Instytut Spraw Obywatelskich – 15 lat walki o dobro wspólne by Instytut Spraw Obywatelskich

15 l at

wa l k i o dobro wspรณLne

Publikacja zrealizowana ze ล rodkรณw Fundacji im. Stefana Batorego.

Z Instytutem Spraw Obywatelskich po raz pierwszy zetknęłam się dosyć dawno, bo w 2010 r. Najpierw poznałam Rafała, zaraz potem Ilonę. Od początku zwróciłam uwagę na ich profesjonalizm – pamiętam swoje wrażenie, trzymając w ręku pakiet ich Spółki – Grupy INSPRO i jednej z inicjatyw – Centrum KLUCZ. Dziś coraz więcej organizacji przywiązuje wagę do szaty graficznej, ale kilka lat temu byli raczej w awangardzie. Potem jeszcze zwróciłam uwagę na ich zainteresowanie i eksperckość w tematach niszowych: szkolenie dla rad pracowniczych, audyty rowerowe. Pamiętam, ze chodziłam po naszym biurze i mówiłam: zobaczcie, jakie mają super pomysły! Toteż bardzo się ucieszyłam, gdy nasza współpraca zaczęła się zacieśniać – w 2015 r. Ilona zaproponowała mi współpracę przy doradztwie biznesowym i finansowym w ramach Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej. Wtedy też poznałam większą część zespołu Instytutu Spraw Obywatelskich – młodych, zaangażowanych ludzi – a przy tym bardzo sympatycznych – po prostu fajnych. Pamiętam mocno popołudniowe/ wieczorne eskapady po województwie z Olą i Justyną z wizytą w prywatnych domach ludzi, w których dziewczyny dostrzegły potencjał przedsiębiorcy społecznego! Pracując przy kolejnej edycji OWESowego wsparcia dla organizacji społecznych, spółdzielni socjalnych, widzę jak dzięki Instytutowi Spraw Obywatelskich te podmioty się rozwijają, co w wymiarze praktycznym oznacza poprawę sytuacji życiowej konkretnych osób, bo mają pracę i szansę na stabilizację. Innymi słowy: praca u podstaw w skali lokalnej. Dorota PieńkowskA Prezes Polsko-Amerykańskiego Funduszu Pożyczkowego Inicjat yw Obywatelskich

W i er z ę , ż e  n a j l ep s z e pr z e d n a m i Kto uderzy pięścią w stół, a kto nie? Jakie mają marzenia i co ich napędza do działania? O sobie i o planach na przyszłość z okazji 15. rocznicy działalności Instytutu Spraw Obywatelskich opowiadają Ilona Pietrzak, Olaf Swolkień i Rafał Górski, członkowie Zarządu Instytutu. Kiedy ostatnio mieliście ochotę uderzyć pięścią w stół i powiedzieć: Nie, tak dalej nie będzie. To trzeba zmienić? Rafał Górski: Niedawno, i to była prywatna zmiana związana z moim wzrokiem. Zastanawiałem się, czy jest możliwe wyleczenie z krótkowzroczności. Okulistyka twierdzi, że są dwie możliwości: korekcja laserowa albo noszenie okularów. Zacząłem drążyć temat i znalazłem przykłady na to, że ludzie wychodzą z krótkowzroczności bez udziału technologii. Cały proces wymaga bardzo dużego wysiłku, dyscypliny, konsekwencji. Jeśli chodzi o Instytut, to ostatnio najbardziej miałem ochotę walnąć pięścią w stół przy okazji raportu Państwowej Inspekcji Pracy, związanego z radami pracowników. W obu tych sytuacjach daje o sobie znać moja wojownicza natura. Przekłada się ona na niezgodę na status quo w wielu kwestiach.

Nadal walę w stół, chociaż w inny sposób niż to było kilkanaście lat temu, kiedy zaczynałem społecznikowską przygodę. Wtedy waliłem dużo mocniej. Patrząc, z perspektywy lat stwierdzam, że to było bez sensu. Dzisiaj robię to inaczej. Olaf Swolkień: Pięścią w stół? Nie podoba mi się ten zwrot. Trzeba być konsekwentnym, upartym nawet, ale nie uderzać pięścią w stół, to niewiele daje, choć niektórym się podoba, na przykład w czasie kampanii wyborczych. Ilona Pietrzak: Może niekoniecznie zaraz uderzać pięścią w stół, ale ostatnio rośnie we mnie bunt przeciwko absurdom biurokratyczno-prawno-formalnym. Część z nich jest tak niedorzeczna, że nawet ciężko o nich mówić. Instytut prowadzi Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej Centrum KLUCZ. Od kilku lat mam wrażenie, że żyjemy od kontroli do kontroli, od audytu do audytu, od sprawozdania do sprawozdania. Na co dzień więcej czasu zajmuje nam próba rozplątania tego, co wiąże nam ręce, niż praca z ludźmi. Może mało optymistycznie zaczynam tę rozmowę, ale czasem mam naprawdę dość. Procedury są tworzone z perspektywy biurka,

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 5

N adal wal ę w st ó ł , chociaż w inny sposób niż to było k i l k a n a ś c i e l at t e m u, kiedy zaczynałem s p o ł e c z n i ko w s k ą p r z y g o d ę . W t e d y waliłem dużo mocniej. Pat r z ą c , z p e r s p e kt y w y l at s t w i e r d z a m , ż e   t o b y ł o b e z s e n s u. D zisiaj ro b i ę to inaczej . z perspektywy Warszawy, a życie ma o wiele więcej barw niż tylko czarną i białą. Zatem ile energii i dlaczego wkładacie w działalność społeczną, a szczególnie w działania Instytutu Spraw Obywatelskich? RG: Od zawsze wkładam tyle samo energii czyli bardzo dużo. Mam wrażenie, że przez większość mojego obywatelskiego działania wkładałem tę energię, spalając się. Jakiś czas temu pomyślałem, że to nie jest dobry kierunek. Na początku, kiedy organizm jest silny i szybko się regeneruje, łatwiej mu się spalać. Natomiast z upływem czasu bardziej trzeba o tę energię dbać i nie wydatkować jej w sposób bezrefleksyjny. Dzisiaj jest dla mnie istotne, żeby nie walić głową w mur, tylko przeskakiwać nad tym murem.

Wkurza mnie, kiedy słabsi są kopani przez mocniejszych. Nie godzę się na taką sytuację. Dlatego angażuję siebie i Instytut po stronie słabszych. OS: Ja niewiele, trochę jeszcze w Krakowie walczę z deweloperami, urzędnikami zajmującymi się zielenią itp. Niestety praca zawodowa poza Instytutem zabiera mi gross czasu i sił. IP: Ile? Myślę, że  dużo. Czasem za  dużo. Zauważyłam, że  często gdy mam już dość, los przynosi coś, co powoduje, że  zaciskam zęby i idę naprzód. Czasem jest to jakiś sukces, czasem list od Sympatyka lub Darczyńcy Instytutu. Dlaczego działam społecznie? Z jednej strony trochę z przypadku. Kiedy trafiłam do Instytutu w 2010 r. niewiele wiedziałam o sektorze pozarządowym. Jednak szybko mnie wciągnął. Z drugiej strony myślę sobie, że wyssałam to z mlekiem matki. Zawsze działałam w samorządach szkolnych. Co do rodziców, to najpierw mama przez kilkanaście lat, a teraz ojciec pełni funkcję sołtysa. Z dzieciństwa pamiętam, że gdy było coś do zrobienia przy okazji jakichś wydarzeń w szkole, w gminie czy na wsi, to naturalnym było, że szło się i pomagało. Było dużo pracy, ale też dużo zabawy. Myślę, że teraz rozsądniej dysponuję swoim czasem. Nadal jednak, gdy jest coś, co przyprawia o gęsią skórkę, chętnie się w to włączam. W takim razie co przyprawia o gęsią skórkę każdego z was? Jakie rodzaje działań i tematy pociągają was najbardziej? Dlaczego? OS: Mnie najbardziej pociągają podróże, książki, przygody, a działaniami społecznymi zajmuję się głównie dlatego,

6 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

W kurza m nie , kied y s ł a b si s ą kopani przez m ocniejsz y c h . N ie godz ę si ę na tak ą s y tuacj ę . D l at e g o a n g a ż u j ę s i e b i e i I nst ytut po stronie s ł a b s z y c h. że ci, którzy się tymi sprawami powinni zajmować, nie robią tego na serio albo robią byle jak. Często bardziej szkodzą niż robią coś pożytecznego. RG: Najbardziej pociąga mnie tworzenie ruchu wokół ważnych społecznie spraw. Mówiąc o ruchu, mam na myśli taki ruch poza czterema ścianami biura, poza siecią internetową, na  ulicy, w przestrzeni publicznej. W tym najlepiej się odnajduję. A tematy…? Cały czas te, które są związane z dobrem wspólnym: powietrzem, wodą, żywnością. Mniej oczywistym dobrem wspólnym mogą być: godna praca, prawa pracownicze, transport publiczny, kolej, umiejętność współpracy, aktywność obywatelska. Takie tematy zawsze mnie najbardziej pociągały. IP: Najbardziej lubię, gdy coś jest nieoczywiste na  pierwszy rzut oka. Trochę niegrzeczne. Trochę w poprzek utartym schematom. Emocje, które przy tym się uwalniają, są naprawdę silnym bodźcem. Dlatego tak lubię ten moment, gdy w Instytucie „odpalamy” jakąś kampanię. Ciekawi mnie, jak się potoczy, jakie emocje wywoła, jak będzie odebrana.

Jakie macie marzenia? Nie tylko te społecznikowskie… RG: Żeby dożyć stu lat w zdrowiu, ale to wszyscy wiedzą, bo często o nim wspominam. Mam też pewną osobistą wizję: siedzimy z Magdą, moją żoną, na ławeczce przed drewnianą chatą. Oboje mamy po sto lat, trzymamy się za ręce, słońce ogrzewa nam twarze, a my uśmiechamy się. Jesteśmy zdrowi, zadowoleni z życia i z tego, że je przeżyliśmy, a nie przewegetowaliśmy. Jeśli chodzi o Instytut, marzę, żeby zbudować taki statek, który będzie w stanie oprzeć się burzom i zawieruchom. Będzie też w stanie płynąć, kiedy zabraknie wiatru, dopływać do celu, jaki zostanie założony, od-

Z awsze dzia ł a ł a m w sa m orz ą dac h szkoln y c h . C o d o r o d z i c ó w, t o na jpierw mama przez k i l k a n a ś c i e l at, a t e r a z o j c i e c p e ł n i f u n kc j ę s o łt y s a . Z d z i e c i ń s t wa pa m i ęta m , ż e   g d y b y ł o c o ś d o z r o b i e n i a p r z y o k azji jakichś wydarzeń w s z ko l e , w g m i n i e c z y n a   w s i, t o naturaln y m b y ł o, ż e sz ł o si ę i po m a ga ł o. B y ł o du ż o prac y, ale te ż du ż o za b aw y.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 7

lu b i ę ten m o m ent, gd y w I nst y tucie „odpala m y ” jak ą ś ka m pani ę . C i e k aw i m n i e , j a k s i ę p o t oc z y, j a k i e e m o c j e wywoł a, jak będzie odebrana. krywać nowe lądy. Zmieniać to, co wydaje się niemożliwe albo trudne do zmiany. OS: Powtórzę się: marzę o tym, żeby wszystko w kraju działało jak należy i człowiek mógł się zajmować sobą, a nie robieniem czegoś za innych, którzy biorą za to pensje. IP: Moim marzeniem jest likwidacja Instytutu Spraw Obywatelskich… (śmiech). Tak. Wszystko co sobie zapisaliśmy w statucie, w celach organizacji, w naszej strategii zostało osiągnięte. Misja została zrealizowana. Nie mamy co robić. Jest dobrze. A prywatnie? Hmm… nie żałować niczego. Do ostatnich dni życia móc spojrzeć w lustro i zobaczyć w nim kogoś, kto dobrze przeżył życie. Ale się patetycznie zrobiło… Następne pytanie proszę. Bardzo proszę. Ile znaczy i czym jest dla was kierowanie organizacją? Ilono, zacznijmy od ciebie. IP: Legenda głosi, że trzeciego dnia stażu w Instytucie powiedziałam, że będę w zarządzie tej organizacji. Nie pamiętam tego, ale podobno tak było. Kiedy w 2013 roku

„wchodziłam” do zarządu wspominam to jako trudny czas. Rafał i Olaf w zarządzie byli od zawsze. Ja, będąc członkiem zespołu, nagle miałam stać się wiceprezesem. Nie było łatwo. W sumie nadal jest trudno. Ale inaczej. Bardzo przez ten czas dojrzałam. Kierowanie organizacją oznacza dla mnie przede wszystkim branie odpowiedzialności za to, w którym kierunku idzie organizacja. Co robi. Jak działa. To też odpowiedzialność za zespół. Za to, by stworzyć jak najlepsze warunki do pracy, do rozwoju i dać jak największe poczucie bezpieczeństwa. I zawsze pozostaje ten niedosyt, że mogłoby być lepiej, że można więcej, bardziej. RG: Przede wszystkim to jest wyzwanie. Trudno mi oddzielić sferę kierowania organizacją od sfery prywatnej. Jedna drugą przenika, czasem wzajemnie się wzmacniając, a czasem osłabiając. Im bardziej jestem świadomy tego, co mnie osłabia w życiu prywatnym, tym mniejsze jest ryzyko, że przeniosę to na sferę kierowania organizacją i sprawy, o które ta organizacja walczy. OS: To odpowiedzialność, odpowiedzialność i jeszcze raz odpowiedzialność.

L e g e n d a g ł o s i, ż e  t r z e c i e g o d n i a s ta ż u w I n s t y t u c i e p o w i ed z i a ł a m , ż e  b ę d ę w zarz ą dzie tej organizacji .

8 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

Naprawdę minęło 15 lat? Mam wrażenie, że jesteście od zawsze… i mam nadzieję, że zostaniecie na zawsze :) Gdyby ktoś zadał mi pytanie w czym pomaga Instytut Spraw Obywatelskich, odpowiedziałabym (może nieco niegrzecznie) pytaniem na pytanie – a w czym nie pomaga? Robicie mnóstwo wspaniałych rzeczy: praktyczne warsztaty, ciekawe szkolenia, wizyty studyjne w miejsca, o których istnieniu nie wiedziałam, kampanie obywatelskie, publikacje i wiele innych. To Instytut Spraw Obywatelskich podtrzymuje we mnie wiarę w ludzi i inicjatywy, inspiruje, zaraża energią, a zarazem uczy, aby działania obywateli i organizacji pozarządowych były dostrzegane, doceniane i zgodne z prawem. Jednak gdybym miała wskazać co jest w Instytucie Spraw Obywatelskich najlepsze – bez wahania odpowiem: WY WSZYSCY! Gratuluję i dziękuję za 15 lat działania na naszą wspólną rzecz. Ściskam cały Zespół Instytutu Spraw Obywatelskich, Iza Podgórna Darczyńca

Co, Waszym zdaniem, stanowi siłę Instytutu? RG: Kiedyś wydawało mi się, że ludzie. Później odkryłem, że nie tyle sami ludzie, ile ich mocne strony. Zatem, po pierwsze, ludzie z ich mocnymi stronami, które wzmacniają działalność Instytutu. Po drugie, kilkunastoletnie doświadczenie, zebrane know-how i wizerunek organizacji, która nie jest już świeżynką. Po trzecie, filozofia organizacji, pozwalająca omijać rafy podziałów wojny polsko-polskiej, obozy, które coraz mocniej się radykalizują – z jednej strony PO, z drugiej PiS i ich wyznawcy. Dajemy radę i nie wpadamy na żadną z tych raf. I to też jest siłą. OS: Dobre rozeznanie tego, co jest ważne, konsekwencja, doświadczenie zespołu i moich towarzyszy z Zarządu. IP: Wewnętrzną – ludzie, ich zaangażowanie, umiejętności, postawa. Korzystając z okazji, chcę docenić Rafała. To on strategicznie zawiaduje tym statkiem. Bez jego uważności i determinacji wiele rzeczy by się nie wydarzyło. Zewnętrzną – też ludzie – sympatycy, darczyńcy, eksperci. Potrzebujemy coraz więcej siły, by sięgać po cele, które sobie stawiamy. Dokończcie, proszę, zdanie: – 15-lecie Instytutu jest dla mnie… RG: …dobrą okazją do zmian w strategii i taktyce działania. Możemy czerpać z doświadczeń tych 15 lat. Dla mnie osobiście, piętnastolecie Instytutu to również świadomość, że kończę 45 lat i konsekwencji z tego wynikających. OS: …dowodem na to, jak ten czas, czyli życie, leci.

IP: …dobrym momentem na podsumowanie tego, co wydarzyło się dotychczas, weryfikacją planów na przyszłość. Wierzę, że najlepsze przed nami. Chociaż to rozmowa rocznicowa, celowo nie przywołuję historii Instytutu. Została już opisana wiele razy i ze szczegółami. Dziś interesuje mnie obecny potencjał zarządu i jego wizja przyszłości organizacji. Potencjał i siłę już trochę przetestowaliśmy. Czas na plany. Jakie są? RG: W sferze kampanijnej są trzy kwestie. Po pierwsze, nowelizacja obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej w taki sposób, żeby można było zbierać podpisy elektronicznie i żeby w ten sposób zmusić polityków do posunięcia się na kanapie, na której siedzą. Sami nie chcą tego zrobić. Po drugie to zmiana układu sił w świecie pracy, czyli kwestia rad pracowników i nowelizacja ustawy. Trzecia kwestia to wzmocnienie głosu konsumentów, którzy domagają się zastąpienia śmieciowej żywności tą wartościową, która nie będzie przyczyniała się do wzrostu zachorowań. Co się z tym wiąże, sprzeciw wobec stosowania glifosatu. A cele wewnętrzne to: mocny zespół, pozyskiwanie funduszy od obywateli i łączenie tych środków z pozyskiwaniem środków z innych źródeł, uczenie się na własnych sukcesach i błędach. OS: Mój plan? Walczyć do końca! IP: Jak mawia Rafał, działalność Instytutu to długi marsz. Często bardzo długo musimy czekać, by odtrąbić sukces. Dlatego jeśli pytasz o plany na przyszłość, to tak naprawdę kontynuacja tego, co robimy: walka o sprawy obywatelskie,

1 0 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

lepszy transport, bezpieczną żywność, prawa pracownicze, godną pracę dla osób, którym powinęła się w życiu noga lub jest im trudniej na przykład z powodu niepełnosprawności. Żeby to wcielić w życie potrzebny jest silny zespół, pieniądze na koncie i wiara, że to co robimy, jest ważne. Jakimi przewodnikami dla zespołu chcecie być na kolejne 15 lat? RG: Takim przewodnikiem, który wytycza kurs statku i strategię, natomiast nie wtrąca się do tego, jak dopłynąć do celu. Jeśli jest taka potrzeba, jedynie wspiera ten kurs – wyznaczanie celu, a później jak najmniej wtrącania się w poziom operacyjny. OS: Przewodnik musi wiedzieć czego chce, dokąd zmierza, ale także dbać o tych, których prowadzi, słuchać ich. IP: Myślę, że  takim, który nie idzie ani za  bardzo z przodu, ani z tyłu, tylko obok. Wspierającym. I z większą ilością czasu, który mogłabym przeznaczyć na rozmowy z członkami zespołu. Skoro pojawił wątek zespołu, dopytam, czego od niego oczekujecie? RG: Od zespołu oczekuję po pierwsze gry zespołowej, po drugie wykorzystywania mocnych stron członków zespołu i działania zgodnie z nimi. Po trzecie pogody ducha. Moim zdaniem poczucie humoru jest ważne. To ono nie pozwala nam zwariować w trudnych sytuacjach. Akurat w naszej aktywności tarcia były, są i będą, i trudno oczekiwać, żeby było inaczej.

OS: Skupienia na zadaniach, dążenia, by wszystko, co się robi, robić jak najlepiej, solidarności, pomocy wzajemnej, szczerości, inicjatywy, pracy nad samorozwojem. To najważniejsze. IP: Uważności na  to, co dzieje się wokół. Zarówno w środku organizacji, jak i poza nią. Wyciągania z tego wniosków. Własnej inicjatywy, brania odpowiedzialności za zadania. Wymieńcie, proszę, po jednym najważniejszym celu dla Instytutu na przyszłość? RG: Statek może dopłynąć do różnych miejsc, ale nie popłynie bez odpowiedniej załogi na pokładzie. Dlatego moim najważniejszym celem jest budowanie silnej załogi. Bo co z tego, że sobie wytyczymy taką czy inną zmianę na horyzoncie? Kto miałby w odpowiednim momencie nastawiać żagiel albo wiosłować, kiedy nie byłoby wiatru? Więc jeśli mam wskazać ten najważniejszy cel, to jest nim zebranie odpowiednich ludzi na pokładzie. A później popłyniemy tam, gdzie będziemy chcieli (uśmiech). OS: Doprowadzić chociaż jedną sprawę do końca – żebyśmy mogli powiedzieć: To się w Polsce zmieniło, nie musimy już się tym zajmować. IP: Ambitnie – wyposażenie Instytutu w silny zespół, zgromadzenie pieniędzy na prowadzenie działań, nawiązanie dobrych relacji z mediami i przede wszystkim zgromadzenie jak największej liczby osób, które popierają nasze działania. To wszystko wzmocni siłę działania Instytutu. Odpowiedzi zebrała Małgorzata Jankowska

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 1 1

K or z e n i e Inicjatywa powstania Instytutu Spraw Obywatelskich zrodziła się w 2004 roku na bazie doświadczeń zgromadzonych w ramach prowadzenia kampanii obywatelskiej „Tiry na tory”, realizacji audycji radiowej „Czy masz świadomość?” i wydawania Magazynu „Obywatel”.

A tak po ludzku to przygoda zaczyna się 1 maja 1996 roku, kiedy Góral (Rafał Górski) spotyka Olafa Swolkienia podczas X Ogólnopolskiego Spotkania Ruchów Ekologicznych „Kolumna ’96” podczas warsztatu poświęconego kampanii „Tiry na tory”. Gorącym momentem tego wydarzenia było wyproszenie przez Olafa jednego z uczestników warsztatu: Tomasza Zapaśnika – przedstawiciela Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad. :-) Efektem spotkania było rozpoczęcie intensywnej działalności łódzkiej, nieformalnej grupy transportowej.

1 2 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

Kluczowe daty związane z korzeniami Instytutu Spraw Obywatelskich:

Równie ważnym historycznie wydarzeniem jest spotkanie Górala i Słonia (Szymona Surmacza) w 1995 roku w Studenckim Radiu „Żak” Politechniki Łódzkiej. Ciekawostka jest taka, że kiedy Góral przyszedł do radia i spytał, który gość to Słoń, otrzymał odpowiedź: „To taki koleś ubrany w czarną skórę z namalowanym na plecach wielkim słoniem”. :-) Efektem spotkania była emisja pierwszej audycji „Czy masz świadomość?”.

2000 rok – współtworzymy pierwszy numer Magazynu „Obywatel”. 1998 rok – uczestniczymy w akcji obywatelskiego nieposłuszeństwa w obronie Parku Krajobrazowego „Góra Św. Anny” przed budową autostrady A4. 1996 rok – ruszamy z kampanią obywatelską „Tiry na tory” realizowaną w latach 1996–2003 przy wsparciu Rockefeller Brothers Fund i Institute for Transportation and Development Policy. 1996 rok – emisja pierwszej audycji radiowej „Czy masz świadomość?” w Studenckim Radio Żak Politechniki Łódzkiej. 1995 rok – publikacja eseju „Nowy ustrój – te same wartości. Rzecz o tym dlaczego współczesny człowiek niszczy naturalne środowisko” autorstwa Olafa Swolkienia.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 1 3

C ZAS NA ZMIAN Y 15. urodziny Instytutu Spraw Obywatelskich to dobry czas na refleksję. Spojrzenie w przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Przeszłość uczy, że byliśmy skuteczni tam, gdzie łączyliśmy eksperckość i wiarygodność z emocjami i mobilizacją. Teraźniejszość podpowiada, że czas na zmiany, bo inaczej organizację czeka śmierć. Przypomina słowa Petera Druckera: W ostatecznym rozrachunku o sukcesie czy porażce organizacji przesądza to, czy jest w stanie przyciągnąć do siebie i zatrzymać ludzi zaangażowanych w jej sprawy. Potrzebujemy na pokładzie Instytutu nowych ludzi angażujących się w nasze inicjatywy i kampanie. A dziś obywatele oczekują od organizacji społecznych innych rzeczy niż 15 lat temu.

Albert Einstein mówił: Wszystko należy upraszczać jak tylko można, ale nie bardziej. Zastosowaliśmy tę wskazówkę do logo. Nowe logo jest proste, pozbawione wszystkich zbędnych dodatków. Jest nazwa organizacji i ona ma być zapamiętana – Instytut Spraw Obywatelskich. Tylko tyle i aż tyle. W przeszłości odbiorcy naszych działań nazywali nas: INSPIRO, Fundacja INSPRO, FISO, INSPRO, Instytut Praw Obywatelskich, Instytut Spraw Obywatelskich (INSPRO), Instytut INSPRO, INSPRO – Instytut Spraw Obywatelskich, itd. Kończymy z tym.

Z kolei przyszłość radzi powrót do korzeni, czyli do mówienia o tym, o czym pisał Olaf Swolkień w 1995 roku w eseju „Nowy ustrój – te same wartości. Rzecz o tym dlaczego współczesny człowiek niszczy naturalne środowisko”. Na planecie z ograniczonymi zasobami nieograniczony wzrost ilościowy po prostu nie istnieje. Zespół z Massachusetts Institute of Technology przygotował w 1972 roku raport „Granice wzrostu”. Prognozy przewidywały wzrastającą liczbę ludzi na Ziemi, niedobory ropy naftowej czy wody, wzrost zanieczyszczenia środowiska. A w XXI wieku załamanie gospodarki i spadek populacji. Kolejno w 1994, 2004, 2012 i 2014 roku raport był weryfikowany. Uzyskane wyniki potwierdziły słuszność ostrzeżeń z 1972 roku. Nasza cywilizacja zmierza do katastrofy…

1 4 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

Dlaczego czerwony zamiast niebieskiego? Bo DNA Instytutu Spraw Obywatelskich to walka i mobilizowanie obywateli do działania. Zmiany, o których marzymy, trzeba wywalczyć. A doświadczenia z przeszłości pokazują, że najlepsze czasy to czasy, kiedy u obywateli zwięk szaliśmy ciśnie nie krwi (czerwień). Czerwony dodaje energii i rozbudza emocje. Z kolei obserwując, jak szybko i w jakim kierunku zmierza świat, dochodzimy do wniosku, że edukacją i samymi raportami niczego nie wskóramy. Niebieski działa uspokajająco. Czas na spokój się skończył. Czas na mocne działania. Czcionka w nowym logotypie nazywa się „Good”, co oznacza, że zmiana wyjdzie nam na dobre. Jej autorem jest polski projektant czcionek Łukasz Dziedzic. Postawiliśmy na patriotyzm gospodarczy.

Zmiana logo to nie jedyna zmiana. Od 1 stycznia 2020 ruszamy z nową stroną www.InstytutSprawObywatelskich.pl. Do końca roku czeka nas też transformacja naszych kampanii i inicjatyw. Na bieżąco będziemy Was o tym informować. 15. urodziny Instytutu Spraw Obywatelskich to dobry moment na refleksję i… zmiany :-) Pozdrawiam serdecznie, Rafał Górski Katalizator zmiany

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 1 5

Instytut Spraw Obywatelskich jest jak Andrzej Szarmach. Nie boją się wsadzać głowy tam, gdzie inne organizacje nie chcą włożyć nogi. Rafał Woś Dziennikarz i publicysta ekonomiczny, m.in. Dziennik Gazeta Prawna, Super Express, T ygodnik Powszechny. Autor książek „Dziecięca choroba liberalizmu”, „To nie jest kraj dla pracowników” i „Lewicę racz nam zwrócić, Panie!”.

Dla mnie Instytut Spraw Obywatelskich to źródło sprawdzonej wiedzy i inspiracji. Mieszkam w Łodzi i na  każdym kroku trafiam na Wasze działania, dziękuję :). Pozdrawiam, Agnieszka Adamkiewicz Sympat yk

kalendarium w y d a r z e ń i s u kc e s ó w

2004 1

2 lutego 2004 roku rejestrujemy w sądzie fundację Instytut Spraw Obywatelskich.

Organizujemy kampanię „Europejski Dzień bez Samochodu”, pod patronatem Ministerstwa Środowiska. Mobilizujemy 105 polskich miast do uczestnictwa w inicjatywie. Daje nam to 3. miejsce w Europie, pod względem liczby miast zaangażowanych, po Hiszpanii (199 miast) i Austrii (166 miast).

1 8 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

2005 1

Realizujemy pilotażowy projekt „Obywatelska Agencja Informacyjna”, poświęcony mobilizacji i aktywności obywatelskiej.

Razem z pismem „Obywatel” organizujemy III Festiwal Obywatela, pod hasłem „Gospodarka dla człowieka” z udziałem m.in. senatora Kazimierza Jaworskiego i Mariana Zagórnego. Wydarzeniu towarzyszy projekcja filmów „Korporacja” i „Oszołom”.

Organizujemy obchody „Europejskiego Tygodnia Zrównoważonego Transportu” i „Europejskiego Dnia bez Samochodu”. Polska zajmuje czwarte miejsce w Europie (po Hiszpanii, Austrii i Holandii), pod względem liczby miast uczestniczących w kampanii.

Wydajemy raport „Polityka Transportowa”, wspólnie ze stowarzyszeniem Federacja Zielonych Grupa Krakowska.

Wspieramy organizację obchodów 25. rocznicy pierwszej „Solidarności”. Obchody są niezależne od partii politycznych, administracji państwowej i unijnej.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 1 9

2006 1

Uzyskujemy status organizacji pożytku publicznego.

Zaczynamy zajmować się tematem nieodpłatnej pracy domowej. W ramach ogólnopolskiej sieci liderek lokalnych, organizujemy dwie akcje miejskie oraz galę wręczenia Nagrody Diamentowej Szczotki, której laureatami zostają: Szymon Majewski i Halina Sobańska.

Razem z pismem „Obywatel” organizujemy IV Festiwal Obywatela, w którym biorą udział m.in. Ryszard Bugaj (ekonomista, polityk) i Krzysztof Wyszkowski (działacz opozycji, dziennikarz, były sekretarz redakcji „Tygodnika Solidarność”).

2 0 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

2007 1

Uruchamiamy Centrum Wspierania Rad Pracowników, w ramach którego przygotowujemy nowelizację ustawy o radach pracowników oraz organizujemy szkolenia dla członków rad. Łącznie, w latach 2007–2013 przeszkoliliśmy ponad 1500 osób.

Przygotowujemy raport ekspercki „Nieopłacana praca domowa – jak ją traktować, żeby skutecznie tworzyć podstawy opiekuńczego społeczeństwa?”.

Wydajemy trzy numery pisma „Aktywność Obywatelska”, poświęconego inicjatywom na rzecz dobra wspólnego. Tematy numerów: „Rozwój po swojemu”, „Sami sobie” i „Zrób to u siebie!”.

Przeprowadzamy się do nowego biura, innymi słowy– zmieniamy centrum dowodzenia.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 2 1

2008 1

Wspólnie z wicemarszałkiem senatu Zbigniewem Romaszewskim organizujemy w Senacie RP debatę, poświęconą radom pracowników, na którą zapraszamy członków rad z całej Polski.

Angażujemy się w trzyletni, międzynarodowy projekt „Added Value – Sustainable Energy in Transportation”.

W ramach inicjatywy „Miasto w ruchu” realizujemy przedsięwzięcie „Dajmy odetchnąć miastu – projekt na rzecz promocji i rozwoju transportu zrównoważonego w 100 miastach”. Wydajemy „Przewodnik po dobrych praktykach w organizowaniu transportu miejskiego” Jacka Wesołowskiego. To najpopularniejsza w Polsce książka o transporcie przyjaznym miastu i człowiekowi.

2 2 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

2009 1

Startujemy z kampanią „Naturalne geny”, w ramach której m.in. wydajemy światowy bestseller – „Świat według Monsanto”, raport ekspercki „GMO – z czym to się je?” oraz płytę CD z filmami edukacyjnymi: „Ministerstwo ryżu”, „Ziarna prawdy”, „Zagrożenia ukryte w posiłkach dla dzieci”.

Dołączamy do powołanego przez Fundację MaMa Zespołu ds. nieodpłatnej pracy domowej, którego działania wieńczy przekazanie w Sejmie rekomendacji dla rządu dotyczących nieodpłatnej pracy kobiet.

Razem z kilkunastoma łódzkimi organizacjami pozarządowymi podejmujemy inicjatywę „Łodzianie decydują”, mającą na celu ułatwienie obywatelom korzystania z inicjatyw uchwałodawczych.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 2 3

2010 1

Ruszamy z nową edycją naszej najpopularniejszej kampanii „Tiry na tory” – zna ją ponad połowa Polaków. Zbieramy 83 tysiące podpisów pod petycją, wzywającą rząd do uczynienia z hasła „tiry na tory” celu i zasady polskiej polityki transportowej. Trzy razy objeżdżamy Polskę – dwa razy z wystawą wspierającą kampanię, trzeci raz, aby wesprzeć działania społeczności cierpiących z powodu przejazdów tirów pod ich domami.

Bierzemy udział w pracach nad powstaniem cyklu reportaży na temat GMO – „Jedzenie z obcym genem” dla programu UWAGA! TVN.

Realizujemy projekt „Akademia Instytutu Spraw Obywatelskich – szkolenia, coaching, staże”, w ramach którego hartujemy nowych społeczników. Z częścią z nich współpracujemy do dziś.

2 4 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

2011 1

Powołujemy do życia Centrum KLUCZ – inicjatywę dedykowaną przedsiębiorczości społecznej, wcielającą w życie ideę BYĆ i MIEĆ.

W ramach kampanii „Dom to praca”, realizujemy badania jakościowe – nasi współpracownicy przeprowadzają wywiady z osobami pracującymi w domu. Na podstawie tych rozmów opracowujemy raport „Kobiety pracujące w domu o sobie”.

Na zaproszenie Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego bierzemy udział w konsultacjach społecznych, w sprawie ustawy o nasiennictwie.

Nasze bilbordy „Tiry na tory” można zobaczyć w kilkudziesięciu polskich miastach.

Organizujemy konferencję prasową z udziałem José Bové, wiceprzewodniczącego Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego, członka Rady Instytutu Spraw Obywatelskich.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 2 5

2012 1

Startujemy z nową kampanią „Obywatele decydują”. Chcemy, aby partie podzieliły się władzą i odpowiedzialnością z obywatelami.

Przekazujemy Ministerstwu Środowiska blisko 18 tysięcy podpisów pod naszą petycją, w sprawie znakowania produktów wolnych od GMO.

Rejestrujemy firmę Grupa INSPRO sp. z o.o., której celem jest pozyskiwanie środków na nasze inicjatywy prospołeczne. Chcemy zwiększyć swoją niezależność finansową.

Prowadzimy obywatelską kontrolę procesu poszukiwania i wydobycia gazu łupkowego w Polsce, w ramach kampanii „Obywatele KOntrolują”.

Z naszej inicjatywy, Minister Transportu powołuje Radę ds. Transportu Intermodalnego.

Dołączamy do europejskiej federacji Transport & Environment, skupiającej organizacje walczące o transport przyjazny dla środowiska.

Tygodnik „Polityka” poświęca naszej działalności temat numeru.

2 6 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

2013 1

Mobilizujemy obywateli i zbieramy blisko 220 000 podpisów pod petycją do parlamentarzystów, w sprawie wprowadzenia ułatwień w zbiórce 100 tysięcy podpisów pod obywatelskimi projektami ustaw.

Razem z NSZZ „Solidarność” organizujemy debatę „Referenda dla obywateli”, poświęconą obywatelskiemu projektowi ustawy o referendach.

W wyniku naszej skargi, Komisja Europejska pozywa Polskę przed Trybunał Sprawiedliwości UE za brak monitoringu upraw GMO.

Animujemy nową inicjatywę „Kuźnia Kampanierów”, której celem jest wspieranie społeczników, prowadzących kampanie obywatelskie na rzecz dobra wspólnego.

Odnotowujemy, jako Grupa INSPRO sp. z o.o. pierwszy duży sukces finansowy – wygrywamy przetarg na certyfikację polityki rowerowej miasta Gdyni, według metodologii Bicycle Policy Audit (BYPAD).

Zaczynamy komunikować się z obywatelami na Twitterze.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 2 7

2014 1

Przeprowadzamy akcję „Dość olewania” z udziałem aktorki Julii Kamińskiej, w której 15 000 osób rozliczyło polityków z obietnic wyborczych.

Po 5 latach walki zmieniamy na lepsze obywatelską inicjatywę uchwałodawczą w Łodzi.

Przekonujemy Unię Europejską do szybszego wprowadzenia nowych kabin tirów, bezpieczniejszych dla pozostałych użytkowników dróg.

Odnosimy sukces! Za sprawą naszej interwencji, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nakazuje Polsce prowadzenie monitoringu lokalizacji upraw z GMO oraz upublicznienie tej informacji.

2 8 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

Spełniamy nasze marzenie – 16 października 2014 r. powstaje Fundacja Kuźnia Kampanierów. Dzięki temu będziemy skuteczniejsi, dotrzemy do większej liczby ludzi, przeprowadzimy nowe kampanie obywatelskie i zmienimy świat!

Przeprowadzamy kampanię 1%, w której główną rolę odgrywa raper Liroy wcielający się w rolę spin doctora – Dicka Dobrowolskiego. Za tę kampanię otrzymujemy nagrodę Złotego Spinacza – najważniejszą nagrodę branży PR.

W Centrum KLUCZ wspieramy ponad 130 społeczników w zakresie fundraisingu i ekonomizacji. Wszystko dzięki współpracy z Deutscher Fundraising Verband z Niemiec i Polskiemu Stowarzyszeniu Fundraisingu.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 2 9

2015 1

W ramach Koalicji organizacji społecznych „Stop TTIP”, zbieramy 40 000 podpisów pod oddolną Europejską Inicjatywą Obywatelską przeciwko umowom handlowym TTIP i CETA – 20% podpisów pochodziło od naszej społeczności.

Po 19 latach prowadzenia naszej kampanii „Tiry na tory” partia, która wygrała wybory parlamentarne ma w swoim programie wpisaną realizację tej idei – i to dosłownie!

Centrum KLUCZ uzyskuje akredytację Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej Wysokiej Jakości przyznawaną przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

Uruchamiamy Bank Wiedzy o 1% (www.bankwiedzy.org) – serwis internetowy dla organizacji pożytku publicznego profesjonalizujący ich działania w zakresie kampanii fundraisingowych.

3 0 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

Zostajemy nominowani do nagrody PRotony 2015, uznawanej za jedną z najważniejszych nagród branży PR. Tym samym jesteśmy w gronie pięciu najlepszych zespołów do spraw komunikacji w organizacjach pozarządowych.

Wydajemy „Obywatelską Księgę Polityki Gospodarowania Wodami” zawierającą rekomendacje dla władz ustawodawczych, jak skutecznie chronić zasoby wody w Polsce.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 3 1

2016 1

Włączamy się w przygotowanie Narodowego Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, m.in. poprzez pracę w zespołach eksperckich.

Wspieramy organizację demonstracji przeciwko umowom handlowym TTIP i CETA, która odbyła się 15 października 2016 r. w Warszawie. W manifestacji wzięło udział około 5 tysięcy osób.

Organizujemy pierwsze Ogólnopolskie Forum Rad Pracowników, w którym wzięło ponad 150 uczestników.

Jako jedna z trzech organizacji obywatelskich w UE rozpoczynamy współpracę z BirdLife Europe, Transport&Environment oraz EEB na rzecz zrównoważonego wykorzystania bioenergii, w tym biopaliw.

3 2 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

Przeprowadzamy akcję „Wszyscy jesteśmy królikami doświadczalnymi. Ty też!”, której celem było zebranie poparcia społecznego za wprowadzeniem w Polsce znakowania żywności „wolne od GMO”. Spot akcji obejrzało ponad 250 tysięcy osób, petycję w tej sprawie podpisało blisko 20 000 sympatyków.

Przy naszym wsparciu powstaje 8 nowych fundacji, stowarzyszeń, spółdzielni socjalnych. Pracujemy z 36 grupami oraz z 24 samorządami, które podjęły wspólne przedsięwzięcia rozwijające przedsiębiorczość społeczną.

Po raz pierwszy w historii Kuźni Kampanierów przyznajemy nagrody „Kowadła” za obywatelską postawę w trzech kategoriach: Kampanier – Przemek Pasek z Fundacji „Ja Wisła”, Kampania Lokalna – Stowarzyszenie Zielony Żurawlów, Kampania Ogólnopolska – Fundacja Rzecznik Rodziców za kampanię „Ratujmy Maluchy”.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 3 3

2017 1

Przekazujemy Prezydentowi RP ponad 223 000 podpisów pod petycją ws. wprowadzenia ułatwień dla obywatelskich ustaw. Wraz z Kancelarią Prezydenta RP oraz ekspertami stworzyliśmy zespół, który prowadzi prace nad nowelizacją ustawy o obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej.

Wspieramy w codziennym funkcjonowaniu ponad 150 podmiotów ekonomii społecznej, w tym przede wszystkim organizacje pozarządowe, m.in. poprzez ponad 1500 h porad specjalistycznych, 350 h szkoleń, wsparcie finansowe, czy projekty stron www i materiałów promocyjnych.

Zbieramy ponad 20 000 podpisów poparcia dla postulatu umożliwienia dorabiania do świadczeń przez opiekunów osób niepełnosprawnych w ramach inicjatywy „Dom to praca”.

3 4 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

Uruchamiamy cykl comiesięcznych debat #ŁodzianieDecydują, które dają przestrzeń do dyskusji łodzian w sprawach dla nich ważnych, tj. m.in. likwidacji tramwajów podmiejskich, podwyżek czynszów w mieszkaniach komunalnych, dzikiej reprywatyzacji, czy budżetu obywatelskiego.

Przygotowujemy wraz z ekspertami i członkami rad pracowników z całej Polski społeczny projekt nowelizacji ustawy o radach pracowników. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przekazuje go Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy, Radzie Dialogu Społecznego oraz Głównemu Inspektorowi Pracy.

Dzięki naszym działaniom rzeczniczym ws. ograniczenia smogu samochodowego Minister Jadwiga Emilewicz zapowiada, że jest wola polityczna, by przekazać samorządom prawa do uspokojenia ruchu samochodów w centrach miast.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 3 5

2018 1

Rozpoczynamy zbiórkę podpisów pod petycją do premiera Mateusza Morawieckiego w sprawie ograniczenia stosowania glifosatu (składnik środków chwastobójczych) w miastach i miejscach publicznych. Odnieśliśmy też pierwsze sukcesy w tej akcji! Toruń wprowadził bezwzględny zakaz używania środka chwastobójczego Roundup i innych zawierających glifosat na terenach zieleni miejskiej.

Dzięki naszemu wsparciu powstaje 48 nowych miejsc pracy w firmach społecznych. Osoby, którym trudniej jest znaleźć zatrudnienie, np. osoby z niepełnosprawnościami czy długotrwale bezrobotne, mają pracę, która pozwala im godnie żyć.

Ten rok przyniósł finał jednej z naszych kampanii: #DwieKadencje. Podczas kilku lat jej trwania zbieraliśmy podpisy pod petycją, rozmawialiśmy z politykami i mediami, tłumaczyliśmy i przypominaliśmy temat, gdzie się tylko dało. Działania te przyniosły rezultat – dziś mamy w Polsce dwukadencyjność wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Oznacza to, że osoby, które w danej gminie zostały uprzednio dwukrotnie wybrane na to stanowisko, nie będą miały prawa wybieralności w tym samorządzie w kolejnych wyborach.

3 6 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

W czerwcu 2018 r., w trakcie odbywającej się w Warszawie konferencji City Matters, przedstawiciele organizacji pozarządowych z całej Polski zakładają Federację Piesza Polska – Instytut Spraw Obywatelskich jest jej członkiem założycielem.

Jesteśmy sygnatariuszem stanowiska ponad 100 organizacji z całego świata w sprawie energii z biomasy leśnej, mówiącego o tym, dlaczego bioenergia jest niszczycielska dla naszej planety.

Organizujemy czwartą edycję Kuźni Kampanierów – przedsięwzięcia służącego edukacji, wzmacnianiu i sieciowaniu społeczników. Uczestnicy „Kuźni Kampanierów 2018” w swoich miejscowościach prowadzą indywidualne kampanie lokalne.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 3 7

2019 1

„Miliardy złotych, by tiry wreszcie wjechały na tory” – to tytuł ze styczniowego numeru dziennika „Rzeczpospolita”. Centrum Unijnych Projektów Transportowych podaje, że ponad 2,5 mld zł ma trafić na wzmocnienie przewozów intermodalnych w Polsce. CUPT dofinansuje łącznie zakup 3409 wagonów-platform do przewozu kontenerów. 23 lata naszej kampanii obywatelskiej „Tiry na tory” przynosi rezultaty.

Mocne zwycięstwo kampanii obywatelskiej „Dom to Praca” – po 13 latach naszych działań nieodpłatna praca domowa zostaje doceniona. Prezydent Andrzej Duda podpisał rządową ustawę o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym „Mama 4 plus”. Ustawa przewiduje, że matki, które urodziły i wychowały przynajmniej czworo dzieci, będą miały prawo do minimalnej emerytury.

Rozpoczynamy akcję #NIEdlaGlifosatu w naszych miastach. Zbieramy podpisy pod petycją zakazującą stosowanie glifosatu (składnik środków chwastobójczych). Odnosimy też pierwszy sukces. Toruń wprowadził zakaz używania środka chwastobójczego Roundup i innych zawierających glifosat na terenach zieleni miejskiej.

Sukces kampanii #MyPasażerowie – temat wykluczenia transportowego znalazł się w centrum debaty publicznej. Dzięki oddolnej presji społecznej Ministerstwo Infrastruktury wprowadziło szereg dobrych zmian do projektu ustawy o Funduszu rozwoju przewozów autobusowych o charakterze użyteczności publicznej (tzw. ustawa PKS-owa). Wyeliminowano kilka zgłoszonych przez nas poważnych wad wcześniejszej wersji projektu.

3 8 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

Tworzymy kolejnych 36 miejsc pracy w firmach społecznych dla osób, którym dużo trudniej na tradycyjnym rynku pracy, np. osobom z niepełnosprawnościami, po kryzysach psychicznych, długotrwale bezrobotnych, itp.

Wygrywamy w walce o prawo konsumentów do informacji. Po 10 latach kampanii obywatelskiej „Wolne od GMO? Chcę wiedzieć!”, Parlamentarzyści powiedzieli „tak” i dali zielone światło dla rządowej ustawy o znakowaniu żywności wolnej od GMO.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 3 9

Kolejne raporty naukowe w coraz pilniejszym tonie wzywają nas do zmiany obecnego kursu na zderzenie z granicami wzrostu. Przyspieszające wielkie wymieranie gatunków, zmiana klimatu, zanieczyszczenia środowiska to symptomy naszego zafiksowania na wzroście konsumpcji materialnej na skończonej planecie. Potrzebujemy, jako ludzie i Polacy, myślenia systemowego łączącego perspektywę gospodarczą, środowiskową i społeczną. Kampanie Instytutu Spraw Obywatelskich idą dokładnie w tym kierunku, dokładając swoją cegiełkę do tak pilnej i niezbędnej zmiany. Marcin Popkiewicz Analit yk megatrendów, ekspert i dziennikarz zajmujący się powiązaniami w obszarach gospodarka–energia–zasoby–środowisko. Członek Rady Programowej Inst y tutu Spraw Obywatelskich

P U B LI K A C J E i N s t y t u t u Sp r aw O b y wat e l s k i c h

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 4 1

RAPORT

Nieopłacana praca domowa – jak ją traktować, żeby skutecznie tworzyć postawy opiekuńczego społeczeństwa? [2006]

Jesteśmy u siebie. Rady pracowników jako narzędzie postaw obywatelskich [2007]

PORADNIK

ABC Obywatela [2007/2008]

Miasto w ruchu. Dobre praktyki w organizowaniu transportu miejskiego [2008]

4 2 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

PORADNIK

RAPORT

ABC rady pracowników [2008]

Polityka transportowa [2008/2009]

K S I ĄŻ K A

RAPORT

Świat według Monsanto [2009]

GMO – z czym to się je? [2008/2009]

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 4 3

RAPORT

Tiry na tory – towary na kolej [2010]

Obywatele decydują – obywatelska inicjatywa ustawodawcza jako narzędzie kształtowania postaw obywatelskich [2012]

K S I ĄŻ K A

RAPORT

Jak wygrywać kampanie [2012]

Polska naturalnie – raport o stanie ekoturystyki w Polsce. Stan na 2012 r. [2012]

4 4 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

PORADNIK

RAPORT

Tiry na tory. Poradnik walczących społeczności [2012]

Kobiety pracujące w domu o sobie [2013]

PORADNIK

Obywatele Kontrolują. Poradnik walczących społeczności [2013]

Kuźnia Kampanierów. Poradnik walczących społeczników [2013]

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 4 5

RAPORT

PORADNIK

Gaz łupkowy – wyzwanie dla demokracji. Raport z monitoringu [2013]

Centrum Klucz. Poradnik dla prowadzących biznes społeczny [2014]

PORADNIK

Dom to praca. Poradnik dla grup kobiecych [2014]

Obywatele Decydują. Poradnik działaczy obywatelskich [2014]

4 6 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

EKSPERTYZA

Single Transferable Vote (STV). Preferencyjna ordynacja wyborcza [2015]

Elektroniczne poparcie inicjatyw obywatelskich [2015]

RAPORT

Znakowanie żywności wolnej od GMO. Propozycja dla Polski [2015]

Tylko jeden, a procentuje. Raport na temat mechanizmu 1% podatku dochodowego [2015]

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 4 7

PORADNIK

RAPORT

Kuźnia Kampanierów 2 Poradnik walczących społeczników [2015]

Konstytucja dla obywateli [2015]

RAPORT

Referenda dla obywateli [2015]

10 lat rad pracowników w Polsce. Co dalej? [2016]

4 8 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

RAPORT

Odzyskajmy centra miast [2017]

Obywatele Decydują. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza jako narzędzie kształtowania postaw obywatelskich. Wydanie drugie [2017]

PORADNIK

Centrum Klucz. MOCni wolontariatem. Poradnik dla aktywnej młodzieży [2017]

Kuźnia Kampanierów 3. Poradnik walczących społeczników [2019]

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 4 9

Instytut Spraw Obywatelskich ma rosnący dorobek intelektualny i organizacyjny. Wykorzystuje swoje kompetencje do istotnych społecznie kampanii na rzecz celów publicznych. Stał się przysłowiową solą społeczeństwa obywatelskiego. Jego idee pączkują wzmacniając siły obywatelskie. Przyczynia się do pokonywania wciąż widocznego w polskim społeczeństwie marazmu i bierności wobec zjawisk, które wymagałyby reakcji w imię wewnętrznej spójności i podnoszenia jakości życia. Andrzej Zybał a Profesor Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Naukowo zajmuje się zagadnieniami polit yki publicznej, ewaluacji, dialogu społecznego, rządzenia publicznego. Redaktor naczelny kwartalnika Studia z Polit yki Publicznej/Public Policy Studies. Autor licznych art ykułów oraz książek, m.in „Polski umysł na rozdrożu. Wokół kultury umysłowej w Polsce. W poszukiwaniu źródeł niepowodzeń części naszych dział ań publicznych” czy „Sił a partnerstwa: jak partnerstwa społeczne pomagają lokalnym środowiskom pokonywać problemy i sprostać wyzwaniom przyszłości”.

m a n i f e s t i d eowy i n s t y t u t u Sp r aw O b y wat e l s k i c h

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 5 1

Instytut w swojej działalności kieruje się następującymi wartościami:

SPOŁECZEŃSTWO O BY WAT E L S K I E Samorządność, czyli faktyczny udział obywateli w procesach decyzyjnych we wszelkich możliwych sferach życia publicznego. (Re)animacja społeczeństwa. Sprzeciwiając się zarówno wszechmocnemu państwu, jak i liberalnemu egoizmowi, dążymy do odtworzenia tkanki inicjatyw społecznych, kulturalnych, religijnych itp., dzięki którym zamiast biernych konsumentów zyskamy aktywnych obywateli. „Demokracja przemysłowa”. Dążymy do zwiększenia wpływu obywateli na gospodarkę, poprzez np. rady pracowników, akcjonariat pracowniczy, ruch związkowy. Solidarne społeczeństwo. Egoizmowi i uznaniowej filantropii przeciwstawiamy społeczeństwo gotowe do wyrzeczeń w imię systemowej pomocy słabszym i wykluczonym oraz w celu stwarzania im realnych możliwości poprawy własnego losu.

5 2 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

M E D I A I K U LT U R A Media obywatelskie, czyli takie, które w wyborze tematów i sposobów ich prezentowania kierują się interesem społecznym zamiast oczekiwaniami swoich sponsorów. Wolna kultura. Chcemy takiej ochrony własności intelektualnej, która nie będzie ograniczała dostępu do kultury i dorobku ludzkości. Przeszłość i różnorodność dla przyszłości. Odrzucamy jałowy konserwatyzm i sentymenty za „starymi dobrymi czasami”, ale wierzymy w mądrość gromadzoną przez pokolenia. Każdy kraj ma swoją specyfikę – mówimy „tak” dla wymiany kulturowej, lecz „nie” dla ślepego naśladownictwa.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 5 3

J A KO ŚĆ ŻY C I A I PRZYRODA Rozwój autentyczny, nie pozorny. Kultowi wskaźników ekonomicznych i wzrostu konsumpcji, przeciwstawiamy dążenie do podniesienia jakości życia, na którą składa się m.in. sprawna publiczna służba zdrowia, powszechna edukacja na dobrym poziomie, wartościowa żywność i czyste powietrze. Ochrona dzikiej przyrody, która obecnie jest niszczona i lekceważona w imię indywidualnych zysków i prymitywnie pojmowanego postępu.

5 4 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

PA Ń S T W O I P R AW O Sprawiedliwe państwo, czyli takie, w którym zróżnicowanie majątkowe obywateli jest możliwie najmniejsze (m.in. dzięki prospołecznej polityce podatkowej) i wynika z różnicy talentów i pracowitości, zaś skromne dochody nie stanowią bariery w dostępie do edukacji, pomocy prawnej czy opieki zdrowotnej. Sprawiedliwe prawo i praktyka jego egzekwowania, aby służyło społeczeństwu, nie zaś interesom najsilniejszych grup.

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 5 5

GOSPODARKA Gospodarka trójsektorowa. Mechanizmom rynkowym i własności prywatnej powinna towarzyszyć kontrola państwa nad strategicznymi sektorami gospodarki, sprawna własność publiczna (ogólnokrajowa i komunalna) oraz prężny sektor spółdzielczy. Nie zawsze prywatne jest najlepsze z punktu widzenia kondycji społeczeństwa. Ekonomia dla człowieka – nie odwrotnie. Zamiast pochwał „globalnego wolnego handlu”, postulujemy dbałość o regionalne i lokalne systemy ekonomiczne oraz domagamy się, by państwo chroniło interesy swoich obywateli, nie zaś ponadnarodowych korporacji i „zagranicznych inwestorów”.

5 6 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

T W O JA C E G I E Ł K A . JA K M O Ż E SZ P O M Ó C ?

Działamy dzięki wsparciu darczyńców indywidualnych, biznesowych, publicznych oraz dzięki klientom kupującym nasze usługi. Szczególnie ważne jest dla nas wsparcie od sympatyków naszych inicjatyw – Aktywnych Obywateli. 1. Dołącz do Społeczności Aktywnych Obywateli 2. Podaruj darowiznę: Instytut Spraw Obywatelskich | ul. Pomorska 40 | 91-408 Łódź nr konta (Alior Bank): 26 2490 0005 0000 4530 3441 9579 cel: na działania Instytutu Spraw Obywatelskich Pamiętaj, że kwotę darowizny możesz odliczyć od podstawy swojego opodatkowania. 3. Przekaż swój 1% podatku Instytutowi Spraw Obywatelskich, wpisując w rozliczenie PIT nr KRS 0000 19 19 28. 4. Dołącz do nas! Szukamy osób, które mają marzenia i chcą zmieniać świat. Ludzi, którym bliskie są cele i programy Instytutu Spraw Obywatelskich, nasza misja. Jeżeli masz poczucie humoru, lubisz wyzwania i przygodę, dołącz do naszego zespołu współpracowników. Jeśli nasze działania wydają Ci się ważne i wierzysz, że wszystko należy sprawdzać w praktyce – zostań naszym wolontariuszem. 5. Podpisz się pod naszymi petycjami. Pomóż nam wygrywać w sprawach ważnych dla nas wszystkich: www.obywateledecyduja.pl 6. Poinformuj o działaniach Instytutu Spraw Obywatelskich swoich znajomych i rodzinę. Udostępnij w mediach społecznościowych nasze akcje. Twoja rekomendacja jest dla nas bardzo ważna. 7. Uwzględnij Instytut Spraw Obywatelskich w testamencie, jeśli Tobie też marzy się Polska szczęśliwych obywateli, którzy czują się odpowiedzialni za swoją rodzinę, dom, ulicę, miasto i państwo. Polska ułatwiająca obywatelom dbanie o dobro wspólne i angażowanie się w życie publiczne. Polska, w której władza słucha obywateli i razem z nimi polepsza jakość codziennego życia. Możesz pomóc nam w tworzeniu takiego świata, pamiętając o nas w testamencie. Decydując się na ten krok, pamiętaj w pierwszej kolejności o rodzinie oraz osobach szczególnie Ci bliskich. Będziemy wdzięczni, jeśli rozważysz uczynienie także Instytut Spraw Obywatelskich jednym ze spadkobierców lub zapisobierców. Tak ulokowany spadek będzie pracował przez długie lata, będąc inwestycją w przyszłość naszego kraju i naszych dzieci. Aby jutro były z nas dumne… 8. Wspieraj bezpłatnie Instytut Spraw Obywatelskich, robiąc zakupy w Internecie. Pomagaj nam razem z www.FaniMani.pl. To proste! Wybierasz na stronie FaniMani naszą organizację. Przechodzisz do wybranego sklepu, robisz zakupy jak zwykle i płacisz tyle, co zawsze. Część wartości zakupów trafia do Instytutu Spraw Obywatelskich. 9. Zamów usługę oferowaną przez Grupę INSPRO, która jest naszą spółką działającą dla zysku społecznego: www.grupainspro.org.pl

5 8 s t ro n a / 1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H

Na co dzień uczymy, jak korzystać z praw obywatelskich, ulepszamy prawo, pilnujemy polityków, patrzymy władzy politycznej i korporacyjnej na ręce. Domagamy się przeniesienia tirów z dróg na kolej, stoimy na straży bezpiecznej żywności, bronimy praw pracowników oraz opiekunów osób zależnych. Gdyby nie wsparcie Darczyńców i Sympatyków Instytutu Spraw Obywatelskich, nie byłoby to możliwe. Dziękujemy! Potrzebujemy środków, by zmienić zasady gry w Polsce. W tym roku obchodzimy 15-lecie. Marzy nam się, by był to dla nas szczególny czas. Rok, w którym oddolne i stałe finansowanie naszej organizacji pozwoli nam sprawniej reagować w sytuacjach pilnych, gdy rządzący i korporacje podejmować będą kolejne złe decyzje, uderzające w Obywateli. Dlatego prosimy Was, prosimy Cię o dołączenie do Społeczności Aktywnych Obywateli. Można to zrobić ustanawiając: Polecenie zapłaty na stronie www.inspro.org.pl/aktywny-obywatel Polecenie zapłaty to bezpieczne i nowoczesne narzędzie bankowe, które pozwoli Ci regularnie i bez żadnych dodatkowych formalności przekazywać Instytutowi Spraw Obywatelskich wsparcie finansowe. Stała i regularna pomoc jest dla nas szczególnie cenna. Dzięki niej możemy planować wydatki z wyprzedzeniem, co dotychczas nie było możliwe. Polecenie zapłaty pozwala na automatyczne pobranie z rachunku Darczyńcy ustaloną przez niego kwotę, która przekazywana jest na konto Instytutu Spraw Obywatelskich. Zlecenie stałe Możesz też dokonać nam przelewu w tradycyjny sposób ustawiając stałe, comiesięcznie zlecenie darowizny na nasze konto. Regularne wsparcie rozwiązałoby wiele naszych problemów. Instytut Spraw Obywatelskich | ul. Pomorska 40 | 91-408 Łódź nr konta: 26 2490 0005 0000 4530 3441 9579 (Alior Bank), w tytule: Społeczność Aktywnych Obywateli Potrzebujemy Cię! Pomożesz? Jeśli chcesz podzielić się z nami radą, konstruktywną krytyką. Masz pytania. Albo po prostu chcesz z nami porozmawiać. Napisz. Zadzwoń. Odwiedź nas. Osoba do kontaktu: Ilona Pietrzak | e-mail: ilona.pietrzak@inspro.org.pl | tel. 519 300 631 Z obywatelskimi pozdrowieniami Zespół Instytutu Spraw Obywatelskich

1 5 l a t i n s T Y T U T U S P R A W O B Y W AT E LS K I C H / s t ro n a 5 9

Instytut Spraw Obywatelskich ul. Pomorska 40 • 91-408 Łódź tel./fax: 42 630 17 49 • e-mail: biuro@instytutsprawobywatelskich.pl www.instytutsprawobywatelskich.pl •

/instytut.spraw.obywatelskich

Wpłać darowiznę – Alior Bank, 26 2490 0005 0000 4530 3441 9579 Przekaż 1% swojego podatku – KRS 0000191928