IM20196NL

Nummer 6 2019

BETONPRIJS VOOR CIRCULAIR VIADUCT DUTCH DESIGN WEEK 2019 VISSEN ZIEN GEEN VERSCHIL MET 3D-GEPRINT KORAAL KUNSTMATIG BLAD: VANGEN EN OPSLAAN VAN ZONNE-ENERGIE BIOBASED PRODUCTEN IN DE OPENBARE RUIMTE

INHOUD Innovatieve Materialen is een vaktijdschrift over ontwikkelingen op het gebied schrift gericht op de civieltechnische sector en bouw. Het bericht over ontwikvan duurzame, innovatieve materialen kelingen op het gebied van duurzame, inen/of de toepassing daarvan in bijzondenovatieve materialen en/of de toepassing re constructies. daarvan in bijzondere constructies.

Innovatieve Materialen werkt nauw samen met Stichting MaterialDesign Innovatieve Materialen is een uitgave van Civiele Techniek, onafhankelijk vaktijdUitgeverij schrift voor civieltechnisch SJP Uitgevers ingenieurs werkzaam in de grond-, weg- en waterbouw en verkeerstechniek.

Postbus 861 4200 AWopen Gorinchem De redactie staat voor bijdragen tel. (0183) 66 daartoe 08 08 contact van vakgenoten.

U kunt e-mail:opnemen info@innovatievematerialen.nl met de redactie. www.innovatievematerialen.nl

Hoofdredactie: Gerard van Nifterik

Uitgeverij

Advertenties

SJP Uitgevers Drs. Petra Schoonebeek e-mail: ps@innovatievematerialen.nl Postbus 861

4200 AW Gorinchem Een digitaal abonnement tel. (0183) 66 08 08in 2019 (6 uitgaven) kost € 39,50 (excl. BTW) e-mail: info@innovatievematerialen.nl www.innovatievematerialen.nl KIVI-leden en studenten: € 25,- (excl. BTW) Een papieren abonnement in 2019 kostRedactie: € 65,- (excl. BTW) Zie ook:Bureau www.innovatievematerialen.nl Schoonebeek vof Hoofdredactie: Niets uitGerard deze uitgave mag worden van Nifterik verveelvuldigd en of openbaar worden door middel van herdruk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonderAdvertenties voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Drs. Petra Schoonebeek e-mail: ps@innovatievematerialen.nl

Innovatieve Materialen platform:

Een digitaal abonnement in 2016 ir. Fred Veer, Ir. Rob (6Dr.uitgaven) kost €prof.

25,00 (excl.Nijsse BTW) (Glass & Transparency Research Group, TU Delft), dr. Bert van Haastrecht prof. Wim Poelman, dr. Ton Zie(M2I), ook: www.innovatievematerialen.nl Hurkmans (MaterialDesign), prof.dr.ir.

Jos Brouwers, (Faculteit Bouwkunde, Leerstoel Bouwmaterialen, TU Niets uit deze uitgave mag worden Eindhoven), prof.dr.ir.

Jilt Sietsma, verveelvuldigd en of openbaar worden (4TU.HTM/ Werktuigbouwkunde, door middel van herdruk, fotokopie, miMaritieme Techniek Technische crofilm of op welke wijze&dan ook, zonder Materiaalwetenschappen, 3mE); prof.dr. voorafgaande schriftelijke toestemming Pim Groen, (SMART Materials Aerospace van de uitgever.

Engineering (AE) TU Delft/Holst Centre, TNO), Kris Binon (Flam3D), Guido Verhoeven (Bond voor Materialenkennis/ SIM Flanders, Prof. Dr. ir. Christian Louter Institut für Baukonstruktion Technische Universität Dresden).

1 Nieuws 10 Betonprijs voor circulair viaduct

Het circulaire viaduct in Dronten is op 14 november bekroond met de Betonprijs in de categorie ‘Circulair’. Het circulaire viaduct is ontwikkeld door aannemer van Hattum en Blankevoort, prefab bouwer Consolis Spanbeton en Rijkswaterstaat. De eerste toepassing hiervan is gebouwd op het bouwterrein van de Reevesluis nabij Kampen waar het van december 2018 tot september 2019 getest is door het werkverkeer. Het viaduct is circulair omdat het ontworpen is voor hergebruik en daardoor ongeschonden te demonteren is. Zo is er geen afval, zijn er geen nieuwe grondstoffen nodig en worden grondstoffen op de meest hoogwaardige manier opnieuw gebruikt.

18 Dutch Design Week 2019

Elk jaar in oktober vindt in Eindhoven de Dutch Design Week (DDW) plaats. Het grootste designevenement van Noord-Europa presenteerde tussen 19 en 27 oktober het werk van ruim 2600 ontwerpers, verdeeld over 120 locaties in de stad. En weer vonden zo’n 350.000 bezoekers uit binnen- en buitenland hun weg naar Eindhoven.

En ook dit jaar weer aandacht voor materiaal-innovaties, 3D-geprinte materialen en objecten, biomaterialen en vooral veel circulariteit. Een greep uit het aanbod.

28 Vissen zien geen verschil met 3D-geprint koraal

Onderzoekers over de hele wereld zoeken naar manieren om bedreigde koraalriffen en de dieren die daar leven te helpen. Een idee is om 3D-geprinte koraalmodellen te gebruiken om aangetaste koraalrifsystemen te vervangen of aan te vullen. Maar schrikken koraaldieren daar niet van? Nieuw onderzoek van Danielle Dixson en Emily Ruhl van de Universiteit van Delaware heeft aangetoond dat 3D-geprinte objecten geen invloed hebben op het gedrag van koraalvissen of op de overlevingskansen van nieuw steenachtig koraal. Verder toonde het onderzoek aan dat vissen geen voorkeur vertoonden tussen verschillende materialen die werden gebruikt voor het 3D-printen van kunstkoraal. Dit laat milieuvriendelijke materialen toe, zoals biologisch afbreekbaar maïszetmeel in plaats van plastics. Het onderzoek werd gepubliceerd PLOS One, een open source tijdschrift.

30 Kunstmatig blad: vangen en opslaan van zonne-energie

Zonnecellen hebben nadelen, onder meer als het gaat over de afstemming tussen vraag en aanbod. Een van de voorgestelde oplossingen is een zogenaamd zonlicht-naar-brandstof-apparaat: (‘solar-to-fuel’, S2F). Dit is een concept waarbij zonne-energie wordt omgezet in een brandstof die opgeslagen kan worden. Pramod Patil Kunturu (Universiteit Twente) deed onderzoek naar de eigenschappen van en materialen voor een dergelijk apparaat. Dat leidde tot het proefschrift ‘Tandem Cu2O-covered silicon micropillar photocathodes for solar-to-fuel devices’.

32 Biobased producten in de openbare ruimte

Duurzaamheid staat bij overheden en gemeenten hoog op de agenda. Er wordt continu gezocht naar mogelijkheden en initiatieven om het duurzaamheidsprofiel te verhogen. Biobased materialen passen hier goed bij. Ze bestaan immers uit natuurlijke materialen en hebben een lage CO2-voetafdruk. Vorig jaar bundelden Gebr. Van Kessel en Circulus hun krachten. Ze kwamen met een nieuwe productietechniek op de markt die twee reststromen, bermgrasvezel en gerecycled plastic, omzet naar een biobased materiaal.

34 Smart Materials part 6: Piezomaterials for sensing applications

Smart materials are everywhere, but often invisible or simply not recognized. This is the sixth article in a series of eight, in which prof. Pim Groen will discuss the world of smart materials; this time piezomaterials are widely used for sensing applications.

Cover: kroongevel museum Naturales wint de Betondag Toekomstprijs: sculptuur

INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

NIEUWS NIEUWS

Toekomstprijs voor kroongevel museum Naturalis Tijdens de jaarlijkse Betondag op 14 november in Rotterdam werd een nieuwe betonprijs geintroduceerd: de ‘Toekomstprijs’. Mbo-, hbo- en wo-studenten konden stemmen op hun favoriet onder alle genomineerden en met ruim 20 procent van de stemmen was de winnaar Project Kroongevel museum Naturalis.

Naturalis Biodiversity Center is één van de top vijf instituten in de wereld op het gebied van biodiversiteit. Door de groei van de collectie, toename van het aantal onderzoekers en sterk stijgende bezoekersaantallen aan het museum, besloot de directie tot uitbreiding. Architectenbureau Neutelings Riedijk Architecten heeft deze nieuwe uitbreiding vormgegeven en een bijzonder onderdeel van het ontwerp is de kroongevel.

De open gevel vormt met een hoogte van ruim 40 meter de afscheiding van een bijzondere binnenruimte. Er is gekozen om van de geheel in beton opgetrokken geveldraagstructuur een hybride constructie te maken. De samenwerking tussen staal en beton bleek de oplossing om alle eisen en wensen van de samenkomende disciplines te vatten in één gevelontwerp.

Om de beoogde uitstraling aan de buitenkant te realiseren, is gekozen voor prefab beton met een toeslagmiddel van Noors hardsteen. Door de nabehandeling (stralen) komen fijne natuurstenen delen aan het oppervlak. Een eigenschap van Noors hardsteen is dat deze door lichtinval een bijzondere schittering geeft.

Meer bij Lievense>

Museum Naturalis, sculptuur

1 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

NIEUWS

Indus: keramische wandtegel zuivert water Wetenschappers van het Bio-Integrated Design Lab (Bio-ID Lab) van de Barlett School of Architecture in London hebben keramische tegels bedacht die met behulp van een zeewier-hydrogel water kunnen zuiveren. Het concept werd ontwikkeld door dr. Brenda Parker, prof.

Marcos Cruz en Shneel Malik, die het de naam ‘Indus’, meegaven. MaterialDistrict berichtte er in oktober over.

Het gaat om een op tegels gebaseerd, modulair bioreactor-wandsysteem dat water biologisch reinigt.

De keramische tegels zijn geïnspireerd op de architectuur van een blad. Op het oppervlak is een reliëf van kanaaltjes aangebracht waarin algen groeien op een hydrogel die op zijn beurt is gemaakt van zeewier. De micro-algen slaan vervuiling als zware metalen op in nanodeeltjes, waaruit waardevolle metalen als cadmium later weer kan worden teruggewonnen. De hydrogel is gemaakt van een zeewier afgeleid polymeer, dat ook de capaciteit heeft om zware metalen te vangen. Met de hydrogel kunnen de microalgen blijven groeien en fotosynthese

2 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

uitvoeren. De benodigde materialen voor de hydrogel zijn in poedervorm beschikbaar, waardoor ze gemakkelijk ter plaatse kunnen worden bereid.

De Indus-tegels hebben volgens de ontwikkelaars verschillende voordelen. Ten eerste kunnen ze lokaal worden gemaakt met behulp van traditionele methoden voor het maken van klei. Daarnaast is er makkelijk mee te bouwen. Gebroken tegels kunnen eenvoudig worden vervangen zonder dat het hele systeem hoeft te worden gedemonteerd.

Het Indus-project won eerder dit jaar de A /D/O Mini Water Futures Design Challenge in de categorie Future Systems and Infrastructure> Meer bij MaterialDistrict> http://bio-idlab.com/>

HĂŠt expertisecentrum voor materiaalkarakterisering.

Integer, onafhankelijk, objectief onderzoek en advies. ISO 17025 geaccrediteerd.

Wij helpen u graag verder met onderzoek en analyse van uw innovatieve materialen.

Bel ons op 026 3845600 of mail info@tcki.nl www.tcki.nl

NIEUWS

Pontsteiger wint Brick Award 2019 Het Pontsteiger-gebouw in Nederland heeft de Brick Award 2019 gewonnen in de categorie ‘Wereldwijd’. De prijs werd voor de 43ste keer uitgereikt door the Brick Development Association (Londen) voor het beste baksteengebruik in de gebouwde omgeving.

Koninklijke Tichelaar B.V. ontwikkelde in nauwe samenwerking met de architect architecten, Arons en Gelauff zes levendige glazuurtinten, die zijn aangebracht op steenstrips van 65 bij 225 mm met een geprofileerd oppervlak. De steenstrips worden vooraf ingestort in betonelementen en in zijn geheel gemonteerd. Het project wordt uitgevoerd door Ontwikkelingscombinatie Amsterdam Arche (Dura Vermeer/De Nijs) .

De baksteenstripbekledingspanelen zijn vooraf in betonnen secties gegoten en vervolgens als geheel aangebracht.

Pontsteiger is een van de grootste en hoogste woongebouwen van Amster-

4 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

dam. Op 60 meter hoogte begint het imposante `brugdeel’ van acht verdiepingen, met uitzicht tot aan de kust.

Pontsteiger maakt op zijn beurt zelf deel uit van het uitzicht van Amsterdammers.

De imposante afmetingen en het glansrijke uiterlijk maken het gebouw tot een nieuwe blikvanger van de stad.

Pontsteiger is gebouwd op de plek waar jarenlang de aanlanding was van het

NIEUWS

pontje van de Houthaven naar Amsterdam-Noord. Ondanks de omvangrijke schaal, heeft het gebouw volgens the Brick Development Association een lichtvoetige uitstraling en een voortdurend veranderend uiterlijk, verschillend voor

elk deel van de stad. Het resultaat is een indrukwekkende, strakke gevel met een uitstraling die varieert afhankelijk van de seizoenen, weersomstandigheden en lichtinvalshoek.

Architect/Designer: Arons & Gelauf Aannemer: Dura Vermeer/De Nijs Stenen: Koninklijke Tichelaar Brick Development Association>

5 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

NIEUWS

Deze auto is van ‘hout’

Foto’s: Nano Cellulose Vehicle project

Tijdens de Tokyo Motor Show, van 24 oktober - 4 november 2019, werd het zogenaamde Nano Cellulose Vehicle (NCV)-project gepresenteerd. De concept-auto is het resultaat van een NCV-project dat in 2016 werd gelanceerd door het Japanse ministerie van Milieu.

Het gaat om onderzoek naar het gebruik van cellulose-nanovezel (CNF) materialen voor toepassing in de automobielindustrie, met het doel het voertuiggewicht te verminderen. Daarnaast moet het bijdragen aan de koolstofneutraliteit.

Van CNF’s wordt gezegd dat ze een vijfde van het gewicht van staal hebben, maar tegelijk ook vijf keer zo sterk zijn. Ze kunnen aan het einde van de levensduur eenvoudig worden gerecycled.

Het CNF-consortium staat onder leiding van de Universiteit van Kyoto en bestaat uit 22 partijen, waaronder universiteiten, onderzoeksinstellingen en bedrijven.

Volgens de website van de Universiteit van Kyoto willen de wetenschappers een materiaal van de volgende generatie cellulose-nanovezel ontwikkelen om het gewicht in auto’s tegen 2020 met ongeveer tien procent te verminderen.

Het voorlopige resultaat is een Lamborghini-achtig concept, met verticaal openende deuren en scherpe randen.

Het nano-cellulosevezelmateriaal is relatief makkelijk te winnen en te verwer-

6 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

ken. Het wordt geëxtraheerd uit hout en planten en vervolgens behandeld via chemische en mechanische processen.

Daarbij worden de nanovezels omgezet tot cellulosepulp. Dit wordt vervolgens gemengd met gesmolten hars om het materiaal toepasbaar te maken. Volgens de betrokken partijen is het materiaal geschikt voor grote oppervlakken. Op CNF gebaseerde materialen kunnen door spuitgieten worden verwerkt of tot schuim worden gevormd, net als op petrochemisch gebaseerde kunststoffen.

CNF-materialen zouden zelfs ook metalen kunnen vervangen. http://www.rish.kyoto-u.ac.jp/ncv>

Video: cellulose-nanofiber-project

NIEUWS

7 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

NIEUWS

Bioflexi ‘Bioflexi’ is een relatief nieuw type flexibele vezelplaat, gemaakt van hernieuwbare grondstoffen en werd ontwikkeld door wetenschappers van de Universiteit van Stuttgart.

Volgens de bedenkers van het biocomposiet materiaal kan het een goed een alternatief zijn voor kunststoffen of HDF-platen, omdat ze zijn gemaakt met herwinbare grondstoffen en onschadelijke harsen.

High density fiber

Bioflexi is een hoge dichtheidvezelplaat (hig density fiber, HDF) met een dichtheid van meer dan 800 kg/m3 die volgens het Technologie-Lizenz-Büro (TLB) in Karlsruhe vanwege de lage grondstofprijs een aantrekkelijk alternatief kan zijn voor meubelconstructies en architectonische vrije vormstoepassingen.

Het materiaal werd ontwikkeld door prof. Hanaa Dahy van het

8 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

Institute for Structural Design and Design (ITKE) aan de universiteit van Stuttgart. Er is inmiddels octrooi op het materiaal verleend.

Onbrandbaar

Bioflexiplaat bestaat uit 80 tot 90 procent hernieuwbare grondstoffen zoals stro. Deze natuurlijke vezel is wereldwijd beschikbaar als residu en kost daarom weinig. Bovendien concurreert stro niet met voedselproductie. De vezelplaat kan worden gemaakt van strovezels van tarwe, maïs, rijst, haver, gerst of rogge. Gemaakt van rijststro, heeft het vezelbord het extra voordeel dat silicaat tot 20 procent van het droge vezelgewicht uitmaakt. Omdat silicaat een natuurlijk brandvertragend materiaal is, is de DIN 4102-B1 materiaalclassificatie ‘vrijwel onbrandbaar’.

NIEUWS Het gebruikte bindmiddel is een milieuvriendelijk thermoplastisch elastomeer en kan de plaat vrijwel vrij van formaldehyde en isocyanaten worden geproduceerd, wat volgens de ontwikkelaars van het materiaal de gezondheidsrisico’s tijdens de levenscyclus van het vezelplaat tot een minimum beperkt. Door verschillende bindmiddelen toe te voegen, kunnen zowel de flexibiliteit als de stabiliteit van de platen worden aangepast voor verschillende toepassingen. Door verschillende coatings kunnen de platen ook waterdicht worden gelamineerd. Datzelfde geldt voor de kleur.

Aan het einde van de levensduur kan het materiaal worden gerecycled en zelfs worden gecomposteerd.

Meer bij het Technology Lizenz-BĂźro>

NIEUWS

Betonprijs voor circulair viaduct

Het circulaire viaduct in Dronten is op 14 november bekroond met de Betonprijs in de categorie ‘Circulair’. Het circulaire viaduct is ontwikkeld door aannemer van Hattum en Blankevoort, prefab bouwer Consolis Spanbeton en Rijkswaterstaat.

De eerste toepassing hiervan is gebouwd op het bouwterrein van de Reevesluis nabij Kampen waar het van december 2018 tot september 2019 getest is door het werkverkeer. Het viaduct is circulair omdat het ontworpen is voor hergebruik en daardoor ongeschonden te demonteren is. Zo is er geen afval, zijn er geen nieuwe grondstoffen nodig en worden grondstoffen op de meest hoogwaardige manier opnieuw gebruikt.

Het viaduct is opgebouwd uit losse betonelementen, die voor de specifieke toepassing samengevoegd zijn tot liggers. De lengte van de liggers is daarmee variabel: hoe meer elementen, hoe langer de ligger. De elementen zijn zo ontworpen dat ze in elkaar grijpen met nokken - als een soort LEGO-blokken - en bij elkaar worden gehouden met voorspankabels. De balken worden naast elkaar geplaatst en door dwarsvoorspanstaven samengevoegd tot een belasting

10 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

NIEUWS

dragend brugdek. De voorspankabels en -staven worden als ‘voorspanning zonder aanhechting’ toegepast en zijn daardoor ook herbruikbaar. Bovendien zijn de voegen zo uitgevoerd dat ze weer kunnen loslaten. Het viaduct bestaat uit veertig betonnen elementen van 1,5 meter breedte en 2,5 meter lengte. Hiermee is een viaduct gebouwd van 20 meter lengte en een breedte van 7,5 meter.

Door te werken met elementen kunnen er in de toekomst ook andere viaducten mee worden gebouwd, die bijvoorbeeld breder zijn of juist een langere overspanning hebben. In dat geval in s de belasting voor de elementen anders dan waarmee in het ontwerp al rekening gehouden is. De elementen zijn ontworpen voor een levensduur van 200 jaar.

In iedere balk zorgen drie voorspankabels voor de benodigde voorspankracht.

Deze kabels kunnen meerdere keren worden gespannen en ontspannen zonder schade waardoor ze herbruikbaar zijn. Dankzij de beschermende omhulling zijn ze geschikt voor een lange levensduur. De elementen zijn voorzien van ‘shearkeys’ ofwel afschuifnokken (mannetje-vrouwtje verbindingen) die er ook voor zorgen dat de elementen juist gepositioneerd worden.

Monitoring van de eerste toepassing

wordt gebruikt om te leren hoe het viaduct zich in de praktijk gedraagt wanneer het zware bouwverkeer de brug passeert. Meetsensoren aan de onderkant van het brugdek kunnen bewegingen tot 0,1 mm registreren.

Ook wordt de spanning gemeten in de voorspankabels.

Het circulaire viaduct is een initiatief van Van Hattum en Blankevoort. Zij zochten (2016) zelf partners, zoals Consolis Spanbeton en Rijkswaterstaat, om in co-creatie een circulair viaduct te ontwerpen (2017) en te bouwen (2018). Consolis richt zich op de ontwikkeling en toepassing van innovatieve en duurzame prefab betonnen bouwsystemen. Na het testen van het circulaire viaduct (2019) zal het voor zijn tweede levenscyclus weer elders worden opgebouwd. De opgedane kennis en kunde wordt open gedeeld om anderen te inspireren en motiveren ook circulair te gaan ontwerpen en bouwen.

‘Een van de eerste keren dat er echt circulair ontworpen is,’ oordeelde de jury van de Betonprijs. ‘Een vernieuwend concept, een voorloper.’

Het circulaire viaduct bij Rijkswaterstaat>

De overige prijswinnaars: • Bestaande Bouw: Renovatie/ • • • • •

restauratie van de Maastunnel in Rotterdam Civiele Bouwwerken: Albert Cuypgarage, Amsterdam Grensverleggend: Regiokantoor Natuurmonumenten, Zierikzee (zie pagina 12) Utiliteitsbouw: Earth Simulation Laboratory, Utrecht Woningbouw: Belvedère, Hilversum Toekomstprijs (dit jaar nieuw): Museum Naturalis, Leiden (pagina 1)

Meer over de prijswinnaars> De Betonprijs wordt sinds 1979 elke twee jaar uitgereikt aan toonaangevende projecten in de betonbouwsector. Dit jaar vond de uitreiking plaats tijdens de 62ste editie van de Betondag in de Van Nelle Fabriek.

11 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

NIEUWS

‘Grensverleggende’ steen in het landschap Op 14 november werd tijdens de jaarlijkse Betondag de 21ste editie van de Betonprijs uitgereikt. De jury beoordeelde 65 inzendingen, waaruit 17 genomineerde projecten voortvloeiden. Er zijn zes categorieën (dit jaar met een extra) waarin prijzen werden uitgereikt en in de categorie ‘Grensverleggend’ ging de prijs naar Regiokantoor Natuurmonumenten in Zierikzee.

Met het pand in Zierikzee is voor de eerste keer in Nederland isolerend beton toegepast: glasschuimbeton, ook wel bekend als warmbeton. Het gaat om een type beton waar geen grind in zit maar glasschuimgranulaat. Glasschuimgranulaat is een recycle-product van glas wat

12 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

NIEUWS de isolerende werking van dit type beton verzorgt. Draagkracht, isolatie en bouwfysische eigenschappen zijn in dit type beton gecombineerd in één materiaal.

Warmbeton is een betonsoort waarbij de toeslagmaterialen zand en grind is vervangen door geëxtrudeerde glaskorrels. Hierdoor heeft het beton een hoge isolatiewaarde, naast de constructieve eigenschappen. Met één stort worden de drie functies isoleren, dragen en esthetische afwerking tegelijk uitgevoerd.

Zo ontstaat er een monoliete gevel zonder koudebruggen.

In Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland wordt warmbeton of ‘leichtbeton’ wel al toegepast. Het is daar in gerealiseerde gebouwen visueel niet te onderscheiden van ‘gewoon’ strak beton. Voor het project in Zierikzee kozen Architecten Max Rink en Niels Tilanus voor een uitvoering waarbij de specifieke eigenschappen van warmbeton ook aan de buitenkant zichtbaar zou zijn en het een natuurlijke uitstraling zou geven aan het gebouw.

Om het bouwwerk ook als één geheel te zien, gaven de architecten het dak en de gevels dezelfde afwerking. De wanden werden daarom vlak gestort, zodat de afwerking van de niet-bekiste zijde hetzelfde is als van het dak: met de grillige vorm van de bovendrijvende geëxtrudeerde glaskorrels. Het resultaat is een de natuur bouwwerk dat als het ware opgaat in het zilte moerasgebied van het Nationaal Park Oosterschelde: een enorme steen in het landschap.

Om het bouwwerk ook als één geheel te zien, gaven de architecten het dak en de gevels dezelfde afwerking. De wanden werden daarom vlak gestort (Foto: www.rinktilanus.nl)

Meer bij Tektoniek> Meer over glasschuim>

Project: Opdrachtgever: Natuurmonumenten Hoofdaannemer: Braspenning Aann.- en timmerbedrijf vof Wernhout Glasschuimbeton: Glasschuim Nederland i.s.m. Dyckerhoff Basal Architect: Rink Tilanus www.rinktilanus.nl Constructeur: B2CO, www.b2co.nl Warmteberekeningen: Coen Energie Comfort

13 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

NIEUWS

http://hightechmaterials.4tu.nl

Select key words and find relevant materials scientists or research groups within 4TU.

High-Tech Materials form the key to innovative and sustainable technology

www.4tu.nl/htm @4TU_HTM

4TU.HTM Research Programme New Horizons 14 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019 in Designer Materials | Visibility and accessibility of Materials Science & Engineering | Annual symposium Dutch Materials | 4TU.Joint Materials Science Activities | web application http://hightechmaterials.4tu.nl

Organiser

New International Conference on Cellulose Fibres, the fastest growing fibre group in textiles, the largest investment sector in the bio-based economy and the solution for avoiding microplastics

Contact

The conference will cover the entire value chain from the lignocellulosic feedstock, dissolving pulp, cellulose fibres – such as rayon, viscose, modal or lyocell and new developments, to a wide range of applications, woven textiles (clothings) and non-wovens (wipes and technical applications), as well as micro- and nanocellulose for food, cosmetics and pharmaceuticals.

All these sectors has gained significantly in dynamics in the last years.

Dominik Vogt dominik.vogt@nova-institut.de Tel.: +49 2233 / 48 14 49

Final programme with 30 speakers online available: cellulose-fibres.eu/programme

nova-institute.eu

cellulose-fibres.eu

• New Technologies & Applications • Cellulose Market – Status & Development • Supply and Demand – Market Trends and Data • Sustainability • Strategies • Policy Framework

Gold Sponsors

Silver Sponsor

bozzetto-group.com

levaco.com

Partners

canopyplanet.org

textileexchange.org

bcnp.com

thefiberyear.com

ita.rwth-aachen.de

wcbef.com

Bronze Sponsor lenzing.com

sateri.com

ncpartnering.com

www.cellulose-fibres.eu

MAKE IT MATTER

MAKE IT MATTER De rubriek MAKE IT MATTER wordt in samenwerking met MaterialDistrict (MaterialDistrict.com) samengesteld. In deze rubriek worden opvallende, en/of interessante ontwikkelingen en innovatieve materialen uitgelicht.

Atmospheric Wood Atmospheric Wood is een onderzoeksproject gebaseerd op een oude contactdruktechniek, uitgevonden in 1842 en beter bekend als blauwdruk. Atmospheric Wood wil dit proces nieuw leven inblazen in de hedendaagse architectuur. Het belangrijkste element in dit proces is de interactie tussen zonlicht en een UV-lichtgevoelige oplossing. Wanneer het wordt blootgesteld aan licht, transformeert het proces onbehandeld hout in een scala aan blauwe tinten. Het eindresultaat wordt bepaald door de omgevingscondities tijdens de productie en de gebruikte houtsoorten.

Meer bij MaterialDistrict>

Béton Picturale Béton Picturale is een proces om beton te ‘tatoeëren’. Het werd ontwikkeld door Fabrice Davenne met het doel om het werk van kunstschilders geschikt te maken voor buitengebruik, als afbeelding in betonreliëf. Het proces brengt digitale afbeeldingen over op het materiaal, met of zonder extra textuur op de afbeelding. Daarmee kan met behulp van natuurlijke pigmenten gevels van gebouwen, bewegwijzering en communicatiemateriaal worden voorzien van kunstwerken.

Meer bij MaterialDistrict>

Climalife ClimaLife zijn betonnen, luchtreinigende dakpannen. De actieve component in de tegels is fotokatalytisch titaandioxide (TiO2). Oppervlakken bedekt met dit materiaal neutraliseren onder invloed van UV-licht schadelijke deeltjes zoals NOx door ze om te zetten in niet-toxische stoffen zoals nitraat. Volgens onderzoek in Japan en Italië heeft 100 m2 oppervlakte met titaandioxide hetzelfde luchtzuiverende effect als zes volwassen loofbomen. Bovendien zijn de tegels zelfreinigend. Het resterende vuil wordt weggespoeld door regen.

Meer bij MaterialDistrict>

16 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

MAKE IT MATTER Old bricks Het Deense bedrijf Gamle Mursten wint oude stenen terug van slooplocaties. De stenen worden machinaal gereinigd, met de hand gesorteerd, gestapeld door robots en verkocht voor nieuwbouw- en renovatieprojecten, waarbij klanten metselwerk willen met patina en karakter en bovendien de impact van onnodige CO2-uitstoot op het milieu zo klein mogelijk willen maken.

Meer bij MaterialDistrict>

Novofibre Novofibre-platen zijn constructieplaten gemaakt van 100 procent tarwestro. Dit wordt gemengd met een formaldehydevrije lijm (p-MDI) om de impact op het milieu te verlagen. De materiaalcomponenten worden gedroogd en verlijmd met een speciaal proces. Het mengsel wordt warm geperst om stabiele, hoogwaardige producten te garanderen. Novofibre-platen zijn er voor verschillende toepassingen (zoals basisplaten, geluidsabsorberende oppervlakken, vloeren, multiplex en een reeks aan decoratieve panelen), en in verschillende maten en diktes.

Meer bij MaterialDistrict>

Poal Poal zijn dunne, poreuze, akoestische platen gemaakt van puur gesinterd aluminium. Het materiaal is wasbaar, water- en chloorbestendig, vuurvast en recyclebaar. Het gaat om een zeer poreuze, geluidsabsorberende aluminiumplaat, gemaakt van niet-geweven aluminiumvezels die tussen twee aluminium maasmatten zijn geperst. De plaat kan eenvoudig worden gevormd en is geschikt voor zowel binnen- als buitentoepassingen, in zwembaden en op geluidsschermen. Het materiaal wordt gemonteerd zonder verbindingen, wat resulteert in een optisch gesloten plafond.

Meer bij MaterialDistrict>

VeroMetal: ‘metaal’ aangebracht met een spatel Glanzend messing, verweerd koper, roestvaststaal, authentiek brons, ijzer met of zonder roest; het zijn enkele voorbeelden van de vele verschillende afwerkingen die beschikbaar zijn.

VeroMetal is een koud bewerkbaar, vloeibaar metaal dat op vrijwel elk oppervlak kan worden aangebracht door spuiten, rollen, gieten of met een paletmes of troffel.

Meer bij MaterialDistrict>

17 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

NIEUWS

Dutch Design Week 2019 Elk jaar in oktober vindt in Eindhoven de Dutch Design Week (DDW) plaats. Het grootste designevenement van NoordEuropa presenteerde tussen 19 en 27 oktober het werk van ruim 2600 ontwerpers, verdeeld over 120 locaties in de stad.

En weer vonden zo’n 350.000 bezoekers uit binnen- en buitenland hun weg naar Eindhoven. En ook dit jaar weer aandacht voor materiaal-innovaties, 3D-geprinte materialen en objecten, biomaterialen en vooral veel circulariteit. Een greep uit het aanbod.

18 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

‘Growing Design’: paddenstoelpaviljoen DDW 2019 (Innovatieve Materialen 5 2019)

DUTCH DESIGN WEEK 2019

BARROS: 3D-geprinte bio-klei. Pagina 20

DDW ontwerptrends in keramiek: Back to earth De Dutch Design Week - tussen 19 en 27 oktober in Eindhoven - presenteerde dit jaar acht ontwerptrends die volgens de organisatoren de belangrijkste ontwikkelingen markeren binnen de wereld van ontwerp. Nieuwe technologieën, nieuwe materialen, nieuwe vormen, maar toch is innovatie vaak dichterbij huis dan het lijkt. Oude bestaande materialen worden met behulp van nieuwe technologie opnieuw geïnterpreteerd. De organisatoren van de DDW vertaalde dat in een trend: Back to Earth.

Als klei nog nat is kan ook de textuur van het oppervlak worden veranderd.

De sgraffito-techniek is bijvoorbeeld een techniek waarbij het oppervlak met de hand wordt bewerkt met allerlei gereedschappen. Ontwerper Heleen Sintobin voegt hier een hedendaagse techniek aan toe: CNC-frezen. Door het natte porselein of klei te frezen ontstaan er nieuwe patronen. Ze zijn een soort vingerafdrukken van de machine, inclusief de bijbehorende imperfecties, kenmerkend voor de techniek. Tijdens de DDW presenteerde Sintobin haar project Digi-Terra Collection met drie kleinere

Tijdens de DDW presenteerde Ontwerper Heleen Sintobin haar project Digi-Terra Collection, waaronder ‘Smokejack’ uit terracotta. De tegels werden nat gefreesd met de CNC-machine

19 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

DUTCH DESIGN WEEK 2019

Ontwerper Heleen Sintobin gebruikt CNC-frezen om keramiek als nieuwe vormtechniek voor keramische objecten. Door het natte porselein of klei te frezen ontstaan er nieuwe patronen

collecties. Opvallend was ‘Smokejack’ uit terracotta: een tableau van 48 tegels die een topografisch landschap voorstellen van de Engelse mijn ‘Smokejack’ waar de terracotta ontgonnen werd. Iedere tegel draagt zijn unieke coördinaten. De tegels werden nat gefreesd met de CNC-machine.

Video: Smokejack

Meer over Digiterra bij DDW>

BARROS: 3D-geprinte bio-klei

Van oudsher wordt klei in een mal gegoten of met de hand gedraaid. Door toevoeging van biomateriaal wordt de klei steviger en kan het ook worden worden ge3D-print worden. Cindy Valdez gebruikt deze techniek in haar project BARROS. Ze maakt een serie keramische bouwelementen met behulp van een 3D-printer. Doel van dit werk was het ontwikkelen van 3D-geprinte modules van natuurlijke klei gemengd met biomateriaal (aloë) als een natuurlijk additief voor de kleimassa, dat kan worden gebruikt als een al dan niet complex gevormd architectonisch element in binnen- en buitenruimtes.

Meer over BARROS>

Wasteland to Living Room

Klei en ook zand, zijn meer nog dan andere materialen onlosmakelijk verbonden met het gebied waar ze vandaan komen. Ze worden vaak geassocieerd met natuurlijke gebieden als rivierbed-

20 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

Video: BARROS

dingen of groeves, maar ook de industrie is een producent van deze grondstof. In het project Wasteland to Living Room onderzoekt een groep van vier ontwerpers van de Royal College of Art hoe ‘red mud’ (rode modder), een bijproduct van de aluminiumindustrie, kan worden gebruikt. Het resultaat is een serie gebruiksobjecten als borden en vazen met een kenmerkende roestbruine kleur.

De industrie hecht tegenwoordig niet veel waarde aan ‘rode modder’, maar dit project toont volgens de ontwerpers aan dat het materiaal een groot potentieel heeft voor interieurobjecten en voor zowel architectonische als constructieve toepassingen.

Wasteland-to-livingroom bij de DDW>

DUTCH DESIGN WEEK 2019

Video: Wasteland to Living Room

Innovatie en ambacht

Keramische innovatie en ambacht vertalen zich ook naar industriële schaal. Het Japanse bedrijf Arita toonde bijvoorbeeld een experimentele collectie porselein, gemaakt in samenwerking met Japanse ambachtslieden. Acht internationale ontwerpers en kunstenaars, waaronder Franciska Meijers, Florence Dwyer en Antye Guenther, exposeerden hun prototypes tijdens de DDW. Daarnaast presenteerde het Nederlandse Cor Unum de collectie Future/History. Al 66-jaar maakt het bedrijf in Den Bosch vooruitstrevende collecties gebruikskeramiek. De voorwerpen zijn nieuw, maar blijkbaar geïnspireerd door het verleden.

Cor-unum bij de DDW>

Kritische blik

Buiten de industriële toepassingen is klei bij uitstek een materiaal om met de hand te verwerken. Ontwerper Diego Faivre studeerde vorig jaar af met Minute Manufacturing, een collectie meubels en objecten bekleed met een speciale lucht drogende klei. Hij gebruikt voor de basisstructuur tweedehands meubels en restmateriaal als karton of dozen.

Daarna voorziet hij ze van een kleurige kleilaag. De waarde die het object heeft, wordt bepaald door de tijd die de ontwerper bezig is met de realisatie ervan.

Zo zet hij zijn handarbeid om in waarde. Faivre presenteerde dit jaar nieuw werk als onderdeel van het collectief Surplus, naast ontwerpers Willem van Hoof, Pierre Castignola, Tim Teven en Ronald Smits. Volgens de DDW kijken de drie ontwerpers zo met een radicale en kritische blik naar bestaande productieprocessen.

Ott, van ontwerper Seok-hyeon Yoon

Recycle

Klei kan worden gerecycled, zelfs als het gebakken is. Deze chamotte klei kan opnieuw worden gebruikt, tenminste als ze onvervuild blijft. Gebakken klei wordt echter vaak beschermd en waterdicht gemaakt met glazuur. De glasdeeltjes in het glazuur vervuilen de klei en maken hergebruik moeilijk. Ontwerper Seok-hyeon Yoon, onderzocht alternatieve manieren om keramiek te beschermen.

Hij studeerde dit jaar af aan de Design

Academy Eindhoven. Zo kwam hij uit bij Ott, een traditionele Koreaanse lak. Deze natuurlijke lak van de Ott-boom wordt gebruikt om houten gebruiksvoorwerpen waterbestendig te maken. Ott droogt aan de lucht en hoeft niet gebakken te worden. Daarnaast heeft het de bijzondere eigenschap te verdampen als het wordt verhit. Zo kan uiteindelijk weer onvervuilde klei worden teruggewonnen.

‘Back to earth’ bij de DDW>

Red-mud-keramiek: keramiek op basis van residu, afkomstig van de aluminiumindustrie

21 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

DUTCH DESIGN WEEK 2019

Duurzaam beton

Beton heeft een forse CO2-footprint, terwijl dit het op ĂŠĂŠn na meest gebruikte materiaal ter wereld is. De ecologische impact (negen procent van de wereldwijde CO2-uitstoot) is daardoor enorm. De grootste factor hierin is de productie van cement; namelijk het bindmiddel in beton. Toch kan beton eenvoudig verduurzaamd worden door het cement te vervangen door lokale bindmiddelen, zoals zogenaamde geopolymeren. Geopolymeerbeton (GPC) kan worden gemaakt van lokale materialen, zoals klei of rivierslib.

Beton-Lab is een Utrechts ontwerpbureau dat is gespecialiseerd in esthetisch betonproduct design. Het bedrijf heeft een design wandtegel ontwikkeld waarin geopolymeerbeton verder kon worden getest en ontwikkeld. Beton-Lab zegt daarmee te kunnen aantonen dat een duurzame cementvrije beton voor het grijpen ligt, zowel voor in- en exterieur design, als duurzame bouw. Daarmee wil Beton-Lab met GPC een antwoord geven op een van de vormgevings- en architectuursvraagstukken van dit moment; hoe kunnen we echt verduurzamen? Het was te zien tijdens de DDW bij Piet Hein Eek | Strijp T+R. Meer bij Beton-Lab>

22 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

De Summit wandtegel is volgens Beton-Lab de eerste duurzame betonnen wandtegel gemaakt van cementvrij beton. Door cement in het beton te vervangen door een bindmiddel gemaakt van rivierslib en klei, is een CO2-reductie haalbaar van wel 90 procent ten opzichte van gewoon beton

DUTCH DESIGN WEEK 2019

Wikkelhouse Met karton als belangrijkste bouwmateriaal is Wikkelhouse een hypermodern, duurzaam huis met uitzonderlijke constructieve sterkte. De basis bestaat uit 1,2 meter diepe segmenten die gemakkelijk kunnen worden geschakeld en ontkoppeld. Zo krijgt een alledaags product als karton een heel ander doel.

Wikkelhouse is ontworpen en ontwikkeld door Fiction Factory, uit Amsterdam. Het was te zien tijdens de DDW 2019 in Eindhoven.

De kern van Wikkelhouse is karton.

Meerdere lagen worden gewikkeld rond een unieke gepatenteerde mal in de vorm van een huis en aan elkaar gehecht met milieuvriendelijke lijm. Om het materiaal te beschermen, wordt het karton waterdicht gemaakt met behulp van ademende folie en afgewerkt met houten gevelpanelen. Het resultaat is een robuuste sandwichstructuur met optimale isolatiekwaliteiten. Met een gewicht van slechts 500 kg per segment heeft Wikkelhouse geen fundering nodig en kan het overal worden geplaatst.

Wikkelhouse kan worden uitgebreid met een slim ‘Home’-segment bestaande uit een keuken, douche en badkamer. De gevels kunnen gesloten of van glas zijn.

Omdat Wikkelhouse duurzaam wordt geproduceerd van materialen met een minimale impact op het milieu, is dit concept volgens de bedenkers drie keer zo milieuvriendelijk als traditionele woningen. Bovendien kunnen de segmenten steeds opnieuw worden gebruikt en zijn ze 100 procent recyclebaar. www.wikkelhouse.com Wikkelhouse bij de DDW>

Video

23 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

DUTCH DESIGN WEEK 2019

De perfecte golf Is het mogelijk om een perfect obstakel te maken voor elke (skate)boarder? 3D-betonprinttechnologie biedt meer vormvrijheid bij het ontwerpen en maakt het mogelijk om natuurlijke vormen zoals golven te maken. 3D-betonprinten zou daarmee een perfecte methode kunnen zijn om hindernissen voor skaten te produceren; het zorgt voor meer ontwerpvrijheid.

Studio mo man tai verkent de grenzen van 3D-printen en wilde obstakels creëren voor Urban Sports op basis van het concept dat de natuur het beste kent: de perfecte golf, in dit geval dus gemaakt in 3D-geprint beton. Het resultaat was te zien tijdens de DDW. Het concept werd ontwikkeld door Studio mo man tai en werd ge3D-print in samenwerking met BAM Infra en Weber Beamix.

Om ruimte tussen de verschillende bedrukte lagen te voorkomen, werd een speciale mortel gebruikt die ervoor zorgde dat de lagen samenvloeiden.

Het (parametrisch) ontwerp is schaal- en aanpasbaar. De resulterende objecten voldoen aan alle mechanische en fysieke vereisten (zoals weer- en vandalismebestendig, transporteerbaar en diefstalbestendig.

Perfect wave bij de DDW>

Ashka: ‘as’-aardewerk Voor een groot deel van de energievoorziening van Polen worden nog steeds fossiele brandstoffen gebruikt. Dit onderdeel van de economie produceert enorme hoeveelheden afval, voornamelijk as. Mateusz Mioduszewski van de Academie voor Schone Kunsten Katowice gebruikte dit afval om een materiaal te ontwikkelen dat voor 70 procent uit as bestaat. Het bleek volgens de ontwerper zeer geschikt voor de productie van keramische platen, borden, potten en ander aardewerk. Het materiaal kan worden gevormd en gekleurd met behulp van verschillende natuurlijke processen.

24 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

DUTCH DESIGN WEEK 2019

New mobility

Renault EZ-GO

Onder het adagium ‘If not now, then when? presenteerde Renault in het Klokgebouw tijdens de DDW een trilogie van conceptuele robo-voertuigen; volgens het bedrijf een verkenning van de mogelijkheden van toekomstige duurzame en mobiliteitsoplossingen. De drie EZ-modellen beleefden tijdens de DDW hun nationale première.

Volgens het bedrijf zijn er ingrijpende wijzigingen op komst, zowel voor gebruikers als voor autofabrikanten. In een wereld waarin de verstedelijking zich snel ontwikkelt en 60 tot 70 procent van de bevolking rond 2030 in steden woont, wordt het een grote uitdaging om mensen op efficiënte, duurzame en betaalbare wijze te vervoeren. De visie van Renault is dat mobiliteit in de toekomst elektrisch, gedeeld en autonoom zal zijn.

De trilogie van conceptuele robo-voertuigen wordt gevormd door de EZ-GO, de EZ-PRO en de EZ-ULTIMO. De EZ-GO laat zien hoe gedeelde stedelijke mobiliteit er kan uitzien. De EZPRO vertaalt de visie van Renault op het gebied van stedelijke distributie, terwijl de EZ-ULTIMO is ontwikkeld als premium service voor gedeelde mobiliteit.

Renault bij de DDW>

Renault EZ-Ultimo

25 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

DUTCH DESIGN WEEK 2019

Tumicoffee Marek Kuźmiński van de kunstacademie van Strzemiński Lodz ontwikkelde een materiaal van koffie-afval. Het doel van het zogenaamde ‘Brew, drink and process’-project was om lokaal afval te gebruiken voor nieuwe producten met meerwaarde. Kuźmiński ontwikkelde een mengsel van koffie-afval met hars, en gebruikte het materiaal om tegels te maken in verschillende kleuren. De tegels zijn overigens niet alleen bedoeld om bij te dragen aan de vermindering van afval alleen, maar dienen ook als onderdeel van het interieurontwerp van de gebouwen waar het afval vandaan komt.

Seastone Sea Stone is een cementachtig materiaal dat bestaat uit natuurlijke, niet-giftige en duurzame materialen. Het werd ontwikkeld door newtab-22, een Koreaans designer duo gevestigd in Londen. Sea Stone heeft een hardheid die te vergelijken is met hard plastic en heeft een esthetische textuur. Het materiaal wordt gemaakt van de restanten van schelpdieren die vrijkomen als afval van de visverwerkende industrie. Elk jaar komt volgens newtab-22 niet minder dan 7.000.000 ton afvalschelpen vrij, die veelal op stortplaatsen worden gedumpt. Schelpen zijn slecht biologisch afbreekbaar en de kosten van verwerkingsprocessen zijn hoog. Sea Stone project heeft volgens de bedenkers van het materiaal een positieve impact op het milieu omdat Sea Stone materiaal een oplossing biedt voor dit schelpenafval. www.newtab-22.com

26 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

DUTCH DESIGN WEEK 2019

Ecokickstarter De Nederlandse ontwerper Thom Bindels ontwikkelde Ecosystem Kickstarter, een honingraatvormig kartonnen structuur die kleine boeren kan helpen om gewassen te verbouwen in arme grond.

Het eenvoudige, modulaire, kartonnen systeem werd voor het eerst gepresenteerd tijdens de Dutch Design Week.

Kort gezegd is het idee van Ecosystem Kickstarter gebaseerd op een opvouwbare structuur gemaakt van biologisch afbreekbare kartonnen vezels. De structuren worden aangebracht op een helling en gevuld met lokale grond, waardoor een terrasvormige constructie ontstaat.

Aan het product zijn bij de productie zowel zaden als voedingsstoffen toegevoegd. Nadat de zaadjes zijn ontkiemd, hebben de wortelsystemen tijd om zich te ontwikkelen, omdat ze in die kwetsbare fase worden beschermd door de biologisch afbreekbare structuur van het karton. Later, als er voldoende wortels zijn gevormd, ontbindt het karton en

voegt daarbij koolstof toe aan de bodem.

Tegelijkertijd wordt de anti-erosiefunctie overgenomen door de nieuwe vegetatie, waardoor waterinfiltratie, bodemstructuur en uiteindelijk het hele ecosysteem worden verbeterd. Zodoende wordt een terrasstructuur gevormd die voorkomt dat zaad en meststoffen met regenwater worden weggespoeld. https://ecosystemkickstarter.com>

Video

27 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

Vissen zien geen verschil met 3D-geprint koraal Onderzoekers over de hele wereld zoeken naar manieren om bedreigde koraalriffen en de dieren die daar leven te helpen. Een idee is om 3D-geprinte koraalmodellen te gebruiken om aangetaste koraalrifsystemen te vervangen of aan te vullen. Maar schrikken koraaldieren daar niet van? Nieuw onderzoek van Danielle Dixson en Emily Ruhl van de Universiteit van Delaware heeft aangetoond dat 3D-geprinte objecten geen invloed hebben op het gedrag van koraalvissen of op de overlevingskansen van nieuw steenachtig koraal. Verder toonde het onderzoek aan dat vissen geen voorkeur vertoonden tussen verschillende materialen die werden gebruikt voor het 3D-printen van kunstkoraal. Dit laat milieuvriendelijke materialen toe, zoals biologisch afbreekbaar maïszetmeel in plaats van plastics. Het onderzoek werd gepubliceerd PLOS One, een open source tijdschrift.

De 3D-koraalmodellen werden gemaakt aan de hand van vijftig iPhone-afbeeldingen van het koraal, genomen vanuit alle denkbare hoeken. De onderzoekers 3D-printten op basis van die foto’s vier

28 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

verschillende kunstmatige koraalmodellen van relatief goedkope, commercieel verkrijgbare filamenten, waaronder polyester en twee biologisch afbreekbare materialen: één gemaakt van maïs-

zetmeel en een andere van maiszetmeel met roestvrij staalpoeder.

Gedragsanalyse liet vervolgens zien dat koraalvissen geen voorkeur blijken te hebben voor natuurlijk, inheems koraal

INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019 dan wel de 3D-geprinte koraalmaterialen. Het activiteitsniveau van de vissen, zoals bewegingsfrequentie en afstand die de vis aflegde, bleef ook ongewijzigd, ongeacht de koraalhabitat die ze aangeboden kregen. Dat was volgens de onderzoekers een verrassing. De wetenschappers haden namelijk verwacht dat het natuurlijke skelet meer ‘natuurlijk’ gedrag zou opwekken in vergelijking met 3D-geprinte objecten, maar blijkbaar maakt het materiaal niet uit en ging het de kleine rifvissen vooral om de bescherming die de habitat biedt.

Uit laboratoriumexperimenten bleek bovendien dat de larven van porites astreoides, een geel rifkoraal uit de familie van de poritidaem, zich veel sneller op de 3D-geprinte oppervlakken vestigden dan zonder zettingsoppervlak, zoals dat kan gebeuren als een rif in een storm wordt weggeslagen.

Naarmate koraalriffen verslechteren, verliezen ze vaak ook structurele complexiteit, wat een probleem is voor rifvissen die in hun hele leven zelden meer dan vijf meter van huis komen. Zonder de juiste leefomgeving groeien jonge koraalvissen niet op tot grote vissen en zonder grotere vissen, die zich voeden met algen, kunnen algen het levende koraal overwoekeren, waardoor de laatste

afsterft en het hele ecosysteem in gevaar komt.

Het aanbieden van 3D-geprinte habitats is volgens de onderzoekers een manier om riforganismen een soort startpakket te geven, dat het koraalleven op gang brengt en uiteindelijk onderdeel van het koraallandschap zal worden. En omdat de gebruikte materialen biologisch afbreekbaar zijn, zou het kunstmatige koraal na verloop van tijd op natuurlijke wijze afbreken naarmate het levende koraal uitbreidt.

Om te testen of de koraallarven in de praktijk een 3D-geprint model ook echt gebruiken als habitat, plaatsten de onderzoekers 3D-geprinte tegels van verschillende materialen, begroeid met porites astreoides op een beschadigd rif in Fiji. In een vervolgonderzoek worden de gegevens uit Fiji verder geanalyseerd, onder meer om vast te kunnen stellen of het gebruikte materiaal veilig kan worden toegepast en om een beeld te krijgen van wat voor organismen zich op het kunstkoraal vestigen.

Meer bij de universiteit van Delaware> Het hele artikel is online> Video

29 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

ONDERZOEK

Kunstmatig blad: vangen en opslaan van zonne-energie Zonnecellen hebben nadelen, onder meer als het gaat over de afstemming tussen vraag en aanbod. Een van de voorgestelde oplossingen is een zogenaamd zonlicht-naar-brandstof-apparaat: (‘solar-to-fuel’, S2F). Dit is een concept waarbij zonne-energie wordt omgezet in een brandstof die opgeslagen kan worden. Pramod Patil Kunturu (Universiteit Twente) deed onderzoek naar de eigenschappen van en materialen voor een dergelijk apparaat.

Dat leidde tot het proefschrift ‘Tandem Cu2O-covered silicon micropillar photocathodes for solar-to-fuel devices’.

De implementatie van zonne-energie is grotendeels gericht op het opwekken van elektriciteit. Ondanks recente vooruitgang in de opbrengst van elektriciteit uit zonne-energie blijven er nog be-

langrijke problemen onopgelost, zoals de continue behoefte aan elektriciteit voor transport, centrale verwarming en industriële processen, en het niet op elkaar afgestemd zijn van vraag naar

en aanbod van energie (bijvoorbeeld het verschil in energieverbruik in de zomer en de winter). Een van de voorgestelde oplossingen is het maken van een zonlicht-naar-brandstof-apparaat

(a) Schematische weergave van door zonlicht aangedreven waterstofopwekking met behulp van fotokathoden, (b) HR-SEM-dwarsdoorsnede-afbeeldingen van PLD-gecoate ZnO (20 nm) en TiO2 (100 nm) bovenop de Si/ITO-Au/Cu2O-micropijlerinrichtingen. Valse kleuren op de afbeelding duiden conforme lagen aan (ITO/Au-laag - geel, Cu2O-film - lichtrood, n-ZnO- blauw en TiO2- groen)

30 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

ONDERZOEK (‘solar-to-fuel’, S2F). Dit is een concept waarbij zonne-energie wordt omgezet in een brandstof die opgeslagen kan worden. Om een volledig geïntegreerd en efficiënt S2F-apparaat te maken dat gebaseerd is op foto-elektriciteit, moeten halfgeleiders gecombineerd worden met een elektrokatalysator. In dit proefschrift worden verschillende combinaties van geometrieën en materialen voor een S2F-apparaat gepresenteerd, die alle primair gebaseerd zijn op koper-gebaseerde fotokatalyse met gestructureerd silicium als basismateriaal, waarin we het apparaat structureren en modificeren.

Koperoxides

De bevindingen die in dit proefschrift gepresenteerd worden, richten zich met name op het gebruik van koperoxides (Cu2O en CuO) in fotokathodes. Vanwege de energetische bandafstand (’band gap’) van 2.0 eV kan Cu2O in theorie een efficiëntie van de conversie van zonne-energie naar waterstof van 18 procent behalen voor een Cu2O-fotokathode onder de condities voor het

splitsen van water. De resultaten van eerdere onderzoeken kwam dichtbij de materiaal-bepaalde limiet. Desondanks blijven de materiaalstabiliteit en de positionering van de Cu2O-redoxpotentiaal in de band gap, dat zelf-corrosie door lichtabsorptie stimuleert, belangrijke limiterende factoren. Bovendien beperkt de mismatch tussen de optimale dikte voor de absorptie van licht en de diffusielengte van de ladingsdrager de foto-elektrochemische prestatie. Zoals te lezen is in dit proefschrift, is micro/ nano-structurering voordelig voor het verhogen van de efficiëntie en kan het zorgen voor apparaten die betere prestaties leveren in vergelijking met een vlakke architectuur.

PEC-configuratie

Om de prestaties van de op Cu2O-gebaseerde foto-elektrochemische (PEC) fotokathodes te verbeteren, zijn samengestelde materialen gebruikt, heterojuncties ontwikkeld en is het oppervlak gepassiveerd met stabiele oxides met verbeterde optische absorptie en ladingsextractie-eigenschappen.

De in serie geschakelde PEC-configuratie was het best met betrekking tot hoge efficiëntie, stabiliteit en het gebruik van veelvoorkomende materialen. Deze aspecten kunnen leiden tot betere ontwerpstrategieën voor het maken van fotokathodes en ze verleggen de grens van watersplitsing met zonne-energie, mogelijk zelfs voorbij het doel van 10 procent efficiëntie in de conversie van zonne-energie naar waterstof.

Het promotieonderzoek van Pramod Patil Kunturu werd uitgevoerd op de afdeling Moleculaire Nanofabricatie. Zijn supervisor is prof.dr.ir. J. Huskens van de faculteit Technische Natuurwetenschappen van de Universiteit Twente. Hij verdedigde zijn proefschrift met succes op 5 juli 2019. De titel van zijn proefschrift is ‘Tandem Cu2O-covered silicon micropillar photocathodes for solar-to-fuel devices’.

Het proefschrift is online te vinden>

International edition Innovative Materials, the international version of the Dutch magazine Innovatieve Materialen, is now available in English. Innovative Materials is a digital, independent magazine about material innovation in the fields of engineering, construction (buildings, infrastructure and industrial) and industrial design.

Innovative Materials is published in a digital format, although there is a printed edition with a small circulation. Digital, because interactive information is attached in the form of articles, papers, videos and links to expand the information available. www. innovatievematerialen.nl info@innovatievematerialen.nl

31 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

Bermgras en gerecycled plastic in biobased producten in de openbare ruimte Duurzaamheid staat bij overheden en gemeenten hoog op de agenda. Er wordt continu gezocht naar mogelijkheden en initiatieven om het duurzaamheidsprofiel te verhogen.

Biobased materialen passen hier goed bij. Ze bestaan immers uit natuurlijke materialen en hebben een lage CO2-voetafdruk. Vorig jaar bundelden Gebr. Van Kessel en Circulus hun krachten. Ze kwamen met een nieuwe productietechniek op de markt die twee reststromen, bermgrasvezel en gerecycled plastic, omzet naar een biobased materiaal.

Gebr. Van Kessel beheert en onderhoudt onder andere kilometers berm voor de provincies. De tonnen gemaaid bermgras worden verwerkt tot compost. Een verwerkingsmethode waar veel broeikasgassen bij vrijkomen. Hier ontstond een eerste idee: hoe mooi zou het zijn om dit restafval te hergebruiken en weer in de openbare ruimte tevoorschijn te laten komen als nieuw product. Samen met Circulus, gespecialiseerd in het

32 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

ontwikkelen van circulaire ketens, is de methode ontwikkeld om bermgrasvezel en gereycled plastic te verwerken tot biobased producten. Dit materiaal is in het bijzonder geschikt voor de productie van onder andere wegmeubilair, oeverbeschoeiing en inrichtingsmaterialen voor de openbare ruimte.

Biobased producten

Meteen na de introductie zijn de eerste

honderden biobased bermplanken in de openbare ruimte geplaatst. Door verschillende mallen kan een breed scala aan producten worden geproduceerd.

Inmiddels staan er reflectorplanken, picknicktafels, lichtmasten en zitbanken in de Nederlandse openbare ruimte. Ook is steeds meer vraag naar ecologische hulpmiddelen zoals vleermuizenkasten, bijenhotels en vogelhuizen. Ook voor de bouwsector zijn mogelijkheden.

INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019 Ontwikkelingen

Gemeente Tiel koos voor biobased bermplanken en gemeente Den Haag voor biobased picknicktafels. Onlangs besloot ook gemeente Utrecht zich aan te sluiten. De gemeente is verantwoordelijk voor de sportvelden bij SV Kampong Hockey, een van de grootste hockeyclubs ter wereld. Hier zijn twee hockeyvelden gerenoveerd, die voorzien zijn van circulaire biobased slagplanken.

Andere markten

Eigenschappen

De biobased producten bevatten eigenschappen vergelijkbaar met hardhout.

Door het gebruik van gerecyclede grondstoffen ontstaat tevens een product met een lage CO2-impact. Bovendien kan het materiaal na gebruik weer opnieuw worden ingezet als grondstof. Dit maakt de cirkel rond.

Ieder product heeft eigen producteisen en vraagt daardoor om zijn eigen recep-

tuur. De verhouding van bermgrasvezel en plastic in het eindproduct is niet altijd gelijk. Ook het type plastic kan verschillen. Zo moet een reflectorpaaltje niet omvallen door harde wind, maar wel afbreken als er tegenaan gereden wordt.

Voordat de productie plaatsvindt, wordt de receptuur uitvoerig samengesteld, berekend en getest. De eindproducten verschillen overigens ook van kleur, want ook dit is afhankelijk van de receptuur.

Dit biobased-initiatief zet voorlopig vooral in op schaalvergroting van de biobased-producten in de openbare ruimte.

Andere markten, zoals materialen voor de bouwsector, behoren zeker tot de mogelijkheden. De komende jaren staat deze sector immers voor de uitdaging om de gestelde doelen met betrekking tot vermindering van CO2-uitstoot, primaire grondstoffen en afvalproductie te behalen.

Liane Oosterkamp, Gebr. Van Kessel

33 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

Smart Materials, Part 6

Piezomaterials for sensing applications Smart materials are everywhere, but often invisible or simply not recognized. This is the sixth article in a series of eight, in which prof. Pim Groen will discuss the world of smart materials; this time piezomaterials are widely used for sensing applications.

Pim Groen is professor of SMART Materials at Aerospace Engineering (AE) at Delft University of Technology (TU Delft) and Programme Manager of Holst Centre, TNO.

34 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019 Piezomaterials are widely used for sensing applications. Figure 1 shows some examples: an accelerometer, a force sensor and components for the controls of a toaster and a piezoelement in guitars.

In Smart Materials part 2 was discussed that different piezo materials can be used as a sensor material. I like to show you an example where we use a piece of PZT ceramic in the d33 mode as a force sensor. This will be compared with a piece of quartz in the d11 mode (figure 2).

In both cases a dynamic force is applied on the piezo. It’s important to realize that these piezo systems cannot be used for static forces.

There are two ways to make a measurement: we can measure the charge output by using a charge amplifier or we can measure the voltage over the piezoelectric component with a voltmeter.

Figure 3 shows on the right piezoelectric constants d for the two materials. PZT shows d33 of 400 pC/n, for quartz d11 equals 2.3 pC/N At this stage, the charge which can be generated by a disk of 1 mm thick can be calculated. This is d11 or d33 muliplied by the force. Notice that PZT generates much more charge.

To calculate the voltage output, the piezoelectric constant g for both materials is required (figure 4). Notice that PZT shows g 33 of 0.025, and quartz shows a g11 of 0.058. So the voltage which will be on the sensor (which is shown in figure 5) can be calculated.

The calculated value for quartz equals 0.74 Volt per Newton and only 0.32 Volts per Newton for PZT. As always there’s a restriction. For the quartz sensor, the voltage is high, but the amount of charge which should be measured is very low. This makes is necessary to use expensive equipment.

Furthermore, the system appears to be very sensitive to noise and the parasitic impedance of the cables.

Figure 1. Piezomaterials are widely used for sensing applications

Figure 2. Quartz and Piezoceramics as a sensor

Figure 3

Figure 4

The frequencies at which the sensors can be used, are limited by the so-called bandwidth (figure 6).

At higher frequencies the limit is at one third of the resonance frequency of the sensor. This lowest resonance frequency depends on the largest dimension of the sensor. Furthermore it

Figure 5

35 | INNOVATIEVE MATERIALEN 56 2019

INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019 depends on the frequency constant Np which is for a piezoceramics 2000 Hertz-meter.

So for the piezoceramic disk we discussed before (Smart Materials part 5) the resonance frequency is Np divided by the diameter which is 200 kHz. This sensor can be used up to 60 kHz. There is also a lower limit for the bandwidth, although that is more dictated by the electronics which are used to measure the charge or voltage.

There is a simple way to improve the sensitivity of a sensor, namely by adding mass to the sensor. As shown by simple formulas in figure 7, the charge is directly proportional with mass for a fixed acceleration. A disadvantage of this method is that the resonance frequency is lowered by the addition of the mass, so a certain amount of bandwidth will be lost.

Another way to make a highly sensitive sensor is by using a bimorph (figure 8). The bimorph in the section on actuators was already discussed in Smart Materials part 5. The charge output of a bimorph can be calculated with some standard formula’s which fall outside our scope.

This results in 55 nano Coulomb of charge per Newton: more than 100 times more comparing to the piezoelectric PZT disk which has an outout of 400 pC/N. In the past, this kind of sensors were used as airbag sensors in cars (figure 8).

In the case of a bimorph as a sensor we use two piezoplates with opposite poling directions glued together (figure 9).

When a force is applied the the sensor, the upper plate the upper plate will encounter a tensile stress and the bottom plate will experience a compressive stress. Both plates will generate a positive voltage because the poling directions are opposite.

The plates are connected in series and the voltage output will add up.

There’s another, hidden advantage. In the materials section (Smart Materials part 2) it was discussed that all ferroelectric materials are also pyroelectric. This means that if we use a ferroelectric material like PZT as a sensor, the material is also sensitive to temperature variations. When the temperature changes, a voltage is generated. This can be misleading when using this as a sensor. If a series bimorph is used as a sensor this cannot happen. Because of the opposite polarities of the plates the pyroelectric voltage will be cancelled.

Figure 6

Figure 7

Figure 8

Missed one of the preceeding articles?

Click on the article for the previously published parts.

Figure 9

36 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

ENTERPRISE EUROPE NETWORK

Enterprise Europe Network (EEN) helpt bedrijven bij internationale ambities Het Enterprise Europe Network (EEN) is een initiatief van de Europese Commissie dat ondernemers ondersteunt bij het zoeken van partners om te innoveren en ondernemen in het buitenland. Het Enterprise Europe Network bestaat uit meer dan 600 organisaties in ruim 60 landen.

Databank

Elk bedrijf kan haar aanbod en/of vraag in de vorm van een profiel laten opnemen in een databank. Vervolgens wordt het bedrijf onder de aandacht gebracht in het land waarin zij actief wil worden en tegelijkertijd kan ook zelf naar partners worden gezocht. EEN-adviseurs helpen actief bij het opstellen van het profiel, dat in een bepaald format wordt opgesteld. Op de EEN-websites staan ook buitenlandse bedrijven die Nederlandse bedrijven en organisaties zoeken voor commerciële of technologische samenwerking. De EEN adviseurs ondersteunen bij de zoektocht naar een samenwerkingspartner door de contacten binnen het netwerk actief in te zetten. Daarnaast worden regelmatig Company Missions en Match Making

Events georganiseerd. Al deze diensten zijn kosteloos.

Er zijn vijf soorten profielen: • Business Offer:

het bedrijf biedt een product aan

• Business Request:

Video: Hoe werkt Enterprise Europe Network

het bedrijf zoekt een product

• Technology Offer:

het bedrijf biedt een technologie aan

• Technology Request:

het bedrijf zoekt een technologie

• Research & Development Request:

de organisatie zoekt samenwerking voor onderzoek

Het kan ook voorkomen dat een bedrijf zowel een Business Offer als een Business Request heeft (of een andere combinatie). In dat geval worden er twee (of zelfs meer indien van toepassing) profielen gemaakt.

In het profiel wordt de meest essentiële

informatie over de aard van het aanbod of vraag opgenomen, het ‘soort’ partner dat men daarbij beoogt en de verwachtte samenwerking.

Zodra duidelijk is welk type profiel(en) men wenst voor haar organisatie kan de EEN adviseur het proces van het opstellen van een profiel starten en het binnen korte tijd gepubliceerd hebben in de database.

Ondernemingen kunnen rechtstreeks bij EEN terecht met vragen over het opnemen van een bedrijfsprofiel in de EEN-database. Voor duurzaam bouwen en de creatieve industrie is ir. drs. Hans Kamphuis de contactpersoon: T: +31(0)88 042 1124 M: 06 25 70 82 76 E: hans.kamphuis@rvo.nl Voor materialen is Nils Haarman de contactpersoon: T: +31(0)88 062 5843 M: 06 21 83 94 57 E: nils.haarman@rvo.nl Voor meer informatie kan men terecht op de websites van het Enterprise Europe Network: www.enterpriseeuropenetwork.nl http://een.ec.europa.eu

37 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

ENTERPRISE EUROPE NETWORK The Enterprise Europe Network Materials Database: Request for partnership: December 2019.

Intrested? contact hans.kamphuis@rvo.nl>

Geopolymers as alternative materials for outdoor block paving POD Reference: TRIT20191204001

An Italian company with long-lasting experience in manufacturing and commercialisation of concrete products for floors and building walls, seeks partners for technical cooperation as it is interested to use geopolymers for outdoor paver and firestop blocks and RTD institutions for research cooperation through European projects.

Transparent and resistant coating to protect digital printing on outdoor concrete paver requested

An Italian company working in construction material sector is looking for a transparent coating with high abrasion resistance to protect the digital printing on outdoor concrete paver. Companies from chemical industry sector are sought for a commercial agreement with technical assistance or for a technology cooperation for the development and adaptation of such a specific coating material and process.

Extrusion/injection partners sought in ES /PT for cross partnership or joint venture

A French SME specialized in thermoplastics, composites extrusion and injection is looking for a long term partnership with a thermoplastic company in Portugal or Spain having similar or complementary expertise and relevant client references in the medical, or industrial equipment sectors. Joint venture (which could include cross production) or acquision agreements are sought

An Italian SME, specialized in high level quilting and embroideries for the most important high fashion brands, is looking for fabric manufacturers for increasing its business offer, under manufacturing or commercial agreement An Italian SME, specialized in high level quilting and embroideries for high fashion, is looking for fabric manufacturers, with high/medium level production, with no commercial distributors in Italy, to increase its appeal, proposing to its clients not just processing on client’s textile, but also textile quilted and embroidered.

Commercial agency agreement or manufacturing agreements can be discussed.

38 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

ENTERPRISE EUROPE NETWORK The Enterprise Europe Network Materials Database: Request for partnership: Decemberber 2019.

Intrested? contact hans.kamphuis@rvo.nl>

Environmentally friendly packaging solution for concentrated soap detergent are sought

A SME from Northern Sweden specialized in manufacturing and selling soap detergent made of recycled vegetable cooking oil is looking for a supplier of environmentally friendly and recyclable packaging solution in EU. Package size 450 ml. The company are aiming for a long-term manufacturing agreement.

A Spanish company developing an industrial innovative material is looking for providers of cellulose moulding industrial equipment

A Spanish company is developing technologies to transform vegetable waste into biodegradable industrial materials that may outplace plastic in some applications. They are looking for companies that can provide them with cellulose moulding machinery and/or related technologies, which are relevant to their process, as they would like to build a low production, demonstrative plant. The company offers commercial agency agreements and joint venture agreements to potential providers.

39 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

AGENDA Euroguss 14 - 16 januari 2020, Nürnberg

ESEF 2020 17 maart 2020, Utrecht

Swissbau 2020 14 - 18 januari 2020, Basel

RapidPro 2020 4 - 5 maart 2020, Veldhoven

EuroTech RILEM PhD School Concrete Life Cycle: From Cradle to Grave 12 - 15 januari 2020, Haifa

Fensterbau frontale 2020, 18 - 21 maart 2020, Nürnberg

Swiss Plastics Expo 2020 21 - 23 januari 2020, Luzern

4th Additive Manufacturing Forum 11 - 12 maart 2020, Berlijn

Domain Driven Design Europe 2020 3 - 7 februari 2020, Amsterdam

13 th International Conference on Coatings on Glass and Plastics 23 - 26 maart 2020, Braunschwieg

Prototyping 2020 & MN Event 5 - 6 februari 2020, Kortrijk

Techni-mat 2020 25 - 26 maart 2020, Kortrijk

1st International Conference on Cellulose Fibres 11 - 12 februari 2020, Keulen

Lijmen België 7 april 2020, KU Leuven Campus Brugge

Solids Zürich 2020 12 - 13 februari 2020, Zürich

Hannover Messe 2020 20 - 24 April 2020, Hannover

Living Materials 2020 12 - 14 februari 2020, Saarbrücken

Plastics Recycling World Exhibition 2020 3 - 4 juni 2020, Essen

Maintenance Dortmund 2020 12 - 13 februari 2020, Dortmund

Materials+Eurofinish+Surface 2020 3 - 4 juni 2020, Veldhoven

Ulmer Beton Tage 2020 18 - 22 februari 2020, Ulm

MaterialDistrict Rotterdam 10 - 12 maart 2020, Rotterdam

INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

Challenging Glass 18 - 19 June 2020 Gent

Kunststoffen 2020 23 - 24 september 2020, Veldhoven

NIEUWS

MaterialDistrict Rotterdam: Inspiratie voor het ontwerpen van ‘the next space’ Hoe kun je circulair bouwen? Welke materialen dragen bij aan een gezonde leefomgeving? Gaan we straks energie besparen of opwekken met slimme materialen?

MaterialDistrict Rotterdam (voorheen Material Xperience) is het enige jaarlijkse evenement in Nederland dat materiaalfabrikanten en voorschrijvers van materialen uit alle sectoren van de ruimtelijke vormgeving bij elkaar brengt.

De 15e editie van MaterialDistrict Rotterdam vindt plaats van 17 tot en met 19 maart 2020 in Rotterdam Ahoy.

Met 7.500 verwachte bezoekers, 200 exposanten en 9.000 m² oppervlakte staat hét materialenevenement voor (interieur)architecten en R&D-professionals weer volledig in het teken van materiaalinnovaties voor het ruimtelijke domein: Architectuur, Interieur, Tuin- & Landschapsarchitectuur, Leisure, Tentoonstellings- & Decorbouw en Meubel& Interieurbouw.

MaterialDistrict Rotterdam 17 - 19 maart 2020| AHOY, Rotterdam

Registreer nu voor een gratis toegangsticket op Rotterdam.MaterialDistrict.nl>

41 | INNOVATIEVE MATERIALEN 6 2019

Innovative Materials, the international version of the Dutch magazine Innovatieve Materialen, is now available in English. Innovative Materials is an interactive, digital magazine about new and/or innovatively applied materials.

Innovative Materials provides information on material innovations, or innovative use of materials. The idea is that the ever increasing demands lead to a constant search for better and safer products as well as material and energy savings. Enabling these innovations is crucial, not only to be competitive but also to meet the challenges of enhancing and protecting the environment, like durability, C2C and carbon footprint.

By opting for smart, sustainable and innovative materials constructors, engineers and designers obtain more opportunities to distinguish themselves.

As a platform Innovative Materials wants to help to achieve this by connecting supply and demand.

Innovative Materials is distributed among its own subscribers/network, but also through the networks of the partners. In 2019 this includes organisations like M2i, MaterialDesign, 4TU (a cooperation between the four Technical Universities in the Netherlands), the Bond voor Materialenkennis (material sciences), SIM Flanders, FLAM3D, RVO and Material District.