ΑΓΚΥΡΑ ΕΛΠΙΔΟΣ 89 by imis

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ ΤΕΥΧΟΣ 89

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Περιεχόμενα σελ. Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις, ......................................... 3-4 Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις, ....................................... 5-7 Μήνυμα τοῦ Σεβ. κ. Εὐγενίου ἐπί τῇ ἐνάρξει τοῦ νέου Ἔτους 2016, ........... 8-9 Μήνυμα τοῦ Σεβ. κ. Εὐγενίου ἐπί τῇ ἑορτῇ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, ............... 10 Ἡ συμμετοχή τῆς γυναίκας στήν ἱερή Ψαλμωδία κατά τούς Πρωτοχριστιανικούς-Μεταχριστιανικούς χρόνους, Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη ................................................................................. 11-20 Προεόρτιος λόγος, Ἱερέως Κωνσταντίνου Καλλιανοῦ .....................................................................

Ἀλληλογραφία Σικελιανοῦ-Καζαντζάκη: Μιά ἀναφορά στόν Μελέτιο Μεταξάκη καί τήν Ἱερά Μονή Ὁσίου Σεραφείμ στόν Ἑλικώνα, Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη ............................................................................................

22-26

Κάποιες σκέψεις γιά τήν Πέμπτη Ἐντολή, Κωνσταντίνου Μάντζαρη .................................................................................... 27-29 Ἀθωνική Τετραλογία, Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη ................................................................................. 30-31 Ὁ Ἅγιος Νικόλαος στίς Μάλλες Ἱεράπετρας, Γεωργίου Φουστέρη ............................................................................................. Ἐνορία καί διακονία σήμερα, Τό μεταναστευτικό ἐμπερίστατο, Νικολάου Μαρκαντώνη ...................................................................................... Τό μυστήριο τοῦ Γάμου, Εὐαγγέλου Τσουκάρα .......................................................................................... Οἱ Ἅγιοι Ἀνάργυροι, Κωστῆ Ἠλ. Παπαδάκη ......................................................................................... Τό ἐγκόλπιο Ἡμερολόγιο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως 2016, .............................. Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ........................ Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, ..................................................................

32-36 37-40 41-42 43-46 47 48-51 52-63

Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β΄, Τεῦχος 89, Νοέμβριος- Δεκέμβριος 2015. Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α΄ 8, 722 00 Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: 28420 22400/22786, FAX: 28420 89653 / Web Site: www.imis.gr / E-mail: imis@imis.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: 6155. Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο. Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Ἤκουσαν οἱ ποιμένες τῶν ἀγγέλων ὑμνούντων ... Ἀκάθιστος Ὕμνος, Οἶκος Η´· τοιχογραφία ἀπό τόν Ἱερό Κοιμητηριακό Ναό Ζωοδόχου Πηγῆς τῆς Ἐνορίας Καβουσίου Ἱεράπετρας. Ἀρχές 15ου αἰ. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ».

Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις

ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ, ΕΛΕΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝ ΒΗΘΛΕΕΜ ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἀδελφοὶ καὶ τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,

γλυκύτης τῆς Ἁγίας Νυκτὸς τῶν Χριστουγέννων περιβάλλει καὶ πάλιν τὸν κόσμον. Καὶ ἐν μέσῳ τῶν ἀνθρωπίνων καμάτων καὶ πόνων, τῆς κρίσεως καὶ τῶν κρίσεων, τῶν παθῶν καὶ τῶν ἐχθροτήτων, τῶν ἀνησυχιῶν καὶ τῶν ἀπογοητεύσεων, προβάλλει μὲ τὴν ἰδίαν ὡς καὶ ἄλλοτε γοητείαν, πραγματικὸν καὶ σύγχρονον ὅσον ποτέ, τὸ μυστήριον τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ, προτρεπόμενον ἵνα «δικαιοσύνην μάθωμεν οἱ ἐνοικοῦντες ἐπὶ τῆς γῆς» (πρβλ. Ἠσ. κς΄, 9), ὅτι «ἐτέχθη ἡμῖν σήμερον Σωτήρ» (Λουκ. β΄, 11). Ἀτυχῶς, ὅμως, κατὰ τὴν ἐποχήν μας, πολλοὶ ἄνθρωποι σκέπτονται ὅπως ὁ ἐκτελεστὴς ἐκεῖνος τῶν νηπίων Ἡρώδης, ὁ ἄνομος καὶ ἀδίστακος, καὶ ἐξολοθρεύουν τοὺς συνανθρώπους των διὰ ποικίλων τρόπων. Ὁ στρεβλωμένος ἀπὸ τὴν ἐγωκεντρικότητά του νοῦς τοῦ ἐξουσιαστοῦ τοῦ κόσμου τούτου, ὁ ὁποῖος προσωποποιεῖται εἰς τὸ φονικὸν πρόσωπον τοῦ Ἡρώδου, εἶδε παραδόξως κίνδυνον διὰ τὴν ὑπόστασίν του τὴν γέννησιν ἑνὸς ἀθώου Παιδίου. Καὶ ὡς καταλληλότερον τρόπον διὰ τὴν προφύλαξιν τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας ἀπὸ τὸν κίνδυνον, τὸν ὁποῖον ἐνέπνεεν εἰς αὐτόν –κατὰ τὴν ἄποψίν του– ἡ γέννησις τοῦ Παιδίου, ἐπέλεξε τὴν ἐξολόθρευσίν του. Διὰ νὰ σωθῇ ἀπὸ τὰς φονικὰς διαθέσεις τὸ Βρέφος Ἰησοῦς, διὰ τὸ ὁποῖον ὡμίλησαν οἱ Ἄγγελοι, ἠναγκάσθη νὰ φύγῃ εἰς Αἴγυπτον, καταστὰν οὕτω, θὰ ἐλέγομεν μὲ τὴν ὁρολογίαν τῆς ἐποχῆς μας, «πολιτικὸς πρόσφυξ», ὁμοῦ μετὰ Μαρίας τῆς Μητρὸς Αὐτοῦ, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, καὶ τοῦ μνήστορος Ἰωσήφ. Εἰς τὴν ἐποχήν μας, θεωρουμένην ὡς ἐποχὴν προόδου, πολλὰ παιδία ἀναγκάζονται νὰ καταστοῦν πρόσφυγες ἀκολουθοῦντα τοὺς γονεῖς των διὰ νὰ σώσουν τὴν ζωήν των, τὴν ὁποίαν ὑποβλέπουν ποικιλώνυμοι ἐχθροί των. Τὸ γεγονὸς τοῦτο, ἀποτελεῖ ὄνειδος διὰ τὸ ἀνθρώπινον γένος. Διὸ καὶ ἐπὶ τῇ Γεννήσει τοῦ Παιδίου Ἰησοῦ, τοῦ ἀληθινοῦ λυτρωτοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν, διακηρύττομεν ἀπὸ τοῦ Ἁγιωτάτου Ἀποστολικοῦ καὶ Πατριαρχικοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ὅτι αἱ κοινωνίαι πᾶσαι πρέπει νὰ ἐξασφαλίσουν τὴν ἀσφαλῆ ἀνάπτυξιν τῶν παιδίων 3

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

καὶ νὰ σεβασθοῦν τὸ δικαίωμά των εἰς τὴν ζωήν, εἰς τὴν παιδείαν καὶ εἰς τὴν κανονικὴν ἀνάπτυξίν των, τὴν ὁποίαν ἠμπορεῖ νὰ ἐξασφαλίσῃ ἡ ἀνατροφὴ καὶ διαπαιδαγώγησίς των ἐντὸς τοῦ πλαισίου τῆς παραδοσιακῆς οἰκογενείας, μὲ βάσιν τὰς ἀρχὰς τῆς ἀγάπης, τῆς φιλανθρωπίας, τῆς εἰρήνης, τῆς ἀλληλεγγύης, ἀγαθῶν τὰ ὁποῖα κομίζει εἰς ἡμᾶς σήμερον ὁ δι᾿ ἡμᾶς σαρκωθεὶς Κύριος. Ὁ τεχθεὶς Σωτὴρ καλεῖ ὅλους νὰ ἀποδεχθῶμεν τὸ μήνυμα τοῦτο τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι ἀληθὲς ὅτι εἰς τὴν μακρὰν ἀνθρωπίνην ἱστορίαν οἱ λαοὶ ἐπραγματοποίησαν πολλὰς μετακινήσεις καὶ ἐποικισμούς. Ἠλπίζομεν ὅμως ὅτι, μετὰ τοὺς δύο παγκοσμίους πολέμους καὶ τὰς περὶ τῆς εἰρήνης διακηρύξεις ἐκκλησιαστικῶν καὶ πολιτικῶν ἡγετῶν καὶ ὀργανισμῶν, αἱ σύγχρονοι κοινωνίαι θὰ ἠδύναντο νὰ ἐξασφαλίσουν τὴν εἰρηνικὴν διαβίωσιν τῶν ἀνθρώπων εἰς τὰς χώρας των. Ἀτυχῶς, τὰ γεγονότα διαψεύδουν τὴν ἐλπίδα, διότι μεγάλαι μᾶζαι ἀνθρώπων πρὸ τῆς ἀπειλῆς τῆς ἐξολοθρεύσεώς των ἀναγκάζονται νὰ λάβουν τὴν πικρὰν ὁδὸν τῆς προσφυγιᾶς. Ἡ διαμορφουμένη αὕτη κατάστασις, μὲ τὸ διαρκῶς ὀγκούμενον κῦμα τῶν προσφύγων, αὐξάνει τὰς εὐθύνας ἡμῶν, ὅσων ἔχομεν εἰσέτι τὴν εὐλογίαν νὰ ζῶμεν εἰρηνικῶς καὶ μὲ κάποιαν ἄνεσιν, νὰ μὴ μένωμεν ἀναίσθητοι ἐνώπιον τοῦ καθημερινοῦ δράματος χιλιάδων συνανθρώπων μας, ἀλλὰ νὰ ἐκφράσωμεν εἰς αὐτοὺς τὴν ἔμπρακτον ἀλληλεγγύην καὶ ἀγάπην μας, μὲ τὴν βεβαιότητα ὅτι κάθε εὐεργεσία πρὸς αὐτοὺς ἀποβαίνει εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ τεχθέντος καὶ σάρκα λαβόντος Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος ἦλθεν εἰς τὸν κόσμον ὄχι ὡς βασιλεύς, ὄχι ὡς ἐξουσιαστής, ὄχι ὡς δυνάστης, ὄχι ὡς πλούσιος, ἀλλὰ ἐτέχθη ὡς γυμνὸν καὶ ἀνυπεράσπιστον Βρέφος, εἰς σμικρὸν σταῦλον, ἄνευ ἑστίας, ὅπως ζοῦν αὐτὴν τὴν στιγμὴν χιλιάδες συνανθρώπων μας, καὶ ἠναγκάσθη ἐκ τῶν πρώτων ἐτῶν τῆς ἐπιγείου ζωῆς Του νὰ ξενιτευθῇ εἰς χώραν μακράν, διὰ νὰ σωθῇ ἐκ τοῦ μίσους τοῦ Ἡρώδου. Τῶν νηπίων τῶν σημερινῶν προσφύγων, θὰ ἐλέγομεν, τὸ ἀθῷον αἷμα ἡ γῆ καὶ ἡ θάλασσα πίνουν, τοῦ δὲ Ἡρώδου ἡ ἀνασφαλὴς ψυχή «τὸ κρῖμα ἐδέξατο». Αὐτὸ τὸ τεχθὲν καὶ εἰς Αἴγυπτον πορευόμενον Θεῖον Βρέφος εἶναι ὁ πραγματικὸς ὑπερασπιστὴς τῶν σημερινῶν προσφύγων, τῶν διωκομένων ὑπὸ τῶν συγχρόνων Ἡρωδῶν. Αὐτό, τὸ Βρέφος Ἰησοῦς, ὁ Θεὸς ἡμῶν, «ἐγένετο τοῖς ἀσθενέσιν ὡς ἀσθενής» (πρβλ. Α΄ Κορ. θ΄, 22), σύμμορφον πάντων ἡμῶν, τῶν ἀδυνάτων, τῶν ἐξουθενημένων, τῶν κινδυνευόντων, τῶν προσφύγων. Ἡ συμπαράστασις καὶ ἡ βοήθεια ἡμῶν πρὸς τοὺς διωκομένους καὶ ἐκτοπιζομένους συνανθρώπους μας, ἀνεξαρτήτως φυλῆς, γένους καὶ θρησκείας, θὰ εἶναι διὰ τὸν τεχθέντα Κύριον δῶρα πολυτιμότερα τῶν δώρων τῶν μάγων, θησαυροὶ τιμιώτεροι «χρυσοῦ καὶ λιβάνου καὶ σμύρνης» (πρβλ. Ματθ. β΄, 11), πλοῦτος πνευματικὸς ἀναφαίρετος καὶ μόνιμος, ὁ ὁποῖος δὲν θὰ φθαρῇ ὅσοι αἰῶνες καὶ ἐὰν παρέλθουν, ἀλλὰ θὰ μᾶς ἀναμένῃ εἰς τὴν βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν. Ἂς προσφέρωμεν ἕκαστος ὅ,τι δυνάμεθα εἰς τὸν ἐν τῷ προσώπῳ τῶν προσφύγων ἀδελφῶν μας ὁρώμενον Κύριον. Ἂς προσφέρωμεν εἰς τὸν ἐν Βηθλεὲμ τικτόμενον σήμερον μικρὸν Χριστὸν αὐτὰ τὰ τίμια δῶρα τῆς ἀγάπης, τῆς θυσίας καὶ τῆς φιλανθρωπίας, μιμούμενοι τὴν Αὐτοῦ εὐσπλαγχνίαν, καὶ ἂς προσκυνήσωμεν Αὐτὸν μετὰ τῶν ἀγγέλων, τῶν μάγων, τῶν ἁπλοϊκῶν ποιμένων, κράζοντες τό «δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» (Λουκ. β΄, 14), σὺν πᾶσι τοῖς Ἁγίοις. Ἡ χάρις καὶ τὸ πλούσιον ἔλεος τοῦ πρόσφυγος Βρέφους Ἰησοῦ εἴησαν μετὰ πάντων ὑμῶν! Χριστούγεννα ,βιε΄ † Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ, Διάπυρος πρὸς Θεόν εὐχέτης πάντων ὑμῶν 4

Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ Τῼ ΙΕΡῼ ΚΛΗΡῼ ΚΑΙ Τῼ ΘΕΟΦΡΟΥΡΗΤῼ ΛΑῼ ΤΗΣ ΑΓΙΩΤΑΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ ΧΑΡΙΝ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝ ΒΗΘΛΕΕΜ ΤΕΧΘΕΝΤΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ «Σήμερον Μαρία ἔτεκεν καί κόσμος ἐφωτίσθη. Ἐκείνη ἐν τῷ σπηλαίῳ καί ἡ οἰκουμένη ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ... ἵνα τῷ ὁμοιοπαθεῖ προσελθόντες ζωήν καί ἀφθαρσίαν κληρονομήσωμεν» (Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Λόγος εἰς τό Γενέσιον τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ). Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί, ό μεγαλύτερο ἱστορικό γεγονός, ἡ πανήγυρις τῶν πανηγύρεων, ἡ μητρόπολη ὅλων τῶν δεσποτικῶν καί θεομητορικῶν ἑορτῶν εἶναι ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ δευτέρου προσώπου τῆς Ἁγίας Τριάδος, τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ. Στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἑνώθηκαν ἡ θεία καί ἡ ἀνθρώπινη φύση «ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, ἀδιαιρέτως, ἀχωρίστως». Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἡ θεότητα, ἔχει ὑπόσταση, πρόσωπο καί μορφή στό πρόσωπο κάθε ἀνθρώπου, σ᾿ ὅλη τήν ἀνθρώπινη φύση καί διά τοῦ ἀνθρώπου σ᾿ ὅλη τήν κτίση. Ἡ ἐνσάρκωση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἔγινε μέ τή θέληση τοῦ Υἱοῦ, μέ τήν εὐδοκία-θέλημα τοῦ Πατρός καί τή συνεργεία-συνεργασία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καί τά τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος συνήργησαν-συνεργάσθηκαν γιά νά ἔλθει ἡ σωτηρία καί ἀποκατάσταση τῆς παραστρατημένης, ἐξασθενημένης καί ἁμαρτωλῆς φύσεως τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτό ἔγινε σέ κατάλληλο καιρό γιά νά ἐπανακτήσομε τή θεοκοινωνία καί «ἵνα τήν υἱοθεσίαν ἀπολάβωμεν» (Γαλ. 4,4-5). Ἑπομένως, ὁ ἄσαρκος Λόγος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μέ τήν ἐνανθρώπηση γίνεται σεσαρκωμένος Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Μέ αὐτό τό γεγονός τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ πού σήμερα γιορτάζομε, πανηγυρίζομε τήν ἀρχή τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ σχεδίου τοῦ Θεοῦ. Δηλαδή, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά βρεῖ ξανά τό δρόμο τῆς σωτηρίας του. Νά φτάσει ἀπό τό κατ᾿ εἰκόνα πού εἶχε καί νά ἀποκτήσει τό καθ᾿ ὁμοίωση τοῦ Θεοῦ, νά ὁδηγηθεῖ ἀπό τήν εἰκονική Θεία Χάρη, στήν ἁγιαστική, βιωματική καί θεωτική Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἄν ρωτήσει κανείς σήμερα τί εἶναι Ἐκκλησία θά ἀκούσει διάφορες θεωρίες, ἀπόψεις φιλοσοφικές, ἀρνητικά σχόλια, παραπληροφόρηση τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας, συκοφαν-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τίες γιά πρόσωπα καί πράγματα. Ἐλάχιστοι θά ὁμολογήσουν, ὅτι Ἐκκλησία εἶναι ἡ ἀρχή τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου. Γιατί ἡ Ἐκκλησία ἀρχίζει ἀπό ἐδῶ. Δηλαδή ἀπό τή χρονική φανέρωση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, ἀπό τή γέννησή Του ὡς ἀνθρώπου, ὡς Θεανθρώπου, γιά νά γίνει Θεάνθρωπος ὁ κάθε ἄνθρωπος. «Αὐτός, ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν» κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο. Ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἐνσάρκωσή Του μέσα στό χρόνο εἶναι ἡ ἀνακαιφαλαίωση τῆς δημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου ὅλου. Εἶναι ἀναδημιουργία, ἀνακαίνιση, ἐπαναφορά τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς κτιστῆς φύσεως στήν ἄκτιστη δόξα τοῦ Θεοῦ. Ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ μέσα στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου, μέσα στήν ἄκτιστη Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἔχουν ἕνα σκοπό: τή σωτηρία καί τή θέωση τοῦ ἀνθρώπου. Τήν ἐπανάκτηση τῆς χαμένης ἀγαπητικῆς σχέσεως Θεοῦ-ἀνθρώπου-κόσμου. Αὐτή εἶναι ἡ εὐδοκία τοῦ Θεοῦ καί ἡ προσδοκία τοῦ ἀνθρώπου. Ζοῦμε σ᾿ ἕνα κόσμο πού κυριαρχεῖ ἡ ἀρπαγή, ἡ ἀπάτη, ὁ δόλος, τό ψέμα, τό συμφέρον, ἡ ἰδιοτέλεια καί ἡ ἀπιστία. Ποτέ ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος δέν ἔζησε πιό τραγικά τήν ἀπομόνωση, τήν ἀπομάκρυνση ἀπό τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο. Ὅπως ἐπιτυχῶς ἔχει γραφεῖ «ποτέ ἄλλοτε οἱ στέγες τῶν σπιτιῶν δέν ἦταν τόσο κοντά ἡ μιά στήν ἄλλη καί ποτέ ἄλλοτε οἱ καρδιές τῶν ἀνθρώπων δέν ἦταν τόσο μακριά». Ἀπουσιάζει ὁ Χριστός ἀπό τή ζωή μας. Εἶναι ὁ μεγάλος ἀπών πού ἡ ἀπουσία Του δέν ἀναπληρώνεται. Μᾶς ἀναγκάζει ἡ ἀσχήμια αὐτή τοῦ κόσμου νά Τόν ἀναζητήσουμε σέ κάθε μας βῆμα, γιατί τίποτα πιά ἀπό τά ἐγκόσμια δέν εἶναι ἀληθινό, γνήσιο καί αἰώνιο. Ἄς γιορτάσουμε ἐπιτέλους Χριστούγεννα μαζί μέ τόν Χριστό, μέσα στήν Ἐκκλησία Του. Ὄχι μέ κοσμικό πνεῦμα, μέ χριστουγεννιάτικα στολίδια, τά ἀναβοσβήνοντα λαμπιόνια, τούς πολύχρωμους στολισμούς, τή χάρτινη φάτνη καί τά χάρτινα πρόσωπα. Αὐτά δέ φτάνουν. Χορταίνει τό μάτι, ἀλλά δέν ἀγγίζουν τήν καρδιά. Τό νόημα καί ἡ ἀξία τῆς ζωῆς εἶναι μαζί μέ τόν Χριστό. Ὁ Ἴδιος τό λέει: «Χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ἰω. 15, 5). Ἡ Ἐκκλησία μέ τή θεία Λατρεία, τίς Ἑορτές καί τή διδασκαλία της, ἀρχίζοντας ἀπό τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, μᾶς ἀποκαλύπτει καί τόν ἀληθινό Θεό Πατέρα. Ἔχομε Θεό Πατέρα, τόν Θεό τῶν Πατέρων μας, τόν φιλάνθρωπο καί ἐλεήμονα, πού μᾶς φροντίζει καί μᾶς καθοδηγεῖ, γιατί εἶναι ὁρατός καί ὄχι ἀόρατος ἤ ἀόριστος, εἶναι συγκεκριμένος καί μορφοποιημένος στή μορφή τοῦ Χριστοῦ, προσωπικός Θεός, Φίλος καί Ἀδελφός. Ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, τοῦ Ἰ. Χριστοῦ ἐκμηδένισε τήν ἀπόσταση καί τό χάσμα, πού χώριζε τόν ἄνθρωπο μέ τόν Θεό. Ἕνωσε τά «τό πρίν διεστῶτα». Σ᾿ ἕνα πρόσωπο τόν Ἰ. Χριστό, βρίσκομε τόν Πατέρα καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. Βρίσκομε τόν ἀληθινό ἑαυτό μας, τήν ἀξία τοῦ προσώπου μας, τήν αἰώνια δόξα καί τιμή. Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί, Ἄς ἐπιτρέψουμε στόν Χριστό νά γεννηθεῖ καί φέτος μέσα μας. Ἐκεῖνος εὔκολα καί γρήγορα θά ἔρθει, ὅταν ἐμεῖς ἑτοιμάσομε τή φάτνη τῆς ψυχῆς καί τῆς καρδιᾶς μας. Ὅταν ἀποβάλλομε τόν ἐγωισμό, τό συμφέρον καί τήν ἰδιοτέλεια· τήν ἀδικία, τό ψέμα καί τήν ἀνασφάλεια· τήν ἄπονη, ἀδιάφορη, ἀνονείρευτη καί ἀνειρήνευτη ζωή. Ὅλα αὐτά τά ἀνθρώπινα πάθη δημιουργοῦν τήν ἀσχήμια τοῦ κόσμου τούτου καί τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Ἡ χριστιανική ἀνθρωπολογία, ὅπως τή βίωσαν οἱ ἅγιοι καί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὑψώνει τόν ἄνθρωπο σέ θεία δόξα καί αἰώνια ζωή, γιατί τώρα ὁ Ἰ. Χριστός εἶναι Θεός καί ἄνθρωπος καί ζεῖ ἀνάμεσά μας, στά προβλήματα, τούς ἀγῶνες καί τίς ἀγωνίες μας. Ἄς μή τοῦ κλείσουμε τήν πόρτα τῆς καρδιᾶς μας. Γεννᾶται ὅ,που βρεῖ ζεστή καί καθαρή καρδιά. Ἄς τή χαρίσουμε σ᾿ Ἐκεῖνον πού τή ζητᾶ ὡς Πατέρας ἀπό τά παιδιά Του, «Υἱέ μου δός μοι σήν καρδίαν» (Παροιμ. 23, 26), καί ὅλα τά ἄλλα θά τά φροντίσει καί 6

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

θά τά ἐξασφαλίσει ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός. Αὐτός ἀνοίγει δρόμους καί βρίσκει λύσεις σέ ὅσους Τόν ὑπολογίζουν, Τόν παρακαλοῦν καί Τόν περιμένουν. Σ᾽ αὐτούς πού παρακολουθοῦν τόν ἑαυτό τους καί ἀγωνίζονται μέ φιλότιμο καί ἀνθρωπιά. Ἄς Τόν εὐχαριστήσομε γιά τή θεία Του Γέννηση, τήν ἄκρα συγκατάβαση νά γίνει ἄνθρωπος καί νά ζεῖ ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους μέχρι τή συντέλεια τοῦ κόσμου. Ἡ γέννηση τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ εἶναι ἡ λύση στά ἀξιέξοδα τῆς ἐποχῆς μας, στίς τραγικές συνθῆκες καί τά ἐγκλήματα πού ζοῦμε καθημερινά γύρω μας, στίς σειρῆνες καί τίς ἀκοές πολέμων καί στόν σπαραγμό τῶν διωκόμενων, τῶν προσφύγων, τῶν ἀποψυχούντων καί ἀπροστάτευτων ἀδελφῶν μας. Ὅταν πιστέψομε ὅτι «ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν» (Ἰω. 1,14), τότε μποροῦμε νά προσδοκοῦμε καί τήν προσωπική μας ἀναγέννηση καί νά βιώνομε καί σ᾿ αὐτή τή ζωή «ἀεί Χριστούγεννα καί ἀεί Παντηκοστή», κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή. Ἔχομε, ὡς ἄνθρωποι, δικαίωμα νά ζοῦμε τά Χριστούγεννα μετέχοντας στή θεία Λατρεία τῆς Ἐκκλησίας μας καί τά Ἱερά Μυστήρια, κυρίως δέ τό μυστήριο τῶν μυστηρίων, τή Θεία Εὐχαριστία. Μέ τή Θεία Κοινωνία ἀποδεχόμαστε τή συγκατάβαση τοῦ Θεοῦ, γιατί ἡ δική μας φθαρτότητα ντύνεται τή θεϊκή δόξα καί τιμή. Εὔχομαι πατρικά νά διέλθουμε τίς ἅγιες αὐτές ἡμέρες ἀφήνοντας γιά λίγο τήν καθημερινότητα, τή βιοτική καί κοσμική μέριμνα καί τό πολυάσχολο καί ἀγχωτικό κοσμικό φρόνημα, γιά νά ζήσουμε καί νά ἀπολαύσουμε τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ ὡς προσωπική μας ἀνανέωση, ἁγιασμό καί Χάρη στήν καθημερινή ζωή, τά παιδιά καί τά σπίτια μας. Γιά νά ἀποδείξουμε, ὅτι καί σήμερα ὁ Χριστός εἶναι παρών, Πατέρας καί Θεός στήν ἱστορία τοῦ κόσμου καί τήν ἱστορία τῆς προσωπικῆς μας πορείας καί ζωῆς. Εἶναι ἀεί «ὁ ὢν καί ὁ ἦν καί ὁ ἐρχόμενος» (Ἀποκ. 1,2). Ἀμήν. Ἀδελφοί, Χριστός Ἐτέχθη! Ἀληθῶς Ἐτέχθη! Χριστούγεννα 2015 Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ † Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ, Διάπυρος πρός τόν Ἐνανθρωπήσαντα Σωτῆρα Εὐχέτης πάντων ὑμῶν

Μήνυμα τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου ἐπί τῇ ἐνάρξει τοῦ νέου Ἔτους 2016

«Συγκαταβαίνων ὁ Σωτήρ, τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, κατεδέχθη σπαργάνων περιβολήν· οὐκ ἐβδελύξατο σαρκός τήν περιτομήν...» (Ἰδιόμελον ἑορτῆς τῆς κατά σάρκα περιτομῆς τοῦ Κυρίου). Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ Ἀδελφοί καί τέκνα περιπόθητα, ἀρχή τοῦ νέου πολιτικοῦ ἔτους συμπίπτει μέ τήν ἑορτή τῆς περιτομῆς τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Σύμφωνα μέ τήν Πατερική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Χριστός καταδέχθηκε νά περιτμηθεῖ γιά δύο λόγους. Πρῶτον γιατί ἤθελε νά ἀποδείξει σέ κάθε ἄπιστο ἤ αἱρετικό, ὅτι ἔλαβε σάρκα ἀνθρώπινη καί ὄχι σῶμα φανταστικό, ἄυλο καί νοερό. Τότε πῶς θά περιετέμνετο ἄν δέν εἶχε ἀνθρώπινο σῶμα. Ἄρα ὡς Θεός καί ἄνθρωπος ἔχει ὅλα τά ἀνθρώπινα χαρακτηριστικά μέ τή θεϊκή του δόξα καί μορφή ἄριστα ἑνωμένα σέ ἕνα πρόσωπο, τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ. Ὁ δεύτερος λόγος ἦταν γιά νά ἀποδείξει στούς Ἰουδαίους πού τόν κατηγοροῦσαν δημόσια ὅτι παραβαίνει τό Μωσαϊκό Νόμο, ὅτι ἦλθε ὄχι γιά νά καταργήσει ἀλλά γιά νά συμπληρώσει τό Νόμο (Ματθ. 5,17). Ἐπιπλέον, μᾶς διδάσκει ὅτι αὐτός εἶναι ὁ Ποιητής τοῦ Νόμου πού ἐκπληρώνει, ἀλλά καί συμπληρώνει ὁ ἴδιος. Εἰσάγει τόν ἄνθρωπο σέ νέα περιόδο, ἀφοῦ συνάπτει Νέα Διαθήκη μαζί του. Ἦλθε ἡ χάρις καί ἡ ἀλήθεια γιά νά βροῦμε στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ τή δική μας σωτηρία καί ζωή αἰώνια. «Ὁ νόμος διἀ Μωυσέως ἐδόθη, ἡ χάρις καί ἡ ἀλήθεια διά Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο». (Ἰω. 1,17) Αὐτή τήν ἀλήθεια καί χάρη ὁμολογοῦμε, ζοῦμε καί διατηροῦμε στή ζωή μας μέ τό μυστήριο τῆς ἀχειροποίητης πνευματικῆς περιτομῆς, πού εἶναι τό μυστήριο τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος. Το μυστήριο αὐτό θεωρεῖται ὑποχρεωτικό καί εἰσαγωγικό, γιατί μᾶς εἰσάγει στή ζωή τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας Του καί μᾶς ἐλευθέρωσε ἀπό τή νομική δουλεία καί περιτομή κατά τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό. Καί ὅπως κατά τήν περιτομή ἀποκόπτεται ἕνα μέρος τοῦ σώματος πού δέν χρειάζεται, ἔτσι καί κατά τό Βάπτισμα ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ ἀποκόπτει τή ζημιογόνο ἁμαρτία καί ἀποβάλλεται ἀπό τόν ἄνθρωπο. Ἡ περιτομή στούς Ἰουδαίους εἶχε καί τήν ἔννοια τῆς ἀφιερώσεως στό Θεό κάθε ἀνθρώπου, πού ἤθελε νά ζήσει μαζί μέ τόν Θεό καί ὄχι μέ ἀλλόφυλλους καί ἄθεους. Αὐτή τήν ἀφιέρωση στό Θεό ἐνεργεῖ καί τό Ἅγιο Βάπτισμα σέ ἐμᾶς τούς χριστιανούς, γιά νά ζοῦμε μέ τόν Χριστό καί μαζί μέ τόν Χριστό, μέ τό σφράγισμα τῆς θείας Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὡς γνήσια παιδιά καί κληρονόμοι τοῦ Θεοῦ πατέρα. Ἔχοντας ὑπ᾽ ὄψιν τά παραπάνω, τώρα στό κατώφλι τοῦ νέου ἔτους, ἄς ἀναθεωρήσουμε τή ζωή μας, καί ἄς ἐξετάσουμε ἄν εἶναι σύμφωνη καί ὀρθή μέ τίς ἀρχές τῆς νέας ζωῆς, μέ τόν Εὐαγγελικό λόγο τοῦ Χριστοῦ, μέ τή διδασκαλία καί τό παράδειγμά Του. Ὅλα τά εἶχε πεῖ καί ἑρμηνεύσει ὁ Χριστός. Ἡ κάθε πτυχή τῆς ζωῆς, ἡ κάθε ἐπιτυχία ἤ ἀποτυχία μπορεῖ νά ἀξιοποιηθεῖ καί νά γίνει εὐκαιρία καί εὐλογία τῆς παρουσίας Του στή ζωή, τήν ἐργασία, τό σπίτι μας, καί συγχρόνως νά λειτουργήσει ὁ πνευματικός νόμος τῆς μόνης ἀλήθειας καί ἀληθινῆς ζωῆς.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἔτσι θά ἐκπληρώσομε καί τό δεύτερο λόγο ὄχι μόνο νά ἀποκτήσομε τά χαρίσματα τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀλλά καί νά τά καλλιεργήσομε καί νά τά ἐπαυξήσομε. Ἡ ζωή μας νά εἶναι ζωή ἀγάπης, ἀλήθειας, χαρᾶς καί προσφορᾶς σ᾽ ὅλους μικρούς καί μεγάλους, ἐχθρούς καί φίλους. Τότε ἡ ζωή τοῦ Χριστοῦ θά φανερωθεῖ σέ μᾶς, τότε θά μᾶς ζωοποιήσει καί θά μᾶς ζωογονήσει ὁ λόγος Του. Θά μᾶς βοηθήσει νά ζοῦμε τήν κατά Χριστόν ἀφιέρωση καί τήν προσφορά στόν συνάνθρωπό μας. Ἄς γίνει ὁ καινούργιος χρόνος εὐκαιρία καταλλαγῆς καί ὄχι συναλλαγῆς. Ἀφορμή ἀγάπης καί προσφορᾶς, ὄχι εὐκαιρία πλεονεξίας, ἐξουσιομανίας καί πλουτισμοῦ. Εἶναι παραλογισμός καί παράνοια ὕστερα ἀπό 21 αἰῶνες χριστιανικῆς διδασκαλίας, Χάριτος καί Ἀληθείας, νά ζοῦμε κάτω ἀπό τήν ἀπειλή τοῦ φόβου καί τῆς παγκόσμιας ἀπειλῆς ἀνταγωνισμῶν, μίσους καί ἔχθρας, θρησκευτικῶν διωγμῶν καί μισσαλλοδοξίας ἐναντίον χριστιανικῶν μειονοτήτων στήν Ἀνατολή, οἰκονομικῆς ἐξαθλίωσης προσφύγων καί μεταναστῶν. Φύγαμε ἀπό τήν ἰουδαϊκή νομοτέλεια καί τό γράμμα τοῦ νόμου καί φθάσαμε στήν ἀνομία, τήν παρανομία, τήν ἀσυδοσία ἀνεξέλεγκτων κοινωνικοπολιτικῶν καί ἰδεολογικῶν ἀνακατάξεων σέ βάρος τοῦ ἀνθρώπου καί μέ τίμημα τήν ἀποϊεροποίηση τῆς ἴδιας τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καί τήν ἀπαξίωση τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Μέ τή σύμπραξη ὅλων, μικρῶν καί μεγάλων, ἰσχυρῶν καί ἀδυνάτων, καί μέ ὑποδειγματική ἀλληλεγγύη καί φιλανθρωπία μποροῦμε νά ἀνανεώσουμε τίς πνευματικές μας δυνάμεις, τήν ἀνθρωπιά καί τό φιλότιμο, γιά νά συμπαρασταθοῦμε καί νά ἀνακουφίσουμε κάθε πονεμένο καί δοκιμαζόμενο συνάνθρωπο καί φίλο καί ἀδελφό. Ἄς προσπαθήσομε ὅλοι συνειδητά καί ὑπεύθυνα, ἐφαρμόζοντας τό νόμο τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης, πού ἔφερε ὁ Χριστός στή γῆ μέ τή θεία Του γέννηση καί συγκατάβαση. Μαζί Του γεννήθηκε καί γεννᾶται κάθε ἐλπίδα καί χαρά γιά ζωή. Αὐτό εἶναι τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας, τό ἔργο τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ, πού μέσα ἀπό τή λειτουργική καί ἁγιαστική ζωή γεννᾶται καί ἀναγεννᾶται ὁ ἄνθρωπος καί ὅλος ὁ κόσμος. Ὁ ἐν Σπηλαίῳ γεννηθείς καί ἐν φάτνῃ ἀνακλιθείς διά τήν ἡμῶν σωτηρίαν καί ἐν τῇ ὀγδόῃ ἡμέρᾳ σαρκί περιτμηθῆναι καταδεξάμενος Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, Αὐτός πού ἕνωσε γῆ καί οὐρανό, ἀγγέλους καί ἀνθρώπους σέ μιά Ἐκκλησία, τήν ἄκτιστη Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ, μαζί μέ τίς ἐγκάρδιες Ἀρχιερατικές εὐχές καί εὐλογίες μας νά χαρίσει τό νέο ἔτος 2016 ἔτος πανανθρώπινης ἀλληλεγγύης, ἐλευθερίας, ἀγάπης, καταλλαγῆς, εἰρήνης καί εὐφροσύνης, γιά βοήθεια καί σωτηρία ὅλων τῶν πονεμένων, δοκιμαζομένων καί προσφύγων ἀδελφῶν μας, μέ τίς θεῖες δωρεές τῆς ἐνανθρωπήσεως τῆς Θεοφάνειας καί Ἐπιφάνειας τοῦ Χριστοῦ. Καλή καί ευλογημένη ἀπό τόν Κύριο χρονιά! Ἱεράπετρα, Πρωτοχρονιά 2015 Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ † Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ, Διάπυρος πρό τόν ἐν σαρκί περιτμηθέντα Κύριον εὐχέτης πάντων ὑμῶν 9

Μήνυμα τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου ἐπί τῇ ἑορτῇ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν 2016

Ἀξιότιμοι κ. Ἐκπαιδευτικοί καί ἀγαπητά μου παιδιά, ορτάζουμε σήμερα τούς Τρεῖς μεγάλους Ἱεράρχες, τόν Μέγα Βασίλειο, τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο καί τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο, ὡς προστάτες τῆς Παιδείας, τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων, τῆς μόρφωσης καί τῆς πνευματικῆς καλλιέργειας. Οἱ Τρεῖς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί Οἰκουμενικοί Διδάσκαλοι εἶχαν σπουδάσει τήν ἑλληνική φιλοσοφία καί ὅλες τίς τότε γνωστές ἐπιστῆμες, πού ὀνομάζουμε «θύραθεν παιδεία». Ἀξιοποίησαν τόν ἀρχαῖο ἑλληνικό πολιτισμό καί χρησιμοποίησαν τή γνώση καί στοιχεῖα τῆς φιλοσοφίας γιά τή διάδοση τῆς διδασκαλίας τοῦ Εὐαγγελίου σέ ὅλη τήν οἰκουμένη. Αὐτό ἦταν ἡ αἰτία νά συναντηθοῦν καί νά συμπορευθοῦν ὁ Ἑλληνισμός καί ὁ Χριστιανισμός. Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες ἀπέδειξαν μέ τή ζωή καί τό ἔργο τους ὅτι ἡ ἀληθινή Παιδεία καλλιεργεῖ τή σχέση μέ τόν Θεό, τόν συνάνθρωπο καί τόν ἑαυτό μας, χωρίς τήν ὁποία δέν ὑπάρχει ὁλοκληρωμένη ἀνθρώπινη προσωπικότητα. Σκοπός τῆς ἑλληνορθόδοξης Παιδείας δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ ἐκπαίδευση καί ἡ ξηρή πολυμάθεια μέ τήν ἀπομνημόνευση γνώσεων καί πληροφοριῶν, ἀλλά εἶναι μόρφωση «ἄχρις οὗ μορφωθῇ Χριστός ἐν ὑμῖν» (Γαλ. 4,19). Τότε, ὅπως λέει ὁ Μέγας Βασίλειος, «γυμναστήριον ἀρετῆς ὅλος ὁ κόσμος γίνεται καί ψυχῶν λογικῶν διδασκαλεῖον καί θεογνωσίας παιδευτήριον» (Ἑξαήμ. 1,6). Ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν καί τῶν νέων εἶναι ὑψηλό λειτούργημα. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἐπισημαίνει ὅτι «εἶναι πράγματι καταπληκτικό τό νά καθοδηγεῖς νέους ἀνθρώπους, εἶναι τέχνη τεχνῶν καί ἐπιστήμη ἐπιστημῶν». Καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἀναρωτιέται: «Μέ τί ἄλλο μπορεῖ νά συγκριθεῖ ἡ διάπλαση τῆς ψυχῆς καί τῆς διάνοιας ἑνός νέου ἀνθρώπου». Παροτρύνει δασκάλους καί γονεῖς: «Στολίστε τίς ψυχές τῶν παιδιῶν μέ τήν κατάλληλη μόρφωση κι ὅλα τά ἄλλα θά ἀκολουθήσουν» καί θεωρεῖ ὡς σωστό Παιδαγωγό ἐκεῖνον πού μεταδίδει πνεῦμα καί ψυχή καί γίνεται ζωντανό πρότυπο καί παράδειγμα ζωῆς στούς μαθητές του. Καί σήμερα ἔχομε ἀνάγκη ἀπό τά ἀναλλοίωτα αὐτά καί διαχρονικά πρότυπα τῆς ζωῆς καί παιδείας, πού βασίζονται στή διδασκαλία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Εἶναι ἀπαραίτητα ἐφόδια γιά τή δημιουργία ἑνός ρεαλιστικοῦ τρόπου ζωῆς μέ αὐτογνωσία, ἀρχές, ἰδανικά, στόχους, ὁράματα, προσδοκίες καί γιά νά ἐπιτευχθεῖ ὁ ὑψηλός προορισμός τῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, σύμφωνα μέ τό τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου: «Μικρός εἰμί καί μέγας, ταπεινός καί ὑψηλός, θνητός καί ἀθάνατος, ἐπίγειος καί οὐράνιος». Ἄς μιμηθοῦμε, λοιπόν, τό ἦθος, τήν ἀγωνιστικότητα καί τόν τρόπο τῆς ζωῆς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καί Διδασκάλων. Αὐτοί ἀποτελοῦν ἀληθινά πρότυπα ζωῆς γιά μιά ἰσορροπημένη ψυχοσωματική ὑγεία καί καλλιέργεια τῶν νέων μας γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ποικίλων δυσκολιῶν καί ἐμποδίων στή σύγχρονη δοκιμαζόμενη κοινωνία μας. Ἱεράπετρα, ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν 2016 Μέ πατρικές εὐχές Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ † Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ

Ἡ συμμετοχή τῆς γυναίκας στήν ἱερή Ψαλμωδία κατά τούς Πρωτοχριστιανικούς-Μεταχριστιανικούς χρόνους, βάσει Πατερικῶν κειμένων καί ἡ περαιτέρω ἀξιοποίησή της σήμερα Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, Ἄρχοντος Διδασκάλου τοῦ Γένους, Καθηγητῆ Πατριαρχικῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Κρήτης Προλεγόμενα ἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ ρόλος τῆς γυναίκας στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, στήν κοινωνία εὐρύτερα ἦταν καί εἶναι σημαντικός. Ὡς εἰκόνα Θεοῦ, ὡς πρόσωπο ἰσότιμο1 καί ἰσάξιο μέ τόν ἄνδρα ὑπηρέτησε καί ὑπηρετεῖ τό σχέδιο τοῦ οὐράνιου Πατέρα, προκειμένου μέσα ἀπό τούς ρόλους2 πού ἀναλαμβάνει νά νοηματοδοτεῖ, θεία χάριτι καί φιλανθρωπίᾳ, κάθε χῶρο καί μέλος τῆς κοινωνίας μέ ἀπώτατο στόχο τήν πρόσληψη τῆς θείας χάριτος, τόν ἐξαγιασμό πάντων. Ἡ γυναίκα ὡς σύζυγος, ὡς μητέρα, ὡς παιδαγωγός, ὡς μοναχή, ὡς διακόνισσα, ὡς μάρτυς, ὡς ἐργαζόμενη προσέφερε καί προσφέρει τά μέγιστα στήν τροφό Ἐκκλησία. Μία πτυχή αὐτῆς τῆς προσφορᾶς, πέραν τῶν προαναφερομένων ρόλων εἶναι καί ἡ συμμετοχή της μαζί μέ τούς ἄνδρες καί τά παιδιά στή θεία λατρεία, ἰδιαίτερα τήν πρωτοχριστιανική ἐποχή μέχρι καί τά χρόνια τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἀπό τήν ὀργάνωση τοῦ Μοναχισμοῦ αὐτονόητη εἶναι ἡ συμμετοχή τῶν μοναζουσῶν3 γυναικῶν στήν ψαλμωδία τῆς Ἐκκλησίας – Μονῆς στήν ὁποία ἐγκαταβιώνουν. Ἀπό τά κείμενα πού θά παραθέσουμε κατωτέρω φαίνεται ὁ ρόλος τοῦ λαοῦ στά τελούμενα, ἡ θέση κάθε φύλου καί ταυτοχρόνως ἡ ἀξιοποίηση ὅλων τῶν ἀνθρωπίνων δυνατοτήτων, μέ μοναδικό σκοπό τή βίωση τῶν μυστηρίων, πέρα καί πάνω ἀπό ρομαντικές καί συναισθηματικές ἐξάρσεις, μουσικές ἀπολαύσεις καί αἰσθητικές τέρψεις. Ἄς σημειωθεῖ ἀκόμα ὅτι τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας ἀπαρτίζεται ἀπό κληρικούς, μοναχούς, λαϊκούς τῶν ὁποίων ἡ συμμετοχή στή λατρεία κρίνεται ἐπιβεβλημένη καί ἡ διακονία4 τους ἄκρως σημαντική.

Ἡ ψαλμωδία στήν Ἰουδαϊκή Κοινότητα Εἶναι γνωστό ὅτι στήν λατρεία πού γινόταν στίς συναγωγές ὁ λαός συμμετεῖχε σέ ἕνα βαθμό εἴτε ψάλλοντας ὁλόκληρο τόν ψαλμό εἴτε ἕνα στίχο, εἴτε μόνο τό «ἀλληλούια» καί τό «Ἀμήν». Παράδειγμα ἡ ἡμέρα τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ ὅπου μεταξύ τῶν Λευϊτῶν καί ψαλμωδῶν καί τῶν Ἱερέων ὁ λαός συμμετεῖχε μέ τό «ὅτι ἀγαθός ὅτι εἰς τόν αἰῶνα τό ἔλεος αὐτοῦ»5. Στόν ψαλμό 106 γίνεται λόγος γιά συμμετοχή τοῦ λαοῦ μέ τό «Ἀμήν» καί τό «Ἀλληλούια»6, ὅπως ἐπίσης καί στό βιβλίο Α΄ Παραλειπομένων.7 Κατά τόν Παναγιώτη Τρεμπέλα ἡ ψαλμωδία στίς συναγωγές ἦταν καθαρῶς φωνητική καί μονῳδική8, εἴτε ἔψαλλε ἕνας εἴτε περισσότεροι, ἀποκλειομένων φυσικά τῶν ὀργάνων. Ὑπῆρχαν ψαλμοί ὅπως οἱ 118 καί 136 οἱ ὁποῖοι ἐψάλλοντο ἀντιφωνικῶς ἀπό τό χορό τῶν ψαλτῶν καί τό λαό, ὁ ὁποῖος ἐπανελάμβανε ἕνα στίχο ἀντί ἐπωδοῦ στό τέλος ἑκάστου στίχου τοῦ ψαλμοῦ9. Συμμετεῖχαν ἄραγε καί γυναῖκες στήν ὑμνολογία τοῦ κτίστου ἤ μόνο ἄνδρες; Ὁ προαναφερθείς καθηγητής ἐξετάζει κάποια χωρία10, ὅπου ἐμφανίζονται πρόσωπα γυναικῶν π.χ. ἡ Μαριάμ καί ἄλλες μετά τή διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς θαλάσσης νά ψάλλουν τῷ Κυρίῳ, ἀλλά ὁ ἴδιος συμπεραίνει ὅτι «τά χωρία ταῦτα οὐδέν μαρτυροῦσι περί τῆς ἐν τῇ ψαλμωδίᾳ τοῦ Ναοῦ συμμετοχῆς τῆς γυναικός»11. Ἐπίσης ἐξετάζοντας τό χωρίο τοῦ Νεεμίου ΙΒ΄, 27 – 47, ὅπου γίνεται λόγος γιά χορούς ψαλλόντων καί ψαλτωδῶν μετά τῶν Λευϊτῶν, ἰσχυρίζεται ὅτι «οὐδαμοῦ περί ψαλλούσης ἤ ᾀδούσης τινός γίνεται λόγος»12. Στά προηγούμενα προσθέτει ἀκόμα δύο λόγους πού ἀποδεικνύουν τή μή συμμετοχή τῆς γυναίκας στήν ψαλμωδία. Πρῶτος τήν παύση δια11

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

κονίας της ὡ ς θυρωροῦ στή σκην ή τοῦ μαρτυρίου καί δεύτερος τό μή συνυπολογισμό της, ὡς μέλος τῆς συναθροίσεως πού γινόταν στίς συναγωγές. Ἡ τυπική διάταξη ἀπαιτοῦσε τήν παρουσία τουλάχιστον δέκα ἀνδρῶν13. Ἀπό τά παραπάνω κατανοοῦμε ὅτι τά χωρία μέ τίς ἄδουσες γυναῖκες ἀναφέρονται σέ περιστασιακές, θρησκευτικές ἐκδηλώσεις ἐκτός Ναοῦ, ἀφοῦ καί τό γενικό κλῖμα καί ἡ τάση τῆς ἐποχῆς δέν εὐνοεῖ τήν ἀνάληψη κάποιων ἐκκλησιαστικῶν ρόλων ἀπό τό πρόσωπο τῆς γυναίκας. Ἀναφορικά μέ τή χρήση ὀργάνων πού γίνεται λόγος σέ ψαλμό14 τοῦ Δαυΐδ, οἱ Ἐκκλησιαστικοί Συγγραφεῖς καί οἱ Πατέρες ἀσυζητητί τά ἀπέρριψαν κατά τούς χρόνους τῆς Καινῆς Διαθήκης. Θεωροῦν «ὄργανο λέγοντας τό σῶμα μας καί χορδές τά νεῦρα του, μέ τά ὁποῖα ἐπῆρε ἐναρμόνια ἔνταση, καί κρουόμενο ἀπό τό πνεῦμα δίδει τούς ἀνθρωπίνους φθόγγους. ‘‘αἰνεῖτε αὐτόν μέ κύμβαλα ἀλαλαγμοῦ’’, ὀνομάζοντας κύμβαλο ἀλαλαγμοῦ τή γλῶσσα τοῦ στόματος πού παράγει ἦχο καθώς κρούει μέ αὐτή τά χείλη»15. Εἰδικότερα ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἑρμηνεύοντας τούς ψαλμούς ἀναφέρεται στήν παχύτητα τῆς διάνοιας καί στήν πνευματική ἀδυναμία τοῦ Ἰουδαϊκοῦ λαού, οἱ ὁποῖες δέν ἐπέτρεπαν νά ἀποδεχθοῦν ὑψηλά νοήματα καί τό πνεῦμα τῆς Καινῆς Διαθήκης. Χαρακτηριστικά εἶναι τά παρακάτω ἀποσπάσματα. «Ἐγώ ὅμως ἐκεῖνο θά μποροῦσα νά πῶ, ὅτι τήν παλιά ἐποχή ἔτσι προτρέποντας μέ τά ὄργανα αὐτά νά ὑμνοῦν τό Θεό, ἐξ αἰτίας τῆς παχύτητας τῆς διάνοιάς τους καί ἐπειδή μόλις πρίν ἀπό λίγο εἶχαν 12

ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τά εἴδωλα. Ὅπως ἀκριβῶς λοιπόν ἐπέτρεψε τίς θυσίες, ἔτσι ἐπέτρεψε καί αὐτά, δείχνοντας συγκατάβαση γιά τήν πνευματική ἀδυναμία τους»16. Καί ἀλλοῦ ὁ ἴδιος Πατήρ ἐπισημαίνει: «Τά ὄργανα δέ ἐκεῖνα γι’ αὐτό εἶχαν ἐπιτραπεῖ τότε, ἐξ αἰτίας τῆς πνευματικῆς ἀδυναμίας αὐτῶν, καί γιά νά ἀναμειγνύουν τήν ἀγάπη μέ τήν ὁμοφωνία καί νά διεγείρουν τή διάνοια αὐτῶν νά κάμνουν ἐκεῖνα πού παρέχουν ὠφέλεια, καί μέ τήν ψυχαγωγία αὐτή νά παρακινοῦν αὐτούς νά καταβάλλουν μεγάλη φροντίδα γιά πνευματικά ἔργα»17. Ἐκτός τῶν προαναφερόμενων χωρίων ἐπικροτοῦμε ὡς ὀρθή τήν ἐπισήμανση σύγχρονων ἐρευνητῶν σύμφωνα μέ τήν ὁποία «κύριος λόγος γιά τόν ἀποκλεισμό τῶν μουσικῶν ὀργάνων ἀπό τήν χριστιανική λατρεία εἶναι ἡ ὑψηλή πνευματικότητά της. Τά μουσικά ὄργανα δέν μποροῦν νά δημιουργήσουν κατανυκτική ἀτμόσφαιρα καί διάθεση μετανοίας. Ἡ ἀνθρώπινη φωνή ὑπερέχει σαφῶς ὁποιουδήποτε μουσικοῦ ὀργάνου, ἀφοῦ ἔχει τήν δυνατότητα, μέσῳ τοῦ συνδυασμοῦ λόγου καί μέλους, ἀπευθύνοντας τήν προσευχή καί τήν δοξολογία, νά ἐπιτύχει τήν ἄμεση σχέση μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου»18. Ἡ ψαλμωδία στήν πρωτοχριστιανική κοινότητα Ἔχει καταγραφεῖ, ὅτι ὁρισμένα κείμενα τῶν βιβλίων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μαζί μέ κείμενα τῶν Εὐαγγελίων καί τῶν ἐπιστολῶν τῆς Καινῆς Διαθήκης ἀποτέλεσαν τά ἀναγνώσματα καί τούς ὕμνους στή χριστιανική λατρεία. Ἰδιαίτερα τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν χρησιμοποιήθηκε ἐξ ἀρχῆς, γιά νά συγκροτηθεῖ ἡ χριστιανική ψαλμωδία. Κατά τόν καθηγητή Ἀντώνιο Ἀλυγιζάκη οἱ Ἁγιογραφικές μαρτυρίες πού ἔχουμε μᾶς πληροφοροῦν: «1) γιά τή λειτουργική ἐν γένει χρῆσιν τῶν ὕμνων, 2) τήν ὁρολογίαν καί 3) τήν γένεσιν καί προέλευσιν τοῦ ἀρχαϊκοῦ χριστιανικοῦ ὑμνολογίου»19. Πλήν τούτων βέβαια ὑπάρχουν καί οἱ Πατερικές ἀναφορές γιά τίς ὁποῖες θά κάνουμε λόγο εὐθύς ἀμέσως. Ἐξετάζοντας τό θέμα μας ἀναφύονται κάποια ἐρωτήματα ὅπως: ποιά πρόσωπα

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀπέδιδαν τούς ὕμνους; Ποιός ἦταν ὁ τρόπος τῆς ψαλμωδίας, πότε καθιερώθηκε ἡ τάξις τῶν ψαλτῶν; συμμετεῖχαν κανονικά καί οἱ γυναῖκες στήν ἱερή ψαλμωδία; καί διάφορα ἄλλα. Βάσει τῶν Πατερικῶν μαρτυριῶν, τῶν ἀπόψεων τῶν Ἐκκλησιαστικῶν Συγγραφέων, ἀλλά καί τίς γνῶμες συγχρόνων ἐπιστημόνων, θά προσπαθήσομε νά προσεγγίσομε κατά τό δυνατόν τά προαναφερθέντα ἐρωτήματα. Ἀρχίζοντας ἀπό τούς Ἀποστολικούς Πατέρες, σημαντική εἶναι ἡ μαρτυρία τοῦ Ἰγνατίου θεοφόρου ἀπό τήν ὁποία πληροφορούμαστε τά παρακάτω: «Καί οἱ κατ’ ἄνδρα δέ χορός γίνεσθε, ἵνα σύμφωνοι ὄντες ἐν ὁμονοίᾳ χρῶμα Θεοῦ λαβόντες ἐν ἑνότητι ᾄδετε ἐν φωνῇ μιᾷ διά Ἰησοῦ Χριστοῦ τῷ Πατρί, ἵνα ὑμῶν καί ἀκούσῃ καί ἐπιγινώσκῃ, δι’ὧν εὖ πράσσετε, μέλη ὄντας τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ»20. Ἀπό τό κείμενο αὐτό διαφαίνεται ὅτι στήν πρωτοχριστιανική λατρεία οἱ συμμετέχοντες ἐν φωνῇ μιᾷ ἄδουν ἀποβλέποντας διά τοῦ ἄσματος, στήν ἑνότητα καί ὁμόνοια τῆς Ἐκκλησίας. Συνεχίζοντας μέ τούς Ἀπολογητές ὁ Ἰουστίνος φιλόσοφος καί μάρτυς μᾶς περιγράφει τό περιεχόμενο τῆς θείας εὐχαριστίας στήν ἐποχή του. Πῶς τελεῖται δηλαδή καί ποιός εἶναι ὁ ρόλος τοῦ ἱερέως, τοῦ ἀναγνώστου, τοῦ λαοῦ. Μεταξύ ἄλλων σημειώνει ὅτι μετά τίς εὐχές τοῦ λειτουργοῦ, ὁ λαός ἀπαντᾶ μέ τό «Ἀμήν»21. Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος μᾶς ὁμιλεῖ γιά ἐμμελή ἀνάγνωση22 τῶν ψαλμῶν καί οἱ ψάλλοντες ὀφείλουν νά ἐπιδιώκουν τή δοξολογία τοῦ Θεοῦ καί τήν πνευματική πρόοδο τῶν πιστῶν. Ὁ ἴδιος Πατήρ λέγει ὅτι ὁρισμένοι, «οὐ συνετῶς ψάλλουσιν, ἀλλ’ ἑαυτούς μέν τέρπουσιν», πρᾶγμα πού ἀπάδει ἀπό τήν ἰδιότητά τους. Ἀντιθέτως, ὅταν ψάλλει ἡ γλώσσα καί συμμετέχει ὁ νοῦς καί σέ ὅλα κυριαρχεῖ ἡ σύνεση, τότε «τούς θέλοντας ἀκούειν αὐτῶν μεγάλως ὠφελοῦσιν»23. Ὁ Εὐσέβιος Καισαρείας μᾶς παραθέτει δύο πολύ ἐνδιαφέρουσες πληφοροφίες. Ἡ πρώτη ἀφορᾶ στόν τρόπο τῆς ψαλμωδίας. Στηριζόμενος σέ μαρτυρίες τοῦ Φίλωνος πού ὁ ἴδιος εἶχε στή διάθεσή του, ἀναφέ-

ρεται στή θεοφιλή ζωή τῶν πρώτων χριστιανῶν. Κατά τήν ψαλμωδία λέγει, «ὁ δηλωθείς ἀνήρ τῇ ἰδίᾳ παρέδωκε γραφῇ, τάς τῆς μεγάλης ἑορτῆς παννυχίδας καί τάς ἐν ταύταις ἀσκήσεις τούς τε λέγεσθαι εἰωθότας πρός ἡμῶν ὕμνους ἱστορῶν, καί ὡς ἑνός μετά ῥυθμοῦ κοσμίως ἐπιψάλλοντος οἱ λοιποί καθ’ ἡσυχίαν ἀκροώμενοι τῶν ὕμνων τά ἀκροτελεύτια συνεξηχοῦσιν»24. Ἡ δεύτερη ἀναφέρεται στόν αἱρεσιάρχη Παῦλο Σαμοσατέα, ὁ ὁποῖος πλήν τῶν ἄλλων καταστρατηγεῖ τήν τάξη, ὀργανώνοντας τερατουργίες κατά τίς ἐκκλησιαστικές συναθροίσεις. Ὁ Εὐσέβιος, ἀφοῦ ἀπαριθμεῖ διάφορα ἀτοπήματα τοῦ προαναφερθέντος ἀνδρός ἐπισημαίνει τά ἑξῆς: «Ψαλμούς δέ τούς μέν εἰς τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν παύσας ὡς δή νεωτέρους καί νεωτέρων ἀνδρῶν συγγράμματα, εἰς ἑαυτόν δέ ἐν μέσῃ τῇ ἐκκλησίᾳ τῇ μεγάλῃ τοῦ Πάσχα ἡμέρᾳ ψαλμῳδεῖν γυναῖκας παρασκευάζων, ὧν καί ἀκούσας ἄν τις φρίξειεν»25. Στίς Διαταγές τῶν Ἀποστόλων γίνεται λόγος γιά ἀνάγνωση τῶν βιβλίων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀπό τόν ἀναγνώστη. Στή συνέχεια καταγράφεται ἡ ἀκόλουθος ὑπόδειξη˙ «Ἀνά δύο δέ γενομένων ἀναγνωσμάτων, ἕτερος τις τούς τοῦ Δαυίδ ψαλλέτω ὕμνους, καί ὁ λαός τά ἀκροστίχια ὑποψαλλέτω»26. Ἀλλά καί σέ μεταγενέστερο χρόνο μετά τή συγγραφή τῶν Ἀποστολικῶν Διαταγῶν, ὁ Θεοδώρητος Κύρου μᾶς πληροφορεῖ ὅτι κατά τήν ἀνακομιδή τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ καλλινίκου μάρτυρος Βαβύλα, ὁ λαός 13

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πού συμμετεῖχε ὑπέψαλλε μία φράση. Ἡ μαρτυρία του ἔχει ὡς ἀκολούθως: «Οἱ δέ ἀσμένως τό ἄλσος καταλαβόντες καί ἐπί ζεύγους τεθεικότες τήν λάρνακα, πανδημεί ταύτης ἡγοῦντο χορεύοντες καί τήν Δαυϊτικήν ἄδοντες μελωδίαν καί καθ’ ἕκαστον κῶλον ἐπιφθεγγόμενοι. Αἰσχυνθήτωσαν πάντες οἱ προσκυνοῦντες τοῖς γλυπτοῖς»27. Ἀπό τά μέχρι τώρα ἐκτεθέντα κείμενα μποροῦμε νά καταλήξομε σέ κάποια, πρῶτα συμπεράσματα: -Ἡ χριστιανική λατρεία τῶν πρώτων αἰώνων περιλαμβάνει ἀναγνώσματα, ὕμνους καί εὐχές. Στούς ψάλλοντες συγκαταλέγονται ὅλοι οἱ συμμετέχοντες, ὑμνοῦντες τόν Θεόν ἐν φωνῇ μιᾷ. -Ὁ σκοπός τῆς ψαλμωδίας εἶναι καθαρά πνευματικός καί ἀποβλέπει στόν ἐξαγιασμό τῶν συμμετεχόντων. -Τά μέλη πού ἀποδίδονται εἶναι ἁπλά, κάποιος ψάλλει, δίδει τό ρυθμό καί οἱ ὑπόλοιποι ψάλλουν χαμηλόφωνα τά ἀκροτελεύτια, τά ἀκροστίχια. -Ἰδιαίτερη ἀναφορά σέ αὐτοδύναμη ψαλμωδία γυναικός δέν ἔχομε, παρά μόνο στήν περίπτωση τοῦ αἱρεσιάρχη Παύλου Σαμοσατέα. Τά πρόσωπα τῶν γυναικῶν, ὅπου συμμετέχουν, ἐντάσσονται στούς ὅρους «λοιποί», «λαός» ἤ ἐμπεριέχονται σέ λέξεις, φράσεις πού ἀφοροῦν τό σύνολο τῶν συμμετεχόντων. Ἡ ψαλμωδία στούς χρόνους τῶν Μεγάλων Πατέρων Ὁ Μέγας Βασίλειος (330 – 379) στά συγγράμματά του ἐπιβεβαιώνει ὅσα μέχρι τώρα καταθέσαμε, ἀλλά καί προεκτείνει τή σκέψη του πέραν αὐτῶν προσθέτοντας νέα στοιχεῖα. Κατ’ ἀρχάς ἐπαληθεύει τή χρήση τῶν ψαλμῶν ὄχι μόνο στήν κοινή λατρεία, ἀλλά καί στά σπίτια τῶν χριστιανῶν καί στήν ἀγορά˙ «Τά δέ τῶν ψαλμῶν λόγια καί κατ’ οἶκον μελωδοῦσι, καί ἐπί τῆς ἀγορᾶς περιφέρουσι»28, διότι τά ἁρμονικά ἄσματα τῶν ψαλμῶν πού εἰσάγονται εὐχάριστα καί ἁπαλά στήν ἀκοή, ἐπιδροῦν θετικά στίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων εἴτε εἶναι σέ ὥριμη ἡλικία εἴτε ὄχι. Ἀκόμα καί τό θυμωμένο ἄνθρωπο μπορεῖ νά ἠρεμήσει ἡ με14

λωδία τοῦ ψαλμοῦ˙ «Καί πού τις τῶν σφόδρα ἐκτεθηριωμένων ὑπό θυμοῦ, ἐπειδάν ἄρξηται τῷ ψαλμῷ κατεπάδεσθαι, ἀπῆλθεν εὐθύς τό ἀγριαῖον τῆς ψυχῆς τῇ μελωδίᾳ κατακοιμίσας»29. Ἐν συνεχεία ὁ οὐρανοφάντωρ Πατήρ μᾶς ὁμιλεῖ γιά ἐναλλαγή καί ποικιλία στήν ψαλμωδία καί τά ἀναγνώσματα, προκειμένου νά ἀντιμετωπισθεῖ ἡ μονοτονία ἡ ἀκαδημία καί ὁ μετεωρισμός πού δημιουργοῦνται στήν ψυχή˙ «Ὅτι ἐν μέν τῇ ὁμαλότητι πολλάκις που καί ἀκηδιᾷ ἡ ψυχή καί ἀπομετεωρίζεται, ἐν δέ τῇ ἐναλλαγῇ καί τῷ ποικίλῳ τῆς ψαλμωδίας καί τοῦ περί ἑκάστης ὥρας λόγου νεαροποιεῖται αὐτῆς ἡ ἐπιθυμία καί ἀνακαινίζεται τό νηφάλιον»30. Ἀκολούθως ὁ θείος Ἱεράρχης θέτει ὡς προϋπόθεση τῆς ψαλμωδίας τήν ψυχική καθαρότητα. Οἱ πόρνοι, οἱ κλέφτες, οἱ δόλιοι, οἱ ψεῦτες λέγει χαρακτηριστικά νομίζουν ὅτι ψάλλουν ἀλλά στήν οὐσία δέν ψάλλουν. Ἡ μελωδία σχετίζεται καί μέ τό στόμα καί μέ τήν καθαρή καρδιά. Γι’ αὐτό τό λόγο εἰσηγεῖται˙ «Καθάρατε τάς καρδίας ἵνα καρποφορῆτε τῷ πνεύματι, καί δυνηθῆτε, ὅσιοι γενόμενοι, ψάλλειν συνετῶς τῷ Κυρίῳ»31. Στά προηγούμενα στοιχεῖα, σημαντικά εἶναι καί τά παρακάτω. Πρῶτον ἡ κοινή ψαλμωδία κατά τίς ἀγρυπνίες πού ὀργανώνονται στούς οἴκους προσευχῆς καί ὁ τρόπος ἀποδόσεως τῆς ψαλμωδίας. Σχετικά μέ τό πρῶτο θέμα καταγράφει˙ «Ἔπειτα πάλιν ἐπιτρέψαντες ἑνί κατάρχειν τοῦ μέλους οἱ λοιποί ὑπηχοῦσι˙ καί οὕτως ἐν τῇ ποικιλίᾳ τῆς ψαλμωδίας τήν νύκτα διενεγκόντες μεταξύ προσευχόμενοι, ἡμέρας ἤδη ὑπολαμπούσης πάντες κοινῆ, ὡς ἐξ ἑνός στόματος καί μιᾶς καρδίας, τόν τῆς ἐξομολογήσεως ψαλμόν ἀναφέρουσι τῷ Κυρίῳ ἴδια ἑαυτῶν ἕκαστος τά ῥήματα τῆς μετανοίας ποιούμενοι»32. Ἀπό τό κείμενο αὐτό φαίνεται καθαρά ὅτι ἕνας συντονίζει τήν ψαλμωδία καί οἱ ὑπόλοιποι συμψάλλουν ἐπαναλαμβάνοντας ὁρισμένα μέλη. Κατά τήν αὐγή ὅλοι μαζί μέ ἕνα στόμα μέ μιά καρδιά ἀναπέμπουν στόν Κύριο τόν πεντηκοστό ψαλμό, θεωρώντας δικά τους τά λόγια τοῦ Δαυΐδ.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἀναφορικά μέ τό δεύτερο θέμα μαρτυρεῖ˙ «Καί νῦν μέν διχῇ διανεμηθέντες ἀντιψάλλουσιν ἀλλήλοις, ὁμοῦ μέν τήν μελέτην τῶν λογίων ἐντεῦθεν κρατύνοντες, ὁμοῦ δέ καί τήν προσοχήν καί τό ἀμετεώριστον τῶν καρδιῶν ἑαυτοῖς διοικούμενοι»33. Τό νέο στοιχεῖο πού διαπιστώνομε εἶναι ὅτι οἱ χοροί ψάλλουν ἀντιφωνικά μεταξύ τους, διότι αὐτός ὁ τρόπος συμβάλλει στήν κατανόηση τῶν ἱερῶν λόγων καί στήν συγκέντρωση τῆς προσοχῆς τῶν ψαλλόντων. Ἡ ἀντιφωνική ψαλμωδία ἀποτελεῖ δηλαδή κύρια ἐπιλογή τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητος ἐξαιτίας τῶν εὐεργετημάτων πού προσφέρει. Μαρτυρία γιά τόν τρόπο αὐτό ἔχομε καί ἀπό τόν ἱστορικό Σωκράτη ὁ ὁποῖος ἀνάγει τήν εἰσαγωγή τῶν ἀντιφώνων ὕμνων στόν Ἰγνάτιο Ἀντιοχείας˙ «Ἰγνάτιος Ἀντιοχείας τῆς Συρίας τρίτος ἀπό τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου ἐπίσκοπος ὅς καί τοῖς ἀποστόλοις αὐτοῖς συνδιέτριψεν, ὀπτασίαν εἶδεν ἀγγέλων, διά τῶν ἀντιφώνων ὕμνων τήν ἁγίαν Τριάδα ὑμνούντων, καί τόν τρόπον τοῦ ὁράματος τῇ ἐν Ἀντιοχείᾳ Ἐκκλησίᾳ παρέδωκεν. Ὅθεν καί ἐν πάσαις ταῖς Ἐκκλησίαις αὕτη ἡ παράδοσις διεδόθη»34. Βέβαια ἡ ἄποψη αὐτή «ἀποτελεῖ κατά πᾶσαν πιθανότητα παράδοσιν μεταγενεστέραν, ἀφοῦ οὐδέν περί αὐτῆς πληροφοροῦσιν ἡμῖν αἱ ἀρχαιότεραι πηγαί»35. Πέραν τῶν προαναφερομένων σύγχρονοι ἐρευνητές πιστεύουν ὅτι «Ἡ πρακτική τῆς ἀντιφωνικῆς ψαλμώδησης, δηλ. τῆς ἐναλλαγῆς ἑνός χοροῦ μέ ἄλλο χορό ἦταν ἤδη γνωστή καί στόν Ἰουδαϊκό κόσμο. Παρόλ’ αὐτά, ἡ ἔνταξή της στά μέσα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ψαλμωδίας ἐκλαμβάνεται ὡς ἐπίδραση τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ πνεύματος, καθώς πραγματοποιήθηκε στό περιβάλλον τῶν ἐλληνιστικῶν κοινοτήτων τῆς Ἀντιοχείας»36. Ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος (350 – 407), ἄν καί χρονικά δέν ἀπέχει πολλά ἔτη ἀπό τό θεοφόρο Βασίλειο, ἐντούτοις στά ἔργα του μᾶς παραθέτει ἀξιόλογες πληροφορίες. Εἶναι ὁ Πατήρ ἐκεῖνος πού προσδιορίζει τά πρόσωπα τῶν ψαλλόντων μεταξύ τῶν ὁποίων συγκαταλέγονται καί οἱ γυναῖκες. Ἄς προσεγγίσομε ὅμως τή σκέψη του ἀνα-

λυτικά. Ὁ θεηγόρος ἀνήρ ἐπιβεβαιώνει τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας γιά εὐρύτατη χρήση τῶν ψαλμῶν. Ὅπως ὁ Μέγας Βασίλειος ἔτσι καί ἐκεῖνος ὁμιλεῖ γιά χρήση τῶν ψαλμῶν καί ἐκτός τῶν ἐκκλησιαστικῶν συναθροίσεων. «Διά τοῦτο (λέγει) καί ὁδοιπόροι πολλάκις κατά μεσημβρίαν ἐλαύνοντες ὑποζύγια, ᾄδοντες τοῦτο ποιοῦσι, τήν ἐκ τῆς ὁδοιπορίας ταλαιπωρίαν ταῖς ᾠδαῖς ἐκείναις παραμυθούμενοι. Οὐχ ὁδοιπόροι δέ μόνον, ἀλλά καί γηπόνοι ληνοβατοῦντες, καί τρυγῶντες, καί ἀμπέλους θεραπεύοντες, καί ἄλλο ὁτιοῦν ἐργαζόμενοι πολλάκις ᾄδουσι. Καί ναῦται κωπηλατοῦντες τοῦτο ποιοῦσιν. Ἤδη δέ καί γυναῖκες ἱστοργοῦσαι, καί τῇ κερκίδι τούς στήμονας συγκεχυμένους διακρίνουσαι, πολλάκις μέν καί καθ’ ἑαυτήν ἑκάστη, πολλάκις δέ καί συμφώνως ἅπασαι, μίαν τινά μελωδίαν ᾄδουσι»37. Πλήν τούτου ἐπισημαίνει τό πολύ κέρδος, τή μέγιστη ὠφέλεια καί τό πολύ ἁγιασμό πού ἐπέρχεται μέ τή χρησιμοποίηση τῶν ψαλμῶν. «Ἀπό δέ τῶν ψαλμῶν τῶν πνευματικῶν πολύ μέν τό κέρδος, πολύ δέ ἡ ὠφέλεια, πολύς δέ ὁ ἁγιασμός, καί πάσης φιλοσοφίας ὑπόθεσις γένοιτ’ ἄν, τῶν τε ῥημάτων τήν ψυχήν ἐκ καθαιρόντων, τοῦ τε Ἁγίου Πνεύματος τῇ τά τοιαῦτα ψαλλούσῃ ταχέως ἐφιπταμένου ψυχῇ. Ὅτι γάρ οἱ μετά συνέσεως ψάλλοντες τήν τοῦ Πνεύματος καλοῦσι χάριν»38. Ἀκόμα συνιστᾶ τήν ἕνωση 15

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

στόματος, γλώσσης, διανοίας, προκειμένου νά ἐπιτυγχάνεται ὁ σκοπός τῆς ψαλμωδίας˙ «Μετά συνέσεως, φήσιν˙ ἵνα μή τό στόμα μέν λαλῇ τά ῥήματα, ἡ διάνοια δέ ἔξω διατρίβῃ πανταχοῦ πλανωμένη, ἀλλ’ ἵνα ἀκούῃ ἡ ψυχή τῆς γλώττης»39. Ἐναντίον τῆς ἐπιδείξεως, τῆς προβολῆς, τῆς ἐγωϊστικῆς διαθέσεως εἶναι ὁ μελιστάλακτος ρήτωρ˙ «Ἄδοντες ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν τῷ Θεῷ. Μή ἁπλῶς, φησί, τῷ στόματι, ἀλλά μετά προσοχῆς. Τοῦτο γάρ ἐστι τῷ Θεῷ ᾄδειν, ἐκεῖνο δέ τῷ ἀέρι˙ διαχεῖται γάρ ἁπλῶς ἡ φωνή. Μή πρός ἐπίδειξιν, φησίν. Κἄν ἐν ἀγορᾷ ᾖς δύνασαι συστρέψαι σαυτόν καί ᾄδειν τῷ Θεῷ μηδενός ἀκούοντος»40. Γιά συντονισμένη καί κοινή ψαλμωδία κάνει λόγο ὁ θεῖος μυσταγωγός, τονίζοντας σέ μέγιστο βαθμό τήν ἑνότητα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος. Μία φωνή, ἕνα σῶμα, ἕνα στόμα˙ «Καί γάρ μίαν ἐν ἐκκλησίᾳ δεῖ φωνήν εἶναι ἀεί, καθάπερ ἑνός ὅντος σώματος. Διά τοῦτο καί ὁ ἀναγινώσκων μόνος φθέγγεται˙ καί αὐτός ὁ τήν ἐπισκοπήν ἔχων ἀνέχεται σιγῇ καθήμενος˙ καί ὁ ψάλλων ψάλλει μόνος˙ κἄν πάντες ὑπηχῶσιν, ὡς ἐξ ἑνός στόματος ἡ φωνή φέρεται»41. Ἕνα ἄλλο σημαντικό στοιχεῖο, τό ὁποῖο εὑρίσκομε στά ἔργα τοῦ θεοφιλοῦς Πατρός εἶναι ὁ προσδιορισμός διαφόρων ὑπακοῶν πού ὁ λαός ὑπέψαλλε στήν ἐποχή του. Γιά παράδειγμα ἀναφέρει˙ «τήν ὑπακοήν εἰς μέσον ἄγοντες, ἥν ἅπαντες ὑπεψάλαμεν σή16

μερον. Τίς οὗν ἐστιν ἡ ὑπακοή; Ὅν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπί τάς πηγάς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή μου πρός σέ, ὁ Θεός»42. Καί σέ ἄλλο σημεῖο «Ἡ μέν ῥῆσις τοῦ ψαλμοῦ, ἥν ὑποψάλλειν ὁ λαός εἴωθε, τοιαύτη τίς ἐστιν˙ Αὕτη ἐστίν ἡ ἡμέρα, ἥν ἐποίησεν ὁ Κύριος˙ ἀγαλλιασώμεθα καί εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ˙ καί πολλούς διανίστησι, καί κατά τήν πανήγυριν ἐκείνην τήν πνευματικήν καί κατά τήν οὐράνιον ἑορτήν μάλιστα τοῦτο ὑπηχεῖν ὁ λαός εἴωθεν»43. Ἐνῶ στό προηγούμενο χωρίο ἀλλά καί σέ ἄλλα πού θά παραθέσομε ὁ ἱερός Πατήρ ἀναφέρει τή λέξη «λαός», στά κείμενα πού ἀκολουθοῦν κατονομάζει τίς κατηγορίες τῶν προσώπων πού ἀποτελοῦν τό λαό, παρουσιάζοντας τό Ἅγιο Πνεῦμα νά δημιουργεῖ μέ τίς φωνές ὅλων μία μελωδία˙ «Καί γάρ καί γυναῖκες καί ἄνδρες, καί πρεσβῦται καί νέοι διήρηνται μέν κατά τήν ἡλικίαν οὐ διήρηνται δέ κατά τόν τῆς ὑμνωδίας λόγον˙ τήν γάρ ἑκάστου φωνήν τό Πνεῦμα κεράσαν, μίαν ἐν ἅπασιν ἐργάζεται τήν μελωδίαν»44. Καί σέ ἄλλο του ἔργο παρουσιάζοντας τό κέρδος ἀπό τήν ψαλμωδία καταγράφει καί πάλι τίς κατηγορίες τῶν μετεχόντων σ’αὐτή καί τή μία μελωδία πού ἀναπέμπουν˙ «Ἰδού γάρ ὁ ψαλμός ἐπεισελθών τάς διαφόρους ἐκέρασε φωνάς, καί μίαν παναρμόνιον ᾠδήν ἀνενεχθῆναι παρεσκεύασε, καί νέοι καί γέροντες, καί πλούσιοι πένητες, καί γυναῖκες καί ἄνδρες, καί δοῦλοι καί ἐλεύθεροι μίαν τινά μελωδίαν ἀνηνέγκαμεν ἅπαντες»45. Ἰδιαίτερη ἐντύπωση προξενεῖ τό γεγονός ὅτι ὁ θεῖος μύστης τονίζει τήν ἰσοτιμία τῶν μετεχόντων προσώπων στήν ψαλμωδία ἄσχετα ἀπό τήν κοινωνική τάξη ἀπό τήν ὁποία προέρχονται. Ἡ διαφορά σχετίζεται μόνο μέ τήν προαίρεση ἑκάστου καί μέ τό βαθμό, τή διάθεση συμμετοχῆς θά λέγαμε˙ «Φθέγγεται ὁ προφήτης, καί πάντες ἀποκρινόμεθα, καί πάντες συνεπηχοῦμεν˙ καί οὐκ ἔστι δοῦλον ἐνταῦθα ἰδεῖν, οὐδέ ἐλεύθερον, οὐδέ πλούσιον καί πένητα, οὐδέ ἄρχοντα καί ἰδιώτην˙ ἀλλ’ ἐκποδών ἅπασα αὕτη ἡ τοῦ βίου ἀνωμαλία ἀπελήλαται, καί εἷς χορός ἐξ ἁπάντων συγκεκρότηται, καί ἰσηγορία πολλή, καί τόν οὐρανόν ἡ γῆ μιμεῖται. Τοσαύτη τῆς ἐκκλησίας ἡ εὐγένεια…

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἀλλά πάντες τῆς αὐτῆς ἰσοτιμίας ἀπολαύοντες, κοινήν ἀναφέρομεν τήν θυσίαν, κοινήν τήν προσφοράν˙ οὐδ’ ἔχει τι πλέον οὗτος ἐκείνου, οὐδέ ἐκεῖνος τούτου, ἀλλά πάντες ἐν τῇ αὐτῇ τιμῇ, καί φωνή μία ἐκ διαφόρων γλωττῶν πρός τόν τῆς οἰκουμένης ἀναπέμπεται δημιουργόν. Ἡ διαφορά δέ οὐκ ἐν τῷ δούλῳ καί ἐν τῷ ἐλευθέρῳ, οὐκ ἐν τῷ πλουσίῳ καί ἐν τῷ πένητι, οὐκ ἐν τῇ γυναικί καί ἐν τῷ ἀνδρί, ἀλλ’ ἐν τῇ γνώμη, ἐν τῇ σπουδῇ καί τῇ ῥαθυμίᾳ, ἐν τῇ κακίᾳ καί τῇ ἀρετῇ»46. Τό ἀποκορύφωμα ὅμως τῶν μαρτυριῶν τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου εἶναι ἡ συμμετοχή ὁλόκληρου τοῦ λαοῦ καί στό μυστήριο τῆς θείας εὐχαριστίας. Ἱερεύς καί λαός ἐπεύχονται καί λειτουργοῦν ὡς ἕνα σῶμα. Οὐδείς περιφρονεῖται, ἀπορρίπτεται, ὑποβαθμίζεται. Ὅλοι μποροῦν καί πρέπει νά συνεισφέρουν κατά δύναμιν˙ «Ἐπ’ αὐτῶν πάλι τῶν φρικωδεστάτων μυστηρίων ἐπεύχεται ὁ ἱερεύς τῷ λαῷ, ἐπεύχεται καί ὁ λαός τῷ ἱερεῖ˙ τό γάρ, Μετά τοῦ πνεύματός σου, οὐδέν ἄλλο ἐστίν, ἤ τοῦτο. Τά τῆς εὐχαριστίας πάλιν κοινά˙ οὐδέ γάρ ἐκεῖνος εὐχαριστεῖ μόνος, ἀλλά καί ὁ λαός ἅπας. Πρότερον γάρ αὐτῶν λαβών φωνήν, εἶτα συντιθεμένων ὅτι ἀξίως καί δικαίως τοῦτο γίνεται, τότε ἄρχεται τῆς εὐχαριστίας. Καί τί θαυμάζεις εἴ που μετά τοῦ ἱερέως ὁ λαός φθέγγεται, ὅπου γε καί μετ’ αὐτῶν τῶν Χερουβίμ καί τῶν ἄνω δυνάμεων, κοινῇ τούς ἱερούς ἐκείνους ὕμνους ἀναπέμπει; Ταῦτα δέ μοι πάντα ἐκεῖνα εἴρηται, ἵνα ἕκαστος καί τῶν ἀρχομένων νήφῃ, ἵνα μάθωμεν ὅτι σῶμα ἐσμεν ἅπαντες ἕν, τοσαύτην ἔχοντες πρός ἀλλήλους διαφοράν, ὅσην μέλη πρός μέλη καί μή τό πᾶν ἐπί τούς ἱερέας ῥίπτωμεν, ἀλλά καί αὐτοί, ὥσπερ κοινοῦ σώματος, τῆς Ἐκκλησίας ἁπάσης οὕτω φροντίζωμεν»47. Τά δάκρυα, τή συγκίνηση, τά ὀφέλη ἀπό τή συμμετοχή στή λατρεία, ὅπου ἐκφερόταν ἡ ψαλμωδία περιγράφει καί ὁ Ἱερός Αὐγουστῖνος στίς ἐξομολογήσεις του. Κατά τήν ἀκρόαση τῶν ὕμνων κοντά στόν Ἀμβρόσιο Μεδιολάνων (339-397) συγκλονίζεται καί ὁμολογεῖ˙ «Ἀλλ’ ὅσες φορές ἐνθυμηθῶ τά δάκρυα, πού μ’ ἔκαναν νά χύσω

τά ᾄσματα αὐτά τῆς Ἐκκλησίας σου κατά τούς πρώτους χρόνους τῆς ἐπανόδου μου εἰς τήν πίστιν, καί ὅτι ἀκόμη τώρα συγκινοῦμαι ὄχι ἀπό τό ᾄσμα, ἀλλ’ ἀπό τά ψαλλόμενα θέματα, ἐφ’ ὅσον ψάλλονται μέ καθαράν καί μελωδικήν φωνήν»48. Μετά τόν φωστήρα τῆς Ἀντιοχείας Ἰωάννη, καί ὁ Ἰσίδωρος Πηλουσιώτης ἀποδέχεται τή συμμετοχή τῆς γυναικός στήν ψαλμωδία, λέγοντας ὅτι οἱ Ἀπόστολοι, «ψάλλειν ἐν αὐταῖς τάς γυναῖκας συγχώρησαν»49. Σχολιάζοντας τό χωρίο αὐτό ὁ Παναγιώτης Τρεμπέλας λέγει, ὅτι «δέν ἐννοεῖ ὁ Πηλουσιώτης ὅτι οἱ Ἀπόστολοι ἐπέτρεψαν στή γυναῖκα καί ὡς ψαλτωδός μόνη ἤ καί μετ’ ἄλλων ὁμοφύλων νά ἐμφανίζεται ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ»50, ἀλλά ὡς συνυπηχοῦσα καί συμψάλλουσα. Αὐτό καταφαίνεται καί ἀπό τό ὑπόλοιπο κείμενο τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Ἰσιδώρου, ὅπου ἐλέγχονται ἀπό τόν παραλήπτη τῆς ἐπιστολῆς, ἐπίσκοπο οἱ μονάζουσες γυναῖκες ἤ ἀσκήτριες καί ὀνομάζονται «Χριστοκάπηλοι»51, διότι εἴτε σέ Ἐκκλησία εἴτε σέ Μονή τῆς πόλεως «διετέθησαν πρός τήν ὑπό χορῶν ἀποκλειστικῶς γυναικείων ψαλμωδίαν»52. Σέ ὅσα ἔχομε μέχρι τώρα καταγράψει, θά πρέπει νά προσθέσομε καί τή μαρτυρία τοῦ Θεοδωρήτου Κύρου, σύμφωνα μέ τήν ὁποία οἱ μοναχοί Φλαβιανός καί Διόδωρος συνέβαλον στήν ψαλμωδία τῶν μεταχριστιανικῶν χρόνων. Κατ’ αὐτόν «Ἡ δέ ἀξιάγαστος ξυνωρίς Φλαβιανός καί Διόδωρος, ἱερατικῆς μέν λειτουργίας μηδέπω τετυχηκότες, τῷ δε λαῷ συντεταγμένοι, νύκτωρ καί μεθ’ ἡμέραν εἰς τόν ὑπέρ τῆς εὐσεβείας ζῆλον διήγειρον ἅπαντας. Οὗτοι πρῶτοι, διχῆ διελόντες τούς τῶν ψαλλόντων χορούς, ἐκ διαδοχῆς ᾄδειν τήν Δαυϊτικήν ἐδίδαξαν μελωδίαν. Καί τοῦτο ἐν Ἀντιοχείᾳ πρῶτον ἀρξάμενον, πάντοσε διέδραμε, καί κατέλαβε τῆς οἰκουμένης τά τέρματα»53. Ἐνδιαφέρον προκαλεῖ ἡ λέξη «διχῆ», πού μᾶς ἀνάγει στό ἀντιφωνικῶς ψάλλειν, τρόπο πού εἶχε σαφῶς εἰσαχθεῖ ἐνωρίτερα στήν Ἐκκλησία. Ἡ συμβολή τῶν ὡς ἄνω ἀσκητῶν θά πρέπει νά ἐκληφθεῖ ὅτι «πλουτίσαντες τήν ὑμνογραφίαν… ἐσυστηματοποίησαν τό εἶδος τοῦτο τοῦ ψάλλειν καί ἐγέ17

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

νοντο εἰσηγηταί σοβαρᾶς μουσικῆς μεταρρυθμίσεως ἐπί τό ἐμμελέστερον καί τεχνικώτερον»54. -Μετά τά κείμενα πού παραθέσαμε, μποροῦμε νά παρατηρήσομε τά παρακάτω: -Ἡ ψαλμωδία στούς χρόνους τῶν Μεγάλων Πατέρων, ἐμπλουτίζεται, διευρύνεται, συστηματοποιεῖται σέ σχέση μέ τούς πρωτοχριστιανικούς χρόνους. -Γιά πνευματικούς λόγους μεταφέρεται καί ἐκτός ἐκκλησιαστικῶν συνάξεων. -Τά ὀφέλη ἀπό τή χρήση, ἀνάγνωση, ἑρμηνεία τῶν ψαλμῶν εἶναι ἄπειρα. -Ἡ καθαρότητα τῆς ψυχῆς τῶν ψαλλόντων ἀποτελεῖ προϋπόθεση γιά συνετή ψαλμωδία καί πνευματική καρποφορία. -Οἱ ψάλλοντες καί ὑποψάλλοντες λατρεύουν τό Θεό «ἐν ἑνί στόματι καί μιᾷ καρδίᾳ», ἀποσκοπώντας νά ἑνώσουν τή γλώσσα μέ τή διάνοιά τους. -Ἡ ἀντιφωνία ὡς τρόπος ἀποδόσεως ὕμνων προοδευτικά παγιώνεται. -Κατά τήν ψαλμωδία, ἕνας ψάλλει - συντονίζει, οἱ λοιποί ὑπηχοῦν ἀποδίδοντας τίς ὑπακοές καί ἄλλα ἁπλά μέλη. -Στήν ψαλμωδία μετέχουν γυναῖκες, ἄνδρες, γέροντες, νέοι, πλούσιοι, πένητες, δοῦλοι, ἐλεύθεροι, λόγω τοῦ ἀνεπιτήδευτου τοῦ ἀρχαίου μέλους. -Κατά τήν τέλεση τῆς θείας εὐχαριστίας ὁ ἱερεύς καί «ὁ λαός ἅπας» ἐπεύχονται καί ἀναπέμπουν ἀπό κοινοῦ τούς θείους ὕμνους ὡς ἕνα σῶμα. Ὁ θεσμός τῶν ψαλτῶν καί ἡ ἀξιοποίηση τοῦ γυναικείου πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας Ἡ πνευματική παραγωγή ὕμνων καί ἡ ἐμφάνιση διαφόρων εἰδῶν ποιήσεως προϊόντος τοῦ χρόνου, κατέστησε τή συμμετοχή τοῦ λαοῦ δύσκολη. Ἤδη ἡ ἐν Λαοδικείᾳ Σύνοδος (365) μέ τό 15ο κανόνα της ὁρίζει: «Περί τοῦ, μή δεῖν πλέον τῶν κανονικῶν Ψαλτῶν τῶν ἐπί τόν ἄμβωνα ἀναβαινόντων, καί ἀπό διφθέρας ψαλλόντων, ἑτέρους τινός ψάλλειν ἐν Ἐκκλησίᾳ»55. Ὁ κανών αὐτός προσδιορίζει τό ποιός ψάλλει, πῶς ψάλλει προβάλλοντας τήν κανονικότητα καί τήν ἐκκλησιαστική τάξη. Ἐπίσης 18

ὁ 75ος κανών τῆς ΣΤ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (680/1) προβλέπει: «Τούς ἐπί τῷ ψάλλειν ἐν ταῖς Ἐκκλησίαις παραγινομένους, βουλόμεθα, μήτε βοαῖς ἀτάκτοις κεχρῆσθαι, καί τήν φύσιν πρός κραυγήν ἐκβιάζεσθαι, μήτε τι ἐπιλέγειν τῶν μή ἐκκλησίᾳ ἁρμοδίων τε καί οἰκείων˙ ἀλλά μετά πολλῆς προσοχῆς, καί κατανύξεως τάς τοιαύτας ψαλμῳδίας προσάγειν τῷ τῶν κρυπτῶν ἐφόρῳ Θεῷ. Εὐλαβεῖς γάρ ἔσεσθαι τούς υἱούς Ἰσραήλ τό ἱερόν ἐδίδαξε λόγιον»56. Σέ αὐτόν τόν κανόνα γίνεται λόγος γιά τό ἦθος τοῦ ψάλτου. Φωνές, κραυγές, ὑπερβολές πρέπει νά ἀποφεύγονται. Ἀντ’ αὐτῶν ἀπαιτεῖται προσοχή, κατάνυξη, εὐλάβεια. Οἱ αἰῶνες πού ἀκολουθοῦν καί τά πρόσωπα πού ἀσχολοῦνται μέ τήν ὑμνογραφία θά προσφέρουν στήν Ἐκκλησία ἐπιτηδευμένα πλέον μέλη καί μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου ἡ συνυπήχησις θά παύσει. Ἐνδεικτική εἶναι ἡ σύντομη ἀναφορά-ἐξέλιξη τῆς μελωδίας πού καταθέτει ὁ Ἀρχιμανδρίτης Νεκτάριος Πάρης˙ «Τόν 8ο αἰώνα θά ἔχουμε τήν διευθέτηση τῆς Ὀκτωήχου ἀπό τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, ἐνῶ δύο αἰῶνες περίπου ἀργότερα θά ἀρχίσει ἡ καταγραφή τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς σέ χειρόγραφους κώδικες. Δύο αἰῶνες ἀργότερα ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Κουκουζέλης θά εἰσαγάγει τίς λεγόμενες μεγάλες ὑποστάσεις καί τό ἐκκλησιαστικό μέλος θά γίνει πιό μελισματικό. Τόν 17ο αἰώνα θά περάσουμε στήν ἐξηγηματική σημειογραφία καί τό 1814 θά καταλήξουμε στή νέα παρασημαντική τῆς νέας μεθόδου, πού χρησιμοποιεῖται μέχρι σήμερα. Ὅλους αὐτούς τούς αἰῶνες ἡ ψαλμωδία ἐκτελεῖται ἀπό ἀνδρικούς χορούς καί παραμένει ἀπόλυτα φωνητική, ἀφοῦ τό πλέον εὐαίσθητο ὄργανο γιά τήν ἄμεση ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό εἶναι ἀναμφισβήτητα ἡ ἀνθρώπινη φωνή»57. Σήμερα καλό θά εἶναι νά ἐξετάσουμε τό θέμα τῆς συμμετοχῆς τοῦ λαοῦ γενικότερα στή θεία λατρεία καί ἰδιαιτέρως τῆς γυναικός, ἡ ὁποία ὡς θρησκευόμενη ψυχή58 ἐκκλησιάζεται περισσότερο ἀπό τόν ἄνδρα. Ὁ Ἀλέξανδρος Κορακίδης σέ σχετική μελέτη του ἐξετάζει τή φύση τῆς γυναικείας φωνῆς, τή μελωδικότητα καί ἄλλα, ὑπο-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

γραμμίζοντας τά παρακάτω˙ «Ἀναγνωρίσθηκε λοιπόν ἐξ ἀρχῆς στή γυναίκα τό δικαίωμα νά συμμετέχει μέ ὅλο τό πλήρωμα στήν καθ’ ὑποφωνίαν καί κατά συμφωνίαν (ὁμοφωνίαν) μελωδία, ἀκόμη καί στήν κατ’ ἀντιφωνίαν (ἀντήχησιν), ἐντός τοῦ ἐκκλησιάσματος μέ ἀνεπιφύλακτη διατήρηση τούτου μέχρι σήμερα, ὡς τύπου καί μορφῆς πνευματικῆς κοινωνίας, πού ἐκφράζεται ἀφ’ ἑαυτῆς ἐντός τῆς ψαλμωδίας τῆς κοινότητας. Ἐντός τῆς θείας λατρείας κυριαρχεῖ ἡ ἔννοια τῆς παρουσίας ὁλοκλήρου τοῦ λαοῦ μέ ἐνεργό συμμετοχή ὅλων στήν ἀναίμακτη θυσία καί προσφέρει προσωπικά ὁ καθένας τή δέησή του διά τοῦ ἱερέως»59. Ὁ καθ’ ὕλην εἰδικός Ἰωάννης Φουντούλης ἀναλύοντας τό ρόλο τῆς γυναίκας στή λειτουργική ζωή καί τήν Ἐνοριακή διακονία τῆς Ἐκκλησίας καταγράφει τήν παλαιά καί σύγχρονη πραγματικότητα. Καταρχάς λέγει ὅτι «εἶναι γνωστό ὅτι οἱ γυναῖκες συμμετεῖχαν ἀνέκαθεν στήν ἀπό κοινοῦ ψαλμωδία στίς συνάξεις. Μετέχουν καί στίς «μικτές» λεγόμενες χορωδίες, πού κατά δυτική ἤ βορεία (τῶν Σλαβικῶν Ἐκκλησιῶν) ἐπίδραση ἔχουν ἐμφανισθεῖ καί στήν Ἑλλάδα. Στά γυναικεῖα μοναστήρια ἡ ψαλμωδία, ὅπως ἤδη εἴπαμε, γίνεται ἀπό τίς μονάζουσες, μέ θαυμαστή πολλές φορές ἐπιτυχία καί γνώση τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς καί λειτουργικῆς τάξεως… Στούς ἐνοριακούς ναούς δέν γνωρίζω νά ἔχει ποτέ διορισθεῖ γυναίκα – ψάλτρια. Εἶναι ὅμως κοινά γνωστό ὅτι οἱ γυναῖκες ψάλλουν ὄχι μόνο τίς λαοφιλεῖς παρακλήσεις τῆς Παναγίας, ἀλλά καί ὅτι ἀσκοῦν χρέη ψάλτου καί ἀναγνώστου σέ ἰδιωτικές λειτουργίες σέ παρεκκλήσια ἤ ἐξωκκλήσια καί σ’ αὐτούς τούς ἐνοριακούς ναούς μικρῶν χωριῶν, ἐλλείψει ἀνδρῶν – ψαλτῶν»60. Ὁ ἴδιος καθηγητής ἐπισημαίνει τή συμβολή τῆς γυναίκας στήν καθαριότητα καί εὐπρέπεια τῶν ναῶν, τή μετοχή της στό κοινωνικό, φιλανθρωπικό ἔργο τῶν ἐνοριῶν, τίς ἐπισκέψεις πρός ἀσθενεῖς, γέροντες κ.λπ. Ταυτοχρόνως καταθέτει τρεῖς προτάσεις, ὡς στοιχεῖα πού θά πρέπει νά ἐπεξεργασθοῦν, προκειμένου νά ἀξιοποιηθεῖ τό γυναικεῖο πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας˙ «1. Ἐπιβάλλεται

ἡ καλλίτερη ἀξιοποίηση τοῦ γυναικείου θεολογικοῦ δυναμικοῦ στήν ἐκπαίδευση, κατήχηση, λατρεία καί τό ἐν γένει ἐνοριακό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. 2. Οἱ γυναικεῖες μοναχικές ἀδελφότητες, συντονιζόμενες καί κατάλληλα κατευθυνόμενες, μποροῦν νά προσφέρουν πάρα πολλά στό λαό τοῦ Θεοῦ, ὄχι μόνο μέσα ἀλλά καί ἔξω ἀπό τά τείχη τῶν ἱερῶν μονῶν μας. 3. Ἡ ἤδη «κεκτημένη» συμμετοχή τῶν γυναικῶν στό λειτουργικό, κατηχητικό καί φιλανθρωπικό ἐν γένει ἔργο τῆς Ἐκκλησίας πρέπει νά ἐνισχυθεῖ, νά συντονισθεῖ καί νά διευρυνθεῖ»61. Πέραν τῶν προαναφερθέντων αὐτονόητο εἶναι ὅτι ἡ ὅποια μεταβολή – συμμετοχή τῆς γυναικός στήν ψαλμωδία, θά πρέπει νά ἀποτελεῖ καρπό ἐμπεριστατωμένης μελέτης ἀπό εἰδικούς ἐπιστήμονες οὕτως ὥστε νά μήν ἀνατραπεῖ ἡ Πατερική παράδοση καί διδασκαλία. Ἡ ὅποια ἀπόφαση θά πρέπει νά ληφθεῖ ἀπό τό ἀνώτατο Ἐκκλησιαστικό σῶμα, τήν Ἱερά Σύνοδο, ἡ ὁποία εἶναι ἡ μόνη ἁρμόδια νά ἀποφαίνεται γιά θέματα πού προάγουν τά μέλη τῆς εὐχαριστιακῆς κοινότητος. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1

Βλ. περισσότερα Μπουρνέλη Ἀ., «Ἡ σχέση ἀνάμεσα στα δύο φῦλα κατά τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας», Κοινωνία 42 (1999) 391-398. 2 Βλ. περισσότερα Μπουρνέλη Ἀ., Ἡ θέση τῆς γυναίκας στήν Ἐκκλησία κατά τόν Ἱερόν Χρυσόστομον, Ἡράκλειο Κρήτης 2004, σσ. 113-233. 3 Βλ. Βίος Ἀθανασίας Αἰγίνης, παρ. Τσάμη Δ., Μητερικόν Τόμ. Β΄, ἔκδ. Ἁγ. Μακρίνα Θεσ/νίκη 1991, σ. 99. 4 Καρμίρη Ἰ., Ἡ θέση καί ἡ διακονία τῶν λαϊκῶν στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἔκδ. Τῆνος, Ἀθήνα 1988. Βλ. καί Μπουρνέλη Ἀ., «Ἡ διάκριση τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας καί ὁ ρόλος τους γιά τή λειτουργία τοῦ σώματος», Ἄγκυρα Ἐλπίδος 12 (2012) 27-30. 5 Β΄ Παραλ. Ε΄ 13. 6 Ψαλμ. ΡΣΤ΄, 48. 7 Α΄ Παρ. ΙΣΤ΄, 36. 8 Τρεμπέλα Π., Ἡ γυνή ἐν τῇ ψαλμωδίᾳ, Ἀθῆναι 1926, σ. 8. 9 Αὐτόθι, σ. 9. 10 Ἔξοδ. ΙΕ΄, 20. Κριτ. ΙΑ΄, 34. Α΄ Βασιλ. ΙΗ΄, 6. Ψαλμ. ΞΖ΄, 24. 11 Τρεμπέλα Π., Ἡ γυνή…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 11.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος 12

Αὐτόθι, σ. 12. Αὐτόθι, σσ. 12 - 13. 14 Ψαλμ. ΡΝ΄, 3 - 6, 30. 15 Κλήμεντος Ἀλεξανδρέως, Παιδαγωγός Β΄, 4 Ε.Π.Ε. 2, 81. Βλ. καί Γρηγορίου Νύσσης, Εἰς τίς ἐπιγραφές τῶν ψαλμῶν, Μέρος Α΄, Κεφ. Γ΄, Ε.Π.Ε. 6, 33. 16 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τόν ΡΜΘ Ψαλμόν, Ε.Π.Ε. 7, 521. 17 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τόν ΡΝ Ψαλμόν, Ε.Π.Ε. 7, 533. 18 Πάρη Ν., «Προβλήματα στή σύγχρονη ἀπόδοση τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ ἄσματος», Θεοδρομία 4 (2002) 203 - 204. 19 Ἀλυγιζάκη Ἀ., Θέματα Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, ἔκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 1978, σ. 31. Βλ. καί σελίδες 31-36. Δετοράκη Θ., Βυζαντινή Ὑμνογραφία, Ἡράκλειο 1997, σ. 30. 20 Ἰγνατίου θεοφόρου, Ἐπιστολή πρός Ἐφεσίους 4, ΒΕΠΕΣ 2, 265. Γιά περισσότερη ἔρευνα βλ. «Μαρτυρίες Πατέρων καί Ἐκκλησιαστικῶν Συγγραφέων» στή μελέτη τοῦ Ἀντωνίου Ἀλυγιζάκη, Θέματα…, ἔνθ. ἀνωτ. σσ. 37-53. Τοῦ αὐτοῦ, Ἡ ὀκταηχία, ἔκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 1985, σσ. 74-82. Σπυράκου Ε., Οἱ χοροί τῶν ψαλτῶν κατά τήν βυζαντινή παράδοση, ἔκδ. Γρ. Θ. Στάθης, Ἀθήνα 2008, σ. 147. 21 Ἰουστίνου Φιλοσόφου, Ἀπολογία Α΄, PG 6, 432. 22 Μεγάλου Ἀθανασίου, Ἐπιστολή πρός Μαρκελλῖνον ΚΗ΄, PG 27, 40. 23 Αὐτόθι, σ. 42. 24 Εὐσεβίου Καισαρείας, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία Β΄, 17 Ε.Π.Ε. 1, 214. 25 Εὐσεβίου Καισαρείας, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία Ζ΄, 30 Ε.Π.Ε. 3, 90. 26 Ἀποστολικές Διαταγές Β΄, ΝΖ Ε.Π.Ε. 1, 160. Βλ. καί Τωμαδάκη Ν., Ἡ Βυζαντινή Ὑμνογραφία καί ποίησις, ἔκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 1993, σ. 48. 27 Θεοδωρήτου Κύρου, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία Γ΄, 6 PG 82, 1097Β. 28 Μεγάλου Βασιλείου, Εἰς ψαλμόν Α΄, 1 PG 29, 212Β. 29 Αὐτόθι. 30 Μεγάλου Βασιλείου, Ὅροι κατά πλάτος ΛΖ΄, 5 PG 31, 1016C. 31 Μεγάλου Βασιλείου, Εἰς Ψαλμόν ΚΘ΄, 3 PG 29, 312C. Βλ. καί τοῦ αὐτοῦ Εἰς Ψαλμόν ΚΗ΄, 7 PG 29, 304. 32 Μεγάλου Βασιλείου, Πρός τοῖς κατά Νεοκαισάρειαν κληρικοῖς Ἐπιστολή ΣΖ΄, 3 PG 32, 764. 33 Αὐτόθι. 34 Σωκράτους, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία ΣΤ΄, 8 PG 67, 689D, 692A. Βλ. καί Θεοδωρήτου Κύρου, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία Β΄, 19 PG 82, 1057D. 13

Κωνσταντινίδου Ἰ., Ὑμνολογία, ἔκδ. Ὀρθοδόξου Τύπου, Ἀθῆναι 1981, σ. 19. 35 Τρεμπέλα Π., Ἡ γυνή…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 21. 36 Σπυράκου Ἐ., Οἱ χοροί…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 149. 37 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ψαλμόν ΜΑ΄, PG 55, 155. 38 Αὐτόθι, σ. 157. Πρβλ. καί τοῦ αὐτοῦ, Εἰς Κολοσσαεῖς Ὁμιλ. Θ΄, PG 62, 364. 39 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ψαλμόν ΜΑ΄, PG 55, 157. 40 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Πρός Κολοσσαεῖς Ὁμιλ. Θ΄, PG 62, 364. 41 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Πρός Α΄ Κορινθίους Ὁμιλ. ΛΣΤ΄, PG 61, 315. 42 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ψαλμόν ΜΑ΄, PG 55, 155. 43 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ψαλμόν ΡΙΖ΄, PG 55, 328. 44 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τήν ἁγίαν καί μεγάλη ἑβδομάδα, PG 55, 521. 45 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὁμιλία λεχθεῖσα ἐν τῷ ναῷ τῆς Ἁγίας Εἰρήνης Ε΄, 2 PG 63, 486. 46 Αὐτόθι, σ. 487. 47 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Β΄ Κορινθίους Ὁμιλ. ΙΗ΄, PG 61, 527. 48 Ἱεροῦ Αὐγουστίνου, Confessiones, Παρ. Δαλεζίου Ἀ., Ἁγίου Αὐγουστίνου, Αἱ Ἐξομολογήσεις, Ἀθῆναι 1980, σ. 72. 49 Ἰσιδώρου Πηλουσιώτου, Ἐπιστολή 90, PG 78, 244. 50 Τρεμπέλα Π., Ἡ γυνή…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 26. 51 Ἰσιδώρου Πηλουσιώτου, Ἐπιστολή 90, PG 78, 245. 52 Τρεμπέλα Π., Ἡ γυνή…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 27. 53 Θεοδωρήτου Κύρου, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία Β΄, 19 PG 82, 1060C. 54 Τρεμπέλα Π., Ἡ γυνή…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 32. 55 Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Πηδάλιον, Κανών 15ος ἐν Λαοδικείᾳ Συνόδου, ἔκδ. Ἀστήρ, Ἀθήνα 1976, σ. 426. 56 Αὐτόθι, σσ. 285-286. 57 Πάρη Ν., Προβλήματα… ἔνθ. ἀνωτ., σ. 208. 58 Κορακίδη Ἀ., «Ἡ μουσική ἀξία τῆς γυναικείας φωνῆς καί ἡ συμμετοχή της στήν Ἐκκλησιαστική μελωδία», παρ. Κων/νος Δ. Μουρατίδης, Πρόμαχος Ὀρθοδοξίας, Ἀθῆναι 2003, σ. 928. 59 Αὐτόθι, σ. 931. 60 Φουντούλη Ἰ., «Ἡ γυναίκα εἰς τήν λειτουργικήν ζωήν καί τήν Ἐνοριακήν διακονίαν τῆς Ἐκκλησίας», παρ. Ἡ θέσις τῆς γυναικός ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ καί τά περί χειροτονίας τῶν γυναικῶν, ἔκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 1994, σ. 305. 61 Αὐτόθι, σσ. 306-307.

Προέορτιος λόγος (Ποιμαντικά βιώματα) Ἱερέως Κων/νου Ν. Καλλιανοῦ

ρα βαθειὰ ὀρθρινή. Μὲ τὴν ἄχραντη τὴν ἡσυχία νὰ κυκλώνει τὸν ἄδειο τὸ ναό, μὰ περισσότερο μὲ τὸ λιτὸ τὸ φῶς τῶν καντηλιῶν ποὺ ἀπομένει μιὰν ἀψεγάδιαστη μαρτυρία γιὰ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο βιώνεται ἡ κάθε ἀκολουθία, ἡ κάθε γιορτή. Γιατὶ στὶς μέρες μας πλήθυναν τὰ φῶτα, τὰ πολλὰ τὰ φῶτα, ἄνοιξαν οἱ τεράστιοι προβολεῖς καὶ καταυγάσανε τὸν κόσμο ὁλόκληρο, σὲ σημεῖο ὥστε νὰ μὴν ὑπάρχει ἀφώτιστος τόπος. Μόνο ποὺ οἱ ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων ἔπαψαν νὰ φωτίζονται πιά γιατὶ δὲν ἔχουν ἀνάγκη πλέον τὸν θεῖο φωτισμό, ποὺ ξεκινάει ἀπὸ τὸ λιτό, τὸ ταπεινὸ τὸ λαδοκάντηλο καὶ στὴ συνέχεια μεταφέρεται στὸ μελισσοκέρι, ποὺ καῖνε, ὡς ἄλλη θυσία καὶ προσφορὰ στὰ ἰερὰ τὰ εἰκονίσματα. Σεργιανᾶς ἀπόψε, λίγο πρὶν ἀρχίσουν οἱ Μεγάλες Ὧρες τῶν Χριστουγέννων στὸ μισοσκότεινο ναὸ καὶ πασχίζεις νὰ διακρίνεις ἀλλοτινὲς, περασμένες σήμερα, ἱερὲς ἀκολουθίες, ὡσὰν αὐτὴν ποὺ σὲ λίγο θ᾽ ἀρχἰσει. Καὶ δὲν εἶναι τούτη ἡ ἀναπόληση μιὰ ἀρρωστημένη ἀπόπειρα συναισθηματικῆς φόρτισης καὶ νοσταλγίας, ἀλλὰ μιὰ βεβαιωμένη ἱστορικὴ στιγμἠ ποὺ ἀνακαλεῖται τούτη τὴν ἱερὴ ὥρα, ὡς ἀδιάκοπη συνέχιση τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς τῆς, ἔστω καὶ ταπεινῆς κι ἐλάχιστης, ἐνοριακῆς κοινότητας. Σκέφτεσαι πώς ἐκεῖνοι οἱ ἁπλοὶ παπάδες ξεκινοῦσαν μέσα στὴ νυχτωμένη πολίχνη, μὲ ὅποιον καιρὸ, νὰ βρεθοῦν στὸ ναὸ ἐγκαίρως, νὰ χτυπήσουν τὶς καμπάνες θραύοντας τὸ κέλυφος τῆς ἡσυχίας καὶ τὴς σιγῆς τοῦ ὕπνου ποὺ μηνύει τὸ θάνατο, γιὰ νὰ κληθοῦν οἱ πιστοὶ καὶ νὰ μάθουν «ὅτι ἐτέχθη ἡμῖν σήμερον Σωτήρ», ὅπως ἐπίσης νὰ καταλάβουν πὼς ἡ νοητὴ κλίμακα τοῦ ἐγκόσμιου βίου τους ποὺ ὁδηγεῖ στὸν Οὐρανὸ ἀρχίζει ἀπὸ τὴ σπηλιὰ, τὴ φάτνη, τὴν περιφρόνηση τοῦ κόσμου, ποὺ γίνεται συνδρομὴ Θεοῦ καὶ με-

ταβάλλεται, μεταποιεῖται σὲ ζωὴ φωτεινὴ. Φυσικὰ τὸ φῶς ἐκεῖνο δὲν ἐκπέμπεται ἀπὸ προβολεῖς καὶ ἄλλες πηγὲς τεχνητοῦ φωτὸς, ἀλλὰ ἀπὸ τὸν Ἥλιο τῆς Δικαιοσύνης, ποὺ σκύβει καὶ θερμαίνει κάθε παγωμένη ψυχὴ, καταυγάζει Μορφὲς καὶ Ἥρωες τῆς πίστεως μὲ κεῖνο τὸ χρυσαφένιο τὸ φῶς, τὸ λιτὸ καὶ θεοφύλακτο, γιατὶ ἀναντίρρητα τὸ φῶς ἐκεῖνο δὲ σβήνει, δὲν αὐξομειοῦται μήτε ὑφίσταται τὶς συνήθεις διακοπὲς ποὺ γνωρίζουμε στὸν κόσμο….. Κι αὐτὴ τὴν τρισόλβιο ὥρα δὲ μπορεῖς νὰ μήν ἀκολουθήσεις τὰ βήματα τὰ ἐσωτερικὰ τῆς ψυχῆς καὶ νὰ μὴ θυμηθεῖς τὸ γνήσια χρυσαφένιο φῶς ποὺ ἄφηναν τὰ κεριὰ καί οἱ πολυέλαιοι το παλιοῦ ναοῦ τοῦ χωριοῦ σου, ἀφοῦ καίγανε «ἔλαιον ἀγαλλιάσεως» μαζεμένο μὲ πολλοὺς κόπους ἀπὸ τοὺς παλιοὺς Κληματιανοὺς καὶ προσφερόταν «θυσίαν αἰνέσεως», προσευχὴ καὶ εὐχετήριος λόγος στὸ Ἅγιο Νήπιο. Ξεκλείδωναν τότε οἱ καρδιὲς, ἄνοιγαν οἱ θύρες τῆς ψυχῆς κι ἔφτανε τὸ φῶς ἐκεῖνο τὸ κεχριμπαρένιο, τὸ θεϊκὸ, λές κι ἔβγαινε, εὐλογία θεόσταλτη, ἀπὸ τὶς Εἰκόνες γιὰ νὰ τοὺς δείχνει τὸ δρόμο στὸ ὑπόλοιπο τοῦ βίου τους. Γιατὶ ξέρανε πὼς ἀκολουθοῦσαν πολλὰ σκοτάδια, ἀπὸ τὴν κακία ποὺ ἁπλώνονταν ὅπως ἡ ἐπιδημία, ἀπὸ τὸ ἐγὼ κάποιων, ποὺ οἱ κύκλοι του ἄνοιγαν, ὅπως ὅταν ρίξεις λιθάρι στὰ ἤρεμα νερὰ κι ἀρχίζουν οἱ κυματισμοὶ… Τὰ σκέφτεσαι ὅλα τούτη τὴν ἱερὴ ὥρα καὶ προσπαθεῖς νὰ προκάμεις νὰ τὰ κρατήσεις μέσα σου, ὡς ἱερὴ παρακαταθήκη ἀπὸ τὰ φετεινὰ Χριστούγεννα ποὺ προχωρᾶνε πρὸς τὴ δύση τους, ὅπως ὁ ἥλιος στὸ τέλος τῆς μέρας. Τὸ μόνο ποὺ ὰπομένει εἶναι ἡ ζεστασιὰ τοῦ Ἡλίου τῆς Δικαιοσύνης, ὄχι ἐκείνου ποὺ μνημονεύει ὁ ποιητὴς, ἀλλὰ τῆς Ἐκκλησίας. 21

Ἀλληλογραφία Σικελιανοῦ-Καζαντζάκη: Μιά ἀναφορά στόν Μελέτιο Μεταξάκη καί τήν Ἱερά Μονή Ὁσίου Σεραφείμ στόν Ἑλικώνα Λουκᾶ Δημ. Παπαδάκη

όν Νοέμβριο τοῦ 1919 ὁ τότε Μητροπολίτης Ἀθηνῶν καί Πρόεδρος τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας (1918-1920) Μελέτιος Μεταξάκης ὑπέβαλε τό περίφημο «Ὑπόμνημα πρός τήν Ἱεράν Σύνοδον περί τῆς Ἐκκλησιαστικῆς καταστάσεως καί τῶν δεόντων γενέσθαι». Μέ τό ἔργο του αὐτό τοποθετοῦνταν τά θεμέλια γιά τήν ἀναδιοργάνωση τῆς Ἐκκλησίας, γινόταν δέ ριζική ἀναθεώρηση τῆς νομοθεσίας της. Πρόδηλος στόχος ἦταν ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τά δεσμά τῆς Πολιτείας. Πράγματι, οἱ διατάξεις τῆς «Διακηρύξεως περί τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκκλησίας», ἐκπονημένες ἀπό προτεστάντες καί προτεσταντίζοντες (Μάουρερ, Φαρμακίδης), πρόδιδαν καί τό πνεῦμα καί τήν παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας, ὁρίζοντας ὅτι πνευματικός μέν ἀρχηγός ἤ κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Βασιλείου τῆς Ἑλλάδος εἶναι ὁ θεμελιωτής τῆς Ἐκκλησίας Ἰησοῦς Χριστός, πολιτικός δέ ἀρχηγός της ὁ Βασιλέας τῆς Ἑλλάδος, ὁ ὁποῖος καί τήν κυβερνᾶ μέ τήν ὑπ’ αὐτόν Διαρκή Σύνοδο, τά πέντε μέλη τῆς ὁποίας ὁ ἴδιος διορίζει. Στό Ὑπόμνημα αὐτό ἀφιερώνονται τά κεφάλαια Δ΄ καί Ε΄ στόν Μοναστηριακό Κλῆρο. Παρατηρεῖ ὁ Μελέτιος: «…Οὐδείς μέν δύναται νά ἀρνηθῆ, ὅτι ἡ μεγάλη αὔξησις τῶν Μοναστηρίων καί τῶν Μοναχῶν ἐν τῇ Βυζαντινῇ Αὐτοκρατορίᾳ παρουσιασθεῖσα ὡς γενική τάσις πρός τήν ἀγαμίαν καί τήν φυγοστρατίαν ἐνεῖχεν αἰτίας παρακμῆς διά τήν Αὐτοκρατορίαν, ἕνεκα τῆς ἐλαττώσεως τοῦ πληθυσμοῦ, γενικῶς, τῆς στρατιωτικῆς δυνάμεως καί τῶν δημιουργικῶν χειρῶν μερικώτερον, ἀλλά πρέπει ἐξ ἴσου καί πάντες νά ὁμολογήσωμεν ὅτι ὁ Μοναχισμός ὑπῆρξε κατά γενικόν κανόνα ἡ σκέπη καί τό στήριγμα τῶν ὑπό τόν Μουσουλμανικόν ζυγόν εὑρεθέντων χριστιανῶν…». Στή συνέχεια δίδονται ἀριθμητικά στοιχεῖα: 22

Στήν ἀπογραφή τοῦ 1833 στό τότε ἑλληνικό Κράτος ὑπῆρχαν 593 μοναστήρια καί περίπου 3.000 μοναχοί. Τό 1919 τά μοναστήρια στήν ἐπικράτεια (δέν περιλαμβάνονται τοῦ Ἁγίου Ὄρους) εἶναι 151, ἀπό τά ὁποῖα 8 γυναικεῖα, οἱ δέ μοναχοί 1462 καί 227 δόκιμοι. Σέ 100.000 κατοίκους τό 1833 ἀντιστοιχοῦσαν 300 μοναχοί, τό 1919 λιγότεροι ἀπό 70. Δυστυχῶς, ἐξακολουθεῖ ὁ Μελέτιος, οἱ μοναχοί ὁμολογοῦν ὅτι παραμένουν στή μονή τους πρός φύλαξη τῶν κτημάτων, ἀλλά βέβαια τά κτήματα εἶναι ἁπλά τό μέσο «διά τοῦ ὁποίου αἱ Μοναστηριακαί Ἀδελφότητες θά συντηρηθῶσιν ὡς ἄτομα καί ὡς ὀργανισμοί καί διά τοῦ ὁποίου θά ἐπιτελέσωσι τόν πραγματικόν αὐτῶν σκοπόν», πού εἶναι ἡ ἠθική κατά Χριστόν τελείωση «διά τῆς ἀπαρνήσεως διά τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ὅλων τῶν φυσικῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων». Καί ἀφοῦ δέν ἔχουν νά παρουσιάσουν ἔργο κοινωφελές, θά ἔπρεπε νά προβάλλουν τήν «μοναχικήν ἀρετήν τῆς προσευχῆς, τῆς ἐγκρατείας, τῆς ἀκτημοσύνης, τῆς ὑπακοῆς, τῆς αὐταπαρνήσεως, τῆς φιλαδελφίας». Μολονότι εἶναι ἐλάχιστες οἱ μονές, ὅπου ἐφαρμόζεται τό μοναστηριακό τυπικό τῶν ἀκολουθιῶν καί οἱ διατάξεις τῆς κοινοβιακῆς ζωῆς, «εἶνε ἀνόητον νά λέγηται καί νά γράφηται παρ’ ἡμῖν, ὅτι ὁ Μοναχικός βίος εἶνε ἀναχρονισμός καί πρέπει νά λείψῃ». Ὅμως πρέπει καί πάλι νά «καταστῇ καταφύγιον τετραυματισμένων ἐν τῇ κοινωνικῇ ζωῇ φιλοθέων ψυχῶν, σπουδαστήριον φιλοτίμων μελετητῶν, ὀργάνωσις φιλανθρωπίας, φροντιστήριον Θεολογίας, ἐργαστήριον καλλιτεχνίας, ἐξωτερικῆς Ἱεραποστολικῆς δράσεως, καί σύν τούτοις πᾶσιν ὑπόδειγμα ἐθελοθυσίας, ἐγκρατείας, σωφροσύνης». Ἀλλά τό Μοναστηριακό Καθεστώς παρεκκλίνει τῶν κανονικῶν του βάσεων: Σύνοδος ὁρίζει ὅτι «Οἱ Μοναχοί οὐδέν ἴδιον

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ὀφείλουσιν ἔχειν, πάντα δέ τά αὐτῶν προσκυροῦσθαι τῷ Μοναστηρίῳ». Ὅμως τό σύστημα τῆς μοναστηριακῆς ζωῆς, «ὑποστᾶν τήν ἐπήρειαν τῶν καιρικῶν περιστάσεων καί ἰδίως τῶν περιπετειῶν τῆς μακρᾶς δουλείας, ἐξέκλινε κατά τόπους τῶν κανονικῶν αὐτοῦ βάσεων, οὕτω δέ παρά τό κοινοβιακόν προέκυψεν εἰς μέσον καί τό κληθέν ἰδιόρρυθμον σύστημα, τό ὁποῖον διά τῆς χαλαρώσεως τῶν συνεκτικῶν δεσμῶν τῆς Ἀδελφότητος, ὑπό ἰσόβιον ἡγούμενον, πειθαρχικῶς συγκεκροτημένης καί διά τῆς ἀπομακρύνσεως ἀπό τῆς ἀρχῆς τῆς αὐστηρᾶς ἀτομικῆς ἀκτημοσύνης, ἐξετράπη διοικητικῶς μέν εἰς κομματιζομένην ὀλιγαρχίαν, περιουσιακῶς δέ εἰς ἀτομικήν φι- Ἡ Μονή τοῦ Ὁσίου Σεραφείμ (Δομβοῦς) στόν Ἑλικώνα. λοκτημοσύνην…». Εἶναι σφάλμα καί ἀντι(…) ἀναχρονισμόν τό σύστημα τό Μοναστινομία τό γεγονός ὅτι, ἐνῶ στό 2ο ἄρθρο τοῦ κόν, τό ἐκπροσωποῦν ἐν τῇ τελειότητι αὐτοῦ Συντάγματος τίθενται σέ ἰσχύ οἱ ἱεροί κατο πνεῦμα τῆς συσσωματώσεως καί τῆς νόνες πού θεσπίζουν τή μοναχική ἀκτημοἀπαρνήσεως νομίμων δικαιωμάτων τοῦ ἀτόσύνη, νομικές διατάξεις ἀναγνωρίζουν στούς μου διά τό κοινόν ἀγαθόν». μοναχούς τό δικαίωμα κτήσης. Ἡ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου νά συγΚαί ὁ Μητροπολίτης καταλήγει: «Ἡ πληχωνεύσει μονές ἐγείρει ἀντιδράσεις. Γράφει θώρα τῶν Μοναστηρίων καί ἡ ὀλιγότης τῶν ὁ Δρ. Ν. Δ. Καλογερόπουλος στό «Ἔθνος» Μοναχῶν ὑποδεικνύουσι τήν ἀνάγκην ὄχι μόκαί ὑπό τόν τίτλο «Αἱ μοναί» (19.5.1919): νον διά λόγους οἰκονομικούς, ἀλλά καί διά λό«Ἐγράφη, ὅτι κατόπιν ἀποφάσεως τῆς Ἱερᾶς γους ἀρτίας μοναστηριακῆς συγκροτήσεως, Συνόδου πρόκειται νά ἐλαττωθῶσιν οἱ μοναχοί ὡς ἐπιβεβλημένον τό μέτρον τῆς συγχωνεύκαί νά διαλυθῶσιν αἱ πλεῖσται τῶν Μονῶν, σεως τῶν Μονῶν, εἰς τρόπον ὥστε οὐδεμία ὑπαγόμεναι οὕτως ὡς ἁπλά μετόχια εἰς τάς αὐτῶν νά ἔχῃ ἀδελφότητα συγκεκροτημένην λοιπάς. Τό πράγμα μάλιστα ἐπεκροτήθη, ἐξ ὀλιγωτέρων τῶν 30 μελῶν. Τότε καί ἡ κοιδιότι οὕτω θά περιορισθῶσιν αἱ δαπάναι καί νοβιακή ζωή γίνεται εὐκολωτέρα καί ἡ ἐπίθά χρησιμοποιηθῶσιν αἱ μοναί δι’ ἄλλον βλεψις ἀρτιωτέρα καί ἡ διοίκησις ὁμαλωτέσυγχρονιστικώτερον σκοπόν. Δέν ἀντιλέγω. ρα καί τό σπουδαιότερον θά ἦνε δυνατόν εἰς Οὐχ’ ἧττον ὅμως θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά ἑκάστην Μονήν νά προσδιορισθῇ συγκεκριἐκφράσω φόβον τινά καί νά ὑποδείξω μέλμένος εἰδικός προορισμός, καθιστῶν δήλην τήν λουσαν τινά καταστροφήν, ἡ ὁποία ἀναμφισκοπιμότητα αὐτῆς». Σέ ἄλλες μονές, συγβόλως θά προκύψῃ ἐκ τοῦ μέτρου τούτου. κροτημένες ἀπό θεολόγους, θά καλλιερΠρόκειται περί τοῦ ἀνεκτιμήτου θησαυροῦ τῆς γοῦνται τά θεολογικά γράμματα καί θά Εἰκονογραφίας, ὁ ὁποῖος, εἶμαι βέβαιος, ὅτι διακονεῖται ὁ λόγος, θά ἐκδίδονται πρός διάθά καταστραφῇ. Νομίζετε, ὅτι ἡ Ἱερά Σύνοδοση αὐτῶν τά ἱερά κείμενα, θά διατηδος καί ὁ Νόμος προέβλεψαν περί τοῦ θηροῦνται τυπογραφεῖα, βιβλιοθῆκες, μουσαυροῦ τούτου; Ἀσφαλῶς ὄχι· καί ὅμως εἰς σεῖα ἐκκλησιαστικά, θεολογικές σχολές. πλείστας ἐκ τῶν μελλουσῶν νά διαλυθῶσι Ἀλλοῦ θά καλλιεργεῖται ἡ ἁγιογραφία, ἡ κοΜονῶν ὑπάρχουσιν εἰκονογραφικοί θησαυροί σμηματογραφία καί κάθε καλλιτεχνία. Ἄλλες Βυζαντινῆς Τέχνης, ἀπό τοῦ ΙΣΤ΄ - ΙΗ΄ μονές θά εἶναι βιοτεχνικά ἐκπαιδευτήρια καί αἰῶνος, ἀξίας μεγάλης, τόσον διά τήν καθ’ θά διδάσκονται ὅλες οἱ χειρωνακτικές τέχνες, αὐτό καλλιτεχνικήν ἔκφανσιν, ὅσον καί τήν καί ἄλλες θά ἐπιδίδονται στά Γεωπονικά. Ἀρχαιολογικήν - Ἱστορικήν σημασίαν αὐτῶν. «Τότε αἱ Μοναί θά ἔχωσι προορισμόν κοινωΔιά νά ἐπιτελεσθῇ τοιοῦτον τολμηρόν ἐγχείφελῆ καί οὐδείς θά δικαιοῦται νά ἀποκαλῇ ρημα, θά ἔπρεπε νά ληφθῶσιν ἐκ τῶν προ23

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τέρων μέτρα ἀνάλογα, ὥστε οἱ θησαυροί οὗτοι νά μή ὑποστῶσι τήν ἐγκληματικήν τύχην τῶν χιλ ι ά δ ω ν ἄλλων, αἱ ὁποῖαι ἀπωλ έ σ θ η σ α ν. Καθ’ ἅπασαν τήν Παλαιάν Ἑλλάδα, τήν Κρήτην, Μακεδονίαν καί ἀλλαχοῦ ὑπάρχουσιν ἄπειροι μοναί ἐγκαταλελειμμέναι κατά τό πλεῖστον, τῶν ὁποίων αἱ τοιχογραφίαι, ὡς ἐκ τῆς ὑγρασίας κατεστράφησαν. Ὀνόματα δέ ζωγράφων ἀξιολόγων ἠφανίσθησαν ἐσαεί. Τόμον ὁλόκληρον δύναται τίς ν’ ἀπαρτίση, ἀναφέρων τά ὀνόματα τῶν Μονῶν καί τῶν καταστραφέντων ἔργων. Ἐν αὐτῇ μόνῃ τῇ Ἀττικῇ αἱ ἐκκλησίαι τοῦ Ὑμηττοῦ, τοῦ Ἐλαιῶνος καί πάσης τῆς Ἀττικῆς περιχώρου, καί αἱ θαυμάσιαι μοναί τῆς Καισαριανῆς, τοῦ Ἀστερίου, τοῦ Καρρέα, τοῦ Κουτολέα, τῆς Νταούς, τοῦ Δαφνίου, τῆς Ὤμορφης Ἐκκλησιᾶς, τοῦ Ἁγίου Μελετίου, διαλυθεῖσαι κατεστράφησαν. Γνωρίζουν ἆρά γε οἱ Συνοδικοί ποῖοι θησαυροί εἰκονογραφίας ἀπωλέσθησαν; Δέν θέλω βέβαια νά εἴπω, ὅτι ἕνεκα τοῦ λόγου τούτου μόνον πρέπει νά διατηρῶνται χιλιάδες μοναχῶν καί νά δαπανῶνται τόσα χρήματα. Τοὐναντίον. Ἀλλά πρό πάσης τοιαύτης ἀποφάσεως, τόσον ἐλαφρά τῇ συνειδήσει λαμβανομένης, τό Ἐκκλησιαστικόν Ταμεῖον, εἰς ὅ ἑκατομμύρια ὅλα θά εἰσρεύσωσι, θά ἦτο ἀνάγκη νά θυσιάσῃ μικρόν ποσόν πρός ἀναγκαίαν σωτηρίαν τῶν κειμηλίων τούτων τῆς Πατρίου Τέχνης, ἡ ὁποία ἐκτός τῆς καλλιτεχνικῆς ἀξίας, ἐν πολλοῖς, περικλείει δείγματα ἄλλα μεγαλυτέρας σημα24

σίας, τοῦ θρησκευτισμοῦ τῶν προγόνων, τοῦ πατριωτισμοῦ, καί τῶν αἰσθημάτων κατά τόν χρόνον τῆς δουλείας». Ἀλλά ἡ συγχώνευση τῶν μονῶν δίδει ἀφορμή καί ὁ Ἄγγελος Σικελιανός, πού ἡσυχάζει - δέν ἡσυχάζει στήν Ἱ. Μ. Ὁσίου Σεραφείμ στόν Ἑλικώνα, γράφει στίς 21 Ἀπρίλη 1920 στόν Νίκο Καζαντζάκη καί τοῦ ζητεῖ ρουσφέτι. Ὁ Καζαντζάκης ἦταν τότε (1919-1920) Γενικός διευθυντής στό Ὑπουργεῖο Περιθάλψεως. Τοῦ ζητεῖ λοιπόν ὁ Σικελιανός νά μεσολαβήσει στόν Μελέτιο, τόν ὁποῖο ἀποκαλεῖ «μεγαλοφυή σεβασμιώτατο», ὥστε νά διατηρηθεῖ ἡ αὐτονομία τῆς Μονῆς τοῦ Ὁσίου Σεραφείμ στόν Πρόδρομο Βοιωτίας καί νά μήν ὑπαχθεῖ στή Μονή τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ. Ἡ ἐπιστολή ἔχει δημοσιευτεῖ ἀσχολίαστη στό πολύτιμο περιοδικό «Ἡ λέξη» (τ. 139, Μάιος - Ἰούνιος ’97) τῶν Ἀντώνη Φωστιέρη καί Θανάση Θ. Νιάρχου (Ἄγγελος Σικελιανός: Τρεῖς ἐπιστολές στόν Νίκο Καζαντζάκη). Καί ἰδού: «Βρίσκομαι στόν Ἑλικώνα στή Μονή τοῦ Ὁσίου Σεραφείμ, σέ τέτοια δόξα ἀπό νερά, ἀπό κυπαρίσσια, ἀπό ἀηδόνια, σέ τέτοιαν ἄβυσσο δροσιᾶς καί χλόης καί λουλουδιοῦ! Δυό κυπαρίσσια ἀσύγκριτα φρουροῦν τό δρόμο τῆς ματιᾶς μου πρός τή θάλασσα κι οἱ πλαγιές ὁλόγυρά μου ἀπό τόν ἀνθισμένο ἀσφάλαχτο εἴν’ ὁλόχρυσες. Καί “τήν αὐτήν μορφήν μεταβάλλομαι ἀπό δόξης εἰς δόξαν’’. Ἔρχομαι νά σέ παρακαλέσω ἀφοῦ εἶσαι ἀκόμα ὁ “Γενικός” κ’ ἐγώ ὅπως πάντα δίνω ὅλη τή δυνατή envergure στόν τίτλο, νά μεσολαβήσεις, μά μέ τήν καρδιά σου, γιά τό ἑξῆς: Αὐτή ἡ Μονή, κατά τίς ἀποφάσεις τοῦ μεγαλοφυοῦς σεβασμιωτάτου, πρόκειται νά συγχωνευθεῖ μέ τήν Μονή τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ. Κανένας δέν ἐφρόντισε νά πληροφορηθεῖ ὅτι εἶναι ἀπόκεντρη καί σέ καθαρή ἐρημία καί αὐστηρότητα. Στή Ρούμελη -εἶναι ἡ Μονή πού δέν πατοῦν γυναῖκες- ἄρκεσε γιά νά πιστέψουν ὅτι ἀξίζει ν’ ἀφεθεῖ στήν τύχη της. Κανείς δέ φρόντισε νά πληροφορηθεῖ, δέ λέω γιά τήν ἐξαίσια παράδοσή της, ἀλλά γενικά γιά τήν κατάστασή της. Πουθενά δέν εἶδα τόση ἀληθινή φροντίδα, λάμπει ὁ λόγγος ἀπό τή φροντίδα αὐτή, ἡ καλλιέργεια ἀναβρύζει σέ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἄμετρες χάρες γύρα της, τά σπίτια εἶναι ἐξαίσια, ἡ ἐκκλησία τό ἴδιο, ὅλα, ὅλα. Ἡ οἰκονομική κατάστασή της εἶνε ἀνθηρότατη, ἀλλά τό ἐκκλησιαστικό Ταμεῖο, ὑπολογίζοντας σ’ αὐτή τήν ἀνθηρότητα δέν ἐστοχάστη πόσοι κόποι ἐχρειαστήκανε καί πώς ἄν ἀφεθεῖ ἀπ’ τούς Μοναχούς, σέ λίγο θά νά σωριαστεῖ τό θαῦμα αὐτό. Ξέρω πώς δέν εἶνε δυνατό ν’ ἀνακληθεῖ ἔτσι ἀμέσως ἡ ἀπόφαση τῆς συνόδου γιά τή συγχώνευση - ἀλλ’ αὐτό πού θά Σέ παρακαλοῦσα, θά εἴταν νά σταλεῖ ἕνας ἄνθρωπος νά ἰδεῖ μέ τά μάτια τοῦ τί ἔγκλημα θά εἶνε ἡ ἐγκατάλειψή της. Αὐτό προσπάθησε ὅσο μπορεῖς νά τό ἐπιτύχουμε. Ἔπρεπε νἆσαι αὐτή τήν ὥρα ἀνάμεσα στά κυπαρίσσια της, στή θεϊκή ἐρημιά της, γιά νά ἰδεῖς πόσο ἔχω δίκιο. Ἔχε ὑπ’ ὄψη σου πρό παντός τήν ἀνάγκη τῆς ἀποστολῆς ἑνός ἀνθρώπου ἐδῶ. Τά ἐπιχειρήματα γιά τήν ἀνεξάρτητη συντήρησή της εἶναι τόσα, πού βαρυέμαι νά σοῦ τ’ ἀραδιάσω». Στό μοναστήρι αὐτό ὁ Σικελιανός ἔγραψε ἕνα ἀπό τά κορυφαῖα ποιήματά του καί ἀπό τά σημαντικότερα γύρω στήν Παλιγγενεσία, «Τό μαρτύριο τοῦ Ὁσίου Σεραφείμ στόν Ἑλικώνα», ἐμπνευσμένος ἀπό τήν ἱστορία τοῦ κτήτορα, τήν ὁποία ἀσφαλῶς τοῦ διηγήθηκε ὁ τότε ἡγούμενος Κυριακός Ναούμ, στόν ὁποῖο καί τό ἀφιέρωσε: «Στόν ἀδελφό μου Κυριακό Ναούμ ἡγούμενο τῆς μονῆς τοῦ Ὁσίου μ’ εὐγνωμοσύνη». Ἐντάχθηκε δέ στόν Λυρικό Βίο Β΄ καί στούς Ἐπινίκους Α΄ (1912-1913) στήν ἔκδοση τοῦ Ἴκαρου, τήν ὁποία ἐπιμελήθηκε ὁ Γ. Π. Σαββίδης. Ἡ ἀφιέρωση ἔχει ξεγραφτεῖ, ἀγνοῶ γιά ποιό λόγο. Ὡς πρός τόν ἡγούμενο π. Κυριακό, σύμφωνα μέ τόν προηγούμενο Γέροντα Παχώμιο, ἦταν Βορειοηπειρώτης. Προσῆλθε στή μονή, πού τότε ἦταν ἰδιόρρυθμη, δεκαοκτώ χρονῶν καί εἶχε γέροντα κάποιον Ἡσαΐα. Ὅταν ὁ Ἡσαΐας πέθανε, ὁ Κυριακός, ἀφοῦ τόν κλείδωσε στό κελλί, ἦρθε στή Λιβαδειά, ὅπου ζήτησε καί ἔλαβε τήν εὐλογία τοῦ ἐπισκόπου νά εἶναι κληρονόμος τοῦ γέροντά του. Καθώς διηγοῦνταν οἱ παλιότεροι μοναχοί, μέ τήν κληρονομιά αὐτή ὁ Κυριακός ἔκτισε τήν ἀνατολική πλευρά τῆς μονῆς. Γράφει στή «Νέα Ἑστία» (τ. 1740, Δεκέμ-

βριος 2001) γιά τό ποίημα αὐτό ὁ Στυλιανός Ἀλεξίου, πού τό εἶχε ἀνακαλύψει στό ἀρχεῖο τοῦ πατέρα του, τοῦ ποιητῆ Λευτέρη Ἀλεξίου, ἀδελφοῦ τῆς Γαλάτειας Καζαντζάκη: «…Ἀνακάλυψα σέ ἕνα αὐτόγραφο χρονολογημένο τόν Μάιο τοῦ 1920, σέ μεγάλα φύλλα καλοῦ χαρτιοῦ μέ τά χαρακτηριστικά γράμματα τοῦ Σικελιανοῦ, τό θαυμάσιο ποίημά του “Τό μαρτύριο τοῦ Ὅσιου Σεραφείμ στόν Ἑλικώνα’’. Ὁ πατέρας μου χάρισε ἀργότερα τό αὐτόγραφο αὐτό στό Ἱστορικό Μουσεῖο Κρήτης». Κατά τόν Σικελιανό, ὁ Ὅσιος Σεραφείμ εἶναι αὐτός, ὁ ὁποῖος, μέσα στό τρίσβαθο σκοτάδι τῆς σκλαβιᾶς στόν Τοῦρκο, παρακινεῖ τούς χριστιανούς νά ξεχάσουν τόν δυνάστη καί τήν «ψεύτρα Ἀνατολή» καί νά φέρονται στό ἑξῆς «σά νά μήν εἶναι σκλάβοι». Καί «σείοντας σά λάφυρο θεϊκό τήν φοβερήν Ἐλευτεριά», ἐμπνέει τή Ρωμιοσύνη καί στή Ρούμελη τρανεύει ἡ κλεφτουριά. Ἔτσι ὁ Ὅσιος γίνεται ὁ προάγγελος τῆς Παλιγγενεσίας. Ἡ μνήμη τοῦ Ὁσίου Σεραφείμ, τοῦ καί προστάτη τῶν γεωργῶν, τιμᾶται ἰδιαιτέρως στή Ρούμελη. Τήν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς του, στίς 6 Μαΐου, οὐδείς διανοεῖται νά ἀσχοληθεῖ μέ γεωργικές ἐργασίες. ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΣΤΟΝ ΕΛΙΚΩΝΑ Τόν ὄρθρο ὁ Ὅσιος τό βαθύ, προτοῦ ξυπνήσουν τά πουλιά στόν Ἑλικώνα ἀκόμα, ἀπό τόν ἅγιον ὕπνο του πού πῆρε μέσα στή σπηλιά κειτάμενος στό χῶμα· μέ τό κορμί τό ἀγγελικό πού πιά δέ βάραινε στή γῆ, τά ὑστερινά τ’ ἀστέρια ἐνῶ σβηνόνταν τά τρανά, ὅλος μιά δέηση, στή σιγή ἐκράτει ὀρθά τά χέρια! Σάν πρωτοξύπνητο πουλί π’ ἀλαφροσκώνει τά φτερά πρίν τή φωλιά του ἀφήσει, τοῦ ἀόρατου κρυφότατα, τόν ἐπερίζωνε ἡ χαρά θερμή, κ’ ἡ ἀμίαντη φύση… Ὅλος μιά δέηση· κ’ ἔμενε γυμνή ψυχή, χωρίς μιλιά, χωρίς στόν κόσμο ἀνέσα, 25

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τί γύρω του τά πνέματα σαλεύανε σάν τά πουλιά στόν ἔρμο λόγγο μέσα… Μικρή ἄν πουρπούλιαζε φωνή, ὀπόκλειε τ’ ἄχραντο πρωί, μά ὁ νοῦς του πιά εἶχε μείνει ἐκεῖ π’ ἀρχίναε ν’ ἀγρικᾶ τῶν Ἀσωμάτων τή βοή μεσ’ ἀπ’ τό Θεῖο Καμίνι! *** Παγάνα ὡστόσο μυστικιά στό μεγαβούνι τό ἱερό ἀπ’ τόν Πασά σταλμένοι τρεῖς Τοῦρκοι ἀπό τή Λεβαδειά, κατά πώς ψάχνουν γιά νερό οἱ σκύλοι οἱ διψασμένοι, ἀπό ’να διαγουμίζοντας σ’ ἄλλο τῆς Ρούμελης χωριό, καιρό ἐγυρεῦαν τώρα νά βροῦν τόν Ὅσιο μιά φορά στό μυστικόν ἀσκηταριό, νά τόνε πᾶν στή χώρα… Τί σ’ ὅλη ἀκούστη τήν Τουρκιά πώς, σάν τσοπάνικη φωτιά, στήν ἄκρη τοῦ Ἑλικώνα, πότε τό βράδυ, πότε αὐγή, πότε τήν τρίσβαθη νυχτιά φαινόντανε μιά εἰκόνα π’ ὅλον ἐγιόμιζε μέ μιᾶς, σάν ἀστραπή, τόν οὐρανό, χιλιόδοξα μεγάλη, τῶν Γκιαούρηδων καρφώνοντας ὅλα τά μάτια στό βουνό - καί δέν τή βλέπαν οἱ ἄλλοι. Κι ἀπό τήν ὥρα πόβγαινεν ἡ φοβερή φεγγοβολή, σά νά μή ξέραν ἄλλο, οὐδέ Σουλτάνο, οὐδέ Πασά, μηδέ τήν ψεύτρα Ἀνατολή, παρά ἕνα φῶς μεγάλο… Κ’ ἔστειλε διάτα ὁ Πασάς, φερμάνι ὁλοῦθε φοβερό: «Ποιός τή φωτιάν ἀνάβει π’ ἅμα τή δοῦνε οἱ Χριστιανοί σέ μέγα πιάνονται χορό σά νά μήν εἶναι σκλάβοι;» Καί μαθητεύτη στόν Πασά πώς κάπου, σ’ ἀψηλή κορφή κανείς πού δέν ἀνέβη, κάποιος φτωχός, χωρίς νερό, χωρίς φωτιά, χωρίς θροφή, μονάχος του ἀσκητεύει καί, κάθε πόβγει στήν ψηλήν κορφήν ἀπάνω νά δεηθεῖ, τήν ὥρ’ αὐτήν ἀνάβει τό μέγα φῶς τ’ ἀξήγητο καί μές στό σκότος τό βαθύ ὁπού κοιμοῦνται οἱ σκλάβοι! *** Τόν ἥβρανε καί δεόντανε τήν ὥρα πού ἡ μεταλαβιά τοῦ ξύπναε μές στά σπλάχνα, στή δόξα ἀγνάντια τοῦ Θεοῦ, τόν πόνο πόσερν’ ἡ σκλαβιά καί τήν πικρή της ἄχνα… 26

Τόν ἥβρανε πού ὁλάκερος, σά Σεραφείμ μές στ’ οὐρανοῦ τίς φλόγες βυθισμένος, ἔπαιρνε τόλμη ἀκράτητη, καί μ’ ὅλα τ’ ἅρματα τοῦ νοῦ ντυτός κι ἁρματωμένος, στῶν Ἀσωμάτων τό χορό καταμεσῆς, μέ τή θωριά σκωμένη κι ἀναμμένη, ἔσειε σά λάφυρο θεϊκό τή φοβερήν Ἐλευτεριά, τήν Τουρκοπατημένη! Κ’ ἐκεῖ, σιμώνοντας κρυφά, μέ τή βαριά τοῦ κοντακιοῦ, μονοφόρα’ ἀπό πίσω, χτυπώντας στό ἀντικέφαλο, τοῦ εἴδανε τό αἷμα, ὡς αὐλακιοῦ νερό, νά ρέει περίσσο, τοῦ εἴδανε τό αἷμα, κι ἄναψε τεράστια φλόγα στό βουνό, τοῦ εἴδανε τό αἷμα, ὥς πέρα, σάν ἀστραπή καί κεραυνός ὅλο νά καίει τόν οὐρανό καί τό μεγάλο ἀέρα· κι ἀπ’ τήν ἀπάτητη κορφήν, ὥσμε τή Ρούμελη βαθιά κι ὥσμε τόν κάμπο κάτω, εἶδαν ἀκέριο τό βουνό ἀπ’ ἄλογα κι ἀπό σπαθιά πολεμικά γεμάτο! Κι ἀπό τήν ὥρα π’ ἄναψεν ἡ φοβερή φεγγοβολῆ τό ξέραν πιά πώς ἄλλο δέν ἔμενε γιά τή σκλαβιά παρά μιά πλέρια ἀνατολή ἀπό ἕνα φῶς μεγάλο! *** Γύρ’ ἀπ’ τή λάρνακα, στητά, ψηλές λαμπάδες καί κεριά, σέ κόκαλα ἁγιασμένα βιγλάτορες, τή μυστική φρουροῦνε τώρα Λευτεριά, νυχτόημερα ἀναμμένα. Κι ὅλη ντυμένη ἡ λεβεντιά μέ τά χρυσά, τά γιορτινά, τό Μάη τό μήνα, ἀντάμα, σάν τό κορμί της πάει χυτές λαμπάδες, καί κεριά τρανά τοῦ πάει, καθάριο τάμα. Κι ὅλος τραντάζει μυστικά ὁ Ἑλικώνας, ὁ ἱερός, τραντάζει ἀπάνω ὥς κάτου, σά γύρα ἀπό τόν τάφο τοῦ πηγαίνει κ’ ἔρχεται ὁ χορός, χαρά στά λείψανά του!

Κάποιες σκέψεις γιά τήν Πέμπτη Ἐντολή Κων/νου Ἐ. Μάντζαρη Διδάκτορος Κλασικῆς Φιλολογίας - Ἐκπαιδευτικοῦ

αρατηρώντας τή γενικότερη κρίση πού μαστίζει τή χώρα μας καί τόν πλανήτη δέ μποροῦμε παρά νά ἀναζητήσουμε τή λύση στήν πίστη μας στό Θεό καί στήν τήρηση τοῦ θελήματός του. Ἀπό τόν ἀστείρευτο, ὅμως, θησαυρό τῶν θεϊκῶν παραγγελμάτων, ὅπως ἀποτυπώνονται στίς Γραφές, ἀξίζει νά σταθοῦμε στήν Πέμπτη Ἐντολή διότι αὐτή ἀποκαλύπτει διαχρονικά τό «μυστικό» τῆς εὐτυχίας καί τῆς μακροημέρευσης καί μάλιστα σήμερα πού ἡ δυστυχία, ἡ ἀνασφάλεια, ὁ πόνος καί ὁ θάνατος τείνουν νά κυριαρχήσουν. Σύμφωνα μέ τήν ὀρθόδοξη παράδοση, ἡ Πέμπτη Ἐντολή ἀναφέρεται στή σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τούς γονεῖς του καί στήν ὀφειλόμενη ἀπόδοση τιμῆς πρός αὐτούς (Σημειώνεται ὅτι στή μεσαιωνική ρωμαϊκή παράδοση, πού ἔγινε δεκτή καί ἀπό τό Λούθηρο, καί στόν Ἰουδαϊσμό οἱ Δέκα Ἐντολές ἀριθμοῦνται μέ διαφορετικό τρόπο). Διαβάζουμε λοιπόν στήν Ἔξοδο (20, 12): «Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου, ἵνα εὖ σοι γένηται, καὶ ἵνα μακροχρόνιος γένῃ ἐπὶ τῆς γῆς τῆς ἀγαθῆς, ἧς Κύριος ὁ Θεός σου δίδωσί σοι». Σχεδόν παρόμοια ἐπαναλαμβάνεται ἡ Ἐντολή καί στό Δευτερονόμιο (5,16, 1-4). Ἡ προσέγγιση τοῦ ἱεροῦ κειμένου γεννᾶ κάποια βασικά ἐρωτήματα γιά τό ἀκριβές νόημα τῆς Ἐντολῆς. Διερωτᾶται κανείς: Ποιά μπορεῖ νά εἶναι ἡ οὐσιαστική σημασία καί τό περιεχόμενο τοῦ ρήματος τιμῶ; Τί εἴδους τιμή, δηλαδή, ὀφείλεται στούς γονεῖς καί, τό σπουδαιότερο, πῶς αὐτή μπορεῖ νά ἐκφραστεῖ ἔμπρακτα; Ἐπίσης, μέ ποιό τρόπο ἡ τήρηση τῆς Ἐντολῆς θά ἐπιφέρει εὐτυχία καί μακροημέρευση; Θά γίνει αὐτό ὡς ἀνταμοιβή ἀπό τό Θεό ἤ θά ἐπέλθει ὡς ἄμεσο ἐγγενές καί ἀναγκαῖο ἐπακόλουθο τῆς

τήρησής της; Ἀρχικά, δίνοντας μιά ἀπάντηση στά παραπάνω ἐρωτήματα, θά λέγαμε ὅτι τιμῶνται οἱ γονεῖς, ὅταν τούς ἀποδίδεται ὁ ἀπαραίτητος σεβασμός καί ἡ ἀναγνώριση τοῦ ρόλου τους. Μάλιστα, ἡ σημασία αὐτή εἶναι συνηθισμένη καί στήν ἀρχαία ἑλληνική γραμματεία (βλ. λ.χ. Ὅμηρος, Ὀδύσσεια θ΄ 479-480: ἀοιδοὶ τιμῆς ἔμμοροι εἰσι κ.ἄ). Φαίνεται, ὅμως, ὅτι δέν φτάνει μόνο αὐτό διότι ἔμπρακτη τιμή ἀποδίδεται μέ δύο ξεχωριστούς τρόπους: τόν ἐξωτερικό ἤ τυπικό καί τόν ἐσωτερικό ἤ οὐσιαστικό. Ὁ σεβασμός, ἡ ἔγνοια καί ἡ φροντίδα εἶναι ὁ ἐξωτερικός τρόπος. Ὁ ἄλλος, νομίζω ὁ σημαντικότερος, εἶναι ἡ ἴδια ἡ συμπεριφορά μας, τό ἦθος καί ὁ χαρακτήρας μας καί γενικά ἡ ποιότητα τῆς ζωῆς μας. Νά φροντίζουμε, δηλαδή, σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τοῦ βίου μας νά πορευόμαστε μέ τέτοιον τρόπο ὥστε νά ἀποτελοῦμε καύχημα καί τιμή καί σέ καμία περίπτωση ὄνειδος γι᾿ αὐτούς. Αὐτός εἶναι ὁ ἐσωτερικός καί ἀναμφισβήτητα οὐσιαστικός τρόπος ἀπόδοσης τιμῆς. Θά μποροῦσε κανείς στό σημεῖο αὐτό νά προβάλει τήν ἄποψη ὅτι ἡ ἠθική εἶναι κάτι ὑποκειμενικό καί διαφέρει σέ τοπική καί χρονική βάση, ἑπομένως δέν ὑπάρχει ἕνας συγκεκριμένος τρόπος συμπεριφορᾶς καί ποιότητας ζωῆς πού πρέπει νά ἀκολουθοῦμε. Ὅμως, τά πράγματα γιά τό χριστιανό δέν μπορεῖ νά εἶναι ἔτσι. Ἡ ἀντικειμενική, μοναδική καί ἀνυπέρβλητη ἠθική εἶναι ὁπωσδήποτε ἡ χριστιανική, ὅπως αὐτή ἐκπηγάζει ἀπό τά Ἱερά Κείμενα καί τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση καί μόνος τρόπος νά τήν πραγματώσουμε εἶναι νά ἀκολουθοῦμε κατά γράμμα τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Συνεπῶς, ἡ οὐσιαστική τιμή πρός τούς γονεῖς ὑφίσταται μόνον ὅταν βιώνουμε τή χριστιανική ἠθι27

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

κή ἀκολουθώντας τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά παρατηροῦμε ὅτι μέ τόν τρόπο αὐτό ἀποδίδουμε παράλληλα οὐσιαστική τιμή καί στόν ἴδιο τό Θεό. Μήπως ὅμως Αὐτός δέν εἶναι ὁ ὕψιστος Πατέρας ὅλων μας; Πῶς θά μπορούσαμε νά τιμοῦμε τούς κατά σάρκαν γονεῖς μας ἐνῶ ταυτόχρονα ἀσεβοῦμε πρός τόν ἐπουράνιο Πατέρα μας; Θά ἦταν ὀξύμωρο. Εἶναι ἐνδιαφέρον ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες εἶχαν διαμορφώσει παραπλήσια ἀντίληψη, ἄν καί σέ συνθῆκες εἰδωλολατρίας. Τά παραδείγματα εἶναι πολλά ἀλλά μποροῦμε νά ἀναφέρουμε δύο ἀπό τά χαρακτηριστικότερα. Ὁ Ἡσίοδος, κύριος ἐκπρόσωπος τοῦ διδακτικοῦ ἔπους καί διδάσκαλος πλείστων (Ἡράκλειτος, ἀπόσπ. 57 D-K), ἀναφέρει μέ προφητικό τόνο ὅτι θά ἐπέλθει μεγάλη τιμωρία στό ἀνθρώπινο γένος ὅταν μεταξύ τῶν ἄλλων ἀσεβῶν πράξεων οἱ ἄνθρωποι πάψουν νά τιμοῦν τούς ἡλικιωμένους γονεῖς τους: «αἶψα δὲ γηράσκοντας ἀτιμή28

σουσι τοκῆας» (Ἔργα καί Ἡμέραι 185). Αὐτό θά εἶναι μιά ἐπιπλέον ἀπόδειξη ὅτι δέν σέβονται πιά οὔτε τούς θεούς. Ἐπίσης, βαριά ἔρχεται ἡ τιμωρία σέ ὅποιον μιλᾶ ἄσχημα στόν ἡλικιωμένο γονιό του: «ὃς τέ γονῆα γέροντα κακῷ ἐπὶ γήραος οὐδῷ / νεικείῃ χαλεποῖσι καθαπτόμενος ἐπέεσσι» (ὅ.π. 331332). Ἀντίθετα, θά πρέπει κανείς νά συμπεριφέρεται ἤπια στόν πατέρα του: «χρή δέ σέ πατρί κτίλον ἔμμεναι» (ἀπόσπ. 323 M-W). Τό δεύτερο παράδειγμα προέρχεται ἀπό τήν πλατωνική Πολιτεία. Ἐκεῖ ὁ Ἤρ, γιός τοῦ Ἀρμενίου, διηγεῖται ὅτι στόν «ἄλλο κόσμο» ὅσοι εἶχαν διαπράξει συνηθισμένα ἐγκλήματα ἤ εἶχαν κάνει τό καλό τιμωροῦνταν ἤ ἀνταμείβονταν ἀντίστοιχα στό δεκαπλάσιο. Ὅσοι εἶχαν ὅμως ἀσεβήσει πρός τούς γονεῖς ἤ τούς θεούς ἤ τούς εἶχαν τιμήσει, τιμωροῦνταν ἤ ἀνταμείβονταν ἀκόμη περισσότερο: «εἰς δέ θεούς ἀσεβείας τε καί εὐσεβείας καί γονέας … μείζους ἔτι τούς μισθούς διηγεῖτο» (615c2-4). Δύο εἶναι τά στοιχεῖα πού πρέπει νά κρατήσουμε ἀπό τά παραπάνω χωρία. Τό ἕνα εἶναι ὅτι ἡ ἀσέβεια πρός τούς γονεῖς εἶναι ἀπό τά φοβερότερα ἀδικήματα, ἐπισείει ὁπωσδήποτε τήν ὀργή τοῦ θεοῦ καί ἐπιφέρει βαρύτατη τιμωρία, ἐνῶ ἀνταμείβονται πολλαπλῶς ὅσοι τιμοῦν τούς γονεῖς. Τό ἄλλο εἶναι ὅτι ἡ ἀσέβεια στούς γονεῖς ἰσοδυναμεῖ μέ ἀσέβεια στούς θεούς, κάτι πού, ὅπως εἴδαμε παραπάνω, ἰσχύει καί γιά μᾶς. Ἑπομένως, εἶναι ἁρμόζουσα ἡ θέση τῆς Ἐντολῆς κατά τήν ὀρθόδοξη ἀρίθμηση. Βρίσκεται στήν πέμπτη θέση πού εἶναι κεντρική στό Δεκάλογο διότι γεφυρώνει τήν πρώτη ὁμάδα Ἐντολῶν μέ τή δεύτερη. Συγκεκριμένα οἱ τέσσερις πρῶτες Ἐντολές ἀναφέρονται στή σχέση Θεοῦ καί ἀνθρώπου. Οἱ τελευταῖες πέντε στή σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τό συνάνθρωπό του. Ἡ Πέμπτη καί στά δύο. Τιμᾶς τούς γονεῖς σου τιμώντας τό Θεό καί τιμᾶς τό Θεό ὅταν τηρεῖς τό θέλημά του ἀναφορικά μέ ἐκεῖνον καί τούς συνανθρώπους σου. Δέν μπορεῖς νά εἶσαι πιστός στήν Πέμπτη Ἐντολή, ἄν ἀθετήσεις κάποια ἀπό τίς ἄλλες. Ἄν τηρήσεις ὅλες τίς ἄλλες,

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τότε μόνον τηρεῖς καί τήν Πέμπτη. Συνεχίζοντας τώρα τίς σκέψεις μας δέν μποροῦμε νά μή φέρουμε στό μυαλό μας ἀρκετές περιπτώσεις ἁγίων πού ἦρθαν σέ ρήξη μέ τούς γονεῖς τους γιατί ἀκολούθησαν πιστά το θέλημα τοῦ Θεοῦ. Θά μπορούσαμε νά ἱσχυριστοῦμε ὅτι ἀθέτησαν τήν Πέμπτη Ἐντολή; Φυσικά ὄχι. Τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ὑπερέχει. Οἱ ἅγιοι αὐτοί στήν πραγματικότητα τίμησαν τούς γονεῖς τους παρά τό ὅτι ἦρθαν σέ ρήξη μέ αὐτούς. Ἄς θυμηθοῦμε τά λόγια τοῦ Χριστοῦ: «πᾶς ὅστις ἀφῆκεν … πατέρα ἢ μητέρα … ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου ἑκατονταπλασίονα λήψεται καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσει» (Ματθ. 19,29) καί «ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστιν μου ἄξιος» (Ματθ. 10, 237). Περνώντας τώρα στό δεύτερο μέρος τῆς Ἐντολῆς διαβάζουμε ὅτι ὅποιος τήν τηρήσει θά ἀνταμειφθεῖ. Ἀλλά ἡ ἀνταμοιβή του εἶναι σύμφωνη μέ τήν παραπάνω θεώρηση. Θά ἀξιωθεῖ νά ζήσει εὐτυχισμένος καί γιά πολλά χρόνια. Ὅμως, τό ἴδιο δέν συμβαίνει καί μέ ὅποιον τιμᾶ τό Θεό καί ἀκολουθεῖ τό θέλημά του; Δέν ζεῖ μιά ζωή εἰρηνική καί εὐτυχισμένη; Ἀντίθετα, ὁ δρόμος τῆς ἁμαρτίας δέν ὁδηγεῖ στό ἄγχος, τήν ἀνασφάλεια, τήν ἀβεβαιότητα καί τελικά στή δυστυχία; Δέν φθείρουμε μέ τά πάθη μας τήν ψυχή ἀλλά καί τό σῶμα μας; Δέν ὁδηγούμαστε μέ τήν ἁμαρτία στό σωματικό καί πνευματικό θάνατο; Τονίζει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «τὰ γὰρ ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος, τὸ δὲ χάρισμα τοῦ θεοῦ ζωὴ αἰώνιος» (Ρωμ. 6, 23). Ἑπομένως, καί τό δεύτερο μέρος τῆς Ἐντολῆς ἐπιβεβαιώνει αὐτό πού παραπάνω ἐλέχθη. Τιμή στούς γονεῖς σημαίνει ἀποφυγή τῆς ἁμαρτωλῆς ζωῆς. Ἔτσι, φανερώνεται ὅτι ἡ εὐτυχία καί ἡ μακροημέρευση σχετίζονται ἄμεσα μέ τόν τρόπο ζωῆς πού ὑποδηλώνει ἡ τήρηση τῆς Ἐντολῆς καί ἔρχονται ὡς φυσικό καί ἀναγκαῖο ἐπακόλουθο. Δέν θά μποροῦσαν νά ἀπολαύσουν τά ἀγαθά αὐτά, συνεπῶς, ὅσοι τιμοῦν τούς γονεῖς τους ἐξωτερικά, ἀλλά ἀσεβοῦν πρός τό Θεό, ὅπως ἐπιβεβαιώνει ὁ Κύριός μας: «Μακάριοι

οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτὸν» (Λουκᾶ 11, 28), ὁ ψαλμωδός: «Μακάριος, ὅς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν καὶ ἐν ὀδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη» (Ψάλμ. 1,1) καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Οὐδένα χρὴ μακαρίζειν, ἀλλ’ ἢ τὸν κατὰ Θεὸν ζῶντα μόνον» (Ὁμιλίαι ἐν Ἀντιοχείᾳ 49, 185, 35). Ὄχι γιατί ὁ Θεός στερεῖ μέ ἐκδικητικό πνεῦμα τά ἀγαθά αὐτά, ἀλλά διότι ἁμαρτία καί εὐτυχία δέν συμβιβάζονται σέ καμιά περίπτωση. Ὁλοκληρώνοντας τίς σκέψεις αὐτές δέν μπορεῖ νά μήν ἀναλογιστεῖ κανείς τό σήμερα. Ἄραγε πόσοι γονεῖς θεωροῦν τιμή τους νά ἔχουν παιδιά ποῦ ζοῦν σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ; Πόσοι προτιμοῦν αὐτό ἀπό τήν οἰκονομική, κοινωνική καί γενικά κοσμική «ἐπιτυχία» τῶν παιδιῶν τους; Πόσα παιδιά μένουν στόν ἐξωτερικό τρόπο ἀπόδοσης τιμῆς ἤ δέν φροντίζουν οὔτε γι᾿ αὐτόν, ἐνῶ ἀγνοοῦν τόν ἐσωτερικό; Μήπως οἱ περισσότεροι νομίζουν ὅτι θά εἶναι εὐτυχισμένοι «κατακτώντας τόν κόσμο» μέ τό νά ἀψηφοῦν τήν ἠθική καί δέν ὑποψιάζονται ὅτι αὐτό εἶναι ἀνέφικτο; Μήπως ἡ σημερινή ἄσχημη κατάσταση ἔχει τήν αἰτία της ἐκεῖ; Μήπως γονεῖς καί παιδιά εἴμαστε συνυπεύθυνοι; Ἡ ἐλπίδα, ὡστόσο, δέν πρέπει νά ἐγκαταλείψει τόν ἄνθρωπο. Ὁ Θεός πάντα θά δείχνει τό δρόμο. Ἀρκεῖ ἐμεῖς νά θέλουμε νά τόν ἀκολουθήσουμε.

Ἀθωνική Τετραλογία Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη, ἐκπαιδευτικοῦ-συγγραφέως Α΄ Δριμύς ὁ χειμών, ἀλλά γλυκύς ὁ Παράδεισος αλοκαιρινό ξημέρωμα στά αἰθέρια ὕψη τῆς Κερασιᾶς καί τό πρωινό ἀγιάζι «μαστίγωνε» τό σῶμα μας, καθώς στό πρωινό θάμβος πήραμε τήν εὐχή τῶν Πατέρων καί ξεκινήσαμε τήν πορεία μας πρός τά Καυσοκαλύβια. Ἕνας Γέροντας μᾶς προέτρεψε νά φορέσουμε «κάτι πιό χοντρό», γιά νά μήν κρυώσουμε, ἕως ὅτου ἀνατείλει ὁ ἥλιος καί ζεστάνει τή φύση. -Φαντάζομαι, Γέροντα , πόσο δυνατό κρύο κάνει τό χειμώνα ἐδῶ ψηλά καί πόσο θά ὑποφέρετε ἀπό αὐτό, ἀφοῦ καί τώρα τό καλοκαίρι εἶναι τόσο ἐμφανές καί τόσο ἐνοχλητικό! Καί ὁ Γέροντάς μοῦ ἀπάντησε: -Ἀδελφέ μου, δριμύς ὁ χειμών, ἀλλά γλυκύς ὁ Παράδεισος!! Κατάλαβα τή βαθύτερη σημασία τῶν λόγων του καί ἐσιώπησα… Β΄ Τό ἀκατανίκητο «πνευματικό τουφέκι» Βρισκόμαστε στό ἀρχονταρίκι τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κωσταμονίτου σέ ἕνα ἀπό τά προσκυνήματα μας σ᾿ αὐτό τό παραδοσιακό κοινόβιο, πού ὑψώνεται ἐπιβλητικά μέσα στό μυροβόλο ἀθωνικό δάσος. Ἐκεῖ ὁ μοναχός Βαρνάβας μᾶς ἔδειξε τίς εἰκόνες τῶν ἡρώων τοῦ 1821, πού ἔχουν ἀναρτήσει στούς τοίχους στό ἀρχονταρίκι τῆς Μονῆς, λέγοντάς μας: -Ἀφοῦ ἐσεῖς τούς βγάλατε ἀπό τά σχολεῖα καί τά ἄλλα δημόσια καταστήματα, αἰσθανόμαστε ἐμεῖς αὐτό τό χρέος καί ἀναλάβαμε αὐτό τό ἔργο, νά σᾶς τούς δείχνουμε καί νά σᾶς ὑπενθυμίζομε τί τούς χρωστᾶμε ὅλοι μας. Ἀκούσαμε, ἐπίσης, τόν Ἱερομόναχο Στέφανο νά μᾶς λέει ὅτι πρέπει νά ὁπλίσουμε

τήν ψυχή μας μέ τό ἀκατανίκητο «πνευματικό τουφέκι» δηλαδή, μέ τήν εὐχή τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ: «Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τόν ἁμαρτωλόν».- Σᾶς τό λέω, μᾶς εἶπε, γιά νά τό θυμάστε αὐτό ἀπό ἐμένα καί σᾶς παρακαλῶ νά μήν τό ξεχνᾶτε ποτέ καί νά τό χρησιμοποιεῖτε σέ κάθε στιγμή τῆς ζωῆς σας. Κι ἐμεῖς ἔκτοτε ἔχομε πάντοτε στό νοῦ καί στήν καρδιά μας, αὐτά τά λόγια τοῦ εὐλογημένου Κωνσταμονιτοῦ Ἱερομονάχου, πού μᾶς ὑπέδειξε καί μᾶς προέτρεψε νά χρησιμοποιοῦμε αὐτό τό ἀκατανίκηντο «ὅπλο» τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ. Γ΄ Νά πικραίνουμε τά γλυκά δολώματα τοῦ σατανᾶ μέ τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου μας Κάθε φορά πού βρισκόμασταν στήν Ἱερά Μονή Φιλοθέου ἀναμέναμε πάντοτε μέ πνευματική λαχτάρα τήν ὥρα πού ὁ Γέροντας Λουκᾶς Φιλοθεΐτης, ἀμέσως μετά τόν Ἑσπερινό καί τήν Τράπεζα καί μέχρι νά σημάνει Ἀπόδειπνο, συναντοῦσε τούς προσκυνητές στό ὑπαίθριο «ἀρχονταρίκι» ἔξω ἀπό τόν περίβολο τῆς Μονῆς, ἐκεῖ πού ἄρχιζει τό μυροβόλο δάσος, ὑπό τόν ἁπαλό ἦχο ἀπό τό κελάρυσμα τοῦ νερού καί τό θρόισμα τῶν φύλλων τῶν πυκνόφυλλων φλαμουριῶν, πού κυριαρχοῦν στό γύρω φυσικό περιβάλλον. Ὅλα ὅσα μᾶς ἔλεγε ἦταν πατερικά, κατανοητά, πρακτικά, θεολογικά, ψυχοφελῆ καί ἀπέπνεαν τό πνευματικό ἄρωμα τῆς κατά Θεόν σοφίας καί τῆς ἀθωνικῆς ἐρήμου. Ἐκεῖνο ὅμως πού μένει γιά πάντα χαραγμένο στό νοῦ καί στήν καρδιά μου καί θά μέ συνοδεύει ὅσο ζῶ, εἶναι ἡ προτροπή τοῦ Γέροντα «νά πικραίνομε τά γλυκά δολώματα τοῦ σατανᾶ μέ τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου μας».

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Δ΄ Δίνουν αἷμα καί λαμβάνουν πνεῦμα Σκαρφαλώνοντας κάποτε στά φρικτά Καρούλια καί βλέποντας τούς ἀπορρώγας βράχους, τίς σχισμές καί τά «πλατώματά» τους, πού στό παρελθόν κυρίως φιλοξένησαν, ὡς πνευματικές ἀετοφωλιές, πολλούς ἡρωικούς ἀγωνιστές τῆς πίστεώς μας, οἱ ὁποῖοι «ἔδωσαν αἷμα κι ἔλαβαν πνεῦμα», αἰσθάνθηκα δέος καί κατάνυξη καί παρακάλεσα μέ ὅλη τή δύναμη τῆς ψυχῆς μου τόν Θεό νά στηρίζει καί νά ἐνισχύει πνευματικά τούς ἀσκητές, τούς ἡσυχαστές, τούς ἐρημίτες καί τούς μοναχούς πού ἀσκοῦνται στά Μοναστήρια, γιά νά στηρίζουν κι αὐτοί μέ τή σειρά τούς ὅλους ἐμᾶς, πού ἔχομε ἀνάγκη ἀπό ἰσχυρά πνευματικά στηρίγματα, γιά νά μήν καταρρεύσουμε καί χαθοῦμε ὁλότελα, ἀλλά νά ἐλπίζουμε καί νά ἀγωνιζόμαστε γιά τήν πνευματική μας ἀνάσταση: «Μνήσθητι, Κύριε, τῶν ἐν παρθενίᾳ καί εὐλαβείᾳ καί ἀσκήσει διαμενόντων καί τήν ἐν ὄρεσι καί σπηλαίοις καί ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς ἀγωνιζομένων ὁσίων πατέρων τε καί ἀδελφῶν ἡμῶν διά τό ὄνομά Σου τό Ἅγιον». (Ἅγιος Ἰάκωβος ὁ Ἀδελφόθεος). Σέ ἕνα ἄλλο προσκύνημά μας στόν Ἄθωνα ὁδοιπορούσαμε μέ τόν συμπροσκυνητή μου Ἰωάννη Βολανάκη ἀπό τή Σκήτη τῆς Ἁγίας Ἄννας πρός τή Μικρή Ἁγία Ἄννα, τά Κατουνάκια, τόν Ἅγιο Βασίλειο, τήν Κερασιά καί τά Καυσοκαλύβια. Σέ κάποιο σημεῖο τῆς διαδρομῆς, μεταξύ Μικρῆς Ἁγίας Ἄννας καί Κατουνακίων, συναντήσαμε δυό μοναχούς, ἕναν ἡλικιωμένο κι ἕνα νέο, προφανῶς τόν Γέροντα καί τόν ὑποτακτικό του, πού ὁδοιποροῦσαν καί αὐτοί ἀλλά πρός τήν ἀντίθετη κατεύθυνση. Ὅπως μάθαμε ἀργότερα στό Ἡσυχαστήριο τῶν Δανιηλαίων, ὅπου φιλοξενηθήκαμε ἐκεῖνο τό βράδυ, προέρχονταν ἀπό τή βαθύτερα ἔρημο καί πήγαιναν στή Σκήτη τῆς Ἁγίας Ἄννας, γιά νά ἐξετασθεῖ ἰατρικά ὁ Γέροντας ἀπό ἕναν ἐθελοντή ἰατρό, πού ἐρχόταν κατά διαστήματα ἐκεῖ καί προσέφερε τίς ἰατρικές ὑπηρεσίες του στούς Πατέρες πού εἶχαν ἀνάγκη. Ὁ κατάλευκος Γέροντας κρατοῦσε τό ραβδί του καί προχωροῦσε μέ ἐμφανή δυ-

σκολία καί δίπλα του ἀκολουθοῦσε ὁ νεαρός ὑποτακτικός του φορτωμένος μ’ ἕνα τρίχινο ντορβά καί βοηθώντας τόν Γέροντα, ὅποτε τό καλοῦσε ἡ περίσταση. Στό δεξί του χέρι κρατοῦσε ἕνα μεγάλο κομβοσχοίνι, γιατί προφανῶς προσευχόταν, καθώς ὁδοιποροῦσε πρός τόν προορισμό του. Καί οἱ δυό ἔφεραν πάνω τους ἐμφανῆ τά ἴχνη τῆς σκληρῆς ἀσκήσεως καί τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ πνευματικῆς ζωῆς. Ὁ νεαρός μοναχός ἦταν ξυπόλητος γιά ἐντονότερη καί σκληρότερη ἄσκηση καί καθώς περπατοῦσε πάνω στό βραχῶδες μονοπάτι τῆς ἐρήμου μοῦ φάνηκε ὅτι τά πόδια του εἶχαν πληγωθεῖ καί ματώσει, ἀφήνοντας μάλιστα τά σημάδια αὐτῆς τῆς σωματικῆς κακοπάθειας στά σημεῖα πού πατοῦσε!! Μέ θαυμασμό καί συγκίνηση ἀντίκρισα αὐτές τίς ἡρωικές ψυχές καί σκέφθηκα ὅτι οἱ ἀληθινοί, οἱ γνήσιοι μοναχοί δίνουν αἷμα καί λαμβάνουν πνεῦμα!! Κι ἀκόμη ὅτι τά χώματα τῆς ἀθωνικῆς ἐρήμου εἶναι ποτισμένα μέ ὁσιομαρτυρικά αἵματα καί «πεποικιλμένα» μέ ροές δακρύων!! Τούς ἀπευθύναμε μέ σεβασμό τόν ἁγιορείτικο χαιρετισμό «εὐλογεῖτε». Ὁ Γέροντας μᾶς ἀπάντησε «ὁ Κύριος» χωρίς νά πεῖ κάτι ἄλλο. Ὁ ὑποτακτικός, πού φαινόταν ἄνθρωπος τῆς ἀπόλυτης ὑπακοῆς, ἔκανε μιά μικρή ὑπόκλιση καί συνέχισαν τήν πορεία τους. Καθώς προχωρούσαμε πρός τήν ἀντίθετη κατεύθυνση, ἔστρεψα πολλές φορές τούς ὀφθαλμούς μου πρός τά ὀπίσω, γιά νά ἀντικρίσω αὐτούς τούς γενναίους πνευματικούς ἀγωνιστές τοῦ σύγχρονου Ἄθω, πού ὅδευαν σταθερά πρός τήν Ἁγία Ἄννα, ἀλλά καί πρός τήν κατάκτηση τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν!! 31

Ὁ Ἅγιος Νικόλαος στίς Μάλλες Ἱεράπετρας Γεωργίου Φουστέρη, Δρ. Ἀρχαιολογίας, Καθηγητῆ Ἀνωτάτης Ἐκκλ/κῆς Ἀκαδημίας Θεσ/νίκης

ναός τοῦ Ἁγίου Νικολάου βρίσκεται στό μέσον τοῦ οἰκισμοῦ τῶν Μαλλῶν Ἱεράπετρας. Ἡ ἐξωτερική ἐντύπωση πού δίνει σήμερα ὁ ναός διαφέρει κατά πολύ σέ σχέση μέ τήν αὐθεντική του κατασκευή (εἰκ. 1). Λόγῳ τῆς ἐπένδυσης τῶν ἐξωτερικῶν του ἐπιφανειῶν μέ ὀρθογώνια σχιστολιθική πέτρας, ἐπέμβαση πού ἔγινε πρίν ἀπό τρεῖς δεκαετίες, ὁ ἐπισκέπτης τῶν Μαλλῶν δέν μπορεῖ νά ἀντιληφθεῖ ὅτι πρόκειται γιά ἕναν παλαιό ἱστορικό ναό. Καθώς ὅμως μπαίνει κανείς μέσα στό μνημεῖο, λίγες ἀποσπασματικά σωζόμενες τοιχογραφίες στό ἱερό Βῆμα καί τό βόρειο σκέλος, δέν ἀφήνουν καμία ἀμφιβολία ὅτι πρόκειται γιά μνημεῖο τῆς περιόδου τῆς Ἑνετοκρατίας. Ἄν καί τό μνημεῖο αὐτό δέν ἔχει μελετηθεῖ ἐνδελεχῶς, στήν μέχρι σήμερα ἐπιστημονική ἔρευνα δέν εἶναι ἄγνωστο. Ὡς πρός τόν ἀρχιτεκτονικό του τύπο, ἀπό παλαιά ἔχει ἐπισημανθεῖ ὅτι εἶναι ἕνας ἰδιότυπος ναός, καθώς πρόκειται γιά κτίσμα ἐλευθέρου σταυροῦ στήν κάτοψη μέ δύο ἀλληλοτεμνόμενες ἰσοϋψεῖς καμάρες. Μάλιστα ἡ ἐγκάρσια καμάρα (στόν ἄξονα Βορρᾶ-Νότου) εἶναι στενότερη ἀπό τήν κατά μῆκος. Ὅπως εἶναι φυσικό, στήν διασταύρωση τῶν δύο σκελῶν τοῦ σταυροῦ διαμορφώνεται ἕνα σταυροθόλιο. Τήν ἰδιαιτερότητα τοῦ ναοῦ ἐπεσήμανε ἤδη ἀπό τίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰώνα ὁ πρωτοπόρος μελετητής τῶν μνημείων τῆς Ἑνετοκρατίας Giuseppe Gerola στό ἔργο του Monumenti Veneti nell’ isola di Creta, ὅπου δημοσίευσε κάτοψη καί φωτογραφία τοῦ ναοῦ (εἰκ. 2). Ἀναφερόμενος στόν Ἅγιο Νικόλαο Μαλλῶν ὁ Gerola παρατηρεῖ: «Ὑπάρχει καί μία ἐκκλησία 32

ὅπου στή διασταύρωση τῶν δυό ἰσοϋψῶν κλιτῶν ἀποφύγανε τόν τροῦλο μέ ἕνα πρόχειρο ἐπινόημα (ἐννοεῖ τό ἀκανόνιστο σταυροθόλιο) πού, ὅπως φαίνεται, ὀφείλεται στήν ἀπειρία τοῦ τεχνίτη». Πολλές δεκαετίες ἀργότερα, ὁ Κlaus Gallas συμπεριέλαβε τόν ναό στή διδακτορική του διατριβή γιά τούς ναούς τῆς Κρήτης (1983) καί προσπάθησε νά ἑρμηνεύσει τήν μοναδικότητα τοῦ ναοῦ. Συγκεκριμένα, ὁ γερμανός ἀρχιτέκτονας ἀποκλείοντας τήν περίπτωση νά ἔχει σχεδιαστεῖ ἐξ ἀρχῆς ὁ ναός στό συγκεκριμένο ναοδομικό τύπο, ἐξέφρασε τήν ἄποψη ὅτι ἡ ἰδιότυπη διάταξη τῆς ἀνωδομῆς του προῆλθε ἀπό τήν μετασκευή ἑνός τρουλαίου ναοῦ, εἴτε μέ τροποποίηση τοῦ σχεδίου κατά τήν κατασκευή εἴτε μετά ἀπό κάποια καταστροφή, ἀπό ἀδέξιους τεχνίτες. Ἡ ἑρμηνεία τοῦ Gallas ἀποτυπώνεται στήν κατά μῆκος τομή πού δημοσιεύει, ὅπου θεωρεῖ ὅτι ἡ μετασκευή περιορίζεται στό σημεῖο διασταύρωσης τῶν καμαρῶν (εἰκ. 3). Προσεκτικότερες ὅμως παρατηρήσεις στό ἐσωτερικό τοῦ ναοῦ ὁδηγοῦν σέ ἄλλου εἴδους συμπεράσματα. Εἶναι φανερό ἐπεμβάσεις καί μετασκευές πού ἐνδεχομένως συνδέονται μέ μερική καταστροφή τῆς ἀνωδομῆς ἀπό ἕναν σεισμό, ἔχουν ἀλλοιώσει τά ἀρχικά τυπολογικά χαρακτηριστικά του ναοῦ. Τό σταυροθόλιο πού προέκυψε ἀπό τήν διασταύρωση τῶν ἰσοϋψῶν ἀλλά μέ διαφορετικό πλάτος καμαρῶν, ὅπως παρατήρησαν οἱ Gerola καί Gallas πράγματι εἶναι προχειροφτιαγμένο καί εἶναι κατασκευαστικά ἀτελές. Εἶναι σαφές ὅτι δέν ἀνήκει στόν ἀρχικό σχεδιασμό τοῦ ναοῦ, ἀλλά προέκυψε ὡς λύση προσαρμογῆς ἡ ὁποία πρέ-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

1. Μάλλες-Ἅγιος Νικόλαος. Ἄποψη ἀπό Νότια.

2. Φωτογραφία τοῦ ναοῦ ἀπό τόν G. Gerola.

3. ΜάλλεςἍγιος Νικόλαος. Κάτοψη καί κατά μῆκος τομή (Κ. Gallas). 33

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

4. Τό ἐσωτερικό του ναοῦ. Σχεδιάζεται ἡ χάραξη τῆς ἀρχικῆς καμάρας σέ δύο ἐκδοχές: κανονική καί ὀξυκόρυφη. πει νά ἑρμηνευθεῖ διαφορετικά. Ὅταν κανείς εἰσέρχεται στό ἐσωτερικό τοῦ ναοῦ εὔκολα ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἡ κατά μῆκος καμάρα ἀρχικά ἦταν χαμηλότερη. Αὐτό τό στοιχεῖο δέν μπορεῖ νά ἀμφισβητηθεῖ εἴτε ἡ καμάρα ἦταν κανονική ἡμικυκλική εἴτε ὀξυκόρυφη (εἰκ. 4). Ἄγνωστο πότε, σέ μεταγενέστερη φάση ὑπερυψώθηκε προκειμένου νά καταστεῖ ἰσοϋψής μέ τήν ἐγκάρσια καμάρα, ἡ ὁποία ἦταν ἐξ ἀρχῆς ψηλότερη καί διατηρεῖ μέχρι σήμερα τό ἀρχικό της ὕψος. Αὐτή ἡ μετασκευή μπορεῖ νά δικαιολογηθεῖ μόνον μετά ἀπό μία μερική κατάρρευση τοῦ μνημείου πού ἔβλαψε ὅπως φαίνεται τήν κατά μῆκος χαμηλότερη καμάρα. Μέ βάση τίς παραπάνω παρατηρήσεις, ἡ ἀρχική μορφή τοῦ μνημείου προκύπτει εὔκολα. Ἦταν ναός σταυρεπίστεγος, δηλαδή 34

μέ δύο διασταυρούμενες καμάρες ἀπό τίς ὁποῖες ἡ κατά μῆκος εἶναι χαμηλότερη τῆς ἐγκάρσιας. Ὁ τύπος αὐτός δέν ἦταν ἄγνωστος στήν Κρήτη. Ὁ Ἀναστάσιος Ὀρλάνδος, ὁ πρῶτος καί σημαντικότερος μέχρι σήμερα ἐρευνητής τῶν σταυρεπίστεγων ναῶν, κατέταξε τούς ναούς αὐτούς σέ κατηγορίεςπαραλλαγές. Τήν συγκεκριμένη παραλλαγή, στήν ὁποία ἡ ἐγκάρσια κεραία προεξέχει ἔντονα ἀπό τούς πλάγιους τοίχους τοῦ ναοῦ σχηματίζοντας εὐδιάκριτο σταυρό στήν κάτοψη, τήν ὀνόμασε Β2. Ὅλοι οἱ γνωστοί στήν ἔρευνα ναοί αὐτῆς τῆς κατηγορίας ἐντοπίζονται στήν ἀνατολική Κρήτη καί ἔχουν χρονολογηθεῖ ἀπό τό σύνολο τῶν μελετητῶν στό πρῶτο μισό τοῦ 14ου αἰώνα. Πρόκειται γιά πέντε ναούς (εἰκ. 5): τήν Παναγία στό Ἀλάγνι, τόν Ἀρχάγγελο Μιχαήλ στό Ἀρκαλοχώρι, τήν Παναγία στό Γεράκι Πεδιάδος, τόν Εὐαγγελισμό στό ὁμώνυμο χωριό (πρ. Μουχτάρω) ἐπίσης στήν Πεδιάδα Ἡρακλείου καί τήν Παναγία Βιγλιώτισσα στή Βουλισμένη Λασιθίου. Ὅσον ἀφορᾶ ἕναν ἕκτο ναό, τήν Ἁγία Παρασκευή στό Χάρακα, δέν πρέπει νά ἐνταχθεῖ στήν ὁμάδα αὐτή χωρίς ἐπιφυλάξεις. Στήν περίπτωση αὐτή, τό γεγονός ὅτι ἡ κατά μῆκος καί ἡ ἐγκάρσια καμάρα εἶναι ἰσοπλατεῖς, μᾶς ἐπιτρέπει νά θεωρήσουμε πιθανή μία μετασκευή σέ σταυρεπίστεγο ἑνός παλαιότερου τρουλαίου ναοῦ μετά ἀπό μία κατάρρευση τοῦ μεγαλύτερου μέρους τῆς ἀνωδομῆς. Ὅσον ἀφορᾶ στόν ἀκριβή χρόνο ἀνέγερσης τοῦ σταυρεπίστεγου ναοῦ τοῦ Ἁγίου Νι-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

5. Σταυρεπίστεγοι ναοί τῆς ἀνατολικῆς Κρήτης.

σθηκε, καθώς ἐπίσης καί στό νότιο τμῆμα τῆς ἐγκάρσιας καμάρας, ὅπου ἔχουν γίνει νεώτερες ὑποστυλώσεις στήριξης, δέν διατηρεῖται ἐντοίχιος διάκοσμος. Ἕνα ἀκόμη τμῆμα τοιχογραφιῶν μέ δύο μορφές ἱεραρχῶν (ἅγι-

κολάου Μαλλῶν δέν ὑπάρχουν ἀσφαλεῖς ἐπιγραφικές πληροφορίες, οὔτε ἱστορικά τεκμήρια. Ἡ τυπολογική του ὅμως ἔνταξη στήν ὁμάδα τῶν σταυρεπίστεγων ναῶν τῆς Ἀνατολικῆς Κρήτης, στήν ὁποία ἀναφερθήκαμε παραπάνω, μᾶς ὁδηγεῖ σέ μία χρονολόγηση ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα. Θά μποροῦσε μάλιστα νά διερευνηθεῖ ἀπό τούς εἰδικούς τό ἐνδεχόμενο κάποιοι ἀπό αὐτούς τούς ναούς νά ἀποτελοῦν ἔργο ἑνός οἰκοδομικοῦ συνεργείου πού δραστηριοποιήθηκε τήν συγκεκριμένη περίοδο στήν εὐρύτερη περιοχή. Μέ τήν παραπάνω χρονολόγηση ἀλλά καί τήν ἑρμηνεία τῶν οἰκοδομικῶν φάσεων τοῦ ναοῦ, συνάδει ἀπόλυτα καί ὁ τοιχογραφικός διάκοσμος τοῦ ναοῦ πού σώζεται ἀποσπασματικά, ὅπως προαναφέραμε. Ἀπό τόν ἀρχικά καταγραφο ναό διατηροῦνται τοιχογραφίες κυρίως στίς ἐπιφάνειες τοῦ βόρειου τμήματος τῆς ἐγκάρσιας καμάρας. Αὐτό εἶναι ἀναμενόμενο καθώς τό συγκεκριμένο τμῆμα τοῦ ναοῦ δέν ὑπέστη καταστροφή καί διατηρεῖται ἀλώβητο στό ἀρχικό του ὕψος. Ἀντίθετα, στήν κατά μῆκος καμάρα πού κατέρρευσε καί ἀνακατασκευά-

6. Ὁ Ἅγιος Κύριλλος Κρήτης. 35

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

οι Κύριλλος Κρήτης καί Ἰωάννης ὁ Ἐλεήμων) καί ἑνός διακόνου ( ἅ γ ι ο ς Εὖπλος) σέ πολύ καλή κατάσταση διατήρησης ἐντοπίζεται στά χαμηλότερα σημεῖα τοῦ βόρειου τοίχου τοῦ ἱεροῦ Βήματος. Ὅσον ἀφορᾶ στό θεματικό περιεχόμενο τῶν τοιχογραφιῶν, στό βόρειο σκέλος τοῦ σταυροῦ 7. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἐλεήμων. ὑπάρχουν τέσσερις παραστάσεις στήν καμάρα καί ἕξι ὁλόσωμες μορφές στήν κάτω ζώνη: τρεῖς ἅγιοι στόν βόρειο τοῖχο καί τρεῖς ἁγίες στόν δυτικό. Παρά τήν ἐξαιρετικά κακή κατάσταση τῶν τοιχογραφιῶν αὐτῶν ἀναγνωρίζονται τρεῖς χριστολογικές παραστάσεις (Μεταμόρφωση, Μυστικός Δεῖπνος καί Προδοσία) καθώς καί ὁ ἅγιος Ἀντώνιος. Τά σπαράγματα αὐτά ἄν καί ἀντιπροσωπεύουν λιγότερο ἀπό 20% τοῦ ἀρχικοῦ διακόσμου, ἀρκοῦν γιά νά ἀποκαταστήσουμε σέ γενικές γραμμές τό ἀρχικό εἰκονογραφικό πρόγραμμα. Μποροῦμε βάσιμα νά ποῦμε ὅτι στήν ἐγκάρσια καμάρα ὑπῆρχαν παραστάσεις ἀπό τόν βασικό χριστολογικό κύκλο σέ δύο ζῶνες. Μέ δεδομένο ὅτι ὁ κύκλος θά πρέπει νά ἐπεκτεινόταν καί στήν κατά μῆκος καμάρα, μπορεῖ νά ὑπολογιστεῖ ὅτι ἦταν ἰδιαίτερα ἐκτεταμένος συμπεριλαμβάνοντας 13 τουλάχιστον παραστάσεις. Τέλος, κατά τά καθιερωμένα, ἡ κάτω ζώνη περιελάμβανε περιμετρικά ἀποκλειστικά ὁλόσωμες μορφές Ἁγίων. 36

Τεχ ν ο τροπικές παρατηρήσεις ὡς πρός τήν ποιότητα τοῦ διακόσμου μᾶς ἐπιτρέπουν νά κάνουμε μόνον οἱ καλά διατηρημένες μορφές τῶν 8. Ἀδιάγνωστη Ἁγία. ἁγίων Κυρίλλου Κρήτης (εἰκ. 6), Ἰωάννου τοῦ Ἐλεήμονος (εἰκ. 7), Εὔπλου, Ἀντωνίου καθώς καί μίας ἀδιάγνωστης Ἁγίας (εἰκ. 8). Πρόκειται γιά ἐκφραστικές μορφές, ἔργα ἱκανοῦ καλλιτέχνη πού κινεῖται μέ ἄνεση στό γενικότερο εἰκαστικό κλίμα τοῦ 14ου αἰώνα καί εἶναι σέ μεγάλο βαθμό ἐνήμερο γιά τίς ἐξελίξεις στήν ζωγραφική τῶν μεγάλων καλλιτεχνικῶν κέντρων. Τά χαρακτηριστικά αὐτῆς τῆς ζωγραφικῆς παρατηροῦνται σέ πολλά μνημεῖα τῆς Κρήτης, ὅπου ἡ ἔντονη τοιχογραφική δραστηριότητα πολλῶν καλλιτεχνικῶν συνεργείων τόν 14ο καί 15ο αἰώνα προσφέρει τό ἔδαφος γιά μία ἐκτεταμένη καλλιέργεια τοπικῶν εἰκαστικῶν ἰδιωμάτων πού προαναγγέλλουν τίς ἐξελίξεις πού θά ὁδηγήσουν στήν διαμόρφωση ἀργότερα τῆς λεγόμενης Κρητικῆς Σχολῆς. Θά πρέπει τέλος νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι οἱ ἄστοχες ἐπεμβάσεις «ἐξωραϊσμοῦ» ἀδικοῦν αὐτό τό τόσο σημαντικό μνημεῖο. Ἡ τοπικοί φορεῖς καί οἱ ἁρμόδιες ὑπηρεσίες θά πρέπει νά ἐξετάσουν σοβαρά τό ζήτημα τῆς μελλοντικῆς ἀποκατάστασής του τόσο ὅσον ἀφορᾶ τήν ἐξωτερική του τοιχοποιία ὅσον καί τή μετατόπιση τοῦ σύγχρονου τέμπλου μέ τρόπο ὥστε νά μήν ἑδράζεται πάνω σε ἕνα ἀπό τά καλύτερα σωζόμενα τμήματα τῶν τοιχογραφιῶν.

Ἐνορία καί διακονία σήμερα Τό μεταναστευτικό ἐμπερίστατο Νικoλάου Κ. Μαρκαντώνη, Θεολόγου - πρώην Σχολικοῦ Συμβούλου

ήν Ἐνορία καί τήν πολυεπίπεδη διακονία της ἀπέναντι στήν ἔλλογη καί ἄλογη Δημιουργία μέ ἐπίκεντρο τόν ἄνθρωπο, τήν ἀναίρεση «ἐν Χριστῷ» τῆς ἁμαρτίας, τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου, μέσῳ τῆς Ἀγάπης, (Ἰω. Α΄ 4, 7-13) ἐξετάζουν οἱ ἐπιστῆμες τῆς πρακτικῆς καί τῆς κοινωνικῆς θεολογίας. Ἡ διαπραγμάτευση τοῦ παραπάνω θέματος στό πλαίσιο σύντομου ἄρθρου θεωρεῖται ἀνέφικτη. Ἀντίθετα ὁ περιορισμός σέ συγκεκριμένο πρόβλημα τῆς ἐνοριακῆς διακονίας ἀνταποκρίνεται στό ζητούμενο ὑπηρετώντας ὄχι τήν ὀδυνηρή εἰκόνα τῆς ἐπικαιρότητας ἀλλά κυρίως τήν οὐσία. Ὁρισμένες ἐπισημάνσεις μέ στόχο τήν πρόκληση ἐνδιαφέροντος, νέων ἰδεῶν καί ἀποφάσεων -ἐπιβεβλημένων ἀπό τά πράγματα- εἶναι φυσικό νά συγκινοῦν ὑπευθυνότερους καί πάνω ἀπ᾿ ὅλα τόν ἁπλό πιστό. Ἄλλοι τομεῖς δράσεως τῆς Ἐνορίας, ὅπως ὁ λατρευτικός καί μυσταγωγικός, ὁ ποιμαντικός, ὁ ἱεραποστολικός, ὁ κοινωνικός καί φιλανθρωπικός, ὁ τομέας τῆς ναοδομίας, τῆς τοιχογραφίας καί γενικότερα τῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης θυμίζουν ἁπλά καί μόνο τήν ἔκταση, τό βάθος καί τό ἱστορικό μέγεθος τοῦ ἀντικειμένου της. Προτοῦ ἡ παροῦσα ἀναφορά ἐπικεντρωθεῖ στό ζητούμενο ὁρισμένα στοιχεῖα τῆς ἀρχέγονης Ἐνορίας εἶναι σκόπιμο ἐδῶ νά μνημονευθοῦν. Χαρακτηριστικά οἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων ἐπισημαίνουν: «Ὅλοι οἱ πιστεύσαντες εἶχαν τά ὑπάρχοντά τους κοινά. Πωλοῦσαν ἀκίνητα καί μοίραζαν χρήματα στούς πτωχότερους. Καθημερινά συναθροίζονταν στόν Ναό γιά τήν Εὐχαριστία τρώγοντας λιτά μέ ὁμοψυχία καί ἀγάπη, “ἀγάπαι”. Χαιρόμενοι ὑμνοῦσαν τόν Κύριο δεχόμενοι

εὐλογία καί Χάρη, τά ὁποῖα μετέδιδαν πλούσια» (βλ. Πράξ. Β´ 45-47). Σύντομα ἡ Κοινότητα αὐτή θά ἀποτελέσει τόν πυρήνα τῆς πρώτης ἐπί γῆς Ἐκκλησίας τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ κατά τό πρότυπο τῆς «ἐν Οὐρανῷ» Ἐκκλησίας καί Κοινωνίας τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος. Τό ὄνομα Χριστιανός, προερχόμενο ἀπό τήν Ἀντιόχεια (Πράξ. 12,20), καθιερώθηκε ἀπό τότε καί στίς ὑπόλοιπες νεοϊδρυμένες Κοινότητες. Στά Ἱεροσόλυμα πρῶτος Ἐπίσκοπος ἀναδεικνύεται ὁ μαρτυρικός Ἀπόστολος Ἰάκωβος (ὁ Ἀδελφόθεος), δημιουργός τῆς ἀρχαιότερης θ. Λειτουργίας πού φέρει τό ὄνομά του. Σχεδόν ταυτόχρονα ἱδρύονται οἱ Ἐκκλησίες τῆς Ἀντιόχειας καί Ρώμης ἀπό τούς Ἀποστόλους Πέτρο καί Παῦλο. Τή ραγδαία αὔξηση τῶν πιστῶν θά ἀκολουθήσει ἡ ἐκλογή τῶν ἑπτά διακόνων ἀπό τούς Ἀποστόλους (Πράξ. 6, 5-6) καί ἡ πορεία πρός τήν Σύνοδο τῶν Ἱεροσολύμων (49 ἤ 52 μ.Χ.) θεμελιώνοντας τό πρῶτο πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἐξέλιξη καί διαμόρφωση τῆς Ἐνορίας στό ἑπόμενο διάστημα θά προκύψει μέσα ἀπό συνοδικές πράξεις καί ἀποφάσεις πάντοτε στό πνεῦμα τῶν Ἀποστόλων, σύμφωνα μέ ρητές ἐντολές τούς ὅπως γιά παράδειγμα: «Τούτου χάριν κατέλιπόν σε ἐν Κρήτῃ, ἵνα τὰ λείποντα ἐπιδιορθώσῃ, καὶ καταστήσῃς κατὰ πόλιν πρεσβυτέρους, ὡς ἐγώ σοι διεταξάμην» (Τίτον 1, 5). Ἐδῶ βλέπουμε νά ὁρίζεται ἡ διοικητική δομή τῆς Ἐνορίας ὑπό τόν Ἐπίσκοπο καί τούς Πρεσβυτέρους -οἰονεί Ἐπισκόπους- στό ἐπίκεντρο, σημειώνει παλαιός καθηγητής (βλ. Γερ. Κονιδάρη, Τό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας στούς μεταποστολικούς χρόνους καί τόν Πολύκαρπο). Τήν ἴδια περίοδο ὁριστικοποιεῖται ὁ θεσμός τῶν τριῶν ἱερατικῶν βαθμῶν -Ἐπίσκοπος, 37

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πρεσβύτεροι, διάκονοι- ὅπως καί τά καθήκοντα ἑνός ἑκάστου. Σέ ὁρισμένα οἱ πρεσβύτεροι καί διάκονοι μποροῦν νά ἐκπροσωποῦν τόν Ἐπίσκοπο κατά τό παράδειγμα τοῦ Μ. Ἀθανασίου πού ὡς διάκονος, ἀντιπροσωπεύει τόν Ἐπίσκοπο Ἀλεξανδρείας στήν Α΄ Οἰκουμ. Σύνοδο (325). Τόν τρίτο αἰώνα ἡ Ἐκκλησία πορεύεται ἐν μέσῳ διωγμῶν χωρίς νά σημειώνονται διοικητικές ἀλλαγές. Οἱ πιστοί μετέχουν πάντοτε τῆς ἐλπίδας στόν Ἀναστάντα Κύριο καί τῆς μόνιμης Παρουσίας Του, «μαράν ἀθά», «πάσας τάς ἡμέρας…» (Ματθ. ΚΗ´ 20). Ἡ παύση τῶν διωγμῶν (313 μ. Χ.) καί ἡ ραγδαία αὔξηση τῆς Ἐκκλησίας ἀνά τόν γνωστό τότε κόσμο, ἡ γενίκευση τοῦ νηπιοβαπτισμοῦ, ἡ δραστική μείωση τῶν κατηχουμένων, ἡ χαλάρωση τῶν ἠθῶν, ἀποστασιοποιοῦν πολλούς σέ σχέση μέ τήν παράδοση τῶν μαρτύρων, Ἰγνατίου, Πολυκάρπου, Ἰουστίνου κ.ο.κ. Ἀκολουθεῖ ἡ ἀκμή τοῦ Χριστιανισμοῦ (Χρυσός αἰώνας) καί ἡ προσέλευση χιλιάδων ἐθνικῶν στήν Ἐκκλησία, ἡ ἀνέγερση μεγαλόπρεπων Ναῶν, ἡ ἐξεζητημένη πολυτέλεια, ὁ πλοῦτος καί ἡ φτώχεια. Ὁ Μέγας Βασίλειος σέ ἐπιστολή του διαμαρτύρεται γιά τόν κλονισμό τῶν ἠθῶν καί γιά τούς κινδύνους ἀλλοίωσης τῆς ἀρχαίας παράδοσης. Μιά περίοδος ὅπου σηματοδοτεῖται καί κατά μιά ἔννοια, προεικονίζεται ἡ Ἐνορία καί ἡ Ἐκκλησία τοῦ εἰκοστοῦ πρώτου αἰώνα πού γνωρίζουμε. Σέ τούτη τή συγκυρία, τῆς διάχυσης λαῶν καί πολιτισμῶν, ὁ ρόλος καί 38

ἡ ἔνταση τοῦ μεταναστευτικοῦ ζητήματος δέν θά μποροῦσαν νά ἀγνοηθοῦν. Παραλείπονται ἐδῶ συγκρίσεις τῶν δυό ἐποχῶν (τόσο μακρινῶν χρονικά), ὡς παρελκυστικές στό ὑπό ἀνάπτυξη θέμα. Τό γεγονός ὅτι ἡ Ἐνορία παραμένει ἀξία ἀνώλεθρη καί ἀκατάλυτη «ἐς ἀεί» καθώς: «πύλαι ἅδου οὐ κατισχύουσιν αὐτῆς» (Ματθ. 26,18), δέ σημαίνει ἐπανάπαυση οὔτε κατάθεση τῶν ὅπλων! ****** Ἔργο τῆς Ἐνορίας, ὡς θεοσύστατου καί ἄρα θεανθρώπινου θεσμοῦ, ἀποτελεῖ ἡ διακονία ἐντός τῶν ὁρίων δικαιοδοσίας της ἀλλά καί ἐκτός, προκειμένου νά συμπεριλάβει ἐμπερίστατους καί ἀνυπεράσπιστους ἀδελφούς. Ἡ διακονία αὐτή νοεῖται ἀδιακρίτως φύλου, φυλῆς, γένους, χρώματος, θρησκείας, πολιτικῶν καί φιλοσοφικῶν πεποιθήσεων. Σημαίνει ἀνάληψη πρωτοβουλίας τῶν ἐνοριτῶν, ἀτομικῆς καί συλλογικῆς, μέ σκοπό τόν «πλησίον» καί ἀκριβῶς τόν ἄνθρωπο τῆς «διπλανῆς πόρτας», ὅπως λέγεται. Προϋπόθεση πάντοτε ἡ συνεργασία τοῦ Ἐφημερίου, μέ πνεῦμα ἐλευθερίας μεταξύ τοῦ ἴδιου καί τῶν ἐθελοντικά προσφερομένων ἐνοριτῶν. Κάθε προσφορά εἶναι εὐπρόσδεκτη ἀρκεῖ νά παρέχεται αὐτοπροαίρετα καί μέ ἀγαθή συνείδηση, τονίζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Πρόκειται γιά δύναμη ἀποτροπῆς τοῦ κινδύνου αὐτοεπίδειξης καί «πρός τό θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις» (Ματθ. 6, 10). Μιά δύναμη τιθάσευσης τοῦ φαρισαϊκοῦ ἐγωκεντρισμοῦ καί τῆς ὑποκρισίας, τήν ὁποία μέ πρωτοφανή αὐστηρότητα ἐλέγχει ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἐξαπολύοντας τά φοβερά «οὐαί» προτοῦ παραδοθεῖ στούς δικαστές καί ἀνέβει τόν φρικτό Γολγοθᾶ (Ματθ. 27, 1 κ.ἑ.). Ἡ Ἐνορία, τύπος καί οὐσία τῆς «Μίας Ἐκκλησίας», ἔρχεται νά διακονήσει ὅλον τόν ἄνθρωπο συμμεριζόμενη τά λάθη καί τά πάθη τῆς φύσεώς μας, μόνιμα ἤ περιστασιακά. Τήν εἰδοποιό διαφορά τοῦ ἔργου της ἀπέναντι σέ ἄλλους φορεῖς κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης συνιστᾶ ἡ «πρόσληψη» καί ἀφθαρτοποίηση τοῦ κόσμου. Ἔχοντας πλήρη συνείδηση τῆς ἀποστολῆς της ἐνεργεῖ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πάντα μέ γνώμονα τήν Κοινότητα τῆς πρώτης Ἐκκλησίας, τῆς Ἀγάπης, καί τῆς ἐμπράγματης ἀλληλεγγύης. Δέν ἀρνεῖται καί δέν ἀπορρίπτει ἄλλους τρόπους κοινωνικῆς προσφορᾶς ἁπλῶς τούς ὑπερβαίνει, ἀπονέμοντας «ἑνί ἐκάστῳ κατά τό μέτρον τῆς δωρεᾶς τοῦ Χριστοῦ» (Ἐφ. 4, 7). Ἡ σύγχρονη Ἐνορία, τοῦ ἀστικοῦ κυρίως χώρου, πέραν τῶν θεσμικῶν καθηκόντων τῆς λατρείας ὀφείλει νά ἁπλώνει τή στοργή της πρός ὅλους καί ἰδιαιτέρως πρός φιλοξενούμενους ἀδελφούς, πού ἤδη συνυπάρχουν στό χῶρο ὅπου, κατά τεκμήριο, κλήθηκε νά διαποιμαίνει. Τίς οἰκογένειες ξεριζωμένων πού συμβιώνουν, ἀπό κοινοῦ μέ τούς ἐνορίτες, στήν ἴδια γειτονιά συχνά στό ἴδιο σπίτι ὅπου τούς χωρίζει ὁ κοινός μεσότοιχος. Ἀνάμεσά τους ἕνας σημαντικός ἀριθμός θά ἐπιθυμοῦσε νά ἐνσωματωθεῖ κάποτε στήν ἑλληνική κοινωνία ἀκόμα καί στήν Ἐνορία. Τό γεγονός ὅτι τά παιδιά μεταναστῶν διδάσκονται καί παίζουν, ἀπό κοινοῦ μέ τά ἄλλα, στό Σχολεῖο ἤ στόν περίβολο τοῦ Ναοῦ, ἐξηγεῖ πολλά γιά τό κοινό τους μέλλον. Οἰκογένειες μέ παραμονή δεκαετιῶν στή χώρα ἐπιζητοῦν δικαιωματικά νά ἀποκτήσουν ἑλληνική ὑπηκοότητα ἐλπίζοντας σέ στήριξη στά προβλήματά τους καί ἀπό τήν Ἐνορία. Προβλήματα ἀνθρωπιστικά πού «ἀνακρίνουν» κυριολεκτικά τή σημερινή Πολιτεία γιά τή στάση της χωρίς νά ἐξαιρεῖται ἡ Ἐκκλησία. Ἄνθρωποι σέ κοινωνική καί οἰκονομική ἐξαθλίωση ζοῦν δίπλα μας ἀλλά νιώθουν ὅτι ἔχουν διαγραφεῖ στή συνείδησή μας. Θά ἐρωτοῦσε, κάποιος ἀλήθεια τί σημαίνει ἄραγε κρητική φιλοξενία; Κρίνεται, λοιπόν, ἡ ἴδια ἡ κοινωνία, ὅπως καί ἡ φαινομενικά τουλάχιστον ἀπόμακρη στάση τῆς Ἐνορίας. Κρίνεται ἡ «ἐκκωφαντική» σιγή της, ἡ ἀκοινωνησία ἀνθρώπων μολονότι «κουτελώνουν» καθημερινά μεταξύ τους. Βεβαίως οὐδείς ἀγνοεῖ τό «φράγμα», πού ὑψώνει ἡ γλώσσα καί ἡ κουλτούρα ἀνάμεσά μας, οὔτε ὅμως τό τεράστιο «ἔλλειμμα» τῆς Ἀγάπης πού ἀνατρέπει τά ἐμπόδια κάθε εἴδους διανοίγοντας νέους δρόμους προσέγγισης, ἀλληλεγγύης καί χαρᾶς. Τά συσσίτια ἀναμφιβόλως δηλώνουν τή

βούλησή της νά ἀντιμετωπίσει τό μεταναστευτικό κάνοντας τό πρῶτο «δειλό» βῆμα. Ἀναζητοῦμε τό ἑπόμενο πιό τολμηρό, ἕνα βῆμα «ἄλλης τάξεως» ἐπικοινωνίας μέ τόν νέο γείτονά μας. Βῆμα ἀλληλεγγύης καί ἐλευθερίας γιά τήν ὁποία «πάντες (ὁμολογουμένως) ἔχουμε κληθεῖ ἐν Χριστῷ». (Γαλ. 5,13). Σ’ ἐμᾶς τούς σημερινούς «γείτονες» τίθεται εὐθέως τό ἐρώτημα: ποιοί πράγματι καί πόσο συμμεριζόμαστε τό δράμα τους, ποιοί ἀνησυχοῦμε γιά τή μοίρα τους, μέ ποιό κόστος; Πρῶτα ἀπ᾿ ὅλα τί σημαίνει γιά μᾶς ἡ παραμονή τῶν χιλιάδων πού ξεριζώθηκαν ἀπό τόν τόπο τους; Σίγουρα ἡ ἐγκατάσταση μεταναστῶν γιά δέκα εἴκοσι χρόνια καί ἄνω ἔχει πείσει τούς πάντες ὅτι δέν βρίσκονται ἐδῶ (τράνζιτ) οὔτε σκοπεύουν νά ἀποχωρήσουν. Ἐδῶ ἔχτισαν οἰκογένειες καί σπουδάζουν τά παιδιά τούς μετέχοντας στή διαμόρφωση τῆς αὐριανῆς κοινωνίας, καθώς οἱ νόμοι ὁρίζουν. Ἀγνοοῦμε πρός τό παρόν ἀκριβῆ στατιστικά στοιχεῖα καί δεδομένα. Βεβαίως τά καθήκοντα τῆς πολιτείας ἀπέναντι στά προβλήματα πού ἀνακύπτουν καί ἡ ἐκπλήρωσή τους, ἕνα ζήτημα ἐθνικῆς ἐμβέλειας γιά τό παρόν καί τό μέλλον, «θίγουν» ἁπλῶς τήν κοινωνική εὐαισθησία μας! Ἡ Ἐνορία στά πλαίσια τῆς δικῆς της ἁρμοδιότητας ἔχει ὡς στόχο τήν καλλιέργεια σχέσεων «καλῆς γειτονίας», κάτω ἀπό συνθῆκες ἀβεβαιότητας καί σοβαρῶν κοινωνικῶν ἀνισοτήτων. Ὀφείλει κατά συνέπεια νά διακονεῖ, τό Σῶμα βάσει στοχευμένων προγραμμάτων, σταθερῶν καί ἐναλλακτικῶν: 39

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἐπιδιώκοντας τή συνεργασία μέ ὅλους, εἰ δυνατόν σέ ὅλα σχεδόν τά ἐπίπεδα προβάλλει κοινά ἀποδεκτές ἀξίες μέ ἀφετηρία τήν Ἁγία Γραφή καί τήν ἀποστολική παράδοση. Μάλιστα τίς Πράξεις, ἀπ᾿ ὅπου τό παρακάτω ἀπόσπασμα γιά σύγκριση μέ τό σήμερα: «Ἐποίησε τε ἐξ ἑνός αἵματος πᾶν ἔθνος ἀνθρώπων κατοικεῖν ἐπί πᾶν τό πρόσωπον τῆς γῆς ὁρίσας προστεταγμένους καιρούς καί τάς ὁροθεσίας τῆς κατοικίας αὐτῶν εἰ ἄραγε ψηλαφήσειαν Αὐτόν καί εὔροιαν καί γέ οὐ μακράν ἀπό ἑνός ἑκάστου ἡμῶν ὑπάρχοντα … Τοῦ γάρ καί γένος ἐσμέν» (Πράξ., 17, 26). ****** Ἀπέναντι στήν ἀγωνία τῆς Ἐνορίας νά συνειδητοποιήσει τό ρόλο της καί νά ἀσκήσει διακονία ἀπέναντι στήν «Βαβέλ» γλωσσῶν καί πολιτισμῶν πού τήν κατακλύζουν ὁ πιστός ἔχει χρέος νά γνωρίζει τήν πραγματικότητα γύρω του: α. Μιᾶς κοινωνίας σέ πορεία ἀναζήτησης χωρίς, πρός τό παρόν, τήν ἐλπίδα εὕρεσης τοῦ ζητουμένου! β. Τίς συγκυρίες ἐν ὄψει τῆς οἰκονομικῆς, κοινωνικῆς καί ἠθικῆς κρίσης, τήν ἐντοπισμένη ἐξαθλίωση τῆς ζωῆς! Ἕνα φαινόμενο πού ὅμοιο δέν ἔζησε ὁ τόπος σέ καιρό εἰρήνης ἀνεπανάληπτο ἴσως στή μακρά παράδοση καί τήν ἱστορία τους. γ. Τήν ἀπουσία μερικῆς ἔστω συναίσθησης αὐτῆς τῆς πραγματικότητας καί τήν ἀνάγκη ἀφύπνισης τοῦ πληρώματος ὥστε νά δράσει καίρια κάτω ἀπό ἔκτακτες συνθῆκες καί καταστάσεις. 40

δ. Τήν ὑποτίμηση τοῦ ρόλου τῆς Ἐνορίας, ὅπως τά πράγματα δείχνουν, ἕνεκα ἀδυναμίας νά ἀνταποκριθεῖ ἐπαρκῶς στίς ἀπαιτήσεις τῶν καιρῶν. Ὁ λόγος πάντοτε γιά τό μεταναστευτικό ἐμπερίστατο καί τίς τραγικές διαστάσεις πού ἔχει πάρει. Ἡ μή ὕπαρξη σχεδιασμοῦ καί προοπτικῆς ἀντιμετώπισής του, ἄμεσης καί μεσοπρόθεσμης! Ἐν τούτοις, ἡ πίεση τοῦ χρόνου καί τῶν πραγμάτων ἐπιβάλλουν ὥστε τό θέμα αὐτό νά «ἀνοίξει» καί ἐπίσημα ἀπό τήν πλευρά τῆς Ἐκκλησίας! Τέλος, τό «ἀνάστημα» τοῦ παρόντος ἄρθρου δέν θά τολμοῦσε νά προτείνει λύσεις, ὑποδεικνύοντας τρόπους χειρισμοῦ τῶν προβλημάτων, ἀπέναντι σέ θεσμούς καί πρόσωπα ὑψηλότερης εὐθύνης καί ἁρμοδιότητας τοῦ γράφοντος. Πιστεύει ὅμως στίς ἀνεξάντλητες δυνάμεις καί δυνατότητες τῆς Ἐνορίας, στήν ἀνάγκη ἀπελευθέρωσής τους, μέ ρηξικέλευθες πρωτοβουλίες καί ἡρωικές ἀποφάσεις. Πρόκειται ἀσφαλῶς γιά τούς «τρόπους» ὑπέρβασης τῶν συνθηκῶν καί λύσης τῶν προβλημάτων τοῦ παρόντος στήν προοπτική τοῦ θριάμβου τῆς Ἐκκλησίας πού, ἔτσι κι ἀλλιῶς, θά προέλθει μέσα ἀπό μιά παγκοσμίωση τῆς κρίσης! Ἐνδεικτική βιβλιογραφία: 1. Ἐνορία, Πρός μιά νέα ἀνακάλυψή της (συλλογικό ἔργο), ἐκδ. «Ἀκρίτας», Ἀθήνα 1988. 2. π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, «Ὁ Χριστός ἐν μέσῳ ἡμῶν», Ἐνορία, ἔκδ. τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 1990. 3. Ἡ Ἐνορία ὡς κοινωνία πιστῶν καί ὡς σῶμα Χριστοῦ, ἔκδ. Ἱερά Μητρόπολις Δράμας, Δράμα 1993. 4. Λειτουργική Διακονία, ἐκδόσεις Ὀρθοδόξου Ἀκαδημία Κρήτης, Χανιά 1981. 5. Ἀρχιμ. Ἱεροθέου Βλάχου, Ἡ Ἐνορία ὡς θεραπευτική κοινότητα, ἔκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 1995. 6. «Ὁ θεσμός τῆς Ἐνορίας», ἄρθρα στό περιοδικό Ἐνοριακή παρουσία, ἐκδόσεις Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου, τόμος Α΄, Ρέθυμνο 1997-1998, τεῦχη 1-4.

Τό Μυστήριο τοῦ Γάμου Εὐαγγέλου Τσουκάρα, Θεολόγου-Φιλολόγου καθηγητῆ

γάμος μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ἀπό δυό πλευρές, ἀπό τήν πλευρά τῆς Ἐκκλησίας σάν ἱερό μυστήριο καί ἀπό τήν πλευρά τῆς πολιτείας σάν θεσμός δικαίου. Σάν θεσμός δικαίου εἶναι μιά δικαιοπραξία, μιά δηλαδή σύμβαση καί νόμιμη ἕνωση τοῦ ἄνδρα καί τῆς γυναίκας, γιά τή σύσταση καί δημιουργία μιᾶς σωματικῆς καί πνευματικῆς κοινότητας. Ὡς ἱερό μυστήριο ὁ γάμος εἶναι τελετουργική πράξη τῆς Ἐκκλησίας, μέ τήν ὁποία παρέχεται στούς νυμφευομένους ἡ χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία εὐλογεῖ, ἁγιάζει καί ἐξυψώνει. Τούς ἐνισχύει γιά νά ἐκπληρώσουν τόν σκοπό τοῦ γάμου, πού εἶναι ἡ ἠθικοπνευματική ὁλοκλήρωση τῶν συζύγων μέσα στό πλαίσιο τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης. Εὐθύς ἐξαρχῆς τῆς δημιουργίας καί πλάσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεό ὁρίσθηκε ἡ συμβίωση τοῦ ἀνδρός μέ τήν γυναίκα πρός ἀλληλοβοήθεια καί πολλαπλασιασμόν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους: «Καί εἶπε Κύριος ὁ Θεός· οὐ καλόν εἶναι τόν ἄνθρωπον μόνον· ποιήσωμεν αὐτῶ βοηθόν κάτ αὐτόν» (Γέν. 2,18). Ὁ Θεός εὐλόγησε τό πρῶτο ἀνθρώπινο ζεῦγος λέγοντας πρός αὐτούς: «αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε καί πληρώσατε τήν γῆν καί κατακηριεύσατε αὐτῆς» (Γεν. 1,28). Καί ὅταν ἦρθε στόν κόσμο ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἐξαγίασε καί ἐξύψωσε τόν θεσμό τοῦ γάμου μέ τήν παρουσία του στόν γάμο τῆς Κανᾶ. Ἐκτός ὅμως ἀπό τήν παρουσία του στόν γάμο τῆς Κανά, ὁ Κύριος μίλησε καί γιά τήν ἱερότητα τοῦ γάμου μιλώντας στούς Φαρισαίους καί λέγοντας ὅτι ἐκτός ἀπό τή συζυγική ἀπιστία τίποτα ἄλλο δέν δικαιολο-

γεῖ τήν διάλυση τοῦ γάμου (Μάρκ. 1,1-12). Ἀλλά καί ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος ἀναφέρει τό ἑξῆς στήν ἐπιστολή Πρός Ἐφεσίους: «τό μυστήριον τοῦτο μέγα ἐστίν, ἐγώ δέ λέγω εἰς Χριστόν καί εἰς τήν Ἐκκλησίαν» (Ἐφ. 5, 32 ), ὅπως δηλαδή ὁ Χριστός εἶναι βαθιά καί ἀχώριστα ἑνωμένος μέ τήν Ἐκκλησία Του, τήν ἕνωση δέ αὐτή κανένας ἀπολύτως δέν μπορεῖ νά διασπάσει. Ἔτσι καί ἡ ἕνωση ἀνδρός καί γυναικός εἶναι ἕνωση μυστηριακή, ἀδιάλυτη καί ἀδιαχώριστη. Μέ τήν ἱερότητα τοῦ γάμου σχετίζεται καί ἡ μονογαμία. Μιά γυναίκα ἔπλασε γιά τόν Ἀδάμ ὁ Θεός καί ἐφόσον ὁ γάμος συμβολίζει καί τήν ἕνωση τῆς μιᾶς ἐκκλησίας μέ τόν ἕναν Χριστόν καί ὅπως ἔλεγε ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ἐφόσον δέν ὑπάρχουν «δύο Χριστοί» ἕπεται ὅτι τήν διγαμία καί πολύ περισσότερο τήν πολυγαμία τήν ἀποκλείει ὁ θεῖος λόγος (PG 36,292). Παράλληλα μέ τόν θρησκευτικό γάμο πού ἰσχύει ἀπό τά ἑωθινά χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ, μέ τόν νόμο 150/1982 θεσπίσθηκε στήν Ἑλλάδα καί ὁ πολιτικός γάμος. Ἡ ἱερολογία τοῦ γάμου εἶναι συστατικό στοιχεῖο τοῦ γάμου. Ἐδῶ πρέπει νά διευκρινιστεῖ ὅτι μυστήριο τοῦ γάμου μέ τήν ἐκκλησιαστική ἔννοια ἔχουμε μόνο στήν ἱερολογία τοῦ πρώτου γάμου. Στόν δεύτερο καί τρίτο γάμο δέν γίνεται τό μυστήριο τοῦ γάμου, ἀλλά ἔχουμε συγχωρητικές εὐχές. Πολύ περισσότερο μυστήριο τοῦ γάμου δέν ἔχουμε στόν πολιτικό γάμο, πού εἶναι θεσμός. Κατά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου χρησιμοποιοῦνται ὑλικά στοιχεῖα ὡς σύμβολα κάποιων βαθύτερων ἀληθειῶν. 41

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Τά δαχτυλίδια, πού ὑπῆρχαν ὡς σύμβολο τοῦ γάμου καί στήν ἐποχή πρίν ἀπό τόν Χριστό, εἶναι ἡ σφραγίδα τῆς ἕνωσης. Τό δαχτυλίδι ἦταν τό σύμβολο τῆς αἰωνιότητας, τῆς πιστότητας, κάποιας σχέσης δίχως τέλος. Γι᾿ αὐτό ἡ Ἐκκλησία δέχεται καί ἐπιβεβαιώνει τό γάμο ὡς κάτι τό φυσικό. Τά στέφανα ἀποκαλύπτουν τή βασιλική οὐσία τοῦ γάμου. Μέ τό γάμο ὁ ἄνθρωπος ἀποκαθίσταται ὡς βασιλιάς τοῦ κόσμου. Γίνεται ὄντως βασιλιάς ἑνός βασιλείου, ὅσο μικρό καί ἄν εἶναι αὐτό. Θά ἔχει παιδιά. Εἶναι δυνατόν μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ νά κάνει τό σπίτι του κέντρο τῆς ἀληθινῆς χριστιανικῆς ζωῆς, τῆς ἀγάπης, τῆς εἰρήνης καί τῆς χαρᾶς. Γι᾿ αὐτό ἡ Ἐκκλησία ἀποκαλεῖ τήν οἰκογένεια «κατ᾿ οἶκον ἐκκλησία» (Κολ. 4,15). Τό κοινό ποτήρι μᾶς θυμίζει ὅτι κάποτε τό μυστήριο τοῦ γάμου γινόταν μαζί μέ τή Θεία Εὐχαριστία καί ὅτι οἱ νεόνυμφοι μεταλάμβαναν. Ὑπενθυμίζει ἐπίσης ὅτι οἱ σύζυγοι θά ἔχουν πλέον κοινή συμμετοχή στίς χαρές καί στίς λύπες. Ὁ χορός γύρω ἀπό τό τραπέζι μέ τό τροπάριο «Ἡσαΐα χόρευε…» ἐκφράζει τή χαρά καί τό πανηγυρικό αἴσθημα πού συνοδεύει τό γάμο. Οἱ εὐχές καί τά ἁγιογραφικά ἀναγνώσματα, ὅλα ὅσα τελοῦνται στήν ἀκολουθία τοῦ γάμου σκοπό ἔχουν νά ἐμπνεύσουν στούς νεονύμφους καί σέ ὅλους τούς πα42

ρισταμένους τήν ἱερότητα καί σπουδαιότητα τοῦ γάμου. Ὁ γάμος εἶναι κοινωνία ἀγάπης. Καί εἶναι ἀληθινός ὅταν βιώνεται ὡς κοινωνία ἀγάπης. Χωρίς αὐτή μεταβάλλεται σέ συμβατική ἤ καί βασανιστική συμβίωση. Στόν γάμο ὁ ἄνδρας καί ἡ γυναίκα δέν εἶναι κάποιος ἄνδρας ἤ κάποια γυναίκα, ἀλλά τά μοναδικά καί ἀνεπανάληπτα πρόσωπα πού συγκροτοῦν τό ζεῦγος. Δυστυχῶς, ὅμως, στίς ἡμέρες μας χάθηκε σέ μεγάλο βαθμό τό πνεῦμα τῆς θυσίας. Οἱ ἄνθρωποι παντρεύονται καί δέν εἶναι ἕτοιμοι νά θυσιαστοῦν γιά νά ἀναπαύσουν τόν σύντροφο τῆς ζωῆς τους, ἀλλά θέλουν νά ἐπιβάλουν τό δικό τους θέλημα μέ ἀποτέλεσμα ὁ γάμος νά παύει νά εἶναι ἕνωση δύο ἀνθρώπων σέ σάρκα μία καί καθίσταται μιά ἁπλή συνύπαρξη δύο ἀνθρώπων πού ἀκολουθοῦν ὁ καθένας τό δικό του δρόμο. Ἄς ξαναδοῦμε τόν γάμο ὡς μυστήριο, ὡς χῶρο ἐνέργειας τῆς σωστικῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, μέ στόχο τήν αἰώνια Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Μαντζαρίδη Γ, Χριστιανική Ἠθική ΙΙ, Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2000. -Σμέμαν Ἀ., Λειτουργία καί Ζωή, Ἁρμός, Ἀθήνα 2007.

Οἱ Ἅγιοι Ἀνάργυροι Κωστῆ Ἠλ. Παπαδάκη, Θεολόγου-συντ. Φιλολόγου

Χαῖρε εἰκοσάς κρουνέ ἰαμάτων χαῖρε εἰκοσάς πλημμυρίς θαυμάτων χαῖρε τῶν τυφλῶν ἡ τελεία ἀναβλέψις χαῖρε χωλῶν καί παραλύτων ἀνόρθωση (Χαιρετισμοί Ἁγίων Ἀναργύρων)

ἱ θεράποντες ἅγιοι, πού οἱ περισσότεροι ἔζησαν στούς πρώτους χριστιανικούς αἰῶνες, στήν ἡρωική ἐκείνη ἐποχή μέ τούς φοβερούς διωγμούς καί τά φρικτά βασανιστήρια, εἶχαν ὁρισμένα κοινά χαρακτηριστικά κατά τήν ἄσκηση τοῦ ἰατρικοῦ λειτουργήματός τους, πού τούς διέκριναν σαφῶς ἀπό τό σύνολο τῶν γιατρῶν τῆς ἐποχῆς τους. Ἔτσι, οἱ θεράποντες ἅγιοι, ὅταν μέν εἶχαν νά θεραπεύσουν συνηθισμένες ἀσθένειες πού θεραπεύονταν εὔκολα, συνήθως κατέφευγαν στά φάρμακα πού ἡ Ἰατρική τῆς ἐποχῆς ἐκείνης χρησιμοποιοῦσε. Ὅταν, ὅμως, ἐπρόκειτο γιά ἀνίατες ἀσθένειες, πού τά φάρμακα πού παρεῖχε ἡ ἐποχή ἐκείνη μέ κανένα τρόπο δέν μποροῦσαν νά τίς θεραπεύσουν, τότε διά τῆς προσευχῆς ἐπεκαλοῦντο τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καί ἔτσι οἱ ἀσθενεῖς τους θεραπεύονταν μέ τρόπο θαυματουργικό, ἐνῶ, ταυτόχρονα, τούς προσέφεραν καί τή σωτηρία τῆς ψυχῆς διά τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας. Πολλοί, πάντως, ἀπό τούς θεράποντες ἁγίους, ἀπό κάποια στιγμή καί πέρα, ἐγκατέλειψαν παντελῶς τά φάρμακα καί κράτησαν ὡς μοναδικό μέσο θεραπείας τῶν ἀσθενῶν τους τήν προσευχή. Ἐπίσης, κατά τήν ἄσκηση τοῦ λειτουργήματός τους οἱ θεράποντες ἅγιοι ὡς ἀρχή τους εἶχαν νά μήν παίρνουν ποτέ χρήματα ἀπό τούς ἀρρώστους πού θεράπευαν, κατά τό παράγγελμα τοῦ Κυρίου «δωρεάν ἐλάβετε δωρεάν δότε...»1. Ἀντίθετα, ὁρισμένοι, πού εἶχαν καί οἰκονομική εὐχέρεια, βοηθοῦσαν

ἐπί πλέον οἰκονομικά τούς ἀσθενεῖς τους στήν ἀγορά τῶν φαρμάκων πού χρειάζονταν καί στήν ἐξασφάλιση τῆς εἰδικῆς δίαιτας πού ἴσως ἀπαιτοῦσε ἡ περίπτωσή τους. Γι’ αὐτό καί ἡ κατηγορία τῶν ἁγίων αὐτῶν τῆς Ὀρθοδοξίας, σέ ἕνα μεγάλο ἀριθμό, φέρεται μέ τή γενική ὀνομασία «Ἅγιοι Ἀνάργυροι». Ἐπίσης, «θείους θεράποντες» ἀποκαλεῖ τό ἀπολυτίκιό τους τούς ἁγίους Ἀναργύρους, «ἰατῆρας βροτῶν» πού «βλύζουν ἀνάργυρον τήν θεραπείαν», ἐνῶ στό δοξαστικό τοῦ μικροῦ Ἑσπερινοῦ ὁ Ὑμνογράφος τούς ἀποκαλεῖ «ἰατρούς τῶν ἀσθενούντων, θησαυρούς τῶν ἰαμάτων, σωτηρίους τῶν πιστῶν, ἀναργύρους πανευκλεεῖς» πού λυτρώνουν «τούς ἐν ἀνάγκαις κράζοντας». Αὐτούς τούς τελευταίους ἁγίους τιμοῦν καί γεραίρουν ἰδιαίτερα οἱ κάτοικοι τῆς ἑλληνικῆς ὑπαίθρου. Παραθέτουμε ἀμέσως παρακάτω κατάλογο τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων, χωρίς νά μποροῦμε, φυσικά, νά ἰσχυριστοῦμε ὅτι μέ αὐτούς ἐξαντλοῦμε τόν κατάλογο τῶν συγκεκριμένων ἁγίων. Καί πρῶτα-πρῶτα παραθέτουμε τήν περίφημη εἰκοσάριθμη χορεία τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων: Ἅγιοι Ἀνάργυροι Κοσμᾶς καί Δαμιανός, οἱ Ρωμαῖοι (1 Ἰουλ.) Οἱ ἅγιοι Κοσμᾶς καί Δαμιανός, οἱ Ρωμαῖοι (1η Ἰουλ.), διαβλήθηκαν στόν βασιλιά Καρίνο (283-284) ὅτι δῆθεν διά μαγικῆς ἐνεργείας ἐπιτελοῦσαν τίς θεραπεῖες τῶν ἀσθενῶν. Αὐτός, ὅμως, ὄχι μόνο δέν τούς κακοποίησε, ἀλλά καί πίστεψε ὁ ἴδιος στόν Χριστό καί μαζί μέ αὐτόν καί ὁλόκληρος ὁ οἶκος του. Στή συνέχεια, ἄφησε τούς ἁγίους ἐλεύθερους νά ἀσκοῦν τό θεοφιλές αὐτῶν ἔργο. Ὅμως, ἡ φήμη καί τά θαύματα πού ἐπιτελοῦσαν στό ὄνομα τοῦ Κυρίου ὤθησαν τόν δάσκαλό τους στήν ἰατρική τέχνη νά τούς φθονήσει σέ τέτοιο σημεῖο, ὥστε τούς ὁδή43

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

γησε σέ ὄρος πρός συλλογή, δῆθεν, φαρμακευτικῶν βοτάνων καί ἐκεῖ μέ λιθοβολισμό τούς φόνευσε2. Σέ πίνακα τοῦ Ζόμ Ἰγκέ (1415-1429) ἀπεικονίζεται ἡ ἱστορία ἀποκατάστασης ἀπό τούς δύο Ἁγίους τοῦ γαγγραινώδους ἄκρου ἑνός ἀρρώστου, μέ τό ὑγιές ἀντίστοιχο μέλος ἑνός ἄντρα Αἰθίοπα, πού μόλις εἶχε πεθάνει. Καί πράγματι, μόλις ξύπνησε ὁ ἀσθενής διαπίστωσε ὅτι τό χρῶμα τῆς κνήμης του ἦταν μέν ὑγιές ἀλλά μελαψό, ἐνῶ στό πτῶμα τοῦ Αἰθίοπα, στό νεκροταφεῖο, ἀνακαλύφθηκε τό λευκό πόδι τοῦ συγκεκριμένου ἀσθενοῦς. Ἔχουμε, δηλαδή, ἐδῶ, τήν πρώτη μεταμόσχευση ἀνθρωπίνου μέλους στήν ἱστορία τῆς Ἰατρικῆς. Γιά τοῦτο τό περιστατικό οἱ ἅγιοι Κοσμᾶς καί Δαμιανός θεωροῦνται προστάτες τῶν ὀρθοπαιδικῶν παθήσεων, τῶν ἀρθριτικῶν καί τῶν ρευματισμῶν, ἐνῶ στήν Κέρκυρα τούς ἅγιους Κοσμᾶ καί Δαμιανό τούς θεωροῦν θεράποντες κατά τῆς θέρμης (ἐλονοσίας). Στίς ἁγιογραφίες τους- σύμφωνα μέ τήν Ἑρμηνεία τῆς ζωγραφικῆς τέχνης τοῦ Διονυσίου τοῦ ἐκ Φουρνᾶ- παριστάνονται ὡς νέοι μέ μυτερό γενάκι3. Ἅγιοι Ἀνάργυροι Κοσμᾶς καί Δαμιανός, οἱ Ἀσιάτες (1 Νοεμβρ.) Ἅγιοι Ἀνάργυροι Κοσμᾶς καί Δαμιανός, οἱ Ἄραβες (17 Ὀκτ.) Οἱ ἅγιοι Κοσμᾶς καί Δαμιανός, οἱ δίδυμοι, ἀπό τήν Ἀραβία (17 Ὀκτ.), ἔζησαν ἐπί Διοκλητιανοῦ (284-304). Παρότι, ὅπως καί ὁ ἅγιος Παντελεήμων, θεράπευαν ὅλες τίς ἀσθένειες καί τά πάθη τῶν ἀνθρώπων, ὅμως διέθεταν καί εἰδικό χάρισμα ἰαμάτων κυρίως ἐναντίον τῆς κήλης καί τῆς πανώλους4. Ἅγιοι Κύρος καί Ἰωάννης (31 Ἰαν.) Οἱ ἅγιοι Κύρος καί Ἰωάννης οἱ Ἀνάργυροι (31 Ἰαν.) ἔζησαν τόν 3ο μέ 4ο αἰώνα. Ἦταν ἄριστα καταρτισμένοι στήν ἰατρική ἐπιστήμη καί προσέφεραν τίς ὑπηρεσίες τους ἀφιλοκερδῶς στούς πτωχούς. Μαζί μέ τήν ἰατρική βοήθεια πού προσέφεραν στούς πάσχοντες προσέφεραν σέ αὐτούς καί τήν ψυχική τους σωτηρία διά τῆς διδασκαλίας τῆς ἀλήθειας τοῦ Εὐαγγελίου. Διαθέτουν εἰδικό χάρισμα σέ παθήσεις τοῦ λαιμοῦ. 44

Ἅγιος Παντελεήμων (27 Ἰουλ.) Ὁ ἅγιος Παντελεήμων, μεγαλομάρτυς καί ἰαματικός (27 Ἰουλ.), ἄθλησε ἐπί Μαξιμιανοῦ (286-305) στήν πατρίδα του, τή Νικομήδεια τῆς Βιθυνίας, καί ὀνομαζόταν Παντολέων μέχρι τήν ὥρα τοῦ μαρτυρίου του (305), ὅταν ἄκουσε φωνή ἀπό τόν οὐρανό πού τοῦ ἔλεγε: «ἀπό τοῦδε νά μή λέγεσαι Παντολέων, ἀλλά Παντελεήμων καί τά πράγματα θέλουν βεβαιώσει τό ὀνομά σου, ὅτι πολλοί διά σοῦ θέλουν εὕρει εὐσπλαχνίαν καί ἔλεος». Ὁ πατέρας του Εὐστόργιος ἦταν ἀξιωματοῦχος εἰδωλολάτρης, ἡ μητέρα τοῦ Εὐβούλη εὐσεβεστάτη χριστιανή. Τήν ἰατρική ἐπιστήμη τήν ἔμαθε ἀπό τόν διάσημο γιατρό τῶν ἀνακτόρων Εὐφρόσυνο. Ἀγαπητός σέ ὅλους γύρω του -καί στόν αὐτοκράτορα Μαξιμιανό, πού τόν προορίζει γιά ἀρχίατρο τῶν ἀνακτόρων- πέφτει στή δυσμένεια τοῦ εἰδωλολατρικοῦ κόσμου καί, ὡς συνέπεια, δέχεται τό μαρτύριο, ὅταν ὁ Παντελεήμων μαθαίνει ἀπό τόν ἅγιο Ἑρμόλαο τά βαθύτερα μυστήρια τῆς χριστιανικῆς πίστης καί τῆς «κατά Χριστόν ἰατρικῆς» καί ὁδηγεῖ, στή συνέχεια, τόν εἰδωλολάτρη πατέρα του στή χριστιανική πίστη καί ντύνει καί χορταίνει καί φροντίζει καί θεραπεύει θαυματουργικά καί χωρίς ἀμοιβή ὅλους τούς γυμνούς, πεινασμένους καί πάσχοντες τοῦ τόπου του, μέ ἀποτέλεσμα οἱ εἰδωλολάτρες γιατροί νά χάνουν τή δουλειά τους καί τήν ἐμπιστοσύνη τοῦ κόσμου. Στίς εἰκονογραφίες του ὁ ἅγιος Παντελεήμων συνήθως εἰκονίζεται σύμφωνα μέ τήν περιγραφή πού τοῦ κάνει Διονύσιος ὁ ἐκ Φουρνᾶ, δηλαδή ὡς νέος μέ σγουρά μαλλιά καί ἀγένειος5. Παρότι γενικός ἰατρός ὁ ἅγιος Παντελεήμων συχνά φέρεται καί μέ εἰδικό χάρισμα ἰαμάτων. Ἔτσι, θεωρεῖται ὅτι θεραπεύει ἀπό τίς σωματικές ἀναπηρίες, ἐνῶ στό Ἄδελε Ρεθύμνου ἀναφέρεται ὅτι ἔχει βοηθήσει γυναῖκες νά τεκνοποιήσουν καί στά Δαριβιανά Ρεθύμνου θεραπεύει τά ἄρρωστα ζῶα. Ὅταν ἀρρωσταίνουν τά ζῶα τους, οἱ κτηνοτρόφοι τῆς γύρω περιοχῆς τά πηγαίνουν στήν ἐκκλησία τοῦ ἁγίου Παντελεήμονος, τά περιφέρουν γύρω ἀπό τόν ναό καί τά ζῶα θεραπεύονται6.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἅγιος Ἱερομάρτυρας Ἑρμόλαος (26 Ἰουλ.) Ἅγιος Σαμψών ὁ Ξενοδόχος (27 Ἰουν.) Ὁ ἅγιος Σαμψών ὁ πρεσβύτερος, ὁ ἰατρός καί Ξενοδόχος (27 Ἰουν.), ἦταν εὐγενής Ρωμαῖος ἀπό τό γένος τοῦ Μ. Κωνσταντίνου. Ἀνέπτυξε μεγάλη φιλανθρωπική δράση στή Βασιλεύουσα, ὅπου μετέτρεψε τό σπίτι του σέ ξενώνα τῶν πτωχῶν καί πασχόντων. Σέ ἀνταμοιβή του γιά θεραπεία βαρύτατης κήλης καί τυμπανισμοῦ, πού ἔκανε στόν εὐσεβή αὐτοκράτορα Ἰουστινιανό, τοῦ ἔκτισε τόν περιώνυμο ἐκεῖνο ξενώνα γιά τούς πτωχούς καί τούς ἀρρώστους καί τοῦ ἐξασφάλισε τή βασιλική αὐτοῦ συντήρηση, γενόμενος στό ἑξῆς «πενήτων καί ξένων ἀντιλήπτωρ, πενομένων τροφεύς», σύμφωνα μέ τό μεγαλυνάριό του. Ἀπό ἐδῶ ὁ ἅγιος ἔλαβε τήν προσωνυμία «Ξενοδόχος» καί θεωρεῖται, ἔκτοτε, προστάτης τῶν ἐργαζομένων στίς ξενοδοχειακές ἐπιχειρήσεις καί τά τουριστικά ἐπαγγέλματα. Ἅγιος Διομήδης (16 Αὐγ.) Ὁ ἅγιος Διομήδης (16 Αὐγ.), σύμφωνα μέ τό συναξάρι του καταγόταν ἀπό τήν Ταρσό τῆς Κιλικίας καί ἦταν γιατρός. Ἔζησε στή Νίκαια τῆς Βιθυνίας, ὅπου θεράπευε ὄχι μόνο τίς ἀσθένειες τοῦ σώματος ἀλλά καί τῆς ψυχῆς μέ τό παράδειγμά του, τήν εὐσέβεια τῆς διδασκαλίας του καί τή δύναμη τοῦ Θεοῦ. Ἐπί Διοκλητιανοῦ (284-304) τόν κατήγγειλαν ὡς χριστιανό, ἀλλά, ὅταν ἦλθαν οἱ στρατιῶτες νά τόν συλλάβουν, τόν βρῆκαν νεκρό. Τοῦ ἔκοψαν τό κεφάλι, γιά νά τό φέρουν στόν βασιλέα ὡς ἀπόδειξη τοῦ θανάτου του, ἀλλά γιά τήν πράξη τους αὐτήν τιμωρήθηκαν μέ τύφλωση. Ἡ ὅρασή τους ἀποκαταστάθηκε καί πάλιν μόνο ὅταν «ἐπανασύνδεσαν» τό κεφάλι μέ τό σῶμα τοῦ ἁγίου. Στήν Κωνσταντινούπολη ὑπῆρχε μονή ἀφιερωμένη σέ αὐτόν, δίπλα στή Χρυσή Πύλη καί μέσα ἀπό τά τείχη τῆς πόλης. Ἦταν γνωστή καί μέ τό ὄνομα Ἱερουσαλήμ ἤ Νέα Ἱερουσαλήμ καί, σύμφωνα μέ τήν παράδοση, εἶχε ἱδρυθεῖ ἀπό τόν Μεγάλο Κωνσταντίνο7. Ἅγιος Μώκιος (11 Μαΐου) Ὁ ἅγιος ἱερομάρτυρας Μώκιος, ἀποκεφαλίστηκε ἐπί Διοκλητιανού 284-305 μ.Χ.,

Ἅγιος Ἀνίκητος (12 Αὐγ.) Ὁ ἅγιος μάρτυρας Ἀνίκητος κάηκε στήν πυρά τό 305 μ.Χ., Ἅγιος Θαλλέλαιος (20 Μαΐου) Ὁ ἅγιος μάρτυρας Θαλέλαιος ἀποκεφαλίστηκε στήν πόλη Αἰγές τῆς Κιλικίας τό 284 μ.Χ., Ἅγιος Τρύφων (1 Φεβρ.) Ὁ ἅγιος μάρτυρας Τρύφωνας, προστάτης τῆς γεωργίας, τῶν φυτῶν καί τῶν δένδρων, ἀποκεφαλίστηκε τό 250 μ.Χ., Ἅγιοι Ἄνθιμος, Λεόντιος καί Εὐτρόπιος ἤ Εὐπρέπιος (17 Ὀκτ.) Ἅγιος Ἰουλιανός (6 Φεβρ.) Ἐκτός τῆς παραπάνω εἰκοσάριθμης χορείας τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων ἅγιοι Γιατροί ἦταν καί οἱ παρακάτω: ὁ ἅγιος Παυσίκακος (13 Μαΐου), ὁ ἅγιος Λουκᾶς ὁ Εὐαγγελιστής (18 Ὀκτ.), ὁ ἅγιος μάρτυς Φώτιος(12 Αὐγ.), 45

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

ἡ ἁγία Βλανδίνα καί ὁ ἅγιος Ἄταλος πού μαρτύρησαν μαζί καί συνεορτάζουν στίς 25 Ἰουλίου, οἱ ἅγιοι Μάρτυρες ἐπίσκοποι Βλάσιος (11 Φεβρ.), Κάρπος (13 Ὀκτ.) καί Ζηνόβιος καί Ζηνοβία (30 Ὀκτ.). Ἐξάλλου, ὅπως δίδασκαν καί οἱ ἴδιοι, τή θεραπεία δέν τήν ἔδιναν αὐτοί, ἀλλά ὁ Κύριος, τοῦ ὁποίου τό ὄνομα ἐπικαλοῦνταν. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

ὁ Μ. Βασίλειος (1 Ἰαν.), ὁ ἅγιος Καισάριος (9 Μάρτ.)8, ὁ ἅγιος Πάπυλος (13 Ὀκτ.), ὁ ἅγιος Στυλιανός (26 Νοε.), οἱ ἁγίες ἀδελφές Ζηναΐς καί Φιλονίλλα (11 Ὀκτ.), ἡ ἁγία Ἑρμιόνη (4 Σεπτ.), ὁ ἅγιος Ὀρέστης (10 Νοε.), ὁ ἅγιος Ἀντίοχος (23 Φεβρ.) καί ὁ νεομάρτυρας Ἀγγελῆς τῆς Χίου (3 Δεκ.) πού ὑπῆρξε πρακτικός γιατρός. Ἅγιοι, ἐπίσης, ἰατροί, χωρίς ὅμως εἰδικό συναξάρι, ἀλλά πού στούς συναξαριστές γίνεται ἁπλή ἀναφορά τῶν ὀνομάτων τους, εἶναι: ἡ ἁγία Σοφία ἡ Μάρτυς καί Ἰάτραινα (22 Μαΐου) ὁ ἅγιος Παῦλος ὁ ἰατρός (28 Ἰουν.), ἡ ἁγία Νικοστράτη πού ἔζησε στήν ἐποχή τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου καί τόν θεράπευσε ἀπό φαρυγγίτιδα, ὁ ἅγιος Ἀλέξανδρος, πού ὑπῆρξε καί ὁ πρῶτος μάρτυρας ἰατρός τοῦ Χριστιανισμοῦ9,

1. Ματθ. 10,8. 2. Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, Ἁγιολόγιο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Ἔκδοση Ἀποστολικῆς Διακονίας, χ.χ., 258-259 (οἰκεῖο λῆμμα). 3. Ἀ. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Διονυσίου τοῦ ἐκ Φουρνᾶ, Ἑρμηνεία τῆς ζωγραφικῆς τέχνης, Πετρούπολις 1909, 161. 4. George A. Williamson, «Οἱ προστᾶται τῆς Ἰατρικῆς Ἅγιοι ἐν τῇ Ἑλληνικῇ Ἐκκλησίᾳ», Κυπριακά Χρονικά, 6 (1929), 231. Λέγεται ὅτι ὁ αὐτοκράτορας Ἰουστινιανός, ἀφοῦ θεραπεύθηκε ἀπό τούς ἁγίους Κοσμᾶ καί Δαμιανό ἀπό σοβαρή καί ἐπικίνδυνη ἀσθένεια, ἐπανοικοδόμησε καί κόσμησε τόν ἱερό ναό τους στήν Κωνσταντινούπολη καί τόν κατέστησε κέντρο προσκυνήματος. Πρβλ. καί τούς λοιπούς ἁγίους Ἀναργύρους: 1) Κοσμᾶ καί Δαμιανό, ἀπό τήν Ἀσία (1η Νοεμβρ.), 2) ἀπό τή Ρώμη (1η Ἰουλ.) καί 3) τούς ἁγίους Κύρο καί Ἰωάννη τούς Ἀναργύρους (31 Ἰαν.). 5. Ἀ. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Διονυσίου τοῦ ἐκ Φουρνᾶ, Ἑρμηνεία τῆς ζωγραφικῆς τέχνης, Πετρούπολις 1909, 161. 6. Πληροφορία κ. Γεωργίου Κουρμούλη. Ἀναφερόμαστε ἐδῶ στόν ἅγιο Παντελεήμονα, καίτοι θεράπων Ἅγιος ὅλων τῶν παθήσεων, γιατί, στή συγκεκριμένη περίπτωση, φέρεται μέ εἰδικό χάρισμα ἰαμάτων στά ζῶα. 7. Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Συναξαριστής, τ. 2, 323. 8. Ἦταν ἀδελφός τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ τοῦ Θεολόγου. 9. Εἶναι περίεργο ὅτι ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου Ἀλεξάνδρου (24 Ἀπρ.) ἑορτάζεται μόνο ἀπό τή Ρ/Καθολική Ἐκκλησία, ἐνῶ θά ἔπρεπε νά ἑορτάζεται καί ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὡς Ἕλληνας Μάρτυρας τῆς Μίας Ἑνωμένης Ἐκκλησίας τοῦ 2ου αἰώνα.

Τό ἐγκόλπιο Ἡμερολόγιο 2016 τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως ῾Ἱεραπύτνης καί Σητείας

έ χριστιανικά μνημεία καί ἱστορικούς ναούς τῆς περιοχῆς Ἱεράπετρας, καί συγκεκριμένα τῶν Ἐνοριῶν Ἁγίου Ἰωάννου, Βαϊνιᾶς, Κάτω Χωριοῦ, Ἐπισκοπῆς, Ἐπάνω Χωριοῦ, Μοναστηρακίου, Καβουσίου καί τῶν Ἱερῶν Μονῶν Μεταμορφώσεως Σωτῆρος Ψάθης καί Παναγίας Παπλινοῦ Ἱεράπετρας, εἶναι ἀφιερωμένο τό νέο ἐγκόλπιο ἡμερολόγιο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, τό ὁποῖο ἐκδόθηκε καί κυκλοφορεῖ γιά 22η συνεχή χρονιά, μέ πρόνοια καί εὐλογία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου. Ἐκτός ἀπό τό ἀναλυτικό ἡμερολόγιο μέ τίς ἑορτές καί τά Ἀποστολικά καί τά Εὐαγγελικά Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν καί τῶν μεγάλων ἑορτῶν, τό νέο ἐγκόλπιο ἡμερολόγιο περιλαμβάνει χρήσιμες πληροφορίες γιά τήν ἱεραποστολική καί φιλανθρωπική δράση τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, τούς σημαντικότερους σταθμούς στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, τό κρητικό ἁγιολόγιο, τή διοικητική διάρθρωση Ἱερᾶς Μητροπόλεως, τίς διατετεγμένες νηστεῖες καί παρέχονται ὁδηγίες γιά τήν τέλεση τῶν μυστηρίων (γάμος, βάπτιση, κηδεία, μνημόσυνα κ.λπ.). Τή γενική ἐπιμέλεια τῆς ἔκδοσης εἶχε ὁ Πανοσιολογιώτατος Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, ἐνῶ τά κείμενα γιά τούς ἱστορικούς ναούς καί τά μοναστήρια συνέγραψε ο Δρ. Βυζαντινῆς Ἀρχαιολογίας καί Καθηγητής τῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλ/κῆς Ἀκαδημίας Θεσσαλονίκης κ. Γεώργιος Φουστέρης, ὁ

ὁποῖος ἐπισταμένως ἔχει ἀσχοληθεῖ μέ τήν καταγραφή τῶν χριστιανικῶν μνημείων τῆς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Οἱ ἐνδιαφερόμενοι μποροῦν νά τό προμηθευτοῦν ἀπό τό Βιβλιοπωλεῖο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας (Λασθένους 25, Ἱεράπετρα, τηλ. / φάξ 28420 27585), μέσῳ τοῦ ὁποίου διακινοῦνται ὅλες οἱ ἐκδόσεις τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας.

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ • Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος πραγματοποίησε, ἀπό 1 Νοεμβρίου ἕως καί 4 Νοεμβρίου, ἐπίσημη ἐπίσκεψη στό Λονδίνο, ὕστερα ἀπό ἐπίσημη πρόσκληση τοῦ Ἀρχιεπίσκοπου Canterbury Justin Welby, Ἀρχηγοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀγγλίας. Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, μετά ἀπό πρόσκληση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου τοῦ Canterbury, χοροστάτησε τό ἀπόγευμα τῆς Τρίτης 2 Νοεμβρίου στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ στόν Ἱ. Καθεδρικό Ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας Λονδίνου καί τήν ἑπομένη, Τετάρτη 4 Νοεμβρίου, ἔδωσε διάλεξη στό St. Mary's University τοῦ Twickenham στό Λονδίνο, στό πλαίσιο τῆς συμπλήρωσης 165 χρόνων τῆς λειτουργίας τοῦ ἐν λόγῳ ἱδρύματος καί τῆς πέμπτης ἐπετείου ἀπό τήν ἐπίσκεψη στήν Ἀγγλία τοῦ Πάπα Βενεδίκτου ΙΣΤ΄, μέ θέμα: «Θρησκεία σέ Διάλογο: Ἡ σημασία καί ἡ ἐπιτακτική ἀνάγκη τοῦ Διαλόγου στόν Κόσμο μας» ("Religion in Dialogue: e Importance and Imperative of Dialogue in our World").

• Tήν Ἐκκλησία τῆς Βουλγαρίας, κατόπιν προσκλήσεως τοῦ Μακ. Πατριάρχου αὐτῆς κ.κ. Νεοφύτου, ἐπισκέφθηκε ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος τό Σάββατο 7 Νοεμβρίου, μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση 70 ἐτῶν ἀπό τῆς ἄρσεως τοῦ Βουλγαρικοῦ Σχίσματος καί τῆς ἀποκαταστάσεως τῶν ἀδελφικῶν σχέσεων μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Τήν Κυριακή 8 Νοεμβρίου τελέ-

στηκε Πατριαρχικό συλλείτουργο στόν Ἱ. Καθεδρικό Ναό τοῦ Ἁγίου Ἀλεξάνδρου Νιέφσκι στήν Σόφια, προεξάρχοντος τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου καί συλλειτουργοῦντος τοῦ Μακ. Πατριάρχου Βουλγαρίας κ.κ. Νεοφύτου. Ἐπίσης συλλειτούργησαν οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Δράμας κ. Παῦλος καί Ἀδριανουπόλεως κ. Ἀμφιλόχιος, οἱ ὁποῖοι συνόδευαν τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη στό ταξίδι του στήν Βουλγαρία,

καί πολλοί ἱεράρχες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Βουλγαρίας. Τή Δευτέρα 9 Νοεμβρίου ἡ Ἀκαδημία Ἐπιστημῶν τῆς Βουλγαρίας ἀπένειμε στήν Α.Θ.Π. τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο τόν τίτλο τοῦ Διδάκτορος τιμῆς ἕνεκεν σέ ἐπίσημη τελετή, κατά τήν ὁποία ὁ Παναγιώτατος μίλησε στήν ἀγγλική γλώσσα ἐπί τοῦ θέματος «Climate changes and their inﬂuence upon the global and Regional Politics». Τό ἀπόγευμα τῆς ἰδίας ὁ Πρόεδρος τῆς Βουλγαρίας Ἐξοχ. Rosen Plevneliev ἀπένειμε στόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη σέ εἰδική μεγαλοπρεπή τελετή στό Προεδρικό Μέγαρο, τό ἀνώτατο παράσημο τῆς Χώρας «Stara Planina» Α´ τάξεως. • Τήν Παρασκευή 13 Νοεμβρίου ἡ Α. Θ. Παναγιότης ὁ Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος χοροστάτησε στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό ἀπό τοῦ Παραθρονίου, κατά τήν Θεία Λειτουργία ἐπί τῇ ἑορτῇ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Ἀρχιεπισκόπου Κων/πόλεως, κατά τήν ὁποία ἐκκλησιάσθησαν οἱ Σεβ. Μη-

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

τροπολίτες Γλυφάδας κ. Παῦλος, Καλλιουπόλεως καί Μαδύτου κ. Στέφανος καί Σηλυβρίας κ. Μάξιμος καί πιστοί ἀπό τήν Ἀμερική. • Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος ἐπισκέφθηκε τίς Βρυξέλλες, ἕδρα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Βελγίου ἀπό τό ἀπόγευμα τῆς Κυριακῆς 15 ἕως καί τήν Τρίτη 17 Νοεμβρίου. Τό πρωί τῆς ἑπομένης ὁ Πατριάρχης ἐδέχθη στό κατάλυμά του τόν κ. Elmar Brok, Πρόεδρο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἐξωτερικῶν Ὑποθέσεων τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου, ἐπεσκέφθηκε τήν ἔκθεση Europalia-Anatolia, μέ τή συνοδεία τῶν Πρέσβεων τῆς Τουρκίας καί τῆς Ἑλλάδος, ἐπεσκέφθη στά ἀνάκτορα τόν πρώην Βασιλέα τοῦ Βελγίου κ. Ἀλβέρτο Β΄, πατέρα τοῦ σημερινοῦ Βασιλέως κ. Φιλίππου, μέ τόν ὁποῖο καί μέ τήν Βασίλισσα κ. Paola εἶχε μακρά συνομιλία. Τό ἑσπέρας τῆς 16ης Νοεμβρίου ὁ Πατριάρχης ἔδωκε διάλεξη στή γαλλική γλώσσα, στό πλαίσιο τῶν Grandes Conferences Catholiques, μέ θέμα «Αἱ πνευματικές προκλήσεις τίς ὁποῖες ἀντιμετωπίζει ἡ σύγχρονος κοινωνία μας», ἐνώπιον 1300 ἀκροατῶν, Ἀρχιερέων, Πρέσβεων, Ἀκαδημαϊκῶν καί λοιπῶν προσωπικοτήτων. Τήν ἑπομένη, Τρίτη 17/11, δέχθηκε στό ξενοδοχεῖο του τόν κ. Δημήτριο Πα-

παδημούλη, Ἀντιπρόεδρο τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου, μετέβη στήν ἕδρα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βελγίου καί τέλεσε Ἁγιασμό τῶν Ἐγκαινίων τῶν ὁλοκληρωθέντων ἀνακαινιστικῶν ἔργων τοῦ κτηρίου, συνεχάρη ὅλους «τούς συγκοπιάσαντας καί συνεργήσαντας συνεργάτας, ἀνακαινιστάς καί ἀφιερωτάς» καί χειροθέτησε στό ὀφφίκιο τοῦ Ἄρχοντος Ὀρφανοτρόφου τόν κ. Boris Gurov. Ἐπίσης, πραγματοποίησε Πατριαρχική ἐπίσκεψη στόν κ. Δημήτριο Ἀβραμόπουλο, Εὐρω-

παῖο Ἐπίτροπο, ἁρμόδιο γιά τή Μετανάστευση, τίς Ἐσωτερικές Ὑποθέσεις καί τήν Ὑπηκοότητα, καθώς καί στόν κ. Frans Timmermans, Α´ Ἀντιπρόεδρο τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἐπιτροπῆς. • Τήν Κυριακή 15 Νοεμβρίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος τέλεσε τά Θυρανοίξια τοῦ Ἱ. Ναοῦ Παναγίας Πισιδιώτισσας στήν Ἀλάνιας τῆς Ν. Τουρκίας. Μετά τήν τελετή τῶν Θυρανοιξίων, τελέστηκε Πατριαρχική Θεία Λειτουργία προεξάρχοντος τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου καί συλλειτουργούντων τοῦ οἰκείου Ποιμενάρχου Σεβ. Μητροπολίτου Πισιδίας Σωτηρίου καί τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου

Ἰκονίου Θεολήπτου. Ἀκολούθησε καλλιτεχνικό πρόγραμμα. • Τήν Δευτέρα 16 Νοεμβρίου ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, στό ἄκουσμα τῶν τρομοκρατικῶν ἐπιθέσεων πού προκάλεσαν τήν ἀπώλεια τῆς ζωῆς καί τόν τραυματισμό πολλῶν δεκάδων ἀνθρώπων στό Παρίσι, ἀπέστειλε ἀπό τήν Ἀλάνια τῆς Ν. Τουρκίας, ὅπου εὑρισκόταν γιά τά θυρανοίξια τοῦ ναοῦ τῆς Παναγίας Πισιδιωτίσσης, πρός τόν Ἐξοχώτατο Πρόεδρο τῆς Γαλλικῆς Δημοκρατίας κ. François Hollande θερμό μήνυμα συμπαθείας καί συλλυπητηρίων, στό ὁποῖο μεταξύ ἄλλων λέγει ὅτι «ὁ φονταμενταλισμός, ὁ ὁποῖος τρέφει τήν τρομοκρατίαν, ἐγείρει τεχνητά τείχη μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, τά ὁποῖα μόνον ὁ διάλογος εἷναι ἱκανός νά κρημνίσῃ». • Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἐπισκέφθηκε τήν Τετάρτη 18 Νοεμβρίου ὁ Πρωθυπουργός τῆς Ἑλλάδας κ. Ἀλέξης Τσίπρας. Κατά τήν ἄφιξη τοῦ Ἕλληνα Πρωθυπουργοῦ στό Φανάρι, τόν ὑποδέχθηκαν στήν κεντρική εἴσοδο τῶν

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Πατριαρχείων οἱ κληρικοί τῆς Πατριαρχικῆς Αὐλῆς καί ἀκολούθησε τό προσκύνημά του στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος ὑποδέχθηκε τόν κ. Τσίπρα στό Πατριαρχικό Γραφεῖο, ὅπου εἶχαν μακρά καί ἐγκάρδια συνομιλία γιά διάφορα θέματα κοινοῦ ἐνδιαφέροντος. • Συνῆλθε τήν Πέμπτη 26 Νοεμβρίου, ὑπό τήν προεδρία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος, ἡ Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδος σέ τακτική συνεδρία καί κατόπιν προτάσεως τῆς Α. Θ. Παναγιότητος, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου, ἀνύψωσε τήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀμερικῆς στήν τάξη τῶν Γεροντικῶν Ἐπαρχιῶν τοῦ Θρόνου στό πρόσωπο τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Ἀμερικῆς κ. Δημητρίου, ὁ ὁποῖος καί θά ὀνομάζεται στό ἑξῆς Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Γέρων Ἀμερικῆς. • Μέ ἰδιαίτερη λαμπρότητα τή Δευτέρα 30 Νοεμβρίου ἡ Πρωτόθρονη Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως τίμησε τή μνήμη τοῦ ἱδρυτῆ της, Ἁγίου Ἀποστόλου Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου. Στόν Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς χοροστάτησε ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πα-

τριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, συμπροσευχομένων πολλῶν Ἀρχιερέων. Στό τέλος τοῦ Ἑσπερινοῦ μίλησε κατάλληλα ὁ Πατριάρχης καί ἀκολούθως καλωσόρισε στήν ἰταλική γλώσσα τήν παρισταμένη ἀντιπροσωπεία τῆς Ρωμαικαθολικῆς Ἐκκλησίας. Ἀκολούθως δόθηκε δεξίωση στήν αἴθουσα τελετῶν τῆς Ζαππείου Σχολῆς γιά τή Θρονική ἑορτή τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, κατά τήν ὁποία παρέστησαν πλεῖστοι προσκεκλημένοι τῆς Α. Θ. Παναγιότητος καί τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου καί μέλη τοῦ θρησκευτικοῦ, πολιτικοῦ, διπλωματικοῦ, ἐκπαιδευτικοῦ, καλλιτεχνικοῦ καί ἐπιχειρηματικοῦ κόσμου τῆς Πόλεως, κατά τήν ὁποία μίλησε στήν ἀγγλική γλώσσα ἡ Α. Θ. Παναγιότητα. Ἀκολούθησε στόν Ἱ. Ναό Ἁγίας Τριάδος Σταυροδρομίου πρόγραμμα ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς τελέστηκε Πατριαρχική Θεία Λειτουργία, κατά τήν ὁποία προέστη ὁ Πατριάρχης τοῦ Γένους μέ τή συμμετοχή πλειάδος Ἀρχιερέων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου καί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Τήν Ἑλληνική Κυβέρνηση ἐκπροσώπησε ὁ Ὑπουργός Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευμάτων κ. Νικόλαος Φίλης καί ὁ Ὑφυπουργός Ἐξωτερικῶν κ. Ἰωάννης Ἀμανατίδης. Στή Θρονική ἑορτή παρέστη πλῆθος πιστῶν ἀπό τήν Πόλη καί τό ἐξωτερικό, Ἄρχοντες καί ὀφικιάλιοι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. • Tήν Ἐκκλησία τῆς Πολωνίας ἐπισκέφθηκε ἀπό 4 ἕως 6 Δεκεμβρίου ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος. Τό Σάββατο 5 Δεκεμβρίου ὁ Πατριάρχης, κατόπιν προσκλήσεως τοῦ Μακ. Μητροπολίτου Βαρσοβίας καί πάσης Πολωνίας κ. Σάββα, τέλεσε τή θεμελίωση τοῦ νέου Καθεδρικοῦ Ναοῦ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας στήν πολωνική

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

πρωτεύουσα. Τήν Κυριακή 6 Δεκεμβρίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης παρέστη συμπροσευχόμενος στήν Θεία Λειτουργία πού τέλεσε ὁ Μακ. Μητροπολίτης Βαρσοβίας καί πάσης Πολωνίας κ. Σάββας, στόν Καθεδρικό Ναό τῆς Ἁγίας Μαρίας τῆς Μαγδαληνῆς, συλλειτουργούντων τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν Γαλλίας κ. Ἐμμανουήλ καί Προύσης κ. Ἐλπιδοφόρου, οἱ ὁποῖοι συνόδευσαν τόν Πατριάρχη στό ταξίδι του αὐτό, καί Ἱεραρχῶν τῆς ἐν Πολωνίᾳ Ἐκκλησίας. Στό τέλος τῆς Θ. Λειτουργίας ὁ Μητροπολίτης κ. Σάββας προσφώνησε τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη, ὁ ὁποῖος ἀντιφώνησε κατάλληλα. • Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης, τήν Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου, παρακολούθησε τίς ἐργασίες καί μίλησε κατάλληλα στό ἀπό κοινοῦ διοργανωθέν ἀπό τό «Ἰνστιτοῦτο Πολιτισμικῆς Διπλωματίας (I.C.D.)» καί τό «Δίκτυο γιά τή μεταρρύθμιση στήν Ἑλλάδα καί τήν Εὐρώπη» Συμπόσιο στήν Ἀστική Σχολή τοῦ Γαλατᾶ, μέ θέμα τή συμβολή τῶν θρησκειῶν στήν εἰρηνική συνύπαρξη τῶν λαῶν καί τήν ἐνσωμάτωση τῶν προσφύγων στήν κοινωνία. • Μέ ἱεροπρέπεια, λαμπρότητα καί ἐκκλησιαστική τάξη ἑορτάσθηκε στά Πατριαρχεῖα τήν Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου ἡ μεγάλη ἑορτή τῆς κατά σάρκα Γεννήσεως τοῦ Κυρί-

ου καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς, στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ὁ Πατριάρχης προέστη τῆς Πατριαρχικῆς καί Ἀρχιερατικῆς Θείας Λειτουργίας, κατά τήν ὁποία συλλειτούργησαν Σεβ. Ἀρχιερεῖς τοῦ Θρόνου, ἐνῶ τήν Πατριαρχική Ἀπόδειξη ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις ἀνέγνωσε ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. κ. Βαρθολομαῖος, Ἀρχιγραμματεύς τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου.

• Μέ ἱεροπρέπεια καί σέ ἑορταστική ἀτμόσφαιρα ἑορτάσθηκε στό Φανάρι ἡ εἴσοδος στόν «νέον ἐνιαυτόν τῆς χρηστότητος τοῦ Κυρίου». Τήν Πέμπτη 31 Δεκεμβρίου τελέσθηκε στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ὁ Μέγας Ἑσπερινός της ἑορτῆς τῆς Περιτομῆς τοῦ Κυρίου καί τῆς μνήμης τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, χοροστατοῦντος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου καί συγχοροστατούντων Ἱεραρχῶν τοῦ Θρόνου. Μετά τό πέρας τοῦ Ἑσπερινοῦ ὁ Πατριάρχης χειροθέτησε τόν κ. Ἀντώνιο Χατζόπουλο σέ Ἄρχοντα Ἱερομνήμονα τῆς Μεγάλης του Χριστοῦ Ἐκκλησίας. Στή συνέχεια ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης δέχθηκε τίς εὐχές τῆς Πατριαρχικῆς Αὐλῆς καί εὐλόγησε τήν Βασιλόπιτα γιά τό νέο ἔτος 2016, στήν Αἴθουσα τοῦ Θρόνου.

•Τήν Παρασκευή 1η Ἰανουαρίου, κατά τήν Θεία Λειτουργία πού τελέσθηκε στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό χοροστάτησε ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, συγχοροστατούντων Ἱεραρχῶν τοῦ Θρόνου. Ἀκολούθησε ἡ καθιερωμένη δεξίωση στήν Αἴθουσα τοῦ Θρόνου, ὅπου τόν Πατριάρχη προσφώνησε ὁ Διευθυντής τοῦ Ζωγραφείου κ. Ἰωάννης Δεμιρτζόγλου, Ἄρχων Μ. Ρεφερενδάριος τῆς Μ.τ.Χ.Ε. καί ἀκολούθησε ἡ ὁμιλία τοῦ Πατριάρχου. Ἀκολούθως, ὁ Πατριάρχης δέχθηκε τούς ἁγίους Ἀρχιερεῖς στό Γραφεῖο του καί ἀντάλλαξε εὐχές καί τόν ἑόρτιο ἀσπασμό καί εὐλόγησε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα, ἐνῶ ἀκολούθησε ἡ ἐπίσημη ἀκρόαση τῆς Πατριαρχικῆς Αὐλῆς, ἐκ μέρους τῆς ὁποίας προσφώνησε τόν Παναγιώτατο ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Καλλιουπόλεως καί Μαδύτου κ. Στέφανος, Πρωτοσυγκελλεύων, καί ἀντεφώνησε ὁ Πατριάρχης.

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ Διανομη 17 τονων τροφιμων σε απορους απο την Ιερα Μητροπολη Ιεραπυτνης και Σητειας Διανομή τροφίμων σέ 600 οἰκογένειες καί συνολικά 1.561 ἄτομα πού δοκιμάζονται ἀπό τήν παρατεινόμενη οἰκονομική ὕφεση τῶν τελευταίων ἐτῶν προχώρησε ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας, ὡς ἔμπρακτη συμπαράσταση καί ἀλληλεγγύη τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας σέ συνανθρώπους μας πού ἔχουν ἀνάγκη ὑλικῆς ἐνίσχυσης. Τά τρόφιμα διανεμήθηκαν στό πλαίσιο τῆς ὑλοποίησης τῆς Β΄ Προγραμματικῆς Σύμβασης τοῦ Προγράμματος «Ἐπισιτιστικῆς καί Βασικῆς Ὑλικῆς Συνδρομῆς γιά τούς ἀπόρους ΤΕΒΑ/FEAD» μεταξύ τῆς Γεν. Γραμματείας Πρόνοιας τοῦ Ὑπουργείου Ἐργασίας, Κοινωνικῆς Ἀσφάλισης καί Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης καί τῆς Μ.Κ.Ο. τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης «ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ». Διά μέσου τῶν Ἐνοριῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως διανεμήθηκαν 8 τόνοι εἰδῶν διατροφῆς μακρᾶς διαρκείας (ρύζι, ζυμαρικά, ὄσπρια, λάδι, παξιμάδι), 3,5 τόνοι πατάτες, 2.055 κιλά φρέσκο κρέας (κοτόπουλο), περίπου 2 τόνοι γάλα καί 1.227 κιλά τυρί (γραβιέρα Κρήτης). Ἡ παραλαβή τῶν τροφίμων πραγματοποιήθηκε τήν Πέμπτη 5/11 στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς γιά τίς Ἐνορίες τῆς πόλεως καί τῆς εὐρύτερης περιοχῆς Ἱεράπετρας καί τήν Παρασκευή 6/11 στήν αἴθουσα Συσσιτίου τοῦ Κοινωφελοῦς Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή» γιά τίς ἀντίστοιχες Ἐνορίες τῆς Σητείας, μέ τήν παρουσία καί τίς πατρικές εὐχές καί εὐλογίες τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, τῶν Ἱερέων καί τῶν ἐθελοντῶν συνεργατῶν τους. Διανομη της Καινης Διαθηκης στη Β΄ ταξη των Γυμνασιων από τον Σεβ. Μητροπολιτης Ιεραπυτνης και Σητειας κ. Ευγενιο

Τήν Πέμπτη 12 Νοεμβρίου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος ἐπισκέφθηκε τό 2ο Γυμνάσιο καί τό 3ο Γυμνάσιο Ἱεράπετρας, ὅπου οἱ διευθυντές τῶν δύο σχολείων κ. Σοφία Κονταξάκη καί κ. Χρυσοβαλάντης Ψαρουδάκης ἀντίστοιχα, οἱ Θεολόγοι καθηγητές καί οἱ μαθητές καί οἱ μαθήτριες τῶν δύο Γυμνασίων ὑποδέχθηκαν ἐγκάρδια τόν Σεβ. Ποιμενάρχη τους, ὁ ὁποῖος διῆλθε ἀπό ὅλες τίς αἴθουσες διδασκαλίας τῆς Β΄ Τάξης, διένειμε τήν Καινή Διαθήκη σέ συνολικά 165 μαθητές ὅλων τῶν τμημάτων τῆς Β΄ τάξης καί τούς εὐχήθηκε καλή πρόοδο. Ἡ Κ.Δ. ἀποτελεί μιά

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

προσφορά τοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως «Παναγίας Ἀκρωτηριανή», ἀπαραίτητο βοήθημα γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν καί πολύτιμο ἐφόδιο καί γιά κάθε χριστιανική οἰκογένεια, πού διανέμεται κάθε χρόνο δωρεάν στούς μαθητές τῶν Γυμνασίων τῆς Μητροπολιτκῆς περιφέρειας τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας ἀπό τόν Σεβ. Ποιμενάρχη μας. Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ. Ευγενιος:

• Τήν Παρασκευή 6/11 παρέστη καί ἀπηύθυνε χαιρετισμό κατά τήν ἔναρξη τοῦ 3ου Διεθνοῦς Συνεδρίου μέ θέμα: «Ἡ μουσική παράδοση τῆς Ἀνατολικῆς Κρήτης», τό ὁποῖο διοργάνωσε τό Κέντρο Ἐρευνῶν καί Μελετῶν Κρητικοῦ Πολιτισμοῦ τοῦ Δήμου Σητείας, μέ τήν ἐπιστημονική ὑποστήριξη τοῦ Τμήματος Φιλοσοφικῶν καί Κοινωνικῶν Σπουδῶν Πανεπιστημίου Κρήτης στό Πολύκεντρο τοῦ Δήμου Σητείας. • Τό Σάββατο 7/11 παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία στόν Ἱ. Ναό Ἁγίου Χριστοφόρου Παχείας Ἄμμου Ἱεράπετρας καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Παντελεήμονος Κριτσωτάκη. • Τό ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου 7/11 χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ στόν Ἱ. Ναό Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου στήν πόλη τῆς Ἱεράπετρας. • Τήν Κυριακή 8/11, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν ἴδιο ναό. • Τό μεσημέρι τῆς Κυριακῆς 8/11 τέλεσε τό Μυστήριο τῆς Βάπτισεως τοῦ τέκνου τῶν Ἀντωνίου Δετοράκη καί Στυλιανῆς Παπακωνσταντίνου στόν Ἱ. Κ. Ναό Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου, πού ἔλαβε τό ὄνομα Σταῦρος. • Τό ἑσπέρας χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, Ἐπισκόπου Πενταπόλεως, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στόν φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Παναγίας Ἐλεούσης στήν περιοχή «Καλλιθέα» τῆς πόλεως Ἱεράπετρας. • Τή Δευτέρα 9/11 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί ἀκολούθως ἱερούργησε καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίου Νεκταρίου Ἐνορίας Ὀρεινοῦ. • Tήν Τρίτη 10/11 δέχθηκε τόν νέο Πρόεδρο κ. Γεώργιο Ἀγγελάκη καί τά μέλη τοῦ Δ.Σ. τοῦ Συλλόγου Φίλων Τρίτης Ἡλικίας Ὀρφανουδάκειου Δημοτικοῦ Γηροκομείου Ἱεράπετρας. • Τό ἑσπέρας, περιστοιχούμενος ἀπό Κληρικούς τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Μηνᾶ, εὐλόγησε τούς ἄρτους καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στόν φερώνυμο πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Βαϊνιᾶς Ἱεράπετρας. 53

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

•Τήν Τετάρτη 11/11 μετεῖχε στή πανήγυρη τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου, πολιούχου καί προστάτου τῆς πόλεως τοῦ Ἡρακλείου, προεξάρχοντος τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου καί συλλειτουργούντων τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέου, Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου, Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνοῦ καί τοῦ Θεοφιλ. Ἐπισκόπου Χριστουπόλεως κ. Μακαρίου. •Τήν Παρασκευή 13/11, ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν τελεθεῖσα Θεία Λειτουργία στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου, ὅπου τέλεσε τό ἑτήσιο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Ζαχαρία Κων. Μπαντουβᾶ. •Τήν Κυριακή 14/11 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Μάρκου Καλύβα, Ἐμμανουήλ Ξανθάκη καί Δήμητρας Τζαννιδάκη, ἐνῶ χειροθέτησε σέ Ἐκκλησιάρχισσα τήν κ. Σοφία χα Παύλου Παυλίδου, τό γένος Νικ. Καββουσανοῦ, στόν Ἱ. Ἐνοριακό Ναό Ἁγίας Τριάδος Κεντρίου Ἱεράπετρας. • Τό Σάββατο 21 Νοεμβρίου, προέστη κατά τήν πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία στόν ἑορτάζοντα Ἱερό Καθεδρικό Ναό τῶν Εἰσοδίων Θεοτόκου Χανίων. Ἔλαβαν μέρος οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Διδυμοτείχου, Ὀρεστιάδος καί Σουφλίου κ. Δαμασκηνός, Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος, Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός, Ἱερισσοῦ, Ἀρδαμερίου καί Ἁγίου Ὄρους κ. Θεόκλητος καθώς ἐπίσης καί πλειάδα κληρικῶν τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου. Ἀκολούθησε ἡ λιτάνευση τῆς Εἰκόνας τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. •Τήν Κυριακή 22/11 ἔλαβε μέρος στό Τεσσαρακονθήμερο Μνημόσυνο τοῦ Μακαριστοῦ Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κυροῦ Νεκταρίου, πού τελέσθηκε στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Μεγάλης Παναγίας Νεαπόλεως μετά τήν πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία, προεξάρχοντος τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου. Ἔλαβαν μέρος οἱ Σεβ. Ἀρχιερεῖς τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, καθώς καί οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Διδυμοτείχου, Ὀρεστιάδος καί Σουφλίου κ. Δαμασκηνός καί Βελεστίνου κ. Δαμασκηνός, οἱ Θεοφιλέστατοι Ἐπίσκοποι Λεύκης κ. Εὐμένιος, Ἀβύδου κ. Κύριλλος καί Χριστουπόλεως κ. Μακάριος. •Τό ἀπόγευμα τῆς Τετάρτης 25/11, περιστοιχούμενος ἀπό τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη καί ἄλλους Ἐφημερίους τῆς πόλεως, χοροστάτησε, εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο κατά τόν Ἑσπερινό στό πανηγυρίζον παρεκκλήσιο τοῦ Ὁσίου Νίκωνος τοῦ «Μετανοεῖτε» (κάτωθεν τοῦ Ἱ. Κ. Ναοῦ Ἁγίας Φωτεινῆς) Ἱεράπετρας. 54

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Η πανηγυρη του Ι. Καθεδρικου Ναου Αγ. Αικατερινης, πολιουχου και προστατιδος της πολεως Σητειας

Μέ ἐκκλησιαστική λαμπρότητα καί μεγάλη συμμετοχή πιστῶν πανηγύρισε τήν Τρίτη 25 Νοεμβρίου ὁ Ἱερός Καθεδρικός Ναός τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης, πολιούχου καί προστάτιδος τῆς πόλεως Σητείας. Κατά τόν μεγάλο πανηγυρικό Ἑσπερινό χοροστάτησε καί κήρυξε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, ἐνῶ τήν κυριώνυμη ἡμέρα συλλειτούργησε μέ τόν Θεοφιλέστατο Ἐπίσκοπο Χριστουπόλεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου κ. Μακάριο, ὁ ὁποῖος καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο. Ἀκολούθησε ἡ καθιερωμένη λιτάνευση τῆς Ἱερᾶς Εἰκόνος καί τῶν Ἱερῶν Λειψάνων τῆς Ἁγίας στούς κεντρικούς δρόμους, μέ τή πάνδημη συμμετοχή τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, τῶν εὐσεβῶν Σητειωτῶν καί τῶν ἐκπροσώπων τῶν Ἀρχῶν.

ο σεβ. μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ Ευγενιος επικεφαλησ τησ συνοδικησ αντιπρσωπειασ τησ εκκλησιασ Κρητησ κατα τη θρονικη εορτη τησ μητροσ εκκλησιασ Τή Δευτέρα 30 Νοεμβρίου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, μετεῖχε ὡς ἐπικεφαλῆς Συνοδικῆς Ἀντιπροσωπείας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης στή Θρονική ἑορτή τῆς Μητρός Ἐκκλησίας Κων/πόλεως, ἀποτελουμένης ἀπό τόν ἴδιο, τόν Σεβ. Μητορπολίτη Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιο καί τόν Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Πρόδρομο Ξενάκη, Ὑπογραμματέα τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος, σέ ἰδιαίτερη ἀκρόαση τῆς ἀντιπροσωπείας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀπό τόν Πατριάρχη τοῦ Γένους καί Προκαθήμενο τοῦ Σεπτοῦ τῆς Ὀρθοδοξίας Κέντρου, ὑπέβαλε ἑόρτιες εὐχές στήν Α.Θ. Παναγιότητα καί μετέφερε τά σεβάσματα καί τίς εὐχές τῆς Ἱεραρχίας, τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, τῶν Μοναχικῶν Ἀδελφοτήτων καί τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, λέγοντας τά ἑξῆς: «Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, Ἅπαξ ἔτι, ἑπόμενοι ἱερῷ ἔθει καί ἀνταποκρινόμενοι εὐχαρίστως εἰς τό υἱικόν ἡμῶν χρέος καί τήν ὑψηλήν τιμήν, συντρέχομεν, ἡ ἐλαχιστότης μου, ὁ Σεβ. 55

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος, καί ὁ Ὑπογραμματεύς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου Ἀρχιμ. Πρόδρομος Ξενάκης, ὡς Συνοδική Ἀντιπροσωπεία τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, διά νά ὑποβάλωμεν τῇ Ὑμετέρᾳ Θεολέκτῳ Κορυφῇ, ἐπί τῇ Θρονικῇ Ἑορτῇ τῆς Μητρός Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τά σεβάσματα τοῦ Προέδρου, Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου καί τῶν Σεβασμιωτάτων Μελῶν Αὐτῆς, τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, τῶν Μοναστικῶν Ἀδελφοτήτων καί τοῦ φιλογενοῦς, εὐγενοῦς καί φιλοπάτορος Κρητικοῦ Λαοῦ. Ἡ Ἐκκλησία τῆς ἁγιοτόκου καί ἡρωοτόκου Μεγαλονήσου Κρήτης, πιστή καί ἀφοσιωμένη θυγάτηρ τῆς καλλιτέκνου Μητρός Ἐκκλησίας, συνεορτάζει καί συνευφραίνεται μετ’ Αὐτῆς, ἐπί τῇ ἱερᾷ μνήμῃ τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ἀποστόλου Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου, ἔχουσα πείραν καί συνείδησιν τῆς εὐθύνης, καί ἀπολαμβάνουσα τῆς πατρικῆς στοργῆς, τῆς ἀγαθῆς μερίμνης καί τῆς διαρκοῦς καί ἀνυποκρίτου ἀγάπης τῆς Πρωτοθρόνου Ἐκκλησίας καί τοῦ σεπτοῦ Προκαθημένου Αὐτῆς, Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, τοῦ Αὐθέντου καί Δεσπότου ἡμῶν. Ἅπαντες οἱ Κρῆτες καυχόμεθα ἐν Κυρίῳ καί εὐφραινόμεθα διά τήν κανονικήν ἡμῶν ἀναφοράν εἰς τό Πάνσεπτον καί Ἱερόν τῆς Ὀρθοδοξίας τοῦτο Κέντρον, διαμένοντες ἐπιμόνως ἀταλάντευτοι καί σταθερῶς προσανανατολισμένοι πρός Αὐτό. Ὡς ἡ Ὑμετέρα Παναγιότης καλῶς ἐπίσταται, κατά τά τελευταῖα ἔτη, καί ἐντός τῆς νέας διαμορφουμένης ἐν τῇ Εὐρωπαϊκῇ Ἑνώσει πραγματικότητος, ἐκ τῶν νέων δυνατοτήτων τάς ὁποίας ἡ κειμένη νομοθεσία προσφέρει εἰς τήν ἐπ’ ἐσχάτων ἀποκτήσασαν νομικήν ὑπόστασιν Ἐκκλησίαν Κρήτης, κατηρτίσθησαν, ἐψηφίσθησαν καί ἐδημοσιεύθησαν, τῇ ἐγκρίσει τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, ἑπτά Κανονισμοί, οἱ ὁποῖοι ἤδη ἀποτελοῦν πολύτιμα καί ἀνεκτίμητα μέσα καί κλειδιά, ἄκρως ἀπαραίτητα εἰς τό ἐπίπονον ἔργον ἐσωτερικῆς διοικήσεως, τό ὁποῖον ἡ Ἐκκλησία Κρήτης καλεῖται ἵνα ἐπιτελέσῃ εἰς καιρούς λίαν χαλεπούς καί δυσχειμέρους. Μάλιστα, πρό ὀλίγων μηνῶν, κατόπιν πολλῶν καί ἐπιπόνων διεργασιῶν, συνεστήθη, κατόπιν βεβαίως τῆς ἀπαραιτήτου ἐγκρίσεως καί εὐλογίας τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, καί ἡ Ὑπηρεσία Δομήσεως Κρήτης καί Δωδεκανήσου καί τό Συμβούλιον Ἐκκλησιαστικῆς Ἀρχιτεκτονικῆς Κρήτης καί Δωδεκανήσου, διά τά μείζονα θέματα τῆς Ναοδομίας εἰς τάς κανονικάς δικαιοδοσίας τῆς φιλοστόργου Μητρός Ἐκκλησίας ἐν ταῖς ἐκκλησιαστικαῖς Ἐπαρχίαις τῆς Κρήτης καί τῆς Δωδεκανήσου. Ἐπίσης, κατόπιν πρωτοβουλίας τοῦ προσφάτως τιμηθέντος διά τοῦ ὀφφικίου τοῦ Ἄρχοντος Πρωτονοταρίου τῆς Μητρός Ἁγίας Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ἐντιμ. κ. Βασιλείου Κεγκέρογλου, πρ. Ὑφυπουργοῦ Ἐργασίας, ἡ Ἐκκλησία Κρήτης, διά τῆς Μή Κυβερνητικῆς Ὀργανώσεως Αὐτῆς «ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ» ἀξιοποίησε δύο Προγραμματικάς Συμβάσεις, διά τῶν ὁποίων ἐστηρίχθησαν καί ἐσιτοδοτήθησαν χιλιάδες δικαιούχων ἐνδεῶν συνανθρώπων ἡμῶν ἐν ἁπάσῃ τῇ Μεγαλονήσῳ διά τῶν προνοιακῶν δομῶν τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς καί τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων τῆς Κρήτης. Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, Καταθέτοντες εὐλαβῶς τά ἀνωτέρω, πρός δοξολογίαν τοῦ Παναγίου Ὀνόματος τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ ἡμῶν καί ἔπαινον τῆς Μητρός Ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας, ταπεινῶς ἐκζητοῦμεν τάς σεπτάς Πατριαρχικάς καί θεοστηρίκτους εὐχάς καί εὐλογίας τῆς Ὑμετέρας Σεπτῆς Κορυφῆς, πρός συνέχισιν τοῦ ἀγῶνος, τῆς ἀγωνίας καί τῆς ἐμπεμόχθου διακονίας τοῦ Λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Εὐχαριστοῦμεν ὁλοκαρδίως διά τήν διαγενομένην ἐνταῦθα τιμήν, ὑποδοχήν καί ἀκρόασιν τῆς Συνοδικῆς ἡμῶν Ἀντιπροσωπείας, ὡς καί διά τήν ἀεί ποικιλοτρόπως ἐκφραζομένην ἀγάπην καί στοργήν. Δεόμεθα ταπεινῶς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅπως, ταῖς ἀνυστάκτοις πρεσβείαις τοῦ Πρωτοκλήτου Ἀποστόλου Ἀνδρέου, Πάτρωνος καί Προστάτου τῆς Μητρός Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, χαρίζηται τῇ Ὑμετέρᾳ Θειοτάτῃ Παναγιότητι, ὑγιείαν τήν κατ’ ἄμφω, ἐνίσχυσιν καί δυνάμεις ἀνεξαντλήτους, πρός πολυχρόνιον συνέχισιν τῆς λαμπρᾶς καί τετιμημένης Αὐτῆς Πατριαρχείας, πρός δόξαν Θεοῦ καί χαράν πάντων ἡμῶν, τῶν ἀνά τήν Οἰκουμένην πιστῶν καί ἀφοσιωμένων τέκνων Αὐτῆς. Πολλά τά ἔτη Ὑμῶν, Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, ἄλυπα καί εὐφρόσυνα!» Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος ἐξέφρασε τή χαρά του διότι ἡ ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησία παραμένει πάντοτε «πιστή καί ἀφοσιωμένη θυγατέρα» τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος ἔλαβε μέρος στήν Πατριαρχική καί Συνοδική Θεία Λειτουργία κατά τήν κυρίωνυμη ἡμέρα τῆς ἑορτῆς. 56

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Τα ονομαστηρια του Σεβ. Μητροπολιτου Ιεραπυτνης και Σητειας Κ. Ευγενιου

Μέ μεγάλη λαμπρότητα καί μέ τή συμμετοχή τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, τῶν ἐκπροσώπων τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν καί πλήθους πιστῶν ἀπό τίς ἐπαρχίες Ἱεράπετρας καί Σητείας ἑορτάσθηκαν τήν Κυριακή 13 Δεκεμβρίου στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας τά σεπτά ὀνομαστήρια τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου. Τόσο ἀφ ἑσπέρας, ὅσο καί ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς κατά τήν ὁμιλία του ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος εὐχαρίστησε τούς Κληρικούς, τούς ἐκπροσώπους τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν καί τόν περιεστώτα λαό γιά τή συμμετοχή τους στήν ἑορτή τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Εὐγενίου καί τῶν τεσσάρων συμμαρτύρων του, ἐπισημαίνοντας τήν ἀνάγκη συμπόρευσης καί ἀγαστῆς συνεργασίας στούς χαλεπούς καιρούς πού διανύουμε. Ὁ Σεβ. δέχθηκε τίς εὐχές Κλήρου, τοπικῶν ἀρχόντων καί λαοῦ, καί ἀκολούθησε δεξίωση στό παρακείμενο Κέντρο Πολιτιστικῆς καί Κοινωνικῆς Μέριμνας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως.

Η εκλογη, η εις Επισκοπον χειροτονια και η ενθρόνιση του νέου Μητροπολιτου Πετρας και Χερρονησου Κ. Γερασιμου

Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης συνῆλθε σέ συνεδρία τήν Τρίτη 8 Δεκεμβρίου καί, ψήφων κανονικῶν γενομένων, στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου, προέβη στήν ἐκλογή Μητροπολίτου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου. Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου ἐξελέγη ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμανδρίτης Γεράσιμος Μαρματάκης, Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Ἀγκαράθου, ὁ ὁποῖος ἀκολούθως ἔδωσε τό νενομισμένο Μικρό Μήνυμα ἐνώπιον τῆς Ἱερᾶς Συνόδου. Τό ἀπόγευμα τῆς Παρασκευῆς 18/12 ὁ ἐψηφισμένος Μητροπολίτης, ἔδωσε τό Μεγάλο Μήνυμα στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ. Ἡ εἰς Ἐπίσκοπον χειροτονία του τελέσθηκε τό πρωί τοῦ Σαββάτου 19 Δεκεμβρίου στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου. Τό Σάββατο 23 Ἰανουαρίου 2016, μετά τήν τελετή διαβεβαιώσεως ἐνώπιον τοῦ Προέδρου τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, πραγματοποιήθηκε ἡ τελετή ἐνθρονίσεως τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ. Γερασίμου στόν Ἱ. Μητροπολιτικό Ναό Μεγάλης Παναγίας Νεαπόλεως. Τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο ἐκπροσώπησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἀδριανουπόλεως κ. Ἀμφιλόχιος.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Χριστουγεννιατικεσ εκδηλωσεισ σε ιεραπετρα και σητεια

Μέ μεγάλη ἐπιτυχία στέφθηκε τό βράδυ τοῦ Σαββάτου 19 Δεκεμβρίου στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Σητείας ἡ καθιερωμένη χριστουγεννιάτικη ἐκδήλωση τοῦ Παραρτήματος τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας

«Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Κρήτης» στήν πόλη τῆς Σητείας. Μέ τή συμμετοχή τῶν παιδιῶν ὅλων τῶν Κατηχητικῶν Συνάξεων τῆς ἐπαρχίας Ἱεράπετρας πραγματοποιήθηκε τό βράδυ τῆς Κυριακῆς 20 Δεκεμβρίου μιά ξεχωριστή Χριστουγεννιάτικη ἑορτή στήν κατάμεστη ἀπό κόσμο αἴθουσα ἐκδηλώσεων τοῦ παραλιακοῦ σχολικοῦ συγκροτήματος, πού πλημμύρισε ἀπό τά χαμόγελα καί τίς χαρούμενες φωνές τῶν δεκάδων παιδιῶν ἀπό ὅλη τήν ἐπαρχία πού ἔψαλαν τά κάλαντα διαφόρων περιοχῶν τῆς πατρίδας μας, ἀπήγγειλαν ποιήματα τοῦ Δωδεκαημέρου καί τραγούδησαν τραγούδια σχετικά μέ τό πνεῦμα τῶν Χριστουγέννων καί ἀνέβασαν θεατρική παράσταση μέ τίτλο: «Χριστούγεννα τῆς γιαγιᾶς Πανώφ» καί τό θεατρικό μονόπρακτο «Χριστούγεννα στό κάστρο», βασισμένο στό ὁμώνυμο θεατρικό διήγημα τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Χειροτονια Πρεσβυτερου στον Ι. Ν. Ευαγγελισμου Σητειας Τήν Κυριακή πρό τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως 20 Δεκεμβρίου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος τέλεσε τή Θεία Λειτουργία καί χειροτόνησε εἰς Πρεσβύτερον τόν Ἱερολογιώτατο Διάκονο π. Ταξιάρχη Μυκωνιάτη στόν Ἱ. Ναό Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου πόλεως Σητείας. Ὁ χειροτονηθείς, βαθύτατα συγκινημένος, καθώς ἔλαβε τό δεύτερο βαθμό τῆς Ἱερωσύνης ἀπό τόν Σεβ. κ. Εὐγένιο στόν ναό, στόν ὁποῖο διηκόνησε ἐπί τρεῖς μῆνες ὡς Διάκονος, τόνισε ὅτι «ἡ Ἱερωσύνη εἶναι χάρισμα, γιατί μᾶς δίδεται κατά χάριν, ἀπό ἀγάπη τοῦ Θεοῦ γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων», καί ζήτησε τίς εὐχές τοῦ Σεβ. Ποιμενάχου του καί ὅλων τῶν συμμετεχόντων, ὥστε ὁ Θεός νά δώσει φλόγωση ἀγάπης στήν καρδιά του γιά νά μπορεῖ νάτή μεταλαμπαδεύσει στόν περιούσιο λαό τοῦ Θεοῦ. Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ Κ. Ευγενιος:

• Τό βράδυ τῆς Τρίτης 1 Δεκεμβρίου πρός Τετάρτη 2/12 ἱερούργησε κατά τήν Ἀγρυπνία ἐπί τῇ ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ Ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. •Τό Σάββατο 5/12, τό ἑσπέρας χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίου Νικολάου, στή θέση «Μπόντα», κοντά στό ἀεροδρόμιο Σητείας.

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

•Τήν Κυριακή 6/12, ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ἱερούργησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο, στόν φερώνυμο Ἱερό Ναό στήν Π.Ν.Β. Κυριαμαδίου Σητείας. • Τή Δευτέρα 7/12 παρακολούθησε στόν Ἱ. Ν. Ὁσίου Νίκωνος Ἱεράπετρας τήν ὁμιλία τοῦ Ἁγιορείτου Γέροντος Νίκωνος τοῦ Νεοσκητιώτη, μέ θέμα «Θάνατος καί ἀγάπη». •Tή Δευτέρα 21/12 δέχθηκε τούς φιλοξενούμενους στή Στέγη Ὑποστηριζόμενης Διαβίωσης τῆς Α.Μ.Κ.Ε. «Μετάβασις», οἱ ὁποῖοι ἔψαλαν τά κάλαντα καί χριστουγεννιάτια τραγούδια. •Τό ἑσπέρας τῆς ἰδίας ἡμέρας, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς, τέλεσε τά Θυρανοίξια τοῦ ἰδιωτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Γενεσίου τῆς Θεοτόκου, ἐντός τοῦ ξενοδοχείου «Οstria Palace» Ἱεράπετρας. •Τήν Τετάρτη 23/12 ἄκουσε τά Κρητικά κάλαντα τῶν Χριστουγέννων καί ἄλλα παραδοσιακά κάλαντα ἀπό τούς μαθητές τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου Κεντρίου Ἱεράπετρας, τούς ὁποίους συνόδευε ὁ Πρόεδρος τοῦ Συλλόγου Γονέων καί Κηδεμόνων τοῦ σχολείου Αἰδεσιμολ. π. Ἰωάννης Τράκος. •Τήν Πέμπτη 24/12 παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τίς ἀκολουθίες τοῦ Ὄρθρου, τῶν Μεγάλων Ὡρῶν, τοῦ Μεγάλου Ἑσπερινοῦ καί στή Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγ. Βασιλείου στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. •Τήν ἴδια μέρα ἄκουσε στό Ἐπισκοπεῖο τά χριστουγεννιάτικα κάλαντα ἀπό τά παιδιά τοῦ 1ου Συστήματος Προσκόπων Ἱεράπετρας κ. Γεώργιο Γιακουμάκη καί ἄλλες ὁμάδες παιδιῶν καί τό ἀπόγευμα ἀπό τήν Παιδική Χορωδία καί τή Φιλαρμονική Ὀρχήστρα τοῦ Δήμου Ἱεράπετρας, πού ἀπέδωσαν γνωστές ἑορταστικές μελωδίες. •Τήν Παρασκευή 25/12, ἑορτή τῆς κατά σάρκα Γεννήσεως τοῦ Κυρίου ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἱερούργησε στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Ἱεράπετρας. •Τό Σάββατο 26/12, ἑορτή τῆς Συνάξεως τῆς Θεοτόκου, ἱερούργησε καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Παναγίας Ἐλεούσης Ἱεράπετρας. •Τήν ἴδια ἡμέρα τέλεσε Τρισάγιο πρό τοῦ ἱεροῦ σκηνώματος τῆς ἄρτι κοιμηθείσης Μοναχῆς Μακαρίας στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Ἐξακουστῆς Μαλλῶν Ἱεράπετρας. •Τήν Κυριακή 27/12, ἱερούργησε στόν φερώνυμο πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό τοῦ χωριοῦ Ἅγιος Στέφανος τῆς Δημοτικῆς Ἑνότητας Μακρύ Γιαλοῦ τοῦ Δήμου Ἱεράπετρας. •Τή Δευτέρα 28/12 δέχθηκε τόν Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο Σινᾶ, Φαράν καί Ραϊθώ κ. Δαμιανό, Ἡγούμενο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης θεοβαδίστου ὄρους Σινᾶ καί τόν ξενάγησε στήν Ἱερά Μονή Τοπλοῦ. 59

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

•Τήν Τρίτη 29/12 προήδρευσε κατά τή συνεδρία τοῦ Δ.Σ. τοῦ «Αγροτικοῦ Κέντρου Καινοτομίας & Ἐπιχειρηματικότητας (B.I.C.) Κρήτης. • Tό ἑσπέρας τῆς Πέμπτης 31 Δεκεμβρίου 2015 στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας ἔκοψε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί ἐπέδωσε τούς διορισμούς στά μέλη τῶν νέων Ἐκκλησιαστικῶν Συμβουλίων τῆς περιοχῆς Ἱεράπετρας γιά τήν τριετία ἀπό 1/1/2016 ἕως 31/12/2018. • Τήν Παρασκευή 1/1/2016, ἱερούργησε στόν Ἱερό Ναό Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Ἱεράπετρας καί ἀκολούθως προέστη στήν ἐπίσημη Δοξολογία γιά τήν ἔναρξη τοῦ νέου ἔτους. • Τό μεσημέρι τῆς Πρωτοχρονιᾶς, εὐλόγησε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τοῦ Πολιτιστικοῦ Συλλόγου Ἀναπτύξης Ἁγίου Ἰωάνννου καί στή συνέχεια τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τοῦ Πολιτιστικοῦ, Οἰκολογικοῦ καί Λαογραφικοῦ Συλλόγου Παχείας Ἄμμου. • Τό μεσημέρι τῆς ἴδιας ἡμέρας προέστη στήν ἐξόδειο ἀκολυθία τοῦ μακαριστοῦ ’Εμμανουήλ Μαστοράκη στόν Ἱ. Ναό Ἁγίας Τριάδος Κεντρίου. • Τήν Κυριακή 3/1, ἱερούργησε στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίας Τριάδος Μαρωνιᾶς Σητείας καί ἀπένειμε τό ὀφφίκιο τοῦ Σταυροφόρου Πρωτοπρεσβυτέρου στόν Συνταξιοῦχο σήμερα Ἐφημέριο τῆς Ἐνορίας π. Κωνσταντῖνο Ταβλαδάκη. • Τό μεσημέρι εὐλόγησε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τοπλοῦ Σητείας. • Tό ἑσπέρας στόν Ἱερό Ναό Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Σητείας ἔκοψε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί ἐπέδωσε τούς διορισμούς στά μέλη τῶν νέων Ἐκκλησιαστικῶν Συμβουλίων τῆς περιοχῆς Σητείας γιά τήν τριετία ἀπό 1/1/2016 ἕως 31/12/2018. •Τήν Τρίτη 5/1 παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, τῶν Μεγάλων Ὡρῶν, τοῦ Ἑσπερινοῦ τῶν Θεοφανείων καί τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλαίου καί τέλεσε τόν Μεγάλο Ἁγιασμό τῆς παραμονῆς τῶν Θεοφανείων στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. • Τήν Τετάρτη 6/1, ἑορτή τῶν Θεοφανείων, τέλεσε τή Θεία Λειτουργία καί τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Αἰκατερίνης Σητείας. Στή συνέχεια προεξῆρχε πομπῆς πρός τήν προβλήτα τοῦ λιμανιοῦ, ὅπου τέλεσε τόν καθιερωμένο ἁγιασμό τῶν ὑδάτων καί προέστη στήν τελετή καταδύσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ στή θάλασσα μέσα ἀπό καΐκι. •Τήν Πέμπτη 7/1, ἱερούργησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Τιμίου Προδρόμου Μεσελέρων Ἱεράπετρας. • Τήν Κυριακή μετά τά Φῶτα, 10/1, χοροστάτησε στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στό Φανάρι, τῆς Α.Θ.Παναγιότητος τοῦ Πατριάρχου κ.κ. 60

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Βαρθολομαίου ἐκκλησιαζομένου ἀπό τοῦ Ἱεροῦ Βήματος. • Τή Δευτέρα 11/1 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου Συγγελάκη στόν Ἱ. Ναό Παναγίας Ἐλεούσης πόλεως Ἱεράπετρας. • Τήν Τρίτη 12/1 ἐπισκέφθηκε τόν Ἀστυνομικό Διευθυντή Ν. Λασιθίου Ταξίαρχο κ. Κων/νο Περάκη καί τόν Ταξίαρχο κ. Ἐμμανουήλ Πετάση στόν Ἅγιο Νικόλαο. • Τήν Τετάρτη 13/1 τέλεσε τόν Ἁγιασμό τῶν Ἐγκαινίων τοῦ νέου ἀεροσταθμοῦ τοῦ δημοτικοῦ ἀεροδρομίου Σητείας «Βιτσέντζος Κορνάρος» καί χαιρέτησε κατάλληλα. • Τήν Πέμπτη 14/1 προέστη τῆς ἐξοδίου Ἀκολουθίας τοῦ μακαριστοῦ Ἱερέως Κωνσταντίνου Γιανναδάκη, στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Μηνᾶς Βαϊνιᾶς, καί ἐκφώνησε κατάλληλο ἐπικήδειο λόγο. • Τό Σάββατο 16/1τέλεσε τήν Ἀκολουθία τῶν Θυρανοιξίων καί τοῦ Ἑσπερινοῦ στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίου Ἀντωνίου τῆς Ἐνορίας Γούδουρα Σητείας, μετά τήν ὁλοκλήρωση τῶν ἐργασιῶν συντήρησης καί ἀποκατάστασής του. • Τήν Κυριακή 17/1, ἑορτή τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου, ἱερούργησε στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Ἀντωνίου Καλαμαύκας. • Τό μεσημέρι τῆς ἴδιας μέρας εὐλόγησε καί ἔκοψε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τῆς Ὁμάδας Ἐθελοντικῆς Αἱμοδοσίας Παχείας Ἄμμου. • Tήν Τρίτη 19/1 προέστη τῆς ἐξοδίου Ἀκολουθίας τοῦ μακαριστοῦ ἰατροῦ καί καθηγητοῦ τῆς Ἰατρικῆς Μιχαήλ Φιλιππάκη στόν Ἱερό Κοιμητηριακό Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Παπάγου. • Tήν ἴδια ἡμέρα συνοδευόμενος ἀπό τόν Ἡγούμενο τῆς Μονῆς Τοπλοῦ Ἀρχιμ. Φιλόθεο καί τόν Δήμαρχο Σητείας κ. Θεόδωρο Πατεράκη, εἶχε διαδοχικές συναντήσεις γιά θέματα τοῦ Ἱδρύματος “Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή” μέ τόν Ἀντιπρόεδρο τῆς Κυβέρνησης κ. Ἰωάννη Δραγασάκη καί τόν Ἀναπληρωτή Ὑπουργό Περιβάλλοντος καί Ἐνέργειας κ. Ἰωάννη Τσιρώνη. • Tήν Πέμπτη 21/1 παρέστη στήν κανονική διαβεβαίωση τοῦ Σεβ. νέου Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γερασίμου ἐνώπιον τοῦ Προέδρου τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, μέ τήν παρουσία καί τοῦ ἁρμοδίου Ὑπουργοῦ Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευμάτων κ. Ν. Φίλη. • Τό μεσημέρι τῆς Παρασκευῆς 22/1 εὐλόγησε καί ἔκοψε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τοῦ 3ου Κέντρου Ἐλέγχου Περιοχῆς (Κ.Ε.Π.) στή Ζῆρο. • Τήν Κυριακή 24/1 ἱερούργησε, κήρυξε κατάλληλα τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Κωνσταντίνου Χριστάκη τοῦ Ἀντωνίου (τεσσαρακονθήμερο), Ἰωάννου Πασαλάκη (τρίμηνο) καί Αἰκατερίνης Μπαχλιτζανάκη (ἐννιάμηνο) καί χειροθέτησε σέ

Ἄγκυρα Ἐλπίδος

Ἀναγνώστη τόν κ. Ἐμμανουήλ Ἐγγλεζάκη στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Παύλου Φέρμων Ἱεράπετρας. • Τήν Τρίτη 26/1 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἀναγνώστου Στεφάνου Μπλαζαντωνάκη στόν Ἱ. Ναό Ἁγίου Ἰωάννου Θεολόγου Νέας Ἀνατολῆς Ἱεραπέτρας. •Tήν Πέμπτη 28/1 εὐλόγησε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τοῦ Ὀρφανουδάκειου Δημοτικοῦ Γηροκομείου Ἱεράπετρας, διένειμε ἡμερολόγια τοῦ νέου ἔτους καί ἀντάλλαξε εὐχές μέ τούς ἐκεῖ φιλοξενουμένους ἡλικιωμένους. Διανομη τροφιμων σε απορους απο το Ιδρυμα της Ι. Μητροπολεως «Παναγια η Ακρωτηριανη» Τρόφιμα γιά τούς οἰκονομικά ἀσθενέσθερους συμπολίτες μας πού ἐπλήγησαν περισσότερο ἀπό τήν οἰκονομική κρίση τῶν τελευταίων ἐτῶν διένειμε ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας γιά τίς ἑορτές τοῦ Ἁγίου Δωδεκαημέρου. Βασικά εἴδη διατροφῆς, καί συγκεκριμένα δύο (2) τόνοι νωπό κοτόπουλο καί περίπου τρεισήμισι (3,5) τόνοι ρύζι καί μακαρόνια, μοιράστηκαν μέσω τῶν Ἐνοριῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως σέ 615 οἰκογένειες καί 1.600 ἄτομα πού ζοῦν κάτω ἀπό τό ὅριο τῆς φτώχειας (ἄνεργοι, χαμηλοσυνταξιοῦχοι, χαμηλόμισθοι, πολύτεκνοι, τρίτεκνοι κ.α.) σέ ὅλη τήν Μητροπολιτική περιφέρεια, μέ δαπάνες τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή». Επισκεψη Σεβ. Μητροπολιτου Ιεραπυτνης και Σητειας Κ. Ευγενιου στα Γυμνασια και Λύκεια της Ιερασ Μητροπόλεως

Τήν καθιερωμένη ἐπίσκεψή του κατά τήν μήνα Ἰανουάριο στά σχολεῖα τῆς Δευτεροβάθμιας Ἐκπ/σης πραγματοποίησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Τή Δευτέρα 11/1 ἐπισκέφθηκε τά τρία Γυμνάσια τῆς Ἱεράπετρας, τήν Τρίτη 12/1 τά τρία Λύκεια τῆς πόλης τῆς Ἱεράπετρας (1ο, 2ο Γενικό καί Ἐπαγγελματικό Λύκειο), τήν Παρασκευή 15/1 συνέχισε τίς ἐπισκέψεις του στά δύο Λύκεια (Γενικό καί Ἐπαγγελματικό) καί τά δύο Γυμνάσια (1ο καί 2ο) τῆς Σητείας, καθώς καί στό Γυμνάσιο Τουρλωτῆς, ἐνῶ τήν Παρασκευή 22/1 ἐπισκέφθηκε διαδοχικά τό Γυμνάσιο Κουτσουρᾶ καί τό Λύκειο Μακρύ Γιαλοῦ καί τέλος τήν Παρασκευή 29/1 μετέβη στό Γυμνάσιο καί τό Δημοτικό Σχολεῖο Παλαικάστρου, ὅπου εὐλόγησε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τοῦ σχολείου καί διένειμε στά παιδιά σελιδοδεῖκτες μέ τήν εἰκόνα καί διδαχές τοῦ Ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυοσκαλυβίτου, πού πρόσφατα ἐξέδωσε ἡ Ἱ. Μητρόπολή μας γιά τούς μαθητές τῶν σχολείων. Οἱ Διευθυντές, οἱ Ἐκπαιδευτικοί καί οἱ μαθητές ὑποδέχθηκαν ἐγκάρδια στά σχολεῖα τους τόν Σεβ. Ποιμενάρχη τους, ὁ ὁποῖος ἔδωσε τίς εὐχές του γιά τό νέο ἔτος μαζί μέ τό συνοπτικό ἡμερολόγιο 2016 σέ ὅλα τά παιδιά, τό ἐγκόλπιο ἡμερολόγιο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως στούς Καθηγητές καί σέ ὅλους τούς μαθητές καί τίς μαθήτριες τῆς Γ΄ Λυκείου καί διαμοίρασε στή Β΄ τάξη τοῦ Γυμνασίου τήν Καινή Διαθήκη πού ἔχει ἐκδώσει τό Ἵδρυμα τῆς

Περισσοτερες ειδήσεις καί φωτογραφίες στόν καθημερινά ενημερωμένο ιστοχωρο της ιερας Μητροπολεως: www.imis.gr Ἱερᾶς Μητροπόλεως «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή» καί τά τελευταῖα χρόνια ἀδιαλείπτως διανέμεται ἀπό τόν Σεβασμιώτατο σέ ὅλα τα Γυμνάσια τῆς Μητροπολιτικῆς περιφέρειας, ὡς βοήθημα γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν.

οικονομικη ενισχυση στο Γυμνασιο Χανδρα απο το Κοινωφελες Ιδρυμα «Παναγια η Ακρωτηριανη»

Μέ τό ποσό τῶν χιλίων (1.000) Εὐρώ ἐνίσχυσε οἰκονομικά τό Κοινωφελές Ἐκκλησιαστικό Ἵδρυμα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή» τό δυσπρόσιτο καί ὀλιγάριθµο Γυμνάσιο Χανδρᾶ, προκειμένου νά τό σχολεῖο νά ἀντιμετωπίσει καθημερινές λειτουργικές ἀνάγκες (ἀγορά πετρελαίου θέρμανσης, γραφικῆς ὕλης κ.λπ.). Τήν ἐπιταγή τοῦ ἀνωτέρω ποσοῦ παρέδωσε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, Πρόεδρος τοῦ Δ.Σ. τοῦ Ἱδρύματος, στόν Διευθυντή τοῦ Γυμνασίου κ. Ἀθ. Κουρκούτη τήν Τετάρτη 13 Ἰανουαρίου. Κατά τήν ἐπίσκεψή του στό Γυμνάσιο Χανδρᾶ ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος εὐλόγησε καί ἔκοψε τήν Ἁγιοβασιλόπιτα τοῦ σχολείου, ἀντάλαξε ἐγκάρδιες ἐόρτιες μέ διδάσκοντες καί διδασκομένους καί διένειμε τό νέο ἐγκόλπιο ἡμερολόγιο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως στούς Καθηγητές, συνοπτικά ἡμερολόγια τοῦ νέου ἔτους σέ ὅλα τά παιδιά, καθώς καί τήν Καινή Διαθήκη, ἔκδοση τοῦ Ἱδρύματος «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή» στούς μαθητές καί τίς μαθήτριες τῆς Β΄ τάξης.

ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ

Ταχ. Γραφεῖο ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ Ἀριθμός Ἄδειας: 5 ΕΙΔΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ: 260004

ISSN 1109-3617