IM1702

Nummer 2 2017

Extra Beurscatalogus Materials 2017

Het paviljoen met de zeven levens 3D-printen van keramiek Fabric formwork Asfaltwapening Basaltsteenvezel Materials 2017

EEN

UITGAVE

VAN

SJP

UITGEVERS

INHOUD Innovatieve Materialen is een vaktijdschrift gericht op de civieltechnische sector en bouw. Het bericht over ontwikkelingen op het gebied van duurzame, innovatieve materialen en/of de toepassing daarvan in bijzondere constructies.

Innovatieve Materialen is een uitgave van Civiele Techniek, onafhankelijk vaktijdschrift voor civieltechnisch ingenieurs werkzaam in de grond-, weg- en waterbouw en verkeerstechniek.

De redactie staat open voor bijdragen van vakgenoten. U kunt daartoe contact opnemen met de redactie.

Uitgeverij SJP Uitgevers Postbus 861 4200 AW Gorinchem tel. (0183) 66 08 08 e-mail: info@innovatievematerialen.nl www.innovatievematerialen.nl

Redactie: Bureau Schoonebeek vof Hoofdredactie: Gerard van Nifterik

Advertenties Drs. Petra Schoonebeek e-mail: ps@innovatievematerialen.nl Een digitaal abonnement in 2017 2016 (6 uitgaven) kost € 39,50 25,00 (excl. BTW)

1 Berichten 16 Het paviljoen met de zeven levens 'Het paviljoen met de zeven levens’ is een nieuw concept voor een toekomstbestendig ontwerp(proces), ontwikkeld door StudioSK/Movares, Bruil en Studio RAP. Het paviljoen heeft een organische vorm met een lichte, minimale constructie, waar alleen materiaal toegepast wordt waar nodig. De levensduur staat nog niet vast, maar de veelzijdige inzetbaarheid is wel een feit. Voor de start van het project worden interdisciplinair de parameters bepaald. Uitkomsten van het ontwerpproces kunnen direct worden gebuikt om de digitale fabricage aan te sturen. Dit heeft verregaande gevolgen voor de hele bouwkolom. De ontwerpende en bouwende combinatie samen zorgen niet alleen voor de digitale ontwerpen en engineering, maar ook voor de digitale productie en blijven verantwoordelijk voor het materiaal. Civiele constructies blinken vaak uit in overmatig materiaalgebruik. Daar valt veel winst te behalen, onder meer in het kader van CO2-reductie.

22 Asfaltwapening De trend naar functioneel uitschrijven en onderbouwen van keuzes maakt het noodzakelijk dat wegbeheerders en aannemers beter gaan kijken naar de moge­ lijkheden om onderhoud aan verhardingen kostenefficiënt, uitvoerbaar en zeker effectief uit te voeren. In asfaltverhardingen zijn het scheuren die het functioneren van de verharding verminderen. Verschillende scheurremmende maatregelen kunnen worden uitgevoerd; steeds vaker wordt de keuze voor het toepassen van asfaltwa­ pening gemaakt. Echter over het toepassen zijn nog te veel onduidelijkheden, die een afgewogen keuze moeilijk maken.

26 Basaltsteenvezel Basaltvezel is nog een vrij onbekend materiaal, maar behoort inmiddels thuis in de rij van duurzame bouwmaterialen. Gewonnen uit vloeibare basalt kunnen ragdunne basaltvezels tot draden gesponnen worden en hiermee kunnen veel materialen worden gemaakt. Vulkan Europe B.V. houdt zich sinds 2007 bezig met de distributie van basaltvezelproducten naar bedrijven in Europa die de basaltvezelproducten verwerken in hun eindproduct. En ondanks dat Vulkan het gebruik van de vezels de laatste jaren ziet toenemen, vooral in de VS, is de onbekendheid met het veelbelovende materiaal nog altijd groot.

29 Materials 2017 Vooruitblik op de Materials 2017, 31 mei en 1 juni 2017 in Veldhoven

Zie ook: www.innovatievematerialen.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en of openbaar worden door middel van herdruk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Bezoek Innovatieve Materialen tijdens de Materials 2017; 31 mei en 1 juni in Veldhoven.

Stand 1

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN

'Stenen van Mars sterker dan gewapend beton' Wetenschappers van de University of California San Diego (UCSD) hebben een proces ontwikkeld om van materiaal dat in de bodem van de rode planeet bouwstenen te maken, zonder dat die gebakken hoeven te worden. De bevindingen van het onderzoeksteam, onder leiding van prof. Yu Qiao, professor structural engineering aan de UC San Diego, werden in april gepubliceerd in Nature Scientific Reports onder de titel ‘Direct Formation of Structural Components Using a Martian Soil Simulant’.

Het onderzoek werd gefinancierd door NASA. De bevindingen zijn volgens UCSD ook al van belang omdat de regering van Donald Trump in maart een wet aan nam die er voor moet zorgen dat de VS in 2033 een bemande missie naar Mars zal sturen.

De onderzoekers hebben een mengsel gemaakt dat representatief zou zijn voor de samenstelling van de Marsbodem, grofweg bestaande uit ongeveer (gewichtsprocent) 45% SiO2, 17% Fe2O3 en FeO, 8% MgO en 6% CaO.

Foto: UCSD

Behalve de samenstelling van het mengsel heeft het proces twee kritische onderdelen, of eigenlijk uitdagingen voor de wetenschappers, zegt prof. Yu Qiao op de website van UC San Diego. De eerste was de vraag hoe het mengsel in een flexibele rubberen container te krij-

gen; de tweede was hoe het mengsel te verdichten met voldoende druk, tot een sterk materiaal. Dat is dus gelukt, want uiteindelijk leidde het onderzoek tot een werkbaar proces, waarmee kleine ronde pallets kunnen worden gemaakt die op zich weer tot kleine bakstenen kunnen worden verwerkt. Opvallend is dat er geen additieven aan te pas komen. De onderzoekers denken dat ijzeroxide als een bindmiddel fungeert. Uit scans blijkt dat zich rond grotere steenachtige partikels, een coating bevindt van kleinere ijzerdeeltjes, die onder druk blijkbaar aan elkaar hechten.

De onderzoekers hebben ook naar de sterkte van de Marsstenen gekeken, en kwamen tot de conclusie dat ze sterker waren dan gewapend beton.

De volgende ‘logische’ stap in het onderzoek is het vergroten van de omvang van de stenen.

UCSD> Online versie van het artikel bij Nature: ‘Direct Formation of Structural Components Using a Martian Soil Simulant’>

Foto: UCSD

1 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN

Start-up 3D-print complete miniwoning in een etmaal

Foto: Apis Cor

De Russische start-up Apis Cor heeft eind maart de prijs voor de beste ‘hardware’ start-up 2016 van Rusland in de wacht gesleept. De competitie is een jaarlijks terugkerend evenement, waarbij startup bedrijven worden beoordeeld op innovatie en business development.

Een maand eerder haalde Apis Cor de internationale pers met een opmerkelijk demonstratieproject, namelijk het 3D-printen van een volledige miniwoning in 24 uur tijd. Dat gebeurde op de testlocatie van Apis Cor in Stupino bij Moskou. Daarbij werd gebruik gemaakt van een door het bedrijf ontwikkelde mobiele betonprinter.

Extra complicatie was dat het project werd uitgevoerd in de winter, een probleem dat overigens werd opgelost door de hele installatie in een geconditioneerde tent haar werk te laten doen.

De twee ton wegende mobiele printer werd door het bedrijf zelf ontwikkeld en is volgens Apis Cor uiterst gebruiksvriendelijk. De printer is 4 × 1,6 × 1,5 m en bestaat grofweg uit een verticale cilinder en een beweegbare arm. Het bereik is 132 m2, bij een maximale printhoogte

2 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

van iets meer dan 3 meter. Het complete systeem bestaat verder over een mixer en een pompinstallatie. Volgens Apis Cor kan het hele systeem binnen een half uur worden opgesteld en operationeel zijn. De werksnelheid van de printer ligt tussen de 1 en 10 meter per minuut; de tolerantie (positionering) op ongeveer 0,5 mm.

De printer is in staat niet alleen dragende constructies te maken, maar kan ook

gladde wanden maken.

Volgens de ontwikkelaars van het systeem zitten de voordelen behalve in de flexibiliteit en snelheid, vooral in duurzaamheid (er komt geen afval vrij) en kostenbesparingen. Zo zou in vergelijking met conventionele bouwmethodes 25 procent kunnen worden bespaard op de constructie en logistiek en maar liefst zestig procent op de afwerking.

BERICHTEN De woning die Apis Cor eind februari bij wijze van demonstratie printte, is een kant en klaar ‘tiny house’, met een vloeroppervlak van 38 m2. De geprinte woning is afgewerkt met vloeren, pleisterwerk, ramen en dak.

Apis Cor denkt met het nieuwe systeem een belangrijke stap te hebben gemaakt met de verdere introductie van 3D-printing in de bouw.

Apis Cor>

Video: Printer in actie

Video: Tiny house in 24 uur

Foto: Apis Cor

3 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN

Upcycled carbon black Begin dit jaar werden de Automotive Innovation Awards uitgereikt door juryvoorzitter Jan Peter Balkenende aan Dutch Green Carbon, TomTom en NXP. In de categorie Services won TomTom On Street Parking voor het makkelijk vinden van een vrije parkeerplaats; NXP Semiconductors kreeg de prijs in de categorie Technology voor ‘Radarchip’, waarmee naar verluidt een belangrijke stap wordt gezet in autonoom autorijden. De winnende innovatie in Challenging Concepts

is voor het recyclen van autobanden door Dutch Green Carbon.

De laatste beschikt sinds kort in Nederweert over een fabriek voor de terugwinning van koolstof uit oude autobanden. De fabriek is een initiatief van Dutch Green Carbon, een joint venture tussen bandenverwerker Kargro en koolstofproducent Black Bear. De laatste ontwikkelde een proces voor het terugwinnen van koolstof (carbon black) uit afgedankte banden. Kargro verwerkt

oude banden tot nieuwe grondstoffen, maar tot dusver lukte het niet om ook koolstof terug te winnen.

Het proces dat Black Bear de afgelopen jaren ontwikkelde begint met het verwijderen van staal uit de banden; staal dat overigens ook wordt gerecyceld.

Het rubber ondergaat vervolgens een carbonisatiestap waarbij het materiaal wordt vervolgens anaeroob en onder gecontroleerde omstandigheden wordt verhit. Daarbij ontstaat gas en een

Volgens Black Bear worden er jaarlijks meer dan 1,5 miljard autobanden afgedankt, samen goed voor 13,5 miljoen afval. Meer dan de helft daarvan wordt verbrand of gestort. Daarnaast wordt jaarlijks 7,2 miljoen ton zogenaamd ‘furnace carbon black’ door de bandenindustrie ingezet om nieuwe banden te maken. Furnace carbon black wordt hoofdzakelijk gemaakt door carbonisatie van fossiele brandstoffen, zoals pek en zware aardoliefracties. Bij de productie van deze fossiele carbon black zou jaarlijks meer dan 35 miljoen ton CO2 vrijkomen. Black Bear claimt dat met elke ton upcycled carbon black 2,5 ton olie wordt bespaard en er vijf ton CO2.

Elke Black Bear-vestiging bespaart volgens het bedrijf meer CO2 dan een miljoen bomen kunnen vastleggen, net zoveel als 84 keer het vondelpark.

(Bron: Black Bear)

4 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN koolstofhoudende slak. In de volgende stap wordt dit omgezet in kleine, zuivere koolstof agglomeraten. Dit fijne poeder wordt vervolgens gemengd met water en een bindmiddel, gepelleteerd en gedroogd.

Black Bear claimt met het door haar ontwikkelde proces ’s wereld hoogste kwaliteit ‘upcycled’ carbon black te maken. De teruggewonnen carbon black wordt onder meer gebruikt in technisch rubber, inkt, polymeren en om er weer nieuwe banden van te maken.

Video

Sneeuw- en ijsvrij zonnefietspad Ede beschikt sinds eind maart over wat wordt genoemd ‘het eerste sneeuw- en ijsvrije zonnefietspad ter wereld’. Het zogenaamde Solarpath is een aanvulling op het vorig jaar september geopende duurzaam verwarmde fietspad Thermopath aan de Bovenbuurtweg in de gemeente. Thermopath is een modulair, uit speciale betonplaten opgebouwd fietspad, waarvan de betonnen platen zijn voorzien van een leidingsysteem waarmee het pad kan worden verwarmd. Door de leidingen aan te sluiten op een warmtebron, zoals bijvoorbeeld aardwarmte, riool-warmte of restwarmte, wordt het fietspad verwarmd.

Het Solarpath van fietspadenspecialist Easypath uit Steenwijk is er voor bedoeld energie te verzamelen om in de winter het pompsysteem van het Thermopath (ook van Easypath) fietspad aan te kunnen drijven.

Belangrijk onderdeel van het concept is het stroeve oppervlak van de zonnecellen. Conventionele zonnepanelen heb-

ben een gladde oppervlaktestructuur.

De oppervlakte van Solarpath is volgens de producent echter ruw, waardoor het veilig is voor verkeer.

Het Solarpath is een ontwikkeling van Easypath en OTEM2000 uit Martorell bij

Barcelona, Spanje. OTEM2000 is onder meer gespecialiseerd in energie-opwekkende vloeren en straatmeubilair.

OTEM200> www.easypath.nl>

5 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN

3D-geprint keramiek met instelbare geometrie, dichtheid en stijfheid Researchers van de Harvard University en het Massachusetts Institute of Technology (MIT) hebben een methode ontwikkeld voor het 3D-printen van keramische schuimen, waarmee de porositeit zowel op micro- als op macroschaal kan worden ingesteld. En dat niet alleen; met het proces kunnen materialen worden ge3D-print met een lage dichtheid en hoge sterkte.

De onderzoekers van de Harvard John A. Paulson School of Engineering and Applied Sciences (SEAS), Wyss Institute for Biologically Inspired Engineering (Harvard University) en MIT zeggen zich te hebben laten inspireren door celstructuren in de natuur. Hun vinding zou kunnen leiden tot een heel nieuw scala aan lichtgewicht materialen voor zowel constructieve als isolerende toepassingen. Het onderzoek werd begin dit jaar gepubliceerd in The Proceedings of the Natural Academy of Science.

De truc zit ‘m in de keramische inkt. De onderzoekers zijn uitgegaan van een aluminiumoxide slurry, waarbij men kans heeft gezien luchtbelletjes in de massa te brengen. Dat doet men door er etap-

3D-geprinte structuren uit keramisch schuim (Foto’s: James Weaver/Wyss Institute)

6 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

pegewijs al roerend (tussen de 400 en 1500 rpm) lucht in te kloppen. Het resultaat is een romige keramischschuim inkt, waarmee men vervolgens structuren heeft geprint. Men heeft kans gezien de

BERICHTEN van de onderzoekers in een persbericht van Harvard. In het betreffende onderzoek hebben de wetenschappers alleen gekeken naar alumina, maar dezelfde methode zou volgens Harvard ook kunnen worden gebruikt voor veel andere materialen, zoals ander keramiek en zelfs polymeren en metalen.

Harvard’s Office of Technology Development (OTD) heeft inmiddels patent op de methode en onderzoekt momenteel de commerciële mogelijkheden.

Harvard> Lichtgewicht hexagonale en driehoekige honingraatstructuren ge3D-print met keramische-schuiminkt (Foto: James Weaver; Wyss Institute)

relatie tussen de eigenschappen van het schuim en de microporositeit van het uiteindelijke materiaal te controleren.

Toen dat deel van het proces was geoptimaliseerd, konden de onderzoekers driehoekige en hexagonale honingraatstructuren 3D-printen met instelbare

geometrie, dichtheid en stijfheid.

‘We can now make multifunctional materials, in which many different material properties, including mechanical, thermal, and transport characteristics, can be optimized within a structure that is printed in a single step,’ zei een

Credit: Harvard John A. Paulson School of Engineering and Applied Sciences; YouTube

Fietsbrug IJzerlaan (Antwerpen) geopend

Op 6 april is de nieuwe fietsbrug IJzerlaan over het Albertkanaal geopend. De door Zwarts & Jansma (ZJA) ontworpen fietsbrug is bijna een halve kilometer lang en hiermee de langste fietsbrug van Vlaanderen. De brug is een belangrijk onderdeel van de fietsroutes van en naar de stad Antwerpen. Boven het kanaal

zijn de leuningen opengetrokken tot hoge ruimtelijke liggers om zo uitzicht te bieden over de omgeving. De nieuwe fietsbrug is ongeveer 490 m lang en 4,7 m breed en de langste brug over het Albertkanaal. De brug heeft een donkergrijze buitenzijde, volgens de ontwerpers passend in de harde industriële omge-

ving, terwijl de binnenzijde in licht witgrijs zich richt op de gebruiker en zo een lichte fietsroute biedt. De brug wordt ondersteund door V-vormige kolommen die een minimale impact op het onderliggende park hebben en de brug een luchtige aanblik geven.

ZJA>

7 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN

‘Koud-gesinterd keramiek’ Materiaalonderzoekers van het ETH Zürich zeggen een methode te hebben ontwikkeld voor de productie van keramiek, zonder dat daar een oven aan te pas hoeft te komen. In plaats van het uitgangsmateriaal te sinteren wordt het verdicht onder hoge druk bij kamertemperatuur. Het proces zou aanzienlijk energiezuiniger zijn dat conventionele technieken en CO2-footprint van keramiek en ander gesinterd materiaal aanmerkelijk kunnen verlagen.

De klassieke productie van baksteen, porselein en ander keramiek vraagt om een verhittingsproces waarbij de temperatuur doorgaans boven 1000 °C ligt. Met het proces dat in Zürich is ontwikkeld zeggen de betrokken wetenschappers hetzelfde effect te bereiken bij kamertemperatuur. In een persbericht van het ETH wordt zelfs gesproken van een ‘astonishingly simple method’ waarbij wordt uitgegaan van een calciumcarbonaat nanopoeder.

Volgens Florian Bouville, een postdoc van de onderzoeksgroep van prof. André Studart, professor Complexe Materialen bij ETH, is de methode in wezen gebaseerd op het geologische proces van natuurlijke steenvorming. Sedimentgesteente bijvoorbeeld, ontstaat doordat het miljoenen jaren onder druk heeft gestaan van lagen daarboven. Dat heeft men nu bij ETH nagebootst door gebruik te maken van superfijne calciumcarbonaat-nanodeeltjes waarbij men in het lab in een uur tijd keramisch materiaal wist te maken.

Uit tests zou inmiddels zijn gebleken dat het materiaal drie keer sterker is dan beton. Probleem is vooralsnog dat de in Zürich vervaardigde proefstukken klein zijn, niet groter dan een muntstuk. Volgens Bouville vragen grotere werkstukken ook meer druk, en de volgende opgave is om een proces te ontwikkelen waarmee grotere dingen kunnen worden ge-

maakt, wellicht ter grootte van een sanitairtegel of nog groter.

De nieuwe methode - die koud-sinteren wordt genoemd - is volgens prof. Studart niet alleen veel energie-efficiënter dan de gebruikelijke sintermehodes, maar maakt vanwege de lage procestemperatuur ook nieuwe keramische composietmaterialen mogelijk, bijvoorbeeld in combinatie met kunststof.

Bovendien zou koud-sinteren ook op een andere manier dan een laag energieverbruik kunnen bijdragen aan een CO2 -neutrale samenleving. Nano-carbonaatdeeltjes kunnen namelijk worden gemaakt uit CO2, bijvoorbeeld uit de afgassen van energiecentrales.

De resultaten van het onderzoek werden begin maart van dit jaar gepubliceerd in Nature Communications, onder de titel ‘Geologically-inspired strong bulk ceramics made with water at room temperature’ (DOI: 10.1038/ncomms14655).

Klik hier voor de full text online versie van ‘Geologicallyinspired strong bulk ceramics made with water at room temperature’ www.ethz.ch/en/

Koud-gesinterd keramiek bij ETH Zürich (Photograph: ETH Zurich / Peter Rüegg)

8 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Recyclebaar, biobased, geluidsscherm Op 21 april is in Beverwijk het eerste innovatieve, recyclebare bio-based geluidsscherm van Nederland officieel geopend. In opdracht van ProRail verrees hier langs het spoor ter hoogte van de onderdoorgang Aagterpoort de Eco Silence Wall. Strukton ontwikkelde, produceerde en plaatste dit geluidsscherm.

Volgens de ontwikkelaars is het scherm vooral bijzonder omdat het is gemaakt van gras: olifantsgras (Miscanthus Gigantus) om precies te zijn.

De Eco Silence Wall wordt binnenkort opgenomen in de Nationale Milieudatabase. Een tool die onder meer Rijkwaterstaat en ProRail gebruiken om duurzame oplossingen van opdrachtnemers te meten. Olifantsgras is een snelgroeiend gewas dat tijdens de groei veel CO2 opneemt. Na de oogst wordt het verwerkt in beton, waardoor de CO2 duurzaam opgeslagen is. Het Miscanthus-beton wordt uitgevoerd in een grove, open

structuur. Dat is volgens Strukton gunstig voor de geluidsabsorptie. Miscanthus wordt regionaal verbouwd, dus blijven de transportbewegingen ook beperkt.

Daarnaast levert de toepassing nu dus een bijdrage aan het oplossen van

geluidsoverlast in bewoonde gebieden.

Het heeft van zichzelf al geluidsabsorberende eigenschappen en is bovendien relatief eenvoudig te verbouwen.

Bron: Strukton>

9 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN

ClickBrick Binair Brinkman baksteencentrum introduceerde als noviteit ClickBrick Binair, een nieuwe loot van de Daas ClickBrick-famille, ontwikkeld in samenwerking met Brinkman. Bijzonder aan de ClickBrick Binair is volgens de producent de vorm met een opvallend reliëf, waardoor een afwisselend beeld met licht en schaduw,

µ

absorptie en reflectie ontstaat. De steen moet vooral de interesse van architecten wekken, omdat het allerlei nieuwe, creatieve toepassingen van reliëf mogelijk maakt.

Het Daas ClickBrick-systeem werd begin deze eeuw bedacht met het doel om uit esthetisch oogpunt een eenvoudige,

schone applicatiemethode te ontwikkelen. Onder het adagium slimmer bouwen, droogstapelen, uitslagvrij en eenvoudig montagewerk, werd het Daas ClickBrick in 2003 geïntroduceerd.

Het ClickBrick-systeem bestaat uit speciaal op maat gemaakte bakstenen met een groef, die door middel van een RVS-clip aan elkaar verbonden worden.

De speciale vorm van de clip zorgt ervoor dat deze zichzelf in de groef vastklemt, waardoor de stenen aan elkaar vast komen te zitten. De stenen worden droog gestapeld, zonder mortel, waardoor er volgens de ontwikkelaar van het systeem per vierkante meters baksteen minder bouwmaterialen worden gebruikt. Een belangrijk unique selling point is volgens Daas de full recycling-mogelijkheid van het systeem. Waar de traditionele baksteen wordt hergebruikt als granulaat voor de wegenbouw of betonfabricage, kunnen ClickBrickstenen weer in hun geheel worden hergebruikt. www.brinkmanbaksteencentrum.nl

ClickBrick: hoe het werkt

Mosa lanceerde onlangs haar nieuwe tegelserie µ (mu). Volgens de tegelfabrikant werd de vloertegelserie ontwikkeld om ‘tijd en ruimte te definiëren.’ Men heeft dat gedaan door tegels te ontwerpen die reageren op veranderingen in de lichtinval, waardoor de kleur van de tegels in de loop van de dag verandert. De serie is volgens Mosa geïnspireerd door de bijzondere relatie tussen licht en het kleurenspectrum.

Elke tegel van de µ-serie is volgend de producent een combinatie van talloze kleuren; een optische mix van miljoenen heldergekleurde korreltjes die worden gemaakt door keramische pigmenten te mengen met klei.

Meer over µ bij Mosa>

10 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN

100 procent circulaire 3D-design gevels Een samenwerkingsverband van DEMEEUW, specialist in flexibel bouwen, en Actual, het 3D-label van het Amsterdamse architectenbureau DUS Architecten ontwikkelt momenteel een 3D-design gevel die 100 procent circulair is en steeds kan worden aangepast aan de wensen en behoeften van gebruikers.

Bij aanpassing of herinzet van een gebouw of woning kan de originele gevel

zelden worden hergebruikt in het nieuwe ontwerp. Vaak wordt de gevel tegen wil en dank behouden óf wordt deze volledig verbrand. De betrokken bedrijven zochten naar een oplossing voor de lastig te recyclen gevel.

Op dit moment kost het besluit tot vervanging of herinzet van een gevel relatief veel mankracht, tijd en geld. Daarnaast moeten er altijd onderdelen worden vervangen en dus nieuw materiaal worden ingezet. Uitgangspunt van de samenwerking is dat de nieuw te ontwikkelen 3D-design gevels na 1, 5, 15 of 20 jaar 100 procent kunnen worden hergebruikt, zonder dat er nieuw materiaal aan wordt toegevoegd. De gevel wordt vermalen tot kunststof korrels waarmee een volledig nieuw ontworpen gevel kan worden geprint. De ambitie van het samenwerkingsverband om bij de vervaardiging van de initiële gevel geen gebruik te maken van nieuwe grondstoffen maar van recyclaat: materiaal dat eerder in een ander product is gebruikt, zoals shampooflesjes.

Doordat de gevel via 3D-printtechnologie wordt geproduceerd, is er daadwerkelijk sprake van volledige vormvrijheid.

Via de samenwerking met DUS Architecten zegt DEMEEUW het bouwproces te kunnen optimaliseren en ontsluit het bedrijf de wereld van design voor haar klanten in sectoren als zorg, onderwijs en bedrijfsleven, maar ook het nieuwe label voor de woningmarkt, NEZZT.

Medio juni 2017 presenteren DEMEEUW en DUS Architecten de eerste mock-up van een onderdeel van de toekomstige 3D-geprinte gevels. Naar verwachting zullen de eerste gevels over zo’n anderhalf jaar worden geïntroduceerd.

DEMEEUW>

3D-printen van gevelelementen

11 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN

Fabric formwork:

Organica Hyparbolica Organica Hyparbolica bij Geelen Beton in Wanssum (Foto: Robert de Smet)

Betonnen elementen worden al decennia lang voornamelijk gemaakt met traditionele bekistingen in hout en staal.

Met deze bekistingen kunnen eenvoudige elementen gemakkelijk worden gerealiseerd.

Complexe betonelementen zijn echter moeilijk te maken. In de zoektocht naar alternatieve, minder arbeidsintensieve bekistingsmethoden lijken textielmallen, ofwel fabric formwork, uitkomst te bieden. Al in de 19e en begin 20e eeuw zijn er proeven gedaan en daadwerkelijk betonconstructies gerealiseerd met fabric formwork. De interesse in de techniek is echter vooral in de laatste jaren enorm toegenomen, mede dankzij de snelle ontwikkeling van parametrische ontwerpsoftware waarnaar op veel universiteiten wereldwijd onderzoek wordt gedaan. In tektoniek besteedde in april uitgebreid aandacht aan een aan de TU Eindhoven. Daar werd in het academisch jaar 2015-16 onder leiding van docenten Arno Pronk en Arjan Habraken, een Fabric formwork-project een uitgevoerd door vijf studenten (Gido Dielemans, Lia de Mooij, Pavlo Kuzin, Robbert de Smet en Tom Godthelp. Het finale prototype

12 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

- Organica Hyparbolica - is uiteindelijk gerealiseerd in de fabriek van Geelen Beton in Wanssum.

Bij fabric formwork moet worden uitgegaan van een compleet andere ontwerpfilosofie dan bij traditionele bekistingen.

Ontwerpschetsen uit fase 1

Ontwerp van de bekisting en dat van het betonelement zijn bij fabric formwork inherent aan elkaar. Het gedrag van de bekisting tijdens het storten moet worden meegenomen in het ontwerp. Vervormingen van het textiel door de stortdruk

BERICHTEN beïnvloeden het uiteindelijke ontwerp.

Dit kan enigszins worden ondervangen door het textiel voor te spannen. In het ontwerp moet een evenwicht worden gezocht, zodat de gewenste interactie tussen het vloeibare beton en de textielmal ontstaat. Dit vereist een integraal ontwerpproces. Eerst een constructie ontwerpen en dan de textielmal, is bij fabric formwork nauwelijks uitvoerbaar.

De Organica Hyparbolica ziet er uit als een kolom die een hyparschaal ondersteunt. Om de constructie zo efficiënt mogelijk te maken, is zoveel mogelijk gewicht bespaard. Het ontwerp is parametrisch bepaald. Door te variëren in geometrie, positie van de vaste punten (anchorpoints), trekkracht en stijfheid van het textiel, kon de uiteindelijke, optimale vorm van het fabric formwork worden bepaald.

Staalvezelwapening

Vanwege de complexe, vaak organische en dubbelgekromde vormen die ontstaan bij geoptimaliseerde betonconstructies met fabric formwork, is verdichten van het beton geen optie. Er is immers nauwelijks of geen ruimte voor de trilnaald. Daarom is gebruikgemaakt van een zelfverdichtend betonmengsel met druksterkteklasse C50/60 en een maximale korreldiameter van ­ 8 mm. Aan het beton is 35 kg/m3 staalvezelwapening toegevoegd. Daardoor krijgt het beton een nascheurtreksterkte Organica Hyparbolica op Material Xperience 2017

en kunnen relatief kleine momenten worden opgenomen. Dit was bij het ontwerp noodzakelijk, aangezien er trekkrachten optreden in de constructie.

De totale afmetingen van de Organica Hyparbolica zijn binnen een kubus van 2,4 x 2,4 x 2,4 m gebleven, zodat het betonelement eenvoudig te transporteren is over de weg. Het totale gewicht bedraagt inclusief bodemplaat ongeveer 7000 kg.

De Organica Hyparbolica was inmiddels onder meer te zien tijdens Material Xperience 2017, (6 - 10 februari, Jaarbeurs Utrecht). .

Het hele artikel uit Tektoniek (pdf)>

Op de foto van links naar rechts: Tom Godthelp, Pavlo Kuzin, Robbert de Smet, Lia de Mooij en Gido Dielemans

13 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

BERICHTEN

3D-printer MIT belooft nieuwe visie op ontwerp en bouw

MIT presenteerde eind april een nieuwe 3D-printtechniek voor wat men zelf noemt ‘… a new approach to making buildings.’ Het gaat volgens MIT om een methode die flexibeler, sneller en goedkoper is dan tot dusver ontwikkelde 3D-print processen voor de bouw. Het gaat om een mobile printrobot die zich vrij kan bewegen en die daarmee ieder

14 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

bouwwerk van welke vorm en omvang dan ook kan realiseren.

Het verschil met bestaande zit vooral in de mobiliteit. Waar de ‘3D-bouwprinters’ tot dusver aan één plaats zijn gebonden, bestaat de MIT-printer uit een printrobot op rupsbanden, met aanhanger. De laatste bevat opslagtanks voor het printmedium.

Bij wijze van proof of concept printte men met een prototype-printinstallatie in veertien uur tijd een rond bouwwerk van 17 meter in diameter; vier meter hoog. Het printmedium was pur-schuim waarmee een dubbele wand werd gemaakt. Het idee was dat die zou fungeren als bekisting, waarin dan later beton kan worden aangegoten.

BERICHTEN ‘….. a shift from the machine age to the biological age,’zegt Neri Oxman, group director en associate professor media arts and sciences op de website van MIT. ‘From considering the building as a machine to live in, made of standardized parts, to the building as an organism, which is computationally grown, additively manufactured, and possibly biologically augmented.’

Het onderzoek werd in april gepubliceerd in journal Science Robotic.

Meer bij MIT> De 3D-printinstallatie kan van energie worden voorzien door zonnepanelen.

Het idee is dat de installatie volledig autonoom kan opereren, ook op afgelegen plaatsen, gebruikmakend van plaatselijke bouwstoffen als leem en modder. Het ultieme vergezicht is dat zulke installaties - die door de ontwikkelaars Digital Construction Platforms (DCP) worden genoemd - op eigen houtje onderkomens kunnen maken op Antartica of zelfs op de maan of op Mars.

DCP staat volgens met MIT voor meer dan een printer alleen, maar belooft een nieuwe visie op woningbouw. Volgens de onderzoekers betekent het concept ook een totale verandering van ontwerp en architectuur. In plaats van te denken in traditionele patronen al muren ramen en vloeren, kunnen ontwerpen met het DCP-concept veel meer naar specifieke eisen en omstandigheden worden geoptimaliseerd.

Product Development Test lab De Faculteit Bouwkunde heeft een nieuw experimenteel laboratorium; het Product Development Test Lab. Het testlab is een lab waar studenten en onderzoekers één op één kunnen testen hoe de praktijk van de theorie kan verschillen. Dat helpt om tot een beter ontwerp te komen. Het gaat bijvoorbeeld om experimenten met innovatieve gevel-, zonwering- en installatieoplossingen. Omdat het gebouw is uitgevoerd als een modulair systeem, is het relatief eenvoudig om eventueel aanpassingen te maken voor specifieke producttests.

Alle elementen van dit lab zijn met de computerfrees perfect op maat gemaakt. Daardoor passen ze in elkaar als Legostenen. Dat maakt foutloos bouwen mogelijk. Het acht meter hoge gebouwtje bestaat uit kant-en-klare wand- en vloerelementen. Daardoor gaat het bouwen snel en accuraat, met minimale afvalproductie.

Het test lab is een ‘re-montabel’ concept en in ongeveer een week op te bouwen.

Het gebruik van hout en milieuvriendelijk geproduceerde OSB-plaat maakt het test lab een biobased product. De gevel

is circulair. Het Product Development Test Lab blijft tenminste een jaar staan.

TUD>

15 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Circulair bouwen met geprint beton

3D Proefprint. Peter Heideman

'Het paviljoen met de zeven levens' 'Het paviljoen met de zeven levens’ is een nieuw concept voor een toekomstbestendig ontwerp(proces), ontwikkeld door StudioSK/Movares, Bruil en Studio RAP. Het paviljoen heeft een organische vorm met een lichte, minimale constructie, waar alleen materiaal toegepast wordt waar nodig. De levensduur staat nog niet vast, maar de veelzijdige inzetbaarheid is wel een feit. Voor de start van het project worden interdisciplinair de parameters bepaald. Uitkomsten van het ontwerpproces kunnen direct worden gebuikt om de digitale fabricage aan te sturen. Dit heeft verregaande gevolgen voor de hele bouwkolom. De ontwerpende en bouwende combinatie samen zorgen niet alleen voor de digitale ontwerpen en engineering, maar ook voor de digitale productie en blijven verantwoordelijk voor het materiaal. Civiele constructies blinken vaak uit in overmatig materiaalgebruik. Daar valt veel winst te behalen, onder meer in het kader van CO2-reductie.

16 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017 ‘Computational design’ en de vaardigheid van ‘computational thinking’ worden meer en meer onderdeel van circulair bouwen. In het 3D-model wordt door middel van parameters waarde toegevoegd en wensen vertaald in de toekomst van bouwwerken. Eén van de belangrijkste ontwikkelingen die momenteel in de bouw grond aan de voeten krijgt is de circulaire economie.

Deze ontwikkeling heeft vergaande impact op de keten, wat vooral wordt veroorzaakt door het verschuiven van bezit/eigendom in de keten. ‘Gebruik’ is het nieuwe bezit.

Het samenwerkingsverband van Studio RAP, Bruil en StudioSK/Movares verkent deze ontwikkeling in een aantal met beton te printen objecten. Eén daarvan is een paviljoen met de werknaam ’Het paviljoen met de zeven levens’. De term circulaire economie suggereert immers dat het leven van een bouwwerk met één cyclus niet ophoudt.

In ontwerp en realisatie van het paviljoen worden eveneens de steeds verdergaande digitalisering van ontwerp en fabricage benut. Deze ontwikkeling leidt tot nieuwe vragen, want als ontwerpers hun ontwerpen zo maken dat deze direct met robots maakbaar zijn, dan wel printbaar zijn, hoe wordt dan het technisch ontwerp gerealiseerd en bijvoorbeeld de veiligheid van gebouwen geborgd?

Vier pijlers

Deze nieuwe werkwijze is ketenintegratie ten voeten uit. De maakbaarheid is niet iets van de uitvoeringsfase, maar is door de digitalisering vanaf het eerste ontwerp aanwezig en bepaalt mede het ontwerp/de verschijningsvorm.

Het ontwerp en de realisatie van het paviljoen rust op vier pijlers waarvan voortdurend gekeken wordt of deze nog voldoende aandacht krijgen.

- Sluiten van de keten. Dat wil zeggen dat de leveranciers van materialen eigenaar blijven van de materialen. Ze nemen deze aan het einde ook weer terug. Het gevolg daarvan is rolvervaging in het ontwerpproces. De realisatie-eisen zijn via de ontwerpsoftware al tijdens eerste ontwerp aanwezig; - Toepassen van Computational Design, gericht op het minimaliseren van materiaalgebruik en op hergebruik van het paviljoen; - Digitale fabricage. Beton printen met robots. In de ontwerp- en realisatiefase van het paviljoen wordt de steeds verdergaande digitalisering van ontwerp en fabricage uitgenut; - Hergebruik van materialen en flexibiliteit in functionaliteit.

Onregelmatige vijfhoeken

De plattegrond van het paviljoen bestaat uit onregelmatige vijfhoeken. In het zwaartepunt van elke vijfhoek staat een kolom die naar boven toe uitwaaiert naar dezelfde vorm als het grondvlak.

Deze kolommen worden van boven naar onderen geprint.

Op de dakrand van het paviljoen start bij elke vijfhoek de buitenlijn van geprint beton. Deze lijn maakt een golvende beweging en print laag na laag richting het zwaartepunt van de vijfhoek. Dankzij de hoogte van lagen ontstaat zo een kegelvorm met een gewelfde betonschil.

De betonlaag is dun, alleen het hoognodige materiaal wordt gebruikt voor de vloeiende constructieve vorm. Naar boven toe wordt de print weer breder.

Als de print straks wordt omgedraaid vormt dit de voet van de constructie, zoals ook bomen dicht bij de wortels wat breder zijn. De gewelfde schaal die zo is ontstaan houdt het betonvlak stabiel en creëert tegelijk openingen waardoor daglicht binnenvalt.

Het hele paviljoen bestaat uit enkele efficiënte onderdelen die op meer locaties herbruikbaar zijn. De tegen elkaar geplaatste kolommen vormen een convex kruisgewelf zoals in een oude gotische kathedraal en Moorse architectuur. De toepassing van de onregelmatige vijfhoek geeft een grote vormvrijheid

Kolom. Constructief Ontwerpen Movares

17 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Kolom. Constructief Ontwerpen Movares

in de plattegrond zodat het paviljoen op vrijwel elke locatie kan worden ingepast.

Schubbenpatroon

De constructie van het paviljoen is geïnspireerd op de natuur. Het ‘Voronoi’patroon van ongelijkmatige vijfhoeken is te vinden in schubbenpatronen bij reptielen en facetten bij libellenvleugels.

De uitwaaierende kolommen lijken op de kelk van een bloem of koraalstructuren, maar zijn ook terug te vinden in ijsgrotten en termietenheuvels. En de

Paviljoen1. StudioSK Movares

18 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

analogie met bomen die een brede wortelstructuur hebben is al genoemd. Door de kelkvormen tegen elkaar te plaatsen ontstaat de gelijkenis met de efficiënte draagstructuur van een eierdoos: een kartonnen constructie die bijna niet plat te krijgen is. Het gaat daarbij nog niet eens om het namaken van deze vormen.

Wel worden lessen getrokken uit de grote materiaalefficiëntie van deze vormen.

In het paviljoen wordt het materiaal efficiënt toegepast: de kolommen worden voornamelijk op druk belast.

Computational Design

De combinatie van moderne ontwerpsoftware en digitale productietechnieken daagt ontwerpers en bouwers uit om vormvrije en efficiënte ontwerpen te maken. Industrieel ontwerpers passen dit al langer toe. In de auto- en luchtvaartindustrie bijvoorbeeld gaat lichtgewicht ontwerpen al jaren hand in hand met vanzelfsprekende (aerodynamisch, constructief) en toch oogstrelende vormgeving. De ontwerpers en ingenieurs van StudioSK/Movares gebruiken

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Sluiten van de keten: paviljoen als wachtruimte, koffiebar, bloemenshop, beeldenpaviljoen (Illustratie: StudioSK Movares)

technieken voor computational design in de overtuiging dat dit nu ook in de bouw bijdraagt aan het ontwerpen van efficiëntere bouwwerken. Het denken in repetitie verandert in ontwerpen van specifiek unieke oplossingen. Toepassing van materiaal op plaatsen waar dit constructief nodig is, leidt al snel tot een materiaalreductie van procent.

Ontwerp van het paviljoen

Met behulp van software is een vijfhoekige plattegrond verdeelt in kleinere vijfhoeken. Op elke polygoon vormt een dunne betonschil een vijfhoekige kelk, als van een bloem. De vijfhoeken kunnen worden gekoppeld zodat ze samen een kruisgewelf vormen. Het gebouw is daarmee stabiel. De waaierende vorm lijkt op het oppervlak van een schelp/koraal.

Het zijn soort ribben die al tijdens het printen de betonnen wand steunen. Zo zijn er geen hulpconstructies nodig om de elementen te maken.

Ook tijdens de gebruiksfase heeft de welving een constructieve functie voor het stabiel houden van het betonoppervlak. Aan de onderzijde en bovenzijde is de kelk breder om de horizontale krachten door middel van momenten over te dragen aan de vloer van het paviljoen.

Het materiaal wordt efficiënt ingezet, alleen daar waar het nodig is.

De openingen die aan de bovenzijde ontstaan worden afgesloten met glas en laten daglicht toe. De glooiende wel­­­­­ving­ en aan de onderzijde worden ’s avonds gebruikt voor verlichting.

Circulair bouwen

Het paviljoen is ontworpen als een zo goed mogelijk circulair gebouw. Het kan in de eerste plaats meerdere functies vervullen. Het is in te zetten als kiosk op een marktplein, als wachtruimte bij een busstation, als entree bij een museum of als tijdelijk informatiecentrum bij een bouwplaats. Door slim te ontwerpen is het gebouw in enkele losse onderdelen te verplaatsen.

Vanaf het begin van het ontwerp wordt het aspect tijdelijkheid de mogelijkheid om het paviljoen terug te halen/verplaatsen meegenomen in ontwerpbeslissingen. Er wordt gestreefd naar minimaliseren van werkzaamheden in de grond.

Het paviljoen is demontabel en tot slot

kunnen de verschillende materialen hergebruikt worden. Dit laatste gaat zover dat de geprinte beton aan het eind van de levensduur gedefragmenteerd wordt tot opnieuw verwerkbare grondstof.

Civiele constructies

De ontwikkelingen in computational design, het digitaal ontwerpen en engineeren van (beton)constructies liggen in één lijn met de mogelijkheden voor digitale fabricage. Deze wijze van ontwerpen en engineeren laat een mindset shift zien van denken in repetitie naar unica’s. Vanuit de industriële productie is van oudsher de denktrant: hoe kan ik de constructie opknippen in onderdelen en hoe kan ik die componenten repete-

Paviljoen dakaanzicht (Afbeelding: StudioSK Movares)

19 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Polygonstructuren: Voronoi polygonen Onder: Cone-strucuren natuur: Kristal Vogelnest

Krokodilhuid Schelpstructuur Bloemkelk

Libellevleugel Schildpadschild Druipsteen

Huid giraffe

IJsgrot

Natuurreferenties

rend maken? Door te blijven denken in componenten worden niet de nieuwe mogelijkheden die het vakgebied verder brengen.

Het levert voor wat betreft betoncon-

structies niet alleen grote vormvrijheid op, maar belangrijker nog dat alleen materiaal toegepast wordt waar nodig.

Hetzelfde geldt voor toepassing van staal en andere materialen bij bijvoorbeeld

bruggen. Civiele constructies blinken vaak uit in overmatig materiaalgebruik; daar valt veel winst te behalen, onder andere in het kader van CO2-reductie.

In de hele keten van ontwerpproces tot en met maakindustrie veranderen rollen van ontwerpers en fabrikanten drastisch.

Door de noodzaak van integrale (en efficiëntere) samenwerking treedt ‘rolvervaging’ op. Constructieve aspecten, functie en hoe een ontwerp aanhaakt bij zijn omgeving, zijn even bepalend voor hoe een ontwerp eruit gaat zien als de randvoorwaarden van de betonprinter, printpaden, logistiek en mortelsamenstelling. Uiteindelijk draaien alle participanten in het ontwerp en maakproces aan de knoppen die het ‘DNA’ van een bouwwerk bepalen.

Peter Heideman, Architect AvB StudioSK/Movares Jan van Wolfswinkel, Adviseur Constructief Ontwerpen Movares Wim van’t Land, Constructeur Movares Wessel van Beerendonk, Co-founder & architect bij Studio RAP Theo Voogd, Communicatie Bruil

StudioSK/Movares

De 3D-betonprinter van Bruil

Studio RAP

Een 3D-printer gaat namelijk heel efficiënt met materiaal om; het beton wordt alleen daar toegepast waar het een bijdrage levert aan het gebouw. Dit kan oplopen tot een materiaalbesparing meer dan 50 procent. Daarnaast is het proces van digitaal ontwerp naar digitale productie veel korter en minder complex. Hierdoor wordt vormvrijheid weer betaalbaar.

Movares is een advies- en ingenieursbureau met kennis van computational design, studioSK heeft een team ervaren architecten. Samen geven zij digitaal vorm aan een duurzame leefomgeving.

Het digitale ontwerpproces vraagt de parameters van alle disciplines die invloed hebben op de uiteindelijke vorm.

Het digitaal ontwerpen en engineeren houdt vooraf rekening met de mogelijkheden die digitale fabricage biedt.

Deze samenwerking in een vernieuwde digitale bouwkolom en inzet van nieuwe softwaretools biedt engineers de mogelijkheid materiaal in constructies zo efficiënt mogelijk in te zetten, wat ten goede komt aan de duurzaamheid van een constructie.

Studio RAP is een architectonische ontwerp- en fabricagestudio. RAP ontwerpt expressieve gebouwen en maakt deze deels met digitale productiemethodes, zij zijn met name gespecialiseerd in het gebruik van industriële robotarmen. De studio is gevestigd in het RDM Innovation Dock en heeft verschillende prijzen gewonnen in de bouw- en architectuursector. Verder ondersteunt RAP onder andere betonleverancier Bruil met de ontwikkelingen van het 3D-betonprintproces.

20 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Bruil is producent van prefab beton en andere cementgebonden producten en werkt sinds 2015 aan de ontwikkeling van een 3D-printer voor architectonisch beton.

Als maakpartij wil Bruil slimmere ‘mass customized’ bouwproducten produceren, waarvoor veel minder primaire grondstoffen noodzakelijk zijn. 3D-printen van beton is hiervan een goed voorbeeld.

Bruil is ervan overtuigd dat deze ontwikkeling de bouw zal veranderen. Het tijdperk, dat het ontwerpvrijheid van de architect beperkt wordt door de industriële bouw- en productiemethoden, is binnen enkele jaren verleden tijd.

Uitnodiging Komt u ook?

Materials 2017; dé verbinding tussen innovatie en techniek Aandacht voor: materialen, analysetechnieken, oppervlaktetechnieken en verbindingstechnieken "" Ruim 85 exposanten uit binnen- en buitenland "" Uitgebreid congresprogramma "" Live demo’s ""

5e editie Gratis toegang

Vakbeurs & Congres Woensdag 31 mei en 1 juni 2017 NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven

© Sirris

www.materials.nl 21 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Asfaltwapening De trend naar functioneel uitschrijven en onderbouwen van keuzes maakt het noodzakelijk dat wegbeheerders en aannemers beter gaan kijken naar de mogelijkheden om onderhoud aan verhardingen kostenefficiënt, uitvoerbaar en zeker effectief uit te voeren. In asfaltverhardingen zijn het scheuren die het functioneren van de verharding verminderen.

Verschillende scheurremmende maatregelen kunnen worden uitgevoerd; steeds vaker wordt de keuze voor het toepassen van asfaltwapening gemaakt. Echter over het toepassen zijn nog te veel onduidelijkheden, die een afgewogen keuze moeilijk maken.

Asfaltwapening is bijvoorbeeld een kosteneffectieve maatregel als geen extra asfaltdikte kan worden aangebracht, scheuren reeds aanwezig zijn en de le­ vensduur van de verhardingsconstructies moet worden verlengd. Voordat een keuze gemaakt wordt, behoort men te bepalen wat de oorzaak is van de scheurvorming. Pas daarna komt de keuze voor de wapening. De verschillende soorten

22 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

asfaltwapeningen hebben namelijk niet dezelfde werkingsprincipes of functies, waardoor ze per situatie (oorzaak van de scheurvorming) moeten worden bepaald op zowel technische als praktische za­ ken. Hierbij kan men denken aan ligging in het asfalt, plaats op de verharding (scheur, verbreding of freesvlak), ondergrond, maar ook hoeveelheden en niet te vergeten de installatie. Juist het

correct verwerken blijkt in de praktijk een aandachtspunt en wordt derhalve het beste uitgevoerd door een gespecia­ liseerd bedrijf.

Asfaltwapeningssysteem

Vanwege de verschillende functies, het samenwerken met het omliggende asfalt, verschillen in bitumenemulsie (hechtlaag) en krachten-overdracht

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Figuur 1 Versterking [R] (CROW Asfaltwapening)

zou het beter zijn van een asfaltwape­ ningssysteem te spreken in plaats van enkel een product. In dit artikel wordt echter gesproken over een asfaltwa­ pening in zowel technische als praktische zin.

Op dit moment wordt asfaltwapening veelal toegepast als onderhoudsmaatregel op bestaande verhardingen met scheuren (voegen) of bij wegverbredingen. Scheuren in de bestaande verharding zijn ontstaat door verkeersbelastingen, spanningen door zet­ti ngen of tempera­ tuur-bewegingen van onderliggende (funderings-)constructie. Niet alle oorzaken kunnen worden weggenomen door asfaltwapening, maar een juiste keuze voor verwerking en functies van de asfaltwapening biedt het beste resultaat. Asfaltwapening vervult, mechanisch gezien en conform NEN-EN 15381, ten minste één van twee functies: versterking van de overlaag of spanningspreiding, en mogelijk nog een derde functie namelijk waterwering. Deze zijn opgenomen in de Declaration of Performance (DoP, CE-markering) van de asfalt­ wapening.

Bij versterking (Reinforcement [R]) van

Figuur 3 Waterwering [IB] (CROW Asfaltwapening)

Figuur 2 Spanningspreiding [STR] (CROW)

de overlaag worden, afhankelijk van de wijze waarop krachten worden overgedragen, de sterkte-eigenschappen, vermoeiingsweerstand en/of breuktaaiheid van de overlaag verbeterd. Ook zorgt de versterking voor een verdeling van de totale scheurwijdte over meerdere onschadelijke fijne scheurtjes, in plaats van één brede scheur.

Spanningspreiding (Stress Relief [STR]) wordt bewerkstelligd door de bitumenemulsie en zorgt dat beweging beperkt mogelijk is en piekspanningen boven een scheur over een groter gebied van de overlaag gespreid worden. Bij een asfaltwapeningsproduct wordt dit gerealiseerd door een vlies als drager toe te passen, waardoor dikkere en gelijkmatigere bitumenlagen kunnen worden aangebracht. Hierbij geldt dat het vlies een minimale bitumenretentie, of wel residuaal bitumen, van 1,1 kg/m² heeft.

In de praktijk wordt ook weleens een SAMI (2 à 3 kg/m² warme bitumen) toegepast of gebruik gemaakt van een EAB-laag waarin de asfaltwapening wordt aangebracht.

en daarmee verweking, vorstschade en uitspoeling. Ook hier wordt veelal een gespoten bitumenemulsie in combinatie met een vlies gebruikt met circa 1,1 kg/ m² residuaal bitumen om voldoende reductie van de waterdoorlatendheid

Foto 1 Vormvast grid met vlies voor R, STR en IB

Een waterwering (Interlayer Barrier [IB]) voorkomt verslechtering van de fundering door waterindringing tegen te gaan,

Foto 2 Bestaande situatie schouwen voor een goede keuze

23 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Foto 3 Wegverbreding met ‘lip-las’in bestaande asfaltverhardingsconstructie

bereikt [Marienfeld et al 1999].

Verder zorgt de waterwering voor he beperken van de verslechtering van het onderliggend oude asfalt, door beperking van zuurstofindringing, waardoor asfalt veroudert en het beperkt onthechting tussen bitumen en mineraal aggregaat (stripping).

Naast verschillen in functies zijn er ook verschillen in vorm, vormvastheid, materiaal en samenstelling (grid, vlies of composiet). Al deze verschillen en synergie tussen de functies bepalen het gedrag van een wapening in de asfaltconstructie. Voor de functieversterking [R] is er in de basis onderscheid te maken in twee belangrijke werkingsprincipes: een vormvaste wapening met structurele bijdrage gebaseerd op mechanische

insluiting van het steenskelet en asfaltwapening gebaseerd op hechting. Door de zeer hoge vormstijfheid en hoge ribben van de rasteropeningen wordt het steenskelet van de asfaltlaag vastgezet, waardoor het bitumen in de asfaltlaag wordt ontlast en de levensduur van de asfaltoverlaging aanzienlijk toeneemt.

Echter de treksterkte is veel minder van belang terwijl een wapening op basis van hechting het juist moet hebben van treksterkten en de daarbij behorende hechtlengtes. De adhesie is bepalend voor de krachtoverdracht tussen asfaltwapening en omringend materiaal Het verschil in werking is onder meer aangetoond in een proefvak met diverse soorten asfaltwapening op de rijksweg A6 bij Joure.

Bepaling van het probleem

Om een keuze te kunnen maken dient de situatie betreffende de bestaande verharding te worden onderzocht. Daarbij wordt niet alleen de toestand van het asfalt bekeken, maar ook moet worden vastgesteld wat de oorzaak is van de opgetreden scheuren en vervorming­ en. Daarbij is inzicht nodig over de grootte en snelheid van de optredende spanningen in de constructie. Pas daarna kan worden bepaald welke functie (versterking, spanningsreductie of waterwering) in welke mate gewenst is. Dit hoeft geen uitgebreid onderzoek te zijn, maar moet aansluiten bij de omvang en mogelijke risico´s van het project.

Als basis dient een technische schouw.

Hierbij kan worden vastgesteld wat de scheurwijdtes en -afstand zijn, waar de

Foto 4 Voldoende verankeringsafstand haaks op een scheur in verhouding tot trekkracht en werkingsprincipe

24 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

scheuren vandaan komen (van bovenaf of onderaf), diepte van de scheuren, hoogteverschillen over de scheuren en een schatting gemaakt van de verticale scheurbewegingen onder verkeersbelasting. Verder dient daarbij te worden bepaald, door middel van een boorkernonderzoek, hoe de verharding is opgebouwd in laagdikten en soort materiaal.

Een verhardingsconstructie scheurt op verschillende manieren omdat spanningen ontstaan door belastingen en vervormingen in verschillende richting­ en en met verschillende tijdsduren. Er wordt daarom in grote lijnen onderscheid gemaakt tussen dynamische belastingen (korte tijdsduur) en meer statische (lange tijdsduur) vervorming­ en. Om inzicht te kunnen krijgen in de benodigde werking van de asfaltwape­ ning moeten daarom de aandrijvende mechanismen, die ten grondslag liggen aan het ontstaan van de scheurvorming, duidelijk zijn.

Keuze van een asfaltwapening en de ligging

Nadat de situatie in kaart is gebracht en de vervormingen c.q. bewegingen duidelijk zijn kunnen principekeuzes voor de benodigde functies van asfaltwape­ ning worden gemaakt.

Bij spanningen door horizontale vervormingen, bijvoorbeeld in afschuivende bermen en weg-verbredingen of thermische krimp, dient een asfaltwapening asfaltlagen bijeen te houden door opname van de horizontale kracht in de wapening of structureel versterken van de asfaltlaag boven de wapening.

Daarbij mag de wapening niet kunnen worden losgetrokken en bij grote vervormingen (zeker bij thermische krimp) een spanningspreidende laag aanwezig zijn tussen de asfaltwapening en de onderliggende constructie.

Bij (grote) verticale bewegingen zal de overdracht van deze afschuifkrachten moeten komen uit de overlaag zelf.

Daarvoor kan de overlaag dikker worden uitgevoerd, met taaier asfalt of stijver gemaakt met een structurele asfaltwa­ pening.

Bij de keuze van een asfaltwapening moet worden bepaald met welke breedte de wapening wordt aangebracht en op welke diepte. De breedte van de wapening is afhankelijk van het soort schade en de omvang daarvan. Een ver­ ankeringsafstand (de lengte wapening

zijn hiervoor niet geschikt, wat blijkt uit de eigenschappen (onder andere diameter afschuifvlak en belasting­ snelheid) van deze proef. Mede door de spanningspreidende en waterafsluitende functies zijn er nog geen (genormeerde) afschuif- of trektesten voorhanden, die voor de toepassing asfaltwapening kunnen worden toegepast. Net als algemeen toepasbare berekenings- en dimensioneringsmethoden voor asfalt­ wapening, is te verwachten dat deze in de na­bije toekomst wel voorhanden zullen zijn.

Opbreken van asfalt met asfaltwapening

Figuur 5 Aanbrengen van een asfaltwapening met minimale overlappingen op een schoon en gefreesd oppervlak

haaks op de scheur) van 0,5 m aan beide zijden van de scheur wordt als minimum beschouwd. De totale breedte van de wapening is dan minimaal 1,0 m. Indien een scheur geen rechte lijn is dient de wapening dus breder te zijn, net als bij wapeningen met hoge treksterkten. De toepassing van een 200 kN-product bij­ voorbeeld heeft weinig zin als de hechting (verankering x hechtkracht bindmiddel) deze niet kan mobiliseren. Bij een hoge treksterkte behoort een grotere verankeringsafstand.

Voor het opnemen van krachten door de wapening dient deze in de trekzone te liggen van de verhardingsconstructie.

Dat betekent in veel gevallen zo laag mogelijk, dus goed gehecht op de onderlaag of tussen twee tussenlagen. Bij een onderhoudsmaatregel komt een wapening vaak direct onder de deklaag te liggen.

Dit kan, maar heeft naast technische redenen ook een praktische reden om dat beter niet te doen. Indien een afdeklaag bij de volgende onderhoudsmaatregel weer wordt gefreesd, freest men name­ lijk de wapening ook mee.

Aanbrengen van asfaltwapening

Nu bepaald is welk wapeningsproduct, en met welke eigenschappen, wordt toegepast, moet het product correct worden aangebracht. Omdat in de praktijk hier vaak niet de nodige aan-

dacht aan wordt besteed is dat ook de grootste drempel voor het toepassen.

Asfaltwapening is namelijk een speciaal aangebracht product in de verhar­dingsconstructie, dat alleen zijn werking kan doen als het op de juiste wijze gebeurt.

Hiervoor kan men het beste de ver­ werkingsvoorschriften van de leverancier volgen of een installateur inschakelen.

Belangrijk bij de installatie zijn vooral de conditie en eigenschappen van de ondergrond (gefreesd, gescheurd, et cetera), het realiseren van een goede hechting door gebruik te maken van de juiste bitumen­emulsie en in de juiste hoeveelheid op een schone ondergrond, het vlak en strak aanbrengen maar ook het niet beschadigen van de wapening.

Indien een wapening is aangebracht kan men de hechting controleren door de wapening van de ondergrond proberen los te trekken. Enkel wanneer de wa­­pe­ ning goed aan de ondergrond is gehecht is deze goed te overlagen, met voldoen­ de dikte van de eerste asfaltoverlaag op de wapening. De dikte van de eerste asfaltlaag is afhankelijk van het wape­ ningsproduct doch zou nooit minder dan 40 mm mogen bedragen.

Als laatste kan men een controle uitvoeren op de verwerking door kernen te boren. Wat echter nog niet mogelijk is een controle op de verwerking van de wapening. Proeven als die van Leutner

Asfaltwapening is freesbaar, indien minstens drie centimeter door het wape­ ningsvlak heen wordt gefreesd. Enkel dan is de hoek van de frees op het wapeningsvlak zo, dat het wapeningsmateriaal breekt. Gevaar voor vastlopen van de frees, door stukken wapening welke aan de frees blijven hangen, ontstaat als de diepte minder is [CROW 1995]. Uitzondering op het frezen is de zeskantige stalen wapening. Hergebruik van asfaltwapening is na het frezen niet mogelijk.

Verder dient rekening te worden gehouden dat hergebruik van het asfaltgranulaat met wapening in Nederland, vanwege de strenge eisen aan het gehalte nevenbestanddelen, veelal niet mogelijk is zonder vooraf te zeven.

Ing. Paul ter Horst, Area Manager Benelux Tensar International BV en werkgroeplid CROW Asfaltwapening Literatuur - CROW (2016) Asfaltwapening, - CROW (1993) Asfaltwapening - Zin en onzin; Publicatie 69, CROW, Ede - CROW (1995) Geen vrees voor de frees: Hergebruik van asfalt met wapening; Publicatie 95, CROW, Ede - De Bondt AH (1999) Anti-Reflective Cracking Design of (Reinforced) Asphaltic Overlays; PhD thesis, TU Delft- FGSV (2013) - Arbeitspapier für die Verwendung von Vliesstoffen, Gittern und Verbundstoffen im Asphaltstrassenbau, FGSV 770, Forschungsgesellschaft für Strassen und Verkehrswesen, Köln, Duitsland - Marienfeld M.L., T.L. Baker (1999) Paving fabric interlayer as a pavement moisture barrier; Transportation Research Circular E-C006, ISSN 0097-8515

25 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Basaltsteenvezel Basaltvezel is nog een vrij onbekend materiaal, maar behoort inmiddels thuis in de rij van duurzame bouwmaterialen. Gewonnen uit vloeibare basalt kunnen ragdunne basaltvezels tot draden gesponnen worden en hiermee kunnen veel materialen worden gemaakt. Vulkan Europe B.V. houdt zich sinds 2007 bezig met de distributie van basaltvezelproducten naar bedrijven in Europa die de basaltvezelproducten verwerken in hun eindproduct. En ondanks dat Vulkan het gebruik van de vezels de laatste jaren ziet toenemen, vooral in de VS, is de onbekendheid met het veelbelovende materiaal nog altijd groot.

Basaltsteen is een zogenaamd mafisch vulkanisch stollingsgesteente, dat wordt gevormd door lava. Basaltsteen bestaat uit kleine kristallen. De krimp, die optreedt bij de stolling van basaltlava, leidt tot zeshoekige structuren: de typische basaltzuilen. Het gesteente is zeer ruim in en op de aardkorst aanwezig en eenvoudig winbaar.

Basaltsteenformaties in Tsjetsjenie

26 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Het was een Canadees, die in het begin van de 20ste eeuw ontdekte, dat uit gesmolten basalt via een katalysator het stollingsgedrag van basalt kon worden beïnvloed en worden omgevormd tot dunne haarvormige vezels in plaats van een zeshoekige structuur. De productie van basaltvezel gebeurt door het smel-

ten van basaltsteen bij ongeveer 1.400 °C. Het gesmolten gesteente wordt dan geëxtrudeerd door kleine spuitmondjes voor de productie van filamenten van basaltvezel. De vezels hebben een vezeldiameter variërend tussen 9 en 13 micrometer.

Omdat de vezels pas smelten bij 1.400 °C heeft het product goede vuurbestendige eigenschappen. De hoge elasticiteitsmodulus van het product resulteert in een uitstekende treksterkte; meer dan tweemaal die van staal.

Het ‘Westen’ heeft met deze ontdekking tot nu toe niet veel gedaan. Het ‘Oosten’ heeft zeer zeker in de koude oorlog de bijzondere eigenschappen van de basaltvezel ontdekt en ontwikkeld. Lange tijd heeft de Russische staat deze kennis over de basaltvezel geclassificeerd als ‘military good’; dus niet beschikbaar voor de civiele industrie. Sinds 1995 is de basaltvezel officieel afgevoerd van de lijst van ‘military goods’, maar het zou nog tot in de 21ste eeuw duren voordat het materiaal beschikbaar was voor de

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017 civiele markt. De grootste producenten van basaltvezel en basaltvezel wapeningstaven zijn nu te vinden in Rusland, Oekraïne en China.

Sterker dan staal

Vulkan Europe B.V. houdt zich sinds 2007 bezig met de distributie van basaltvezelproducten naar bedrijven in Europa, die op hun beurt de basaltproducten verwerken in hun eindproduct. Eén van de producten, die men op de markt brengt is gesponnen, getwijnde draad (roving) van basaltvezels.

Unique selling points zijn de bijzondere eigenschappen van deze vezel.

Het materiaal bestaat voor 100 procent uit basaltsteen, slechts het stollingsgedrag is beïnvloed door de katalysator.

Basaltvezel is volledig recyclebaar, heeft een treksterkte van 2800 - 3215 MPa (2,5 maal sterker dan staal) waardoor het uitstekend toepasbaar is in constructieve toepassingen. Met een dichtheid

Basaltsteen

van 2,74 g/cm3 is het vier maal lichter dan staal, wat het met name interessant maakt met het oog op logistiek en arbo-gebied.

Basaltvezels zijn niet geleidend en worden om die reden toegepast in onder andere windmolenbladen, vloeren voor

robots en operatiekamers. Basaltvezel heeft een goede weerstand tegen chemische en corrosieve invloeden zoals zoutoplossingen, zure oplossingen en met name alkaliën.

Bovendien moet het materiaal worden gezien als milieuvriendelijk. Volgens cijfers van Imperial College London is de CO2-footprint van basaltvezels 170 procent lager dan die van staal.

Toepassingen

Boven: gesponnen, getwijnde draad (roving) van basaltvezels; onder: wapenisstaven op basis van basalt

Basaltvezels worden onder meer toegepast in textiel gerelateerde producten zoals geotextielen, maar ook in asfaltwapening, scheepsindustrie: masten van basaltvezel zijn niet geleidend, dus niet gevoelig voor blikseminslag. Basaltvezel is zeer geschikt als isolatiemateriaal.

Warmte-isolerende toepassingen van basaltvezel op basis van anorganische bindmiddelen kunnen worden gebruikt bij temperaturen tot 700 °С. Wanneer er een samenstelling met een hoogwaardige composiet wordt toegepast geldt een hogere thermische stabiliteit, namelijk tot 800°. Vanwege de hoge-temperatuurbestendigheid wordt het materiaal toegepast in brandwerende bekleding in vliegtuig- en automobielindustrie.

Hybride constructies

Bij gebruik als (continue) vezel kan basaltvezel versterking bieden aan en in een nieuwe reeks van kunststof en beton gerelateerde composieten. Het kan ook worden gebruikt in combinatie met andere versterkingsvezels bijvoorbeeld basaltvezel/carbonvezel, basaltvezel/ glasvezel: zogenaamde hybride constructies. Ten Cate heeft bijvoorbeeld een asfaltrenovatiemat ontworpen, waarbij in breedterichting van de weg basaltvezels worden toegepast en in de lengterich-

27 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017 ting glasvezels. De reden hiervoor is, dat de basaltvezel stugger is en de wieldruk beter in breedterichting naar de wegfundering spreidt. In lengterichting is dat van iets minder belang en heeft men tot nu toe gekozen voor de goedkopere glasvezel.

Andere toepassing is basaltvezeltextiel, zoals brandremmende dekens en impregnatie met polymeren. Dat laatste geeft een plaatmateriaal dat onder meer kan worden toegepast in body’s voor de automobielindustrie. Voordeel van het gebruik van composieten in de automobielindustrie is voornamelijk geen corrosie en daarnaast laat het zich ook makkelijk repareren. Het is veiliger dan plaatstaal; basaltvezeldoek geïmpregneerd met epoxy is twee keer sterker dan staal.

Basaltgevlochten koord

Koord

Basaltvezel wordt ook gevlochten als een koord 4 tot 20 mm diameter. Zulke koorden zijn interessant voor met name de industrie vanwege de sterkte, maar ook vanwege hun chemische en hittebestendigheid. Basaltvezelkoorden hebben een werktemperatuur van -240 °C tot

+750 °C, kortstondig zelfs tot 1.000 °C. Basalt gevlochten koorden worden gebruikt waar moeilijke omstandigheden heersen, zoals bij contact met stoom, oververhitte stoom, oplossingen van onder andere anorganische en organische zuren en basen en zoutoplossingen. In combinatie met epoxy wordt het materiaal gebruikt als wapeningsstaven voor beton en andere materialen, hybride constructies, et cetera.

Betonindustrie

Daarnaast wordt er veel van basalt verwacht voor de betonindustrie. Tot dusver vindt nu die toepassing nog plaats in de betonwarenindustrie, omdat de regelgeving nog is gebaseerd op de eigenschappen van staal en beton. Beton kan drukkrachten en staal kan trekkrachten opnemen. Maar omdat de materialen niet dezelfde uitzettingseigenschappen hebben moet het beton in de trekzone eerst scheuren en daarna kan het staal de trekkracht gaan opnemen. Dit maakt het staal in de betonnen constructie dan ook kwetsbaar voor corrosie. Bij corrosie zet staal zeven keer zijn oorspronkelijke volume uit. Men rekent dan ook met een duurzaamheid van circa vijftig jaar; daarna moet beton gerenoveerd worden.

Met basaltvezelwapening is corrosie niet aan de orde en voor het opnemen van de trekkrachten gaat het beton niet scheuren. Basaltvezelwapening maakt de weg vrij om slanker te construeren, omdat dan geen corrosiedekking in acht genomen behoeft te worden. Bij renovatie van bruggen worden dan ook steeds vaker lamellen van vezelmateriaal tegen de onderkant van het beton gelijmd.

Bron: Vulkan-Europe

28 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Organisatie:

Mediapartner:

Materials 2017 Beurscatalogus

Materialen en Verbindingen Praktijkgerichte cursussen op het gebied van: Moderne oppervlaktetechnologie Basiscursus composieten Praktische materiaalkunde Functioneel toepassen van materialen Lijmen Laserlassen in de praktijk

Bezoek ons op stand 120

Cursussen najaar

2017

Vakbeurs Materials 2017: de verbinding tussen innovatie en techniek Deze vakbeurs met congres is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij de keuze, de directe toepassing, het aanbrengen en het (na)bewerken van materialen. Materialen zijn de bouwstenen van alles om ons heen. Het lijkt zo vanzelfsprekend, maar waar zijn onze auto’s, machines en gebouwen zonder een goede, sterke basis? Bijna vergeten we hoe bijzonder materialen zijn en welke uitdagingen het keuze, creatie- en productieproces met zich mee brengt. Om maar niet te spreken over ontwikkelingen en innovaties. Op 31 mei en 1 juni vindt u op vakbeurs Materials een all-in concept gebaseerd op dé vier bouwstenen voor oplossingen bij materiaaluitdagingen: • (Nieuwe) materialen • Materiaal analyse • Oppervlaktetechnieken • Verbindingstechnieken Materials verbindt wetenschap met praktijk Met meer dan 85 exposanten en ruim 40 kennissessies slaat vakbeurs Materials een brug tussen wetenschap en concrete toepassing. Laat u inspireren door live demo’s in het Analyse Paviljoen, ontdek nieuwe materialen in het Innovatieve Materialen Paviljoen en maak kennis met de laatste technieken in de Verbindingstentoonstelling.

Gratis bezoek

Bezoekers betalen geen entree voor de beurs en het congresprogramma - aanmelding vooraf via de website www.materials.nl wordt zeer gewaardeerd.

Tot ziens op de vakbeurs Materials, op 31 mei en 1 juni 2017 in Veldhoven!

INHOUD BEURSCATALOGUS 36 Congresprogramma 38 Lezingen 46 Exposanten 56 Wie levert wat?

Timo van Leent E: t.leent@mikrocentrum.nl T: 040-2969922 Manager Vakbeurzen & Congressen

Mikrocentrum

Colofon:

De beurscatalogus Materials 2017 wordt uitgegeven door SJP Uitgevers in samenwerking met Mikrocentrum en Innovatieve Materialen (mediapartner).

Congresprogramma woensdag 31 mei ZAAL 1

ZAAL 2

Materialen

Analyse, testen, simuleren

ZAAL 3

ZAAL 4

Verbindingstechnieken

Oppervlaktetechnieken

9.30 Ontvangst 10.30 - 10.55; Zaal 1 Ontwerpproces verandert door Computational Design Peter Heideman, architect AvB StudioSK/Movares 10.55 - 11.25 Pauze met live demo's op het Analyse Paviljoen 11.25 - 11.50 Materiaalkunde in een notendop Dr. Ir. H.W. (Eddy) Brinkman, Technisch schrijver en vertaler, Betase BV

11.25 - 11.50 Micro-XRF – A non-destructive method for Material Analysis and Quality Control Investigations Dr. Andreas Wittkopp, Business Manager µXRF - EMEA, Bruker Nano GmbH on behalf of Benelux Scientific

11.25 - 11.50 (In English) Joining metals to ceramics by using soldering/brazing techniques Erik Brom, Technical Commercial Director, Mat-tech BV

11.55 - 12.20 TMS 42, innovatie in staal Richard Garvelink, Sales and Technical Adviser, Telmastaal NV

11.55 - 12.20 Strain Gauge Measurements on Plastics and Composites Anton Chittey, Product Manager - Europe, Vishay Precision Group Micro-Measurements on behalf of j.j. bos bv

11.55 - 12.20 Structural adhesive bonding for high-temperature and durability Koen Geurts, Research Engineer, Flanders Make on behalf of Sadechaf UV BVBA

11.25 - 11.50 Functionele en slimme coatings Dr. Walter Lauwerens, Senior Project Manager Smart Coatings, Sirris Smart Coating Application Lab

12.20 - 13.15 Pauze met live demo's op het Analyse Paviljoen 13.15 - 13.40; Zaal 1 Hoe kom je in het ontwerpproces van kunststof producten tot de juiste materiaalkeuze?

Joop Onnekink, Senior Consultant, Pezy Group Groningen 13.45 - 14.10 Physical foundations for smart polymeric materials Dr. Wouter G. Ellenbroek, Assistant Professor, Eindhoven University of Technology

13.45 - 14.10 Benefits of the Oxford Instruments GRADE database Wilhelm Sanders, Certified Product Manager OES (MSC), Oxford Instruments Analytical GmbH on behalf of De Looper NDO

13.45 - 14.10 Atmosferische plasmatechnologie - applicatiespecifieke oplossingen op maat; Dr. Ralf Greger, Zaakvoerder - Technisch Consultant, PlaToS Consulting

14.10 - 14.35 Pauze met live demo's op het Analyse Paviljoen 14.35 - 15.00 Anodiseercriteria bij een perfect verspaand aluminium product Henry van Haeff, Directeur, 2-S / Petrofer

14.35 - 15.00 Analytical strategies for analysis of functional materials at surfaces and interfaces; Dr. ir. Pieter Samyn, Researcher, Institute for Materials Research (IMO)

15.05 - 15.30 15.05 - 15.30 Een Circulaire Economie, hoe krijgen Solar Simulation 'the real life' we die echt in beweging?

Mark de Waard, Sales, Rycobel Erick Wuestman AVS, Voorzitter en expert CE, Stichting Circulaire Economie

14.35 - 15.00 Verlijmen met MMA lijm Stef Jaspersen, Managing Director, BNS Industrial BV

14.35 - 15.00 Cleaning by light: surface treatment with laser Dipl.-Ing. Olav G. Schulz MBA, Managing Director, SLCR Lasertechnik GmbH on behalf of Summa Surface: SLCR Lasertechniek

15.05 - 15.30 Overzicht van recente innovaties in verbinden van ongelijksoortige materialen en van minder gekende las- en/ of soldeertechnieken Fleur Maas, Belgisch Instituut voor Lastechniek

15.05 - 15.30 Understanding adhesion improvement as a result of changing surface wettability Dr. Ir. Mariëlle Laimböck-Wouters, Materiaal Expert, MaterialsXpertise

15.35 - 16.00; Zaal 1 M2i - Onderzoek aan High Tech Materialen Dr. Harald Kerp, Programma Manager, The Materials Innovation Institute 16.00 - 17.00 Netwerkborrel voor exposanten en bezoekers

32 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Congresprogramma donderdag 1 juni ZAAL 1

Materialen

ZAAL 2

Analyse, testen, simuleren

ZAAL 3

Verbindingstechnieken

ZAAL 4

Oppervlaktetechnieken

9.30 Ontvangst 10.30 - 10.55 Zaal 1 Designing functional micromaterials Dr. Wim Noorduin, Group Leader, AMOLF 10.55 - 11.25 Pauze met live demo's op het Analyse Paviljoen 11.25 - 11.50 Driving Glass beyond the Limits Dr. Matthias Müller, Director Material Development, SCHOTT AG

11.25 - 11.50 Vision inspection for surface damage on high quality materials Jürgen Kemenas, Technical specialist, TEVEL Techniek BV

11.25 - 11.50 Verbinden zonder gaten Ing. J. van Schaijk, Senior application engineer, VIBA NV

11.25 - 11.50 Afblazen van oppervlakte en stofreiniging Donald van Boven, Sales, Rycobel

11.55 - 12.20 CeraCarbon THE next step in wear resistant lightweight applicatons Roeland Coumans, CEO/CTO CeraCarbon

11.55 - 12.20 Hansen Solubility Parameters in inkjet ink development Dr. Sc. Frank Ruttens, Key accountmanager, Agfa-Labs

11.55 - 12.20 Hoe de oppervlaktetoestand evalueren/verbeteren voorafgaand aan een verlijming? Ing. Pol Coudeville, Docent - coördinator dienstverlening, KU Leuven technologiecampus Oostende

11.55 - 12.20 Chemische oppervlaktemodificatie.

Prof. Dr. Ernst J. R. Sudholter, Hoogleraar Organische materialen en grensvlakken, TU Delft - Chemical Engineering, Organic materials & Interfaces

12.20 - 13.15 Pauze met live demo's op het Analyse Paviljoen 13.15 - 13.40; Zaal 1 Global Resource Depletion: Threats and Opportunities Dr. Ir. A.M. Diederen, Senior Scientist, TNO 13.45 - 14.10 Van ontwerp naar technisch en commercieel haalbaar aluminium product Frits Marechal, Application Design Engineer, Sapa Extrusion Benelux

13.45 - 14.10 Dynamic mechanical analysis of a tire sample by nanoindentation David Ziltener, CEO, Tribotron AG

13.45 - 14.10 Ultradunne materiaal lagen en hun toepassing in NanoMagnetisme Dr. Ir. Ing. R. Lavrijsen, Universitair Docent, Technische Universiteit Eindhoven, Groep Fysica van NanoStructuren (FNA), Technische Natuurkunde

14.10 - 14.35 Pauze met live demo's op het Analyse Paviljoen 14.35 - 15.00 How to model dropping of an HDPE tank with fluid using Abaqus FEA Dr. Ir. Christine Obbink-Huizer, Abaqus Application Engineer, Simuleon

15.05 - 15.30 Oppervlaktetechnologie: controle op de vierkante kilometer Dr. Ir. Hans van der Weijde, Programma manager, Tata Steel R&D

14.35 - 15.00 Condities voor een duurzame verlijming Ing. Jan Lambrechts MSc., Business Manager, LCS Adhesive Bonding bvba

14.35 - 15.00 Smart coatings via designing surface chemistry and topography Dr. Catarina Esteves, Associate Professor, Eindhoven University of Technology

15.05 - 15.30 Net-shape productie van een composieten draagarm Markus Kaufmann, Programmaleider composieten, Sirris

15.05 - 15.30 Do's en Dont's van anodiseren M. Kaarsgaarn, DGA, KO-AR BV

15.35 - 16.00; Zaal 1 Lina: 's werelds eerste bio-based auto Noud van de Gevel, PR & Media manager, TU/ecomotive 16.00 - 17.00 Netwerkborrel voor exposanten en bezoekers

33 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Keynote

Lezingenprogramma woensdag 31 mei

Materialen

10.30 - 10.55 ZAAL 1

Analyse

11.25 - 11.50 ZAAL 1

Verbindingstechnieken

11.25 - 11.50 ZAAL 2

Ontwerpproces verandert door Computational Design

Peter Heideman, Architect AvB, StudioSK / Movares Aan de hand van diverse projecten van de werkgroep 'Computational Design' binnen Movares wordt aan de hand van lopende projecten verteld over de rol van software op het ontwerpproces en robotisering van het maakproces. De rollen in het ontwerpproces veranderen drastisch; aan het begin van het ontwerpproces worden integraal ontwerp parameters bepaald (waarbij een analogie met het integraal vastleggen van informatie middels DNA in celkernen opgaat).

In de productie vervallen arbeidsgangen en wordt alleen materiaal toegepast waar nodig.

De bouwkolom zal gaan lijken op processen die in de automobiel en luchtvaartindustrie inmiddels normaal zijn.

Materiaalkunde in een notendop

Dr. Ir. H.W. (Eddy) Brinkman, Technisch schrijver en vertaler, Betase BV Materiaalkunde als werkgebied vertelt welke invloed microstructuur heeft op de uiteindelijke eigenschappen van een materiaal, en daardoor op diens toepassingen. Door op kleine schaal aan de juiste knoppen te draaien, kun je de eigenschappen van een materiaal - en dus van een product - verbeteren. Eddy Brinkman laat met een paar voorbeelden zien hoe diverse materialen zich gedragen als ze in aanraking komen met warmte, licht, elektriciteit en mechanische belasting. Zo zorgen elektronen ervoor dat metalen elektriciteit geleiden, maar ook dat metalen warmte geleiden, en indirect ook dat ze vervormen bij mechanische belasting. Met recht 'Materiaalkunde in een notendop'!

Micro-XRF – A non-destructive method for Material Analysis and Quality Control Investigations (in English)

Dr. Andreas Wittkopp, Business Manager µXRF - EMEA, Bruker Nano GmbH on behalf of Benelux Scientific X-ray fluorescence analysis with spatial resolution in the range of some ten micrometers (micro-XRF) is a time and cost efficient analysis method capable analyzing elemental inhomogeneities of a broad range of various sample types. Minimum detection limits down to the single ppm level can be achieved. These properties recommend micro XRF as a complementary method to combine spatial resolution of a REM with the analytical performance of an EDXRF bulk instrument.

In this presentation the capabilities and limitations of this technique will be described by means of various application examples coming from Material Science and Industry Quality Control.

Joining metals to ceramics by using soldering/brazing techniques (in English)

Erik Brom, Technical Commercial Director, Mat-tech BV Joining metals to ceramics often leads to problems like leakage and cracking. In this presentation, we will elaborate on the causes these issues and we will also explain what is possible with the innovative use of soldering and brazing techniques that hopefully will inspire you find solutions for the problems/challenges you are facing.

Oppervlaktetechnieken

11.25 - 11.50 ZAAL 3

11.25 - 11.50 ZAAL 4

Functionele en slimme coatings

Dr. Walter Lauwerens, Senior Project Manager Smart Coatings, Sirris Smart Coating Application Lab De term functionele coatings wordt meestal gebruikt om andere functies dan decoratief of beschermend te benoemen. Zo heeft iedereen al wel gehoord van coatings met anti-graffiti, zelfreinigende, antibacteriële of antistatische functies. Maar het gaat zelfs verder wanneer de eigenschappen van coatings veranderen in functie van temperatuur of druk. Dan spreekt men van slimme coatings die bijvoorbeeld als sensoren gebruikt worden. In de presentatie wordt een overzicht gegeven van technologie en toepassingen van functionele en slimme coatings. Het Smart Coating Application Lab van Sirris ondersteunt bedrijven die deze coatings willen toepassen op hun producten met advies, optimalisatie, demonstratie en industrialisatie.

34 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Materialen

TMS 42, innovatie in staal

Richard Garvelink, Sales and Technical Adviser, Telmastaal NV Introductie van een nieuw, bijzonder hoogwaardige kwaliteit gereedschapstaal.

Het resultaat van 50 jaar ervaring in staalproductie; een kwaliteit met dermate hoge waarden, dat een tijdsbesparing van 50 procent binnen handbereik ligt.

Analyse

Strain Gauge Measurements on Plastics and Composites (in English)

Verbindingstechnieken

Structural adhesive bonding for high-temperature and durability (in English)

Keynote

Hoe kom je in het ontwerpproces van kunststof producten tot de juiste materiaalkeuze?

Materialen

Physical foundations for smart polymeric materials (in English)

Amalyse

11.55 - 12.20 ZAAL 1

Benefits of the Oxford Instruments GRADE database (in English)

11.55- 11.20 ZAAL 2

11.55- 11.20 ZAAL 3

13.15- 13.40 ZAAL 1

13.45 - 14.10 ZAAL 1

13.45 - 14.10 ZAAL 2

Anton Chittey, Product Manager - Europe, Vishay Precision Group - Micro-Measurements on behalf of j.j. bos bv Despite many novel measurement technologies, strain gauges are still the most accurate, reliable, and repeatable sensor available for material testing, real-world stress analysis and condition monitoring. Their reliability and ease of use is often defeated by lack of knowledge and necessary skills, never more so when applied to plastics and fibre reinforced composites. This short presentation aims to clarify some of the misconceptions and put the right tools back in the hands of test personnel to ensure that their data has validity and value rather than acquiring substandard data at a cost.

Koen Geurts, Research Engineer, Flanders Make on behalf of Sadechaf UV BVBA Within the framework of the European ZeDeMAB project (Zero Defect Manufacturing for Adhesive Bonding) some industrial demonstrator cases were analyzed on several aspects concerning adhesive bonding (influence of processing parameters, effect of defects, durability behaviour, …). For an automotive application, a number of high temperature resistant structural adhesives were evaluated with use of aluminum and steel substrates. In contrast to what is expected, only one adhesive (SPE 1539) could retain its strength at 140°C to a sufficient level. Furthermore, the dynamic performance of this adhesive system is characterized. An overview of all test results will be discussed, as well as some further exploitation possibilities of this adhesive in dynamic load and/or elevated temperature conditions.

Joop Onnekink, Senior Consultant, Pezy Group Groningen Materiaalkeuze; een belangrijke schakel in het ontwerpproces. Afgelopen jaar heeft ontwerpbureau Pezy Group de Braster ontwikkeld. De Braster is een medisch apparaat waarmee vrouwen zelfstandig een borstscan kunnen maken. Door een gedegen ontwerpproces, waarin materiaalkeuze en officiële vrijgaven erg belangrijk waren, werd het product gerealiseerd in een doorlooptijd van slechts twaalf maanden. In deze lezing laat Joop Onnekink aan de hand van dit project zien hoe materiaalkeuze deel uit maakt van het ontwerpproces, hoe materiaalkeuze tot stand komt en hoe het gedurende het gehele project bewaakt wordt.

Dr. Wouter G. Ellenbroek, Universitair Docent (Assistant Professor), Eindhoven University of Technology Our future asks for novel materials that contribute to durability, sustainability and/or regenerative medicine. At Eindhoven University of Technology, a range of research groups is devoted to developing such novel smart materials. In this presentation, I will discuss the recent efforts of our group in Applied Physics, focusing on reversibly crosslinked polymeric materials, including gels, elastomers and biological tissues.

Our approach of theory development and modeling aims to unravel the mechanisms of recently discovered toughening mechanisms, and to work with academic and industrial partners on optimizing these novel material design motifs for practical applications.

Wilhelm Sanders, Certified Product Manager OES (MSC), Oxford Instruments Analytical GmbH on behalf of De Looper NDO The number of metal grades is growing constantly, therefore the identification of the correct material grade based on the chemical analysis is very challenging. Not only the element description of the grade designation from the mathematical point of view is sometimes poor, but also information can overlap.

This presentation will point out how the Oxford Instruments GRADE Database can support metallurgists, inspection engineers and anyone working with analysers. The GRADE Database is also a great help for verifying or selecting the correct grades to avoid material mix-up, causing catastrophic situations and failures.

35 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Oppervlaktetechniek

Lezingenprogramma woensdag 31 mei (vervolg)

Atmosferische plasmatechnologie - applicatiespecifieke oplossingen op maat Dr. Ralf Greger, Zaakvoerder - Technisch Consultant, PlaToS Consulting Na een korte introductie in de plasmatechnologie wordt aan de hand van voorbeelden uit de praktijk getoond, hoe atmosferische plasmawerktuigen gekozen en op maat geskaleerd kunnen worden.

Materialen

Anodiseercriteria bij een perfect verspaand aluminium product

Analyse

Analytical strategies for analysis of functional materials at surfaces and interfaces (in English)

Verbindingstechnieken

Verlijmen met MMA lijm

Oppervlaktetechnieken

13.45 - 14.10 ZAAL 4

Cleaning by light: surface treatment with laser (in English)

14.35 - 15.00 ZAAL 1

14.35 - 15.00 ZAAL 2

Henry van Haeff, Directeur, 2-S / Petrofer Iedereen heeft weleens te maken met een tegenvallende kwaliteit van een bewerkt eindproduct voor en na het anodiseren. Met name de onzekerheid over de oorzaak is zowel frustrerend als tijd- en geld rovend.

Diverse leden van het Mikrocentrum High Tech Platform hebben daarom besloten alle facetten van het productieproces nader te onderzoeken, om uiteindelijk meer inzicht te krijgen in de invloeden die o.a. koel- en smeermiddelen, gereedschappen, materiaal, reinigen etc. hebben op het eindresultaat.

Tijdens testen met Aluminium EN AW-5083 O3 bij het Teclab in Eindhoven zijn een aantal verrassende conclusies getrokken. Benieuwd? Bezoek het Aluminium Paviljoen, stand 7.

Dr. ir. Pieter Samyn, Researcher, Institute for Materials Research (IMO) The Institute for Materials Research has a long tradition in applied research and industrial services on general topics in materials science. These include application, processing, performance, reliability and sustainability. In particular, analytical strategies for complex material systems or products are developed such as (bio)polymers and coatings for packaging, sensors, thin films, battery systems, energy devices and automotive. Starting from given materials composition and processing, in-depth analysis results in the formulation of structure-property relationships supporting better understanding and optimization of physical, mechanical and chemical properties at various scale lengths. This approach will be illustrated by some case studies.

Stef Jaspersen, Managing Director, BNS Industrial BV Managing director van BNS Industrial BV. Vertegenwoordiger van SCIGRIP in de Benelux. Een Anglo-Amerikaanse producent van onder andere Acrylaat lijmen.

14.35 - 15.00 ZAAL 3

14.35 - 15.00 ZAAL 4

Dipl.-Ing. Olav G. Schulz MBA, Managing Director, SLCR Lasertechnik GmbH on behalf of Summa Surface: SLCR Lasertechniek For many applications in modern production processes the surface preparation is a mandatory task to achieve high quality products. Specifically for bonding processes, like gluing or welding, the preparation or cleaning of the joint areas is a key factor for a high strength bond. This can be done with laser light.

The laser technique offers an alternative approach for many applications. E.g. precise paint removal, rust removal, preparation of surfaces before painting (to increase adhesion). The laser is a contact-free, gentle, environmentally friendly, dry and dust-free treatment without using any media. Therefore, perfect to automate and integrate in production processes.

36 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Materialen

Een Circulaire Economie, hoe krijgen we die echt in beweging?

Analyse

Solar Simulation 'the real life' (in English)

Verbindingstechnieken

Overzicht van recente innovaties in verbinden van ongelijksoortige materialen en van minder gekende las- en/of soldeertechnieken

Oppervlaktetechnieken

Understanding adhesion improvement as a result of changing surface wettability (in English)

Keynote

Lezingenprogramma woensdag 31 mei (vervolg)

M2i - Onderzoek aan High Tech Materialen

15.05 - 15.30 ZAAL 1

Erick Wuestman AVS, Voorzitter en expert CE, Stichting Circulaire Economie Gaan nieuwe businessmodellen het verschil maken in de technieken rondom Circulaire Economie?

Het succes van een circulaire samenleving hangt niet alleen af van recycling of upcycling aan het eind van een levensfase van een product, maar meer nog van slimme oplossingen aan de voorkant van een ontwikkeltraject. Hoe gaan nieuwe verdien-, organisatie-, en businessmodellen hier hun invloed op hebben en welke rol spelen materialen in dit hele proces?

Gaat een consortium dat eigenaar blijft van kozijnen en haar gevel als een dienst aanbiedt, andere materialen kiezen voor haar producten? En wat betekent dit voor producenten en materiaal samenstellingen?

Mark de Waard, Sales, Rycobel An enlightening view on weathering simulation possibilities of your materials.

15.05 - 15.30 ZAAL 2

Fleur Maas, Belgisch Instituut voor Lastechniek De recente ontwikkelingen in de lastechniek voor het verbinden van ongelijksoortige materialen zoals de opkomst van nieuwe varianten van het MAG-lassen en/of solderen, puntlassen, wrijvingslassen of elektromagnetisch pulsproces worden in deze presentatie naar voor gebracht.

Als toepassingsvoorbeeld zal de ontwikkeling van een metaal/composiet onderdeel voor de automobielsector worden toegelicht.

15.05 - 15.30 ZAAL 3

15.05 - 15.30 ZAAL 4

Dr. Ir. MariĂŤlle LaimbĂśck-Wouters, Materiaal Expert, MaterialsXpertise Most industrial polymers and composites have low surface free energy and lack polar functional groups on their surface, resulting in a class of materials with poor adhesion properties. Introduction of polarity is mostly done my means of chemical or physical processes using products that harm the environment.

Atmospheric plasma treatment is an elegant method to introduce polarity to the surface of the substrate, resulting an improved adhesion. In this contribution the results of surface modification on the effect on surface free energy and adhesive properties will be presented and related to a theoretical approach to predict adhesion.

Dr. Harald Kerp, Programma Manager, The Materials Innovation Institute De presentatie geeft een overzicht van het materiaalonderzoek dat M2i uitvoert op basis van de High Tech Materials roadmap van het Topsectorenbeleid. Binnen M2i wordt onderzoek gedaan naar zowel structurele als functionele materialen. Hier zal de nadruk liggen op onderzoek aan functionele materialen, zoals beschermende en waterafstotende coatings, materialen voor zonnecellen en dunne films voor toepassing in elektronische componenten.

15.35 - 16.00 ZAAL 1

37 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Keynote

Lezingenprogramma donderdag 1 juni

Materialen

10.30 - 10.55 ZAAL 1

Designing functional micromaterials (in English)

Dr. Wim Noorduin, Group Leader, AMOLF Harnessing the basic principles that guide such self-organizing processes is of fundamental scientific interest, but also promises a paradigm shift in the manufacturing of nano- and micromaterials. We recently demonstrated that the subtle balance between the diffusion of reactants and their reaction rates could lead to a wide range of microscopic shapes that could be further sculpted and hierarchically organized by rationally modulating the environmental conditions. Based on fundamental insights in the underlying mechanism, we now present new ways to steer the nucleation and growth of mineralizing microstructures and construct functional micromaterials. These results contribute to our understanding of biomineralization processes and outline a new nano-fabrication strategy for functional self-organizing materials.

Driving Glass beyond the Limits (in English)

Dr. Matthias Müller, Director Material Development, SCHOTT AG SCHOTT AG is continuously developing innovative glass and glass ceramic solutions for a huge variety of applications in optics, semiconductor, medical, electronic packaging and much more. With thickness down to 70µm, tight geometrical parameters and outstanding strength, this material reveals superior performance. Another example of leading edge material development are tailored glass ceramics as low loss dielectric material for high frequency applications. This might enable unique solutions for mobile communication like 5G technology or autonomous flying.

Analyse

11.25 - 11.50 ZAAL 1

Vision inspection for surface damage on high quality materials (in English)

Jürgen Kemenas, Technical specialist, TEVEL Techniek BV Automatic Vision inspection system to inspect surface damage in micro - nano scale; on high quality materials

Verbindingstechnieken

Verbinden zonder gaten

Oppervlaktetechnieken

11.25 - 11.50 ZAAL 2

Afblazen van oppervlakte en stofreiniging

Ing. J. van Schaijk, Senior application engineer, VIBA NV Nieuwe materialen vereisen nieuwe manieren van bevestigen. Zo worden niet alleen lijmen steeds groener en slimmer, ook de bevestigers gaan mee in deze ontwikkeling. Met de reeks slimme bevestigers van Click Bond worden er geen gaten geboord in het materiaal. Het zijn verlijmbare mechanische bevestigers die in vele markten succesvol worden toegepast, overal op de wereld.

11.25 - 11.50 ZAAL 3

Donald van Boven, Sales, Rycobel Het afblazen van oppervlakte en stofreiniging toegelicht aan de hand van een case studie.

11.25 - 11.50 ZAAL 4

38 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Materialen

Lezingenprogramma donderdag 1 juni (vervolg)

CeraCarbon THE next step in wear resistant lightweight applicatons (in English)

Roeland Coumans, CEO/CTO CeraCarbon CeraCarbon is a disruptive new material. It combines the strength and lightness of Carbon Fiber and the wear-resistance and low friction of Ceramic. Now it is possible to replace heavy steel in high performace applictions were the matariel is exposed to wear and tear. Possible applications: hydraulic and air cilinders, sliding bearings , fast moving and sliding machine parts etc.

Analyse

Hansen Solubility Parameters in inkjet ink development (in English)

Verbindingstechnieken

Hoe de oppervlaktetoestand evalueren/verbeteren voorafgaand aan een verlijming?

Oppervlaktetechnieken

Chemische oppervlaktemodificatie

Keynote

11.55 - 12.20 ZAAL 1

Global Resource Depletion: Threats and Opportunities (in English)

Dr. Sc. Frank Ruttens, Key accountmanager, Agfa-Labs Hansen Theory can be used to develop stable inkjet inks from scratch in a very short period of time, hence leading to a minimal time-to-market.

11.55- 12.20 ZAAL 2

Ing. Pol Coudeville, Docent - coรถrdinator dienstverlening, KULeuven technologiecampus Oostende De primordiale voorwaarde voor een goede lijmverbinding houdt in dat de oppervlakte-energie van het substraat voldoende hoog is om tot verlijming over te gaan. We gaan na wat die termen betekenen en wat we hieruit kunnen afleiden. We belichten de verschillende meetprincipes. We gaan na wat oppervlakte-activatie betekent en hoe we dit kunnen realiseren langs fysische of chemische weg.

11.55- 12.20 ZAAL 3

Prof. Dr. Ernst J. R. Sudholter, Hoogleraar Organische materialen en grensvlakken, TU Delft - Chemical Engineering, Organic materials & Interfaces Het seminar zal gaan over oppervlakken en hoe de preciese samenstelling daarvan en de structuur van invloed zijn op de fysische eigenschappen, zoals hydrofiliciteit, hydrofobiciteit en electrische oppervlakte lading. Door preciese chemische behandeling van oppervlakken kunnen de fysische eigenschappen op wens worden beinvloed. Dat kan zijn bijvoorbeeld het stimuleren van de hechting van bepaalde componenten uit de omgeving, en ook in het juist voorkomen van bepaalde hechtingen.

11.55- 12.20 ZAAL 4

13.15- 13.40 ZAAL 1

Dr. Ir. A.M. Diederen, Senior Scientist, TNO At our current level of technology and within the current paradigm of how to run an economy, from a global perspective we might already find ourselves in a predicament of interconnected and aggravating relative scarcities. The central issue is declining net energy on a global scale, which causes relative scarcity of many raw materials (among them many metals), which in turns aggravates the situation with regard to current and future availability and affordability of energy. So-called least-regret strategies can be devised to soften or mitigate the consequences of global resource depletion and which have intrinsic benefits, both in circumstances of crisis and of non-crisis.

39 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Materialen

Lezingenprogramma donderdag 1 juni (vervolg) Van ontwerp naar technisch en commercieel haalbaar aluminium product

Frits Marechal, Application Design Engineer, Sapa Extrusion Benelux Deze lezing is gericht op ontwerpers die een ontwerp willen vertalen naar een commercieel efficiĂŤnt maakbaar product. Aan de hand van diverse prijswinnende ontwerpen vertelt Frits Marechal wat het materiaal aluminium en de extrusietechniek te bieden hebben om breed uiteenlopende productontwerpen technisch en commercieel haalbaar te maken.

Amalyse

13.45 - 14.10 ZAAL 1

Oppervlaktetechniek

13.45 - 14.10 ZAAL 2

David Ziltener, CEO, Tribotron AG The viscoelastic properties of a tire sample are studied by dynamical mechanical analysis (DMA) using NanoIndentation technique with the Nanovea Mechanical Tester. We found that the tire possesses different viscoelastic mechanical properties across the tire layers. Such strategical distribution of the hardness and complex modulus at different layers meets the functionality requirements of the tire. The DMA frequency sweep test provides useful information on the viscoelastic behaviors of the tire running at different speeds, which is essential in improving the performance of tires for smoother and safer rides.

Ultradunne materiaal lagen en hun toepassing in NanoMagnetisme

Analyse

Dr. Ir. Ing. R. Lavrijsen, Universitair Docent, Technische Universiteit Eindhoven, Groep Fysica van NanoStructuren (FNA), Faculteit Technische Natuurkunde In deze presentatie zal ik het onderzoek in de groep fysica van nanostructuren, zoals mogelijk gemaakt door de NanoAccess onderzoeksfaciliteit aan de TU/e, naar de fundamentele magnetische interacties in ultradunne lagen nader toelichten. In dit onderzoek is de controle van laagdikten, grensvlakken, oppervlakken en zuiverheid, op de nanometer schaal, van uiterst belang. Ik zal een paar voorbeelden van de gebruikte technieken voor depositie, analyse en structurering de revue laten passeren. Ons onderzoek richt zich op applicaties op het gebied van de nano-electronica, nanomaterialen voor energie, en nanodeeltjes voor bio-medische toepassingen. Deze technieken zijn ook toegankelijk voor derden in samenwerkingsverband.

How to model dropping of an HDPE tank with fluid using Abaqus FEA (in English)

Verbindingstechnieken

13.45 - 14.10 ZAAL 4

Dynamic mechanical analysis of a tire sample by nanoindentation (in English)

Condities voor een duurzame verlijming

14.35 - 15.00 ZAAL 2

Dr. Ir. Christine Obbink-Huizer, Abaqus Application Engineer, Simuleon Finite element analysis is a powerful tool to understand and predict mechanical behavior.

Using the drop test of an HDPE tank filled with fluid as example, the choices that need to be made when setting up an analysis are explained.

Most attention is paid to the material properties: which material models can be used for HDPE and how can we describe the fluid?

This example shows the capabilities of Abaqus to describe complex non-linear behavior, similar to http://info.simuleon.com/blog/abaqus-fsi-drop-test-100-liter-hdpe-fuel-tank.

Ing. Jan Lambrechts MSc., Business Manager, LCS Adhesive Bonding bvba Wanneer we duurzaam willen verlijmen is het aangewezen een aantal factoren in het oog te houden zoals: design van de constructie, de keuze van de substraten, oppervlaktebehandeling, omgevingsfactoren, lijmkeuze, applicatie en proces, testen, controle en QC. Ten slotte wordt het belang van het 'Triumviraat' uitgelegd.

14.35 - 15.00 ZAAL 3

40 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Oppervlaktetechnieken

Smart coatings via designing surface chemistry and topography (in English)

Materialen

Oppervlaktetechnologie: controle op de vierkante kilometer

Verbindingstechnieken

Net-shape productie van een composieten draagarm

Oppervlaktetechnieken

Do's en Dont's van anodiseren

Keynote

Lezingenprogramma donderdag 1 juni (vervolg)

Lina: 's werelds eerste bio-based auto

14.35 - 15.00 ZAAL 4

Dr. Catarina Esteves, Associate Professor, Eindhoven University of Technology - Department of Chemical Engineering and Chemistry Nearly all surfaces we use are covered by a polymer layer (coating) for protection or aesthetic purposes.

One of the most important roles of surfaces is setting interactions with water. Hydrophobic coatings provide water repellency and low-adherence; hydrophilic coatings grant permanent contact with water and high lubricity. Currently, the materials field faces new challenges to design multi-functional surfaces which exhibit a specific wettability but also respond selectively to changes in the environment. I will show how we have been using surface chemistry and topography to develop multi-functional 'smart coatings' for different applications: e.g. self-healing and superhydrophobic polymer coatings.

Dr. Ir. Hans van der Weijde, Programma manager, Tata Steel R&D Tata Steel is een van de grootste producten van metaaloppervlakken in Nederland. En naast de optimale eigenschappen van de bulk is juist ook het oppervlak een van de manieren waarop we kunnen excelleren en concureren. Dit omvat oppervlakte-topologie over diverse lengteschalen, dunne oppervlaktelagen en speciale coatings. In deze lezing zal vanuit een aantal marktsegmenten worden bekeken welk type ontwikkelingen actueel zijn

15.05 - 15.30 ZAAL 1

15.05 - 15.30 ZAAL 3

Markus Kaufmann, Programmaleider composieten, Sirris SLC-Lab is het engineering en prototypelabo van Sirris, de KU Leuven en de UGent. Een demonstrator die recent internationale belangstelling wekte, was een draagarm voor de ophanging van een Volkswagen Golf die het lab samen met twee Duitse partneruniversiteiten ontwikkelde. De component illustreert dat de resin transfer moulding-technologie perfect geschikt is voor complexe designs. Ze vergt geen nabehandeling en laat zelfs toe optische vezelsensoren te integreren voor structural health monitoring. Tijdens de lezing word ingegaan op de complexiteit van matrijsontwerp voor RTM, het integreren van inserts in complexe preforms, en het opmeten van spanningen door middel van vezelsensoren.

M. Kaarsgaarn, DGA, KO-AR BV Welke valkuilen zijn er bij anodiseren?

15.05 - 15.30 ZAAL 4

15.35 - 16.00 ZAAL 1

Noud van de Gevel, PR & Media manager, TU/ecomotive Lina is een vierpersoons, elektrische stadsauto. Dankzij haar lichte gewicht van 300 kilogram is ze erg efficiĂŤnt.

Dit lage gewicht is te danken aan een innovatief materiaal dat nog nooit eerder structureel in auto’s is gebruikt. Namelijk: bio-composiet. Deze panelen, bestaande uit twee lagen bio-composiet die om de biologische PLA-kern geperst worden, vormen het chassis van Lina en daarmee de dragende constructie van de auto. Het voornaamste bestandsdeel van het bio-composiet is vlas. Vlas is een plant met lange, stugge vezels waarvan de toepassingen ver reiken.

41 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

EXPOSANTEN Exposanten (op alfabetische volgorde)

1D COMPOSITES BV

Jupiterweg 41a 3893 GC ZEEWOLDE info@1dcomposites.com 06-53161362 www.1Dcomposites.com Contact: Gertjan Switsar

2-S BV Vlierdensedijk 43 5705 CK HELMOND h.vanhaeff@2-s.eu 0492-590443 www.2-s.eu Contact: Henry van Haeff

Stand: 10

Stand: 7

ADSO BVBA

Vuurkruislaan 10 BE 2610 WILRIJK bart@adso.be 0032-498400504 www.adso.be Contact: Bart Hendrickx

Agfa-Labs Septestraat 27 BE 2640 MORTSEL frank.ruttens@agfa.com 0032 449 56 99 49 www.agfa-labs.com Contact: Frank Ruttens

ALUMECO NL BV

Stand: 2

Stand: 35

Stand: 7

ALUMINIUM PAVILJOEN

AMEURO METALS B.V.

ANALIS nv

Stand: 7

Stand: 21

Stand: 53

ARNOLD + SIEDSMA Bezuidenhoutseweg 57 2594 AC DEN HAAG rnaudintencate@arnold-siedsma.nl 070 3654833 www.arnold-siedsma.com

BENELUX SCIENTIFIC BV

BODYCOTE VACUUM BRAZING

Stand: 6

Stand: 40

Visseringweg 28 1112 AS DIEMEN henkjan.buursen@bodycote.com +31 20 5601080 www.bodycote.com/nl-be Contact: Henkjan Buursen Stand: 64

BÖHLER

Bond voor Materialenkennis

BONSHIN SOURCING BVBA

Stand: 14

Stand: 25

Stand: 12

Kruisstraat 74 5612 CJ EINDHOVEN k.mous@mikrocentrum.nl 040-2969922 Contact: Karin Mous

Isolatorweg 32 1014 AS AMSTERDAM rob.didden@bohler.nl 020-5817420 www.bohler.nl Contact: Rob Didden

42 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Papland 9c 4206 CK GORINCHEM ovaniperen@ameurometals.nl 085-4844770 www.ameurometals.nl Contact: Olaf van Iperen

44 RI-straat 33 4051 AP OCHTEN ko.schaap@benelux-scientific.nl 0344-655556 www.benelux-scientific.nl Contact: Ko Schaap

Kruisstraat 74 5612 CJ Eindhoven info@materialenkennis.nl 040 296 99 13 www.materialenkennis.nl Contact: Karin van Bakel

4TU.HIGH-TECH MATERIALS (4TU.HTM)

Mekelweg 2 2628 CD DELFT r.boerrigter@tudelft.nl 015-2785760 www.4tu.nl/htm Contact: Reina Boerrigter Stand: 16

Ketelmeer 25 5347 JX OSS moh@alumeco.nl 06-10382134 www.alumeco.nl Contact: Marco Huitink

Rue de Néverlée 11 BE 5020 Suarlee kdr@analis.be 0032-81-255050 www.analis.be Contact: Ken de Roover

Uitbreidingstraat 84/3 BE 2600 BERCHEM 0032-483252389 amy.xin@bonshin.com www.bonshin.com Contact: Amy Xin

EXPOSANTEN Exposanten (op alfabetische volgorde)

CERACARBON BV

Kruisstraat 123 6171 GE STEIN roeland@ceracarbon.com 046-4260076 www. ceracarbon.com Contact Roeland Coumans

DE LOOPER ANALYTICAL Bukkumweg 24m 5081 CT HILVARENBEEK daniëlle@delooperndo.com 013-5054216 www.delooperanalytical.com Contact: Danielle Heijms

Stand: 18

Stand: 37

ELASTOMER RESEARCH TESTING BV

FALEX TRIBOLOGY NV

Teugseweg 27 7418 AM DEVENTER info@ertbv.com +31 570 - 62 46 16 www.ertbv.com Contact: Dr. Ir. Kuno Dijkhuis Stand: 56

Wingepark 23B BE 3110 ROTSELAAR office@falex.eu 0032-16-407965 www.falex.eu Contact: Dirk Drees Stand: 47

DELO INDUSTRIAL ADHESIVES

Delo-Allee 1 DE 86949 WINDACH robert.boks@delo.de 0049 8193 9900-0 www.delo-adhesives.com/en/ Contact: Mr. Robert Boks Stand: 67

GIMEX TECHNISCHE KERAMIEK BV

Achterdijk 15 5705 CB HELMOND j.goossens@gimex.nl 0345 - 574 255 www.gimex.nl Contact: John Goossens Stand: 4

43 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

EXPOSANTEN Exposanten (op alfabetische volgorde)

GOM BRANCH BENELUX Interleuvenlaan 15F BE 3001 HEVERLEE e.winant@gom.com 0032-16-408034 www.gom.com Contact: Wim Cuypers

GRONEMAN BV

Postbus 24 7550 AA HENGELO eidhof@groneman.nl 074-2551143 www.groneman.nl Contact: Karin Eidhof

HARTECH MEET- & TESTAPPARATUUR

Stand: 58

Stand: 80

Bonte Kraaiweg 16 1521 RD WORMERVEER yvonne@hartech.nl 075-6144080 www.hartech.nl Contact: Yvonne IJmker - de Nijs Stand: 49

HAUCK HEAT TREATMENT EINDHOVEN BV

HELMUT FISCHER MEETTECHNIEK BV

Tarasconweg 10 5627 GB EINDHOVEN johan.nieuwlands@helmutfischer.nl 040-2482255 www.helmutfischer.nl Contact: Johan Nieuwlands Stand: 89

HOGESCHOOL UTRECHT CENTRUM VOOR NATUUR & TECHNIEK

Koningsbergerstraat 9 3531 AJ UTRECHT alex.harsveld@hu.nl 088-4818888 www.cvnt.nl Contact: A. Harsveld Stand: 17

IMO-IMOMEC Martelarenlaan 42 BE 3500 HASSELT lieve.dedoncker@uhasselt.be 0032-11-268813 www.uhasselt.be/imo Contact: Lieve de Doncker

INNOVAR CLEANING CONTROL

IPECUNIA PATENTS BV

Achtseweg Noord 5 5651 GG EINDHOVEN rick.bruggeman@hauckht.com 06-13122288 www.hauckht.nl Contact: Rick Bruggeman Stand: 72

Stand: 45

ISSERSTED PRÜFMASCHINEN GMBH & CO. KG Chemiestrasse 4 DE 41751 VIERSEN delling@isserstedt-pruefservice.de 0049-2162-266500 www.isserstedt-pruefservice.de Contact: Maria Delling Stand: 39

INSTRON 3 Boulevard Jean Moulin, Omega Parc Bâtiment 2 FR 78990 ELANCOURT, CEDEX juergen_richter@instron.com 0031-(0)6-10898286 www.instron.com Contact: dhr. J. Richter Stand: 51 44 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Ambachtsweg 23 5627 BZ EINDHOVEN hans.cools@innovar-cc.com 040-7370199 www.innovar-cc.com Contact: Hans Cools Stand: 109

Rijksweg Zuid 8 6131 AN SITTARD danny.bovens@ipecunia.com 046-4113990 www.ipecunia.com Contact: Dhr. Jaap Renkema Stand: 34

INNOVATEST EUROPE Borgharenweg 140 6222 AA MAASTRICHT info@innovatest-europe.com 043-3520060 www.innovatest-europe.com

INNOVATIEVE MATERIALEN / SJP UITGEVERS

Stand: 44

Stand: 1

IST BENELUX BV

J.J. BOS B.V.

Stand: 77

Stand: 55

Hommel 63 7317 BL APELDOORN gerard@bnl.ist-uv.com 055-5050014 www.ist-uv.nl Contact: Gerard Brieko

Postbus 861 4200 AW GORINCHEM gvn@innovatievematerialen.nl 0183-660808 Contact: Gerard van Nifterik

Marconistraat 11 2809 PH GOUDA ramon.vanthoff@jjbosbv.nl 0182-619333 www.jjbosbv.nl Contact: Ramon van 't Hoff

EXPOSANTEN Exposanten (op alfabetische volgorde) JEOL (EUROPE) BV

Lireweg 4 2153 PH NIEUW-VENNEP kruize@jeolbenelux.com 0252-623500 www.jeolbenelux.com Contact: Arnold Kruize

JUNO INDUSTRIES

KEYENCE INTERNATIONAL (BELGIUM)

Stoktevijver 22 9930 Zomergem co@junoindustries.eu +3293959590 www.junoindustries.eu Contact: Thierry Soenen

Bedrijvenlaan 5 BE 2800 MECHELEN t.vanlaer@keyence.eu 0032-471-214822 www.keyence.com Contact: Thimoty Van Laer Stand: 33

Stand: 38

Stand: 74

KO-AR BV

LCS ADHESIVE BONDING BVBA

Neerlandia 16 1841 JK STOMPETOREN marco@ko-ar.nl 072-5745400 www.ko-ar.nl Contact: Marco Kaarsgaarn Stand: 96

Bergenstraat 84 BE 3053 HAASRODE jan.lambrechts@consultant.com 0032-16-389045 www.lcs-adhesivebonding.com Contact: Jan Lambrechts Stand: 75

LIJMACADEMIE

Ericssonstraat 2 5121 ML RIJEN info@lijmacademie.nl 085-3031227 www.lijmacademie.eu Contact: Arnold Knottnerus Stand: 60

Industrial LED- UV

technologie van IST

IST Benelux BV Hommel 63 7317 BL Apeldoorn Tel. +31 55 505 00 14 www.ist-uv.nl 45 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

EXPOSANTEN Exposanten (op alfabetische volgorde)

MAT-TECH Ekkersrijt 4508 5692 DM SON e.brom@mat-tech.com 0499-490133 www.mat-tech.com Contact: Erik Brom

MATERIALDESIGN

Stand: 59

Stand: 1

Elektronicaweg 25 2628 XG DELFT B.vanhaastrecht@m2i.nl 088-0351900 www.m2i.nl Contact: Bert van Haastrecht Stand: 25

MERSEN BENELUX BV Mercuriusweg 4-6 3113 AR SCHIEDAM william.rozeboom@mersen.com 010-2983030 www.mersen.com Contact: William Rozeboom

METEL

MIKROCENTRUM

Stand: 22

Stand: 13

Stand: 120

MULTIVALENT BV / INNPLATE

Newa

Postbus 10 5110 AA BAARLE-NASSAU info@newa.nl 013-5072000 www.newa.nl Contact: Ivo Verheijen

PERMACOL BV Diedenweg 94 6717 KV EDE t.gorter@permacol.nl 0318-640740 www.permacol.nl Contact: Tom Gorter

Stand: 46

Stand: 73

PHENOM-WORLD BV

Dillenburgstraat 9T 5652 AM EINDHOVEN vivian.de.corti@phenom-world.com 040-2597369 www.phenom-world.com Contact: Vivian de Corti

PLATOS CONSULTING Elsbrug 11 BE 9260 WICHELEN ralf.greger@platos-consulting.be 0032-474-572635 www.platos-consulting.eu Contact: Dr. Ralf Greger

Pontus HeatTreatment BV

Stand: 54

Stand: 91

Stand: 62

REFITECH CARBON COMPONENTS

RUPLO LIJMTECHNIEK BV

RYCOBEL

Ekkersrijt 1501 5692 AN SON robbert.degreef@multivalent.nl 040-7515304 www.multivalent.nl Contact: Robbert de Greef Stand: 98

Industriestraat 69a 5145 PD WAALWIJK b.nijpels@refitech.nl 0416-330589 www.refitech.nl Contact: Bas Nijpels Stand: 19

46 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Heereweg 32 1901 MD CASTRICUM ton.hurkmans@gmail.com 0251-656052 Contact: Ton Hurkmans www.materialdesign.nl

Van Harenstraat 4 5145 RJ WAALWIJK d.wijnants@metel.nl 0416-724800 www.metel.nl Contact: Dennis Wijnants

Meeuwstraat 2A 9791 GE TEN BOER info@ruplo.nl 050-3022702 www.ruplo.nl Contact: Ruurd van der Ploeg Stand: 76

Materials innovation institute (M2i)

Kruisstraat 74 5612 CJ EINDHOVEN j.gijsberts@mikrocentrum.nl 040-2969933 www.mikrocentrum.nl Contact: J. Gijsberts

Thermen 9 7521 PS ENSCHEDE rvanmil@pontus.nl 053-4341000 www.pontus.nl Contact: Robert van Mil

Nijverheidslaan 47 BE 8540 DEERLIJK info@rycobel.com 0032-56-1782170 www.rycobel.com Contact: Mark de Waard & Donald Van Boven Stand: 95

EXPOSANTEN

Let’s rediscover materials for industrial applications.

By creating specialty glass that stands out with unmatched optical precision, the highest transmission, surprising flexibility and ultimate customized solutions, we enable engineers and designers to think in new dimensions.

What’s your next milestone?

Please visit us at the Materials 2017 – Booth #3

milestones.schott.com

47 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

EXPOSANTEN Exposanten (op alfabetische volgorde) SABA Dinxperlo BV

SADECHAF BONDING

SAPA EXTRUSION BENELUX

Stand: 68

Stand: 69

Stand: 23

SCHOTT BENELUX BV

SCIGRIP - BENELUX / BNS

SENANG MATERIAL MICROSCOPY

Industriestraat 3 7091 DC DINXPERLO transportation@saba-adhesives.com 0315 65 89 99 www.saba-adhesives.com Contact: Dennis ter Veldhuis

Randweg 3a 4104 AC CULEMBORG antoon.wesselink@schott.com 0345-470650 www.schott.com Contact: A.H.Wesselink

Campus Blairon 30 BE 2300 TURNHOUT janneke.renes@sadechaf.eu 0032-14-405287 www.sadechaf.eu Contact: Janneke Renes

Australiëweg 24T 4561 PD HULST bns@bnsindustrial.com 0114-31100 www.scigrip-benelux.com Contact: Stef Jaspersen

Stand: 3

Stand: 71

SHIMADZU BENELUX BV

SIMULEON - ABAQUS SOFTWARE & FEA SERVICES

Australiëlaan 14 5232 BB DEN BOSCH info@shimadzu.nl 073-6430320 www.shimadzu.nl Contact: Gaby de Jong Stand: 32

SIRRIS

Sint Antoniestraat 7 5314 LG BRUCHEM dbroekaart@simuleon.com 0418-644699 www.simuleon.com Contact: Dolf Broekaart Stand: 50

Postbus 75 5150 AB DRUNEN rik.mertens@sapagroup.com 06-20542522 www.sapaprofiles.com/nl Contact: Rik Mertens

Prinses Beatrixlaan 22 4001 AH TIEL info@senangoms.nl 0344-610020 www.senangoms.nl Contact: Roy Maidman Stand: 43

SINVACON BVBA

Provinciebaan 102 BE 9890 GAVERE 0032-478546968 pascalverheyen@sinvacon.be www.sinvacon.be Contact: Pasval Verheyen Stand: 106

SIRRIS SMART COATING APPLICATION LAB

Stand: 70

Wetenschapspark 3 BE 3590 DIEPENBEEK hilde.krikor@sirris.be 0032-473-992129 www.smartcoating.be Contact: Hilde Krikor Stand: 105

SUMMA SURFACE: SLCR LASERTECHNIEK

TESA BV

TEVEL TECHNIEK BV

TITAN TECHNOLOGIES

Stand: 63

Stand: 30

Stand: 79

Technologiepark 935 BE 9052 ZWIJNAARDE bart.teerlinck@sirris.be 0032-498-919394 Contact: Bart Teerlinck www.sirris.be

Stationsplein 3-1 1211 EX HILVERSUM erik.speeckaert@tesa.com 0032-471-705597 www.tesa.nl Contact: Erik Speeckaert

48 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Mollevite 24 6931 KG WESTERVOORT info@tevel.nl 026-3030060 www.tevel.nl Contact: H. Blauw

Bernard Vrienslaan 3 5062 EM OISTERWIJK thijs.carlier@summa-surface.nl 013-8225866 www.summa-surface.nl/machines/ slcr/ Contact: Thijs Carlier Stand: 93

Koksijdestraat 11 BE 8630 VEURNE info@titantechnologies.be 0032-475651536 www.titantechnologies.be Contact: Serge Tuerlings

DÉ TAPE VOOR MOEILIJKE 0PPERVLAKKEN tesa® ACXplus 709x LSE Performer

• Deze innovatieve schuimtape in acryl hecht op een blijvende manier en zonder primer aan low-surface-energy (LSE) materialen zoals kunststof, materialen met poedercoating, etc.

• Kan gebruikt worden bij temperaturen dicht bij het vriespunt.

tesa.nl

Visit our website: www.innovatest-europe.com

Global leading technology in hardness testing made in The Netherlands.

INNOVATEST Europe BV Borgharenweg 140 - 6222 AA Maastricht - Phone : +31 (0) 43 3520060 - Fax : +31 (0) 43 3631168 - E-mail: info@innovatest-europe.com

49 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

In één dag alles over aluminium productontwikkeling

12 | 9 | 2017 Hilvaria Studio's Hilvarenbeek

www.mikrocentrum.nl/evenementen

50 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

EXPOSANTEN Exposanten (op alfabetische volgorde)

TRIBOTRON AG

TTL GROUP NV

Stand: 48

Stand: 11

VERENIGING ION

VIBA NV

Lerchenfeldstrasse 3 CH 9014 ST. GALLEN info@tribotron.com 0041-71-5112465 www.tribotron.com Contact: David Ziltener

Einsteinbaan 1 3439 NJ NIEUWEGEIN scherpenborg@vereniging-ion.nl 030-6300390 www.vereniging-ion.nl Contact: Santino Scherpenborg Stand: 99

Bredesteeg 4 7041 GV S-HEERENBERG wendyvanree@ttlgroup.nl 0314-664900 www.ttlgroup.nl Contact: Wendy van Ree

Bleiswijkseweg 41 2712 PB ZOETERMEER romani@viba.nl www.viba.nl 079-3306748 Contact: Ton Romani Stand: 78

VDL FIBERTECH INDUSTRIES

Diamantweg 54 5527 LC HAPERT d.steenbakkers@vdlfibertechindustries.com www.vdlfibertechindustries.com 0497-338400 Contact: D. Steenbakkers Stand: 20

VM VISION INTERNATIONAL BVBA Molenbergstraat 39 BE 9190 STEKENE mth@vm-vision.eu 0032-3-7893602 www.vm-vision.eu Contact: Mark ter Hoeven Stand: 57

VOM VZW

Kapeldreef 60 BE 3001 LEUVEN v.fincken@vom.be 0032-16-401420 www.vom.be Contact: Veerle Fincken Stand: 108

WEISS TECHNIK NEDERLAND BV

Newtonstraat 5 4004 KD TIEL info@weisstechnik.nl 0344-670400 www.weisstechnik.nl Contact: M. Vogelaar Stand: 52

WITTENBURG/WITCOM Postbus 32 3870 CA HOEVELAKEN hb@wittenburgbv.nl 036-2000300 www.wittenburgbv.nl Contact: Han van der Brink Stand: 5

Stand 40 Instrumenten voor het testen van uw materialen

Op de stand van Benelux Scientific is dit jaar ruim aandacht voor Q-Lab, dé specialist op het gebied van testapparatuur voor veroudering en corrosie.

info@benelux-scientific.nl www.benelux-scientific.nl T: +31-(0)344-655556

51 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Wie levert wat?

Wie levert wat?

Bewerken van materialen

Oppervlaktetechnieken ANALIS nv

53

2

BODYCOTE VACUUM BRAZING

64

AMEURO METALS BV

21

DELO INDUSTRIAL ADHESIVES

67

BÖHLER

14

HAUCK HEAT TREATMENT EINDHOVEN BV

72

DELO INDUSTRIAL ADHESIVES

67

INNOVAR CLEANING CONTROL

1D COMPOSITES BV ADSO BVBA

GIMEX TECHNISCHE KERAMIEK BV

10

4

109

IST BENELUX BV

77

J.J. BOS B.V.

55

J.J. BOS B.V.

55

MERSEN BENELUX BV

22

LCS ADHESIVE BONDING BVBA

75

METEL

13

LIJMACADEMIE

60

PERMACOL BV

73

MAT-TECH

59

REFITECH CARBON COMPONENTS

19

MULTIVALENT BV / INNPLATE

98

PLATOS CONSULTING

91

RYCOBEL

95

SCHOTT BENELUX BV

3

SCHOTT BENELUX BV

(Slimme) materialen & grondstoffen 2-S BV

7

ADSO BVBA

2

BÖHLER

14

DELO INDUSTRIAL ADHESIVES

67

GIMEX TECHNISCHE KERAMIEK BV

4

J.J. BOS B.V.

55

LCS ADHESIVE BONDING BVBA

75

MERSEN BENELUX BV

22

REFITECH CARBON COMPONENTS

19

SCHOTT BENELUX BV SUMMA SURFACE: SLCR LASERTECHNIEK

3 93

SUMMA SURFACE: SLCR LASERTECHNIEK

93

VERENIGING ION

99

VM VISION INTERNATIONAL BVBA

57

Consultant / adviseur 2-S BV Agfa-Labs ARNOLD + SIEDSMA

ADSO BVBA

2

J.J. BOS B.V.

55

LCS ADHESIVE BONDING BVBA

75

LIJMACADEMIE

60

MULTIVALENT BV / INNPLATE

98

SIMULEON - ABAQUS SOFTWARE & FEA SERVICES

50

52 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

7 35 6

BODYCOTE VACUUM BRAZING

64

BÖHLER

14

ELASTOMER RESEARCH TESTING BV

56

FALEX TRIBOLOGY NV

47

GIMEX TECHNISCHE KERAMIEK BV

Ontwerp- en design bureau

3

4

HOGESCHOOL UTRECHT - CENTRUM VOOR NATUUR & TECHNIEK

17

LCS ADHESIVE BONDING BVBA

75

LIJMACADEMIE

60

MULTIVALENT BV / INNPLATE

98

PERMACOL BV

73

PLATOS CONSULTING

91

Pontus HeatTreatment BV

62

SIMULEON - ABAQUS SOFTWARE & FEA SERVICES

50

Wie levert wat?

Wie levert wat?

Materiaalkarakterisering, analyse techniek, meten & testen

Verbindingstechnieken BODYCOTE VACUUM BRAZING

64

2-S BV

DELO INDUSTRIAL ADHESIVES

67

Agfa-Labs

35

GRONEMAN BV

80

BENELUX SCIENTIFIC BV

40

HAUCK HEAT TREATMENT EINDHOVEN BV

72

DE LOOPER ANALYTICAL

37

IST BENELUX BV

77

DELO INDUSTRIAL ADHESIVES

67

J.J. BOS B.V.

55

ELASTOMER RESEARCH TESTING BV

56

JUNO INDUSTRIES

74

FALEX TRIBOLOGY NV

47

LCS ADHESIVE BONDING BVBA

75

GOM BRANCH BENELUX

58

LIJMACADEMIE

60

HARTECH MEET- & TESTAPPARATUUR

49

MAT-TECH

59

INNOVATEST EUROPE

44

PERMACOL BV

73

INSTRON

51

SADECHAF BONDING

69

J.J. BOS B.V.

55

SCHOTT BENELUX BV

3

JEOL (EUROPE) BV

38

MAT-TECH

59

MULTIVALENT BV / INNPLATE

98

Newa

46

PERMACOL BV

73

RYCOBEL

95

VDL FIBERTECH INDUSTRIES

20

Onderzoeksinstituten, kennis- en onderwijsinstellingen

7

TEVEL TECHNIEK BV

30

4TU.HIGH-TECH MATERIALS (4TU.HTM)

16

TRIBOTRON AG

48

Agfa-Labs

35

VM VISION INTERNATIONAL BVBA

57

ELASTOMER RESEARCH TESTING BV

56

WEISS TECHNIK NEDERLAND BV

52

HOGESCHOOL UTRECHT - CENTRUM VOOR NATUUR & TECHNIEK

17

J.J. BOS B.V.

55

LIJMACADEMIE

60

Materials innovation institute

25

VERENIGING ION

99

VOM VZW

108

53 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Klik Hier voor de webversie>

54 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

1D COMPOSITES BV 2-S BV 4TU.HIGH-TECH MATERIALS (4TU.HTM) ADSO BVBA Agfa-Labs ALUMECO NL BV ALUMINIUM PAVILJOEN AMEURO METALS B.V. ANALIS nv ARNOLD + SIEDSMA BENELUX SCIENTIFIC BV BODYCOTE VACUUM BRAZING BÖHLER Bond voor Materialenkennis BONSHIN SOURCING BVBA CERACARBON BV DE LOOPER ANALYTICAL DELO INDUSTRIAL ADHESIVES ELASTOMER RESEARCH TESTING BV FALEX TRIBOLOGY NV GIMEX TECHNISCHE KERAMIEK BV GOM BRANCH BENELUX GRONEMAN BV HARTECH MEET- & TESTAPPARATUUR HAUCK HEAT TREATMENT EINDHOVEN BV HELMUT FISCHER MEETTECHNIEK BV HOGESCHOOL UTRECHT - CENTRUM VOOR NATUUR & TECHNIEK IMO-IMOMEC INNOVAR CLEANING CONTROL INNOVATEST EUROPE INNOVATIEVE MATERIALEN / SJP UITGEVERS INSTRON IPECUNIA PATENTS BV ISSERSTED PRÜFMASCHINEN GMBH & CO. KG IST BENELUX BV J.J. BOS B.V. JEOL (EUROPE) BV JUNO INDUSTRIES KEYENCE INTERNATIONAL (BELGIUM) KO-AR BV LCS ADHESIVE BONDING BVBA LIJMACADEMIE MATERIALDESIGN Materials innovation institute MAT-TECH MERSEN BENELUX BV METEL MIKROCENTRUM MULTIVALENT BV / INNPLATE Newa PERMACOL BV PHENOM-WORLD BV PLATOS CONSULTING Pontus HeatTreatment BV REFITECH CARBON COMPONENTS RUPLO LIJMTECHNIEK BV RYCOBEL SABA Dinxperlo BV SADECHAF BONDING SAPA EXTRUSION BENELUX SCHOTT BENELUX BV SCIGRIP - BENELUX / BNS SENANG MATERIAL MICROSCOPY SHIMADZU BENELUX BV SIMULEON - ABAQUS SOFTWARE & FEA SERVICES SINVACON BVBA SIRRIS SIRRIS SMART COATING APPLICATION LAB SUMMA SURFACE: SLCR LASERTECHNIEK TESA BV TEVEL TECHNIEK BV TITAN TECHNOLOGIES TRIBOTRON AG TTL GROUP NV VDL FIBERTECH INDUSTRIES VERENIGING ION VIBA NV VM VISION INTERNATIONAL BVBA VOM VZW WEISS TECHNIK NEDERLAND BV WITTENBURG/WITCOM

10 7 16 2 35 7 7 21 53 6 40 64 14 25 12 18 37 67 56 47 4 58 80 49 72 89 17 45 109 44 1 51 34 39 77 55 38 74 33 96 75 60 1 25 59 22 13 120 98 46 73 54 91 62 19 76 95 68 69 23 3 71 43 32 50 106 70 105 93 63 30 79 48 11 20 99 78 57 108 52 5

55 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

EXPOSANTEN

M2i

Four Service Areas Science

Human Capital

We develop technology & industry roadmaps to materialize scientific agendas

We connect talented people to our partners, creating results together.

Network

Market Platforms

€

We combine existing competences and new markets and vice versa

As the specialist network organization in materials innovation, the Materials innovation institute (M2i) works with large industries as well as small and rapidly expanding companies. M2i delivers value to business and science in four service areas.

M2i is the enabler in materials innovation and delivers the integral programming for the Top Sector High Tech Systems and Materials (HTSM), boosting the Dutch economy with knowledge and talent and strengthening its position as global player.

56 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

Valorization

We empower industry to capitalize on developed competences and technologies

“To be successful in our society, we are taking a leading role in the social and technical materials innovations — for the generations to come.”

— Mario van Wingerde CEO M2i

Elektronicaweg 25 2628 XG Delft +31 88 035 1900 info@m2i.nl www.m2i.nl

EXPOSANTEN

Visit Our Exclusive Distributor: TRIBOTRON (Booth 48)

Nanovea began designing and manufacturing instruments after years of experience in providing solutions for

measurement technology to stimulate materials engineering for the common good. Ease of use, advanced automation

Testers and Tribometers. Nanovea's instruments can be found internationally in distinguished educational and industrial organizations ranging from automotive to cosmetic, biotechnology to medical devices to microelectronics and space applications. Thousands of clients rely on Nanovea for accurate solutions, technically superior instruments, experienced assistance and comprehensive laboratory services.

57 | INNOVATIEVE MATERIALEN 2 2017

INNOVATIEVE MATERIALEN Innovatieve Materialen Innovatieve Materialen is een interactief, digitaal vakblad over nieuwe en/of innovatief toegepaste materialen in de civieltechnische sector, bouw, architectuur en design. Kerngedachte achter het blad is dat de materialensector tot dusver was ‘verzuild’ op basis van materiaalsoorten, waardoor veel kennis en kansen niet worden benut. Daar wil Innovatieve Materialen iets aan doen.

Innovatieve Materialen verschijnt in digitale vorm zes keer per jaar. Abonnees ontvangen een bladerbare versie plus een downloadable pdf-editie. Beide versies zijn interactief, en bevatten hyperlinks en video’s. Uitgever: SJP Uitgevers: Postbus 861, 4200 AW Gorinchem. Tel. 0183 66 08 08 Vraag een gratis digitaal proefnummer aan: info@innovatievematerialen.nl

SJP Uitgevers

Digitaal

Innovatieve Materialen is een digitaal vakblad, wat logischerwijs de mogelijkheid geeft om meer informatie toe te voegen dan in een conventio­neel papieren vakblad gebruikelijk is.

Vaak wordt er bij de artikelen een koppeling gemaakt met een relevante website, achterliggende informatie, rapporten, videomateriaal en/of eerder verschenen artikelen.

Postbus 861 4200 AW Gorinchem tel. (0183) 66 08 08 e-mail: info@innovatievematerialen.nl

Abonnementen Een digitaal abonnement in 2017 (6 uitgaven) kost € 39,50 (excl. BTW) www.innovatievematerialen.nl