδές στή Βενετία στόν τομέα τῆς θεολογίας καί τῆς φιλοσοφίας καί συγχρόνως τῆς ἐκμάθησης τῆς λατινικῆς καί τῆς ἑβραϊκῆς γλώσσας κ.λπ. Ἔτσι οἱ σπουδές του ὑπῆρξαν σημαντικές καί ἡ γενικότερη μόρφωσή του «ὑπῆρξε μεγάλη, καθώς ἐγνώριζε ἄριστα τήν ἀρχαία ἑλληνική, λατινική καί ἑβραϊκή γλώσσα καί κατεῖχε εἰς βάθος ἐπιστῆμες ὅπως ἡ θεολογία, ἡ φιλολογία κ.λπ.». Ἀργότερα τόν συναντᾶμε ὡς δάσκαλο σέ σχολεῖα τῆς Πελοποννήσου, στήν Ἤπειρο (Ἄρτα, Ἰωάννινα, Παραμυθία καί στήν Καστοριά), ὅπου ἀνέλαβε ἀρχικά διδακτικά καθήκοντα καί ἐν συνεχείᾳ ἔγινε Μητροπολίτης Καστορίας μέ πρωτοβουλία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, γεγονός πού σημαίνει ὅτι εἶχε λάβει νωρίτερα τόν πρῶτο καί τόν δεύτερο βαθμό Ἱερωσύνης.

Τήν ἐποχή ἐκείνη ἡ Καστοριά ἀνῆκε στήν Ἀρχιεπισκοπή Ἀχρίδος, ἡ ὁποία ἀντέδρασε στήν ἀνάρρηση τοῦ Γερασίμου Πα λ λαδᾶ στόν θρόνο τῆς Μητροπόλεως Καστορίας. Ἔτσι τό ἔτος 1 6 6 8 συνῆλθε ἡ Σύνοδο ς τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀχρίδος καί καθήρεσε τόν Γεράσιμο μέ τήν αἰτιολογία ὅτι ὑπῆρξε «ἐπιβάτης» τοῦ θρόνου. Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἀντέδρασε καί δέν ἀναγνώρισε τήν καθαίρεση. Τό ἔτος 1686 μ.Χ. ὁ Γεράσιμος ἀνέλαβε «ἐπιτροπικῶς» τή Μητρόπολη Ἀδριανουπόλεως, ἐνῶ σέ ἔγγραφο τοῦ 1685 ἐμφανίζεται ὡς πρώην Καστορίας. Τό ἔτος 1688 μ.Χ. ἐξελέγη Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας ἐπί Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Καλλινίκου Β΄ τοῦ Ἀκαρνάνος, διαδεχθείς στόν θρόνο τῆς Ἀλεξανδρινῶν Ἐκκλησίας τόν Πατριάρχη Παρθένιο Α΄ (1678 - 1688 μ.Χ.) Ὁ Ἅγιος Γεράσιμος μετέβη ἀμέσως στήν Ἀλεξάνδρεια καί ἀνέλαβε τά ἡνία τοῦ παλαίφατου Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας, τό ὁποῖο στό παρελθόν ποίμαναν μεγάλες μορφές, ὅπως ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Μέγας 9328373 μ.Χ.), ὁ Ἅγιος Κύριλλος Γ΄ ὁ Λούκαρις (1601-1620) μ.Χ.) κ.ἄ. Ὁ Ἅγιος Γεράσιμος ὁ Παλλαδᾶς παρέμεινε στό πηδάλιον τοῦ ἀλεξανδρινοῦ θρόνου ἀπό τό 1688 ἕως τό 1710, κρατώντας σταθερά ἀπό τό πηδάλιον, ποιμαίνοντας θεοφιλῶς καί θεαρέστως τό ποίμνιον πού τοῦ ἐμπιστεύθηκε ὁ Θεός ἐπί 22 ἔτη. Ἡ Πατριαρχεία του ὑπῆρξε ἀπολύτως ἐπιτυχής. Τό γεγονός αὐτό μαρτυροῦν πλῆθος 33

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

γεγονότων, τά ὁποῖα σημάδεψαν τήν περαιτέρω πορεία τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας. Πρωτίστως μερίμνησε ἀόκνως καί ἐπιμελῶς γιά τήν πνευματική καλλιέργεια τῶν πιστῶν καί συγχρόνως προσπάθησε ἐπιτυχῶς νά ἀνορθώσει τό φρόνημά τους καί νά ἐνσταλάξει στήν ψυχή τους τίς ἀλήθειες τῆς Ὀρθοδοξίας. Γιά τόν λόγο αὐτό ὑπῆρξε ἀκούραστος σπορέας καί ἐργάτης τοῦ Θείου Λόγου, ὅπως αὐτός βιώνεται μέσα ἀπό τά θεόπνευστα κείμενα τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί ἀπό τή διδασκαλία καί ἑρμηνεία τῶν κειμένων τῶν θεοφόρων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί μάλιστα τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας. Ὁ Ἅγιος Γεράσιμος ὁ Παλλαδᾶς φρόντισε καί ἀγωνίστηκε μέ ζῆλο νά βελτιώσει τήν οἰκονομική κατάσταση τοῦ Πατριαρχείου καί νά τό καταστήσει ἱκανό νά ἀνταποκριθεῖ στίς πολλές καί ποικίλες ὑποχρεώσεις πού εἶχε καί εἶχαν σχετικά παραμεληθεῖ λόγῳ τῆς οἰκονομικῆς δυσπραγίας στήν ὁποία βρισκόταν. Γιά τόν λόγο αὐτό ταξίδεψε στήν Οὐγγαροβλαχία καί στή Μολδαβία, μεταξύ τῶν ἐτῶν 1691-1693, ζητώντας ἀπό τούς εὐσεβεῖς Ἡγεμόνες τῶν χωρῶν αὐτῶν οἰκονομική ἐνίσχυση, εἴσπραξη τῶν ἐτήσιων ὀφειλῶν τῶν Μονῶν πρός τό Πατριαρχεῖο, ἀλλά καί ἀνανέωση τῶν προνομίων καί τῶν δικαιωμάτων τοῦ Πατριαρχείου στά Μετόχια καί στά Μοναστήρια πού εἶχαν ἀφιερωθεῖ σ’ αὐτό ἀπό τούς Ἡγεμόνες τῶν Παραδουνάβιων Ἡγεμονιῶν. Τό ἴδιο ἔπραξε ἀποστέλοντας σχετική ἐπιστολή στόν εὐσεβή Τσάρο τῆς ὁμοδόξου Ρωσίας Μεγάλο Πέτρο Α΄ (1962-1725) ἀπό τόν ὁποῖο ζήτησε νά ἐνισχύει οἰκονομικά τό χειμαζόμενο Πατριαρχεῖο του καί ἰδιαίτερα τίς Μονές τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στό Κάϊρο καί τοῦ Ἁγίου Σάββα στήν Ἀλεξάνδρεια. Τόν χρόνο πού παρέμεινε στή Μολδοβλαχία, ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς προσπάθησε νά προωθήσει πρός ἐκτύπωση στά τυπογραφεῖα τῆς περιοχῆς διάφορα συγγράμματά του ρητορικοῦ περιεχομένου, διδαχές καί ἐκκλησιαστικούς λόγους, προσπάθεια πού δυστυχῶς δέν εὐδοκίμησε. 34

Ἀργότερα, μεταξύ τῶν ἐτῶν 1707 καί 1709, ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς ταξίδεψε ξανά στίς Παραδουνάβιες Ἡγεμονίες Μολδαβία καί Βλαχία, ὅπου τό Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας εἶχε πνευματικά διακαιώματα καί σημαντικά οἰκονομικά συμφέροντα. Ὅσο χρόνο παρέμεινε ἐκεῖ κατάφερε νά προστατεύσει καί νά προασπίσει ἀποτελεσματικά, γιά ἄλλη μιά φορά, τά δικαιώματα καί τά συμφέροντα τοῦ Πατριαρχείου στίς Μονές καί στά δωρηθέντα Μετόχια τῆς περιοχῆς καί συγχρόνως συμμετεῖχε στά τακτικά λατρευτικά, πνευματικά καί κοινωνικά δρώμενα τῶν Ἡγεμονιῶν. Μάλιστα πρέπει νά τονίσουμε τίς προσωπικές σχέσεις πού εἶχε μέ τόν Ἡγεμόνα Ἀλέξανδρο Μαυροκορδάτο, τόν ἐξ Ἀπορρήτων, καί τόν γιό του Νικόλαο. Κατά τή μετάβασή του τό 1707 στίς Παραδουνάβιες Ἡγεμονίες πέρασε ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη καί ἔλαβε μέρος στήν ἐκλογή τοῦ Πατριάρχου Νεόφυτου Ε΄, ὁ ὁποῖος ὅμως ἀπεμακρύνθη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου τό ἴδιο ἔτος καί ἐξελέγη Οἰκουμενικός Πατριάρχης ὁ Κυπριανός (1707-1709). Ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς δέχθηκε σφοδρές ἐπιθέσεις καί πιέσεις ἀπό τήν παπική προπαγάνδα, ἐχθρότητα καί κενοδοξία στό χῶρο τοῦ Πατριαρχείου του. Κυρίως γιά τόν λόγο αὐτό, ἀλλά καί ἰδιαίτερα ἕνεκα ποιμαντικῶν ἀναγκῶν, ἀναγκάστηκε νά καινοτομήσει σχετικά μέ τήν τέλεση τοῦ Μυτσηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας κατά τήν ἐκφώνηση τῶν Κυριακῶν λογίων τῆς ἐπικλήσεως τοῦ Παναγίου Πνεύματος, πράττοντας διαφορετικά ἀπό τήν ἐπικρατοῦσα ὀρθόδοξη παράδοση. Συγκεκριμένα, ἀπό ἀντίδραση πρός τούς Λατίνους προέβη στή μή φανερή ἐκφώνηση τῶν Κυριακῶν λογίων: «Λάβετε, φάγετε... Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες....» καί στή μεγαλόφωνη ἐπίκληση τοῦ Παναγίου Πνεύματος διά τῶν λόγων: «Καί ποίησον τόν μέν Ἄρτον τοῦτον, τίμιον Σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου. Ἀμήν τό δέ ἐν τῷ ποτηρίῳ τούτῳ, τίμιον αἷμα τοῦ Χριστοῦ σου. Ἀμήν. Μεταβαλών τῷ Πνεύματί σου τῷ Ἁγίῳ. Ἀμήν ἀμήν, ἀμήν». Αὐτό τό ἔκανε ἐπειδή ἤθελε νά τονίσει ὅτι ἡ μεταβολή τῶν Τιμίων Δώρων σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ γίνεται κατά τήν ἐπίκληση

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ὄχι, ὅπως ὑποστήριζαν οἱ Λατίνοι, κατά τήν ἐκφώνηση τῶν Κυριακῶν λογίων. Ἐξαιτίας αὐτῶν τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Ἁγίου Γερασίμου τοῦ Παλλαδᾶ προκλήθηκαν ἀντιδράσεις ἐντός τῶν κόλπων τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς καί ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γαβριήλ Β΄ (1702-1707) τοῦ ἀπέστειλε ἀδελφική ἐπιστολή προτρέποντάς τον νά ἄρει αὐτήν τήν καινοτομία, πρᾶγμα τό ὁποῖο ἀμέσως ἔπραξε, γεγονός πού καταδεικνύει τήν ταπεινοφροσύνη του, τήν πραότητά του καί τήν ὑπακοή του στήν Ἐκκλησία. Καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς Πατριαρχείας του, ἀλλά καί στήν πρότερη αὐτῆς ζωῆς του, ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς ἀλληλογραφοῦσε μέ ἐξέχουσες προσωπικότητες τῆς ἐποχῆς πού ἔζησε. Μάλιστα, ἡ ἐν λόγῳ ἀλληλογραφία καταλαμβάνει μεγάλη ἔκταση καί ἀποτελεῖ σημαντικότατη μαρτυρία γιά τή ζωή καί τή δράση του. Μεταξύ αὐτῶν τῶν σημαντικῶν προσωπικοτήτων πού ἀλληλογραφοῦσε ἀναφέρουμε τούς Γεράσιμο Βλάχο, Μελέτιο Συρίγο, Γρηγόριο Μελισσηνό, Βαρθολομαῖο Συρόπουλο, Ἰωάννη Καροφύλλη, Ἀλέξανδρο Μαυροκορδάτο ἐξ ἀπορρήτων, Νικόλαο Ἀλ. Μαυροκορδάτο, Καλλίνικο Ἀκαρνάνα, Διονύσιο Μουσελίνη, τούς Οἰκουμενικούς Πατριάρχες Δοσίθεο καί Χρύσανθο Νοταρᾶ, τούς Πατριάρχες Ἱεροσολύμων, τόν Τσάρο τῆς Ρωσίας Πέτρο Α΄ τόν Μεγάλο, τή μητέρα τοῦ Τσάρου Ναταλία, τόν Κωνσταντίνο Μπασαράμπας, ἡγεμόνα τῆς Οὐγγαροβλαχίας κ.ἄ. Παράλληλα μέ τήν ἀλληλογραφία του, σημαντικό «ἐνδιαφέρον, παρουσιάζουν ἐπίσης τά ἔγγραφα-ἐγκύκλιοι, τά ὁποῖα συνέταξε πρός ἀντιμετώπιση διαφόρων ὑποθέσεων ποιμαντικῆς καί διοικητικῆς φύσεως. Ὅλα μαρτυροῦν τήν Θεία Χάρη, ἡ ὁποία φώτιζε τήν σκέψη καί κατηύθυνε τίς ἐνέργειές του, καθώς καί τή σύνεση καί σοφία του».

Γενικότερα, τό συγγραφικό ἔργο τοῦ Ἁγίου Γερασίμου Παλλαδᾶ εἶναι πολύ ἐκτεταμένο καί σημαντικότατο, περιλαμβάνοντας ἐγχειρίδια Θεολογίας, ρητορικῆς, λογικῆς, ποιητικά κείμενα, ὑμνογραφικά, λόγους ἐκκλησιατικούς, ἐγκωμιαστικά ἔργα, συλλογή αἰνιγμάτων κ.ἄ. Χαρακτηριστικό τῆς ποιότητος, τῆς ἀνιδιοτέλειας, τῆς αὐταπαρνήσεως καί τῆς ταπεινοσύνης μέ τήν ὁποία διῆλθε τή ζωή του ὁ Ἅγιος Γεράσιμος εἶναι τόσον ὁ τρόπος, ὅσο καί ὁ χρόνος πού ἐπέλεξε νά ἀποχωρήσει ἀπό τήν ὑψηλότατη θέση του καί νά παραχωρήσει ἐγκαίρως τόν Πατριαρχικό Θρόνο τοῦ παλαίφατου Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας στόν διάδοχό του. Ἔτσι, στίς 20 Ἰανουαρίου 1710 καί ἐνῶ διήνυε περίπου τό 80ό ἔτος τῆς ἡλικίας του, παραιτήθηκε τοῦ πατριαρχικοῦ ἀξιώματος, φροντίζοντας νά τόν διαδεχθεῖ ὁ Μητροπολίτης Λιβύης Σαμουήλ Καπασούλης (17101723) καί προετοιμαζόμανος γιά νά ἀναχωρήσει γιά τόν πεφιλημένο του Ἄθωνα, ὅπου ἤθελε νά διέλθει τά τελευταῖα ἔτη τῆς ἐπίγειας ζωῆς του. Δέν μπόρεσε ὅμως νά ἀναχωρήσει ἀμέσως ἀπό τήν Αἴγυπτο γιά τό Ἅγιον Ὄρος καί παρέμεινε ἐκεῖ γιά νά στηρίξει μέ σύντονες ἐνέργειες τόν νέο Πατριάρχη «προκειμένου αὐτός νά ἑδραιωθεῖ στόν Θρόνο του». Ὅταν αὐτό ἐπετεύχθη καί τά πράγματα ἠρέμησαν καί ἀποκαταστάθηκε ἡ ἰσορροπία στό Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας, ὁ Ἅγιος Γεράσιμος ὁ Παλλαδᾶς ἀναχώρησε τελικῶς ἀπό τήν Αἴγυπτο γιά τό Ἅγιον Ὄρος περί τά μέσα τοῦ 1712, κατ’ ἄλλους ἀρχές τοῦ 1713. Ἦταν ἤδη πάνω ἀπό 80 ἐτῶν «πολύ ἀδύναμος ἀπό τίς κακουχίες καί τίς ἀσθένειες» καί ἔφθασε στό Ἅγιον Ὄρος κατάκοπος. Κατευ35

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

θύνθηκε στήν Ἱερά Μονή Βατοπεδίου, στήν ὁποία ἐγκαταβίωσε ὡς ἐφησυχάζων Ἀρχιερεύς πρώην Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας, συμμετέχοντας στό πρόγραμμα καί στό τυπικό τῆς Μονῆς. Μάλιστα, ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἱεροδιδάσκαλος Ἀναστάσιος Παπαβασιλόπουλος στό ἔμμετρο «Προσκυνητάριό» του τό 1722 ἡ Μονή Βατοπαιδίου, τήν ὁποία ἐπέλεξε ὁ Γεράσιμος Παλλαδᾶς νά ἐφησυχάσει, εἶχε καί τότε μεγάλη φήμη, τόσο γιά τή μοναστική ζωή της, ὅσο καί «γιά τίς δυνατότητες πνευματικῆς ἀσκήσεως καί βιώσιμης διαμονῆς σ’ αὐτήν». Ὁ ἴδιος ἀναφέρεται στήν παρουσία καί στήν κοίμησή του στή Μονή Βατοπαιδίου καί ἀναγνωρίζει τήν ἁγιότητά του, τήν ἁγιότητα τοῦ ἀνδρός καί τή μεγάλη προσφορά του στήν Ἐκκλησία. Κι ἐνῶ βρισκόταν στόν ἀγαπημένο του Ἄθωνα καί ἀπολάμβανε τήν πνευματική γαλήνη καί τήν ἱερή ἡσυχία του, ἀσκούμενος στήν ἀρετή, κοιμήθηκε τόν ὕπνο τῶν δικαίων στίς 20 Ἰανουαρίου 1714, πλήρης ἡμερῶν καί 36

κατάφορος πνευματικῶν καρπῶν. Πάνω στόν τάφο του χαράχθηκε ἡ ἐπιγραφή: «Ἐκοιμήθη ὁ δοῦλος τοῦ θεοῦ καί μακαριώτατος Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας κυρ Γεράσιμος ἐν ἔτει αψιδ΄ μηνί Ἰανουαρίῳ ιε Ἰνδικτιῶνος». Ὁ συνώνυμος καί ἕνας τῶν διαδόχων του Γεράσιμος Γ΄ ὁ Γημάρης (1783-1788 μ.Χ.), πού εἶναι ὁ κυριότερος βιογράφος του ἔγραψε τό 1785 τόν Βίο του μέ τόν τίτλο: «Βίος τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Γερασίμου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας τοῦ Κρητός καί Παλλαδᾶ καλουμένου Μητροπολίτου πρότερον Καστορίας». Μεταξύ ἄλλων ἀναφέρει καί τά ἑξῆς: «Ἀπῆλθεν εἰς τάς αἰωνίους καί μακαρίους τῶν δικαίων σκηνάς, ἵνα κατατρυφᾷ τῆς θείας ἐλλάμψεως, ἐλλαμφθείς πρότερον ἐντεῦθεν, ὡς ἔμαθε παρ’ αὐτοῦ του ἁγίου Πνεύματος, ὡς καί ἡμᾶς ἐδίδαξεν. Ἀλλ’ ὦ πάτερ ἅγιε καί σεβάσμιε, ὁ ἑλλαμπόμενος καί δεχόμενος τάς θείας ἐλλάμψεις ἐντελῶς, δός καί ἡμῖν ἅπασι τοῖς ἀγαπῶσι τά σά ἔνθεα προτερήματα, ὅπως διά σοῦ χειραγωγούμενοι, φωτισθῶμεν καί ἡμεῖς μή ἑτέρως σέ βλέπειν, μήδ᾿ εἰς δεξιά ἤ ἀριστερά παρεκκλίνειν…». Ὅταν ἔγινε ἡ ἀνακομιδή τῶν τιμίων λειψάνων του, ὑπῆρξε ἡ μαρτυρία «ὅτι ἀπό τόν τάφο του βγῆκε καί ἅγιο λείψανον. Μάλιστα στήν Ἱερά Μονή Βατοπαιδίου φυλάσσεται ἡ ἱερή του κάρα, ἡ ὁποία μυροβλύζει». Ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς, καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, ὑπῆρξε πνευματικό κόσμημα καί καύχημα τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἄνδρας μεγάλης ἀρετῆς, ἀνεπιλήπτου διαγωγῆς, ἀφιέρωσε ὁλόκληρη τή ζωή του στήν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας καί συνήργησε ποικιλοτρόπως στή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων συγγράφοντας, κηρύσσοντας τόν Θεῖον Λόγον, προσδίδοντας στούς λόγους του καί στίς διδαχές του σωτηριολογική διάσταση, ἱερουργώντας καί γενικῶς ὑπηρετώντας μέ αὐταπάρνηση τόν λαό τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι ἡ ζωή του ὑπῆρξε πραγματικά χριστοκεντρική καί ἀνθρωποκεντρική. Σύμφωνα μέ τόν Δημήτριο Προκοπίου ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς «ὑπῆρξε λαμπρότατος ἀστέρας τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας». Ὁ μοναχός Καισάριος Δαπόντε ὁ Ξηροπο-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ταμηνός μαρτυρεῖ ὅτι ἦταν «ἀνήρ τῷ ὄντι σοφώτατος καί ἁγιώτατος, θεολόγος, φιλόσοφος, ἀνιχνευτής τοῦ βάθους τῶν θείων Γραφῶν, δαημονέστατος τῆς ἑλληνικῆς, ἑβραϊκῆς καί λατινικῆς γλώσσης». Ἐπίσης, ὁ ἐξ ἀπορρήτων Ἀλέξανδρος Μαυροκορδάτος σέ ἐπιστολή του πρός τόν ἴδιο ἐκφράζεται ὡς ἀκολούθως: «Τόν δέ λειμῶνα τῶν ἀρετῶν καί τῶν χαρίτων, ὥσπερ αὐτῷ τέθηλε καί ἐπανθεῖ καί κοσμεῖ ποικίλοις καρπούς καί τήν ἀθάνατον ἡμῖν εὐωδίαν ἀποπνέει… διαρρήδην ἔπεισιν ἐκεῖνο γε·ὅτι τό τῆς οἰκουμένης κριτήριον, τήν θεοφρούρητον φησίν καθέδρα τῶν Ἀλεξανδρέων, ἐν καιροῖς ἰδίοις, ἀξιολογωτάτων ἀνδρῶν οὐδέποτε κατέλιπεν ἔρημον ἡ θεία πρόνοια». Καί ὁ Γεράσιμος Μουζουράκης μαρτυρεῖ στό ἔργο του «Συμβολή εἰς τήν ἱστορίαν τῆς ἐν Αἰγύπτῳ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» ὅτι «πρέπει νά συναριθμηθῇ μετάξυ τῶν μεγάλων τῆς Ἀνατολῆς Πατριαρχῶν καί προμάχων τῆς Ὀρθοδοξίας, ὡς διά τοῦ λόγου, τῆς γραφίδος καί τοῦ παραδείγματος καταπολεμήσας ἐπιτυχῶς τά προσπαθείας τῆς Δύσεως…» καί προσθέτει: «Μή δέ τίς νομίσῃ ὅτι ὁ κίνδυνος ὅν διέτρεχεν ἡ Ἀνατολή ἦτο τότε μικρότερος τοῦ ἐπί Κυρίλλου. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης διδαχθεῖσα ἐκ τῶν πραγμάτων ὅτι οὐδέν ἠδύνατο νά κατορθώσει διά τῆς βίας, μετεχειρίζοντο νῦν πολιτικήν διαλλαγῆς καί διά ἱεραποστόλων, συστάσεως σχολείων ἐν Ἀνατολῇ καί ἐκδόσεως συγγραμμάτων, ἐξακολουθεῖ νά ἐπιδιώκει τήν πραγματοποίησιν τῶν προαιωνίων πόθων της. Μεγάλως τότε κατερραδιουργοῦντο οἱ ἡμέτεροι, ἰδίᾳ δέ ἐν Παλαιστίνῃ καί Συρίᾳ. Τάς ἐνεργείας ταύτας ἐπολέμησεν ὁ Γεράσιμος διά τέ της πρός τούς ἐν Τρίπολη τῆς Συρίας ἐπιστολῆς του καί τοῦ μεγάλου σεβασμοῦ οὗ παρά τοῖς ἐν Συρίᾳ καί Παλαιστίνῃ ἀπήλαυε…». Ἐν κατακλεῖδι, «ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς ζωῆς του ὑπῆρξε ἄνθρωπος ἀγάπης, πραότητος, ὑπομονῆς καί πίστεως, ἱερωμένος ἐργατικός καί νουνεχής, ἀκάματος θεράπων στόν ἀμπελῶνα τοῦ Κυρίου… Τό βάθος τῆς σκέψεώς του, ὅπως διαφαίνεται στό ἔργο του, ἀποδεικνύει τήν πνεματικότητα καί τήν ὑψηλή θεωρία πού τόν διέκρινε». Ὅσον ἀφορᾶ τό συγγραφικό του ἔργο

ὑπῆρξε εὐρύτατο, πλουσιώτατο καί ἀξιολογότατο, δεῖγμα τῆς μεγάλης μορφώσεως πού διέθετε καί τῆς βαθυτάτης καταρτίσεώς του πρωτίστως σέ θέματα θεολογίας, ἀλλά καί ρητορικῆς, λογικῆς, φιλοσοφίας, φιλολογίας κ.λπ. γεγονός πού τοῦ ἔδωσε τή δυνατότητα νά κινηθεῖ σέ ἕνα εὐρύτατο πεδίο συγγραφικῆς παραγωγῆς. Ἔτσι θά μποροῦσε νά ὑποστηριχθεῖ ὅτι αὐτή ἡ συγγραφική του δραστηριότητα καί ἡ ἐν γένει δράση του τόν κατατάσσουν ὡς ἕνα ἀπό τούς προδρόμους καί πρωτοπόρους τοῦ νεοελληνικοῦ διαφωτισμοῦ!! Ἡ διακεκριμένη φιλόλογος-συγγραφέας Ἑλένη Χατζόγλου-Μπαλτᾶ ἀναφέρει ὅτι «τό συγγραφικό ἔργο του -εὐρύτατο σέ ἔκτασηβρῆκε μεγάλη διάδοση στήν καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολή, τόσο τό ἐκδεδομένο, ὅσο καί ἀνέκδοτο, πού σώζεται σέ πολλούς χειρόγραφους κώδικες. Οἱ περισσότεροι ἀπό αὐτούς τόν ἀναφέρουν ὡς σοφώτατο καί ἁγιώτατο Πατριάρχη». Ἡ ἴδια παρουσιάζει τά ἔργα του ὡς ἑξῆς: Α΄ Ποιητικά 1) Ὁ θρῆνος τῆς Κρήτης. Πρόκειται στήν πραγματικότητα γιά παραϋμνογραφικό ἔργο. Συντάχθηκε δηλαδή κατά τό πρότυπο ὑμνογραφικῶν κειμένων καί ἀποτελεῖται ἀπό 42 πεντάστιχες στροφές. 2) Ἀνεπίγραφο θρηνητικό ποίημα, τό ὁποῖο ἀναφέρεται στήν πτώση τῆς Κρήτης στά χέρια τῶν Ὀθωμανῶν. Περιλαμβάνει 22 ἑνδεκασύλλαβους στίχους καί ψάλλεται σέ ἦχο πλάγιο α΄. 3) Στιχηρά ἰδιόμελα εἰς τούς Ἁγίους Ἀθανάσιον καί Κύριλλον, Πατριάρχας Ἀλεξανδρείας. Περιλαμβάνει τέσσερα στιχηρά ἰδιόμελα -τρία σέ ἦχο α΄ καί ἕνα σέ ἦχο πλάγιο β΄. 4) Οἶκοι εἰς τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον. Οἱ οἶκοι ἔχουν συντεθεῖ κατ᾿ ἀλφάβητον καί μέ τήν μορφή χαιρετισμῶν. Β΄ Πεζά Ἐγκώμιον εἰς τό ὄρος Σινᾶ. Τυπώθηκε στό Τυργόβιτσε τό 1710. Ἐγκώμιον εἰς τήν Παναγίαν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου. Λόγος διά τούς Ἁγίους Δέκα Μάρτυρας τῆς Κρήτης. Συντάχθηκε στή δημώδη γλώσσα τῆς 37

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἐποχῆς του καί περιέχει πολλούς ἰδιωματισμούς. 4) Συλλογή αἰνιγμάτων. 5) Συνταγμάτιον περί τῆς ἀκριβοῦς χρόνου καθαγιασμοῦ τῶν Τιμίων Δώρων κατά τήν Θεία Λειτουργία. Πρόκειται γιά ἐπιστολιμαία διατριβή, στήν ὁποία πραγματεύεται τό ζήτημα τοῦ τρόπου, τῶν λόγων καί τοῦ ἀκριβοῦς χρόνου μεταβολῆς τῶν Τιμίων Δώρων σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ κατά τό μυστήριον τῆς θείας Εὐχαριστίας. Τό ἔργο γνώρισε μεγάλη διάδοση καί σώζεται καί ἀραβική μετάφρασή του. 6) Ἔκθεσις τῆς ἁπάσης Ρητορικῆς τέχνης. Τό ἔργο τελείωσε τό 1692 καί ἐστάλη στή Βλαχία γιά νά ἐκδοθεῖ. Ὅμως δέν τυπώθηκε ποτέ. 7) Πραγματεία περί Λογικῆς. Σέ αὐτό ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς πραγματεύεται διάφορα ζητήματα ἀπό τήν εἰσαγωγήν τοῦ Πορφυρίου, ἀπό τίς δέκα κατηγορίες τοῦ Ἀριστοτέλη, καθώς καί τό περί ἑρμηνείας τοῦ ἰδίου. 8) Ἔκθεσις εἰς ἅπασαν τήν πραγματείαν τῆς Ἱερᾶς θεολογίας. Πραγματεύεται ὅλα τά ζητήματα τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας μέ τή μορφή σημειώσεων καί εἶναι δίγλωσσο (ἑλληνική-λατινική). 9) Ἀνεπίγραφο κείμενο προσωπικῶν σημειώσεων. Φέρει ἡμερομηνία Ὀκτώβριος 1697 καί ἀποτελεῖται ἀπό δύο μέρη σέ γλώσσα ἀρχαΐζουσα. 10) Βιβλίον κατά Ἰουδαίων. Ἀντιρρητικό καί ἀπολογητικό ἔργο, τό ὁποῖο ἀποτελεῖται ἀπό 101 λόγους μέ βασικό θέμα τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τήν ἀναίρεση τῶν κακοδοξιῶν τῶν Ἰουδαίων. Σώζεται σέ πολλούς χειρόγραφους κώδικες! 11) Ἐκκλησιαστικοί λόγοι καί διδαχές. Πρόκειται γιά ἕνα πλῆθος χειρογράφων κωδίκων, στούς ὁποίους παρατίθεται πλέον τῶν 380 κειμένων, τά ὁποῖα ἀφοροῦν λόγους καί διδαχές πού ἀναφέρονται στίς Κυριακές τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους (Κυριακές Τριωδίου, Πεντηκοσταρίου κ.λπ.), στίς δεσποτικές καί θεομητορικές ἑορτές, στή μνήμη τῶν κάθε φορά ἑορταζομένων Ἁγίων καί στήν ἀνάπτυξη καί ἐξήγηση διαφόρων ἁγιογραφικῶν καί 38

πατερικῶν χωρίων. 12) Σημαντική ἀλληλογραφία μέ ἐξέχουσες προσωπικότητες τῆς ἐποχῆς του. Διακόσια ὀγδοήντα ἔτη ἀπό τήν ὁσιακή κοίμησή του στήν Ἱερά Μονή Βατοπαιδίου «ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί δή τό Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας, προέβη κατόπιν ἐξετάσεως στήν ἐπίσημη ἀναγνώριση τῆς παρά Θεοῦ ἀναδειχθείσης ἁγιότητος, διά Πατριαρχικῆς καί Συνοδικῆς Πράξεως ἁγιοκατάταξεως τοῦ ἐν Ἁγίοις ἡμῶν Γερασίμου, τοῦ ἐπονομαζομένου Παλλαδᾶ, Πάπα καί Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας», ἡ ὁποία ἐξεδόθη στίς 17 Σεπτεμβρίου 2002, καί καταχωρήθηκε στόν Ἱερό Κώδικα τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας. Ἡ 15η Ἰανουαρίου ὁρίστηκε ὡς ἡμέρα ἑορτῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Γερασίμου Παλλαδᾶ, ἡμέρα τῆς πρός Κύριον ἐκδημίας του. Σ᾿ αὐτήν τήν πράξη ἁγιοκατάταξεως τοῦ Ἁγίου Γερασίμου τοῦ Παλλαδᾶ, Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας, ἀναφέρονται μεταξύ ἄλλων καί τά ἑξῆς: «Πολύς τε ἐν σοφίᾳ καί μέγας ἐν ἀρεταῖς ἀναδειχθείς… ἀκολουθήσας εὐαγγελικῶς τῷ Χριστῷ ἐκ νεότητος καί ἐν μέσῳ τῆς τοῦ κόσμου συγχύσεως ὡς φωστήρ εὐσεβείας διαλάμψας, θεόπνους ἐν διδασκαλίας ὑπάρξας καί συγκαταλύσας τόν βίον ἐν λόγῳ σοφίας καί πράξει θεοφιλεῖ, διδάξας δέ τοῖς πιστοῖς τήν κατά Θεόν παιδείαν καί τύπος αὐτοῖς γενόμενος ἐν λόγῳ τε, ἔργῳ καί ἀναστροφῇ, ἀναζωγραφήσας ἐν ἑαυτῷ τῶν πρόπαλαι Ἁγίων Πατέρων καί Διδασκάλων τά προτερήματα καί τελειωθέντα ἀσκητικῶς ἐν τῇ κατά τό Ἁγιώνυμον Ὄρος Μεγίστῃ τοῦ Βατοπαιδίου Μονῇ, ἐν ᾗ καί ἡ τιμία αὐτοῦ κάρα φυλάσσεται». Ἔτσι, «γιά τούς ἀνωτέρω λόγους καί πλείστους ἄλλους, τούς ὁποίους Κύριος οἶδεν, ἡ τόσο καλῶς κεκρυμμένη καί συγχρόνως λάμπουσα ἁγιότητά του ἀνεδείχθη ἀπό τόν Κύριο». Ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μέ τήν ὑπ᾿ ἀριθμόν πρωτ. 3459/16 Ὀκτωβρίου 2002/ἀριθμ.διεκπ.1821 ἐγκύκλιό της, γνωστοποίησε τήν ἀναγραφή τοῦ Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας Γερασίμου Παλλαδᾶ στίς ἁγιολογικές δέλτους τῆς Μίας Ἁγίας Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. Ὁ τότε Ἀρχιμανδρίτης καί νῦν Μητροπολίτης Ρόδου Κύριλλος Κογεράκης, κρητικῆς κα-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ταγωγῆς, συνέθεσε τήν Ἀκολουθία καί τόν Παρακλητικό Κανόνα τοῦ Ἁγίου Γερασίμου τοῦ Παλλαδᾶ, τόν ὁποῖο συμπεριέλαβε στό βιβλίο του «Ἅγιος Γεράσιμος ὁ Παλλαδᾶς, Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας. Ἀκολουθία καί βίος», πού ἐξεδόθη τό ἔτος 2009 στήν Ἀλεξάνδρεια. Ἐν κατακλεῖδι, ὁ Ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς, Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας, ὑπῆρξε μεγάλη μορφή τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς. Λόγιος, δραστήριος, μέ πολυσχιδή ἐκκλησιαστική δράση. Συνδύαζε ἄριστα τή θύραθεν παιδεία καί τήν ὀρθόδοξη θεολογία. Συγχρόνως ὑπῆρξε, ἀνιδιοτελής, πράος καί ταπεινός Ἱεράρχης, πού μέ τή ζωή του, τό ἔργο καί τή δράση του ὑπηρέτησε καί «ὑπέδειξε τόν δρόμο τῆς κατά Θεόν ζωῆς καί ἁγιότητος». Βιβλιογραφία: 1. Ἀκολουθία τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Γερασίμου τοῦ Παλλαδᾶ, πάπα καί Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας, οὗ ἡ μνήμη τῇ ΙΕ΄ Ἰανουαρί- Ὁ Ἱερός Ναός τοῦ Ἁγίου Γερασίμου στή γενέτειρά του ου, πονηθεῖσα ὑπό τοῦ ἐκ τῶν Ἀδελφῶν τῆς Καλλονή Πεδιάδος, ὁ ὁποῖος ἐγκαινιάσθηκε πρόσφατα Σεβασμίας Μονῆς τῆς Ἀγκαράθου καί Πρω- ἀπό τήν Α.Θ.Μ. τόν Πάπα καί Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας τοσυγκέλλου τῆς Ἁγιωτάτης Ἀρχιεπισκοπῆς καί πάσης Ἀφρικῆς κ.κ. ΘΕΟΔΩΡΟ τόν Β´. Κρήτης, Ἀρχιμανδρίτου Κυρίλλου Κογεράκη (νῦν Μητροπολίτου Ρόδου). 8. Προκοπίου Δημητρίου, Ἀπαρίθμησις Λο2. Γερασίμου Μουζουράκη, Συμβολή εἰς γίων Γραικῶν, ἐν Ἀθήνας 1966 (φωτοτυπική τήν ἱστορίαν τῆς ἐν Αἰγύπτῳ Ὀρθοδόξου ἀναπαραγωγή). Ἐκκλησίας, Ἀλεξάνδρεια 1932,σ.σ. 514-554. 9. Σταυρουλάκη Ἐ. Πρεσβ., Συναξάριον 3. Μωυσέως Μοναχοῦ Ἁγιορείτου, Βατοπάντων τῶν Ἁγίων τῶν ἐν Κρήτῃ Διαλαμπαιδινό Συναξάρι. ψάντων, Ἡράκλειο 2004. 4. Μωυσέως Μοναχοῦ Ἁγιορείτου, Οἱ Ἅγι10. Χατζόγλου-Μπαλτᾶ Ἑλ., Γεράσιμος οι τοῦ Ἁγίου Ὄρους, Θεσσαλονίκη 2008, σ.σ. Β΄Παλλαδᾶς-Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας 457-458. (±1625/1714). Ὁ Βίος καί τό συγγραφικόν του 5. «Πατριαρχική καί Συνοδική Πρᾶξις ἁγιοἔργον, Ἀθῆναι 2006. κατατάξεως τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Γε11. Χατζόγλου-Μπαλτᾶ Ἑλ., Ἡ ἐπιστολιμαία ρασίμου τοῦ ἐπονομαζόμενου Παλλαδᾶ, διατριβή τοῦ Γερασίμου Παλλαδᾶ περί ἀκριπάπα καί Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας», Πάνβοῦς χρόνου καθαγιασμοῦ τῶν Τιμίων Δώρων, ταινος 47 (2002), σ.σ. 398-399. Ἀθῆναι 2006. 6. Πιπεράκι Ε.Γ, Πανάγιον, ἤτοι κατάλογος 12. Χατζόγλου-Μπαλτᾶ Ἑλ., «Γεράσιμος τῶν ὅπου γῆς ἑορταζομένων Ἁγίων. Παλλαδᾶς- Ἕνας ’’ἄγνωστος’’ ἅγιος τῆς 7. Προκοπίου Δημητρίου (ἐκ ΜοσχοπόλεὈρθοδοξίας», στό Πεμπτουσία, τεῦχος ως), «Ἐπιτετμημένη Ἐπαρίθμησις…» J.A. 23/2007, σ.σ. 148-151. Fabticius, Bibliotheca Graeca, τόμος ΙΑ΄, σελ. 770-808, Ἐν Ἀμβούργῳ 1722.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη: «Ὁ Δέκατος Τρίτος ἈπόστολοςΠράξεις Μελετίου Μεταξάκη» Χριστοφόρου Χαραλαμπάκη, Καθηγητή Γλωσσολογίας Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Σεβασμιώτατε, κύριε Δήμαρχε, Κύριε Πρόεδρε, κυρίες καί κύριοι*,

υγκινοῦμαι, γιατί βλέπω ἐκλεκτές προσωπικότητες ὅπου κοιτάξω καί θά ἤθελα τουλάχιστον δέκα λεπτά νά προσφωνήσω τόν καθένα σας χωριστά. Θά μοῦ ἐπιτρέψετε πρῶτα ἀπ’ ὅλα νά ἐκφράσω τή χαρά καί τή συγκίνησή μου πού βρίσκομαι ἀνάμεσά σας καί νά εὐχαριστήσω ἰδιαίτερα τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας κ.κ. Εὐγένιο, πού μοῦ ἔκαμε αὐτή τή μεγάλη τιμή νά μοῦ ἀναθέσει νά παρουσιάσω ἕνα πολύ σημαντικό ἔργο, ὅπως θά δεῖτε σέ λίγο. Εὐχαριστῶ, Σεβασμιώτατε, γιά τή γενναιοδωρία Σας καί γιά τήν ἀγάπη καί κατανόηση μέ τήν ὁποία περιβάλλετε καί παρακολουθεῖτε τό ἔργο μου. Νά ἔχουμε τήν εὐλογία Σας. Συγκινοῦμαι ἰδιαίτερα, γιατί μικρό παιδί κοίταζα ἀπό τό χωριό μου, τήν Ἀνατολή, πρός τόν Παρσά, κι εἶχα πάει κιόλας ἐκεῖ. Ἤδη ὡς μαθητής Γυμνασίου ἤξερα γιά τό ἔργο καί τή δράση τοῦ Πατριάρχη. Ἡ μοίρα ὅμως τά φέρνει ἔτσι καί δέν περίμενα ὅτι σήμερα, σέ μιά πανηγυρική ἐκδήλωση τῆς Ἱερᾶς μας Μητρόπολης, σέ συνδιοργάνωση μέ τόν Πολιτιστικό καί Φυσιολατρικό Σύλλογο Μεταξοχωρίου «Μελέτιος Μεταξάκης», θά βρισκόμουν ἀνάμεσά σας, ὀγδόντα χρόνια μετά τήν ἐκδημία τοῦ μεγάλου Πατριάρχη, νά παρουσιάσω ἕνα σπουδαῖο ἔργο τοῦ Λουκᾶ Δημητρίου Παπαδάκη, ὁ ὁποῖος εἰλικρινά μέ ἄφησε ἄναυδο, γιατί, ἐνῶ εἶναι, ὅπως ξέρετε, ὀδοντίατρος, «ἔβαλε γυαλιά», ὅπως λέω

ἐγώ, κατά τό κοινῶς λεγόμενο, στούς φιλολόγους καί τούς ἱστορικούς, καί ἔδειξε τί μπορεῖ νά ἐπιτύχει ἕνας ἄνθρωπος, ἐπιστήμονας βέβαια, ὁ ὁποῖος μέ πάθος, μέ ἀγάπη καί ἀφοσίωση, οὔτε λίγο οὔτε πολύ ἐπί τουλάχιστον εἴκοσι ἔτη, μιά ὁλόκληρη ζωή, ἀναδιφοῦσε ἱστορικά ἀρχεῖα, συγκέντρωνε πληροφορίες καί μαρτυρίες, γιά νά μᾶς ὁλοκληρώσει αὐτό τό μεγαλειῶδες, ὅπως βλέπετε, ἔργο τῶν 850 σελίδων, ὅπου κάθε πτυχή τοῦ ἔργου καί τῆς προσωπικότητας τοῦ Πατριάρχη παρουσιάζεται μέ ἀντικειμενικότητα. Ἀποδεικνύεται ἕνας ἱστορικός, πού ξέρει νά παρουσιάζει ἀντικειμενικά τα πράγματα. Καί αὐτό πού εἶναι ἀξιοσημείωτο, καί θά τό δεῖτε σέ αὐτό τό πόνημα, εἶναι ὅτι δέν ἀποκρύπτει πληροφορίες, τίς παραθέτει ὅπως εἶναι, ἀκόμα καί τίς μικρότητες, τίς ἀθλιότητες, τίς βέβηλες πράξεις ὁρισμένων σέ βάρος τοῦ Πατριάρχη. Βλέπει κανείς μέ θλίψη πού μπορεῖ νά ὁδηγήσει τό μίσος καί ὁ φανατισμός. Εἶναι, ἑπομένως, πραγματικός ἱστορικός, πού γνωρίζει σέ βάθος τό θέμα του καί διαπνέεται ἀπό ἀντικειμενικότητα, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τό κύριο γνώρισμα τοῦ ἐρευνητῆ. Τό εἶπα καί τό ἔγραψα σέ ἄλλη εὐκαιρία ὅτι ὁ Λουκᾶς κληρονόμησε τά γονίδια τοῦ πατέρα του Δημητρίου, δεινοῦ φιλολόγου, τόν ὁποῖο εἶχα τό προνόμιο νά ἔχω καθηγητή μου στό Γυμνάσιο τῆς Ἱεράπετρας. Ἡ εὐρύτερη παιδαγωγική του παιδεία καί καλλιέργεια ὀφείλει πολλά στό οἰκογενειακό του περιβάλλον. Ὁ παππούς του Κωστής Φωτεινάκης, τόν θυμᾶμαι πολύ καλά, καί ἡ γιαγιά του… Κατίνα καί ἡ μητέρα του Μαρίκα ἄσκησαν μέ

*Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία-παρουσίαση τοῦ βιβλίου τοῦ Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη μέ τίτλο: «Ὁ Δέκατος Τρίτος Ἀπόστολος-Πράξεις Μελετίου Μεταξάκη», κατά τήν ἐκδήλωση μνήμης γιά τή συμπλήρωση 80 χρόνων ἀπό τήν ἐκδημία τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου Μελετίου Μεταξάκη, τήν ὁποία συνδιοργάνωσαν τήν Κυριακή 16 Αὐγούστου στόν αὔλειο χῶρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως τό Κέντρο Πολιτιστικῆς καί Κοινωνικῆς Μέριμνας τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας καί ὁ Πολιτιστικός καί Φυσιολατρικός Σύλλογος Μεταξοχωρίου «Μελέτιος Μεταξάκης».

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

εὐσυνειδησία καί ἀφοσίωση τό διδασκαλικό ἐπάγγελμα σέ χαλεπούς καιρούς. Δικαίως ὁ γιός ἀπονέμει τά εὔσημα στόν πατέρα του καί γράφει στόν πρόλογο: «Γιά τόν πατέρα μου ὅ,τι νά πῶ εἶναι λίγο. Χωρίς αὐτόν δέν θά ἔκανα τήν ἀρχή ἤ θά ἐγκατέλειπα πολύ σύντομα αὐτό τό ἐγχείρημα. Ἐπιπλέον ἐπιμελήθηκε τό κείμενο θυσιάζοντας χρόνο, πού ἦταν γιά τή δική του πνευματική παραγωγή. Ὁ χρόνος αὐτός δέν ἀναπληρώνεται. Περάσαμε δυσαρίθμητες ὧρες μαζί συζητώντας τίς ἐπιλογές μου, προφυλάσσοντάς με ἀπό ἀτοπήματα καί δέν ἐννοῶ μόνο φιλολογικά». Στόν Πρόλογο ὁ συγγραφέας, καί αὐτό δείχνει τήν ὑπευθυνότητα καί τό ἦθος του, εὐχαριστεῖ μέ εὐγένεια ψυχῆς περισσότερα ἀπό σαράντα πρόσωπα καί ἱδρύματα, πού ἐνίσχυσαν ποικιλοτρόπως τό ἔργο του. Χαίρομαι γιατί εἶναι καί συγγενεῖς του Πατριάρχη ἐδῶ, μᾶς τιμοῦν μέ τήν παρουσία τους, καί σηκώνουν στ’ ἀλήθεια βαρύ φορτίο στούς ὤμους τους μέ τό νά ἔχουν αὐτή τή συγγένεια μέ ἕνα θρύλο τῆς Ἐκκλησίας. Θυμίζω ἁπλῶς στό ἐκλεκτό ἀκροατήριο, ἔτσι ἐπιγραμματικά, τή σταδιοδρομία του. Γεννήθηκε στίς 21 Σεπτεμβρίου τοῦ 1871 καί ἐκοιμήθη στίς 28 Ἰουλίου 1935 στή νεαρότατη ἡλικία τῶν 64 ἐτῶν. Πολλοί δέν τό συνειδητοποιοῦν· οἱ πόνοι, οἱ θλίψεις πού συνδέονται μέ τά ὑψηλά ἀξιώματα, φθείρουν. Ἡ καρδιά του δέν ἄντεξε. Ὅλα αὐτά τά βάσανα, οἱ δοκιμασίες, ἀλλά καί ἡ ἀκαταπόνητη δραστηριότητά Του, ἐξαντλώντας πολλές φορές τά βιολογικά ὅρια ἀντοχῆς, εἶχαν τό τίμημά τους. Δέν ἄντεξε τόν πόνο, τή θλίψη καί ἔκλεισε γαλήνια τά μάτια του στίς 28 Ἰουλίου, πρίν ἀπό ὀγδόντα χρόνια. Πιστεύω, Σεβασμιώτατε, ὅτι θά χρειαστεῖ νά περάσουν ἀκόμη πολλές δεκαετίες γιά νά καταλάβουμε πλήρως τή σημασία τοῦ ἔργου πού ἐπιτέλεσε γιά τήν Ἐκκλησία καί τό ἔθνος σέ κρίσιμες ἱστορικές στιγμές. Πρόσφερε σημαντικές ὑπηρεσίας καί στήν πατρίδα. Συνάντησε ὅλους τούς ἡγέτες τῶν μεγάλων δυνάμεων καί συζήτησε μαζί τους τά δίκαια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ὁ Θεός τόν ἀξίωσε νά ἀναλάβει τόσα ὑψηλά ἀξιώματα, ἕνα καί μοναδικό πρόσωπο, κάτι πού εἶναι ἀσύλληπτο: Μητροπολίτης Κιτίου (1910-1918), Μητροπο-

λίτης Ἀθηνῶν, ἔτσι λεγόταν τότε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος, (1918-1920), Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1921-1923) καί Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας καί πάσης Ἀφρικῆς (1926-1935). Ἀπ’ ὅπου πέρασε ἄφησε τά ἴχνη μιᾶς δυναμικῆς προσωπικότητας, πού ἀγωνίστηκε μέ παρρησία γιά τόν Ἑλληνισμό καί τήν Ὀρθοδοξία. Γιά νά δεῖτε μέ πόση ἄνεση καί λογοτεχνική δεινότητα ἔγραφε ὁ μακαριστός Πατριάρχης μας, θά σᾶς διαβάσω ἕνα μόνο μικρό ἀπόσπασμα πού θά τό ζήλευε καί ὁ Παπαδιαμάντης. Οἱ ἐπιστολές τοῦ Μελετίου Μεταξάκη εἶναι λογοτεχνικά ἔργα, σέ καθαρεύουσα βέβαια τῆς ἐποχῆς, ἀλλά δείχνουν τήν εὐαισθησία του, τήν ἀνθρωπιά του. Ἕνα παιδί πού ξεκινάει ξυπόλυτο, στήν ἀπόλυτη φτώχεια καί τήν ἀθλιότητα, μέ ὅ,τι συνεπάγονται τά δύσκολα αὐτά χρόνια, πού ἔφτανε συχνά ἡ ζωή στά ὅρια τῆς βαρβαρότητας, ἀνέβηκε τόσο ψηλά, γιατί ὁ Θεός τό θέλησε, ἀλλά καί ἡ θέληση καί ἡ ἐπιμονή Του. Γράφει, λοιπόν, ὁ Λουκᾶς: «Γιά καλή τύχη τοῦ Μανώλη, ὅταν ἐκεῖνος ἔκλεινε τά τέσσερα, καταφτάνει δάσκαλος στόν Παρσά κάποιος ὀνόματι Καραμανώλης. Ὁ μικρός γράφεται ἀμέσως στό σχολειό, ἐνθουσιάζεται καί πετυχαίνει, καθώς λέγεται, λαμπρές ἐπιδόσεις. Τά καλοκαίρια πάλι τόν βρίσκουμε νά βοηθᾶ τόν πατέρα του, βόσκοντας τά ζωντανά τους στήν περιοχή Λάζαρος τοῦ Καθαροῦ. Ὁλοκληρώνοντας τό δημοτικό, ὁ Μανώλης κατεβαίνει στήν Ἱεράπετρα νά συνεχίσει τά γράμματα στό Ἑλληνικό Σχολεῖο». Ἕνα περιστατικό ἀποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα γιά τήν ἐξέλιξη τῆς ζωῆς Του. Ἦταν ἕνα εὐαίσθητο παιδί πού νοσταλγοῦσε τό χωριό του. Πολλοί ἀπό μᾶς εἴχαμε ἀνάλογα βιώ41

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ματα. Καί ἐγώ, ὅταν ἦρθα ἐδῶ στήν Ἱεράπετρα γιά νά πάω στό γυμνάσιο, μικρό παιδί ἀπό τήν Ἀνατολή, κοίταζα τό χωριό μου ἀπό μακριά κι ἔβαζα τά κλάματα. Ἀποχωρίστηκα μέ πόνο ψυχῆς τήν οἰκογένειά μου καί ζοῦσα μόνος μου σέ ἕνα φτωχικό μικρό δωμάτιο, ἔρημος κι ἀβοήθητος καί ἔνιωθα ὅτι ἤμουν στήν ξενιτιά. Ὁ Πατριάρχης, λοιπόν, τήν παραμονή τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου ἄφησε τό σχολεῖο, περπάτησε ἕξι ὁλόκληρες ὧρες γιά νά πάει στό χωριό του, γιατί ἤθελε νά εἶναι στό πανηγύρι τοῦ Ἁγίου. Τά ἐπεισόδια πού ἔγιναν εἶναι γνωστά. Ὅπως συνηθίζεται στά πανηγύρια, ἤπιε κρασί, γλέντησε μέ κάτι φίλους του καί γιά νά χορτάσουν τήν πείνα τους μπῆκαν σ’ ἕνα ξένο χωράφι καί ἔκοψαν ἀγκινάρες. Ὁ ἀγροφύλακας τοῦ χωριοῦ τόν συνέλαβε καί, ἀφοῦ δέν μποροῦσε νά συλλάβει ἐπ’ αὐτοφώρῳ τόν ζωοκλέφτη πατέρα Μεταξάκη, ἀρκέστηκε στόν υἱό Μεταξάκη. Ὁ Μανώλης ἔδειξε νά ἀποδέχεται τή μοίρα του, θά ἔμπαινε φυλακή, καί τό μόνο πού παρακάλεσε τόν ἀγροφύλακα, πρίν ὁδηγηθεῖ στή φυλακή, ἦταν νά τόν ἀφήσει νά ἀλλάξει ροῦχα. Ἐκεῖνος ἐνέδωσε καί ὁ Μανώλης βρῆκε τήν εὐκαιρία νά τό σκάσει ἀπό τό πίσω παράθυρο τοῦ σπιτιοῦ. Ἐξαφανίστηκε. Ὁ συγγραφέας παραθέτει ἕνα ἐκπληκτικό χωρίο ἀπό τόν ἱερό Αὐγουστίνο, στό ὁποῖο γίνεται λόγος γιά ἕνα ἀνάλογο περιστατικό. Στό δεύτερο μέρος τῶν Ἐξομολογήσεών του λέει ὅτι μπῆκε κι αὐτός σέ ἕνα ξένο χωράφι μέ τούς φίλους του καί «πήγαμε νά τινάξουμε μιά ἀχλαδιά καί νά πάρουμε ἕνα-δυό ἀχλαδάκια νά τά φᾶμε». Ποιό ἀπό μᾶς τά πεινασμένα παιδάκια στά χωριά μας δέν μπῆκε στόν πειρασμό νά κόψει ἕνα πορτοκάλι, ἕνα ἀχλαδάκι, ἕνα σύκο ἤ ἕνα τσαμπί σταφύλι, ὄχι ὅμως πολλά ἤ νά τά πουλήσουμε, καί αὐτό δείχνει στήν οὐσία τόν αὐθορμητισμό καί τήν ἀθωότητα αὐτῶν τῶν δύστυχων παιδιῶν. Ὅλοι βρεθήκαμε σέ ἀνάλογη θέση καί εἶναι πραγματικά συγκινητικό ὅτι αὐτή ἀκριβῶς ἡ πράξη τοῦ Μανώλη Μεταξάκη ἀποτέλεσε τήν ἀφορμή νά ἀλλάξει ριζικά ἡ πορεία τῆς ζωῆς του. Μετά ἀπ’ αὐτόν τόν διασυρμό δέν ἤθελε πιά νά μείνει στό χωριό, γιατί δέν ἄντεχε τόν τόσο πόνο, τήν τόση ταπείνωση καί προσβολή. Ἀλλά εἶχε μέσα του βαθιά τήν πίστη στόν Θεό. 42

Στίς 26 Μαρτίου τοῦ 1899, σέ ἡλικία 28 ἐτῶν, ὁ Μελέτιος ἀνεβαίνει γιά πρώτη φορά στόν ἄμβωνα τοῦ ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου νά κηρύξει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Ἀπό κάτω ὁ Πατριάρχης, ἀρχιερεῖς, πλῆθος κόσμου. Καί ἀρχίζει μέ τό μοναδικό χάρισμα καί τό ταλέντο πού εἶχε νά κηρύττει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί ἔμειναν ὅλοι κυριολεκτικά ἄναυδοι. Τήν ἱερή αὐτή στιγμή, πού βρίσκεται στό ναό τῆς Ἀναστάσεως, ἔρχεται στό μυαλό του ἡ εἰκόνα τοῦ χωριοῦ του. Καί περιγράφει, αὐτά πού ἀνακαλοῦσε νοσταλγικά στή μνήμη του μέ τέτοιο τρόπο πού, ὅπως σᾶς εἶπα, θά ζήλευε αὐτή τήν ὡραία περιγραφή ἀκόμα καί ὁ Παπαδιαμάντης. Ἀκοῦστε ἕνα ἀπόσπασμα: Τή στιγμή, πού ἦταν μέσα στό ναό σκεφτόταν εἰκόνες ἀπό τό χωριό του, ὅπως: «ἡ θελκτική ὀσμή τῶν πεύκων καί τῶν κυπαρίσσων, τό μονότονον καί ναρκωτικόν κελάρισμα τοῦ ρύακος, οἱ κότσυφοι καί τά ἄλλα πτηνά, πρό πάντων αἱ πέρδικες καί τό μισητόν εἰς αὐτάς τουφεκάκι μου, ὁ μελισσόκηπος μέ τόν σοβαρόν καί ὑπόκωφον βόμβον τῶν μελισσῶν, αἱ αἶγες καί τά πρόβατα μέ τάς φωνάς των καί τόν ἐναρμόνιον ἦχον τῶν κωδώνων των, οἱ βοσκοί μέ τάς λύρας καί τά τραγούδια των». Ἡ συνέχεια εἶναι ἐξίσου γοητευτική. Σημειώνει ὅτι δέν σκεφτόταν τά ρομαντικά καί εὐχάριστα, ὅπως εἶναι ἡ ὀμορφιά τῆς φύσης, ἀλλά ὁ νοῦς του ἐρχόταν στή θλίψη, τό κρύο, τή βροχή, τήν πείνα, τό σκαπέτι καί τό ζευγάρισμα, τό ἀνεβοκατέβασμα τῶν μελισσῶν, ἀπό τό ὁποῖο εἶναι ἀκόμα πρησμένος ὁ ὦμος μου, καί τούς μυρίους ἄλλους κόπους. Καί ἔτσι δημιουργήθηκε ὁ ἀληθινός πόθος γιά τά Γράμματα. Καί συνεχίζει μέ τό ἴδιο γλαφυρό ὕφος νά λέει ὅτι, ἄν ἔμενε στό χωριό τί θά ἦταν; Εἷς ἐκ τῶν ἀγραμμάτων Παρσωτῶν, πάντοτε ὅμως θά ἤμουν Παρσώτης καί τίποτε πλέον. Στήν καλύτερη περίπτωση θά γινόταν παπάς, ἐπειδή «τό ὠνειροπόλει ἡ μήτηρ μου», ἡ ὁποία καί ἤθελε νά τόν παντρέψει σέ ἡλικία δεκαεφτά ἐτῶν. «Τώρα δέ τί εἶμαι; εἷς ἱεροκῆρυξ ἐν τῷ ναῶ τῆς Ἀναστάσεως. Ὁποία ἡ ἀντίθεσις!». Μέ αὐτό τόν ὡραῖο τρόπο περιγράφει συγκλονιστικά περιστατικά τῆς ζωῆς του μέσα ἀπό μιά σειρά ἐπιστολῶν, οἱ ὁποῖες εἶναι πραγματικά λογοτεχνήματα. Θά ἤθελα νά ἀναφερθῶ μέ λίγα λόγια σέ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

κάτι πού εἶναι πολύ σημαντικό, στίς σχέσεις Βενιζέλου-Μεταξάκη. Γιατί, ὅπως καταλαβαίνετε, στά περιορισμένα χρονικά ὅρια, πού ἔχω στή διάθεσή μου, δέν μπορῶ νά παραθέσω ἀναλυτικά στοιχεῖα. Τό πολύτιμο βιβλίο πού παρουσιάζουμε ἀπόψε ἐδῶ πρέπει νά τό ἔχουμε ὅλοι στό σπίτι μας, νά τό διαβάζουμε κατά καιρούς, νά ἀντλοῦμε διδάγματα, νά παίρνουμε θάρρος καί δύναμη, συνειδητοποιώντας τί μπορεῖ νά κάνει ἡ βούληση τοῦ ἀνθρώπου καί ἡ θέληση τοῦ Θεοῦ. Χαρακτήρισαν τόν Μελέτιο «Βενιζέλο μέ ράσα», τόν ἐπέκριναν ὅτι ἀναμείχθηκε στήν πολιτική καί ὅτι ἀναξίως ἀνῆλθε σέ τόσα ἀξιώματα. Τόν ἀδικοῦν κατάφωρα ὅσοι γράφουν ἐναντίον του. Δέν ἦταν Βενιζέλος μέ ράσα. Δέν ταυτιζόταν μαζί του. Ἔλαμπε ἡ δική του αὐτόνομη προσωπικότητα. Εἶχε ἁπλῶς τήν καλή τύχη νά βρεθεῖ δίπλα στόν Ἐθνάρχη, ἕνας ἐξίσου μεγάλος Ἐκκλησιαστικός ἄνδρας καί αὐτό πού εἶναι σημαντικό, εἶναι ὅτι μεγαλούργησαν καί οἱ δύο, ὁ καθένας στόν χῶρο του. Μέ τήν ἔναρξη τοῦ Β΄ Βαλκανικοῦ πολέμου ὁ Μελέτιος ἔστειλε τηλεγράφημα στόν Βενιζέλο ἀπό τήν Κύπρο, ὅπου ἦταν Μητροπολίτης. Χαρακτηριστικό εἶναι τό παρακάτω ἀπόσπασμα: «Οἱ ἀπαράμιλλοι ἐθνικοί θρίαμβοι ἀναλύουσι τάς καρδίας τῶν Κυπρίων εἰς αἶνον πρός τόν θαυμαστόν Θεόν τῶν Πατέρων ἡμῶν. Τιμή καί δόξα τῷ ἀνδρείῳ Ἑλληνικῷ Στρατῷ, ἀλλά καί Σοί τῷ πρωτεργάτη τοῦ θαυμαστοῦ ἐθνικοῦ μεγαλείου». Ὁ πρωθυπουργός ἀπαντᾶ: «Εὐχαριστῶ θερμῶς ἐξ ὀνόματος ἐθνικῆς ψυχῆς, ἧς πάντες θαυμάζομεν θεοστήρικτα τρόπαια». Ὁ Μελέτιος ἦταν δίκαιος καί ἀμερόληπτος. Πολύ λίγοι ξέρουν ὅτι ἔδιωξε ἕναν ἱερέα πού ἐξύβρισε δημόσια τόν Μητροπολίτη Θεόκλητο, ὁ ὁποῖος ἔριξε τό ἀνάθεμα στόν Βενιζέλο. Τιμώρησε ὑποδειγματικά καί ἄλλους ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι στρέφονταν ἐναντίον τοῦ Θεοκλήτου. Ἔδειξε ἔτσι στήν πράξη τί σημαίνει ἀληθινός χριστιανός, τί θά πεῖ ἀνεξικακία καί πόση σημασία ἔχει ἡ κατανόηση τῆς ἀνθρώπινης μικρότητας. Αὐτή τή γενναιοδωρία εἶχε, αὐτό τό πνεῦμα καταλλαγῆς τόν διέκρινε. Ὁ Μελέτιος, γιά νά δεῖτε μιά ἄλλη πτυχή τῆς προσωπικότητάς του, ἐπιστρέφει συνειδητά

ἀπό τήν Ἀμερική, ὅπου παρέμεινε τρ ε ῖ ς μῆνες καί ἄλλαξε ριζικά τήν Ἐκκλησία τῆς Ἀμερικῆς, τήν ἀναδιάρθρωσε. Ἐπιστρέφει, λοιπόν, παραμονή τοῦ Ἁγίου Ἐλευθερίου, τό 1918, καί ἀνήμερα χοροστατεῖ στή Μητρόπολη Ἀθηνῶν στήν ἐπίσημη Δοξολογία γιά τήν ὀνομαστική ἑορτή τοῦ πρωθυπουργοῦ, πρωτοβουλία πού εἶχε ἀναλάβει ὁ Σύλλογος Φιλελευθέρων. Ὁ Μητροπολίτης Μελέτιος ἐξύμνησε τό ἔργο του καί τόνισε ὅτι μεγάλωσε τήν Ἑλλάδα πέραν τοῦ Ὀλύμπου καί ἐξέφρασε τήν εὐχή νά τήν ἐπεκτείνει καί πέραν τοῦ Αἰγαίου. Τοῦ ἔπλεξε ἕνα δίκαιο ἐγκώμιο. Τά ἐπινίκια της Συνθήκης τῶν Σεβρῶν στίς 14 Σεπτεμβρίου 1920 στό Παναθηναϊκό Στάδιο παρουσιάζονται σέ ὅλη τους τή μεγαλοπρέπεια. Ὁ Βενιζέλος κυριολεκτικά ἀποθεώνεται. Ὁ Ἑλληνισμός γιορτάζει ἕναν πραγματικό θρίαμβο. Ποῦ νά φανταστεῖ ὅτι δυό χρόνια ἀργότερα θά ζοῦσε τήν ἀπόλυτη συμφορά! Στά ἐπινίκια συμμετέχει καί ὁ Μητροπολίτης Ἀθηνῶν Μελέτιος ἐπικεφαλῆς σαράντα ἐπισκόπων. Σημειωτέον ὅτι στόν Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» σώζεται ἕνας μεγάλος πίνακας ζωγραφικῆς πού ἀπεικονίζει τήν ἐντυπωσιακή αὐτή σκηνή. Ἡ πομπή πού μπαίνει στό Παναθηναϊκό Στάδιο εἶναι συγκλονιστική. Οἱ δήμαρχοι τῆς Κρήτης μέ τίς παραδοσιακές ἐνδυμασίες τους, βουλευτές, ἀξιωματικοί του Ἀγγλικοῦ Ναυτικοῦ, ἀνάπηροι πολέμου καί ὕστερα ὁ ναύαρχος Κουντουριώτης, ὁ ἀρχιστράτηγος Πα43

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ρασκευόπουλος, ὁ Σοφούλης, ὁ Πολίτης, ὁ Τσιριμῶκος, ὁ Ζυμβρακάκης, ὁ Βενιζέλος καί ὁ Βασιλιάς. Στό βάθος τοῦ Σταδίου εἶχε στηθεῖ ἕνα κενοτάφιο, πού ἔγραφε «Ὑπέρ τῶν ὑπέρ πίστεως καί πατρίδος ἀγωνισαμένων». «Εἰς τούς εἰσερχομένους ἀρχιερεῖς οἱ μουσικοί ἀποδίδουν τιμάς στρατηγοῦ». Ὁ Μητροπολίτης, ὁ Μητροπολίτης μας Μελέτιος, γονυπετής ἀπαγγέλλει εὐχή ὑπέρ τῶν πεσόντων τοῦ πολέμου. «Ὅσοι ἠδυνήθησαν νά ἀκούσωσιν τήν εὐχήν, ἐδάκρυσαν», ὅπως ἔγραφαν οἱ ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς. Ὁ Λουκᾶς Παπαδάκης ἔφερε στήν ἐπιφάνεια γιά πρώτη φορά σπουδαῖο ἀρχειακό ὑλικό καί γιά τό θέμα αὐτό. Στίς 16 Σεπτεμβρίου 1920 ὁ Μελέτιος ἐπισκέπτεται μέ ἄλλους μητροπολίτες τόν Ἐλευθέριο Βενιζέλο στήν οἰκία του καί τοῦ ἐπιδίδει χρυσό σταυρό μέ τήν ἐπιγραφή «Ἐλευθερίῳ Βενιζέλῳ ἡ Ἐκκλησία Χριστοῦ εὐλογίαν 1920». «Ὁ κ. Πρωθυπουργός, δεχθείς ἐν συγκινήσει τόν Σταυρόν, ἐξέφρασεν εὐχαριστίας θερμάς πρός τήν ὅλην ἱεραρχίαν, προσθέσας ὅτι τό ἔθνος αἰσθάνεται βαθύτατα τί ὀφείλει εἰς τήν Ἐκκλησίαν του -αὐτό πρέπει νά προσέξουμε ἐμεῖς, οἱ νεότεροι Ἕλληνες- καί τούς λειτουργούς της καί ὅτι καί αὐτός προσωπικῶς πιστεύει ὅτι τό συντελεσθέν εἶνε ἔργον τῆς θείας δυνάμεως, ἀκριβῶς διότι ὑπερβαίνει τάς ἀνθρωπίνας δυνάμεις». Ἡ σχέση Βενιζέλου-Μεταξάκη εἶναι ἀπό τά πιό ἐνδιαφέροντα κεφάλαια τῆς νεότερης πολιτικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς μας ἱστορίας, ὅπως δείχνουν τά πολλά νέα στοιχεῖα πού ἔχει προσκομίσει ὁ συγγραφέας τοῦ βιβλίου. Ὁ Βενιζέλος ἔχει χαρακτηριστεῖ «πραγματοποιός». Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν Μελέτιο. Θά προσπαθήσω τώρα νά συνοψίσω ἐπιγραμματικά τα ἐπιτεύγματα, τά μεγάλα ἐπιτεύγματα, τοῦ Πατριάρχη μας. Πρῶτον, Σύνταξη νέου Καταστατικοῦ Χάρτη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου. Δεύτερον, τόν Αὔγουστο τοῦ 1913 ὁ Μελέτιος καταφθάνει στό Ἅγιον Ὄρος, γιά νά μελετήσει τήν ἐκεῖ κατάσταση ὡς ἐντολοδόχος τῆς Ἑλληνικῆς Κυβέρνησης. Δέν ἔχουμε χρόνο νά πῶ τί συνέβαινε τότε ἐκεῖ καί πόσο καθοριστική ἦταν ἡ συμβολή του στά παιγνίδια ἐξουσίας ξένων Δυνάμεων μέ ἐπίκεντρό τό Ἅγιο Ὄρος. Πῆγε ὁ Μελέτιος 44

στή Μοναστική Πολιτεία καί μέ τίς ἐνέργειές του ἔσωσε τήν κατάσταση. Τρίτον, ἱδρύει τήν Ἱερατική Σχολή. Ἡ Ριζάρειος Ἐκκλησιαστική Σχολή μετατρέπεται σέ πενταετοῦς φοίτησης Ἱεροδιδασκαλεῖο, κάτι ἐντελῶς καινοτόμο γιά τά δεδομένα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Τέταρτον, τό 1919, τό συζητήσαμε, Σεβασμιώτατε, καί κατ’ ἰδίαν, τό θεωρῶ πολύ σημαντικό, ὁ Μελέτιος προσλαμβάνει ὡς ἀρχιδιάκονο τόν Ἀριστοκλῆ Σπύρου, τόν μετέπειτα Οἰκουμενικό Πατριάρχη Ἀθηναγόρα. Εἶχε τήν ἱκανότητα καί τή διορατικότητα νά ξεχωρίζει τούς ἱκανούς καί τούς ἄξιους καί νά τούς προσφέρει ἀφειδώλευτα τή βοήθειά του. Στό Ἀρχιερατικό μνημόσυνο στόν Μητροπολιτικό Ναό Ἀθηνῶν τό 1971 ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας τόνισε, ἀνάμεσα στά ἄλλα, καί τά ἑξῆς (σελ. 220): «Εἴχομεν τήν εὐτυχίαν νά ἀσπασθῶμεν τήν δεξιάν Αὐτοῦ κατά τό ἔτος 1913 ἐν Ἀθήναις, ὡς Διάκονος, κατά τήν κηδείαν τοῦ ἀειμνήστου Βασιλέως Γεωργίου τοῦ Α΄, καί μετά ἔτη ἀρκετά νά κληθῶμεν παρ’ Αὐτοῦ, ὡς Μητροπολίτου Ἀθηνῶν, ἐξ Ἁγίου Ὄρους καί νά διορισθῶμεν ὡς Διάκονος Αὐτοῦ, ὡς Γραμματεύς τοῦ Γραφείου Αὐτοῦ, ὡς Γραμματεύς τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Δικαστηρίου καί ὡς διεκπεραιωτής τῆς ἰδιωτικῆς Αὐτοῦ ἀλληλογραφίας». Καί ἀρχίζει τό ἐγκώμιο: «Ἦτο ὑπερόχως μεγάλη διάνοια, μετά φαεινῶν σκέψεων, εὐρυτάτων ἀκτινοβολιῶν, ἐνοράσεων ἐξωτερικῶν καί ἐσωτερικῶν, ὑπέροχος κῆρυξ τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, δίκαιος καί ἀγαθός καί ἁπλοῦς τήν τροφήν καί τήν περιβολήν. Ἀληθῶς φαινόμενον ἐν τῇ Ἐκκλησιαστικῇ Ἱστορίᾳ… Ἐάν δέ τί συνέβη κατά τήν περίοδον ἐκείνην, τοῦτο ὀφείλεται εἰς τάς πολιτικάς συνθήκας, ὑπό τῶν ὁποίων ἠδικήθη. Ἀλλ’ ἐδικαιώθη πλήρως ὡς Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας». Καί συνεχίζει μέ τόν ἴδιο θαυμασμό νά πλέκει τό ἐγκώμιο μιᾶς μεγάλης μορφῆς τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὁ Μελέτιος ἦταν ὁραματιστής. Ἀγωνίστηκε νά ἑνωθοῦν ὅλες οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες τῆς Ἀμερικῆς ὑπό κοινό Ἀρχιεπίσκοπο. Ἀλλά ἡ ρωσική ἀδιαλλαξία δέν ἄφησε νά γίνει αὐτό. Ἀγαποῦσε τήν Κρήτη, τήν ἰδιαίτερη πατρίδα του. Πάντα τήν εἶχε στήν καρδιά καί στό μυαλό του. Τό 1925 δέχτηκε νά γίνει ἐπίτιμος

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πρόεδρος τῆς Ἑταιρείας Κρητικῶν Μελετῶν καί συνέδεσε πρώτη φορά τήν Ἱστορία καί τόν πολιτισμό τῆς Κρήτης μέ τήν εὐρύτερη παιδεία καί καλλιέργεια. Ἱδρύει στήν Ἡλιούπολη τοῦ Καΐρου Πατριαρχικό Ὀρφανοτροφεῖο, τά Πατριαρχικά Τυπογραφεῖα. Τό φιλανθρωπικό ἔργο καί ἡ ὅλη κοινωνική του δραστηριότητα τόν καταξίωσαν στή συνείδηση τοῦ ἁπλοῦ λαοῦ. Ὑπῆρξε πραγματικά μέγας Ἱεράρχης. Ἐγώ, ὅσο διαβάζω τό ἔργο του, τόσο μένω ἐνεός μπροστά στό μεγαλεῖο τῆς ψυχῆς του. Θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά ἀναφέρω ἐπιγραμματικά μερικές ἀπό τίς ρήσεις, τίς σοφές σκέψεις του, διατυπωμένες μέ ἀφοριστικό λόγο, δεῖγμα βαθύτατης καλλιέργειας καί φιλοσοφημένης παιδείας. Ὡς γλωσσολόγος ὀφείλω νά σᾶς πῶ ὅτι ἐκτιμῶ ἰδιαίτερα τήν πυκνότητα τοῦ λόγου του. Σεβόμαστε ὅλοι τή λόγια καί τήν ἐκκλησιαστική γλώσσα στήν ὁποία γράφτηκαν θεόπνευστα ἔργα καί πατερικά κείμενα πού παραμένουν ζωντανά καί ἐπίκαιρα. Δέν μπορεῖς νά μεταφράσεις μέ ἀπόλυτη ἀκρίβεια τήν Ἁγία Γραφή, τά λόγια τοῦ Κυρίου, στή δημοτική. Ὅταν λέμε «ἀλλά ρῦσαι ἡμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ», δέν εἶναι ἀνάγκη νά ξέρει ὁ κόσμος ὅτι τό ρῦσαι ἀνάγεται στό ρῆμα ρύομαι πού σημαίνει «ἐλευθερώνω, λυτρώνω». Ἤ, ὅταν ἀκούει ὁ πιστός τό «ραντιεῖς μέ ὑσσώπῳ καί καθαρισθήσομαι», δέν χρειάζεται νά γνωρίζει ἐπακριβῶς τί σημαίνει ὕσσωπος (ἔτσι κι ἀλλιῶς δέν συμφωνοῦν οἱ ἐρευνητές μεταξύ τους) καί ποιός εἶναι ὁ συντακτικός ρόλος τῆς δοτικῆς. Ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι «πνεῦμα», βίωμα μοναδικό καί ἀνεπανάληπτο στή μυστηριακή καί μυστηριώδη ἐκδοχή του. Ὁ Πατριάρχης γιά πολλά ἐκκλησιαστικά, ἐθνικά καί κοινωνικά θέματα εἶχε καινοτόμες ἀπόψεις. Ἤξερε ποῦ θά ὁδηγηθοῦν τά πράγματα. Ἀξίζει νά ἀναφέρω ἕνα ἐνδεικτικό παράδειγμα: Τό 1923 μελετοῦσε τό μνημειῶδες βιβλίο τοῦ Ἐλισαίου Γιανίδη Γλώσσα καί Ζωή. Ὁ Γιανίδης ἦταν κορυφαῖος δημοτικιστής. Ὁ Ἐμμανουήλ Κριαρᾶς σέ ἡλικία 104 ἐτῶν δημοσίευσε ἕνα ἐξαιρετικό βιβλίο γιά τόν Ἐλισαῖο Γιανίδη. Καί τί διαπιστώνει ὁ Λουκᾶς Παπαδάκης; Ὅτι ὁ Πατριάρχης κατέγραφε τά σχόλια καί τίς παρατηρήσεις του πάνω στό βιβλίο.

Καί γράφει τό ἑξῆς προφητικό μέ τό ἴδιο του τό χέρι: «Οἱ ἀγωνισταί τῆς Δημοτικῆς ἀγωνίζονται εὐγενῆ ἀγῶνα. Τό μέλλον εἶνε ἰδικό των». Αὐτός ἦταν ὁ Πατριάρχης, διορατικός, νηφάλιος, Ἱεράρχης ἀνοιχτῶν ὁριζόντων. Ἀκοῦστε μερικά ἀπό τά σοφά λόγια του στήν ἐπιγραμματική τους μορφή: «Ὁ ζῆλος τῆς μαθήσεως», αὐτό πού διέκρινε τόν ἴδιο, «εἶναι δῶρο Θεοῦ». Μάθηση ὅμως πού συνοδεύεται μέ τήν εὐγένεια τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Ὑπάρχουν δυστυχῶς, Σεβασμιώτατε, ὅπως ξέρετε, ἐπιστήμονες, οἱ ὁποῖοι μέ τήν ἀλαζονεία πού τούς διακρίνει, τήν ὁποία ἐπαυξάνει ἡ ἐκπληκτική πρόοδος τῶν ἐπιστημῶν, ἔχουν χάσει τήν ψυχή τους. Νομίζουν ὅτι ἡ ἐπιστήμη εἶναι τό πᾶν. Ὅταν χάσει κανείς τήν πίστη του καί τήν ἀνθρωπιά του, τά ἔχασε ὅλα. Πολλές φορές ἀναλογίζομαι τήν ἀσημαντότητα τοῦ ἀνθρώπινου βίου, τή ματαιότητα τοῦ ὑλικοῦ πλούτου καί τήν κενοδοξία τῶν πολλῶν. Κάποιος κορυφαῖος ἐπιστήμονας ὑποστήριξε ὅτι ἔλυσε τό ἠθικό δίλημμα πού τόν βασάνιζε, γιατί τώρα οἱ ἐρευνητές μποροῦν νά δημιουργήσουν στό ἐργαστήριο ἀκέφαλα ἀνθρωποειδῆ ὄντα, ἀπό τά ὁποῖα θά ἀφαιροῦν τά ὄργανά τους γιά μεταμοσχεύσεις. Καί ἔτσι καμαρώνει ὅτι ἔλυσε τό πρόβλημα τῆς συνείδησης, ἀφοῦ τό φριχτό αὐτό ἀνθρωποειδές δέν θά ἔχει ἐγκέφαλο. Αὐτό κι ἄν δέν εἶναι ὕβρις, μέ τήν ἀρχαία σημασία τοῦ ὄρου, ἀλαζονική καί ὑβριστική συμπεριφορά πού ξεπερνᾶ τό ἀνθρώπινο μέτρο καί δείχνει ἀσέβεια πρός τούς νόμους τοῦ Θεοῦ. Ἡ Ἐκκλησία ἀγωνίζεται γιά μιά νέα Βιοηθική. Καί ἡ ἑπόμενη ρήση, τήν ὁποία προβάλλει ἐμφατικά στό βιβλίο του ὁ Λουκᾶς Παπαδάκης, εἶναι ἀξιοσημείωτη: «Τό ἐξαιρετικόν τῆς κλήσεως ἐπιβάλλει καί ἑξαιρετικάς τάς ὑποχρεώσεις». Ἐδῶ μιλᾶμε γιά ἱερατικές κλήσεις, πού εἶναι σωστό νά γράφεται καί μέ ἦτα καί μέ γιώτα, ἄρα καί κλίσεις. Διότι εἶναι ἡ κλήση, ὁ Θεός σέ καλεῖ, ἀλλά καί κλίση, δηλ. ἡ ροπή, ἡ τάση πού ἔχει κάποιος νά ὑπηρετήσει τό Θεό καί τήν Ἐκκλησία. Ὁ Πατριάρχης ἀπέδιδε μεγάλη σημασία στόν ἐλεύθερο ἄνθρωπο, στήν ἐλευθερία τοῦ λόγου ὡς βασικῆς ἀρχῆς τῆς δημοκρατίας: «Νά ἀφήσητε τούς ἀνθρώπους ἐλευθέρους νά 45

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

λέγῃ ἕκαστος ὅ,τι ἄν βούλεται». Γι’ αὐτό συνειδητά δέν ἀπαντοῦσε στίς ἀήθεις ἐπιθέσεις πού δεχόταν. Καί γνώρισε πολλές ἄθλιες, ἀνίερες ἐπιθέσεις. Κάπου εἶχε πεῖ ὅτι ὅπως ἀδιαφοροῦσε γιά τούς ἐπαίνους πρός τό πρόσωπό του, ἔτσι τόν ἄφηναν ἀδιάφορο καί οἱ συκοφαντίες τῶν ἐχθρῶν του. Ἡ ρητορική του δεινότητα ἀποτυπώνεται σέ μιά ἐρώτηση ἀφοπλιστική γιά ὅλους: «Ποῖος ἔσωσε τό ἡμέτερον ἔθνος ἐκ τοῦ ἀπειλήσαντος αὐτό μακραίωνος καταποντισμοῦ; Οὐχί ἡ Ἐκκλησία;». Καί ἀπαντᾶ στό ἐρώτημα πού ἔθεσε ὁ ἴδιος μέ ἀκλόνητα ἐπιχειρήματα. Ἀπό τά πρῶτα βήματά του ὡς ἐκκλησιαστικός ταγός ἀγωνίστηκε γιά νά ἀνέβει τό μορφωτικό ἐπίπεδο τοῦ κατώτερου κλήρου. Τό θέμα αὐτό ἦταν κομβικῆς σημασίας γιά τήν Ὀρθοδοξία. Πολλές φορές τόνιζε ἐπιγραμματικά: «Ζητῶ μόρφωσιν διά τόν ἱερόν κλῆρον». Ἔτσι θά ἀπαλλαγοῦμε, ἔλεγε, τόσο ἀπό τή θρησκευτική ἀδιαφορία ὅσο καί ἀπό τή θρησκοληψία. Κατά τόν ἐνθρονιστήριο λόγο του ὡς Πάπας καί Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας, ἐπειδή τόν κατηγόρησαν κατ’ ἐπανάληψη ὅτι ἦταν φιλόδοξος, ὅτι ἤθελε νά παίρνει ἀξιώματα, ἀκοῦστε τή σοφή ἀπάντηση πού ἔδωσε: «Πῶς λοιπόν νά ποθήσω νέας ἐκκλησιαστικάς εὐθύνας; Ἐπιθυμεῖ τίς ποτήριον θλίψεων, τό ὁποῖον ἤδη ἐδοκίμασεν;». Ἀφήνω τελευταῖο κάτι πού τό θεωρῶ πολύ σημαντικό, ὡς μέθοδο προσέγγισης καί ἑρμηνείας λογοτεχνικῶν ἔργων. Ὁ Λουκᾶς Παπαδάκης, σπουδαῖος ποιητής, μέ τό ἔργο τοῦ ὁποίου θά ἀσχοληθῶ σέ ἄλλη εὐκαιρία, ἀπέδειξε μέ ἰδιοφυή τρόπο ὅτι ὁ Κωνσταντίνος Καβάφης ἐμπνεύστηκε δύο ποιήματά του ἀπό τή ζωή καί τή δράση τοῦ Μελετίου. Οἱ ὑπαινικτικές ἀναφορές σ’ αὐτόν παραπέμπουν. Κάποια στιγμή πρέπει νά προβληθοῦν οἱ λαμπρές αὐτές ἰδέες τοῦ Λουκᾶ. Εἶναι ἐπαναστατικές. Ὁρισμένοι θά τίς θεωρήσουν τολμηρές, ἀλλά ἐμένα μέ πείθει ἀπόλυτα ἡ συλλογιστική του. Τό ἕνα ποίημα εἶναι Ὁ Αὐτοκράτωρ Κόνων: «Ἄ πατριάρχη ἀγαθέ, ἄ πατριάρχη ἐνάρετε / μή βαυκαλίζεσαι πού εἶναι ἀδύνατον / καθαίρεσις νά γίνει τῶν ἁγίων εἰκόνων, / ἀφοῦ δέν φάνηκεν ἀκόμη ὁ αὐτοκράτωρ Κόνων. // Ἄ πατριάρχη δυστυχή μή βαυκαλίζεσαι. / ὁ 46

ἀπαίσιος Λέων, νά, μπῆκε στήν αἴθουσά σου / καί τ’ ὄνομά του τώρα θά σοῦ πεῖ». Ἥρωας τοῦ ποιήματος εἶναι ὁ Πατριάρχης Γερμανός, ὁ ὁποῖος ἀπομακρύνθηκε ἀπό τόν Οἰκουμενικό θρόνο ὕστερα ἀπό ἀπόφαση τοῦ εἰκονοκλάστη αὐτοκράτορα Λέοντος Γ΄ τοῦ Ἰσαύρου. Καί ἡ σύνδεση αὐτή, πού κάνει ὁ Λουκᾶς Παπαδάκης, εἶναι ἐντυπωσιακή. Ἡ σημαντική ἀνακάλυψη τοῦ συγγραφέα εἶναι ὅτι ἡ φωτεινή μορφή τοῦ Πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη ἐπηρέασε τήν ποιητική δημιουργία τοῦ Καβάφη. Εὔχομαι καί πιστεύω νά βρεῖς, ἀγαπητέ Λουκᾶ, καί ἄλλα στοιχεῖα πού θά βοηθήσουν στήν ἀποκωδικοποίηση αἰνιγματικῶν στίχων τοῦ μεγάλου Ἀλεξανδρινοῦ. Ἡ διεισδυτική σου ματιά ἀνοίγει δρόμους στήν ἑρμηνευτική λογοτεχνικῶν κειμένων. Σεβασμιώτατε, θά μποροῦσα νά μιλῶ ἐπί ὧρες γιά τόν φωτεινό μας Ἱεράρχη. Σᾶς συγχαίρω καί Σᾶς εὐχαριστῶ πού ἀναλάβατε τήν πρωτοβουλία νά τιμήσετε τή μνήμη του, ὀγδόντα χρόνια ἀπό τήν ἐκδημία του, πράξη ἡ ὁποία τιμᾶ παράλληλα Ἐσᾶς καί τήν Ἱερά Μητρόπολή μας καί θά ἤθελα νά διαβεβαιώσω τό ἐκλεκτό ἀκροατήριο ὅτι καί σήμερα, σέ χαλεπούς καιρούς (διότι ἡ Ἱστορία ἐπαναλαμβάνεται, ἔχουμε κρίση ἀξιῶν καί στήν πολιτική καί στήν κοινωνική ζωή), ὁ Πατριάρχης Μελέτιος Μεταξάκης παραμένει ἐπίκαιρος. Ὀφείλουμε νά ἀποφύγουμε τή συμφορά ἑνός νέου Διχασμοῦ. Αὐτή εἶναι μιά ἀπό τίς σπουδαῖες παρακαταθῆκες του. Εὐελπιστῶ ὅτι ἡ σημερινή λαμπρή ἐκδήλωση θά ἀποτελέσει τήν ἀπαρχή νά κινητοποιηθοῦμε ὅλοι γιά τήν ἀνακαίνιση τοῦ φτωχικοῦ σπιτιοῦ τοῦ Πατριάρχη στό Μεταξοχώρι. Εὔχομαι νά γίνει καί ἕνα μικρό μουσεῖο ἐκεῖ καί νά δοθεῖ ἀπό τούς συγγενεῖς του καί ὅσους ἔχουν ἀκόμα ἄγνωστο καί ἀνέκδοτο ἀρχειακό ὑλικό, τό ὁποῖο εἶναι μεγάλης ἀξίας καί δέν ξέρουμε ποῦ βρίσκεται. Πρέπει, Σεβασμιώτατε, νά παρακαλέσουμε συγγενεῖς, φίλους καί γνωστούς νά τό δώσουν στή δημοσιότητα, διότι θά φωτιστοῦν καί ἄλλες ἄγνωστες πτυχές τῆς μεγαλοφυοῦς προσωπικότητάς του. Τό παράδειγμα τοῦ Πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη πρέπει νά μᾶς καθοδηγεῖ καί νά μᾶς ἐμπνέει. Σᾶς εὐχαριστῶ πολύ.

Προσλαλιά τοῦ συγγραφέα τοῦ βιβλίου: «Ὁ Δέκατος Τρίτος Ἀπόστολος-Πράξεις Μελετίου Μεταξάκη» Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη

ὐχαριστῶ τόν πρόεδρο τοῦ Πολιτιστικοῦ καί Φυσιολατρικοῦ Συλλόγου Μεταξοχωρίου «Μελέτιος Μεταξάκης» κ. Γιῶργο Φανουράκη* γιά τά ἐπαινετικά του λόγια, ἀλλά καί τόν πρώην πρόεδρο κ. Γιάννη Μπλαζαντωνάκη καί τά μέλη τοῦ Συλλόγου μας. Ὅλα αὐτά τά χρόνια στάθηκαν δίπλα μου. Πρέπει νά πῶ ὅτι εἶναι ἄξιοι θαυμασμοῦ γιά τήν πίστη καί τήν προσήλωση στό σκοπό πού ὑπηρετοῦν, νά διατηρήσουν δηλαδή ἄσβεστη τή μνήμη τοῦ Μελετίου. Ἄξιοι θαυμασμοῦ καί γιά τό λόγο ὅτι οἱ ἀπογοητεύσεις οὐδέποτε τούς πτόησαν. Τό καθῆκον, πού ἀνέλαβαν, ἀπαιτεῖ νά ἀγωνίζονται ὄχι μόνο κατά τίς δυνάμεις τους, ἀλλά συχνά καί πάνω ἀπό αὐτές. Εὐχαριστῶ τόν καθηγητή κ. Χριστόφορο Χαραλαμπάκη. Ὅ,τι νά πεῖ κανείς γιά ἐκεῖνον εἶναι λίγο. Λαμπρό τέκνο αὐτῆς τῆς πόλης ὁ κορυφαῖος γλωσσολόγος καί Γενικός συντονιστής ἔκδοσης τοῦ Χρηστικοῦ Λεξικοῦ τῆς Νεοελληνικῆς Γλώσσας, ὕστερα ἀπό ἀνάθεση ὁμόφωνη τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, λεξικοῦ ἐφάμιλλου ἤ καί ἀνώτερου τῶν σημαντικότερων λεξικῶν παγκόσμια. Μέ τό λεξικό του ὁ κ. Χαραλαμπάκης ἔφερε τά καλά νέα ὅτι ἡ ἑλληνική γλώσσα ζεῖ. Διότι γλώσσα εἶναι αὐτή πού ἀκοῦμε ἤ διαβάζουμε μᾶλλον, παρά αὐτή πού μιλοῦμε ἤ γράφομε. Εἶναι τιμή μου λοιπόν πού παρουσίασε τό βιβλίο μου. Κάθε συγγραφέας θά ἦταν εὐτυχής νά ἔχει τό κριτικό του βλέμμα, τό γεμάτο ἀγάπη γιά τήν ἐπιστήμη καί ἄρα τή ζωή. Ὁ λόγος του γιά τό ἔργο μου τό προεκτείνει. Σεβασμιώτατε, κ. Δήμαρχε, συμπατριῶτες μου, ἀγαπητοί μου φίλοι, Πέρασαν ἤδη ἕντεκα χρόνια, ἦταν Ἰούνιος τοῦ 2004, ἀπό τότε πού μᾶλλον ἀπό ἁπλή περιέργεια ρώτησα τόν πατέρα μου τί ἦταν αὐτός ὁ Μελέτιος Μεταξάκης, ὁ συμπατριώτης μας Πα-

τριάρχης, τοῦ ὁποίου ἡ προτομή κοσμεῖ τόν χῶρο ἀνάμεσα στό κτήριο τῆς Ἀστυνομίας καί ἐκεῖνο τοῦ Δημαρχείου Ἱεράπετρας. Ἀντί ἄλλης ἀπάντησης, ὁ πατέρας μου μέ ἐφοδίασε μέ σχετικό ὑλικό ἀπό τό ἀρχεῖο του. Αὐτή εἶναι ἄλλη μιά ἀπό τίς πολλές πρός ἐκεῖνον ὀφειλές, ἡ μαγιά γιά νά λάβει αὐτές τίς διαστάσεις ἡ μελέτη μου. Ἐπρόκειτο γιά κείμενα τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτη Φιλοθέου Βουζουνεράκη, τῶν ἀειμνήστων Νικολάου Ρεμεδιάκη καί Ἐλευθερίου Γ. Ἀγγελάκη, καί τοῦ κ. Θεοχάρη Προβατάκη. Ἀκολούθησαν ἑκατοντάδες βιβλία, περιοδικά, ἀποκόμματα ἐφημερίδων, χιλιάδες σελίδες ἀρχειακοῦ ὑλικοῦ. Καί ἐπειδή ἡ ἔρευνα οὐδέποτε σταματᾶ, ἕνα χρόνο ὕστερα ἀπό τήν ἔκδοση τοῦ βιβλίου ἔχουν προστεθεῖ πάνω ἀπό τριακόσιες σελίδες, περιμένοντας μιά ἑπόμενη ἔκδοση. Πέρα ἀπό τίς δικές μου ἀναζητήσεις, καινούργιοι φίλοι ἔσπευσαν, διαβάζοντας τό βιβλίο, νά μέ προμηθεύσουν μέ ἐργασίες πού μοῦ ἦταν ἄγνωστες. Γιά ὅσους γνωρίζουν, ἡ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Μελετίου ἀποτελοῦν θησαυρό γιά τήν ἔρευνα. Ὑπάρχουν ἀδημοσίευτα χιλιάδες κείμενα μέ λόγους, ἀναφορές καί ἐπιστολές του καί εἶναι στή διάθεση τῶν ἐρευνητῶν νά τά ἀνακαλύψουν, νά τά ἐπιμεληθοῦν, νά τά φέρουν στή δημοσιότητα. Σέ ἐπιστολή του ὁ Ἡρακλειώτης φιλόλογος κ. Ζαχαρίας Σμυρνάκης μοῦ ὑπέβαλε τήν ἰδέα γιά ἕνα ἵδρυμα «Μελέτιος Μεταξάκης», ἵδρυμα ἔρευνας καί μελέτης μέ ἕδρα πιθανῶς τή γενέτειρά του, τήν Ἱεράπετρα, κατά τά πρότυπα ἴσως τοῦ Ἐθνικοῦ Ἱδρύματος Ἐρευνῶν καί Μελετῶν «Ἐλευθέριος Βενιζέλος», πού ἑδρεύει στά Χανιά. Δέν γνωρίζω ἄν εἶναι ἐφικτό μέ τίς σημερινές συνθῆκες νά ἀναλάβει ὁ Δῆμος καί ἡ τοπική Ἐκκλησία αὐτή τήν πρωτοβουλία καί, κυρίως, τό συνεπαγόμενο οἰκονομικό βάρος. Ὅμως πρός αὐτή τήν κατεύθυνση πρέπει νά κινηθοῦμε. Καί, θά ἔλεγα, ὅτι σέ αὐτήν

*Ὁμιλία τοῦ συγγραφέα κ. Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη στήν παρουσίαση τοῦ βιβλίου του μέ τίτλο: «Ὁ Δέκατος Τρίτος Ἀπόστολος-Πράξεις Μελετίου Μεταξάκη», τήν Κυριακή 16 Αὐγούστου 2015.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τήν πρωτοβουλία πρέπει νά ζητήσουμε τή συνδρομή καί τή συμμετοχή ὅλων τῶν Ἐκκλησιῶν, τίς ὁποῖες ὑπηρέτησε, ἀλλά καί τῶν ἐκεῖ Δήμων καί Πανεπιστημιακῶν Ἱδρυμάτων. Ἕνα τέτοιο ἵδρυμα θά ἀναλάβει καί τή μελέτη τοῦ λόγου καί τοῦ ἔργου τοῦ μεγάλου Πατριάρχη, προχωρώντας στήν ὀργάνωση ἐπιστημονικῶν συμποσίων καί συνεδρίων ἱστορικοῦ, θεολογικοῦ ἤ ἄλλου ἐνδιαφέροντος. Τήν ἀνάγκη ἔδειξε καί τό παράδειγμα ἔδωσε τό Πανεπιστήμιο Κύπρου καί ὁ καθηγητής του κ. Πέτρος Παπαπολυβίου, ἡ Ἐκκλησία καί ὁ Δῆμος τῆς Λάρνακας, ὀργανώνοντας μέ ἐπιτυχία πέρυσι τόν Ὀκτώβριο ἐπιστημονικό Συμπόσιο μέ τίτλο: «Μελέτιος Μεταξάκης: Πτυχές τῆς ζωῆς καί τῆς δράσης μιᾶς μεγάλης ἐκκλησιαστικῆς προσωπικότητας». Καί ἀκουμπώντας στήν ἀντίληψη τοῦ Μελετίου, τό Ἵδρυμα αὐτό θά μποροῦσε νά λάβει διεθνή χαρακτήρα καί νά συμβάλλει στήν ἀνάπτυξη τῶν διορθόδοξων καί διαχριστιανικῶν σχέσεων στό πνεῦμα τῆς «μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας». Ὅταν μέ ἐρωτοῦν γιά τό μέγεθος τοῦ Μελετίου, ἀπαντῶ ὅτι εἶναι ἀπό τίς σημαντικότερες προσωπικότητες διαχρονικά καί μάλιστα μέ παγκόσμια ἀναφορά. Ὁρισμένοι, βεβαίως, μειδιοῦν εἰρωνικά. Μή γνωρίζοντας, θεωροῦν ὅτι ὑπερβάλλω. Ἄλλοι, μέ καλή θέληση αὐτοί, θέτουν τό εὔλογο ἐρώτημα: Τότε γιατί οὐδείς σχεδόν τόν γνωρίζει; Δυστυχῶς, τούς ἀπαντῶ, οἱ φίλοι του δέν περίμεναν τόν θάνατό του, γιά νά τόν ξεχάσουν. Φρόντισαν γιά τοῦτο ἤδη ἀπό τά τελευταῖα χρόνια τῆς ἀρχιερατείας του στήν Ἀλεξάνδρεια, ἀφοῦ ἀκολούθησαν, ἴσως γιά λόγους ἐπιβίωσης, τίς πολιτικές ἐξελίξεις στή μητέρα πατρίδα: ἀποκαθήλωση τοῦ Βενιζελισμοῦ, παλινόρθωση τῆς Βασιλείας, ὑποχώρηση τῆς Δημοκρατίας, συμπόρευση, περισσότερο ἤ λιγότερο, μέ τό φασιστικό ρεῦμα ὡς ἀντίδοτο στήν ἐπέλαση τοῦ μπολσεβικικοῦ ἀθεϊσμοῦ. Καί θά εἶχε σχεδόν χαθεῖ γιά τίς μέρες μας ἡ μνήμη τοῦ Μελετίου, ἄν δέν ὑπῆρχαν οἱ ἐχθροί του. Εἶναι θλιβερό ὅτι αὐτοί πού ἰδίως μᾶς θυμίζουν τήν ὕπαρξή του εἶναι ἐκεῖνοι πού τόν ἐχθρεύονται καί ἀναφέρομαι στούς ἀκραίους κύκλους τῆς Ἐκκλησίας, ὁ φανατισμός τῶν ὁποίων τούς ὁδηγεῖ μακριά ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Δέν σᾶς κρύβω ὅτι τά δύο πρῶτα χρόνια, ὄχι μόνο δέν εἶχα ἀποφασίσει ὁριστικά τή

συγγραφή τοῦ βιβλίου, ἀλλά καί συχνά ἤμουν ἕτοιμος νά ἐγκαταλείψω, παρασυρμένος ἀπό τίς ἐναντίον του κατηγορίες ἀνθρώπων ὑπεράνω ὑποψίας, ἀνθρώπων πού χαίρουν τό σεβασμό τῆς χριστιανικῆς κοινότητας. Εὐτυχῶς ἡ ἔρευνα πολύ σύντομα ἀποδείκνυε μιά πρός μιά αὐτές τίς κατηγορίες χαλκευμένες. Ἐδῶ βλέπω τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά εὐθύνες ἔχουμε καί ἐμεῖς, οἱ συμπατριῶτες του. Δέν ζηλεύω ἄλλες πόλεις, οἱ ὁποῖες, κυριαρχημένες ἀπό τό πνεῦμα τοῦ τοπικισμοῦ, προβάλλουν καί πασχίζουν νά ἐπιβάλλουν μέ κάθε μέσο ἐξέχοντα μέν, ἐλάσσονος δέ σημασίας τέκνα τους. Ὁ χρόνος δέν ἀργεῖ νά ἀποδείξει τίς πραγματικές διαστάσεις. Ὅμως ἡ πίστη τους στό σκοπό, ἡ ἐπιμονή τους, ἡ μεθοδικότητά τους, κάνουν ἀκόμη πιό ἀλγεινή τήν ἐντύπωση τῆς δικῆς μας ἀδιαφορίας. Βεβαίως τό πράγμα ἔχει τήν ἐξήγησή του στό γεγονός ὅτι ὅσο σπουδαιότερη γιά τήν ἀνθρωπότητα εἶναι ἡ προσωπικότητα κάποιου, τόσο δυσκολοτέρα μᾶς γίνεται ἀντιληπτή. Ἀρχίσαμε νά μελετοῦμε τόν Ἀριστοτέλη ἑξακόσια χρόνια ἀπό τόν θάνατό του. Γιά τόν δέ Κύριλλο Λούκαρι χρειάστηκαν σχεδόν τέσσερις αἰῶνες, γιά νά προχωρήσει ἡ Ἐκκλησία Ἀλεξανδρείας στήν ἁγιοκατάταξή του, ὕστερα ἀπό εἰσήγηση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κένυας κ. Μακαρίου Τηλλυρίδη. Αὐτή ἡ δυσκολία ἀκολουθεῖ καί τόν Μελέτιο, ὁ ὁποῖος σέ ὅλη τή διάρκεια τῆς πολυκύμαντης ζωῆς του ἔμεινε πιστός στίς ἀρχές τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας καί διαμόρφωσε μιά διαυγή ἀντίληψη γιά τή σχέση Γένους καί Ἑλληνορθόδοξης Ἐκκλησίας. Βασισμένος δέ στή σχέση αὐτή ἀγωνίστηκε γιά νά ἐπανεύρει ἡ Ὀρθοδοξία τήν ἁρμόζουσα θέση στήν καθόλου Χριστιανοσύνη. Ὑπῆρξε ἐπίσης ὁ πνευματικός ἐκεῖνος ἡγέτης, πού μέ τόν λόγο καί τό παράδειγμά του δίδαξε τόν λαό του, σέ καιρούς νίκης καί σέ καιρούς ἥττας, ὅτι πέρα ἀπό τόν λόγο, ὅπως αὐτός καλλιεργήθηκε στήν ἀθηναϊκή Δημοκρατία, καί τήν ἀγάπη πρός τόν συνάνθρωπο, ὅπως αὐτή εὐαγγελίζεται ὁ ἱδρυτής τῆς Θρησκείας μας, ὑπάρχουν μόνο ἀδιέξοδα καί μάλιστα τραγικά. Καί ἀπέδωσε τήν κακοδαιμονία μας στήν ἔλλειψη Παιδείας. Τήν Παιδεία λοιπόν ἔθεσε ὡς ζητούμενο, γιά νά βγοῦμε ἀπό τά σκοτάδια τῆς ἀμάθειας, πού τρέφουν τίς αὐταπάτες μας.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Μέ τήν παιδεία καλλιεργοῦμε τίς ψυχές μας. Διότι δέν ὑπάρχουν βάρβαροι λαοί, βάρβαρα ἔθνη, ἀλλά βάρβαρες ψυχές, οἱ ὁποῖες, μήν μπορώντας κάτι ἄλλο, ἐπενδύουν στή βία. «Κακοί μάρτυρες ἀνθρώποισιν ὀφθαλμοί καί ὦτα βαρβάρους ψυχάς ἐχόντων». Γιά τούς ἀνθρώπους, πού ἔχουν βάρβαρες ψυχές, εἶναι κακοί μάρτυρες τά μάτια καί τά ἀφτιά, λέγει ὁ Ἡράκλειτος. Καί, βέβαια, ὅποιος φέρει τήν ἀλήθεια, γνωρίζει ὅτι αὐτή δέν ἐπιβάλλεται μέ κανενός εἴδους ἐξαναγκασμό. Καί ἰδού ἡ ἐξήγηση τῆς ἀνελευθερίας μας. Φίλοι μου, Δέν γνωρίζω ἄν σήμερα, μέ ὅσα συμβαίνουν γύρω μας, ἀλλά καί μέσα μας, θά μποροῦσα νά ξεκινήσω καί νά ὁλοκληρώσω ἕνα τέτοιο ἔργο. Αὐτό πού μπορῶ νά πῶ εἶναι ὅτι ὁ Μελέτιος μοῦ πρόσφερε τά πνευματικά ἐφόδια νά ἀντέξω αὐτή τήν κρίση, νά ἀνησυχῶ, βεβαίως, χωρίς ὅμως καί νά φοβᾶμαι. Γιατί δέν εἶναι μόνο ἡ οἰκονομική δυσπραγία, ἀλλά καί τά παρεπόμενα αὐτῆς. Ἀναφέρομαι, βέβαια, στήν ἀπαξίωση τοῦ πνευματικοῦ καί πολιτικοῦ οἰκοδομήματος τοῦ Δυτικοῦ ἀνθρώπου, καί τήν προβολή ἀντικοινωνικῶν καί ἄρα παρακμιακῶν φαινομένων, ὅπως εἶναι ὁ ρατσισμός, ἡ ξενοφοβία, ἡ μισαλλοδοξία. Ἔλεγα στόν ἐκ Κύπρου ἱστορικό κ. Κωστῆ Κοκκινόφτα, στήν ἀρχή αὐτῆς τῆς κρίσης, ὅτι ἔχουμε περάσει πολύ χειρότερα κατά τό παρελθόν. Εἶχε μέν ὁ φίλος μου συμφωνήσει, ὡστόσο εἶχε ἐπισημάνει ὅτι: «Πολύ φοβοῦμαι ὅτι σήμερα δέν ἔχουμε τό ἠθικό ἀνάστημα νά ἀντέξουμε». Ἐπιστρέφουμε στήν παιδεία καί στούς στίχους ἀπό ἕνα ποίημα τοῦ Μελετίου: «…μέ τό χρόνο φαίνονται ὅτι ὅλα γυρίζουν πίσω, τά πάντα παρεκτός καί μόνης τῆς παιδείας». Ἀλλά στόν Μελέτιο, φίλοι μου, ὀφείλω καί κάτι ἐπιπλέον τούτη τή βραδιά. Τήν τόσο συγκινητική γιά μένα, ἀφοῦ ἐπιστρέφω καί ἐπιτέλους ἔχω καί προσφέρω κάτι στήν Ἱστορία τῆς ἰδιαίτερης πατρίδας μου καί ἐκείνη, δι’ ὑμῶν, δείχνει νά μοῦ τό ἀναγνωρίζει. Συγχρόνως ἡ παρουσία σας σκορπίζει τούς φόβους μου, μήπως, ἀφοῦ δέν ζῶ στήν Ἱεράπετρα, τῆς ἔγινα ξένος. Εὐχαριστῶ τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο πού εὐλόγησε καί ἔθεσε ὑπό τήν αἰγίδα του τήν ἐκδήλωση, ἀλλά καί γιά τόν ἐπιπλέον λόγο ὅτι στό ἐξαιρετικό περιοδικό τῆς Μητρόπολης, τήν «Ἄγκυρα Ἐλπίδος», βρῆκα φιλόξενο βῆμα.

Πράγματι τά περιοδικά «Ἄγκυρα Ἐλπίδος» καί «Παλίμψηστον» τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ἡρακλείου, καί ὁ τοπικός Τύπος, ἡ «Διέξοδος», πού δυστυχῶς ἀνέστειλε τήν ἔκδοσή της», ἡ «Ἱεράπετρα 21ος αἰώνας» καί ἡ «Ἀνατολή», φιλοξενώντας κείμενά μου, βοήθησαν πολύ, ὥστε νά μέ γνωρίσει ἡ ἐπιστημονική κοινότητα καί νά γίνει εὐχερέστερη ἡ πρόσβασή μου στά Ἀρχεῖα. Εἶναι τιμή μου ἡ ἔνταξη αὐτῆς τῆς ἐκδήλωσης στά Κύρβεια 2015. Γιά τοῦτο εὐχαριστῶ τόν ἀξιότιμο Δήμαρχο κ. Θεοδόσιο Καλαντζάκη. Εὐχαριστῶ τόν Πανοσιολογιώτατο πατέρα Κύριλλο Διαμαντάκη, τόν Πρωτοσύγκελο τῆς Μητρόπολης καί Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Ἡ ὁλοκλήρωση τοῦ βιβλίου θά ἦταν ἀδύνατη, χωρίς τή συμβολή ἑκατοντάδων συγγραφέων, ἀλλά καί πολλῶν ἄλλων, οἱ ὁποῖοι ἀγκάλιασαν τήν προσπάθειά μου καί ἡ ὑπόθεσή τους ἔγινε προσωπική. Ὅλοι τους σημειώνονται στό βιβλίο μέ εὐγνωμοσύνη. Κάποιοι ἀπό αὐτούς βρίσκονται ἀπόψε στό πλευρό μου. Ἡ παρουσία τους ἔχει τόν συμβολισμό της: Τό πνευματικό αὐτό ταξίδι συνεχίζεται. Εἶναι λοιπόν ἡ ἀνιψιά τοῦ Μελετίου κ. Ἑλένη Γ. Μεταξάκη, ἡ κ. Μαρία Καραλάκη, ὁ κ. Εὐάγγελος Κ. Φωτεινάκης, ὁ πρώην Δήμαρχος κ. Νίκος Χριστοφακάκης, ὁ κ. Σταῦρος Κακοδειπνάκης, ὁ κ. Ἀντώνης Βαρδάκης, ὁ κ. Δημήτρης Καβρολογάκης, ἡ οἰκογένειά μου. Ἰδιαίτερη μνεία θά ἤθελα νά κάνω στήν κ. Ἑλένη Τοράκη-Χρήστου, ἐπίσης ἀνιψιά τοῦ Μελετίου, πού ζεῖ στήν Αὐστραλία. Ἕνα κερί στή μνήμη τοῦ συζύγου της Σταύρου, πού μᾶς ἔφυγε πρόσφατα.

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ •Στή Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης συνεδρίασε τήν Τετάρτη 8 Ἰουλίου 2015 ἡ Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ὑπό τήν προεδρία τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου. •Κατόπιν προσκλήσεως τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κασσανδρείας κ. Νικοδήμου, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος προέστη τοῦ πρώτου ἑορτασμοῦ τῆς μνήμης τοῦ Ὁσίου Πατρός ἡμῶν Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου στό Γυναικεῖο Ἡσυχαστήριο τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου στή Σουρωτή Θεσσαλονίκης, ὅπου βρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ἁγίου. Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαῖος ἔφθασε στή Μονή τό βράδυ τοῦ Σαββάτου 11/7 καί χοροστάτησε στό καθολικό τῆς Μονῆς κατά τήν Ἐπίσημη Δοξολογία, στό τέλος τῆς ὁποίας ἀναγνώστηκε ἡ Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη τῆς ἀναγραφῆς

τοῦ μοναχοῦ Παϊσίου στό Ἁγιολόγιο τῆς Ἐκκλησίας. Στή συνέχεια ξεκίνησε ἡ Ἱερά Ἀγρυπνία, κατά τήν ὁποία ὁ Παναγιώτατος χοροστάτησε κατά τόν Μ. Ἑσπερινό καί τόν Ὄρθρο καί προέστη τῆς Θείας Λειτουργίας. Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης μίλησε γιά τόν Ἅγιο Παΐσιο στόν Ἑσπερινό καί στή Θεία Λειτουργία, στήν ὁποία ἔλαβαν μέρος ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱερόθεος, ἐκπρόσωπος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν κ.κ. Ἱερωνύμου καί Ἱεράρχες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, ἐνῶ παρέ-

στησαν χιλιάδες ἄνθρωποι κάθε ἡλικίας καί κοινωνικῆς τάξης ἀπό διάφορα μέρη τῆς Ἑλλάδας, ἀλλά καί ἀπό τό ἐξωτερικό. • Ἡ Α. Θ. Παναγιότης ὁ Πατριάρχης τό Σάββατο 18 Ἰουλίου χοροστάτησε κατά τήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία στό Ναΰδριο τῆς Ἱ. Πατριαρχικῆς καί Σταυροπηγιακῆς Μονῆς τῆς Θείας Μεταμορφώσεως Σωτῆρος Χριστοῦ στή νῆσο Πρώτη τῶν Πριγκιποννήσων. Ὁ Πατριάρχης τέλεσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν τοῦ Μ. Εὐεργέτου τοῦ Γένους Συμεών Σινιόσογλου πού ἀναπαύεται στόν αὐλόγυρο τῆς Μονῆς, καί τῶν οἰκείων του, καθώς καί τῶν διατελεσάντων στελεχῶν τῆς Παιδοπόλεως καί Στέγης ἐργαζομένων Νεανίδων, καί στή συνέχεια τόν Ἁγιασμό γιά τήν ἔναρξη τῆς φετεινῆς περιόδου λειτουργίας τῆς Κατασκήνωσης. Ἀκολούθησε δεξίωση, στήν ὁποία μίλησε ἡ κ. Μαρία Ἀποστολίδου, Πρόεδρος τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τῆς Παιδοπόλεως, ἡ κ. Μαρία Χαραλαμπίδου, Φιλόλογος, ἐπικεφαλῆς κλιμακίου νεανίδων, στελεχῶν τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Νεαπόλεως καί Σταυρουπόλεως, πού διακόνησαν στίς Κατασκηνώσεις, καί ὁ Παναγιώτατος πού εὐλόγησε καί τίς συνεχάρη γιά τήν προσφορά τους. Στή συνέχεια οἱ νέοι τῆς Παιδοπόλεως πραγματοποίησαν πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. • Ἡ Α. Θ. Παναγιότης ὁ Πατριάρχης τή Δευτέρα 20 Ἰουλίου ἔφθασε στό Παρίσι, προκειμένου νά συμμετάσχει, κατόπιν προσκλή-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σεως τοῦ Προέδρου τῆς Γαλλικῆς Δημοκρατίας Francois Hollande, σέ συνέδριο γιά τήν κλιματική ἀλλαγή. Τό ἴδιο βράδυ ὁ Πατριάρχης παρεκάθισε σέ δεῖπνο πού παρέθεσε ὁ Γάλλος Πρόεδρος στό Προεδρικό Μέγαρο τῶν Ἠλυσίων, πρός τιμήν τῶν συνέδρων. Τήν Τρίτη 21 Ἰουλίου ὁ Πατριάρχης ἔλαβε μέρος στίς ἐργασίες τοῦ Συνεδρίου γιά τήν κλιματι-

κή ἀλλαγή, κατά τήν διάρκεια τῶν ὁποίων μίλησαν οἱ κ. Jean - Paul Delevoye, Πρόεδρος τοῦ Οἰκονομικοῦ, Κοινωνικοῦ καί Περιβαλλοντικοῦ Συμβουλίου τῆς Γαλλίας, Koﬁ Annan, πρ. Γεν. Γραμματεύς τοῦ Ο.Η.Ε., Michael Higgins, Πρόεδρος τῆς Ἰρλανδίας, ὁ Πρίγκηψ Ἀλβέρτος τοῦ Monaco, ὁ Ἐξοχ. κ. François Hollande, Πρόεδρος τῆς Γαλλικῆς Δημοκρατίας, ὁ Οἱκουμενικός Πατριάρχης, ὁ Σεβ. Καρδινάλιος Turkson, Πρόεδρος τοῦ Ποντιφηκοῦ Συμβουλίου «Δικαιοσύνη καί Εἰρήνη», ἡ κ. Εἰρήνη Bokova, Γεν. Διευθύντρια τῆς UNESCO, ὁ κ. Laurent Fabius, Ὑπουργός Ἐξωτερικῶν καί Διεθνοῦς Ἀναπτύξεως, ἡ κ. Ségolène Royal, Ὑπουργός Οἰκολογίας, Ἀειφόρου Ἀναπτύξεως καί Ἐνεργείας, ὁ κ. Nicolas Hulot, εἰδικός ἀπεσταλμένος τοῦ Προέδρου τῆς Δημοκρατίας γιά τήν προστασία τοῦ πλανήτου, ἐνῶ ὁ κ. Janos Pasztor ἀνέγνωσε Μήνυμα τοῦ κ. Γενικοῦ Γραμματέως τοῦ Ο.Η.Ε. Ὁ κ. Hollande τίμησε ἰδιαιτέρως τόν Παναγιώτατο Οἰκουμενικό Πατριάρχη καί τόν εὐχαρίστησε γιά τή συμμετοχή του, ἐνῶ ὁ Παναγιώτατος ἐξέφρασε τίς εὐχαριστίες του πρός τόν κ. Πρόεδρο γιά τήν πρόσκλησή του καί γιά τήν πολύτιμη ὑποστήριξή του πρός τήν Ἑλλάδα κατά τίς πρόσφατες δύσκολες διαπραγματεύσεις της μέ τούς Εὐρωπαίους ἑταίρους της. • Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης ἐπισκέφθηκε ἀπό Παρασκευή 24η ἕως Τετάρτη 29η Ἰουλί-

ου τήν γενέτειρά του Ἴμβρο, ὅπου τό Σάββατο 25/7, συλλειτούργησε μέ τούς Σεβ. Μητροπολίτες Ἴμβρου καί Τενέδου κ. Κύριλλο καί Μύρων κ. Χρυσόστομο στόν Ἱ. Ναό Ἁγίας Μαρίνης Σχοινουδίου, μίλησε κατάλληλα καί τέλεσε μνημόσυνο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν τῶν θυμάτων τῶν τραγικῶν θαλασσίων δυστυχημάτων τά ὁποῖα συνέβησαν στήν περιοχή τοῦ Πύργου τῆς νήσου ἀντίστοιχα τόν Ἰούλιο τοῦ 1950 καί 1955. Τό ἑσπέρας ὁ Παναγιώτατος χοροστάτησε κατά τόν Ἑσπερινό στόν Ἐνοριακό Ναό τῆς Κοινότητος Γλυκέος, στό τέλος τοῦ ὁποίου μίλησε πρός τό ἐκκλησίασμα καί χειροθέτησε στό ὀφφίκιο τοῦ Ἄρχοντος Ὑπομνηματογράφου τόν Ἰατρό κ. Χριστοφόρο Σωφρονίου, Καρδιολόγο, ἀπό τήν Ἴμβρο. Τήν Κυριακή 26 Ἰουλίου ὁ Πατριάρχης ἱερούργησε μέ τόν οἰκεῖο Ποιμενάρχη Σεβ. Μητροπολίτη Ἴμβρου καί Τενέδου κ. Κύριλλο καί τόν Θεοφιλ. Ἐπίσκοπο Ἀμορίου κ. Νικηφόρο, Ἡγούμενο Ἱ. Μονῆς Βαλτάδων Θεσσαλονίκης, στόν Ἱ. Μητροπολιτικό Ναό Παναγίας καί ἐν μέσῳ πλήθους πιστῶν τέλεσε τήν εἰς Ἐπίσκοπο χειροτονίαν τοῦ ἐψηφισμένου Ἐπισκόπου Ἁλικαρνασσοῦ κ. Νικολάου (Σεργάκη), τόν ὁποῖο μετωνόμασε σέ Ἀδριανό καί ἀποτελεῖ τόν πρῶτο Ἴμβριο Ἐπίσκοπο πού ἐξελέγη ἐπί τῶν ἡμερῶν του. Τήν Δευτέρα 27/7 ὁ Πατριάρχης συμπροσηυχήθηκε κατά τήν Θεία Λειτουργία, τήν ὁποία ἐτέλεσε στό πανηγυρίζον ἐξωκκλήσιο τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος ὁ Θεοφιλ. Ἐπίσκοπος Ἁλικαρνασσοῦ καί εὐλόγησε τήν τράπεζα πού παρατέθηκε σέ ὅλους μέ τά σφάγια-ἀφιερώματα στόν Ἅγιο, κατά τά παραδοσιακά ἔθιμα τῆς νήσου. Κατά τήν παραμονή του στήν Ἴμβρο ὁ Πατριάρχης ἐπισκέφθηκε ἐθιμοτυπικῶς τόν

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ρική, ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ κ. Frederick W. Krueger, κατόπιν προσφωνήσεων μέ τίς ὁποῖες ἐγκωμιάστηκαν οἱ περιβαλλοντικές δραστηριότητες τῆς Α.Θ. Παναγιότητος, ἀπενεμήθη στόν Προκαθήμενο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τό βραβεῖο «Τhe 2015 Steward of Creation Award». Ὁ Πατριάρχης ἀπάντησε στήν ἀγγλική γλώσσα, ἐκφράζοντας τίς εὐχαριστίες του πρός τήν Ὀργάνωση γιά τήν τιμητική διάκριση καί πρόσφερε στά μέλη τοῦ κλιμακίου ἀναμνηστικά δῶρα.

Ἔπαρχο κ. Muhittin Gürel, ἐπιθεώρησε τίς συνεχιζομένες ἀνακαινιστικές ἐργασίες στούς Ἱ. Ναούς τῶν Κοινοτήτων Ἁγίων Θεοδώρων καί Ἀγριδίων καί μίλησε πρός τά παιδιά καί τούς γονεῖς τους, πού εἶχαν συγκεντρωθεῖ στό καφενεῖο τῶν Ἁγίων Θεοδώρων, ἀπαντώντας στήν προσφώνηση τοῦ Ἐκπαιδευτικοῦ κ. Ἰωακείμ Καμπουροπούλου μέσα σέ ἀτμόσφαιρα πλήρους ἐνθουσιασμοῦ γιά τήν ἐπάνοδο τῆς ἑλληνικῆς παιδείας στήν Ἴμβρο μετά ἀπό διακοπή μισοῦ αἰῶνος καί γιά τή λειτουργία γιά πρώτη φορά καί Λυκείου σ’ αὐτή. • Τήν Τετάρτη 5 Αὐγούστου τό ἀπόγευμα ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαῖος χοροστάτησε κατά τόν Μέγα Πανηγυρικό Ἑσπερινό της ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου στήν πανηγυρίσασα Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Σκήτη τῆς Θείας Μεταμορφώσεως Χάλκης. • Τήν Πέμπτη 6 Αὐγούστου 2015, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος χοροστάτησε στήν Θεία Λειτουργία στήν Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή Μεταμορφώσεως Σωτῆρος στήν Πρίγκηπο, μίλησε κατάλληλα καί διένειμε τά εὐλογηθέντα σταφύλια, καί ἔπειτα τέλεσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ἀοιδίμων Οἰκουμενικῶν Πατριαρχῶν Χρυσάνθου (1824-1826), πού ἀναπαύεται στόν αὐλόγυρο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς, καί Σωφρονίου Γ´ (1863-1866), ἀνακαινιστοῦ τῆς Μονῆς. Μετά τήν Θεία Λειτουργία καί τή δεξίωση, ὁ Πατριάρχης μετέβη στήν ἕδρα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Πριγκηποννήσων, ὅπου ὀκταμελές κλιμάκιο τῆς Ὀργανώσεως «Ἐθνικός Θρησκευτικός Συνασπισμός γιά τήν προστασία τῆς δημιουργίας» (National Religious Coalition on Creation Care) στήν Ἀμε-

• Ὁ Πατριάρχης τοῦ Γένους προέστη καί φέτος, γιά ἕκτη συνεχή φορά, τῆς πανηγυρικῆς Θείας Λειτουργίας στήν παλαίφατη καί σεβασμία Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή Παναγίας Σουμελᾶ. Τό Σάββατο 15 Αὐγούστου ὁ Πατριάρχης σέ ἀτμόσφαιρα θρησκευτικῆς ἐξάρσεως τέλεσε τήν πανηγυρική Θεία Λειτουργία στόν αὔλειο χῶρο τῆς λελαξευμένης ἐπί τοῦ Ὄρους Μελᾶ ἱστορικῆς Μονῆς. Συλλειτούργησε μέ τούς Σεβ. Μητροπολίτες Ταλλίνης καί πάσης Ἐσθονίας κ. Στέφανο, ἐπικεφαλῆς τῆς Αὐτονόμου Ἐκκλησίας τῆς Ἐσθονίας, καί Κωνσταντίας-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἀμμοχώστου τῆς Κύπρου κ. Βασίλειο, ἐνῶ παρέστησαν συμπροσευχόμενοι ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἰταλίας κ. Γεννάδιος καί πολλοί ἐπίσημοι, καθώς καί πολυπληθής ἀντιπροσωπεία τῶν ἀνά τόν κόσμο Ὁμοσπονδιῶν Ποντιακῶν Σωματείων καί ἀπό τήν Παμποντιακή Ὁμοσπονδία Ἑλλάδος. Ἐπίσης συμμετεῖχαν πλήθη πιστῶν ἀπό τήν Ἑλλάδα, τήν Ρωσσία, τήν Οὐκρανία, τήν Γεωργία καί ἄλλες Παρευξείνιες Χῶρες, ὅπως καί ἀπό τήν Ἐσθονία καί τήν Κύπρο. • Τήν Κυριακή 23 Αὐγούστου, ἡμέρα τῆς Ἀπόδοσης τῆς μεγάλης ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ὁ Πατριάρχης ἱερούργησε γιά πρώτη φορά στά ἐρείπια τῆς ἱστορικῆς Μονῆς τῆς Παναγίας Φανερωμένης στή χερσόνησο τῆς Κυζίκου. Μαζί του συλλειτούργησαν οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Χαλκίδος κ. Χρυσόστομος καί Σηλυβρίας κ. Μάξιμος.

• Συγκλήθηκε ἀπό 29 Αὐγούστου μέχρι καί 2 Σεπτεμβρίου στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Σταυροδρομίου Κωνσταντινουπόλεως ἡ σεβασμία Ἱεραρχία τοῦ πανσέπτου Οἰκουμενικοῦ Θρόνου «ἐκ τῶν τῆς οἰκουμένης περάτων», ὑπό τήν Προεδρεία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πα-

τριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου μέ σκοπό τήν ἀμοιβαία γνωριμία καί ἐπικοινωνία τῶν Σεβασμιωτάτων καί Θεοφιλεστάτων Ἀρχιερέων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, καί ἔπειτα ἡ ἐνημέρωση τους καί ἡ ἀναταλλαγή ἀπόψεων γιά ἐπίκαιρα ἐκκλησιαστικά θέματα, ὅπως ἡ πορεία πρός τήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο, ἡ λειτουργία τῶν ἑκασταχοῦ τῆς ὀρθοδόξου διασπορᾶς ἐπισκοπικῶν Συνελεύσεων, οἱ μετά τῶν ἑτεροδόξων θεολογικοί διάλογοι κ.ἄ. Τήν Τρίτη 1η Σεπτεμβρίου τελέσθηκε στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἡ Θεία Λειτουργία ἐπί τῇ ἐνάρξει τοῦ νέου Ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, χοροστατοῦντος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου καί συγχοροστατούντων τῶν Ἱεραρχῶν τοῦ Θρόνου. Κατά τή διάρκεια τῆς Θείας Λειτουργίας ἀνεγνώσθη ἀπό τόν Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου, Πανοσιολογιώτατο Ἀρχιμ. κ. Βαρθολομαῖο Σαμαρᾶ, τό Σεπτό Πατριαρχικό Μήνυμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου ἐπί τῇ ἡμέρα προσευχῆς γιά τήν προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος καί ὁλοκλήρου τῆς κτίσεως. Μετά τό πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας, πραγματοποιήθηκε ἡ Τελετή τῆς Ἰνδίκτου κατά τή διάρκεια τῆς ὁποίας ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος ἀνέγνωσε τήν καθιερωμένη εὐχή καί Πράξη τῆς νέας Ἰνδικτιῶνος, τήν ὁποία καί στή συνέχεια ὑπέγραψε μαζί μέ τούς ὑπόλοιπους Σεβ. Ἀρχιερεῖς πού παρέστησαν κατά τή διάρκεια τῆς Θείας Λειτουργίας. • Τό Σεπτό Κέντρο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τήν Α. Θ. Παναγιότητα, τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο, ἐπισκέφθηκαν τό δίμηνο Ἰουλίου-Αὐγούστου, Ἀρχιερεῖς, Κληρικοί καί Μοναχοί, Ἀκαδημαϊκοί, Πρέσβεις καί πολιτικά πρόσωπα, μεταξύ τῶν ὁποίων καί οἱ κ.κ. Leonid Kravchuk καί Viktor Yushchenko, πρῴην Προέδροι τῆς Οὐκρανίας, καθώς καί ὅμιλοι προσκυνητῶν ἀπό τήν Ἑλλάδα καί ἄλλες χῶρες.

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ Η Κατασκηνωση της Ιερας Μητροπολεως στην Ι. Μονη Παναγιας Βρυωμενης Μεσελερων Μέ τήν εὐλογία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου πραγματοποιήθηκαν ἀπό τήν Κυριακή 28 Ἰουνίου ἕως καί τήν Κυριακή 5 Ἰουλίου, γιά ἕβδομη συνεχή χρονιά, στήν πάλαι ποτέ διαλάμψασα Ἱερά Μονή Παναγίας Βρυωμένης Μεσελέρων Ἱεράπετρας οἱ παιδικές ἐκκλησιαστικές κατασκηνώσεις. Ἡ τελετή λήξης πραγματοποιήθηκε τό ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου 4 Ἰουλίου στόν αὔλειο χῶρο τῆς Μονῆς μέ τήν παρουσία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ. Εὐγενίου, πολλῶν Κληρικῶν, τῶν γονέων καί συγγενῶν τῶν παιδιῶν, ἀμέσως μετά τό πέρας τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἑσπερινοῦ. Οἱ ἑβδομήντα (70) καί πλέον μαθητές τῶν Κατηχητικῶν Σχολείων τῶν Ἐνοριῶν ὅλης τῆς Μητροπολιτικῆς περιφερείας παρουσίασαν ἕνα ὄμορφο πρόγραμμα μέ παραδοσιακά τραγούδια καί ψαλτοτράγουδα, σύντομα διδακτικά ἀποφθέγματα καί θεατρικό δρώμενο. Ὁ ὑπεύθυνος τῶν Κατασκηνώσεων Αἰδεσιμολ. π. Ἰωάννης Τράκος εὐχαρίστησε τόν Σεβ. Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο, ὑπό τήν εὐλογία καί τήν καθοδήγηση τοῦ ὁποίου ἔλαβε χώρα καί ἡ φετεινή Κατασκηνωτική περίοδος, καθώς καί ὅλους τούς συντελεστές καί χορηγούς τῆς Κατασκήνωσης. Ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος κλείνοντας τήν ἐκδήλωση ὑπογράμμισε ὅτι οἱ κατασκηνώσεις δίδουν τήν εὐκαιρία δημιουργικῆς ἀξιοποίησης τοῦ ἐλεύθερου χρόνου μέρους τοῦ διαστήματος πού μεσολαβεῖ ἀπό τή λήξη τῆς μίας κατηχητικῆς περιόδου μέχρι τήν ἔναρξη τῆς ἑπόμενης, ἀλλά καί τή δυνατότητα κοινωνικοποίησης τῶν παιδιῶν μέσα ἀπό τήν ὁμαδική ζωή καί τίς πολλές καί ὠφέλιμες ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Στή συνέχεια συνεχάρη καί εὐχαρίστησε τόν ὑπεύθυνο Ἐφημέριο π. Ἰωάννη Τράκο καί τήν Πρεσβυτέρα του Ἀσπασία, τόν Ἐφημέριο τῆς Ἐνορίας Μεσελέρων π. Ἐμμ. Παπαευαγγελίδη, καί ὅλους τούς Κληρικούς καί Κατηχητές, τά στελέχη καί τό βοηθητικό προσωπικό, τόν Διευθυντή κ. Ἰωάννη Ἀρώνη καί τούς δασκάλους τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως «Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Κρήτης», πού ἔψαλλαν κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς συνάξεως πάντων τῶν ἐν Κρήτῃ διαλαμψάντων Ἁγίων (πρώτη Κυριακή τοῦ Ἰουλίου), ἀλλά καί τοῦ προστάτου τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ Ἱεροσολυμίτου, Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης. Τέλος, ὁ Σεβασμιώτατος πρόσφερε σέ ὅλα τά παιδιά ὡς ἐνθύμιο δῶρο τό βιβλίο «Ἕνας θαυμαστός ὕπνος-Οἱ ἅγιοι Ἑπτά Παῖδες τῆς Ἐφέσου» καθώς καί εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Παισίου τοῦ Ἁγιορείτου, ἐνῶ ἀπένειμε τά ἔπαθλα στούς νικητές τῶν τουρνουά ποδοσφαίρου καί πίγκ-πόγκ πού διεξήχθησαν μεταξύ παιδιῶν τῶν Κατασκηνώσεων, καί ἀκολούθησε δεξίωση μέ παραδοσιακά ἐδέσματα καί ποτά γιά ὅλους τούς παρευρισκομένους. 54

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ. Ευγενιος:

•Τό ἀπόγευμα τῆς Τετάρτης 1 Ἰουλίου ἐπισκέφθηκε τήν Ἱερά Μονή Παναγίας Παναγίας Βρυωμένου Μεσελέρων, ὅπου χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί μίλησε κατάλληλα στά ἑβδομήντα (70) παιδιά τῆς Κατασκήνωσης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως. •Τό ἑσπέρας τῆς Παρασκευῆς 3/7 τέλεσε τόν Γάμο τῶν Ἀντωνίου Δετοράκη καί Στυλιανῆς Παπακωνσταντίνου στόν Ἱερό Ναό Μεταμορφώσεως Σωτῆρος Ἐνορίας Τυλίσσου Ἡρακλείου. •Τό Σάββατο 4/7, μνήμη τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ Ἱεροσολυμίτου, Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης, παρέστη συμπρεσευχόμενος στήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία καί τέλεσε τό ἐννιαήμερο μνημόσυνο τῆς μακαριστῆς Μοναχῆς Φιλοθέης Χαραλαμπάκη στήν Ἱερά Μονή Ἁγίων Πάντων Ἁγιασμένου Ἱεράπετρας. •Ἀπό 5 ἕως 12 Ἰουλίου προέστη προσκυνηματικῆς ἐκδρομῆς ἑβρομήντα πέντε (75) προσκυνητῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας σέ προσκυνήματα στήν πόλη τῶν Ἰωαννίνων, τά περίφημα Ζαγοροχώρια, τό Ἀργυρόκαστρο, τό Τεπελένι, τά Τίρανα, τούς Ἁγίους Σαράντα καί τόν Αὐλώνα.στά Ἰωάννινα, τά Ζαγοροχώρια καί τή Βόρειο Ἤπειρο. •Τήν Πέμπτη 16/7 χοροστάτησε στήν Ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Μαρίνης, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε κατάλληλα τόν θείο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Μαρίνης Καλογέρων Ἱεράπετρας. •Τήν Παρασκευή 17/7 παρέστη συμπρεσευχόμενος στήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία στόν Ἱ. Κ. Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. •Τήν Κυριακή 19/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τῆς μακαριστῆς Δανάης Πυργιωτάκη στόν Ἱ. Ἐνοριακό Ναό Καλογέρων Ἱεράπετρας. •Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στό φερώνυμο ἐξωκκλήσιον τῆς Ἐνορίας Σφάκας Σητείας. •Τή Δευτέρα 20/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Προφήτου Ἠλία τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου, παρουσίᾳ τοῦ Διοικητοῦ, τῶν ἀξιωματικῶν, ὑπαξιωματικῶν καί τῶν σμηνιτῶν τῆς μονάδος καί ἐκπροσώπων τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν, τῶν Σωμάτων Ἀσφαλείας καί τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων τοῦ Νομοῦ Λασιθίου. 55

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

•Τήν Τετάρτη 22/7, συνοδευόμενος ἀπό Κληρικούς τῆς περιοχῆς, μετέβη στόν χῶρο τοῦ λιμανιοῦ τῆς Σητείας, ὅπου διένειμε στούς 217 λαθρομετανάστες, τό πλοῖο τῶν ὁποίων κατέπλευσε στή Σητεία, νερά, χυμούς καί συσκευασία μέ τρόφιμα πού πρόσφερε τό Κοινωφελές Ἐκκλησιαστικό Ἵδρυμα «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεράπυτνης καί Σητείας. •Tό ἑσπέρας τῆς Παρασκευῆς 24/7, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο κατά τήν ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ της ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως τῆς Ἁγίας Ἄννης στόν φερώνυμο βυζαντινό Ναό τῆς Ἐνορίας Ἐπάνω Χωρίου στή Θρυπτή Ἱεράπετρας. •Τό Σάββατο 25/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια, περιστοιχούμενος ἀπό τόν Ἡγούμενο τῆς Ἱ. Μονῆς Τοπλοῦ καί τούς Ἐφημερίους των Ἐνοριῶν Ἀχλαδίων καί Σκορδύλλου, ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου Λεβαντάκη. •Τό ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου 25/7, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στό πλήθος τῶν πιστῶν κατά τήν ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς στόν φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Ἁγίου Γεωργίου (Τουρτούλων) Σητείας. •Τήν Κυριακή 26/7, μνήμη τῆς Ἁγίας Ὀσιοπαρθενομάρτυρος Παρασκευῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία, κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο καί τέλος τέλεσε τή καθιερωμένη ἐπιμνημόσυνη δέηση τῶν σφαγιασθέντων Σκαλιωτῶν ἡρώων, ἐνώπιόν του Ἡρώου τῶν πεσόντων Σκαλιωτῶν, στόν φερώνυμο πανηγυρίζοντα ἱστορικό μεταβυζαντινό Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Ζήρου Σητείας. •Τό ἑσπέρας τῆς ἴδιας ἡμέρας, περιστοιχούμενος ἀπό πλειάδα Κληρικῶν, χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα κατά τόν Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Παντελεήμονος τοῦ Ἰαματικοῦ στόν φερώνυμο Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Μαύρου Κολύμπου. •Τή Δευτέρα 27/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε κατάλληλα στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Παντελεήμονος Χαμαιζίου, ὅπου ἀπένειμε τό ὀφφίκιο τοῦ Οἰκονόμου στόν π. Χριστοφόρο Τζαννιδάκη, ἐξαίροντας τήν ἐπί 27 συναπτά ἔτη ἱερατική διακονία καί προσφορά του στήν Ἐνορία Χαμαιζίου, συνεχίζοντας τή μακρά παράδοση τῆς λευϊτικῆς οἰκογένειάς του. 56

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

•Τό ἑσπέρας, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο κατά τήν ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Ὁσίας Εἰρήνης τῆς Χρυσοβαλάντου στόν φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Δάφνης Σητείας. •Tήν Τρίτη 28/7 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἐπαμεινώνδα Καρύδη, πενθεροῦ τοῦ Πρωτ. Ἀνδρέου Πιτροπάκη, στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Νικολάου Σχινοκαψάλων Ἱεράπετρας. •Τήν Τετάρτη 29/7 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Χρήστου Γαλάνη, Ὁδοντίατρου, Δημοτικοῦ Συμβούλου καί Προέδρου τοῦ Δ.Σ. τοῦ Ὀρφανουδάκειου Γηροκομείου Ἱεραπέτρας, στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Ἱεράπετρας. •Τήν Πέμπτη 30/7 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου Σταματάκη στόν Ἱερό Ναό Παναγίας Ἐλεούσης Ἱεράπετρας. •Τό ἑσπέρας τῆς ἴδιας ἡμέρας, περιστοιχούμενος ἀπό πλειάδα Κληρικῶν, χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα κατά τόν Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Σίλα στόν φερώνυμο πανηγυρίζοντα Ναό τῆς Ἐνορίας Καλοῦ Χωριοῦ Μερ/λου. Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ. Ευγενιος κατα την περιοδο του Δεκαπενταυγουστου: • Tό Σάββατο 1/8 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστῆς Μαρίκας Χατζάκη-Ἀγγελάκη στόν Ἱερό Ναό Τιμίου Προδρόμου Μεσελέρων Ἱεράπετρας. •Tήν Κυριακή 2/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θείο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τῆς μακαριστῆς Μοναχής Φιλοθέης Χαραλαμπάκη στήν Ἱερά Μονή Ἁγίων Πάντων Ἁγιασμένου Ἱεράπετρας, ὅπου ἔχει ἐνταφιαστεῖ. •Τό ἑσπέρας τῆς Κυριακῆς 2/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ πρώτου Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί μίλησε κατάλληλα στό ἐκκλησίασμα στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας. •Τή Δευτέρα 3/8 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Γεωργίου Λελεκάκη στόν Ἱ. Ναό Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης Γρᾶ Λυγιᾶς Ἱεράπετρας. •Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί του Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας. •Τό ἑσπέρας τῆς Τρίτης 4/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, εὐλόγησε τούς προ-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

σφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν Ἱερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἐνορίας Μακρύ Γιαλοῦ. •Τό ἑσπέρας τῆς Τετάρτης 5/8, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς πόλεως, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους καί κήρυξε ἐπίκαιρα τον θεῖο λόγο στό πλῆθος τῶν Ἱεραπετριτῶν, εὐχόμενος τό ἄκτιστο Φῶς τῆς Μεταμορφώσεως νά φωτίζει τή διάνοια καί τήν καρδιά μας στίς δύσκολες μέρες πού ζοῦμε. •Τήν Πέμπτη 6/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί, κατά τό ἐκκλησιαστικό ἔθος, εὐλόγησε τή σταφυλή στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Μεταμορφώσεως Σωτῆρος Μαλλῶν Ἱεράπετρας. •Τό βράδυ τῆς ἴδιας ἡμέρας χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα κατά τήν ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς μνήμης τοῦ Ὁσίου Ἰωσήφ τοῦ Γεροντογιάννη τοῦ θαυματουργοῦ στό Καθολικό τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Καψᾶ Σητείας, συμπαραστατούμενος ἀπό τούς Ἡγουμένους τῶν Ἱ. Μονῶν Τοπλοῦ Ἀρχιμ. Φιλοθέου Σπανουδάκη, Καψᾶ Ἀρχιμ. Μεθοδίου Περάκη, τόν Οὐκρανό Ἡγούμενο Ἀρχιμ. Συμέων μέ τή συνοδεία του καί Ἐφημερίους τῆς εὐρύτερης περιοχῆς. Ἀκολούθησε ἱερά Ἀγρυπνία. •Τό ἑσπέρας τῆς Παρασκευῆς 7/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Βρυωμένου Μεσελέρων Ἱεράπετρας. •Τό πρωί τῆς Κυριακῆς 9/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία, κήρυξε τό θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Μαρίας Φυγετάκη καί Εὐαγγελίας Θεοχάρη στόν Ἱερό Ναό Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου πόλεως Σητείας. •Τό ἑσπέρας τῆς ἰδίας ἡμέρας χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν Ἱερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου στήν πάλαι ποτέ διαλάμψασα Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης «Τράχηλα» Σητείας. •Τή Δευτέρα 10/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Παπλινοῦ Ἱεράπετρας. •Τήν Τρίτη 11/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν Ἱερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου στή θέση «Μπεράτι» τῆς Ἐνορίας Πισκοκεφάλου Σητείας.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

•Τήν Τετάρτη 12/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα στόν Ἱερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου, γνωστό ὡς Παναγία ἡ Γαλατοκτισμένη, στόν οἰκισμό Ρίζα τῆς Ἐνορίας Σκορδύλλου Σητείας. •Τήν Πέμπτη 13/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε κατάλληλα στόν Ἱερό Ναό Παναγίας Κοτσυφιανῆς Γρᾶ Λυγιᾶς Ἱεράπετρας.

Πανδημη η πανηγυρη της Ιερας Μονης Παναγιας Φανερωμενης Μέ πάνδημη συμμετοχή καί μέ ἱερή κατάνυξη ἑορτάσθηκε καί φέτος ἡ μεγάλη ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στήν πανηγυρίσασα Ἱερά καί ἱστορική Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Φανερωμένης Ἱεράπετρας. Ἑκατοντάδες ντόπιοι ἀλλά καί ἐπισκέπτες προσκυνητές κατέκλυσαν τό χαριτόβρυτο σπηλαιώδη ναό τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου γιά νά προσκυνήσουν τή θαυματουργή εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Φανερωμένης καί νά ἐκζητήσουν τίς πρεσβεῖες καί τή σκέπη της. Πολλοί ἦταν οἱ «δεκαπενταριστές» πού διέμεναν στούς ξενῶνες καί στά κελλιά ὅλη τήν περίοδο τοῦ Δεκαπενταυγούστου, ἀκολουθώντας πιστά τό μοναστηριακό πρόγραμμα μέ συμμετοχή στίς ἱερές ἀκολουθίες τοῦ νυχθημέρου. Ἰδιαίτερα ἐντυπωσιακή ἦταν ἡ πολυπληθής παρουσία τῶν νέων ἀνθρώπων, πολλοί ἀπό τούς ὁποίους περπάτησαν τά περίπου 12 χλμ. ἀνηφορικοῦ δρόμου ἀπό τή διακλάδωση τῆς ἐθνικῆς ὁδοῦ μέχρι τήν Ἱ. Μονή. Τήν παραμονή τῆς ἑορτῆς, Παρασκευή 14 Αὐγούστου, τελέσθηκε ὁ Μέγας πανηγυρικός Ἑσπερινός, στόν ὁποῖο χοροστάτησε καί εὐλόγησε τούς ἄρτους στό προαύλειο χῶρο τοῦ Καθολικοῦ ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος εὐχήθηκε χρόνια πολλά σέ ὅλους τους εὐλαβεῖς προσκυνητές καί τούς ἐκπροσώπους τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν ἐπικαλούμενος τίς πρεσβεῖες, τή σκέπη καί τή βοήθεια τῆς Παναγίας τῆς Φανερωμένης. Ἀνήμερα τῆς πανηγύρεως Σάββατο 15/8 τελέσθηκε ἡ ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, χοροστατοῦντος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ. Εὐγενίου, ὁ ὁποῖος εὐλόγησε καί τό πλῆθος τῶν προσφερομένων ἄρτων, καί ἀκολούθησε ἡ Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία. Ἀντί κηρύγματος ἀναγνώσθηκε ἡ Συνοδική Ἐγκύκλιος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης γιά τή μεγάλη ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ἡ ὁποία ἰδιαιτέρως ἐφιστᾶ τήν προσοχή τῶν πιστῶν στήν ἀποφυγή τῶν σύγχρονων

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πνευματικῶν σειρήνων καί τήν προστασία τους ἀπό ψευδοπροφῆτες καί παραχαράκτες τῶν λόγων τῶν συγχρόνων Ὁσίων. Τόσο ἀφ᾿ ἑσπέρας ὅσο καί ἀνήμερα τῆς πανηγύρεως παρέστη πλῆθος πιστῶν ἀπό τίς ἐπαρχίες Μεραμβέλλου καί Ἱεράπετρας ἀπό ὅλο τόν Νομό Λασιθίου, ἀνάμεσα στό ὁποῖο ἦταν ὁ Δήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Θεοδ. Καλαντζάκης, ὁ Διοικητής τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου κ. Ν. Μιχελάκης, ὁ Ταξίαρχος τῆς Ἀστυνομικῆς Διεύθυνσης Λασιθίου κ. Ἐμμανουήλ Πετάσης, ὁ Διοικητής Τμήματος Ἀσφάλειας Ἱεράπετρας κ. Γεώργιος Μάλλιος, ὁ Διοικητής τοῦ Τμήματος Τροχαίας Ἱεράπετρας κ. Νεκτάριος Φρονιμάκης, ὁ Λιμενάρχης Ἱεράπετρας κ. Ἰωάννης Παπαδάκης κ.ἄ. επετειακη εκδηλωση για τα 80 χρονια απο την εκδημία του αοιδιμου Πατριαρχου Μελετιου Μεταξακη kai Απονομη του Σταυρου των Αγιων Αποστολων Παυλου και Τιτου στους Καθηγητες κ. Χριστοφορο Χαραλαμπακη και κ. Μιχαηλ Δερμιτζακη Μέ μεγάλη συμμετοχή τῶν ἁπανταχοῦ Ἱεραπετριτῶν καί τῶν ἀνθρώπων τῶν γραμμάτων, τῆς τέχνης, τῶν ἐπιστημῶν καί τοῦ πολιτισμοῦ τιμήθηκε τήν Κυριακή 16 Αὐγούστου ἡ μνήμη τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου Μελετίου Μεταξάκη, σέ ἐκδήλωση πού συνδιοργάνωσαν στόν αὔλειο χῶρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως τό Κέντρο Πολιτιστικῆς καί Κοινωνικῆς Μέριμνας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας καί ὁ Πολιτιστικός καί Φυσιολατρικός Σύλλογος Μεταξοχωρίου «Μελέτιος Μεταξάκης» μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση 80 χρόνων ἀπό τήν ἐκδημία του. H ἐκδήλωση ξεκίνησε μέ τόν ἐγκάρδιο χαιρετισμό τοῦ Προέδρου τοῦ Δ.Σ. τοῦ Πολιτιστικοῦ καί Φυσιολατρικοῦ Συλλόγου Μεταξοχωρίου «Μελέτιος Μεταξάκης» κ. Γεωργίου Φανουράκη καί ἀκολούθησε ἡ παρουσίαση τοῦ ὀγκώδους βιβλίου τοῦ Λουκᾶ Παπαδάκη: «Ὁ Δέκατος Τρίτος Ἀπόστολος - Πράξεις Μελετίου Μεταξάκη» ἀπό τόν συντοπίτη μας Καθηγητή Γλωσσολογίας τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Ἐθνικοῦ καί Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. Χριστοφόρο Χαραλαμπάκη. Μέ ἰδιαίτερη γλαφυρότητα καί μέ τή μεταδοτικότητα τοῦ Πανεπιστημιακοῦ δασκάλου μετέφερε ἐπιγραμματικά στό ἀκροατήριο τήν πορεία καί τήν ἀνέλιξη τοῦ ἀοιδίμου Μελετίου Μεταξάκη (1871-1935) ἀπό τόν τότε Παρσά Λασιθίου πρός τίς κορυφαῖες θέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί πρότεινε τήν ἀξιοποίηση τῆς πατρικῆς οἰκίας του στό Μεταξοχώρι. Ὁ συγγραφέας τοῦ βιβλίου κ. Λουκᾶς Δημ. Παπαδάκης, ἀφοῦ εὐχαρίστησε ὅλους ὅσοι συνέδραμαν τήν προσπάθειά του, στάθηκε στήν περί παιδείας ἀντίληψη τοῦ Πατριάρχου Μελετίου, ἀναφέροντας χαρακτηριστικά ὅτι «χωρίς τήν παιδεία ὑπάρχουν μόνο ἀδιέξοδα καί μάλιστα τραγικά» καί πρότεινε τή δημιουργία Ἱδρύματος Ἔρευνας καί Μελέτης «Μελέτιος Μεταξάκης», στό ὁποῖο θά συμμετέχουν ὅλες οἱ Ἐκκλησίες τίς ὁποῖες διακόνησε, ἀλλά καί οἱ ἀντίστοιχοι Δῆμοι καί Πανεπιστημιακά Ἱδρύματα. Ἐπίσης σύντομο χαιρετισμό ἀπηύθηνε ἡ κ. Ἑλένη χήρα Γεωργίου Μεταξάκη, πρωτανιψιοῦ τοῦ Πατριάρχου Μελετίου. Στό δεύτερο μέρος τῆς ἐκδήλωσης ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος τίμησε μέ τήν ἀπονομή τοῦ Σταυροῦ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου, πού ἀποτελεῖ τήν ὕψιστη διάκριση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, τούς συντοπίτες μας Πανεπιστημιακούς Καθηγητές κ. Μιχαήλ Δερμιτζάκη καί κ. Χριστοφόρο Χαραλαμπάκη. Τό πλούσιο ἐπιστημονικό, διαδακτικό, ἐρευνητικό, συγγραφικό καί κοινωνικό ἔργου τοῦ Ὁμότιμου Καθηγητή Γεωλογίας-Παλαιοντολογίας καί πρώην Ἀντιπρύτανη τοῦ Ἐθνικοῦ καί Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου (Ε.Κ.Π.Α.) κ. Μιχαήλ Δ. Δερμιτζάκη παρουσιάσθηκε ἀπό τόν Ὁμότιμο Καθηγητή τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ε.Κ.Π.Α. κ. Νικόλαο Τζιράκη, ὁ ὁποῖος ἀναφέρθηκε στήν πολύπλευρη καί πολυεπίπεδη προσφορά του στόν χῶρο

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τῶν Γεωεπιστημῶν καί στήν «ἐπιτυχή προσπάθειά του νά μεταλαμπαδεύσει στό εὐρύ κοινό μέ ἐκλαϊκευτικές διαλέξεις καί εὐκόλως ἀφομοιούμενα ἀπό μή εἰδικούς κείμενα γεωλογικοῦ ἐνδιαφέροντος, γεωπεριβάλλοντος καί γεωλογικῶν πολιτιστικῶν μνημείων, γι᾿ αὐτό καί ἐπαξίως τοῦ ἀπονεμήθηκαν μιά σειρά ἀπό σημαντικές ἀκαδημαϊκές διακρίσεις, ὅπως τοῦ Ἐπίτιμου καί Ὁμότιμου Καθηγητῆ ἀπό τή Σύγκλητο τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν». Στήν ὁμιλία του ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγένιος ἀναφέρθηκε, ἐκτός ἀπό τόν μεγάλο Πατριάρχη Μελέτιο Μεταξάκη καί τήν ὀφειλόμενη τιμή τῆς μνήμης του, στήν «ἄρτια εἰκόνα τοῦ πνευματικοῦ ὁδηγοῦ» καί στήν πολυδιάσταστη προσωπικότητα καί προσφορά τῶν δύο τιμώμενων Πανεπιστημιακῶν Καθηγητῶν, στούς ὁποίους στή συνέχεια ἀπένειμε τόν Σταυρό τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου. Τόσο ὁ κ. Δερμιτζάκης ὅσο καί ὁ κ. Χαραλαμπάκης εὐχαρίστησαν τόν Σεβ. κ. Εὐγένιο γιά τήν ὑψηλή αὐτή διάκριση καί τιμή, πού ἀποτελεῖ ἠθική δικαίωση τῆς ὅλης πορείας κάθε ἀνθρώπου τοῦ πνεύματος. Ἀκολούθησε ἡ παρουσίαση παραδοσιακῶν μικρασιατικῶν τραγουδιῶν ἀπό τή Χορωδία Μικρασιατῶν Ἱεράπετρας ὑπό τή διεύθυνση τοῦ Πρωτοψάλτη κ. Ἰωάννου Ἀρώνη καί μέ τή συνοδεία μουσικῶν ὀργάνων. Στό τέλος, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος εὐχαρίστησε ἀπό καρδιᾶς τούς συντελεστές τῆς ἐκδήλωσης, ἡ ὁποία, ὅπως τόνισε, μᾶς βοήθησε ὅλους νά συνειδητοποιήσουμε τή βαριά ἱστορική καί πολιτισμική κληρονομία καί ἀπένειμε Διπλώματα Τιμῆς στόν κ. Ἰωάννη Σ. Ἀρώνη, Πρωτοψάλτη τοῦ Ἱ. Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Γεωργίου Ἱεράπετρας καί Διευθυντή Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Κρήτης» γιά τήν ἐπί σειρά ἐτῶν ἀμισθί προσφορά του γιά τή διάδοση τῆς πατρώας ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, στόν Πρόεδρο τοῦ Δ.Σ. κ. Γεώργιο Φανουράκη καί στά Μέλη τοῦ Πολιτιστικοῦ καί Φυσιολατρικοῦ Συλλόγου Μεταξοχωρίου, γιά τήν πολύτιμη προσφορά τους στήν τοπική παράδοση καί ἱστορία ὅπως καί γιά τήν προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, καθώς καί στόν συγγραφέα κ. Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη γιά τήν πολύτιμη προσφορά του στήν τοπική παράδοση καί ἱστορία, καί γενικότερα στήν ἐπιστήμη, τίς τέχνες καί τά γράμματα. Τήν ἐκδήλωση τίμησαν μέ τήν παρουσία τους ὁ Ἱερός Κλῆρος τῆς περιοχῆς, ὁ Δήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Θεοδ. Καλαντζάκης, οἱ πρώην Δήμαρχοι κ. Ν. Χριστοφακάκης καί κ. Σ. Ἀναστασάκης, Ἀντιδήμαρχοι, ὁ Πρόεδρος κ. Ἰω. Τζιρβελάκης καί μέλη τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου, ὁ Πρόεδρος κ. Κων. Λαμπράκης καί τά Μέλη τῆς Τοπικῆς Κοινότητας Μεταξοχωρίου, ὁ Πρόεδροι Τοπικῶν Κοινοτήτων τοῦ Δήμου Ἱεράπετρας, ἐκπρόσωποι τοπικῶν φορέων και συλλόγων, καθώς πολλοί ἐκπαιδευτικοί ὅλων τῶν βαθμίδων. Τέλος ἀκολούθησε μικρή δεξίωση, κατά τήν ὁποία τά μέλη τοῦ Πολιτιστικοῦ καί Φυσιολατρικοῦ Συλλόγου Μεταξοχωρίου «Μελέτιος Μεταξάκης» πρόσφεραν παραδοσιακά κεράσματα σέ ὅλους τούς παρευρισκομένους.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ. Ευγενιος: •Τήν Κυριακή 16/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί ἀκολούθως ἱερούργησε, κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τῆς μακαριστῆς Ζωῆς Κων/νου Φραγκούλη στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. •Τό Σάββατο 22/8 παρέστη συμπροσευχόμενος στόν Ἱ. Ναό Ἁγίου Εὐγενίου Μεσαμπελιῶν Ἡρακλείου, ὅπου τέλεσε το ἑξάμηνο μνημόσυνο τῆς μακαριστῆς Μελπομένης Περτσελάκη καί τό ἑτήσιο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Εὐαγγέλου Δερμιτζάκη, κατά σάρκα γονέων τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Παϊσίου Δερμιτζάκη. •Τό ἑσπέρας χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Μεγ. Ἑσπερινοῦ ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Ἀποδόσεως τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας. •Τήν Κυριακή 23/8, ἑορτή τῆς Ἀποδόσεως τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καί ἡμέρα μνήμης τοῦ Ἁγίου Εἰρηναίου Ἐπισκόπου Λουγδούνου, παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία στό Ἱερό Ἡσυχαστήριο Γενεσίου τῆς Θεοτόκου Παντανάσσης στά Ἑλληνοπεράματα, προεξάρχοντος τοῦ ἄγοντος τά σεπτά ὀνομαστήρια τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, τόν ὁποῖο προσφώνησε κατάλληλα ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί τῶν παρισταμένων Ἀρχιερέων. •Τό ἀπόγευμα τῆς Δευτέρας 24/8, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα νεόδμητο Ναό τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου τῆς Ἐνορίας Κουτσουρᾶ. •Τήν Τρίτη 27/8, μνήμη τοῦ Ἁγίου Τίτου πρώτου Ἐπισκόπου της Ἐκκλησίας Κρήτης, ἔλαβε μέρος στήν πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργίας στόν φερώνυμο Ἱερό Καθεδρικό Ναό τῆς πόλεως τοῦ Ἡρακλείου, ὅπου φυλάσσεται ἡ τίμια Κάρα τοῦ Ἁγίου, προεξάρχοντος τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου. •Τήν Τετάρτη 26/8 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Γεωργίου Γαϊτανάκη στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεραπέτρας. •Τό ἀπόγευμα τῆς Τετάρτης 26/8, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στό πολυάριθμο πλῆθος, στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Φανουρίου Ἐνορίας Παπαγιαννάδων Σητείας. •Τήν Πέμπτη 27/8 παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν τελεσθεῖσα θεία Λειτουργία στόν Ἱερό Ναό Ναό Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου πόλεως Ἱεράπετρας, ὅπου τέλεσε τό μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Δημητρίου Γ. Σφακιανάκη. •Ἀπό 29 Αὐγούστου ἕως καί 2 Σεπτεμβρίου μετεῖχε στή Σύναξη τῆς σεβασμίας Ἱεραρχίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου στό Φανάρι, στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Σταυροδρομίου Κωνσταντινουπόλεως καί ὑπέγραψε κατά τήν τάξη στήν ἑορτή τῆς Ἰνδίκτου στόν Κώδικα.

Περισσοτερες ειδήσεις καί φωτογραφίες στόν καθημερινά ενημερωμένο ιστοχωρο της ιερας Μητροπολεως: www.imis.gr •Τήν Κυριακή 6/9 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί ἀκολούθως ἱερούργησε, κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Μηνᾶ Μαθιουδάκη (40ήμερο), Ἐλευθερίου Χατζησταυράκη (ἐτήσιο) καί Μαρίας Χριστοπούλου-Βαρβιτσιώτη (40ήμερο) στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Αἰκατερίνης πόλεως Σητείας. •Τό ἑσπέρας τῆς Δευτέρας 7/9, μέ ἀφορμή τήν ἑορτή τοῦ Γενεσίου τῆς Θεοτόκου, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί προέστη τῆς καθιερωμένης λειτάνευσης τῆς θαυματουργοῦ εἰκόνας τῆς Παναγίας, στόν πανηγυρίζοντα ἱστορικό Ἱ.Ναό Παναγίας Λιθινῶν. Τό πρωΐ προέστη τῆς Θείας Λειτουργίας καί κήρυξε κατάλληλα στόν ἴδιο ναό. •Τό ἑσπέρας τῆς Τρίτης 8/9 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα στό πλῆθος τῶν πιστῶν πού κατέκλυσαν τό πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό τῶν Ἁγίων Θεοπατόρων Ἰωακείμ καί Ἄννης στόν Κυμουργιώτης Σητείας. •Τήν Παρασκευή 11/9, τέλεσε τόν καθιερωμένο Ἁγιασμό γιά τήν ἔναρξη τοῦ νέου σχολικοῦ ἔτους στό 3ο Γυμνάσιο καί στό Ἐπαγγελματικό Λύκειο Ἱεράπετρας (στό παραλιακό σχολικό συγκρότημα), στό 1ο καί 2ο Γενικό Λύκειο τῆς πόλεως (δυτικό σχολικό συγκρότημα) καί τέλος στό 1ο Γυμνάσιο Ἱεράπετρας. •Τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου 12/9 τέλεσε τό Μυστήριο τοῦ Γάμου τῶν Ἐμμανουήλ Ἰωσήφ Ἀναστασάκη καί Μαρίας Γ. Λαβδάκη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Κυριακῆς Ἐνορίας Κάτω Χωριοῦ Ἱεράπετρας. •Τήν Κυριακή πρό τῆς Ὑψώσεως 13/9 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Μαρίας Ἰω. Φανουράκη (ἐτήσιο), Ἀντωνίου Ἀεράκη (ἐτήσιο) καί Ἰωάννου Τσικριτζάκη (40ήμερο) στόν Ἱερό Ναό Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου πόλεως Ἱεράπετρας. •Τό ἑσπέρας τῆς Κυριακῆς 13/9, μέ ἀφορμή τήν ἑορτή τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους, κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ἐνοριακό Ναό Τιμίου Σταυροῦ πόλεως Ἱεραπέτρας. Τό πρωΐ προέστη τῆς τελετῆς τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ,τῆς Θείας Λειτουργίας, κήρυξε κατάλληλα στόν ἴδιο ναό καί χειροθέτησε σέ Ἀναγνώστη τόν συνταξιοῦχο Ἐκπαιδευτικό κ. Γεώργιο Μιχελαράκη. • Ἀκολούθως μετέβη στόν Ἱερό Ναό Τιμίου Σταυροῦ Ρίζας Ἱεράπετρας, ὅπου τέλεσε, μέ τήν παρουσία τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν, Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν 131 Ἐθνομαρτύρων τῶν δυτικῶν χωριῶν τῆς ἐπαρχίας Ἱεράπετρας ἀπό τά Γερμανικά στρατεύματα κατοχῆς. •Τό ἑσπέρας τῆς Τετάρτης 16/9 χοροστάτησε κατά τήν Ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Ἁγίας μάρτυρος Σοφίας καί τῶν τριῶν θυγατέρων αὐτῆς, Πίστεως, Ἐλπίδος καί Ἀγάπης στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίας Σοφίας Ἀρμένων Σητείας, ὅπου εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο.

ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ

Ταχ. Γραφεῖο ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ Ἀριθμός Ἄδειας: 5 ΕΙΔΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ: 260004

ISSN 1109-3617