Nεανικά Nεανικά Ἀγκυροβολήματα AγκυροβολήΔ I M H N I A I O Φ Y Λ Λ A Δ I O T H Σ I E PA Σ M H T P O Π O Λ E Ω Σ I E PA Π Y T N H Σ K A I Σ H T E I A Σ Γ I A T O Y Σ N E O Y Σ TEYXOΣ 84 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015
ΚΑΤ ΗΧΗ Τ ΙΚ Α ΚΕΦΑΛ ΑΙ Α
Ὀρθόδοξη παράδοση καὶ λαϊκὸς πολιτισμός Γιὰ τὶς πνευματικὲς ρίζες τῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν μας Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος στοὺς γονεῖς: «Ὅταν ὁ ναυπηγὸς φτιάχνει τὸ πλοῖο φροντίζει νὰ τὸ κάνει γερό, ὥστε νὰ ἀντέχει στὶς θύελλες· δὲν φροντίζει νὰ μὴν ἔχει ἡ θάλασσα τρικυμίες. Ἔτσι κι ἐσεῖς, ἀνατρέφοντας τὰ παιδιά σας, μὴν φροντίζετε νὰ μὴν ἔχει ἡ ζωὴ γύρω τους δυσκολίες· προσπαθῆστε νὰ μεγαλώσετε τὰ παιδιά σας ἔτσι, ὥστε νὰ μποροῦν νὰ ἀντιμετωπίζουν τὶς δυσκολίες». Γράφει στὸ Γεροντικὸ ὅτι εἶπε κάποιος γέροντας τὸν ἀκόλουθο λόγο: «Ὅταν ὁ σιδηρουργὸς παίρνει τὸ μέταλλο ἀπὸ τὴ φωτιά, πρὶν ἀρχίσει νὰ τὸ χτυπᾶ μὲ τὸ σφυρὶ πάνω στ’ ἀμόνι, ἔχει σκεφτεῖ καὶ ἔχει ἀποφασίσει τί ἐργαλεῖο θέλει νὰ φτιάξει. Γιατὶ ἀλλιῶς θὰ δουλέψει τὸ πυρωμένο μέταλλο γιὰ νὰ φτιάξει μαχαίρι, ἀλλιῶς γιὰ νὰ φτιάξει δρεπάνι ἤ κάποιο
ἄλλο ἐργαλεῖο». Τὸ ἴδιο πρέπει νὰ κάνουμε καὶ μὲ τὸ θέμα τῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν. Τί θέλομε νὰ πετύχουμε ἐφαρμόζοντας τὴ μιὰ ἤ τὴν ἄλλη παιδαγωγικὴ ἀρχὴ καὶ μέθοδο; Μὲ ποιὰ κριτήρια θὰ ἐπιλέξουμε τὸν τρόπο ἀνατροφῆς καὶ διαπαιδαγώγησης τῶν παιδιῶν μας; γιατὶ τὸ πρῶτο καὶ πολὺ σημαντικὸ εἶναι τὰ κριτήρια ποὺ ἔχομε. Ἀνατρέχοντας στὶς μέχρι τώρα παιδαγωγικὲς πρακτικὲς θὰ μπορούσαμε νὰ τὶς χωρίσουμε σὲ δύο μεγάλες ὁμάδες: α. σ’ αὐτὲς ποὺ στηρίζονται ἀποκλειστικὰ στὶς ἀρχὲς τοῦ «οὐμανισμοῦ»-ἀνθρωπισμοῦ καὶ β. σ’ αὐτὲς ποὺ ἔχουν μιὰ μεταφυσικὴ -θρησκευτικὴ θεμελίωση. Καθεμιὰ ἀπὸ τὶς ὁμάδες αὐτὲς περιέχει ἕνα πλῆθος ὑποομάδων ποὺ ἐνῶ κινοῦνται στὸ ἴδιο πλαίσιο μὲ τὶς ἄλλες, ἀνθρω-
πιστικὸ ἤ θρησκευτικό, διαφέρουν ὡς πρὸς τὴν ἀξιοποίηση τοῦ ὑλικοῦ ποὺ ἔχουν στὴ διάθεσή τους. Ὁ ἀρχαιοελληνικὸς ἀνθρωπισμός, γιὰ παράδειγμα, εἶχε ὡς μέτρο πάντων τὸν ἄνθρωπο καὶ στόχο του τὸν «καλὸ κἀγαθὸ» ἄνθρωπο. Ἡ παράδοση πάλι τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας εἶχε καὶ ἔχει ὡς μέτρο τὸν Θεάνθρωπο καὶ στόχο της τὸν θεωμένο ἄνθρωπο. Τὸ θεμέλιο τῆς πρώτης εἶναι ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος δὲν μπορεῖ νὰ ἐνεργήσει πέρα ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς κτιστότητάς του, ἐνῶ τὸ θεμέλιο τῆς δεύτερης εἶναι ὁ ἀναστημένος Χριστός, ὁ ὁποῖος χαρίζει σὲ μᾶς τοὺς ἀνθρώπους τὴν κατὰ χάρη υἱοθεσία. Πάνω σ’ αὐτὸ τὸ θεμέλιο τῆς πίστης στὸν Χριστὸ στηρίχθηκαν οἱ στρατιὲς τῶν ἁγίων μαρτύρων, τῶν ὁσίων ἀσκητῶν καὶ ἀσκητριῶν ἀλλὰ αὐτὴ ἡ πίστη ἐνέπνευσε καὶ τοὺς γονεῖς νὰ ἀναθρέψουν καὶ νὰ δώσουν τέτοιο ὅραμα ζωῆς στὰ παιδιά τους. Καὶ μαζὶ μὲ τὸ ὅραμα τῆς αἰωνιότητας, ὡς καλοὶ «ἀλεῖπτες», προετοίμασαν τὰ παιδιά τους γιὰ τὴν πάλη «πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις». Ἔτσι ἀναδείχθηκαν οἱ μεγάλοι ἀγωνιστὲς τοῦ πνεύματος καὶ τοῦ αἵματος ποὺ διαβάζομε στὰ συναξάρια, στὸ Γεροντικὸ καὶ ἀλλοῦ. Ἔκπληξη μεγάλη δημιουργεῖ στὴν ψυχὴ ἡ στάση τῆς μητέρας ἑνὸς ἀπὸ τοὺς Ἁγίους Τεσσαράκοντα μάρτυρες τὴν ὁποία παραθέτω μὲ συντομία. Βλέποντας, λέει ὁ βιογράφος, τὸ γιό της ποὺ ἦταν ὁ νε-
ώτερος ἀπὸ τοὺς μάρτυρες νὰ ὑποφέρει μέσα στὴν παγωμένη λίμνη καὶ φοβούμενη μὴν ὑποκύψει τὸν στήριζε λέγοντας: «Παιδί μου γλυκύτατο, ὑπόμεινε γιὰ λίγο καὶ θὰ καταστεῖς τέκνο τοῦ Οὐράνιου Πατέρα. Μὴν φοβηθεῖς τὶς βασάνους. Ἰδού, παρίσταται ὡς βοηθός σου ὁ Χριστός. Τίποτε δὲν θὰ εἶναι ἀπὸ ἐδῶ καὶ πέρα πικρό, τίποτα τὸ ἐπίπονο δὲν θὰ ἀπαντήσεις. Ὅλα ἐκεῖνα παρῆλθαν, διότι ὅλα αὐτὰ τὰ νίκησες μὲ τὴ γενναιότητά σου. Χαρὰ μετὰ ἀπὸ αὐτά, ἄνεση, εὐφροσύνη. Ὅλα αὐτὰ θὰ τὰ γεύεσαι, διότι θὰ εἶσαι κοντὰ στὸν Χριστὸ καὶ θὰ πρεσβεύεις εἰς Αὐτὸν καὶ γιὰ μένα ποὺ σὲ γέννησα». Ἡ στάση αὐτῆς τῆς μάνας, ποὺ ἦταν καὶ στάση πολλῶν ἀνθρώπων τοῦ λαοῦ μας, ὑπαγορεύθηκε ἀπὸ τὴν ἀκλόνητη πίστη στὸν ἀναστημένο Χριστό. Ἡ πίστη ὅτι εἴμαστε φτιαγμένοι γιὰ τὴ ζωὴ καὶ ὄχι γιὰ τὸ θάνατο μᾶς χαρίζει κριτήρια γιὰ νὰ ἐπιλέξουμε τὸ παιδαγωγικὰ σωστὸ ἀπὸ τὸ λάθος. Ἔξω ἀπὸ αὐτὴ τὴν ξεκάθαρη στόχευση τὰ κριτήριά μας δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ εἶναι ὑποκειμενικά, ὑποταγμένα στὴν ἀνθρώπινη ἀδυναμία καὶ γι’ αὐτὸ ἀνίκανα νὰ φωτίσουν τὸ καίριο ἐρώτημα-πρόβλημα τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου. Μονάχα αὐτὸς ποὺ ξέρει πῶς νὰ νικήσει τὸ θάνατο μπορεῖ νὰ μιλήσει καὶ γιὰ τὸ πῶς πορεύεται κανεὶς στὴ ζωή του. Ἡ ἀναστάσιμη ἐμπειρία τελικὰ εἶναι αὐτὴ ποὺ ἐμπνέει τὴν Ἐκκλησία στὶς παιδαγωγικές της ἐπιλογὲς ὥστε νὰ γίνει καθένας ἀπὸ ἐμᾶς «ἄνδρας τέλειος, εἰς μέτρον ἡλικίας…τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ». παπα-Νικόλας Ἀλεξάκης
Σκέψε ις κα ί προ βληματ ισμοί γ ύρ ω ἀπό τήν ἀνατρο φή τῶν παιδι ῶν μα ς (β ´) Στό ἄρθρο τοῦ προηγούμενου περιοδικοῦ εἴδαμε πόσο σημαντική εἶναι γιά τά παιδιά ἡ προσευχή τῶν γονιῶν καί ἡ ἀνατροφή τους μέ τό ἄρωμα τῶν παραδόσεών μας καί τῆς διδασκαλίας τῶν πατέρων μας. Συνεχίζοντας λοιπόν τόν προβληματισμό μας γιά τούς σύγχρονους γονεῖς, θά θέλαμε νά καταθέσουμε τίς σκέψεις μας γιά τό εἶδος τῆς ἀγωγῆς πού δίνουμε στά παιδιά μας, πράγμα τό ὁποῖο ἔχει νά κάνει, κατά κύριο λόγο, μέ τό εἶδος τῆς ἀγωγῆς πού οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς ἔχουμε λάβει καί τόν πνευματικό ἀγώνα πού ὁ καθένας χωριστά ἔχει κάνει. Ἀρχικά, εἶναι σημαντικό πρίν τό γάμο νά ἔχουμε δουλέψει στόν ἑαυτό μας, νά ἔχουμε ἰσορροπήσει, κατά τό δυνατόν, ὡς πρόσωπα καί νά ἔχουμε παγιώσει μέσα μας τό ἦθος τῆς ἁγιοπνευματικῆς μας παράδοσης. Ὅπως λέει καί ὁ ἅγιος Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης: «Ἐγώ πάντοτε τονίζω, ὁ νέος πρίν ἀπό τό γάμο νά προσπαθεῖ νά ζεῖ, ὅσο πιό πνευματικά μπορεῖ, καί νά διατηρεῖ τήν ἁγνότητά του ἡ ὁποία τοῦ ἐξασφαλίζει τή διπλή ὑγεία. Ἡ πνευματική ζωή εἶναι βασική προϋπόθεση γιά ὁποιαδήποτε ζωή ἀκολουθήσει κανείς. Ὁ κόσμος ἔχει γίνει σάν ἕνα χωράφι μέ σιτάρι πού ἀρχίζει νά σταχυάζει καί μπαίνουν μέσα γουρούνια καί τό τσαλαπατοῦν. Καί τώρα φαίνονται ἀνακατεμένα χόρτα, λάσπες, στάχυα, καί πού καί πού, σέ καμιά ἄκρη, ὑπάρχει καί κανένα στάχυ ὄρθιο. Ὅσο περισσότερη πνευματική ἐργασία κάνει κανείς στά νεανικά του χρόνια, τόσο πιό εὔκολα θά εἶναι ὅλα ἀργότερα σέ ὅποια ζωή κι ἄν διαλέξει. Ὅσο καλύτερα ὁπλισθεῖ καί προετοιμαστεῖ πρίν ἀπό τή μάχη, τόσο πιό εὔκολα θά εἶναι στόν πόλεμο, ὅταν θά πέφτουν γύρω του οἱ σφαῖρες ἤ θά βομβαρδίζουν».
Καλό θά εἶναι λοιπόν οἱ νέοι νά ὁδηγοῦνται στήν ἐπιλογή συζύγου ἔχοντας τίς κατάλληλες πνευματικές προϋποθέσεις. Τό ζευγάρι εἶναι ὁ πυρήνας τῆς οἰκογένειας καί τῆς εὐρύτερης κοινωνίας. «Στή συνέχεια, οἱ σύζυγοι ὅσο μποροῦν, νά καλλιεργήσουν τήν ἀρετή τῆς ἀγάπης, γιά νά μένουν ἑνωμένοι πάντοτε οἱ δύο καί νά μένει μαζί τους καί ὁ Τρίτος, ὁ Γλυκύτατος Χριστός μας. Φυσικά στήν ἀρχή, ὥσπου νά τακτοποιηθοῦν καί νά γνωριστοῦν καλά, μπορεῖ νά ἔχουν κάποιες δυσκολίες». Ὅμως ὑπάρχουν καί περιπτώσεις πού τό ζευγάρι ἔχει διαφωνίες. «Μοῦ λένε μερικοί ἄνδρες: Δέ συμφωνῶ καθόλου μέ τή γυναίκα μου, εἴμαστε ἀντίθετοι χαρακτῆρες. Ἄλλος χαρακτήρας ἐκείνη, ἄλλος ἐγώ! Πῶς κάνει τέτοια παράξενα πράγματα ὁ Θεός; Δέν θά μποροῦσε νά οἰκονομήσει μερικές καταστάσεις ἔτσι, ὥστε νά ταιριάζουν τά ἀνδρόγυνα, γιά νά μποροῦν νά ζοῦν πνευματικά; Δέν καταλαβαίνετε, τούς λέω, ὅτι μέσα στή διαφορά τῶν χαρακτήρων κρύβεται ἡ ἁρμονία τοῦ Θεοῦ; Οἱ διαφορετικοί χαρακτῆρες δημιουργοῦν ἁρμονία. Ἀλλοίμονο, ἄν ἤσασταν ἴδιοι χαρακτῆρες! Σκεφθῆτε τί θά γινόταν, ἄν λ.χ. καί οἱ δυό θυμώνατε εὔκολα, θά γκρεμίζατε τό σπίτι. Ἤ ἄν καί οἱ δυό ἤσασταν ἤπιοι χαρακτῆρες, θά κοιμόσασταν ὄρθιοι! Ἄν ἤσασταν τσιγγούνηδες, θά ταιριάζατε μέν, ἀλλά θά πηγαίνατε καί οἱ δυό στήν κόλαση. Ἄν πάλι ἤσασταν ἁπλωχέρηδες, θά μπορούσατε νά κρατήσετε σπίτι; Θά τό διαλύατε καί τά παιδιά σας θά γύριζαν στούς δρόμους. Ἕνα στραβόξυλο, ἄν πάρει στραβόξυλο, ταιριάζουν μεταξύ τους -ἔτσι δέν εἶναι;- θά σκοτωθοῦν ὅμως σέ μιά μέρα! Γι’ αὐτό τί γίνεται; Οἰκονομάει ὁ Θεός ἕνας καλός
νά πάρει ἕνα στραβόξυλο, γιά νά βοηθηθεῖ, γιατί μπορεῖ νά εἶχε καλή διάθεση, ἀλλά νά μήν εἶχε βοηθηθεῖ ἀπό μικρός»1. Εἶναι ὅμως πολύ δύσκολο ἡ ἁρμονία νά ἐπιτευχθεῖ στή σύγχρονη οἰκογένεια. Τό κοσμικό φρόνημα, ἔφερε στούς κόλπους της πολλά προβλήματα ὅπως ταραχή, σύγχυση καί ἀγεφύρωτο χάσμα μεταξύ γονέων καί παιδιῶν. Ἡ ἀντιλογία, ἡ γκρίνια, οἱ καυγάδες, ἡ ψυχρότητα, σκιάζουν πολλά σπίτια. Δυστυχῶς δέν ὑπάρχει ἀλληλοκατανόηση καί ἀλληλοσεβασμός. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης λέει πώς ἡ ὁποιαδήποτε διαταραχή τοῦ ἀνδρόγυνου κατά τήν περίοδο τῆς κύησης τῆς μητέρας ἔχει ἐπίδραση στήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ πού ἔρχεται, πόσο μᾶλλον κατά τή βρεφική καί παιδική ἡλικία. Δέν μπορεῖ ὅλη μέρα τό ἀνδρόγυνο νά καυγαδίζει καί νά γκρινιάζει καί νά θέλει τά παιδιά νά εἶναι ἥσυχα καί ἤρεμα. Οἱ συζυγικοί καυγάδες καταματώνουν τίς παιδικές ψυχές. Κυρίως τά διαζύγια. Τά παιδιά γίνονται θλιμμένα, νευρικά, ἄτακτα, ἀνυπάκουα, μέ μαθησιακές δυσκολίες στά σχολεῖα. Ντρέπεται, κλαίει, θυμώνει, ὀργίζεται τό παιδί, ὅταν δέ βλέπει τούς γονεῖς του μονιασμένους2. Ἄν δέν ὑπάρχει ἀσπίδα καί τεῖχος στήν οἰκογένεια, πού δημιουργεῖται ἀπό τήν ἑνότητα καί τή σύμπνοια τῶν συζύγων, πῶς θά τά βγάλουν πέρα μέ τίς ἀκραῖες συμπεριφορές τῶν παιδιῶν καί εἰδικά τῶν ἐφήβων; Πῶς θά ὁριοθετήσουν, ὄντας μπερδεμένοι, τό παιδί τους; Ὁ γονιός πού ἀντιμετωπίζει
στήν οἰκογένεια δύο μέτωπα, αὐτό τοῦ συντρόφου, ἀλλά κι ἐκεῖνο τοῦ παιδιοῦ του, δυσκολεύεται δραματικά νά προσαρμοστεῖ στίς ἀλλαγές πού παρουσιάζει ὁ ἔφηβος, καί γίνεται αὐστηρός καί βίαιος χωρίς νά τό θέλει. Τό παιδί μας ἀδυνατεῖ νά ἐλέγξει τόν ἑαυτό του καί νά ἐκφράσει τά συναισθήματά του, γι’ αὐτό ἔχει ἔντονα ξεσπάσματα, νιώθει μόνο καί ἀβοήθητο, νομίζοντας ὅτι κανείς δέν τό καταλαβαίνει. Σ᾿ αὐτές τίς γεμάτες ἔνταση στιγμές, ὅσο κι ἄν εἶναι δύσκολο γιά μᾶς, πρέπει νά σταθοῦμε μέ ἠρεμία στό πλευρό του καί νά τό ὁριοθετήσουμε μέ ἀγάπη. Οἱ γονεῖς πρέπει νά ἔχουν ἑνότητα καί ἀγάπη μεταξύ τους καί νά βλέπουν τό παιδί τους «ὡς Θεόν κεκελευσμένον», καθώς λέει ὁ Μέγας Βασίλειος. Εἶναι ἀναγκαῖο ν’ ἀφιερώνουμε χρόνο στά παιδιά μας, ζωτικό χρόνο. Δέν ἔχει σημασία ἡ ποσότητα, ἀλλά ἡ ποιότητα τοῦ χρόνου πού εἴμαστε μαζί τους. Νά συζητοῦμε ἤρεμα μαζί καί ν’ ἀναπτύσσουμε διάλογο. Αὐτή ἡ διαλεκτική σχέση εἶναι πολύ σημαντική, ὅμως γιά νά ὑπάρξει, χρειάζεται ἀγάπη, ὑπομονή, ἠρεμία καί κατανόηση. Τό παιδί δέν πρέπει γιά κανένα λόγο νά φοβᾶται τούς γονεῖς του, γιατί κλείνεται στόν ἑαυτό του. Ἀξίζει στό σημεῖο αὐτό νά παραθέσουμε τά γεμάτα μέ ρεαλισμό, εἰλικρίνεια, σαφήνεια καί χωρίς ἴχνος ὑπερβολῆς λόγια τοῦ ἁγίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου: «Ἐκεῖνο πού σώζει καί φτιάχνει καλά παιδιά εἶναι ἡ ζωή τῶν γονέων μέσα στό σπίτι. Οἱ γονεῖς πρέπει νά δοθοῦν στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Πρέπει νά γίνουν ἅγιοι κοντά στά παιδιά, μέ τήν πραότητά τους, τήν ὑπομονή τους, τήν ἀγάπη τους. Νά βά-
ζουνε κάθε μέρα νέα σειρά, νέα διάθεση, ἐνθουσιασμό κι ἀγάπη στά παιδιά. Καί ἡ χαρά πού θά τούς ἔλθει, ἡ ἁγιοσύνη πού θά τούς ἔχει ἐπισκεφθεῖ, θά ἐξακοντίσει στά παιδιά τή χάρη. Γιά τήν κακή συμπεριφορά τῶν παιδιῶν, φταῖνε γενικά οἱ γονεῖς. Δέν τά σώζουν οὔτε οἱ συμβουλές, οὔτε ἡ πειθαρχία, οὔτε ἡ αὐστηρότητα. Ἄν δέν ἁγιάζονται οἱ γονεῖς, ἄν δέν ἀγωνίζονται, κάνουν μεγάλα λάθη καί μεταδίδουν τό κακό πού ἔχουν μέσα τους. Ἄν οἱ γονεῖς δέν ζοῦν ζωή ἁγία, ἄν δέν μιλοῦν μέ ἀγάπη, ὁ διάβολος ταλαιπωρεῖ τούς γονεῖς μέ τίς ἀντιδράσεις τῶν παιδιῶν. Ἡ ἀγάπη, ἡ ὁμοψυχία, ἡ καλή συνεννόηση τῶν γονέων εἶναι ὅ,τι πρέπει γιά τά παιδιά. Μεγάλη ἀσφάλεια καί σιγουριά. Ἔτσι μᾶς ἐπισκέπτεται ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ πού ἔχει τή δυνατότητα νά μεταμορφώνει τούς ἀνθρώπους, ἐκεῖ πού ἀνθρωπίνως φαίνεται ὅτι δέ γίνεται τίποτα»3. Ὅμως κι ἐμεῖς ὡς γονεῖς καί δάσκαλοι ἔχουμε τά ὅριά μας, γι’ αὐτό πρέπει ν’ ἀφιερώνουμε χρόνο γιά προσωπική ἡσυχία καί μελέτη. Δέν πρέπει συνεχῶς νά φωνάζουμε καί νά εἴμαστε σέ μιά διαρκή ἔνταση. Θά ἐξαντληθοῦμε· ἐξάλλου ὁ θόρυβος δημιουργεῖ ἀνησυχία, ταραχή, ἔνταση, νευρικότητα, θυμό. Πρέπει ὁπωσδήποτε νά δημιουργηθοῦν προϋποθέσεις καί εὐκαιρίες ἡσυχίας. Ν’ ἀφιερώσουμε λίγη ὥρα στόν δικαιολογημένα ἀπαιτητικό ἑαυτό μας. Αὐτό δέν εἶναι ἐγωιστικός ἀτομισμός. Ἄν δέ βοηθηθοῦμε δέν μποροῦμε νά βοηθήσουμε κανένα, πόσο μᾶλλον τά παιδιά μας. Εἶναι σημαντικό βέβαια ὁ καθένας γονιός χωριστά, ἀλλά καί οἱ δυό μαζί νά
ἔχουν δαμάσει τό τέρας τοῦ ἐγωισμοῦ πού φθείρει τή σχέση μεταξύ τους καί κλονίζει τούς οἰκογενειακούς δεσμούς. Πολλές φορές θέλουμε νά εἶναι τό παιδί μας προέκταση τοῦ ἑαυτοῦ μας. «Τά παιδιά δέν εἶναι μόνο νά τά διδάσκουμε, λέει ὁ Ντοστογιέφσκυ, ἀλλά καί νά διδαχθοῦμε ἀρκετά ἀπό αὐτά καί κυρίως τήν ἀκακία, τόν αὐθορμητισμό, τόν ἐνθουσιασμό». Μή θέλουμε νά τά κάνουμε ἀκριβῆ ἀντίγραφα τοῦ ἑαυτοῦ μας, νά τά κάνουμε -μποροῦν δέν μποροῦν- αὐτό πού δέν μπορέσαμε νά γίνουμε ἐμεῖς. Τά παιδιά δέν πρέπει νά γίνουν προέκταση τοῦ ἐγώ μας. Νά τά βοηθήσουμε στήν κλίση τους. Νά τά ἐμπιστευθοῦμε, νά τούς δώσουμε καλές βάσεις. Κυρίως στήν ὑγιή θρησκευτική ἀγωγή καί ὄχι στή θρησκοληψία καί τόν φανατισμό. Νά μήν τά πιέζουμε, νά μήν τά ἐξαναγκάζουμε ἐξουσιαστικά κι ἀπειλητικά, γιατί ἀργά ἤ γρήγορα θ᾿ ἀντιδράσουν. Νά τά ἐμπνέουμε πιό πολύ μέ τό παράδειγμά μας παρά μέ τά λόγια μας. Μή φοβόμαστε τά παιδιά. Μήν πανικοβαλλόμαστε μέ τό πρῶτο πρόβλημά τους, μή χάνουμε τήν ψυχραιμία μας, ἐκνευριζόμαστε, θυμώνουμε καί φωνάζουμε. Ἄς δοῦμε μέ καθαρότητα κι ἀληθινότητα τά πράγματα. Μήπως τό πρόβλημα τοῦ παιδιοῦ μας θίγει τόν ἐγωισμό μας; Μήπως εἴχαμε κατασκευάσει μιά ὡραία βιτρίνα, πού τό ἐσωτερικό της εἶχε στοιχεῖα φαρισαϊκῆς ὑποκρισίας, ταπεινοσχημίας ἀξιοκατάκριτης καί μιά ὀνειρική κι ὄχι πραγματική εἰκόνα; Νά κοιτᾶμε βαθιά μέσα μας, ἀναζητώντας τό γιατί θυμώνουμε τόσο
ὅταν δέν κάνουν κάτι πού τούς εἴπαμε. Ἐπειδή παρακοῦν καί σφάλλουν καί ἀδικοῦν τόν ἑαυτό τους ἤ ἐπειδή δέν πέρασε τό δικό μας καί θίγεται ὁ πολύς ἐγωισμός μας; Εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικό νά εἴμαστε προσεκτικά εἰλικρινεῖς. Τά παιδιά βλέπουν βαθύτερα, μακρύτερα καί καθαρότερα ἀπ’ ὅσο νομίζουμε. Μή θέλουμε νά τά κοροϊδεύουμε. Τά παιδιά μας αὐτό πού θά πάρουν, θά δώσουν αὔριο καί στά παιδιά τους. Μή βιαζόμαστε νά δοῦμε ἀμέσως καρπούς τῶν λόγων μας. Ἡ οἰκογένεια καί ἡ κοινωνία διαλύεται ἀπό τήν ἀσθένεια τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς ὑπερηφανείας. Ἡ ὑγεία εἶναι ἡ ταπείνωση. Ἦταν κάποτε μία μητέρα κι ἀνησυχοῦσε πολύ γιά τήν ἀντίδραση τοῦ παιδιοῦ της πού ἦταν στήν ἐφηβεία. Ἀνησυχοῦσε γιά τό καλό τους ὄνομα, τί θά πεῖ ἡ κοινωνία πού τούς σέβεται, τί θά πεῖ ὁ κόσμος πού τούς ἀναγνωρίζει ὡς καλούς. Πῆγε στόν ἅγιο Πορφύριο νά παραπονεθεῖ γιά τήν κατάσταση τοῦ παιδιοῦ της. Φοβᾶμαι πώς πιό πολύ ἀνησυχοῦσε γιά τό γόητρό της, γιά τό καλό της ὄνομα, γιά τό τί θά πεῖ τώρα ὁ κόσμος, παρά γιά τό μικρό μαρτύριο τοῦ παιδιοῦ της. Περίμενε κι ὁ Γέροντας νά τῆς πεῖ πόσο καλή ἦταν ἐκείνη καί πόσο κακός ὁ γιός της. Ὁ Γέροντας ὅμως κατάλαβε πολύ καλά τί συνέβαινε καί τῆς εἶπε: «Γιά νά δῶ τά γόνατά σου... Δηλαδή τό πρόβλημα τοῦ παιδιοῦ σου τό ἔκανες προσευχή, τό ἐναπόθεσες στόν Θεό, ταπεινώθηκες, ἔσκυψες μπροστά Του; Τό παιδί χρειάζεται πρότυπα. Πρέπει νά τό δοῦμε ὡς ψυχοσωματική ὀντότητα καί ὁλότητα, ὡς εἰκόνα Θεοῦ»4.
Στήν προσπάθειά μας νά καλύψουμε τό συναισθηματικό μας κενό καί ν’ αὐτοπραγματωθοῦμε, νά θεωρήσουμε ὅτι εἴμαστε ἀπαραίτητοι γιά τό παιδί μας, προσπαθοῦμε νά προλάβουμε καί νά ἱκανοποιήσουμε κάθε ἀνάγκη-ἐπιθυμία του πρίν καλά καλά αὐτή ἐμφανιστεῖ, καί νά εἴμαστε κοντά του σέ κάθε του βῆμα. «Στό πλαίσιο τοῦ σύγχρονου τρόπου ζωῆς μας καί τοῦ πολιτισμοῦ μας ὑπάρχει τάση ὑπερπροστασίας τοῦ παιδιοῦ, τάση αὐξημένης-ὑπερβολικῆςφροντίδας. Ὁρισμένοι μιλοῦν γιά ἕνα εἶδος “ἱεροποίησης” τῆς παιδικῆς ἡλικίας, πού ὁδηγεῖ σέ συγκεκριμένες πρακτικές συμπεριφορᾶς ἔναντι τῶν παιδιῶν. Ὁπωσδήποτε, τά ἀπωθημένα τῶν γονέων, τούς ὠθοῦν σέ μιά συνεχή προσπάθεια γιά παροχή καί ἐξασφάλιση ἀγαθῶν καί δραστηριοτήτων στά παιδιά τους, συχνά ξεπερνώντας τήν ἀνάγκη καί τή λογική. Ἀπ’ ὅλα αὐτά τά στοιχεῖα συνάγεται ὅτι τό φαινόμενο τῆς ὑπερπροστασίας διαμορφώνει πιό συχνά μιά στάση χρήσης τοῦ παιδιοῦ παρά σχέσης μ’ αὐτό. Στό σύγχρονο πολιτισμό, λοιπόν, κερδίζει συνεχῶς ἔδαφος τό πεδίο τῆς χρήσης, μέ ἀντίστοιχο περιορισμό τοῦ πεδίου τῆς σχέσης. Αὐτό μπορεῖ νά γίνει ἀπόλυτα κατανοητό ἄν σκεφτοῦμε πώς μεγαλώνει σήμερα ἕνα παιδί: ἀπό τήν πρώτη στιγμή πού θά ἔχει κάποια ἐπίγνωση τοῦ ἑαυτοῦ του, ἔχει ὅ,τι ἐπιθυμεῖ, πατώντας ἕνα κουμπί (φῶς, θερμότητα, μουσική ἤ εἰκόνα). Αὐτή ἡ αὐτόματη ἱκανοποίηση τῶν ἐπιθυμιῶν του δημιουργεῖ στόν ψυχισμό του μιά αὐτάρκεια ἐγωκεντρική»5. Εἶναι πολύ πιθανόν οἱ γονεῖς, ἀπό
φόβο μή λείψει τίποτα στά παιδιά τους καί ἀπό ἀδιάκριτη καί ὑπερβολική ἀγάπη, νά τά βλάψουν. Λέει χαρακτηριστικά ὁ ἅγιος Παΐσιος γιά τό συγκεκριμένο θέμα: «Καί βέβαια μπορεῖ μιά μάνα νά βλάψει τό παιδί της ἀπό ἀδιάκριτη ἀγάπη. Ὅταν λ.χ. βλέπει τό παιδάκι της νά δυσκολεύεται νά περπατήσει λέει: ‘‘κρίμα τό καημένο, δέν μπορεῖ νά περπατήσει’’, καί τό παίρνει συνέχεια ἀγκαλιά, ἀντί νά τό κρατήσει λίγο ἀπό τό χεράκι, πῶς θά μάθει τό παιδί νά περπατάει μόνο του; Βέβαια ἀπό ἀγάπη κινεῖται, ἀλλά τοῦ κάνει ζημιά μέ τό πολύ ἐνδιαφέρον της. Γνώριζα ἕναν πατέρα πού τό παιδί του εἶχε τελειώσει τό στρατιωτικό καί τό ἔπαιρνε ἀπό τό χέρι καί τό πήγαινε στόν κουρέα. ‘‘ Ἔφερα τόν γιό μου νά τόν κουρέψεις. Πόσα θέλεις καί πότε θά τελειώσεις νά ἔρθω νά τόν πάρω;’’. Τό εἶχε σακατέψει τό παιδί». Ἡ ἀγάπη χρειάζεται φρένο μέ διάκριση. Ἡ πραγματική ἀγάπη χρειάζεται ἀνιδιοτέλεια, δέν ἔχει μέσα τόν ἑαυτό μας, καί ἔχει σύνεση. Ἡ σύνεση εἶναι ἀπαραίτητη στήν πολλή ἀγάπη τῆς γυναίκας, γιά νά μή χαραμίζεται ἡ ἀγάπη της. Μιά φορά ἦρθε στό καλύβι ἕνα παληκάρι πού ἦταν ἀγανακτισμένο μέ τούς γονεῖς του. Οἱ καημένοι εἶχαν καλή διάθεση, ἀλλά δέν ἤξεραν τόν τρόπο νά τό βοηθήσουν. Μοῦ ἔλεγε λοιπόν ὅτι οἱ γονεῖς του τό καταπιέζουν, ὅτι δέν τό ἀγαποῦν, κ.λ.π. “Κοίταξε, τοῦ λέω, ὅταν ἤσουν μικρός καί σοῦ ἔβαζε ἡ μάνα σου ἕνα σωρό ροῦχα, γιατί τό ἔκανε; Γιά μήν κρυώσεις ἤ γιά νά σέ σκάσει; Αὐτό εἶχε πολλή ἀγάπη μέσα”. Ὅταν τελικά κατάλαβε πόσο πολύ το ἀγαποῦσαν οἱ γονεῖς του, ἔβαλε τά κλάματα. Εἶχε πολλή ἀγάπη ἡ μάνα του, ἄσχετα ἄν δέν τόν βοήθησε ἐκεῖνον, γιατί μέ τόν τρόπο πού τοῦ φερόταν τοῦ προκαλοῦσε ἀντιδράσεις. Ἡ μάνα, ὅταν χρειάζεται, πρέπει νά φερθεῖ αὐστηρά πρός τό παιδί. Δέν τό βοηθάει, ὅταν εὔκολα παίρνει τό μέρος του, δῆθεν γιά νά μή στενοχωριέται. Στά
Ἄδανα μιά χήρα γυναίκα, εἶχε ἕνα μονάκριβο παιδί-Γιάννη τό ἔλεγαν. Ὅταν μεγάλωσε λίγο, τό πῆγε σέ ἕναν μάστορα νά μάθει τσαγκάρης. Κάθησε μιά βδομάδα ὁ μικρός στή δουλειά καί μετά εἶπε στή μητέρα του: “Μάνα δέν χρειάζεται νά πάω ἄλλο στή δουλειά, ἔμαθα τήν τέχνη”. “Πότε τήν ἔμαθες κιόλας;”, τόν ρώτησε ἐκείνη. “Ἄν θέλης, νά σοῦ δείξω κι ἐσένα πῶς φτιάχνουν παπούτσια, τῆς λέει. Νά, ἔτσι κόβουν τή σόλα, ἔτσι βάζουν τό δέρμα, τό τακούνι, ἔτσι τά καρφώνουν…”. Τό ἀφεντικό του ἦταν πολύ καλό καί ἤθελε νά μάθει στό Γιάννη τήν τέχνη, γιατί ἦταν ὀρφανός. Ὅταν εἶδε πώς πέρασε μιά ἑβδομάδα καί ὁ Γιάννης δέ φάνηκε, ἀνησύχησε μήπως ἀρρώστησε βαριά καί πῆγε στή μάνα του νά ρωτήσει τί κάνει τό παιδί. “Τί ἔπαθε ὁ Γιάννης καί δέν ξαναῆρθε στή δουλειά; Ἄρρωστος εἶναι;”, ρωτάει τή μάνα του. “ Ὄχι, τοῦ ἁπαντᾶ ἐκείνη, καλά εἶναι”. “Τότε γιατί δέν ἦρθε στή δουλειά;”. “ Ἔ, τί νά κάνει νά ἔρθει; Τοῦ λέει ἐκείνη ὁ Γιάννης ἔμαθε πιά τήν τέχνη”. “Μά πῶς τήν ἔμαθε μέσα σέ τόσο λίγες μέρες;” τήν ρωτάει τό ἀφεντικό. “Νά, τοῦ λέει ἡ μάνα, παίρνει τό δέρμα, τό βάζει σέ ἕνα καλούπι, τό καρφώνει, βάζει καί τό τακούνι καί μετά τό βάζει, κι αὐτό εἶναι!”. Γέλασε τό ἀφεντικό, τή χαιρέτησε κι ἔφυγε. Ὅταν γύρισε στό μαγαζί, τόν ρώτησαν τ’ ἄλλα μαστορόπουλα: “Μάστορα, τί κάνει ὁ Γιάννης;”. “Μιά χαρά εἶναι, τούς εἶπε ἐκεῖνος. Δέν ἔμαθε μόνο ὁ Γιάννης τσαγκάρης, ἀλλά ἔμαθε καί ἡ μάνα του!”. Οἱ γονεῖς πρέπει νά βοηθοῦν ἀπό τή μικρή ἡλικία τά παιδιά νά μάθουν νά ἀναλαμβάνουν τήν εὐθύνη τοῦ ἑαυτοῦ τους. Νά κάνουν μέσα στήν οἰκογένεια κάποια δουλειά πού μποροῦν, νά μήν τά θέλουν ὅλα ἕτοιμα. Διαφορετικά, θά δυσκολευτοῦν ὅταν μεγαλώσουν. Ἕνας μάστορας δούλεψε σκληρά καί μεγάλωσε τά παιδιά του. Ἐκεῖνα ὅλη τήν ἡμέρα γύριζαν στό μεσοχώρι. Παντρεύτηκαν καί τά περίμεναν ὅλα ἀπό τόν πατέρα τους.
Ὅταν ὁ πατέρας τούς εἶπε πώς εἶναι καιρός κι αὐτά νά κοιτάξουν μόνα τους τά σπίτια τους, τοῦ εἶπαν: “Καλά, πατέρα, ἐσύ δέν μᾶς ἄφησες, ὅταν ἤμασταν μικρά, τώρα πού μεγαλώσαμε κι ἔχουμε ὑποχρεώσεις θά μᾶς ἀφήσεις;”6! Εἶναι γεγονός πώς, παραδόξως, μᾶς εἶναι πιό εὔκολο, ὡς ἄλλο ὑπηρετικό προσωπικό, νά τρέχουμε νά ἱκανοποιήσουμε κάθε ἐπιθυμία καί ἀνάγκη τῶν παιδιῶν μας παρά νά τά διαπαιδαγωγήσουμε ὥστε νά μπορέσουν νά διαχειριστοῦν τίς ἀπαιτήσεις καί τίς δυσκολίες τῆς ζωῆς. Ἴσως ἀδυνατοῦμε νά τ’ ἀφήσουμε ἐλεύθερα, «ν’ ἀνδρωθοῦν», νά σταθοῦν στά πόδια τους καί νά κάνουν τίς ἐπιλογές τους, νά πάθουν, νά μάθουν καί νά προχωρήσουν ἀναλαμβάνοντας τίς εὐθύνες τους. Ἴσως τελικά ἀδυνατοῦμε νά τά ἐμπιστευτοῦμε ἤ μᾶλλον νά τά ἐναποθέσουμε στήν ἀγάπη καί τήν πρόνοια τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν ἀποτελεῖ πολύ κόπο, ἄπειρη ἀγάπη καί χρόνο. Ὡς γονεῖς καί δάσκαλοι ὀφείλουμε νά τά μεγαλώσουμε μέ ἰσχυρές ἀντιστάσεις κάτι πού θά πετύχουμε μόνο μέ τήν προσευχή. Κλείνουμε τίς σκέψεις καί τούς προβληματισμούς μας γιά τό ἀνεξάντλητο αὐτό θέμα μέ τά λόγια τοῦ ἁγίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου: «Ὅλα ἀπ’ τήν προσευχή, τή σιωπή καί τήν ἀγάπη γίνονται. Καταλάβατε τά ἀποτελέσματα τῆς προσευχῆς; Ἀγάπη ἐν προσευχῇ, ἐν Χριστῷ ἀγάπη. Αὐτή ὠφελεῖ πραγματικά. Ὅσο θ’ ἀγαπᾶτε τά παι-
διά σας μέ τήν ἀνθρώπινη ἀγάπη-πού εἶναι συχνά παθολογική-τόσο θά μπερδεύονται, τόσο ἡ συμπεριφορά τους θά εἶναι ἀρνητική. Ὅταν, ὅμως, ἡ ἀγάπη σας θά εἶναι μεταξύ σας καί πρός τά παιδιά χριστιανική καί ἁγία, τότε δέ θά ἔχετε κανένα πρόβλημα. Ἡ ἁγιότητα τῶν γονέων σώζει τά παιδιά. Γιά νά γίνει αὐτό πρέπει νά ἐπιδράσει ἡ θεία χάρις στίς ψυχές τῶν γονέων. Κανείς δέν ἁγιάζεται μόνος του. Ἡ ἴδια ἡ θεία χάρις μετά θά φωτίσει, θά θερμάνει καί θά ζωογονήσει τίς ψυχές τῶν παιδιῶν»7. Ἀφροδίτη Μακρυνάκη-Συγγελάκη Ἑλένη Σαντιμπαντάκη-Τσικαλάκη ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ: 1. Ἁγίου Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Δ΄, Οἰκογενειακή Ζωή, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, Σουρωτή Θεσσαλονίκης, σελ. 33-34. 2. Μοναχοῦ Μωυσέως Ἁγιορείτου, Οἱ γονεῖς καί ἡ ἀνατροφή τῶν παιδιῶν, στή διαδικτυακή τοποθεσία: http://www.alopsis.gr/modules.php?nam e=News&file=article&sid=1194 3. Ἁγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, Ἱερά Μονή Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2003, σελ. 416-417. 4. Μοναχοῦ Μωυσέως Ἁγιορείτου, Οἱ γονεῖς καί ἡ ἀνατροφή τῶν παιδιῶν, στή διαδικτυακή τοποθεσία: http://www.alopsis.gr/modules.php?nam e=News&file=article&sid=1194. 5. Χρήστου Γιανναρᾶ, Τό παιδί μας: ἡ σχέση καί ἡ χρήση, στή διαδικτυακή τοποθεσία: http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid= 1250. 6 Ἁγίου Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Δ΄, Οἰκογενειακή Ζωή, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2004, σελ.112,113,114. 7. Ἁγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, Ἱερά Μονή Χρυσοπηγῆς, Χανιά, 2003, σελ. 428.