Polska Naturalnie - Raport o stanie ekoturystyki w Polsce stan na 2012 r. by Instytut Spraw Obywatelskich

Polska Naturalnie RAPORT O STANIE EKOTURYSTYKI W POLSCE STAN NA 2012 r.

Polska Naturalnie RAPORT O STANIE EKOTURYSTYKI W POLSCE STAN NA 2012 r. I n s t y tu t Spraw O by watelsk ic h , Łódź 2012 r.

Publikacja została wydana dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Sportu i Turystyki.

AUTORZY Maciej Kronenberg (Rozdział 2.1.3., 2.1.4., 2.2.2.2., 3.1., 3.2., 3.3.1., 6.) Tomasz Włoszczowski (Rodział 1., 2.1.2., 2.2.2.1., 2.3.1., 2.3.2., 2.3.3.) Łukasz Musiaka (Rozdział 2.2.1., 4., 5.) Iga Starowiejska (Rozdział 2.1.1., 2.3.4., 3.3.2.) Rafał Serafin (Rozdział 2.1.1., 2.3.4., 3.3.2.) REDAKCJA Maciej Kronenberg Maria Nowakowska SKŁAD I ŁAMANIE Fajne chłopaki (www.fajnechlopaki.com) W publikacji wykorzystano zdjęcia Krzysztofa Furmanka / archiwum Greenways (s.86), Macieja Kronenberga (s.30, 71, 82), Tomasza Włoszczowskiego (s.14, 18, 19). WYDAWCA Instytut Spraw Obywatelskich ul. Więckowskiego 33/107, 90-734 Łódź tel./fax: 042 630-17-49 e-mail: biuro@inspro.org.pl www.inspro.org.pl

Publikacja na licencji Creative Commons by-nc-nd 3.0 http://creativecommons.org/licences/by-nc-nd/3.0/pl/

ISBN 978-83-926007-6-3 Treść raportu można publikować w celach niekomercyjnych z podaniem źródła.

POLSKA NATURALNIE

WSTĘP

STR. 8

EKOTURYSTYKA JAKO TREND W ŚWIATOWEJ TURYSTYCE

STR. 9

1.1. 1.2. 1.3. 1.4.

ZAPLECZE INSTYTUCJONALNE EKOTURYSTYKI W POLSCE

2.1. 2.2. 2.3.

Obiekty noclegowe Organizacja wyjazdów turystycznych Szlaki turystyczne 3.3.1 „Agroturystyczny Szlak Ziemi Zgierskiej” 3.3.2. „Szlak Żółwia i Dinozaura”

STAN ROZWOJU EKOTURYSTYKI W OPINII PRZEDSTAWICIELI BRANŻY TURYSTYCZNEJ 4.1. 4.2. 4.3.

str. 10 str. 10 str. 12 str. 15 STR. 21

Instytucje zajmujące się ekoturystyką 2.1.1. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska 2.1.2. Społeczny Instytut Ekologiczny 2.1.3. ECEAT-Poland 2.1.4. Instytut Spraw Obywatelskich Opracowania dotyczące ekoturystyki 2.2.1. Opracowania teoretyczne 2.2.2. Opracowania praktyczne 2.2.2.1. Wydawnictwa Społecznego Instytutu Ekologicznego 2.2.2.2. Wydawnictwa Fundacji Partnerstwo dla Środowiska Systemy certyfikacji 2.3.1. Certyfikacja ekoturystyczna i certyfikaty dla turystyki w Europie i na świecie 2.3.2. Wpływ certyfikatu na rozwój biznesu 2.3.3. Polski Certyfikat Ekoturystyczny 2.3.4. „Czysta turystyka” (certyfikat)

AKTUALNY STAN WYBRANYCH ELEMENTÓW INFRASTRUKTURY EKOTURYSTYCZNEJ W POLSCE

3.1. 3.2. 3.3.

Skąd się wzięła ekoturystyka? Ekoturystyka jako gałąź światowego przemysłu turystycznego Przykłady miejsc i działań ekoturystycznych na świecie Kim są ekoturyści i co oferują?

Wstęp Wyniki badań Podsumowanie

str. 21 str. 22 str. 29 str. 30 str. 32 str. 34 str. 34 str. 37 str. 37 str. 42 str. 44 str. 45 str. 51 str. 55 str. 61 STR. 73 str. 74 str. 79 str. 83 str. 84 str. 85 STR. 89 str. 89 str. 90 str. 100

EKOTURYSTYKA JAKO PROPOZYCJA TURYSTYKI DLA OSÓB STARSZYCH I CAŁYCH RODZIN

STR. 103

PERSPEKTYWY ROZWOJU EKOTURYSTYKI W POLSCE

STR. 111

BIBLIOGRAFIA

STR. 117

ZAŁĄCZNIKI

STR. 123

POLSKA NATURALNIE

Maciej Kronenberg Doktor nauk o ziemi w dyscyplinie geografia (rozprawa doktorska „Wpływ zasobów dziedzictwa przemysłowego na atrakcyjność turystyczną miasta. Przykład Łodzi” obroniona na Wydziale Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego w 2010 r.). W pracy zawodowej podejmuje przede wszystkim kwestie połączenia turystyki i kultury. Realizował m.in. projekty „Turystyka w siodle” (dla

Tomasz Włoszczowski Autor i współautor publikacji z zakresu agro i ekoturystyki. Trener i szkoleniowiec warsztatów związanych z ekoturystyką. W 2010 roku uczest-

Łódzkiego Urzędu Marszałkowskiego), „Wzmocnienie roli szlaku bursztynowego i innych szlaków tematycznych w zintegrowanym produkcie turystycznym województwa łódzkiego” (dla Starostwa Powiatowego w Wieluniu), „Szlak Dziedzictwa Filmowego Łodzi” (dla Urzędu Miasta Łodzi oraz Filmoteki Narodowej). Uczestniczył jako wykładowca w projekcie „Wzorcowa sieć ekoturystyczna między Bugiem a Narwią” (dla Społecznego Instytutu Ekologicznego). Od końca lat 90. zaangażowany w prace organizacji proekologicznych, początkowo na polu zrównoważonego transportu (m.in. udział w ogólnopolskiej sieci „Miasta dla rowerów”), a od 2006 r. również ekoturystyki (współprowadzenie projektu „Ecotourism in Poland oraz „Polska naturalnie!” dla Fundacji Instytut Spraw Obywatelskich).

niczył w Światowej Konferencji Ekoturystycznej w Portland w USA oraz w Europejskiej Konferencji ekoturystycznej w Parnu (Estonia). Koordynator projektów ekoturystycznych realizowanych przez Społeczny Instytut Ekologiczny. Od 2011 roku Prezes Zarządu Społecznego Instytutu Ekologicznego. Właściciel działającego ekologicznego gospodarstwa rolnego. Wykształcenie wyższe - Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytetu Łódzkiego i Wydział Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego, Studia Podyplomowe Komunikacji Społecznej i Mediów PAN.

POLSKA NATURALNIE

Łukasz Musiaka Od 2012 roku doktor nauk o Ziemi. Absolwent Geografii Turyzmu i Hotelarstwa na Wydziale Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego.

V-ce Prezes Stowarzyszenia Centrum Inicjatyw na Rzecz Rozwoju Regionalnego REGIO. Uczestnik licznych projektów związanych z rozwojem turystyki na terenie województwa łódzkiego, (m.in. inwentaryzacji krajoznawczych), współtwórca portali internetowych o tematyce turystycznej, pomysłodawca i realizator badania dostosowania obiektów zabytkowych do potrzeb turystów niepełnosprawnych i in. Aktywny przewodnik po Łodzi i pilot wycieczek. Posiada doświadczenie w branży hotelarskiej w Polsce i zagranicą. Pasjonat muzyki, podróży i aktywnego trybu życia. Uwielbia wypoczywać na łonie natury.

Absolwentka Inżynierii Środowiska specjalizująca się w Systemowym Zarządzaniu Środowiskiem. Pracuje w Fundacji Partnerstwo dla Środowiska w Krakowie, przy rozwijaniu fundacyjnego systemu certyfikacji środowiskowej, aktualnie przejęła opiekę nad certyfikatem Czysta Turystyka.

Iga Starowiejska

Rafał Serafin Prezes Fundacji Partnerstwo dla Środowiska w Krakowie. Specjalista w zakresie rozwoju zrównowa-

żonego – w szczególności w zakresie rewitalizacji terenów miejskich jak i wiejskich (w tym działania związane z propagowaniem turystki zrównoważonej). Posiada doświadczenie w organizowaniu, programowaniu i zarządzaniu programami wsparcia dla organizacji pozarządowych, przedsiębiorców oraz instytucji publicznych w zakresie ochrony środowiska oraz rozwoju zrównoważonego. Doktor nauk planowania regionalnego i rozwoju zasobów, animator partners (Partnership Brokers Accreditation Schamem 2006).

POLSKA NATURALNIE

Wstęp Maciej Kronenberg

Raport dotyczący stanu rozwoju ekoturystyki w Polsce stanowi element projektu „Polska, naturalnie! – rozwój, integracja i promocja produktów i rozwiązań ekoturystycznych w województwach podlaskim, lubelskim i podkarpackim”, realizowanego przez Instytut Spraw Obywatelskich (INSPRO). Projekt ten jest kontynuacją i rozszerzeniem prowadzonych przez INSPRO od 2006 r. inicjatyw „Ecotourism in Poland” oraz „Poland Naturally!”. Każdy z wymienionych projektów zakłada promocję i rozwój ekoturystyki w Polsce; ten cel przyświeca również raportowi. Ekoturystyka to od kilku lat temat bardzo popularny w naszym kraju. W niemal każdym dokumencie strategicznym (zarówno na szczeblu centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym), ekoturystyka wskazywana jest jako wręcz idealna forma turystyki, którą należy rozwijać. Ma stanowić źródło dochodów dla lokalnych społeczności, a przy tym zapewniać ochronę środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Również w opracowaniach naukowych ekoturystyka pojawia się w ostatnich latach coraz częściej. Tak intensywna obecność ekoturystyki może sprawiać wrażenie, że zjawisko to jest dobrze poznane i przebadane. Tymczasem analiza dostępnych na rynku mate-

riałów wskazuje, że jest wręcz odwrotnie. Dlatego podstawowym celem raportu było zwrócenie uwagi na rzeczywisty stopień rozwoju rynku ekoturystycznego w Polsce. Raport ten jest skierowany do możliwie rozległej grupy odbiorców. Intencją autorów było zakreślenie tematu w sposób na tyle szeroki, aby skorzystać z niego mogli zarówno aktywni gestorzy bazy turystycznej, którzy być może zainteresują się „ekologizacją” swojej oferty, osoby dopiero przygotowujące się do prowadzenia takiej działalności, a także przedstawiciele samorządów lokalnych, odpowiedzialni za działania promocyjne i turystyczne. Kolejną grupą adresatów są działacze organizacji pozarządowych, którzy często w praktyce realizują działania łączące ochronę przyrody i turystykę oraz środowisko akademickie, odpowiedzialne za kształcenie przyszłych kadr turystycznych. Należy przy tym podkreślić, że raport nie jest ani poradnikiem dla przedsiębiorców, wyjaśniającym jak założyć biznes ekoturystyczny, ani podręcznikiem akademickim dla studentów. Jest to uniwersalny materiał, który ma służyć jako wprowadzenie do tematu oraz pewne świadectwo stanu rozwoju zjawiska na rok 2012.

POLSKA NATURALNIE

Raport składa się z sześciu rozdziałów. Pierwszy z nich to ogólne wprowadzenie do tematu ekoturystyki, wyjaśniające genezę zjawiska, przedstawiające jego rolę w turystyce światowej oraz przykłady inicjatyw ekoturystycznych na świecie. Rozdział drugi to charakterystyka zaplecza „instytucjonalnego” polskiej ekoturystyki; znalazły się tu informacje dotyczące organizacji podejmujących ten temat w swoich projektach, opis dostępnych na rynku wydawnictw oraz dwóch istniejących systemów certyfikacji. Rozdział trzeci skupia się na ujęciu podażowym, prezentując różne elementy zagospodarowania turystycznego (z naciskiem na bazę noclegową, szlaki turystyczne oraz organizację wyjazdów) i udział ekoturystyki w całości rynku usług turystycznych. Rozdział czwarty stanowi kontynuację charakterystyki sfery podażowej, podejmując kwestię oceny ekoturystyki przez gestorów bazy turystycznej. Przedstawione zostały w nim wyniki badania sondażowego, dotyczącego stopnia rozwoju ekoturystyki w Polsce, a także charakterystyka barier, z którymi muszą zmagać się przedsiębiorcy. Kolejny, piąty rozdział, prezentuje możliwości skierowania oferty ekoturystycznej do osób starszych oraz rodzin z dziećmi. Ostatni, szósty rozdział, stanowi podsumowanie dotychczasowych rozważań oraz wskazanie pewnych ogólnych tendencji rozwojowych ekoturystyki w Polsce.

Prezentowany raport stanowi pionierskie opracowanie tematu w Polsce. Oczywiście już od kilkunastu lat dostępne są na rynku wydawnictwa (zarówno teoretyczne, jak i aplikacyjne) podejmujące to zagadnienie, jednak jak dotąd nie została przeprowadzona żadna kompleksowa analiza tego zjawiska w odniesieniu do naszego kraju. Brak rzetelnych badań naukowych dotyczących przede wszystkim skali, ale także ogólnej charakterystyki zjawiska, stanowił znaczącą barierę przy opracowywaniu niektórych części raportu. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na konieczność realizacji szeroko zakrojonych badań empirycznych dotyczących przede wszystkim nastawienia turystów, jak i podejścia gestorów bazy. Badania takie w sposób znaczący wzbogaciłyby sam raport, jak również pozwoliłyby na precyzyjniejsze wnioskowanie w sprawie perspektyw rozwoju ekoturystyki w Polsce. W związku z powyższym, raport w obecnym kształcie należy potraktować jako punkt wyjścia do dyskusji o stanie polskiej ekoturystyki, a nie zamknięte opracowanie.

rozdziaĹ&#x201A;

POLSKA NATURALNIE STR.

EKOTURYSTYKA JAKO TREND W ŚWIATOWEJ TURYSTYCE EKOTURYSTYKA TO TURYSTYKA ZGODNA Z ZASADAMI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

Ekoturystyka pojawiła się w latach 70. XX wieku jako odpowiedź na gwałtowny rozwój turystyki masowej, kiedy to małe, unikalne w swych walorach miejscowości raptownie rozbudowały się i stały centrami turystycznymi dla wielkiej liczby gości. Taka masowa turystyka często miała negatywny wpływ na środowisko i na społeczność lokalną, mimo generowanych przez przemysł turystyczny zysków. Wielu organizatorów turystyki zauważyło, że ten nieokiełznany i nieuregulowany rozwój turystyki masowej może wkrótce doprowadzić do zniszczenia wyjątkowych walorów przyrodniczych i kulturowych; walorów, dzięki którym turystyka mogła się w ogóle pojawić. Reakcją na to negatywne z punktu widzenia przyrody i rozwoju lokalnego zjawisko jest ekoturystyka, która opiera się trzech filarach:

Ekoturystyka to turystyka zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju (inaczej nazywanego ekorozwojem). Pojęcie zrównoważonego rozwoju wywodzi się z leśnictwa. Początkowo oznaczało taki sposób gospodarowania lasem, w którym wycina się tylko tyle drzew, ile może w to miejsce urosnąć, tak by las nigdy nie przestał istnieć i zawsze mógł się odtworzyć.

W latach 80. XX wieku powstała doktryna ekonomii politycznej głosząca, że na obecnym poziomie cywilizacyjnym konieczny jest rozwój zrównoważony, czyli taki, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szansy na zaspokojenie potrzeb przyszłych pokoleń. Model takiej gospodarki zakłada odpowiednio i świadomie ukształtowane relacje między wzrostem gospodarczym, dbałością o środowisko i zdrowiem człowieka. 1. zrównoważonym korzystaniu ze środowi- Pojęcie zrównoważonego rozwoju uświadamia nam ska naturalnego, również, że jest to jedyny możliwy rozwój, który nie 2. utrzymaniu i rozwoju lokalnych tradycji doprowadzi do zagłady cywilizacji z powodu wykulturowych, czerpania zasobów naturalnych. Dobitnie określają 3. pozytywnym wpływie na społeczności potrzebę zrównoważonego rozwoju takie pojęcia lokalne. jak angielskie „sustainable development” – samoutrzymujący się rozwój, francuskie „developpement durable” – trwały rozwój i niemieckie „Nachaltige Entwicklung” – rozwój wstrzemięźliwy.

POLSKA NATURALNIE STR.

1.1

Turyści stopniowo sami zaczęli dostrzegać negatywny wpływ masowej turystyki na przyjemność związaną z podróżą i jakością pobytu; bardziej wymagający zaczęli szukać innej jakości i doświadczeń. Wzrost świadomości ekologicznej, rozpoznanie zagrożeń dla środowiska i poszukiwanie autentycznych doświadczeń przyczyniły się do narodzin nowego rodzaju turystyki – nazwanej ekoturystyką.

ła się o ok. 70%; szacuje się, że 12000 gatunków jest na skraju zagłady; gatunki giną 10000 razy szybciej niż w wyniku normalnej ewolucji; w Europie co czwarte dzikie zwierzę i co ósmy ptak są śmiertelnie zagrożone, a połowa gatunków motyli, płazów gadów i ryb słodkowodnych niedługo przestanie istnieć1. To samo dotyczy bogactwa gatunków roślin uprawnych czy zwierząt hodowlanych; • ogólne i nagłe przeludnienie – w 1950 roku 2,5 miliarda ludzi, w 2011 – 7 mld; • miliony ton toksycznych odpadów; • zanieczyszczenie wody i jej nadmierny pobór; • konsumpcjonizm: gdyby przeciętny Chińczyk konsumował tyle co Amerykanin, nie starczyłoby dziś dla Chin ani światowej produkcji ropy, ani papieru, ani ryb.

W Polsce powszechnie znane jest pojęcie agroturystyki i gospodarstwa agroturystycznego; agroturystyka jest popularną formą wypoczynku na wsi. Nowe natomiast i mało znane jest pojęcie ekoturystyki, chociaż na świecie używa się go od końca lat 80. XX wieku.

1.2

Skąd się wzięła ekoturystyka?

1. Dane UE, Raport Komisji Europejskiej o stanie bioróżnorodności; także: Living Planet Report, WWF 2010.

2. Dane Word Tourism Organization UNWTO, 2010.

Od niewielkiego zjawiska w latach 70., kiedy to powszechnie pojawiły się ruchy społeczne i polityczne zielonych oraz ekologów, ekoturystyka urosła do rangi przemysłu rządzącego się własnymi prawami. Nie można już dłużej lekceważyć wpływu cywilizacji i gospodarki na środowisko naturalne. Skutkami tych wpływów są: • globalne ocieplenie – ostatnie 10-lecie było najcieplejsze w znanej nam historii. Przyczyną są emisje CO2, a większość turystów na świecie podróżuje samolotem lub samochodem, co zwiększa udział CO2 w atmosferze; • zagłada bioróżnorodności (zwierząt, roślin, ptaków, owadów) dzikiej i rolniczej. Przez ostatnie 20 lat liczba populacji ptaków zmniejszy-

Ekoturystyka jako gałąź światowego przemysłu turystycznego Przemysł turystyczny jest uznawany za największy przemysł świata – zapewnia 230 mln miejsc pracy i 10 proc. PKB na planecie (dane z 2006 r.). Przemysł ten rośnie w bardzo szybkim tempie: • w 1950 roku było na świecie około 25 mln turystów, w 2006 roku – ponad 800 milionów. Ponad połowa z nich przyjeżdża do Europy. Średni wzrost sektora turystycznego wynosi 5-10% rocznie • prognoza na 2020 rok to 1,56 miliarda turystów!2

POLSKA NATURALNIE STR.

Przy tak szybkim tempie wzrostu turystyka zaczęła zmieniać charakter i znacząco wpływać na odwiedzane tereny; nie zawsze jest to wpływ korzystny. Stwierdzono, że skutkiem masowej turystyki jest często dewastacja środowiska (m. in. na skutek produkcji śmieci – rejsy po Karaibach to 70 000 ton śmieci spuszczanych do wody rocznie; odpady produkuje również transport; zagrożeniem są też polowania), niszczenie zabytków, zanikanie prawdziwej lokalnej kultury (komercjalizacja, globalizacja), wyzysk lokalnych społeczności czy chybione inwestycje infrastrukturalne, (np. zabetonowane plaże Costa Brava w Hiszpanii, niszczące krajobraz hotele-wieżowce w Alpach). Na początku lat 90. XX wieku w USA rozpoczęło działalność Międzynarodowe Stowarzyszenie Ekoturystyki (The International Ecotourism Society – TIES), które odgrywa ważną rolę w kształtowaniu tej gałęzi turystyki. Ekoturystyka według TIES to odpowiedzialne podróżowanie do obszarów przyrodniczych, które zachowuje i chroni środowisko oraz polepsza warunki życia lokalnych mieszkańców. Hasło przewodnie organizacji brzmi:

„Łączymy ochronę środowiska, społeczności i zrównoważone podróżowanie”.

Logo Międzynarodowej Organizacji Ekoturystycznej (www. ecotourism.org)

TIES wyznaczyła zasady, które obowiązują w ekoturystyce i przyczyniają się do:

maksymalnego ograniczenia negatywnych wpływów na środowisko naturalne

rozwoju wiedzy i szacunku dla środowiska i lokalnej kultury rozwoju wrażliwości gości na warunki społeczne , polityczne i środowiskowe w odwiedzanym kraju

oraz są źródłem:

pozytywnych doświadczeń dla gości i gospodarzy bezpośrednich benefitów dla ochrony środowiska korzyści finansowych dla lokalnej społeczności oraz zakładają jej udział samodzielność w działaniach i decyzjach ( tzw . empowerement )

POLSKA NATURALNIE STR.

Przełomowym wydarzeniem był rok 2002, ogłoszony przez UNEP (United Nations Environmental Programme – Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych) oraz UNWTO (World Tourism Organisation – Światowa Organizacja Turystyki) Międzynarodowym Rokiem Ekoturystyki. Podczas międzynarodowej konferencji w Quebecu w Kanadzie sformułowano Deklarację o Ekoturystyce z Quebecu (Quebec Declaration on Ecotourism, 2002). Zgodnie z tą deklaracją

3. Orędzie Jana Pawła II na XXIII Światowy Dzień Turystyki, Watykan 2002 r.

ekoturystyka stanowi rdzeń koncepcji turystyki zrównoważonej. Jest „najczystszą” (pod względem emisji zanieczyszczeń) formą podróżowania przyjaznego środowisku; ponieważ odbywa się zwykle na obszarach o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, bezpośrednio przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego i kulturowego tych regionów; jej uczestnikami są ludzie o dużej świadomości ekologicznej i wrażliwości przyrodniczej.

„Wśród niezliczonej liczby turystów, którzy każdego roku «wyruszają w świat», wielu wyraźnie stawia sobie za cel podróży poznawanie natury i eksploruje ją aż po najbardziej ukryte zakątki. Inteligentna turystyka pozwala dowartościować piękno świata stworzonego. Dzięki niej człowiek podchodzi do niego z szacunkiem, cieszy się nim i nie narusza jego równowagi […]3” . Jan Paweł II – przesłanie z okazji Roku Ekoturystyki: Popularność i zasięg idei ekoturystyki najlepiej ilustruje fakt, że na międzynarodową konferencję ekoturystyczną w 2007 roku w Oslo w Norwegii przybyło 500 gości z 78 krajów. Na 20. jubileuszowej konferencji ekoturystycznej w 2010 r. w Portland w USA pojawiło się ok. 1000 gości. Pierwsza Europejska Konferencja Ekoturystyczna odbyła się we wrześniu 2010 r. w miejscowości Parnu w Estonii. Najważniejsze cechy wyróżniające ekoturystykę: • jest formą aktywnego zwiedzania obszarów o walorach przyrodniczych i kulturowych; • chroni równowagę ekosystemów przyrodniczych i odrębność kulturową lokalnych społeczności; • przynosi zyski finansowe umożliwiające ochronę dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz daje miejscowej ludności realne korzyści ekonomiczno-społeczne.

1.3

Przykłady miejsc i działań ekoturystycznych na świecie

Z hali odlotów na lotnisku Svalbard (Norwegia): „Dziękujemy za wizytę. Mamy nadzieję, że nikt nie zobaczy, że tu byliście!” Z przystani na greckiej wyspie Patmos: „Witamy na Patmos. Cieszcie się jej pięknem, szanujcie nasze tradycje! Na Malediwach goście zabierają ze sobą na lot powrotny wszystkie odpady, które wytworzyli. Jest to postrzegane jako pozytywna inicjatywa, która wskazuje na determinację lokalnej ludności w zakresie troski o środowisko. Ważne jest to także

POLSKA NATURALNIE STR.

dla gości, ponieważ czują, że zrobili coś, by pomóc wyspom, które odwiedzili. DZIAŁANIA NA WYSPIE SVALBARD: Svalbard jest norweską prowincją w Arktyce, bardzo lubianym celem podróży bogatych i żądnych ekstremalnych doznań turystów. Należy do niej znana wyspa Spitsbergen. Trudnym do rozwiązania problemem na Svalbardzie jest duża liczba organizowanych rajdów motorami śnieżnymi, co zatruwa środowisko i powoduje uciążliwy hałas. Alternatywą jest turystyka, w której można korzystać z psich zaprzęgów i docenić prawdziwy, unikalny charakter tego lodowego odludzia. Rada Turystyki w Svalbard utworzyła Komitet Sterujący złożony z sześciu osób wywodzących się z przemysłu hotelarskiego, sektora publicznego i transportu, operatorów turystycznych oraz przedstawiciela Info Svalbard. Komitet powołał grupy robocze, w skład których weszło 29 firm należących do Rady Turystyki. Poproszono je o przedstawienie propozycji działań ekologicznych w ramach ich działalności. Utworzono trzy grupy robocze: zakwaterowania i wyżywienia, handlu i usług oraz aktywnej turystyki i transportu. Opracowały one wspólne cele i działania. W ten sposób każdy został zaangażowany i zmotywowany do działań na rzecz ochrony środowiska4. Z WYSPY BUYUKADA: Miejsca, w których utworzono strefy wolne od samochodów, często stają się wielką atrakcją. Ciekawym przykładem jest turecka wyspa Buyukada u wybrzeży Stambułu. Na wyspę można się dostać promem, a jedynym środkiem transportu dostępnym na miejscu dla turystów są rowery i bryczki. Europejczycy przywykli do ograniczeń w korzystaniu z dóbr natury i stosują strategię regulowania ruchu turystycznego

związaną z korzystaniem z oznaczonych ścieżek i szlaków. Taka strategia zwiększa poczucie bezpieczeństwa obcokrajowców, więc większość zwiedzających pozytywnie ocenia to rozwiązanie. Jest jednak od tego wyjątek – „prawo drogi” w Norwegii oznacza, że każdy może pojechać w każde miejsce; jest to tzw. strategia rozproszenia. NORWEGIA – NAJBARDZIEJ EKOTURYSTYCZNY KRAJ EUROPY – WYSPY LOFOTY Wyspy Lofoty należą do najbardziej urokliwych celów podróży w Norwegii. Piękne góry, plaże z białym piaskiem i ciekawa miejscowa kultura związana z rybołówstwem przyciągają każdego roku tysiące turystów. W ciągu kilkunastu lat systematycznie i konsekwentnie wdrażano na wyspach program rozwoju zrównoważonego celu podróży. Poniżej kilka przykładów, jak przebiegały prace: PROJEKT „NEW WATERWAYS” Projekt ten stworzono, by przesunąć ruch turystyczny z obszarów górskich w nadmorskie, przy jednoczesnym zmniejszeniu obciążenia środowiska. Na początku sfotografowano tereny brzydkie i zanieczyszczone; obecnie zdjęcia te stanowią materiał dokumentalny. Następnym krokiem było stworzenie patroli środowiskowych, w których działały m. in. grupy szkolne utrzymujące czystość w miejscach pikników, na drogach i innych terenach publicznych. Władze lokalne utworzyły fundusz w wysokości 100 tys. koron norweskich (ok. 50 tys. zł) z przeznaczeniem dla miejscowych firm, jako zachętę do wdrażania nowych inicjatyw związanych z ochroną środowiska5. W domkach kempingowych „Kremmervika cabins” na Lofotach zaczęto stosować energię odnawialną i zainstalowano pompy termalne, by wykorzystać energię z morza. Turystów proszono (stawiając specjalne znaki oraz rozdając broszury

4. Materiały Społecznego Instytutu Ekologicznego (na podstawie danych GRIP).

5. Tamże.

POLSKA NATURALNIE

Norwegia – najbardziej ekoturystyczny kraj Europy – wyspy Lofoty

POLSKA NATURALNIE STR.

informacyjne) o zgłaszanie wszelkich zauważonych śmieci i odpadków na ścieżkach turystycznych. Na koniec powstał specjalny program szkoleniowo-certyfikujący dla miejscowych przewodników. Te działania sprawiły, że wyspy Lofoty są znane z czystego środowiska oraz zapierającej dech przyrody. Liczba turystów wciąż rośnie, jednak ciągle jest szansa zachowania unikalnych walorów przyrodniczych. Norwegowie, jako że mieszkają w jednym z najbardziej ekoturystycznych krajów na świecie sformułowali „Siedem głównych zasad ekoturystycznego biznesu”, którymi na co dzień się kierują. Według nich biznes ekoturystyczny: 1. U swoich podstaw ma naturę i kulturę, a wszelkie jego działania oparte są na idei ekoturystyki. 2. Aktywnie wspiera ochronę środowiska oraz zachowanie miejscowej kultury i tradycji; jest świadomy wpływu na środowisko i zawsze podejmuje środki zapobiegawcze. 3. Jest prowadzony w sposób zrównoważony, uwzględniający zagadnienia ekologiczne, kulturowe, społeczne i gospodarcze. 4. Wnosi pozytywny wkład do rozwoju lokalnej społeczności, zatrudnia miejscowych pracowników, korzysta z lokalnych usług i produktów, pracuje nad rozwinięciem lokalnej współpracy i zachowuje się odpowiedzialnie wobec wspólnoty. 5. Pomaga zachować lokalne zabytki, budynki objęte ochroną konserwatorską, dba o swoisty i lokalny styl architektury miejscowej, wybiera materiały i rozwiązania architektoniczne zgodne z lokalną tradycją. 6. Ma wysokie wymagania wobec właścicieli miejsc noclegowych i przewodników. Dobra komunikacja stanowi centralny element produktu turystycznego.

7. Oferuje niezapomniane przeżycia wakacyjne i stwarza przestrzeń wymiany, w której pracownicy i goście odkrywają na nowo lokalną kulturę, społeczność i przyrodę. Ekoturystyka obejmuje różne formy turystyki: kwalifikowaną, krajoznawczą, wypoczynkową, przygodową, agroturystyczną itp., pod tym jednak warunkiem, że każda z nich szanuje i chroni otaczającą ją przyrodę i kulturę, a wydatki turystów pomnażają fundusze dla ochrony przyrody i lokalnej gospodarki. Z tego wynika, że ekoturystykę uprawiają osoby o dużej świadomości ekologicznej i wrażliwości przyrodniczej, które cenią obcowanie z przyrodą.

1.4

Kim są ekoturyści i co oferują?

Ekoturyści to grupa szczególnie wymagająca. Ekoturysta łączy chęć odpoczynku z ciekawością poznania miejsc, które odwiedza. Jest najczęściej bogaty i wykształcony. Oczekuje kontaktu z przyrodą i atrakcji kulturowych w połączeniu z czystym i przyjaznym otoczeniem. Pragnie dowiedzieć się jak najwięcej o miejscach, które odwiedza. Spełnienie tych warunków wymaga dobrych i wykształconych przewodników oraz dokładnych informacji o wszelkich lokalnych atrakcjach i zabytkach. Chociaż ekoturysta dba o naturę i dokonuje świadomych wyborów związanych z działaniami przyjaznymi dla środowiska, to nie zawsze oznacza to, że chce spać w namiocie. Oczekuje dobrego standardu usług noclegowych niezależnie od tego, czy nocuje w małym pensjonacie, gospodarstwie agroturystycznym, czy też domku kempingowym.

POLSKA NATURALNIE STR.

6. Lokalny System Certyfikacji Ekoturystycznej, Biblioteczka SIE, Zeszyt 17, Społeczny Instytut Ekologiczny, Warszawa 2010.

Ekoturyści wiele wymagają, ale też mają wiele do zaoferowania. Pozostają w wybranym miejscu dłużej niż zwykli turyści, wydają więcej pieniędzy, korzystają z dostępnych miejscowych usług, uczestniczą w lokalnych wydarzeniach i są bardzo zainteresowani informacjami o walorach terenu, na którym przebywają. Mają znaczący wpływ na wzrost zysków, które w całości pozostają na miejscu; w dodatku ich zainteresowania przyczyniają się do kultywowania i rozwijania tradycji miejscowych oraz budowania wyższej świadomości własnego dziedzictwa i lokalnego patriotyzmu.

Warto w tym miejscu przyjrzeć się statystykom pokazującym czego oczekują turyści:

Z reguły ludzie chętnie podejmują odpowiedzialne i proekologiczne zachowania, jeżeli da im się taką możliwość i jeżeli mają wybór. Niewielkim wysiłkiem można stać się turystą bardziej ekologicznym. Wystarczy:

ponad 1/3 turystów z USA i Europy wybiera firmy turystyczne, które dofinansowują cele charytatywne.

• wybrać operatorów podróży i biura turystyczne, które są znane z postaw proekologicznych (firmy, które mają taki profil, powinny o tym informować), • szanować i poznawać lokalne tradycje i kulturę, • wybierać środki transportu w mniejszym stopniu obciążające środowisko (warto postawić na transport lokalny, jeżeli jest odpowiednio zorganizowany i informacja o nim jest łatwo dostępna), • wybierać zajęcia, podczas których nie dochodzi do zanieczyszczania środowiska (oczywiście pod warunkiem, że jest jakaś oferta zajęć), • wybierać lokalnie wytwarzane produkty (pod warunkiem, że są dostępne), • prosić o informacje na temat sposobów rozwiązywania problemów ochrony środowiska na poziomie lokalnym, • spełniać wymagania przyjaznych środowisku usługodawców (turyści na ogół nie obrażają się, jeżeli wymagania są wyraźne i jasno określone np. prosimy o segregację odpadów itp.).

2/3 amerykańskich turystów i 90% brytyjskich uważa, że hotel, który wybierają, powinien dbać o środowisko;

70% Amerykanów jest gotowych dopłacić nawet 150 dolarów do pobytu, jeżeli hotel stosuje odpowiedzialne ekologiczne rozwiązania;

Gdyby zawęzić badanie do Europy, okazałoby się, że:

30% turystów jest świadomych wartości zrównoważonej turystyki;

20% szuka „zielonych” i prośrodowiskowych wakacji;

65% niemieckich turystów poszukuje jakości ekologicznej, a 42% (25 milionów) szuka noclegu w miejscu, gdzie dba się o środowisko;

połowa turystów angielskich wybiera podróż z firmą, która stosuje kodeks etyczny (dba o środowisko, pracowników i wspiera lokalne społeczności)6.

POLSKA NATURALNIE STR.

Badania przeprowadzone wśród niemieckich i holenderskich turystów w Telemarku latem 1996 r. wykazały, że turyści chcieliby poprawić własne zachowanie i zastosować bardziej odpowiedzialne formy turystyki, ale mają zbyt mało informacji na temat zrównoważonej turystyki oraz istniejących w tym zakresie możliwości. Zgodnie przyznają, że są odpowiedzialni za stan środowiska, niezależnie od tego, dokąd pojadą. Coraz więcej turystów poszukuje miejsc o ciekawych walorach przyrodniczych, chce podczas swych podroży poznawać lokalną historię, kulturę, ciekawych ludzi, miejscowych artystów i odpoczywać w przyjaznej atmosferze. Jest to powrót do źródeł turystyki. Tendencje te wzmacniają się, więc nastawienie działalności na zaspokojenie potrzeb rosnącej grupy ekoturystów na pewno przyniesie wymierne korzyści w niedalekiej przyszłości. Specjaliści twierdzą, że dzięki popytowi na eko-obiekty i turystykę przyrodniczą, ci którzy najszybciej rozwiną działania ekoturystyczne, jako pierwsi na rynku osiągną największe zyski.

Warto porównać dane statystyczne obrazujące dochodowość ekoturystyki i dochodowość turystyki masowej: • na Karaibach turyści korzystający z małych ekopensjonatów pozostają na miejscu 18 razy dłużej niż turyści uczestniczący w rejsach; • w Parku Narodowym Komodo w Indonezji indywidualni ekoturyści wydają na miejscu dwa razy więcej pieniędzy niż małe zorganizowane grupy (około 100 USD), podczas gdy na uczestnikach dużych grup turystyki masowej miejscowa ludność może zarobić przeciętnie trzy centy!; • w zorganizowanej turystyce „all inclusive” (kompleksowa oferta: podróż, hotel, zwiedzanie) 80% wydatków przeznacza się na wynagrodzenie organizatora, samolot i hotel, natomiast w przypadku ekoturystyki nawet 95% środków trafia do lokalnej gospodarki7.

7. Tamże.

POLSKA NATURALNIE STR.

8. Dane ze strony http://www.lohas.com/ consumers-individualaction-lohas-space-globalperspective (data dostępu 15.04.2012 r.).

Z najnowszych badań przeprowadzonych przez organizację LOHAS w 2010 roku w Stanach Zjednoczonych wynika, że już 19% rynku stanowią klienci o głębokich przekonaniach proekologicznych, którzy na co dzień wybierają produkty przyjazne dla środowiska. Grupa ta przeznacza na ekoturystykę ponad 14% swojego budżetu, czyli około 42 miliardów dolarów. Oznacza to, że ekoturystyka już dawno przekroczyła skalę „niszową” i staje się coraz bardziej modna. Kolejne 35% rynku turystycznego USA stanowią osoby wyrażające zainteresowanie takimi produktami i usługami. Sumując: ponad 50% Amerykanów wybierze produkt czy usługę przyjazną dla środowiska, jeżeli przedstawi się im odpowiednią ofertę. Jednocześnie badania wskazują na to, że nawet bardzo proekologiczni klienci pozostają wrażliwi na cenę – chcą wybierać produkty przyjazne dla środowiska, ale średnia cena nie powinna być znacznie wyższa od ceny innych produktów o podobnej jakości (nadwyżka dobrze akceptowana wynosi około 5 %)8. Z badań wynika również, że pierwszym elementem branym pod uwagę przez świadomych turystów przy wybo-

rze wakacji jest informacja czy obiekt noclegowy jest przyjazny dla środowiska. Najłatwiej można ten fakt sprawdzić wtedy, gdy obiekt objęty jest programem certyfikacji ekoturystycznej. Ponieważ Stany Zjednoczone nadal wyznaczają wiele trendów, ławo przewidzieć, że Europa prędzej czy później pójdzie w ich ślady. Te tendencje już obserwujemy w tych krajach europejskich, gdzie od wielu lat prowadzi się intensywną edukację ekologiczną i gdzie świadomość na temat odpowiedzialności za stan środowiska jest bardzo wysoka (np. w Norwegii i Niemczech – krajach o najwyższej w Europie świadomości ekologicznej – jest bardzo wielu ekoturystów). Niestety, nie zawsze polscy przedsiębiorcy rozumieją ten stan rzeczy i nadążają za potrzebami rynku. Należy pamiętać, że podróże i turystyka mogą mieć znaczący wpływ na środowisko. Dowodów na to jest wiele: zniszczone plaże, podeptane uprawy, turystyczne getta i zaniedbane lokalne społeczności. Dziś Norwegowie twierdzą, że skoro nie mają masowej turystyki, to podobna dewastacja im się

POLSKA NATURALNIE STR.

nie przytrafi; jednak prognozy wskazują, że w ciągu 10 lat liczba turystów odwiedzających Norwegię podwoi się. Podobna sytuacja może dotyczyć Polski, bowiem przemysł turystyczny w Europie rośnie w bardzo szybkim tempie. Ważne jest zatem, by szczególnie te regiony i miejscowości, które chcą stać się celami podróży, wzięły pod uwagę lokalne uwarunkowania i zagrożenia oraz zastanowiły się, jak można zwiększyć dochody z turystyki bez niszczenia naturalnego środowiska. Szczególnie jest to istotne w odniesieniu do turystyki wiejskiej, której specyficzny charakter zależy od jakości środowiska. Na świecie powstaje nawet ruch zrzeszający świadomych turystów, którego celem jest wpływanie na politykę rządów. Jeżeli w danym kraju np. zabija się lwy albo nie respektuje zasad demokracji, odpowiedzialni turyści mogą zasygnalizować, że nie zamierzają zostawiać tam pieniędzy dopóty, dopóki się to nie zmieni.

Na stronie www.ethicaltraveller.org publikowane są corocznie listy najbardziej i najmniej etycznych i ekologicznych destynacji. W Internecie można znaleźć wiele przyjaznych stron dla ekoturystów (głównie w języku angielskim). Coraz więcej przedsiębiorców i organizacji oferuje etyczne i ekologiczne podróże; w Polsce ten ruch dopiero się rozwija. Przykłady stron www dla ekoturystów ze świata: www.greentraveller.co.uk, strona pomagająca ekoturystom z Anglii dotrzeć wszędzie w sposób niezmotoryzowany; www.ecotourism.org, strona Międzynarodowej Organizacji Ekoturystyki; www.planeterra.org, strona organizacji, która oferuje pobyt dla wolontariuszy w małych społecznościach; www.ethicaltraveller.org, organizacja promująca „etyczne” podróżowanie.

2 rozdziaĹ&#x201A;

POLSKA NATURALNIE STR.

ZAPLECZE INSTYTUCJONALNE EKOTURYSTYKI W POLSCE

2.1

Instytucje zajmujące się ekoturystyką W tej części przedstawione zostały organizacje podejmujące w ramach swoich działań tematykę związaną z ekoturystyką. Nieprzypadkowo są to wyłącznie organizacje pozarządowe – to właśnie ten sektor najprężniej rozwija w Polsce ideę ekoturystyki.

Prezentacja ta ma na celu przede wszystkim promocję dobrych praktyk, realizowanych przez szereg „pozarządówek”. Działania te, związane z różnorodnymi aspektami ekoturystyki (certyfikacja, tworzenie i promocja szlaków turystycznych, prowadzenie gospodarstw ekoturystycznych, organizacja wyjazdów ekoturystycznych) mogą i powinny stać się inspiracją dla innych organizacji zainteresowanych tą tematyką. Równocześnie taka prezentacja służyć może jako baza danych organizacji, z którymi można się skontaktować i uzyskać informacje na temat ekoturystyki.

POLSKA NATURALNIE STR.

2.1.1 Fundacja Partnerstwo dla Środowiska

odpowiedzialności wobec społeczności, w których działają. Obecnie Fundacja Partnerstwo dla Środowiska realizuje następujące programy tematyczne:

GRUPY PARTNERSKIE Fundacja Partnerstwo dla Środowiska jest organizacją pozarządową, której celem i misją jest wspieranie rozwoju zrównoważonego dla poprawy jakości życia w wymiarze społecznym i gospodarczym. Domeną Fundacji jest współtworzenie inicjatyw, projektów i programów, które opierają się na wartościach lokalnych, a przede wszystkim na dziedzictwie przyrodniczym i kulturowym przy jednoczesnym zachowaniu i kształtowaniu jego walorów. Przez zaangażowanie w pomoc społecznościom lokalnym, budując relacje partnerskie tych społeczności z firmami, samorządami, instytucjami rządowymi oraz uczelniami, Fundacja pomaga tworzyć platformę do podejmowania istotnych decyzji rozwojowych i skuteczny mechanizm służący ochronie środowiska. Poszanowanie środowiska naturalnego jest wyznacznikiem wszystkich działań podejmowanych przez Fundację. Fundacja wspiera inicjatywy ekologiczne, które przyczyniają się do uruchamiania trwałych mechanizmów ochrony środowiska, zgodnie z filozofią, że ochrona środowiska to podstawa nowoczesnej gospodarki i warunek funkcjonowania każdej firmy, organizacji, urzędu, jak i każdego człowieka. Znaczny wpływ na powodzenie fundacji mawłączenie do współpracy przy realizacji jej inicjatyw i programów współtworzonych przez Fundację również sektora biznesu, a przede wszystkim stała pomoc małym i średnim firmom we wprowadzaniu ekologicznych zasad funkcjonowania oraz w braniu

program wspierania inicjatyw proekologicznych na szczeblu lokalnym poprzez kreowanie i wspieranie lokalnych koalicji firm, organizacji społecznych oraz instytucji publicznych (Krajowa Sieć 21 Grup Partnerskich, zrzeszająca ponad 600 podmiotów)

ZIELONE SZLAKI – GREENWAYS program tworzenia tras dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego dla propagowania ekologicznego stylu życia (6 Zielonych Szlaków o łącznej długości 3500 km i 200 partnerów lokalnych zaangażowanych w tworzenie programu)

PRODUKT LOKALNY

program wsparcia dla tworzenia ekologicznych i tradycyjnych produktów oraz usług dla zachowania dziedzictwa i rozwoju lokalnej przedsiębiorczości

EKOMUZEA program wsparcia dla tworzenia lokalnych i regionalnych ekomuzeów, które służą ochronie, zachowaniu i prezentacji dziedzictwa oraz kreowaniu

POLSKA NATURALNIE STR.

kompleksowego produktu turystycznego (15 Ekomuzeów, głównie na południu i południowym zachodzie Polski)

SZKOŁY DLA EKOROZWOJU program wspierania placówek oświatowych w działaniach na rzecz edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży (blisko 1000 szkół w całej Polsce)

CZYSTY BIZNES program wspierania proekologicznych działań firm, głównie z sektora MŚP, dla zwiększenia ich innowacyjności i konkurencyjności (sieć 600 firm w całej Polsce).

Początki działalności Fundacja Partnerstwo dla Środowiska została ustanowiona w 1997 roku jako kontynuacja programu wspierania organizacji ekologicznych Environmental Partnership for Central Europe (EPCE) w Polsce. Program ten, realizowany w Europie Środkowej od 1991 roku przez amerykańską Fundację The German Marshall Fund of the US, przy wsparciu i współpracy z Charles Stewart Mott Foundation, Rockefeller Brothers Fund oraz The Trust for Mutual Understanding, stanowił ważny impuls do rozwoju organizacji pozarządowych, które aktywne są aż do dziś. Wśród takich organizacji znajdziemy m.in. Klub Gaja, Stowarzyszenie ProNatura, Instytut na rzecz Ekorozwoju czy Fundację Ekologiczną Zielona Akcja. Od momentu powstania, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska działała jako część Środkowoeuropejskiego Konsorcjum Environmental Partnership

for Central Europe (EPCE) składającego się z czterech niezależnych fundacji wspierających projekty ekologiczne przy zaangażowaniu społeczności lokalnych w Polsce, Republice Czeskiej (Nadace Partnerství), Słowacji (Nadacia Ekopolis) i na Węgrzech (Ökotárs Alapítvány). Zielone Szlaki – Greenways Jednym z najbardziej znamiennych programów powstałych w wyniku tej współpracy jest Greenways (CEG Central & Eastern European Greenways), czyli program tworzenia Zielonych Szlaków, które stanowią narzędzie wsparcia dla rozwoju turystyki przyjaznej dla środowiska i opartej na dziedzictwie przyrodniczym i kulturowym. Zielone Szlaki Greenways to wielo-funkcyjne szlaki służące niezmotoryzowanym użytkownikom, prowadzące wzdłuż naturalnych korytarzy, historycznych tras handlowych, rzek i kolei. Są zarządzane przez miejscowe społeczności w celu pobudzania zrównoważonego rozwoju i promocji zdrowego stylu życia. Zielone Szlaki tworzą ramy dla realizacji lokalnych inicjatyw społecznych i projektów związanych z ochroną przyrody i krajobrazu, zachowaniem dziedzictwa kulturowego, turystyką przyjazną dla środowiska i równoważonym transportem. Zielone Szlaki odpowiadają na potrzeby zarówno mieszkańców, jak i zwiedzających oraz wnoszą pozytywny wkład w ożywianie gospodarki lokalnej Prekursorami samej idei Zielonych Szlaków na terenie Europy Środkowej i Wschodniej byli Czesi, którzy w 1990r. zaczęli tworzyć zielone ścieżki na wzór koncepcji amerykańskiej. W ramach tych działań, na trasie łączącej Wiedeń z Pragą powstał pierwszy szlak – Praga-Wiedeń Greenways.

Historyczne logo Fundacji Partnerstwo dla Środowiska

POLSKA NATURALNIE STR.

Od 1998 roku formalne zarządzanie programem tworzenia Zielonych Szlaków w Czechach przejęła Fundacja Nadace Partnerství wzbogacając go o aspekty środowiskowe i społeczne. Wtedy też ruszyła polsko-słowacko-węgierska inicjatywa tworzenia korytarza dziedzictwa wzdłuż historycznego szlaku handlowego – Bursztynowego szlaku Greenways. Szlak ten od ponad 13 lat sprzyja rozwojowi społeczności lokalnych przy jednoczesnym poszanowaniu dziedzictwa naturalnego i kulturowego, chroni unikalną architekturę, a także wspiera odnawianie zapomnianych elementów lokalnej kultury. W 2000 roku środkowoeuropejskie inicjatywy tworzenia szlaków dziedzictwa, po dołączeniu do EPCE Rumunii (Fundatia pentru Parteneriat) zaowocowały formalnym Programem Greenways (CEG Central & Eastern European Greenways). W ramach realizacji tego programu obecnie w Polsce znajduje się 6 pełnowymiarowych szlaków, w tym biegnący przez całą Polskę Bursztynowy Szlak Greenways. Sam Program aktualnie zrzesza blisko 200 podmiotów z sektora publicznego, świata biznesu oraz społeczeństwa obywatelskiego, a w jego otoczeniu Fundacja Partnerstwo dla Środowiska współpracuje z dziesiątkami instytucji, setkami firm i blisko tysiącem szkół w całej Polsce.

pełnowymiarowych szlaków istniejących w Polsce w ramach Programu Greenways

Koordynacją Zielonych Szlaków – Greenways na poziomie lokalnym zajmują się, uformowane również w 2000 roku, Grupy Partnerskie, które stanowią porozumienie organizacji pozarządowych, samorządów i firm działających wspólnie na rzecz rozwoju zrównoważonego regionu. Zwykle Grupę Partnerską tworzy kilka lub kilkanaście gmin, przed którymi stoją podobne problemy i wyzwania. Aktualnie w Polsce jest 21 grup zrzeszających 605 podmiotów.

POLSKA NATURALNIE STR.

Lokalna Grupa Działania Lokalna Grupa Działania

Lokalna Grupa Działania Lokalna Grupa Działania Lokalna Grupa Działania Lokalna Grupa Działania

Grup Partnerskich zrzeszających 605 podmiotów

Aktywny udział w działaniach dotyczących Zielonych Szlaków – Greenways mają też instytucje państwowe, z którymi Fundacja podpisała porozumienia: • Polska Organizacja Turystyczna; • Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze; • Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego; • Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego; • Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego; • Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna; • Miasto Kraków;

• Polska Agencja Rozwoju Turystyki; • Konsulat Generalny Stanów Zjednoczonych w Krakowie; • uczelnie wyższe: Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, Politechnika Krakowska, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Sztuk Pięknych Akademii Świętokrzyskiej, Wydział Turystyki i Rekreacji Prywatnej Wyższej Szkoły Ochrony Środowiska w Radomiu. Dodatkowo program Zielone Szlaki – Greenways wpisany jest w strategię rozwoju pięciu województw: małopolskiego, mazowieckiego, pomorskiego, śląskiego oraz wielkopolskiego.

POLSKA NATURALNIE STR.

Sieć Greenways w Europie Środkowej i Wschodniej Bursztynowy Szlak Greenways Budapeszt – Gdańsk (Polska, Słowacja, Węgry) lokalna pętla: Zielony Szlak Nowa Huta – Dłubnia (szlak miejski) Kraków–Morawy–Wiedeń Greenways (Polska, Czechy, Austria) oraz Brno-Wiedeń Greenway Zielony Rower – Greenway Karpaty Wschodnie (Polska, Słowacja, Ukraina) Szlak Odry (Polska) Greenway Naszyjnik Północy (Polska)

Podlaski Szlak Bociani (Polska) Praga-Wiedeń Greenways (Czechy, Austria) lokalne pętle, np. Szlak Dziedzictwa Rodziny Liechtenstein Morawskie Ścieżki Winiarskie (Morawy Południowe, Czechy) Szlak Pokoju – Via Pacis Pannoniae (Serbia, Chorwacja).

POLSKA NATURALNIE STR.

Program Czysty Biznes W roku 1998, poza pierwszymi pracami nad inicjatywą Zielonych Szlaków – Greenways, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska uruchomiła swój sztandarowy program – Czysty Biznes, który pomaga przedsiębiorstwom, głównie tym małym i średnim, rozwijać się i podnosić swoją konkurencyjność dzięki działaniom na rzecz ochrony środowiska. Szczególny udział w tworzeniu Programu Czysty Biznes miała brytyjska organizacja ekologiczna Groundwork UK, która dostarczyła know-how do Programu, a także firma BP Polska z partnerskim udziałem innych organizacji prywatnych i publicznych. Na przestrzeni ostatniej dekady Fundacja do realizacji Programu Czysty Biznes zaprosiła partnerów strategicznych - duże firmy, które prowadzą swoją działalność w myśl polityki zrównoważonego rozwoju (Toyota, Cadbury – obecnie Kraft Foods, Knauf Insulation). Firmy te współpracują z Fundacją do dziś. Dodatkowo w ramach Programu Fundacja wypracowała trwałą współpracę z Ministerstwem Środowiska, Ministerstwem Gospodarki, Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości oraz z władzami samorządowymi w Krakowie, Tarnowie, Katowicach, Zakopanem, Wrocławiu, Opolu, Bielsko-Białej, Gorlicach, Nowym Sączu oraz Debrznie. Dziś Czysty Biznes to pozarządowy program proekologiczny, którego celem jest podniesienie świadomości ekologicznej polskich przedsiębiorców oraz wsparcie i doradztwo w zakresie ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Czysty Biznes to także formuła współpracy oraz narzędzie wsparcia dla indywidualnych potrzeb firm. W oparciu o doświadczenia z realizacji Programu oraz w odpowiedzi na konkretne problemy, Fundacja opracowała inicjatywy tematyczne w postaci programów branżowych.

Obecnie funkcjonujące inicjatywy Czystego Biznesu to: CZYSTA TURYSTYKA: program dla firm z sektora turystycznego zainteresowanych ograniczeniem negatywnego wpływu na środowisko (do marca 2012 przyznano 87 certyfikatów Czysta Turystyka) ZIELONE BIURO: program skierowany do firm, które chcą zarządzać biurem w sposób przyjazny dla środowiska (do marca 2012 przyznano 195 certyfikatów Zielonego Biura) NARZĘDZIA INTERNETOWE: Menadżer Środowiska (www.eko-spec.pl) – serwis internetowy umożliwiający prowadzenie monitoringu zużycia materiałów i surowców w firmach oraz analizę porównawczą z innymi podmiotami o podobnych parametrach. Wprowadzone dane pozwalają również na obliczenie ogólnej emisji CO2, wynikającej z funkcjonowania przedsiębiorstwa. Serwis umożliwia także korzystanie z następujących funkcji: - Kalkulator CO2 dla klientów indywidualnych - Kalkulator oceny Efektywności Energetycznej Budynków BAZA PRODUKTÓW I USŁUG EKOLOGICZNYCH: serwis internetowy (www.zielonezakupy.pl) do świadomych klientów poszukujących informacji o zweryfikowanych ekologicznych produktach i usługach WIZERUNEK: polegający na zagospodarowaniu przestrzeni wokół firmy (zieleń, mała architektura, oznakowanie) - w ramach projektu, we współpracy z Wydziałem Architektury Politechniki Krakowskiej, wykonano 30 projektów zagospodarowania zieleni wokół firm

POLSKA NATURALNIE STR.

MINIMALIZACJA ODPADÓW I STRAT: pomoc dla firm produkcyjnych w zmniejszeniu ilości produkowanych odpadów, zużycia energii, wody, emisji zanieczyszczeń do powietrza – w ramach projektu Propagowanie czystego biznesu w Polsce dokonano wdrożeń środowiskowych w 100 firmach ZIELONE PARKI PRZEDSIĘBIORCZOŚCI: podnoszenie atrakcyjności terenów poprze-

mysłowych poprzez wspólne działania firm, samorządów, organizacji pozarządowych. W Programie Czysty Biznes uczestniczy 550 firm, głównie małych i średnich, które zrzeszone są w 18 Klubach Czystego Biznesu funkcjonujących na terenie całej Polski. Każdy Klub funkcjonuje pod opieką lokalnego koordynatora, akredytowanego przez Fundację.

Klubów Czystego Biznesu

bielsko-biała, białystok, debrzno, gorlice, nowosądecki, lubuski, katowice, kraków, mazowiecki, opole, sępólno krajeńskie, skoczów, tarnów / mielec, toporzysko, wrocław, zakopane, zachodniopomorskie

W 2004 roku w oparciu o doświadczenia Programu Czysty Biznes oraz Programu Zielone Szlaki – Greenways został opracowany Program Czysta Turystyka, który w roku 2009 zaowocował stwo-

rzeniem systemu certyfikacji dedykowanego dla branży turystycznej. Certyfikat Czysta Turystyka w ciągu trzech lat objął blisko 100 obiektów turystycznych w całej Polsce.

POLSKA NATURALNIE STR.

2.1.2 Społeczny Instytut Ekologiczny

Społeczny Instytut Ekologiczny (SIE) to stowarzyszenie założone przez grupę osób zainteresowanych ekologią i budową społeczeństwa obywatelskiego. Instytut rozpoczął działalność 26 kwietnia 1990 r., początkowo jako Biuro Obsługi Ruchów Ekologicznych (BORE). W ramach działań obywatelskich prowadzono kampanie informacyjno-edukacyjne, zajęcia z młodzieżą oraz nawiązano współpracę z przedstawicielami administracji. Społeczny Instytut Ekologiczny został zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym w styczniu 2002 r. Od 2004 r. posiada status Organizacji Pożytku Publicznego. Społeczny Instytut Ekologiczny od początku swojego istnienia zajmował się budowaniem społeczeństwa obywatelskiego; od ponad 10 lat wiodącymi działaniami Instytutu są te na rzecz ochrony bioróżnorodności i dziedzictwa przyrodniczego oraz ekorozwoju obszarów wiejskich. SIE prowadzi także edukację ekologiczną, zajmuje się upowszechnianiem i ochroną praw i interesów konsumentów. W ramach tej sfery działań przeprowadzono kampanie: „Genetycznie Modyfikowane Organizmy (GMO) zagrożeniem dla bioróżnorodności Polsk”i „Czy wiesz, co jesz?”. SIE jest współorganizatorem warszawskiego „Dnia Ziemi” – corocznego wydarzenia ekologicznego; przez wiele lat prowadził „Zielony telefon” – biuro porad i interwencji ekologicznych.

Inną sferą działania Instytutu jest promocja rolnictwa ekologicznego, rolniczej bioróżnorodności, lokalnego przetwórstwa i produktów lokalnych. SIE współpracuje z rolnikami, przetwórcami, gminami i organizacjami. Od 2007 r. stowarzyszenie aktywnie uczestniczy w propagowaniu i wdrażaniu idei ekoturystyki w Polsce. Na swoim koncie SIE ma wiele publikacji: serię Biblioteczka SIE (15 zeszytów tematycznych), liczne materiały szkoleniowe, plakaty, pocztówki, ulotki oraz dwa edukacyjne filmy DVD na temat rolniczej bioróżnorodności. Organizacja jest członkiem rozmaitych koalicji, m. in.: Polskiej Zielonej Sieci, Koalicji na rzecz Rozwoju Rolnictwa Ekologicznego, Koalicji Klimatycznej, Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich, Międzynarodowej Organizacji Ekoturystycznej (TIES), European Ecotourism Network, a także sygnatariuszem Agricultural and Rural Convention. Przedstawiciele SIE są członkami Rady ds. Rolnictwa Ekologicznego przy Ministrze Rolnictwa, Rady ds. Organizmów Genetycznie Modyfikowanych przy Ministrze Środowiska, Rady ds. Certyfikacji Ekoturystycznej. W latach 2008–2010 SIE zrealizował dwa duże projekty ekoturystyczne pod wspólną nazwą „Między Bugiem a Narwią”. Efektem działań było nawiązanie licznych kontaktów z organizacjami i osobami zajmującymi się ekoturystyką w Polsce, Europie i na świecie. Bezpośrednimi rezultatami projektów było zgromadzenie wokół SIE grupy ludzi z terenu północno-wschodniego Mazowsza, zaangażowanych w działania ekoturystyczne. Po-

Logo Różnorodności Biologicznej w Rolnictwie

POLSKA NATURALNIE STR.

wstała też pierwsza w Polsce sieć ekoturystyczna „Między Bugiem a Narwią” składająca się z 26 różnych obiektów działających pod wspólną marką i szyldem ekoturystyki. W 2012 r. stowarzyszenie powołało Kapitułę Produktu Lokalnego „Między Bugiem a Narwią”.

Polski Certyfikat Ekoturystyczny

W 2010 r. w ramach SIE stworzono system certyfikacji dla turystyki wiejskiej – Polski Certyfikat Ekoturystyczny.

2.1.3 ECEAT-Poland

European Centre for Ecological Agriculture and Tourism Poland, czyli Europejskie Centrum Rolnictwa Ekologicznego i Turystyki Oddział w Polsce

W 2012 r. Instytut kontynuuje swoje działania związane z ekoturystyką, m. in. realizując w ramach zadań zleconych przez Ministerstwo Sportu i Turystyki projekt „Nadbużański Szlak Ekoturystyczny” polegający na poszerzeniu sieci ekoturystycznej „Między Bugiem a Narwią” o dalsze obiekty, znajdujące się w 11 nadbużańskich gminach leżących w górę Bugu, na terenie Mazowsza i Podlasia.

(ECEAT-Polska) jest stowarzyszeniem działającym na rzecz ochrony środowiska naturalnego, zachowania tradycji i kultury polskiej wsi. Cele te realizowane są poprzez promocję rolnictwa ekologicznego oraz turystyki i edukacji ekologicznej w gospodarstwach rolnych. Organizacja powstała w 1993r. jest członkiem sieci ECEAT International.

POLSKA NATURALNIE STR.

Założycielką i pierwszym prezesem polskiego oddziału ECEAT była Jadwiga Łopata, prezes Międzynarodowej Koalicji dla Ochrony Polskiej Wsi (ICPPC), laureatka nagrody Goldmana. ECEAT-Polska jest prekursorem działań ekoturystycznych w Polsce. W ciągu blisko 20 lat działalności realizowanych zostało szereg projektów związanych z ekoturystyką, przede wszystkim o charakterze edukacyjnym i promocyjnym. W 2002 r. stowarzyszenie otrzymało za projekt „Ekoturystyka w gospodarstwach ekologicznych

– urlop u ekorolników” nagrodę w konkursie „Tourism for Tomorrow Award” (w kategorii Tourism Organisation – Organizacja Turystyki). Konkurs ten organizowany był przez British Airways oraz Brytyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Nagrodzony projekt można potraktować jako sztandarowy dla działań ECEAT-Polska. Jego sednem jest promocja turystyki w polskich gospodarstwach ekologicznych; w ciągu kilkunastu lat realizacji, liczba gospodarstw zaangażowanych w projekt wzrosła z 15 do ponad 1200.

Projekt „Ekoturystyka w gospodarstwach ekologicznych – urlop u eko-rolników” Inne zrealizowane projekty ECEAT-Polska

1) Gospodarstwa ECEAT a ochrona przyrody – projekt zrealizowany w latach 1999–2000 ze środków Ministerstwa Rolnictwa i Ochrony Przyrody w Holandii. Jego celem było przeszkolenie w zakresie prowadzenia działalności ekoturystycznej rolników z terenu Małopolski, mieszkających w otoczeniu parków krajobrazowych oraz narodowych (Babiogórskiego, Tatrzańskiego, Pienińskiego). Szczególny nacisk położono na przygotowanie oferty dla turystów przyrodników. 2) Wzmocnienie sytuacji społeczno-ekonomicznej kobiet prowadzących lub współprowadzących gospodarstwa – projekt demonstracyjny realizowany ze środków UE (Fundusz PHARE) w latach 2000– 2001 w okolicach Stryszowa; jego celem było wsparcie rozwoju turystyki i grup producentów rolnych w regionie Beskidów. W trakcie trwania

projektu utworzono ok. 30 gospodarstw ekoturystycznych. 3) Ekoedukacja szansą rozwoju lokalnego to projekt zrealizowany ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w 2001 r.; jego celem było przeszkolenie właścicieli 15 gospodarstw rolnych do prowadzenia działalności turystycznej adresowanej do dzieci i młodzieży. W wyniku projektu opracowano i wydano dwie broszury: Edukacja w gospodarstwach ekologicznych, przeznaczoną dla kuratoriów oraz szkół oraz Ekoturystyczne ABC – poradnik dla rolników prowadzących działalność turystyczną. 4) Turystyka zrównoważona jako nowa forma współpracy polskich i holenderskich miast partnerskich – projekt zrealizowany w latach 2003–2004 ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych Holandii. Jego celem było wprowadzenie do współpracy pomiędzy holenderskimi i polskim miastami partnerskimi tematu turystyki zrównoważonej. Rezultatem projektu było opracowanie podręcznika dla drobnych przedsiębiorców turystycznych: właścicieli kempingów, pensjonatów oraz innych obiektów noclegowych.

NAGRODA TOURISM FOR TOMORROW

POLSKA NATURALNIE STR.

5) Ekologizacja rolnictwa i turystyki wiejskiej szansą dla przyrody i mieszkańców powiatu kamiennogórskiego – projekt zrealizowany ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w 2004 r.. Jego celem było zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców regionu Kamiennej Góry (przeprowadzenie szkoleń dla 40 osób) oraz poszerzenie oferty turystycznej regionu Karkonoszy. W ramach projektu wydana została także broszura Ekologizacja polskiej wsi. 6) Przygotowanie kwaterodawców z gospodarstw eko– i agroturystycznych powiatu kamiennogórskiego do współpracy w ramach sieci „Domy Zielone Porta Lubavia” – projekt zrealizowany ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w 2006 r.. Jego celem było przygotowanie lokalnych kwaterodawców do współpracy w ramach sieci „Domy Zielone Porta Lubavia”. Uczestników przeszkolono w zakresie przepisów obowiązujących w turystyce wiejskiej, a także przygotowywania i kategoryzacji kwater wiejskich. 7) Wymiana doświadczeń w zakresie rozwoju agroturystyki na obszarach górskich Francji (Prowansja), Rumunii (Transylwania) i Polski (Beskidy) – projekt zrealizowany ze środków Fondation de France w ramach programu „L’Europe, en plus large!” w latach 2006–2007. Celem projektu była wymia-

2.1.3 Instytut Spraw Obywatelskich

Fundacja Instytut Spraw Obywatelskich (INSPRO) została zarejestrowana w 2004 r.; jej siedzibą jest

na doświadczeń w tworzeniu oferty agroturystycznej pomiędzy regionami partnerskimi. 8) Rozszerzenie sieci „Domy Zielone Porta Lubavia” i zintegrowanie kwaterodawców z powiatu kamiennogórskiego dla poprawienia jakości i różnorodności usług turystycznych – praca nad marką „Domy Zielone Porta Lubavia” – projekt zrealizowany ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w 2007 r.. Celem projektu była promocja sieci „Domy Zielone Porta Lubavia” oraz poszerzenie listy gospodarstw świadczących usługi turystyczne. W ramach projektu opracowano także kryteria oceny „Domów Zielonych”, wyłoniono grupę kategoryzatorów, których zadaniem jest dbanie o dobrą markę i wysoką jakość usług turystycznych w regionie. 9) Szkolenie trenerów dla turystyki wiejskiej – projekt realizowany z funduszy UE (program Leonardo da Vinci) w 2009 r. Jego celem było opracowanie materiałów szkoleniowych dla nauczycieli i trenerów turystyki wiejskiej. 10) Uczymy się ekoturystyki – projekt realizowany z funduszy UE (programy Leonardo da Vinci i Grundtvig) w latach 2009–2011. Celem projektu było opracowanie i wdrożenie kursu online przeznaczonego dla osób mieszkających na terenach wiejskich, zainteresowanych rozpoczęciem prowadzenia działalności ekoturystycznej.

Łódź. Misją organizacji jest rozwijanie, kształtowanie i promowanie postaw obywatelskich, przede wszystkim poprzez mobilizację i edukację obywatelską. Do realizacji celów strategicznych służą inicjatywy prospołeczne związane z ideą dobra wspólnego, wzrostem kapitału społecznego i jakości życia.

POLSKA NATURALNIE STR.

INSPRO prowadzi w ramach swoich działań następujące projekty społeczne: „Centrum Wspierania Przedsiębiorczości Społecznej KLUCZ”, „Centrum Wspierania Rad Pracowników”, „Wiatrak – klaster spółdzielni socjalnych”, „INSPROwnia”, „Miasto w ruchu”, „Naturalne geny”, „Obywatele decydują”, „Pracujemy w domu”, „Poland Naturally!”, „Tiry na tory” „Poland Naturally!” Projektem bezpośrednio związanym z ekoturystyką jest „Poland Naturally!”, realizowany od 2006 r. (początkowo pod nazwą „Ecotourism in Poland”) Pierwszy projekt uruchomiony został dzięki funduszom UE (program Młodzież). Ideą przewodnią była promocja walorów ekoturystycznych Polski poprzez organizację wyjazdów ekoturystycznych (pieszych oraz pieszo-kajakowych) w cenne regiony kraju (Suwalszczyzna, Beskid Żywiecki, Beskid Sądecki i Pieniny). Oferta skierowana została na rynek zagraniczny, przede wszystkim do klientów w Niemczech, Holandii i Szwajcarii (stąd udział w 2007 r. w Targach Turystyki Ekologicznej w Hanowerze). W latach 2008-2010 rocznie obsługiwanych było przeciętnie 10-40 turystów. W 2010 r. środkami własnymi fundacji projekt „Ecotourism in Poland” został przekształcony w „Poland Naturally!”. W związku z nową odsłoną projektu przygotowane zostały nowe trasy: Szlak

Łosia (Podlasie, przede wszystkim Suwalszczyzna), Szlak Żubra (Podlasie, przede wszystkim Puszcza Białowieska) oraz Szlak Niedźwiedzia (Bieszczady i Beskid Niski). Równocześnie oferta skierowana została także na rynek polski. INSPRO przy realizacji wyjazdów turystycznych kieruje się zasadami ekoturystyki – współpracuje z lokalnymi podmiotami, umożliwia turystom bezpieczny i nieinwazyjny kontakt z przyrodą i dziedzictwem kulturowym, promuje środki transportu zbiorowego. Uczestnicy wyjazdów edukowani są podczas wyjazdów w kwestii zasad ekoturystyki i zrównoważonego rozwoju. Wszystkie zyski z projektu Poland Naturally przeznaczane są na realizację działań statutowych INSPRO i inwestowane w inne kampanie społeczne prowadzone przez fundację.

Projekty realizowane przez INSPRO

POLSKA NATURALNIE STR.

2.2

Opracowania dotyczące ekoturystyki

Dostępne na polskim rynku wydawniczym opracowania poświęcone ekoturystyce zostały podzielone na potrzeby niniejszego raportu na dwie części: teoretyczno-naukowe oraz praktyczne. Oczywiście podział ten jest jedynie orientacyjny. W pracach pierwszego typu znaleźć można wiele przykładów empirycznych i studiów przypadku konkretnych projektów; równocześnie w wielu wydawnictwach praktycznych, w ramach wprowadzenia umieszczone zostały informacje bardziej teoretyczne, tłumaczące ideę ekoturystyki. Przedstawione wydawnictwa oczywiście nie wyczerpują kwestii istniejących na rynku publikacji. W dalszej części tego rozdziału przedstawione zostały te prace, które autorzy raportu wskazali jako istotne i wnoszące ważne treści do poznania zjawiska ekoturystyki w Polsce. Celowo wybrane zostały jedynie publikacje polskojęzyczne – rynek publikacji ekoturystycznych, zwłaszcza w języku angielskim, jest bardzo bogaty. Ponieważ jednak raport dotyczy sytuacji ekoturystyki w Polsce, zdecydowano się na uwzględnienie jedynie publikacji polskich.

2.2.1 Opracowania teoretyczne

Podstawową pozycją dla osób zainteresowanych poznaniem zjawiska ekoturystyki jest Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje autorstwa Dominiki Zaręby. Pierwsze wydanie tej książki opublikowane zostało w 2000 r., najnowsze, uaktualnione, pochodzi z 2010 r. Pracę tę należy uznać za prekursorską w promocji ekoturystyki w Polsce; jej wartość podnosi dodatkowo fakt, że autorka podjęła ten temat nie tylko od strony naukowej, ale również praktycznej, przede wszystkim poprzez współpracę z Fundacją Partnerstwo dla Środowiska przy projekcie „Zielonych Szlaków – Greenways” (więcej na ten temat w rozdziale 2.2.2.2. dotyczącym wydawnictw Fundacji PdŚ). W swojej pracy Zaręba opisała potencjalne szkody, które

mogą powstać w wyniku aktywności turystycznej dla środowiska przyrodniczego i społeczno-kulturowego, jako alternatywę przedstawiając właśnie ekoturystykę. Czytelnicy mogą poznać ideę turystyki zrównoważonej i ekoturystyki, jej możliwe formy, a także elementy składowe rynku turystycznego oraz optymalny model strategii marketingowej przedsięwzięć ekoturystycznych. Autorka szeroko przedstawia czym są atrakcje ekoturystyczne, jakie warunki musi spełniać infrastruktura ekoturystyczna, kim są ekoturyści; przeprowadzono także segmentację rynku ekoturystów w Polsce. Uzupełnieniem opracowania są przykłady działań ekoturystycznych realizowanych w różnych regionach i krajach na całym świecie. Publikacja pt.: Edukacja osób dorosłych na rzecz zrównoważonego rozwoju. Katalog dobrych praktyk polskich i norweskich to efekt współpracy łódzkiego Stowarzyszenia Doradców Gospodarczych Pro-Akademia1 i Stiftelsen Lillehammer MilijØ Environment Lillehammer z Norwegii.

POLSKA NATURALNIE STR.

Publikacja powstała dzięki dofinansowaniu udzielonemu przez Lichtenstein i Norwegię w ramach środków pochodzących z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego w ramach Funduszu Stypendialnego i Szkoleniowego. Publikacja, wydana w Łodzi w 2009 roku, jest dwujęzyczna – po polsku i angielsku; została zrecenzowana przez prof. dr hab. Euzebiusza Krykowskiego i dr hab. Ewę Lech-Marańdę. Całość podzielono na cztery zasadnicze części – Wstęp, Edukację na rzecz zrównoważonego rozwoju w dokumentach strategicznych UE oraz Polski, Innowacyjną andragogikę na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz Wybrane aspekty zrównoważonego rozwoju. Część czwarta zawiera artykuły dotyczące zdrowego stylu życia, zrównoważonej energetyki, zrównoważonej turystyki i zrównoważonego rolnictwa. Prezentowana publikacja ma charakter porządku-

jący i systematyzujący wiedzę z zakresu ekoturystyki. Zamieszczone treści czyta się dobrze, są one logicznie sformułowane i jasno zaprezentowane. Książka jest przystępna zarówno dla osób, które dopiero poznają zasady uprawiania ekoturystyki, jak również zajmująca dla specjalistów w tej dziedzinie. Publikację Edukacja osób dorosłych na rzecz zrównoważonego rozwoju należy określić jako cenną pozycję w literaturze przedmiotu. Dużą zaletą jest połączenie podstaw teoretycznych omawianych zagadnień z prezentacją konkretnych przykładów związanych z ekoturystyką oraz powiązanymi dziedzinami, takimi jak rolnictwo ekologiczne, czysta energia itp. Tematycznie najbliżej zjawiska ekoturystyki znajduje się artykuł dr Justyny Mokras-Grabowskiej pt. Zrównoważona turystyka. Zostały w nim poruszone zagadnienia takie jak: klasyfikacja i terminologia pojęć „turystyka zrównoważona” i „ekoturystyka”, sylwetka, motywacje i zachowania charakterystyczne dla osób uprawiających ekoturystykę (ekoturystów), metody wdrażania zasad zrównoważonej turystyki w Polsce i na świecie. Ponadto prześledzono kilka działań w zakresie turystyki zrównoważonej przeprowadzonych w ramach projektu „Ecotourism Norway” oraz przedstawiono założenia tak zwanych dobrych praktyk w zakresie turystyki zrównoważonej i ekoturystyki w Polsce (Zielone Szlaki – Greenways i Europejskie Centrum Ekologicznego Rolnictwa i Turystyki ECEAT Poland). Uzupełnieniem Katalogu dobrych praktyk jest książka: Model edukacji osób dorosłych na rzecz zrównoważonego rozwoju – podręcznik dla trenerów, w którym oprócz głównych założeń dotyczących edukacji osób dorosłych, zaprezentowano siedem gotowych scenariuszy szkoleń w zakresie zrównoważonego rozwoju. Innym przykładem gotowych scenariuszy zajęć związanych z uprawianiem turystyki ekologicznej, zrównoważonej i krajoznawstwa, jest publikacja

1. Obecnie Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia.

POLSKA NATURALNIE STR.

2. Rola krajoznawstwa i turystyki w życiu osób niepełnosprawnych: praca zbiorowa, red. A. Stasiak, J. Śledzińska, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 2008, s.14.

pt. Przyroda uczy najpiękniej. Poradnik metodyczno-szkoleniowy, wydana przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze w Warszawie, w roku 2009. Poradnik podzielono na dwie zasadnicze części. Część pierwsza zawiera wprowadzenie do zagadnień edukacji przyrodniczej na terenach leśnych w Polsce oraz przykładowe scenariusze i możliwości prowadzenia zajęć terenowych w wybranych, przyrodniczo cennych rejonach kraju. Część druga poświęcona jest uwarunkowaniom, metodyce i możliwościom uprawiania turystyki w obszarach przyrodniczo cennych przez osoby niepełnosprawne. Publikacja jest wynikiem realizacji projektu „Przyroda uczy najpiękniej”, realizowanego przez PTTK w roku 2008, który został uznany przez tą organizację „Rokiem Przyrody w PTTK”. Projekt składał się z kilku działań: subprojektów „Czyste lasy, czyste wody, czyste góry”, „Na tropie przyrody” oraz konferencji popularnonaukowej Turystyka zrównoważona i ekoturystyka. W wyniku realizacji projektu powstała publikacja pt.: Turystyka zrównoważona i ekoturystyka, która stanowi pokłosie konferencji zorganizowanej w schronisku PTTK na Kalatówkach, w dniach 22-24 października 2008 roku. Zbiór artykułów pokonferencyjnych podzielono na cztery grupy tematyczne, poprzedzone przedmową, wprowadzeniem oraz informacjami o projekcie „Przyroda uczy najpiękniej”. Głównym zagadnieniami zbioru są: • funkcjonowanie turystyki i krajoznawstwa na obszarach chronionych (przykłady z parków narodowych, obszarów Natura 2000), • nowe kierunki w ochronie przyrody (zarówno w świetle doświadczeń międzynarodowych, jak i w kontekście zmiany ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku), • zrównoważona turystyka – koncepcje, doświadczenia,

• podnoszenie świadomości ekologicznej. W trzeciej części zamieszczono zarówno referaty o charakterze przyczynkarskim, traktujące o wybranych, krajowych obszarach przyrodniczo cennych (okolicach Częstochowy, Pojezierza Brodnickiego i rzeki Drwęcy, Bieszczadach), opisy modelu szwedzkiej turystyki zrównoważonej, a także zagadnienia dotyczące polskich zasobów leśnych, górskich akcji ratowniczych i zagospodarowania turystycznego, powstałego dzięki środkom pochodzącym z EkoFunduszu. W czwartym bloku tematycznym zaprezentowano działania PTTK na rzecz szeroko pojętej edukacji ekologicznej, omówiono czynniki kształtujące nowych zwolenników ekoturystyki w Polsce oraz zaprezentowano znaczenie i miejsce turystyki i ekologii w szkolnych programach dydaktyczno-wychowawczych (na przykładzie gimnazjum w Zduńskiej Woli).

Celem organizatorów konferencji była chęć uświadomienia „[…] społeczeństwu, że zasoby środowiska powinny istnieć trwale i być dostępne w niezmienionym stanie dla wielu następnych pokoleń, m. in. poprzez harmonijne (równoważne) współistnienie trzech podmiotów: przyrody, turystów i lokalnej społeczności.”2

POLSKA NATURALNIE STR.

2.2.2 Opracowania praktyczne

Oprócz wydawnictw podejmujących temat ekoturystyki od strony teoretyczno-naukowej, na rynku wydawniczym znajdują się publikacje praktyczne, opracowane przez organizacje pozarządowe, przedstawiające konkretne przykłady działań w zakresie ekoturystyki. Są to zarówno poradniki dla osób zainteresowanych rozpoczęciem ekoturystycznej działalności gospodarczej, jak również propozycje dla turystów, którzy są zainteresowani ideą ekoturystyki i szukają produktów opartych na tej idei. W dalszej części rozdziału przedstawione zostały wydawnictwa opracowane przez Społeczny Instytut Ekologiczny z Warszawy oraz Fundację Partnerstwo dla Środowiska – profil działalności obu tych organizacji przedstawiony został w rozdziale 2.1.

2.2.2.1

Wydawnictwa Społecznego Instytutu Ekologicznego

W latach 2008–2011 Społeczny Instytut Ekologiczny (SIE) wydał cztery publikacje dotyczące ekoturystyki. Są to poradniki w formie kilkudziesięciostronicowych broszur, napisane w ramach dwóch projektów realizowanych przez SIE: „Między Bugiem a Narwią. Partnerstwo na rzecz efektywności ekologicznej” oraz „Wzorcowa sieć ekoturystyczna Między Bugiem a Narwią”.

POLSKA NATURALNIE STR.

1. Zrównoważony cel podróży — ekoturystyka w gminie. Poradnik dla samorządów, koordynatorów zrównoważonych celów podróży, organizatorów podróży i turystyki, stowarzyszeń, kwaterodawców, restauratorów, właścicieli gospodarstw agroturystycznych, przedsiębiorców i innych podmiotów działających na rzecz promocji turystyki zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Poradnik ma pomóc w uruchomieniu projektu, który przyniesie celowi podróży – gminie – korzyści dla gości i mieszkańców Informacje zawarte w poradniku przeznaczone są dla gmin i samorządów, które rozważają i planują rozwój w kierunku ekoturystycznym, bez względu na to przez kogo (agencję, biuro podróży czy też władze lokalne) organizowany i koordynowany jest ruch turystyczny, wycieczki, noclegi i inne atrakcje. Mogą z nich również korzystać inni koordynatorzy celów podróży, niezależnie od struktury organizacyjnej gminy, np. pracownicy domów kultury, lokalne stowarzyszenia czy firmy organizujące kompleksowo turystykę na danym obszarze. Do czego to wydawnictwo może się przydać? Poradnik ma pomóc w uruchomieniu projektu, który przyniesie celowi podróży – gminie – korzyści dla gości i mieszkańców. Wszystko, czego doświadcza turysta, składa się na ogólne, pozostające w pamięci wrażenie z celu podróży. Każde negatywne wydarzenie może szybko zniszczyć cały wysiłek promocji turystycznej. Na niewiele zda się wspaniała panorama, jeżeli zabudowa miejscowości będzie brzydka i zaniedbana. Nie ma sensu, by

firma była asem w dziedzinie ochrony środowiska, jeśli wokół jest brudno, a ruch ograniczają korki na drodze. Cel podróży, widziany z perspektywy turysty, musi być postrzegany jako całość, jako spójny produkt – gminy, miasta, regionu. Broszura składa się z sześciu rozbudowanych rozdziałów z licznymi przykładami; po kolei przybliżają one czytającym metodologię przekształcenia gminy w zrównoważony cel podróży, podając listę spraw do sprawdzenia, przejrzenia, zaktualizowania, wskazując kierunki postępowania i działania tak, by najlepiej wdrożyć program. Prezentuje też przykłady dwóch gmin z województwa mazowieckiego – Małkini Górnej i Rząśnika, w których przeprowadzono dokładne analizy możliwości rozwoju i potencjalnych korzyści. Przyjrzyjmy się kolejnym tytułom rozdziałów: I. Ekoturystyka i zrównoważone cele podróży II. Metodologia - jak przekształcić gminę w zrównoważony cel podróży III. Przykłady praktyczne 1. Norwegia: Lofoty 2. Polska: modelowe plany działań rozwoju gminy jako zrównoważonego celu podróży dla gminy Małkinia Górna i dla gminy Rząśnik IV. Wytyczne biznesu ekoturystycznego dla organizatorów turystyki na przykładzie norweskiego systemu certyfikacji V. Ekologiczna lista kontrolna dla kwaterodawców (pensjonatów, hoteli, przedsiębiorstw turystycznych) VI. Referencje, literatura i przydatne kontakty Poradnik działa jak przepis w książce kucharskiej: należy przeczytać raz całość, nie robiąc nic. Jeśli zaproponowany „przepis” nie spodoba się, wystarczy go odłożyć. Jeśli się spodoba, to warto czytać po jednym rozdziale i stopniowo wdrażać to, co jest w nim opisane. Poradnik zawiera wskazówki dotyczące działań,

POLSKA NATURALNIE STR.

które mogą przeprowadzić lokalni usługodawcy (zwł. rozdział IV, zawierający listę kontrolną dla kwaterodawców i rozdział V z wytycznymi dla biznesu ekoturystycznego), i chociaż nie wszystkie wskazówki w równym stopniu pasują do wszystkich okoliczności, a temat z pewnością nie został wyczerpany, to ich zastosowanie ułatwi przebudowę „zwykłej” turystyki na zrównoważony cel podroży z komponentów ekoturystyki.

2. Ekologiczny Dom Agroturystyczny – czyli jak nadać ekoturystyczny profil swojemu gospodarstwu. Celem publikacji jest pomoc gospodarstwom agroturystycznym i obiektom turystyki wiejskiej w stworzeniu profilu ekoturystycznego, czyli specjalizacji w tym najszybciej rosnącym sektorze rynku turystycznego. Dodatkowo Ekologiczny dom… ma ułatwić wdrożenie w codziennej działalności zasad zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju). Zrównoważony rozwój jest w tej chwili podstawą międzynarodowych, krajowych i lokalnych strategii rozwoju. Żadne przedsięwzięcie, szczególnie gospodarcze, nastawione na długofalowy zysk, nie może pomijać problematyki ochrony środowiska i zachowania zasobów przyrodniczych, które są gwarancją naszego przetrwania na Ziemi. Agroturystyka jest zbliżona do ekoturystyki, ponieważ ma pewne jej cechy: wspiera lokalne społeczności (w tym przypadku rolników) oraz pozytywnie korzysta z zasobów przyrodniczych; jednak nadanie gospodarstwu cech prawdziwej ekoturystyki wymaga poznania i wdrożenia dodatkowych zasad. Warto dodać, że jest to bardzo opłacalne pod wieloma względami. Poradnik przedstawia pojęcie ekoturystyki; tłumaczy, dlaczego jest ona ważnym i opłacalnym kierunkiem działalności. W kolejnych rozdziałach zawiera praktyczne porady i sugestie, jak prze-

kształcić gospodarstwo agroturystyczne w gospodarstwo agro-ekoturystyczne poprzez: • zastosowanie prostych ekologicznych zasad w codziennych działaniach (rozdział II), • odpowiednią gospodarkę wodą (rozdział III), • zastosowanie odnawialnych źródeł energii (rozdział IV), • energooszczędne budownictwo i ekologiczne materiały budowlane (rozdział V), • zachowanie bioróżnorodności i odpowiednie zagospodarowanie terenu zielonego wokół domu

Poradnik przedstawia pojęcie ekoturystyki; tłumaczy, dlaczego jest ona ważnym i opłacalnym kierunkiem działalności (rozdział VI). Celem poradnika nie jest szczegółowy opis, jak spełnić kryteria systemów certyfikacji (tym bardziej, że w momencie publikacji nie było jeszcze systemu krajowego), a jedynie zainspirowanie gospodarzy do przekształcenia profilu prowadzonej działalności na bardziej ekologiczny i ekoturystyczny. Badania rynku przekonują, że jest to jedyny opłacalny z każdego punktu widzenia kierunek rozwoju turystyki na obszarach wiejskich – korzystny zarówno dla gości, jak i gospodarzy, a także ważny dla zachowania walorów tych obszarów. Warto także pamiętać, że stworzenie odpowiedniego miejsca i zastosowanie zasad ekoturystyki nie wystarcza, by odnieść sukces w działalności agroturystycznej; trzeba umieć znaleźć potencjalnych klientów i dotrzeć do grupy docelowej – o tym, jak prowadzić skuteczny marketing i promocję informuje rozdział II.

POLSKA NATURALNIE STR.

3. Lokalny System Certyfikacji Ekoturystycznej. Poradnik dla usługodawców, przedsięwzięć turystyki wiejskiej, właścicieli agroturystyki, rolników, animatorów kultury, tour operatorów i innych przedsiębiorców turystycznych Celem tej publikacji jest przybliżenie zagadnienia certyfikacji ekoturystycznej przedsiębiorcom turystycznym, właścicielom agroturystyki, przewodnikom, organizatorom wycieczek i innym usługodawcom. Autorzy chcą zachęcić do nadania prowadzonej działalności turystycznej profilu ekoturystycznego i uwiarygodnienia go poprzez skorzystanie z istniejących systemów certyfikacji, a szczególnie Polskiego Certyfikatu Ekoturystycznego, stworzonego w 2010 r. w ramach projektu „Wzorcowa sieć ekoturystyczna Między Bugiem a Narwią”.

Autorzy chcą zachęcić do nadania prowadzonej działalności turystycznej profilu ekoturystycznego i uwiarygodnienia go poprzez skorzystanie z istniejących systemów certyfikacji Modne ostatnio słowo „eko” jest często nadużywane w wielu dziedzinach i nie sposób temu zapobiec. Dlatego certyfikacja, ustalająca jasne warunki nazewnictwa i prowadzenia danej działalności, pozwala wyróżnić tych, którzy naprawdę stosują standardy i metody proekologiczne, spośród tych, którzy tylko wykorzystują modę na „zielone”. Certyfikacja jest dla klientów – ekoturystów jednym z najważniejszych narzędzi umożliwiających i ułatwiających wybór danej usługi czy miejsca pobytu.

W publikacji przedstawiono: • istniejące w Europie i na świecie systemy certyfikacji ekoturystycznej i certyfikatów dla turystyki, • certyfikację jako istotne narzędzie promocji biznesu ekoturystycznego, • Polski Certyfikat Ekoturystyczny i jego pilotażowe wdrożenie na obszarze programu „Między Bugiem a Narwią”, • szczegółowe warunki uzyskania Polskiego Certyfikatu Ekoturystycznego (procedurę nadawania certyfikatu i kryteria), • przykłady certyfikowanych obiektów ekoturystycznych z Polski i ze świata.

4. Ekoturysta między Bugiem a Narwią – przewodnik Publikacja ta jest niekonwencjonalnym przewodnikiem po ekoturystyce i terenie między Bugiem a Narwią. Ma on stanowić zachętę do bardziej świadomego podróżowania, pozwolić odkryć niespodziewane uroki tego obszaru, zachęcić do spotkań z ciekawymi ludźmi, w poszanowaniu lokalnej kultury i przyrody. Przewodnik ma sprawić, by podróże bliższe czy dalsze, krótkie czy długie, stanowiły niezapomniane, wzbogacające doświadczenia, zawsze mile wspominane. Ekoturystyka jest wynikiem trzyletniej pracy z ludźmi zainteresowanymi rozwojem ekoturystyki na terenie między Bugiem a Narwią: przedsiębiorcami, rolnikami, działaczami społecznymi i pasjonatami. Celem nie jest wymienienie wszystkich istniejących na tym obszarze obiektów noclegowych czy miejsc kultury, ale skierowanie turysty do takich ludzi i w takie miejsca, które sprawią, że będzie miał ochotę do nich wrócić i odkrywać coraz więcej. Przewodnik zawiera również sporo komentarzy autorów (nie każdy musi się z nimi zgodzić), których turysta nie znajdzie w zwykłych informatorach. Autorzy starali się tak opisać rzeczywistość,

POLSKA NATURALNIE STR.

by dostrzec i uwydatnić to, co pozytywne, wyjątkowe, nieoczywiste oraz… oszczędzić turystom rozczarowań. Przewodnik składa się z następujących części: • Informacje na temat ruchu ekoturystycznego i ekoturystyki w ogóle – co to jest, kiedy powstało, dlaczego się tak prężnie rozwija, czym różni się od

pełne opisy, które znajdują się w rozdziale VI. • Tematyczna lista obiektów, która ułatwi wyszukiwanie interesujących miejsc na podstawie oferty usług i atrakcji. • Opis każdej z 13 gmin w kolejności alfabetycznej, zawierający wszystkie podstawowe dane, które pozwolą zjeść, przenocować i nie przegapić tego, co najważniejsze i najciekawsze, w tym informacje o imprezach cyklicznych. Rozdział za-

Celem nie jest wymienienie wszystkich istniejących tu obiektów noclegowych czy miejsc kultury, ale skierowanie turysty do takich ludzi i w takie miejsca, które sprawią, że będzie miał ochotę do nich wrócić i odkrywać coraz więcej. innych form turystyki, jak wygląda na świecie. • Porady, jak dołączyć do grona ekoturystów – na co zwrócić uwagę, jak znaleźć miejsca i obiekty ekoturystyczne, gdzie szukać informacji, jak się zachowywać i dlaczego warto być ekoturystą. • Opis sieci ekoturystycznej i zasad trasy, która powstała między Bugiem a Narwią – jak powstała, na czym polega. Obecnie siecią połączonych jest 26 obiektów. • Mapka obszaru między Bugiem a Narwią, obejmująca 13 gmin i 26 polecanych przez autorów ciekawych obiektów, stanowiących sieć ekoturystyczną. Każdy obiekt jest oznaczony kolejnym numerem, dzięki czemu łatwo można odnaleźć ich

wiera również szczegółowe opisy 26 obiektów, które współpracują w ramach sieci ekoturystycznej „Między Bugiem a Narwią”. Przewodnik skierowany jest do wszystkich osób, dla których ważna jest przyroda, lokalna kultura i prawdziwe spotkania z nimi. Wydawnictwo to może być także przykładem dla osób zainteresowanych stworzeniem podobnej inicjatywy, jak tego typu przewodnik powinien wyglądać – jakie elementy powinny być w nim zawarte i jaka powinna być jego konstrukcja, aby wzbudzić zainteresowanie turysty i dostarczyć mu potrzebne informacje.

POLSKA NATURALNIE STR.

2.2.2.2

Wydawnictwa Fundacji Partnerstwo dla Środowiska (PdŚ)

1. Wkład firm społecznych w rewitalizację dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Studia przypadków z Polski, Francji, Włoch i Finlandii (2008). Opracowanie to jest rezultatem współpracy pomiędzy czterema partnerami z Polski, Francji, Włoch i Finlandii w ramach projektu Social Economy and Quality Services w obszarze Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. W ramach przedsięwzięcia realizowanego przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska, analizowane były możliwości zmian, które przedsiębiorstwa społeczne działające w obszarze turystyki mogą wnieść w proces rewitalizacji zaniedbanych przestrzeni publicznych.

W publikacji analizowane są możliwości, które przedsiębiorstwa społeczne działające w obszarze turystyki mogą wnieść w proces rewitalizacji zaniedbanych przestrzeni publicznych Wśród polskich firm zaprezentowane zostały „Horyzonty” (Lanckorona) oraz „Green Traveller” (rejon Babiej Góry), powstałe w ramach rozwoju Bursztynowego Szlaku Greenways. W opracowaniu przedstawione zostały warunki społeczno-ekonomicz-

ne, w których funkcjonują obie firmy, ich ścieżki rozwoju, a także potencjał turystyczny regionów w których się mieszczą. Wydawnictwo to może być przydatne dla osób, które planują realizację podobnych przedsięwzięć w różnych regionach kraju. Szczególnie cennym elementem może być część poświęcona problemom, którym społeczni przedsiębiorcy musieli stawić czoła.

2. Zielone szlaki Greenways – praktyczny poradnik (2007). Wydawnictwo przedstawia jeden z flagowych projektów Fundacji PdŚ, jakim są szlaki turystyczne Greenways w Europie Środkowo-Wschodniej. Przedstawiona została ogólna idea wytyczania takich szlaków i ich rozwój w Polsce. Opisano też zasady tworzenia szlaków i ich elementy składowe. Znaleźć tu można także informacje na temat tego, jak Greenways przyczyniają się do ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego (m. in. przez ekomuzea, produkty i marki lokalne), a także jak powinien być budowany ekologiczny produkt turystyczny. Uzupełnieniem treści jest opis istniejących w Polsce szlaków Greenways.

POLSKA NATURALNIE STR.

Z opracowaniem tym powinny zapoznać się osoby zainteresowane nie tylko przystąpieniem do istniejących szlaków Greenways, ale także ci wszyscy, którzy chcieliby stworzyć lokalny produkt turystyczny dla ekoturystów oraz osoby planujące połączenie istniejących inicjatyw w większą, spójną całość 3. Ekoturystyka i odkrywanie dziedzictwa – zbiór dobrych praktyk (2008). W wydawnictwie tym w sposób syntetyczny przedstawione zostały pojęcia turystyki zrównoważonej i ekoturystyki, szlaków Greenways, a także ekomuzeów. Zaprezentowana została także nowa metoda poznawania lokalnego dziedzictwa: questing, w którym turysta łączy poznawanie terenu z zabawą w detektywa.

Nowa metoda poznawania lokalnego dziedzictwa Questing polega na rozwiązywaniu rymowanych zagadek, wskazujących kolejne miejsca na odwiedzanym szlaku; obecnie metoda ta określana jest polską nazwą „gry terenowe”. Uzupełnieniem treści ogólnych są szeroko opisane przykłady, zarówno poszczególnych szlaków turystycznych, jak również ekomuzeów i gier terenowych.

4. Poszukiwanie skarbów na Greenways (2010). Publikacja jest kolejną w dorobku Fundacji PdŚ, która porusza temat szlaków Greenways i możliwości uatrakcyjnienia zwiedzania obiektów na tych trasach. Zebrane zostały tu scenariusze przykładowych questów (gier terenowych) dotyczących różnych miejsc na polskich szlakach Greenways.

5. Paszport Zielonych Szlaków Greenways (2010). Paszport jest broszurą omawiającą ideę szlaków Greenways, w której znalazł się też regulamin zdobywania odznaki Zielonych Szlaków Greenways (poprzez zbieranie w paszporcie pieczątek z miejsc na szlaku); zostały także a przedstawione centra turystyki zrównoważonej, znajdujące się wzdłuż wszystkich polskich szlaków Greenways.

6. Bursztynowy Szlak Greenways. Przyroda, ludzie, tradycja (2010). Przewodnik turystyczny przeznaczony dla osób, które są zainteresowane wędrowaniem wzdłuż Szlaku Bursztynowego. W publikacji znajdują się zarówno opisy krajoznawcze terenów, przez które prowadzi szlak, jak również mapy, opis atrakcji turystycznych oferowanych przez lokalne podmioty, produktów regionalnej kuchni oraz imprez kulturalnych. Przewodnik wydany w języku polskim i angielskim.

POLSKA NATURALNIE STR.

2.3 Systemy certyfikacji

Na świecie wzrasta świadomość znaczenia ekoturystyki jako przedsięwzięcia istotnego dla zrównoważonego rozwoju, zarówno na poziomie poszczególnych przedsiębiorstw, jak i całych regionów. Wzrasta też zainteresowanie wprowadzaniem systemów certyfikacji ekoturystycznej, które są gwarancją jakości i standardów ekologicznych. W tym rozdziale przedstawione zostały zarówno ogólne zasady wprowadzania certyfikacji ekoturystycznej, jak i przykłady certyfikatów stosowanych w Europie. W dalszej części znalazły się również dwa stosowane w Polsce certyfikaty: „Polski Certyfikat Ekologiczny” oraz „Czysta Turystyka”.

POLSKA NATURALNIE STR.

2.3.1

Certyfikacja ekoturystyczna i certyfikaty dla turystyki w Europie i na świecie

Ekoturystyka raz jeszcze Przed zagłębieniem się w szczegóły złożonego zagadnienia certyfikacji, warto jeszcze raz przypomnieć, czym jest ekoturystyka. Powszechnie uznaje się, że ekoturystyka opiera się na trzech filarach: 1. Naturze: oznacza to, że ekoturystyka opiera swoją ofertę na naturze i cennych zasobach przyrodniczych, jednak w taki sposób, by móc je jednocześnie chronić.

2. Kulturze: ekoturystyka bazuje na lokalnej kulturze materialnej, niematerialnej i miejscowych tradycjach, w taki sposób, by były szanowane, chronione i promowane. 3. Lokalnej społeczności: ekoturystyka służy poprawie warunków życia mieszkańców, którzy powinni w pełni uczestniczyć w korzyściach, jak i w decyzjach związanych z rozwojem biznesu ekoturystycznego na swoim terenie (najlepiej, jeżeli prowadzą go sami, a nie tylko są zatrudniani przez obcych inwestorów).

Międzynarodowe Stowarzyszenie Ekoturystyki (The International Ecotourism Society) z siedzibą w USA definiuje ekoturystykę w następujący sposób:

„Ekoturystyka, to odpowiedzialne podróżowanie do obszarów przyrodniczych, które zachowuje i chroni środowisko i polepsza warunki życia lokalnych mieszkańców.”1 W tej definicji kładzie się nacisk na odpowiedzialność turysty. W przypadku przedsiębiorców, którzy powinni sprostać wymaganiom ekoturystów, pożądane jest przyjęcie bardziej szczegółowej definicji opracowanej przez norweskich usługodawców ekoturystycznych:

1. http://www.ecotourism. org/what-is-ecotourism (data dostępu 15.04.2012 r.)

POLSKA NATURALNIE STR.

2. http://www.innovasjonnorge.no (data dostępu 15.04.2012 r.).

„Ekoturystyka to wzbogacające doświadczenia z naturą i kulturą, organizowane przez odpowiedzialnych przedsiębiorców turystycznych dbających o swoich gości, środowisko oraz lokalną społeczność, której są częścią.”2 W Polsce do 2010 r. nie było krajowego systemu certyfikacji ekoturystycznej, choć w wielu krajach takie systemy powstały już wcześniej – np. w Rumunii, Australii, Norwegii. Na świecie istnieją ponadto odrębne systemy certyfikacji dla dużych hoteli, turystyki morskiej, a nawet dla pól golfowych. Od wielu lat trwają prace nad wyznaczeniem kryteriów, które obowiązywałyby globalnie, ale ciągle trwa debata nad tym, czy „znak certyfikacji” rzeczywiście gwarantuje, że biznes jest przyjazny dla środowiska.

Ekoturystyka a turystyka zrównoważona Często pojęcie ekoturystyki kojarzone jest z turystyką przyrodniczą lub utożsamiane jest z turystyką zrównoważoną. W Stanach Zjednoczonych oba pojęcia – ekoturystyka i turystyka zrównoważona – używane są zamiennie. Oznacza to bardziej tolerancyjne podejście do standardów ekoturystycznych. Przykładem może być np. działalność bardzo dużych obiektów hotelowych, które stosują różne metody zarządzania hotelem, które są przyjazne dla środowiska i zmniejszają negatywny wpływ na otaczająca przyrodę; takie postępowanie w Stanach uznawane jest za zrównoważone i czasami określa się je jako ekoturystyczne. Podobnie rzecz ma się z działaniami wielkich tour-operatorów, jak np. GAP Adventures, którzy organizują wyjazdy z udziałem lokalnych przewodników dla niewielkich grup w egzotyczne miejsca, pretendując do miana ekoturystycznych, mimo że duża część zysków trafia do zagranicznej centrali.

W Europie ekoturystyka rozumiana jest jako oferta małych i średnich przedsiębiorstw, oparta na zasobach lokalnych, skierowana do małych grup odbiorców. W większości systemów certyfikacji ekoturystycznej ogranicza się np. wielkość obiektów hotelowych – uznaje się bowiem, że po przekroczeniu pewnej skali, nie może być już mowy o ekoturystyce, choć w grę nadal może wchodzić zrównoważony rozwój. Tę różnicę pomiędzy turystyką zrównoważoną a ekoturystyką odzwierciedlają odpowiednie certyfikaty zawierające szczegółowe kryteria. Certyfikaty i znaki jakości Dziś na świecie istnieje ogromna liczba certyfikatów i znaków jakości „przyjaznych dla środowiska” – wiele z nich stosowanych jest w sektorze turystycznym. Ich różnorodność jest tak duża, że gubią się w nich zarówno klienci, jak i usługodawcy. Fakt ten jest często wykorzystywany jako argument

POLSKA NATURALNIE STR.

przeciwko tworzeniu lub wchodzeniu w jakikolwiek system certyfikacji. Jednak certyfikacja może być pożytecznym i kluczowym narzędziem rozwoju biznesu. Istniejące systemy można podzielić na trzy rodzaje: 1. certyfikaty „przyjazne dla środowiska”, stosowane w różnych sektorach i używane również w turystyce, 2. certyfikaty jakości przygotowane dla danego rodzaju przedsiębiorstw turystycznych, np. plaż, hoteli, przewoźników, rejsów, 3. certyfikaty dla turystyki zrównoważonej i certyfikaty ekoturystyczne.

1. Certyfikaty „przyjazne dla środowiska” W tej kategorii znajdują się różnego rodzaju znaki, które mają zastosowanie nie tylko w turystyce, ale mogą być do niej stosowane. Powszechnie znanym przykładem jest europejski znak „Ecolabel” (w Polsce znany jako „Stokrotka”). Znak ten można znaleźć na środkach czystości, kosmetykach, sprzęcie AGD, a także w hotelach. Ogólnym założeniem systemu jest wyróżnienie produktów i usług, które stosują normy „nieszkodzenia środowisku” i standardy jakości wyższe niż przeciętnie. W każdej kategorii produktów i usług normy te są osobno określone, np. dla środków czystości podstawowym warunkiem jest czytelna instrukcja, niska szkodliwość dla organizmów wodnych i opakowanie nadające się do recyklingu. Dla obiektów noclegowych, warunkiem otrzymania „Stokrotki” jest spełnienie 37 kryteriów obowiązkowych i 44 opcjonalnych, m. in.: • ograniczenie zużycia energii w obiekcie, np. przez stosowanie energooszczędnych żarówek i pozyskiwanie części (co najmniej 22%) energii ze źródeł odnawialnych, • ograniczenie zużycia wody, np. poprzez zastoso-

wanie odpowiedniej instalacji, • ograniczenie produkcji odpadów: segregacja, rezygnacja z używania jednorazówek, itp., • stosowanie mniej szkodliwych dla środowiska substancji, np. ograniczenie użycia detergentów, używanie ekologicznych farb i lakierów, nieużywanie chemicznych środków ochrony roślin w ogrodzie, • stosowanie tradycyjnych i energooszczędnych rozwiązań architektonicznych, • podawanie przynajmniej części posiłków przygotowanych z surowców pochodzących z upraw ekologicznych, • promocja edukacji ekologicznej.

Unijny „Ecolabel”

Skandynawski „Nordic Swan”

Inne znaki funkcjonujące w Europie (niestety jeszcze nie w Polsce), to np. znaki związane z oszczędnością energii, jak amerykański „Energy Star” lub „LEED” dla budynków pasywnych. W Skandynawii popularny jest „Nordycki Łabędź” („Nordic Swan”), który podobnie jak unijny „Ecolabel” nadawany jest różnym produktom i usługom, w tym również obiektom noclegowym. Przewiduje on różne kryteria dla każdej kategorii produktów. Certyfikat kładzie szczególnie nacisk na wpływ danej działalności czy produkcji na środowisko i klimat (emisje CO2), analizując cały cykl produkcji (od pozyskania surowca do opakowania produktu końcowego). „Eco Lighthouse” – to norweski program certyfikacji dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz instytucji publicznych, utworzony już w 1986 r. Zwraca się w nim szczególną uwagę na bezpieczeństwo pracy i dbałość o środowisko. Wiele małych pensjonatów i hoteli w Norwegii posługuje się tym certyfikatem. „EMAS/ISO 14001” – kolejny wspólnotowy system certyfikacji. Głównym założeniem systemu jest wyróżnienie tych instytucji, które wychodzą poza

Norweski znak „Eco-Lighthouse”

Unijny EMAS

Amerykański „Energy Star”

POLSKA NATURALNIE STR.

„Blue Flag” ceryfikat dla plaż

Certyfikat „Przyjazny Rowerom”

zakres minimalnej zgodności z przepisami i ciągle doskonalą efekty swojej działalności środowiskowej. System jest otwarty dla wszystkich przedsiębiorstw i instytucji sektora publicznego i prywatnego (duże przedsiębiorstwa, małe i średnie firmy, firmy usługowe, instytucje publiczne, uczelnie, itd.), które w sposób systematyczny identyfikują aspekty środowiskowe oraz opracowują i realizują plany działań pozwalające sukcesywnie ograniczyć własne oddziaływanie na środowisko. Dla instytucji i firm posiadających już certyfikat ISO 14001, wdrożenie sytemu EMAS wymaga niewiele dodatkowego wysiłku.

2. Certyfikaty dla danego rodzaju usług Na świecie istnieje wiele certyfikatów przygotowanych pod kątem specyficznych potrzeb usługodawców turystycznych. Autorami systemów są często organizacje i firmy prywatne, działające w danym sektorze. Wiele systemów powstaje w celu czerpania zysków przez instytucję certyfikującą, a wysokie koszty certyfikacji niekoniecznie przysparzają im wiarygodności. Liderem w tworzeniu nowych systemów są na pewno przedsiębiorcy w Stanach Zjednoczonych, gdzie istnieje około 30 000 rodzajów certyfikatów turystycznych. Wśród popularnych lub interesujących certyfikatów można wymienić: „LECS” – system certyfikacji ekologicznej dla luksusowych obiektów turystycznych, prowadzony przez organizację Sustainable Travel International,

3. www.blueflag.org.pl (data dostępu: 15.04.2012 r.). 4. www.greenglobe.com (data dostępu 15.04.2012 r.). 5. www.green-key.org (data dostępu 15.04.2012 r.).

„Blue Flag” – system certyfikacji dla plaż. „Błękitna Flaga” jest wyróżnieniem przyznawanym obiektom spełniającym kryteria w zakresie jakości wody, zarządzania środowiskowego, bezpieczeństwa oraz prowadzonych działań edukacyjnych i informacyjnych. „Błękitna Flaga”3 jest międzynarodowym programem Fundacji na Rzecz Edukacji Ekologicznej w Danii. W 2011 r., w Polsce wyróżnienie „Blue Flag” otrzymało 17 marin i kąpielisk.

„Europarc” – certyfikat europejski dla obszarów chronionych, takich jak parki narodowe. Pierwszym polskim certyfikatem dla obiektów noclegowych, które wdrażają podstawowe zasady zarządzania środowiskiem w obiekcie (np. monitorowanie zużycia energii) została „Czysta Turystyka”, system utworzony przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska (patrz rozdział 2.3.4.). Fundacja utworzyła też inny certyfikat – „Przyjazny Rowerom” – dla obiektów (nie tylko turystycznych), promujących zrównoważony transport.

3. Certyfikaty dla turystyki zrównoważonej i certyfikaty ekoturystyczne Wiele certyfikatów dotyczy turystyki zrównoważonej. Bywają one bardziej lub mniej zbliżone do certyfikatów ekoturystycznych, w zależności od tego, czy stawiają naprawdę wysokie i szczegółowe wymogi, czy też ich celem jest nadanie bardziej zielonego profilu, ale bez nadmiernego wpływania na sposób prowadzenia działalności. Ideą tych certyfikatów jest holistyczne podejście do sektora turystycznego, a zatem branie pod uwagę nie tylko zarządzania obiektem, bezpieczeństwa personelu, ale również oferty zajęć, wyżywienia, architektury, wpływu na lokalną gospodarkę, edukacji ekologicznej itd. Jednym z bardziej znanych jest „Green Globe”4, utworzony przez prywatną brytyjską firmę w 1993 r. i stosowany dzisiaj w wielu krajach. „Green Globe” można uznać właściwie za certyfikat ekoturystyczny, gdyby nie to, że nie ogranicza wielkości certyfikowanych obiektów ani skali działalności. Innym interesującym certyfikatem jest „Zielony Klucz”5. Certyfikat ten ma dosyć oryginalne wymogi, oparte na pięciu zasadach: • obejmowaniu edukacją ekologiczną właścicieli, gości i personelu,

POLSKA NATURALNIE STR.

• zmniejszaniu wpływu na środowisko, • ekonomicznym zarządzaniu poprzez zmniejszenie kosztów dzięki ograniczeniu zużycia, • promocji certyfikatu, • wkładzie w rozwój branży turystycznej, a nie tylko własnego obiektu. „Green Globe” można śmiało uznać za certyfikat dla zrównoważonej turystyki, jednak brakuje w nim paru dziedzin kluczowych dla ekoturystyki, np. oferty związanej z naturą i kulturą.

Większość certyfikatów ekoturystycznych powstaje na poziomie krajowym. Nie oznacza to, że są one tworzone wyłącznie przez instytucje rządowe; często inicjatorami są organizacje pozarządowe lub konsorcja publiczno-prywatne. Wśród przykładów, które można uznać za wzorcowe, warto wymienić ceryfikaty: norweski („Certified Ecotourism Norway” zarządzany przez agencję Innovation Norway), rumuński („eco Romania” realizowany przez organizację Ecotourism Romania), szwedzki („Naturens bästa” pod skrzydłami Godkänd Svensk

Certyfikat „Green Globe”

Rumuński certyfikat ekoturystyczny

Podsumowując, nie sposób być pewnym, czy certyfikat jest naprawdę ekoturystyczny, jeżeli nie wiemy, jakie są kryteria certyfikacji; dopiero po zapoznaniu się z nimi turysta i klient wie, czego spodziewać się w każdym z certyfikowanych obiektów, a przedsiębiorca ma świadomość, jakie standardy obowiązują w branży. Certyfikaty ekoturystyczne muszą brać pod uwagę wszystkie aspekty zrównoważonego rozwoju. Oprócz działań związanych z ograniczeniem negatywnego wpływu działalności na środowisko, powinny one podkreślać oparcie oferty na naturze i kulturze. Bardzo istotny jest nacisk na ich ochronę, jak i na polepszanie warunków życia lokalnej społeczności. W tym przypadku najlepiej sprawdzają się systemy dostosowane do realiów lokalnych, a przynajmniej sytuacji danego kraju. Nie można np. wpisać do polskiej certyfikacji takich samych wymogów dotyczących zastosowania energii odnawianej w obiektach ekoturystycznych, jakie znajdują się w certyfikacjach norweskich. Należy wziąć pod uwagę fakt, że w Polsce 90 % prądu pochodzi z elektrowni węglowych, a w Norwegii - z wodnych.

Ekoturism), brytyjski („Green Tourism Business” związany z International Centre for Responsible Tourism) oraz „Polski Certyfikat Ekoturystyczny”, stworzony przez Społeczny Instytut Ekologiczny w 2010 r. Ciekawym przykładem spoza Europy jest system certyfikacji na Kostaryce („Turismo Sostenible”), gdzie inicjatywę utworzenia i rozpowszechnienia systemu podjął rząd. Dzięki temu Kostaryka jest dzisiaj jedną z najbardziej ekoturystycznych destynacji na świecie. W Europie podobne plany ma inny niewielki kraj – Estonia („Estonian Ecotourism”).

Szwedzki certyfikat ekoturystyczny

Norweski certyfikat ekoturystyczny

Certyfikat Kostarykański

Estoński certyfikat ekoturystyczny

POLSKA NATURALNIE STR.

6. www.sustainabletourismcriteria.org (data dostępu 15.04.2012 r.) 7. www.ecoroute.eu/destinet (data dostępu 15.04.2012 r.)

KRYTERIA GLOBALNE Obecnie prowadzone są intensywne prace nad stworzeniem GSTC – Globalnych Kryteriów dla Turystyki Zrównoważonej6, których celem jest ujednolicenie standardów na poziomie światowym. Pracę rozpoczęto w 2008 r., w ramach wspólnej inicjatywy organizacji pozarządowej Rainforest Alliance, UNEP (Programu Środowiskowego Organizacji Narodów Zjednoczonych), UNWTO (Światowej Organizacji Turystyki) oraz koalicji 25 innych organizacji. Do 2011 r. utworzono listę 37 kryteriów; są one jednak mało precyzyjne, gdyż obejmują całą branżę turystyczną i narzucają pewien standard minimum. Idea GSTC nie pokrywa się z certyfikacją ekoturystyczną (dążącą do stosowania standardów wyższych i promowania obiektów, które je wprowadzają) i jest krytykowana jako zbyt ponadnarodowa, za mało konkretna i nie uwzględniająca lokalnej specyfiki. Te ostatnie wymogi zapewniają wyłącznie systemy krajowe. Idea GSTC wydaje się jednak słuszna, bowiem narzuca pewne ramy i wytycza pozytywny kierunek dla całej branży turystycznej. Na poziomie Europy, została podjęta inicjatywa mająca na celu ustalenie wspólnego standardu na podstawie już istniejących systemów, czyli stworzenie European Ecotourism Labelling Standard (EELS). Projekt został przeprowadzony w latach 2007-2009; na jego stronie internetowej można znaleźć informacje o wynikach przeprowadzonych prac i założeniach EELS7. System ten nie ma jednak na razie praktycznego przełożenia, oprócz wymiany informacji, którą spowodował pomiędzy różnymi organizacjami zajmującymi się certyfikacją w Europie. PRZYSZŁOŚĆ – DESTYNACJE EKOTURYSTYCZNE Zasadniczo systemy certyfikacji skupiają się na poszczególnych obiektach, firmach i instytucjach. Jednak powoli rozwija się koncepcja całych zrów-

noważonych lub ekoturystycznych destynacji – miejscowości, miast, gmin, powiatów lub państw pretendujących do miana najbardziej proekologicznego miejsca na wakacje lub pobyt biznesowy. Przykładem może być San Francisco, jedno z bardziej „zielonych” amerykańskich miast, które ofertę dla turystów, a szczególnie turystów biznesowych, rozwija pod hasłem „Green San Francisco”. Sukcesem cieszą się „Zielone konferencje” organizowane w budynkach pasywnych zasilanych energią słoneczną. Catering na konferencji podawany jest w biodegradowalnych naczyniach, wyżywienie jest nie tylko certyfikowane ekologiczne, ale także zakupione od lokalnych rolników, a uczestnicy przemieszczają się wyłącznie transportem publicznym, czyli tramwajem. Innym amerykańskim miastem pracującym nad zrównoważoną destynacją jest Portland w stanie Oregon, gdzie we wrześniu 2010 r. zorganizowano Międzynarodową Konferencję Ekoturystyczną; do czołówki dołącza też Hilton Head Island w Karolinie Południowej (konferencja w 2011 r.). Przygotowana do certyfikacji jest również Rumunia – kryteria certyfikacji ekoturystycznej są tu podzielone na dwie kategorie: dla obiektów i dla całych destynacji. Zgodnie z tymi kryteriami, miejscowość, która ubiega się o certyfikat, musi oferować turystom szeroki zakres zajęć opartych na atrakcjach przyrodniczych i możliwości edukacji w zakresie ochrony środowiska. Nie może też zabraknąć odpowiednich materiałów informacyjnych i promocyjnych, podkreślających zasoby przyrodnicze i kulturowe. Destynacja musi również spełniać inne kryteria, takie jak: brak zanieczyszczeń „wizualnych” (np. krzykliwych billboardów), zachowany tradycyjny krajobraz, prowadzona segregacja śmieci, itd. Istnieją już systemy certyfikacji dla całych destynacji (choć są jeszcze mało znane), które na ogół stanowią część szerszych systemów, np. organizacja

POLSKA NATURALNIE STR.

Sustainable Travel International proponuje certyfikację dla destynacji w ramach swojego systemu STEP („Sustainable Tourism Education Program”), a „Green Globe” ma opracowany system „Green Globe 21”. Podejście do certyfikacji całego obszaru, to kolejny krok świadczący o prawdziwym zaangażowaniu lokalnych władz, a nie tylko indywidualnych przedsiębiorców, w rozwój ekoturystyki. W 2009 r., w ramach projektu Między Bugiem a Narwią – Partnerstwo na rzecz efektywności ekologicznej Społeczny Instytut Ekologiczny wydał poradnik dla samorządów pt. Ekoturystyka w gminie. Można tam znaleźć praktyczne porady o tym, jak rozpo-

2.3.2 Wpływ certyfikatu na rozwój biznesu

ILE TO KOSZTUJE? Pytając „Czy warto poddać się certyfikacji?” należy rozważyć koszty w stosunku do zysków. O ile koszty uzyskania każdego certyfikatu dosyć łatwo oszacować i ponosi się je od razu, o tyle zyski rozkładają się w czasie i trudniej je wyliczyć. Ceny certyfikacji są bardzo zróżnicowane; zależą od systemu i jednostki certyfikującej. Teoretycznie najbardziej wiarygodne są systemy, w których certyfikat nadaje jedna instytucja, a audyt certyfikujący przeprowadza inna, na przykład firma prywatna. Są one jednak najdroższe, ponadto budzą nieraz wątpliwości, czy cały proces nie jest formą „green washingu”, czyli sytuacją, w której

cząć i organizować prace nad przekształceniem obszaru w zrównoważoną destynację (patrz Rozdział 2.2.2.1.).

Podejście do certyfikacji całego obszaru, to kolejny krok świadczący o prawdziwym zaangażowaniu lokalnych władz, a nie tylko indywidualnych przedsiębiorców, w rozwój ekoturystyki

nierzetelne firmy, chcąc poprawić swój wizerunek, kupują sobie znaczek „przyjazne dla środowiska”. Systemy zarządzane przez organizacje pozarządowe są na ogół tańsze, ponieważ są dofinansowywane z różnych źródeł zewnętrznych; ponadto organizacje działają dla swoich celów statutowych, a nie dla czerpania zysków. Nie zmienia to faktu, że każdy rzetelny system, by się utrzymać, musi kosztować. Koszt finansowy w postaci opłaty za sprawdzenie wniosku jest na ogół niewielki – waha się od 200 zł (dla systemów krajowych) do 4000 zł (dla najdroższych systemów międzynarodowych). Opłaty mogą być uzależnione również od wielkości przedsiębiorstwa. Niektóre systemy przewidują inne dodatkowe opłaty, np. związane z wielkością sprzedaży – opłata za użytkowanie certyfikatu „Ecolabel” wynosi 0,15 % ogółu wartości sprzedaży, przewidziane są jednak rozmaite upusty.

POLSKA NATURALNIE STR.

Kosztem jest również zgromadzenie i przygotowanie odpowiedniej dokumentacji oraz czas potrzebny na wypełnienie wniosku, który wymaga dokładnego przeanalizowania własnej działalności i niejednokrotnie może być źródłem wielu niespodzianek. Dokonanie (przy okazji wypełniania wniosku) niezbędnych korekt w sposobie zarządzania, może już przynieść konkretne zyski finansowe, gdyż większość systemów zaleca monitorowanie zużycia i oszczędzanie wody, energii, środków

transportu, itp. Ta zmiana nawyków, stworzenie czasami nowych procedur, które do tej pory wydawały się zupełnie zbyteczne, może wydawać się (szczególnie małym przedsiębiorcom) obciążająca. Tymczasem prawidłowe przejście przez procedury certyfikacyjne jest pomocne w dopracowaniu własnej koncepcji biznesowej, zrozumieniu braków, zmniejszaniu kosztów, lepszym marketingu, znalezieniu sposobów na większą wydajność oraz rozwoju własnej oferty.

Należy podkreślić, że prawidłowe zarządzanie środowiskiem, które jest podstawą wszystkich systemów proekologicznej certyfikacji, zawsze generuje zyski wynikające z oszczędności wody, energii, prądu, zużycia środków czystości, środków transportu, racjonalnych zakupów, zmniejszonej ilości ścieków, odpadów itp.

8. http://www.greenseal.org (data dostępu 15.04.2012 r.) 9. Informacje uzyskane bezpośrednio od kierownictwa hotelu w 2010 r.

Jeżeli system certyfikacji jest dopasowany do profilu przedsiębiorstwa, to raczej nie generuje on kosztów finansowych, ale wyłącznie koszty „czasowe”, które należy potraktować jako inwestycję we własny biznes. O ile duże firmy mogą zatrudnić osobę, która przeprowadzi audyt środowiskowy i audyt wewnętrzny, policzy gdzie można zaoszczędzić i uzupełni procedury zarządzania, o tyle mały przedsiębiorca może skorzystać ze wskazówek zawartych w systemach certyfikacji, aby samemu przeprowadzić taki audyt i lepiej zorganizować swój biznes. Należy podkreślić, że prawidłowe zarządzanie środowiskiem, które jest podstawą wszystkich systemów proekologicznej certyfikacji, zawsze generuje zyski wynikające z oszczędności wody, energii, prądu, zużycia środków czystości, środków transportu, racjonalnych zakupów, zmniejszonej

ilości ścieków, odpadów itp. W przypadku dużych firm są to naprawdę duże pieniądze. Przykładem niech będzie hotel Doubletree Hilton w Portland, który zdecydował się na certyfikację „Green Seal”8 („Zielona Pieczęć”). Hotel produkuje 400 ton odpadów rocznie, z czego 1/3 jest kompostowana, 1/3 przekazywana do recyklingu i tylko 1/3 trafia na wysypisko (oczywiście to nadal ogromna ilość odpadów!). Segregacja pozwala oszczędzić miliony dolarów, bo na wysypisko wywozi się o 260 ton mniej odpadów, niż przed jej wprowadzeniem. Kolejne, „drobne” już oszczędności rzędu 186 000 USD rocznie, generują procedury oszczędzania wody i prądu9. Dla mniejszych biznesów oszczędności są mniejsze, zawsze jednak całkiem zadowalające w stosunku do skali prowadzonego przedsięwzięcia. Niewielki pensjonat Austbo w Norwegii, dzięki

POLSKA NATURALNIE STR.

kontroli zużycia detergentów i rezygnacji z jednorazowo pakowanych porcji śniadaniowych (masła, dżemu), zaoszczędził 20 000 złotych w pierwszym roku wdrożenia nowych procedur zarządzania środowiskiem. Z kolei w małym miasteczku Lauvasen, dzięki instalacji wodooszczędnych pryszniców, zmniejszono o 10 000 złotych zużycie prądu do podgrzewania wody10. CO JESZCZE MOŻNA ZYSKAĆ? Racjonalne i proekologiczne zarządzanie zmniejsza koszty działalności, jednak nawet najmniejsze koszty nie zadowolą przedsiębiorcy, jeśli nie zobaczy on perspektywy wzrostu przychodów. Czy uzyskanie jakiegoś proekologicznego certyfikatu zwiększa szanse na pozyskanie klientów? Z pewnością nie jest to przełożenie natychmiastowe i bezpośrednie. Pod uwagę należy wziąć dwa zagadnienia: 1. Czy wraz z uzyskaniem certyfikatu, przedsiębiorca / właściciel, np. gospodarstwa agroturystycznego, naprawdę nada swojej działalności zielony (lub – co więcej – ekoturystyczny) profil i skieruje ofertę do odpowiedniej grupy klientów? 2. Czy właściciel obiektu odpowiednio skorzysta z możliwości promocyjnych, jakie daje certyfikat? Wiele gospodarstw agroturystycznych posiada np. certyfikat rolnictwa ekologicznego lub rozmaite nagrody za własne przetwory i produkty; te wyróżnienia mogą być narzędziem skutecznej promocji, pod warunkiem, że zostaną odpowiednio wykorzystane. Często w momencie wydania ulotki lub opracowania własnej strony internetowej zapomina się o zaznaczeniu tych kluczowych informacji! Jedno jest pewne: na rynku jest już popyt na „zielone” produkty oraz usługi i ten popyt wykazuje ciągły wzrost. Klienci są coraz bardziej świadomi, szukają wiarygodnych informacji na temat prowadzonych przedsięwzięć, nie zadowalają się pustą

deklaracją „bycia eko”. Dopiero jeżeli za hasłem stoi lista kryteriów, które dany obiekt czy produkt spełnia, wiedzą, czego mogą oczekiwać i wymagać. Ponadto gospodarze o wysokiej świadomości ekologicznej przyciągają gości o podobnych upodobaniach, którzy będą szanować lokalną przyrodę, kulturę i stosować zasady proekologicznych zachowań w miejscu, które odwiedzają. Jest to źródłem satysfakcji dla obydwu stron, a taki właśnie jest cel ekoturystyki. Przekształcenie swojej działalności w ekoturystyczną, w czym pomocny może być proces certyfikacji, może zapewnić jedno z pierwszych miejsc na dynamicznie rozwijającym się rynku europejskim. W przypadku tego typu nowych usług obowiązuje reguła, że pionierzy zawsze mogą liczyć na największe zyski. CZY MOŻNA BYĆ „EKO” BEZ CERTYFIKATU? Oczywiście, że można. Jest jednak wiele powodów, dla których warto wybrać odpowiedni rodzaj certyfikacji dla swojej działalności turystycznej: - dzięki certyfikacji zyskuje się większą wiarygodność w oczach klienta, który ze względu na nadużywanie słów „zielone”, „eko”, „bio” itp. zaczyna odnosić się sceptycznie do nazewnictwa i poszukuje mocniejszych dowodów na to, że dana usługa lub produkt są przyjazne dla środowiska, - certyfikat na pewno będzie stanowił cenną pomoc w „przyciąganiu” klientów zagranicznych; znając zainteresowanie ekoturystycznym wypoczynkiem gości z Niemiec, Anglii czy Belgii warto przygotować odpowiednią ofertę, - systemy certyfikacji pomagają przeanalizować własną działalność, znaleźć źródła oszczędności, uatrakcyjnić ofertę, usystematyzować pewne działania – jednym słowem zmuszają do lepszego zarządzania biznesem,

10. Informacje uzyskane od Innovation Norway za pośrednictwem Lone Lamark.

POLSKA NATURALNIE STR.

- dobrze wykorzystany certyfikat daje wiele możliwości dodatkowej promocji: na ogół systemy posiadają własne strony internetowe, publikacje i inne narzędzia (np. są promowane na różnych targach i konferencjach), z których mogą korzystać certyfikowane obiekty.

wysokich standardów i wyróżnienia najlepszych obiektów. W sytuacji, kiedy wszyscy spełniają kryteria, nie zadziała element wyróżnienia. Z drugiej strony kryteria nie mogą być zbyt wygórowane – jeżeli prawie nikt ich nie spełnia, znak przestaje być rozpoznawalny, ponieważ za mało obiektów otrzyma takie wyróżnienie.

JAKI CERTYFIKAT WYBRAĆ?

WARUNKI SUKCESU SYSTEMU CERTYFIKACJI

Warto pamiętać o tym, że systemy powstają po to, by: • promować określone standardy i zasady i zachęcać usługodawców i producentów do ich wdrażania; standardy i zasady muszą być więc wyższe / inne niż przeciętnie, • wyróżniać obiekty, które wdrożyły odpowiednie standardy, podkreślając, w czym są lepsze od tych, które tego nie robią, • zwiększać wiarygodność deklaracji przedsiębiorcy odnośnie stosowanych zasad działania, • ułatwiać klientom wybór usług i produktów zgodnych z określonymi zasadami, • być instrumentem marketingu dla określonej grupy przedsiębiorców, • dążyć do zwiększenia jakości usług / produktów w danej branży (przy czym jakość zależy od rodzaju certyfikatu).

Jest to ważne zagadnienie dla certyfikowanych i certyfikujących. System powinien być klarowny, przejrzysty, wiarygodny, nie za drogi dla użytkowników, a jednocześnie samofinansujący się. Kryteria nie mogą być zbyt łatwe do spełnienia, ponieważ wtedy mijamy się z celem promowania

Systemy certyfikacji różni idea i cel, dla których zostały powołane. Pierwotnym założeniem wszystkich certyfikatów ekoturystycznych, „przyjaznych dla środowiska” czy dedykowanych turystyce zrównoważonej, powinno być przede wszystkim zmniejszenie szkód i zwiększenie korzyści z prowadzonej działalności dla środowiska przyrodniczego. Kolej-

Dla mniejszych obiektów turystyki wiejskiej (do 25 pokoi) można polecić „Polski Certyfikat Ekoturystyczny”, utworzony w 2010 r. Dobrze jest także wybrać certyfikat już uznany na świecie lub w Europie: rozpoznawalny w Europie „Ecolabel”, polski certyfikat „Czysta Turystyka”, a jeżeli obiekt jest duży – warto zastanowić się nad międzynarodowym certyfikatem „Green Globe” czy certyfikatem „Green Key” dla hoteli (ten ostatni będzie w najbliższej przyszłości wdrożony w Polsce). Przy wyborze certyfikatu warto jednak sprawdzić, jakie obiekty już go posiadają i czy jest to środowisko, w jakim przedsiębiorca ma ochotę promować swoją działalność.

Pierwotnym założeniem wszystkich certyfikatów ekoturystycznych powinno być przede wszystkim zmniejszenie szkód i zwiększenie korzyści z prowadzonej działalności dla środowiska przyrodniczego

POLSKA NATURALNIE STR.

ne elementy kluczowe dla ekoturystyki i zrównoważonego rozwoju, to troska o lokalną społeczność i środowisko kulturowe. Sprawność systemu i odpowiedź na pytanie, czy założone cele zostały osiągnięte można ocenić dopiero po kilku latach jego stosowania. Prostym miernikiem sukcesu jest przede wszystkim liczba obiektów chętnych do otrzymania danego certyfikatu i liczba gości, którzy o niego pytają.

2.3.3 Polski Certyfikat Ekoturystyczny

Certyfikacja ekoturystyczna przedsiębiorstw jest kluczowym krokiem dla zapewnienia jakości polskiej ekoturystyki. Dzięki utworzeniu „Polskiego Certyfikatu Ekoturystycznego” (pierwszy polski system certyfikacji ekoturystycznej), Społeczny Instytut Ekologiczny stworzył praktyczne narzędzie dla innowacyjnych przedsiębiorców turystycznych, którzy mogą rozwijać swój biznes w sposób bardziej zrównoważony i świadomy. „Polski Certyfikat Ekoturystyczny” daje również małym przedsięwzięciom unikalną możliwość podłączenia się pod rozpoznawalną na świecie „Globalną Markę Ekoturystyczną”, zwiększając skuteczność działań marketingowych i komunikacji na poziomie lokalnym i globalnym. Otrzymanie certyfikatu ekoturystycznego oznacza również stanie się „Ambasadorem Ekoturystyki”. To duża odpowiedzialność. Odpowiedzialność, która wymaga, by szanować i codziennie wdrażać w życie ekoturystyczne wartości, wspierając w ten sposób ruch ekoturystyczny w całej Europie.

HISTORIA POWSTANIA SYSTEMU Idea utworzenia systemu narodziła się podczas spotkań Społecznego Instytutu Ekologicznego z partnerami zagranicznymi, którzy od wielu lat promują ekoturystykę na poziomie europejskim i światowym. W 2007 r. Społeczny Instytut Ekologiczny uczestniczył w Światowej Konferencji Ekoturystycznej w Oslo, która była niezmiernie inspirującym spotkaniem organizacji i przedsiębiorców ekoturystycznych z całego świata. Następnie nawiązana została współpraca z norweską organizacją GRIP, która rozwijała system certyfikacji w Norwegii i szkoliła tam samorządy w dziedzinie rozwoju destynacji ekoturystycznych. Współpraca miała miejsce w ramach projektu Między Bugiem a Narwią – partnerstwo na rzecz efektywności ekologicznej, prowadzonego w latach 2008–2009 na terenie 15 gmin wiejskich i wiejsko-miejskich województwa mazowieckiego,. Efektem tych działań było wydanie polskiej wersji poradnika o tworzeniu zrównoważonych destynacji dla samorządów oraz sporządzenie strategii rozwoju ekoturystyki dla gmin Rząśnik i Małkinia Górna. Kolejnym krokiem było utworzenie polskiego systemu certyfikacji ekoturystycznej w projekcie Wzorcowa sieć ekoturystyczna Między Bugiem a Narwią, prowadzonym od lipca 2009 do grudnia 2010 r. W tworzeniu systemu wzorowano się na metodologii norweskiej. System powstał oddolnie – tworzyli go przede wszystkim ludzie z terenu projektu, zaangażowani w działania związane z turystyką i promocją obszaru. W warsztatach i spotkaniach wzięli udział rolnicy, właściciele gospodarstw agroturystycznych, edukatorzy, pracownicy urzędów gmin odpowiedzialni za promocję, lokalni animatorzy kultury, właściciele obiektów hotelarskich i gastronomicznych; to z nimi definiowano kryteria możliwe do zastosowania w polskiej ekoturystyce. Celem zespołu roboczego było wybranie kryteriów osiągalnych, ale promujących wyższe standardy ekologiczne i ekoturystyczne, pozwalających wy-

Polski Certyfikat Ekoturystyczny

POLSKA NATURALNIE STR.

różnić obiekty o zdecydowanie ekoturystycznym charakterze, które mają wkład w ochronę środowiska, rozwój lokalnej gospodarki i promocję kultury. Ważne było również wsparcie małych obiektów, których nie stać na duże działania marketingowe. Istnienie i rozwój tych niewielkich obiektów są kluczowe dla rozwoju lokalnego oraz wprowadzenia wyższych standardów do polskiej agroturystyki.

Głównym konsultantem zagranicznym była Lone Lamark, prowadząca dzisiaj certyfikację w Norwegii (system norweski jest zarządzany przez agencję Innovation Norway). Brano również pod uwagę inne istniejące systemy w Europie i na świecie, starając się dostosować je do polskich warunków i możliwości.

Główne założenia systemu

Przy opracowaniu systemu należało rozwiązać kilka istotnych zagadnień:

Czy system certyfikacji będzie jednostopniowy (wtedy należy spełnić wszystkie kryteria) czy złożony (gdy trzeba spełnić pewien procent kryteriów; system taki zawiera kryteria obowiązkowe i nieobowiązkowe oraz różne stopnie certyfikacji). Zdecydowano się na system jednostopniowy (na wzór norweskiego), ponieważ uznano, że jest on bardziej czytelny, wiarygodny i sprawiedliwy. Klient na ogół nie wnika aż tak szczegółowo w kryteria, by rozróżnić, w jakim procencie są one spełniane. Również nie wydaje się w porządku nadawanie tego samego certyfikatu obiektom, które spełniają wszystkie warunki i tym, które spełniają tylko warunki podstawowe.

Czy system będzie opierał się na mniej licznych kryteriach ogólnych (np. „wdrożenie metod oszczędzania wody”) czy liczniejszych – precyzyjnych (np. „wszystkie krany wyposażone są w baterie mieszające”)?

Kryteria precyzyjne są bardziej ograniczające, ale łatwo je sprawdzić i łatwo zrozumieć. Nie każdy wie, jak kierować się ogólnymi zasadami, ale każdy rozumie, czym jest spłuczka w toalecie 3 / 6 litrów. Dlatego też wybrano drugą opcję i w związku z tym spisanych zostało ponad sto precyzyjnych kryteriów. Znajdują się one w Załączniku nr 1 do niniejszego raportu.

Czy procesowi certyfikacji będzie podlegała całość czy część działalności? Niektóre systemy dopuszczają certyfikację poszczególnych produktów, a nie całego przedsiębiorstwa. Przykładem może być organizator, który oferuje wycieczki, które spełniają warunki certyfikatu i otrzymują taki certyfikat oraz inne, które ich nie spełniają. W „Polskim Certyfikacie Ekologicznym” nie ma takiej możliwości – cała działalność turystyczna danego przedsiębiorcy musi spełniać warunki certyfikatu; w innym przypadku kandydat go nie otrzyma.

POLSKA NATURALNIE STR.

Czy certyfikacja dedykowana jest mniejszym czy większym obiektom? W chwili tworzenia certyfikatu założono, że system ma wspierać raczej niewielkie obiekty. Został opracowany na terenach wiejskich i tam pilotażowo wdrożony; jest dostosowany do warunków polskiej agroturystyki i turystyki wiejskiej. Decyzję taką podjęto dlatego, że to właśnie turystyka wiejska jest w Polsce najbliższa ekoturystyce, ma największy potencjał rozwojowy (polskie obszary wiejskie zachowały unikatowy w Europie charakter tradycyjnej wsi), a wdrożenie ekoturystyki jest kluczowe z punktu widzenia pozyskania nowych źródeł dochodów przez niewielkie gospodarstwa rolne i jest ważnym elementem zrównoważonego rozwoju wsi. Z tych powodów, wielkość obiektów ograniczono do maksymalnie 25 pokoi; kryteria sprzyjają również rolnikom ekologicznym (nie jest to jednak warunek otrzymania certyfikatu).

Przy opracowaniu systemu korzystano ze światowych zasad ekoturystyki oraz z doświadczeń i opracowań certyfikacji: • norweskiej, ponieważ powstawała ona w oparciu o konsultacje z lokalną społecznością i dostosowana jest do małych przedsięwzięć, • rumuńskiej, ponieważ z dużym sukcesem została wdrożona na terenach wiejskich o uwarunkowaniach podobnych do naszych, • unijnej – certyfikatu „Ecolabel” dla turystyki. Planowano, by „Polski Certyfikat Ekoturystyczny”

Jaki powinien być koszt certyfikacji?

Ponieważ system jest skierowany raczej do niewielkich przedsiębiorstw o dochodach ograniczonych przez lokalną skalę działalności, polski system certyfikacji nie może być drogi. Kryteria, wniosek o certyfikat i procedura nadawania certyfikatu zostały tak opracowane, by koszty certyfikacji były jak najmniejsze, przy jednoczesnym zachowaniu wiarygodności systemu. Właśnie z tego powodu wniosek jest szczegółowy – zawiera wiele pytań krzyżowych i wymaga od wnioskodawcy dokładnej analizy swojej działalności. Dzięki temu audytor poświęca mu mniej czasu, a weryfikacja na miejscu odbywa się tylko raz. Powinno to zapewnić niskie koszty certyfikacji i utrzymania systemu w przyszłości.

stawiał wysokie wymagania odnośnie ekologii, kultury i zasad zrównoważonego rozwoju, ale jednocześnie takie, które byłyby możliwe do spełnienia przez małe przedsiębiorstwa. Brano również pod uwagę okoliczności specyficzne dla Polski m. in.: powszechne ogrzewanie węglem, pokryte azbestem dachy, brak kanalizacji, słabą wiedzę nt. obszarów „Natura 2000”, dostępność produktów od lokalnych gospodarzy, zachowaną bioróżnorodność rolniczą.

POLSKA NATURALNIE STR.

Kryteria systemu zostały podzielone na następujące kategorie:

Jakość i zarządzanie (13 kryteriów). W tej puli skupiono się na wizji przedsiębiorstwa, istnieniu skodyfikowanych podstawowych zasad i procedur oraz wiedzy i kompetencji pracowników (gospodarzy). Część ta jest podstawą, którą zawiera każdy system certyfikacji.

Warunki dotyczące oferowanych produktów (51 kryteriów). Wymienione tu są wszystkie warunki dotyczące oferty, zarówno zajęć (zgodnie z zasadą ekoturystyki opartej na naturze i kulturze), jak również noclegów, wyżywienia, transportu oraz zachowania estetyki krajobrazu. Jest to najbardziej rozwinięta część, gdyż dotyczy opisu ekoturystycznego charakteru prowadzonej działalności.

Wszystkie powyższe kryteria znajdują się w IV rozdziale publikacji pt. Lokalny System Certyfikacji Ekoturystycznej, wydanej przez Społeczny Instytut Ekologiczny w 2010 roku oraz na stronach www. sie.org.pl i www.ekoturystykawpolsce.pl. Dodatkowo znajdują się w Załączniku nr 1 do niniejszego raportu, razem z Wnioskiem o nadanie certyfikatu (Załącznik nr 2) i Procedurą zarządzania certyfikatem (Załącznik nr 3).

Minimalizacja wpływu działalności operacyjnej na środowisko (26 kryteriów). W tej sekcji wymienione są wszystkie działania, które należy podjąć, aby przedsiębiorstwo maksymalnie obniżyło negatywny wpływ na środowisko naturalne (związane z gospodarką wodą, energią, odpadami, zużyciem środków chemicznych, itd.). Ta część znajduje się w każdym systemie certyfikacji „przyjaznej dla środowiska” pod hasłem „zarządzania środowiskiem”. Może ona być stosowana praktycznie w każdym rodzaju działalności.

Rozwój lokalny i współpraca (5 kryteriów). Wymienione są tu warunki zapewniające zaangażowanie przedsiębiorstwa w lokalną gospodarkę i integrację z lokalną społecznością.

Informacja, promocja, oznakowanie (9 kryteriów). Skupione tu są warunki zapewniające odpowiednią informację o stosowanych zasadach i certyfikacie oraz sposoby promocji.

PILOTAŻOWE WDRAŻANIE SYSTEMU Ponieważ system był wdrażany pilotażowo na terenie 13 gmin, Społeczny Instytut Ekologiczny zaprosił do zarządzania nim dwa regionalne stowarzyszenia: Mazowiecko-Podlaskie Stowarzyszenie Agroturystyczne oraz Stowarzyszenie Gospodarstw Agro i Ekoturystycznych „Mazowieckie Wierzby”. Powołana została także Rada ds. Certyfikacji Ekoturystycznej, składająca się z przedstawicieli stowarzyszeń oraz osób, które brały aktywny udział w tworzeniu systemu. W latach 2010–2012 skład Rady prezentował się następująco:

POLSKA NATURALNIE STR.

• Aleksandra Sonia Priwieziencew, przedstawicielka Społecznego Instytutu Ekologicznego, przewodnicząca Rady, • Danuta Jabłonka-Grabowska, członkini grupy roboczej ustalającej kryteria, wiceprzewodnicząca Rady, • Małgorzata Dąbrowska, przedstawicielka Mazowiecko-Podlaskiego Stowarzyszenia Agroturystycznego, • Joanna Rykaczewska, przedstawicielka Stowarzyszenia Gospodarstw Agro i Ekoturystycznych „Mazowieckie Wierzby”, • Jerzy Kolanowski, członek grupy roboczej ustalającej kryteria,

• Justyna Kaflik, członkini grupy roboczej ustalającej kryteria. W pilotażowym 2010 r. certyfikowano w sumie dziewięć obiektów; opis pierwszych ośmiu znajduje się w ostatnim rozdziale broszury Lokalny System Certyfikacji Ekoturystycznej wydanej przez SIE. Znalazły się wśród nich: • dwa gospodarstwa agroturystyczne oferujące głównie noclegi: „Dom nad Wierzbami” Barbary Polak w Jackowie Dolnym gmina Somianka i „Noclegi u Alicji” Alicji Paradowskiej w Długosiodle, • jedno gospodarstwo agroturystyczne z hodowlą ryb: „Stary Młyn” Andrzeja Sosińskiego z Ołtarzy Gołaczy w gminie Nur,

Mapa północno-wschodniego Mazowsza, gdzie pilotażowo certyfikowano pierwszych 8 obiektów w czerwcu 2010 r.

• dwa gospodarstwa ekologiczne oferujące rów-nież noclegi: gospodarstwo ekologiczne „Dąbrówka” Małgorzaty i Tadeusza Dąbrowskich z Hołowienek gmina Sabnie oraz gospodarstwo ekologiczne i wypożyczalnia kajaków „Bielińska Góra” Joanny i Wojciecha Rykaczewskch z Brańszczyka,

• Prywatne Muzeum Etnograficzne Andrzeja Kongiela w Prostynii” • izba regionalna, siedziba lokalnego stowarzyszenia twórczyń ludowych: „Kuźnia Kurpiowska” w Pniewie,

POLSKA NATURALNIE STR.

11. 29 maja 2012 odbyło się kolejne spotkanie Rady ds. Certyfikacji Ekoturystycznej, na którym certyfikat otrzymała „Agroturystyka u Kaflika” Justyny i Grzegorza Kaflików z Brańszczyka oraz nie przedłużono certyfikatów trzem innym obiektom: gospodarstwu agroedukacyjnemu prowadzącemu hodowlę kóz „Agroedukacja” Zofii i Jerzego Kolanowskich, Prywatnemu Muzeum Etnograficznego Andrzeja Kongiela z Prostyni i gospodarstwu ekologicznemu „Dąbrówka” Małgorzaty i Tadeusza Dąbrowskich z Hołowienek.

• gospodarstwo agroedukacyjne prowadzące hodowlę kóz: „Agroedukacja” Zofii i Jerzego Kolanowskich z Gliny, gmina Małkinia Górna, • gospodarstwo edukacyjne: „Stajnia Kaliska” Marii i Waldemara Konarzewskich z Kalisk, gmina Łochów (certyfikacja w grudniu 2010 r.). Pilotażowe wdrożenie systemu umożliwiło sprawdzenie go w praktyce i wniosło cenne uwagi, które mogą posłużyć za wskazówki dla dalszego rozwoju systemu. W 2012 r. certyfikat otrzymało gospodarstwo ekoturystyczne „Na Karczaku” Małgorzaty i Krzysztofa Górskich z Nowej Wsi, gmina Trzcianne. Przyznane certyfikaty są corocznie weryfikowane11.

OPIS SYSTEMU I ZASADY OGÓLNE „Polski Certyfikat Ekoturystyczny” jest opatentowany na poziomie krajowym. System certyfikacji i logo certyfikatu są własnością Społecznego Instytutu Ekologicznego. System jest zarządzany wspólnie przez Społeczny Instytut Ekologiczny i lokalne stowarzyszenia, których cele są zbieżne z propagowaniem idei ekoturystyki. Sposób zarządzania systemem i nadawania certyfikatu określają szczegółowe procedury. Certyfikat mogą uzyskać różnego rodzaju obiekty i przedsięwzięcia turystyczne lub inne, oferujące usługi dla turystów.

UWAGA: Certyfikacji podlega cały obiekt/przedsięwzięcie, a nie tylko jedna z oferowanych usług. Oznacza to, że jeżeli przedsiębiorstwo oferuje wycieczki, to by uzyskać certyfikat cała jego oferta (a nie tylko jedna z oferowanych wycieczek), musi spełnić kryteria certyfikacji.

O certyfikat mogą się ubiegać: • obiekty noclegowe do 25 pokoi, • obiekty gastronomiczne, • gospodarstwa rolne, • gospodarstwa agroturystyczne, • sklepy, • zabytki, • tour-operatorzy, • lokalne stowarzyszenia i organizacje, • muzea, • domy kultury, • lokalni artyści, rzemieślnicy, • usługodawcy, • przewodnicy turystyczni.

Aby uzyskać certyfikat ekoturystyczny, obiekt / przedsięwzięcie musi spełnić wszystkie wymienione kryteria, oprócz tych, które w sposób oczywisty nie dotyczą obiektu (np. jeżeli w obiekcie nie ma oferty wycieczek, wtedy kryteria dotyczące organizacji wycieczek nie mają zastosowania). Sposób zgłaszania wniosku o nadanie i nadawania certyfikatu opisany jest w odrębnych procedurach. Określają one metody weryfikacji poszczególnych kryteriów. Certyfikat nadaje Rada ds. Certyfikacji Ekoturystycznej, po zbadaniu zgłoszenia zgodnie z procedurami. Certyfikat ważny jest bezterminowo, jednak warunkiem utrzymania jest spełnienie kryteriów i coroczne poddanie się weryfikacji – przez okres pierwszych dwóch lat, a następnie raz na dwa lata. Metody weryfikacji określają odrębne procedury.

POLSKA NATURALNIE STR.

W pierwszym roku funkcjonowania (2010) systemu certyfikat był bezpłatny dla obiektów lokalnych (z terenu powiatów: pułtuskiego, wyszkowskiego, ostrowskiego, węgrowskiego). W kolejnych latach Rada ds. Certyfikacji Ekoturystycznej ustala koszty certyfikacji na najniższym możliwym poziomie (pozwalającym pokryć zwrot kosztów dojazdu, administracji i czasu pracy osoby weryfikującej), tak by system certyfikacji mógł zostać dalej rozpowszechniany. Celem systemu jest promocja ekoturystyki, wysokich standardów etycznych i ekologicznych oraz zrównoważonego rozwoju, jak również promocja obiektów i przedsięwzięć spełniających kryteria ekoturystyki. System nie ma na celu przynoszenia zysków jednostce certyfikującej. Certyfikat bazuje na następującej definicji ekoturystyki:

„Ekoturystyka to wzbogacające doświadczenia z naturą i kulturą, organizowane przez odpowiedzialnych przedsiębiorców dbających o środowisko, swoich gości oraz lokalną społeczność, której są częścią”12. Działalność ekoturystyczna respektuje następujące światowe zasady ekoturystyki: • oferta jest oparta na naturze, kulturze, lokalnej wyjątkowości oraz promuje ochronę i szacunek dla środowiska przyrodniczego i kulturowego; • dba o przyrodę i lokalne społeczności, ochronę środowiska i bioróżnorodności; • jest pozytywnym, poszerzającym wiedzę i podnoszącym świadomość doświadczeniem, zarówno dla gości jak i gospodarzy.

2.3.4 „Czysta turystyka”

Certyfikat Czysta Turystyka powstał w 2004 roku, pierwotnie funkcjonując jako integralna część Czystego Biznesu w ramach programu branżowego dedykowanego dla obiektów turystycznych. Program Czysta Turystyka, czerpiąc z doświadczenia i know-how Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, w szczególności z Programu Czysty Biznes, a także Programu Zielone Szlaki – Greenways, był budowany jako odpowiedź na szczególne potrzeby współpracujących z Fundacją firm branży turystycznej. Ówczesna, pilotażowa certyfikacja objęła 19 obiektów turystycznych. W latach 2009-2011 Certyfikat wdrażany był w ramach projektu Aktywna edukacja ekologiczna na Zielonych Szlakach – Greenways realizowanego m.in. we współpracy z organizacjami: Urban Mines (Wielka Brytania), Environment Lillehammer (Green Business Norway, Norwegia), International Business Leaders Forum (Wielka Brytania). Certyfikowano w tym czasie 85 różnego typu obiektów turystycznych w całej Polsce. W ramach projektu pierwotny system certyfikacji został przebudowany w oparciu o doświadczenia norweskiego certyfikatu EcoLighthouse, który jest nadzorowany, wspierany i rekomendowany przez norweskie Ministerstwo Środowiska. Po zakończeniu projektu natomiast, system certyfikacji został zweryfikowany na podstawie praktycznych doświadczeń i posłużył do budowy Certyfikatu w jego obecnym kształcie.

12. http://sie.org.pl/ polski-certyfikat-ekoturystyczny (data dostępu: 14.05.2012 r.)

POLSKA NATURALNIE STR.

Miejsca które uzyskały certyfikat „czysta turystyka”

CELE Głównym celem „Czystej Turystyki” jest podnoszenie konkurencyjności firm z branży turystycznej dzięki podejmowaniu działań w zakresie ochrony środowiska. Dla osiągnięcia tego celu, w ramach systemu certyfikacji fundacja wspiera i promuje inicjatywy i wdrożenia pozwalające oszczędzać wodę i energię w obiektach turystycznych oraz ograniczać ilość powstających w nich odpadów. Motywuje także firmy do angażowania się w działania na rzecz promocji lokalnej kultury, tradycji i gospodarki. Program „Czysta Turystyka”, jako ogólnopolska inicjatywa, stanowi dodatkowo platformę dla wymiany doświadczeń, wykorzystania potencjału

współpracy i wzajemnej promocji, a ponadto tworzy możliwość angażowania się w długofalowe projekty na rzecz ochrony środowiska i społeczności lokalnych. Dodatkowo celem fundacji przy tworzeniu, rozwijaniu i wdrażaniu certyfikatu „Czysta Turystyka”, jest nadanie wiarygodności proekologicznym inicjatywom podejmowanym przez obiekty turystyczne oraz udostępnienie ram, które pomogą nadać kierunek i skoordynować planowane działania, zwłaszcza w tych obiektach turystycznych, dla których polityka ekologiczna jest czymś zupełnie nowym.

POLSKA NATURALNIE STR.

EFEKTY Wdrożenie certyfikatu Czysta Turystyka w 85 obiektach turystycznych w całej Polsce, obok niewymiernych efektów związanych z popularyzacją działań proekologicznych, czy pomocą w uporządkowaniu kwestii prawnych związanych z ochroną środowiska, przyniosła konkretne, mierzalne efekty ekologiczne. Dane z monitoringu zużycia surowców i energii oraz produkcji odpadów i ścieków prowadzonego w narzędziu internetowym – Menadżerze Środowiska (eko-spec.pl) pomogły w ocenie redukcji emisji CO2 w obiektach certyfikowanych. Działania ograniczające zużycie mediów i surowców w firmach, które uzyskały Certyfikat Czysta Turystyka pozwoliło zmniejszyć emisję CO2 o ponad 317 tony CO2 miesięcznie, (3814 tony CO2 rocznie), co daje średnio zmniejszenie emisji CO2 w tej grupie o 22%. Największe ograniczenie emisji CO2 udało się

emisje

Całkowita emisja bazowa [tony CO2]

uzyskać dla emisji powodowanej zużyciem energii elektrycznej. Jest ono związane z zastosowaniem w obiektach turystycznych energooszczędnego sprzętu, a także energooszczędnych źródeł światła. Działania te pozwoliły zmniejszyć zużycie energii elektrycznej we wszystkich certyfikowanych firmach o 178 MWh miesięcznie. Rocznie daje to ponad 2130 MWh energii elektrycznej oszczędności.Dzięki inwestycjom w urządzenia ograniczające zużycie wody, takie jak perlatory, zwężki prysznicowe, reduktory przepływu, wodooszczędne baterie czy nowoczesna armatura firmy oszczędziły miesięcznie około 2108 m3 wody. Rocznie działania te pozwoliły zaoszczędzić ponad 25300 m3 wody. Oszczędności te wpływają nie tylko na mniejszy pobór wody ale także mniejsze ilości odprowadzanych ścieków oraz mniejsze ilości surowców potrzebnych do podgrzania wody.

Całkowite ograniczenie emisji [tony CO2]

Całkowita emisja [tony CO2]

końcowa

miesięcznie

rocznie

miesięcznie

rocznie

miesięcznie

rocznie

906,40

10877,00

155,67

1868,00

750,73

9009,00

17%

289,49

3474,00

35,96

431,00

253,75

3045,00

12%

142,57

1711,00

17,94

215,00

124,63

1495,00

13%

odpadów

134,57

1617,00

108,24

1299,00

26,32

316,00

80%

suma

1473,03

17676,00

3814,00

1155,43

13865,00

22%

energia elektryczna

energia cieplna

zużycie wody wytwarzanie

Tab. 2.1. Zmniejszenie emisji CO2 w wyniku wdrożenia certyfikatu „Czysta Turystyka” Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FPdŚ

POLSKA NATURALNIE STR.

W certyfikowanych organizacjach prowadzona jest również segregacja odpadów komunalnych. Dzięki tym działaniom rocznie na składowiska nie trafia ponad 460 ton odpadów, które przekazywane są do ponownego wykorzystania lub recyklingu.

energia elektryczna

energia cieplna

zużycie wody

wytwarzanie odpadów

[TON CO2] 2000

4000

6000

8000

10000

12000

emisja bazowa

emisja końcowa

Ryc.2.1. Zmniejszenie emisji CO2 w wyniku wdrożenia certyfikatu „Czysta Turystyka” Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FPdŚ

ADRESACI Certyfikat Czysta Turystyka jest skierowany do posiadających miejsca noclegowe obiektów turystycznych które przez wdrożenie oszczędnych i przyjaznych środowisku rozwiązań, chcą obniżyć koszty eksploatacji, podnieść jakość oferowanych usług i zwiększyć swoją konkurencyjność. Fundacja w oparciu o ustawę dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. 2004 Nr 223 poz. 2268) oraz rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2004 r. w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie (Dz. U. 2004 nr 188 poz. 1945) wyróżnia 4 kategorie obiektów turystycznych: • Kategoria 1: gospodarstwa agroturystyczne i turystyka wiejska, • Kategoria 2: domy wycieczkowe, schroniska młodzieżowe, pensjonaty, kempingi, • Kategoria 3: hotele jedno-, dwu- i trzygwiazdkowe, • Kategoria 4: hotele cztero- i pięciogwiazdkowe.

POLSKA NATURALNIE STR.

SYSTEM CERTYFIKACJI Funkcjonowanie systemu certyfikacji Czysta Turystyka jest szczegółowo opisane w Regulaminie Certyfikatu (załącznik 4). Zgodnie z przyjętym regulaminem decyzję o przyznaniu Certyfikatu podejmuje Komisja Certyfikatu Czysta Turystyka, będąca ciałem wewnętrznym Fundacji składającym się z 35 jej pracowników. Pracę Komisji nadzorują przedstawiciele instytucji i organizacji związanych z rozwojem Programu Czysta Turystyka, którzy stanowią Kapitułę Certyfikatu Czysta Turystyka. Kapitułę na wniosek Zarządu powołuje Rada Fundacji. Obecnie w skład Kapituły Certyfikatu Czysta Turystyka wchodzą: • Hanna Maria Jakonowska, Gł. Specjalista w Dep. Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki • Cezary Molski, Wicedyrektor Współpracy Regionalnej, Polska Organizacja Turystyczna • Anna Wilkońska, Zakład Obsługi Ruchu Turystycznego, AWF Kraków • Dominika Zaręba, ekspert ds. ekoturystyki i turystyki dziedzictwa, Wydawnictwo Bezdroża

Certyfikat przyznawany jest na okres 2 lat, po tym czasie organizacja powinna poddać się audytowi re-certyfikującemu. PROCES CERTYFIKACJI Obiekt turystyczny, który jest zainteresowany otrzymaniem certyfikatu wypełnia formularz przystąpienia do certyfikacji, a następnie wyznacza osobę lub zespół, który będzie odpowiadać za wewnętrzną koordynację procesu certyfikacji. W za-

leżności od indywidualnego przygotowania, firma może zwrócić się do Fundacji Partnerstwo dla Środowiska o pomoc akredytowanego konsultanta, który przeprowadzi rozpoznanie i przygotuje raport z praktycznymi wskazówkami dotyczącymi działań, jakie należy podjąć, aby spełnić kryteria certyfikatu. Konsultant pomoże też w sformułowaniu polityki środowiskowej, przeprowadzi szkolenie dotyczące obsługi Menadżera Środowiska oraz będzie nadzorował pro-środowiskowe wdrożenia. W przygotowaniach do audytu certyfikującego, zwłaszcza dla lepszego zaangażowania w prace wszystkich pracowników, firma może korzystać ze szkoleń prowadzonych przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska, a także usług Centrum Informacji Ekologicznej. Ostatnim krokiem jest poddanie się audytowi certyfikującemu, który zweryfikuje podjęte działania, a jego pozytywny wynik pozwoli uzyskać certyfikat Czysta Turystyka potwierdzający status firmy przyjaznej dla środowiska.

KRYTERIA CERTYFIKATU Certyfikat Czysta Turystyka obejmuje najważniejsze dla prowadzonej działalności i mające największe znaczenie dla wpływu obiektu turystycznego na środowisko zagadnienia. Kryteria certyfikatu można podzielić na grupy – bloki tematyczne. W pierwszej kolejności konieczne jest spełnienie wymogów formalnych związanych z: polityką środowiskową, która nada kierunek proekologicznej działalności firmy, monitorowaniem emisji CO2, które pozwoli obserwować efekty podjętych działań oraz spełnieniem wymogów stawianych przez polskie prawo, co stanowi absolutną podstawę dla firmy, która chce w swej działalności być zarówno przejrzysta, jak i przyjazna środowisku. W drugiej kolejności jest sfera bardziej praktyczna, obejmująca rozwiązania techniczne oraz aspekt społeczny i edukacyjny działalności.

POLSKA NATURALNIE STR.

Szczegółowe Kryteria Certyfikatu (załącznik 5) obejmują:

• • • • • • • •

wdrożoną politykę środowiskową, efektywne zarządzanie energią elektryczną i cieplną, obowiązek monitorowania emisji CO2, oszczędne zarządzanie wodą, ograniczenie produkcji odpadów i świadome postępowanie z tymi, które powstały, posiadanie sprawnego systemu wentylacyjnego, klimatyzacji i zabezpieczenia p.poż., dbałość o zachowanie lokalnego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, edukację ekologiczną turystów i pracowników.

POLITYKA ŚRODOWISKOWA Wszystkie przemyślane działania podejmowane w firmie mają swoją przyczynę i oczekiwany skutek. Nie inaczej jest z działaniami proekologicznymi, zwłaszcza takimi, które wymagają nakładów finansowych. Wszelkie wdrożenia należy zacząć od identyfikacji newralgicznych aspektów działalności i zaplanowania odpowiednich rozwiązań minimalizujących negatywny wpływ na środowisko w poszczególnych aspektach. Ogólny opis zaplanowanych w ten sposób działań, a w szczególności zaznaczenie jakie obszary działalności firmy i jej wpływu na środowisko są najistotniejsze stanowią podstawę polityki środowiskowej. Polityka Środowiskowa jest upublicznionym dokumentem, który pokazuje ogólny kierunek działań środowiskowych i ustala zasady, jakimi firma się kieruje w kwestiach dotyczących środowiska. W tym kontekście, Polityka Środowiskowa jest podstawą procesu certyfikacji i bardzo istotnym elementem komunikacji z pracownikami, dostawcami oraz społecznością lokalną obrazującym priorytety w zakresie ochrony środowiska. ENERGIA ELEKTRYCZNA I CIEPLNA W przypadku dużych hoteli zużycie energii elektrycznej, to jeden z istotniejszych aspektów wpływu na środowisko, więc wszelkie rozwiązanie techniczne, jak i oddziaływanie na zachowania klientów stanowią tu kwestie kluczowe. Istnieje wiele metod ograniczenia zużycia energii elektrycznej, począwszy od zastosowania energooszczędnego sprzętu i oświetlenia, przez działania edukacyjne, po częściową lub pełną automatyzację i sterowanie budynkiem.

POLSKA NATURALNIE STR.

W przypadku dużych obiektów turystycznych, kluczowe znaczenie dla poboru energii ma zwłaszcza oświetlenie, które warto dostosować do indywidualnego charakteru poszczególnych przestrzeni obiektu turystycznego. W doborze najlepszej technologii może pomóc audyt oświetleniowy, który może okazać się bardzo wartościową inwestycją zwłaszcza w dużych hotelach, gdzie oszczędności wynikające z wymiany oświetlenia mogą sięgać nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych rocznie. Równie istotne jest zarządzanie energią cieplną – właściwa termoizolacja całego budynku jest priorytetem w tej sferze, ale warto zwrócić też uwagę na niskonakładowe rozwiązania. Skutecznie ograniczymy zużycie ciepła wykorzystując możliwość regulacji temperatury w poszczególnych pokojach, a także dbając o stan instalacji, by zapewnić jej jak najwyższą wydajność. EMISJA CO 2 W kontroli proekologicznych działań obiektu ubiegającego się o certyfikat pomoże stały monitoring zużycia energii i surowców oraz ilości produkowanych odpadów i ścieków. W tym celu zostało przygotowane internetowe narzędzie – Menadżer Środowiska, gdzie firma może wprowadzać swoje dane do monitoringu, a następnie tworzyć zestawienia danych i analizy porównawcze. Regularny monitoring umożliwia śledzenie wszelkich zmian i w konsekwencji długoterminową ocenę podejmowanych przez firmę działań proekologicznych. Dodatkowo, pozwala szybko dostrzec wszelkie nieprawidłowości. WODA Woda zużywana w działalności obiektów turystycznych jest szczególnym zagadnieniem, musi ona spełniać wszelkie wymogi sanitarne, niezależnie od tego, czy dostarczana jest przez miejski wodociąg czy też pochodzi z własnego ujęcia. Kontrola

jakości wody jest więc absolutną podstawą w funkcjonowaniu obiektów noclegowych. Drugą sferą jest ogólne zużycie wody, którego średnia wartość na jednego gościa może być bardzo zróznicowana. Zależy to od rodzaju oraz stanu stosowanej armatury, zastosowanych urządzeń, a także poziomu świadomości turystów i pracowników przebywających w obiekcie. Najprostszym rozwiązaniem wodooszczędnym jest instalacja perlatorów, które napowietrzają strumień wody zmniejszając zużycie o 40 - 60%. O oszczędnościach zdecyduje także sposób aranżacji łazienki, zainstalowanie prysznica zamiast wanny oraz stosowanie spłuczek dwudzielnych. Niestety wszelkie wodooszczędne rozwiązania techniczne będą mieć nikłe znaczenie jeśli nie zadbamy o edukację i świadomość pracowników, a przede wszystkim klientów obiektu turystycznego. Konieczne więc, poza modernizacjami, jest informowanie gości o podejmowanych działaniach i zachęcanie do przyłączenia się do wspólnego programu troski o środowisko. GOSPODARKA ODPADAMI Funkcjonowanie obiektów turystycznych, tak jak niemal każdy aspekt działalności człowieka, wiąże się z produkcją odpadów. Napoje w małych butelkach, plastikowe naczynia i sztućce oraz ogromna ilość odpadów opakowaniowych generowanych przez część kuchenną to kilka istotniejszych źródeł odpadów w hotelu, czy pensjonacie. Skuteczna gospodarka odpadami w turystyce, powinna opierać się na uniwersalnej zasadzie trzech R – Reduce (ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów), Reuse (powtórne użycie, tego co do użycia nadal się nadaje), Recycle (odzysk surowców ze wszystkich możliwych strumieni odpadów). Planując minimalizację odpadów należy więc zacząć od określenia tych punktów, w których odpady wcale nie muszą być produkowane. Na pewno na uwagę zasługuje część gastronomiczna działalności, gdzie warto zrezygnować z pakowa-

POLSKA NATURALNIE STR.

3xR Reduce (ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów) Reuse (powtórne użycie tego, co do użycia nadal się nadaje) Recycle (odzysk surowców ze wszystkich możliwych strumieni odpadów)

POLSKA NATURALNIE STR.

nych pojedynczo produktów na rzecz opakowań zbiorczych, czy całkowicie wykluczyć naczynia jednorazowego użytku. Powtórne użycie choć części powstałych odpadów to kwestia indywidualna, na pewno łatwo będzie wykorzystać odpady organiczne, choćby do użyźnienia terenów zielonych lub na paszę dla zwierząt. Na koniec zadbajmy, by możliwie jak największa ilość pozostałych odpadów trafiła do odzysku. Przeszkolenie personelu pomoże w efektywnym zarządzaniu odpadami w kuchni, która generuje ich największe ilości, natomiast wyznaczenie na terenie obiektu miejsc z pojemnikami na poszczególne strumienie odpadów i stworzenie instrukcji, które pomogą w prawidłowym sortowaniu, pozwoli zaangażować w naszą działalność klientów. SYSTEM WENTYLACYJNY, KLIMATYZACJA I ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOŻAROWE W przypadku certyfikacji każdego rodzaju, podstawą jest spełnienie zasadniczych wymogów prawnych związanych tak z ochroną środowiska, jak i z samym bezpieczeństwem obiektu turystycznego. Koniecznym jest więc posiadanie aktualnych przeglądów technicznych urządzeń, zwłaszcza wentylacji i klimatyzacji, a także posiadanie sprawnego i potwierdzonego dokumentami kontrolnymi systemu przeciwpożarowego.

LOKALNE DZIEDZICTWO PRZYRODNICZE I KULTUROWE Żadna branża nie korzysta w tak dużym stopniu jak turystyka z dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego obszaru, na jakim znajduje się dany obiekt. Popularność hotelu, czy pensjonatu, nawet przy zapewnieniu najwyższej jakości usług nie zyska oczekiwanych wyników, gdy samo miejsce nie

będzie atrakcyjne dla turystów, a oferta regionu nie będzie wystarczająco dobrze wypromowana. Jednocześnie, żadna inna branża nie ma też tak ogromnych możliwości zarówno ochrony, jak i promocji dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, a korzyści są tu wielostronne. Ostatecznie przecież, zyska zarówno promowany teren i lokalna społeczność, jak i właściciele obiektów turystycznych. Działania promocyjne mogą przybierać różne formy, dużo zależeć będzie od terenu, na jakim się znajdujemy, a także tego, jaki charakter ma nasza działalność. Zupełnie inaczej będzie to bowiem wyglądać w małym pensjonacie, czy gospodarstwie agroturystycznym, a inaczej w dużym, luksusowym hotelu w centrum miasta. Małe, sąsiadujące bezpośrednio z przyrodniczo cennymi terenami obiekty turystyczne mogą łatwo zaangażować swoich klientów w poznawanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego przez organizowanie autorskich wycieczek i propagowanie aktywnych form spędzania czasu. Najczęściej, kuchnia oferowana w takich miejscach jest tradycyjna i opiera się na lokalnych produktach – nie jest więc konieczny szczególny wysiłek przy komponowaniu ekologicznego i tradycyjnego menu. Warto jednak wyjść poza schemat i zaproponować swoim gościom coś więcej, zwłaszcza kiedy prowadzimy mały obiekt w szczególnie ciekawym zakątku kraju, bo turyści odwiedzający takie miejsca wykazują zazwyczaj szczególną wrażliwość i świadomość ekologiczną. Ich oczekiwania mogą być więc o wiele większe, ale przekładać się to będzie zapewne też na ich własny wkład w promocję odwiedzanego obszaru. Jeśli natomiast prowadzimy duży hotel, zapewne nasze możliwości będą mniejsze, co nie znaczy jednak, że ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego regionu takich dużych obiektów nie będzie dotyczyć. Klienci dużego hotelu może nie będą zainteresowani wspólnym biesiadowaniem

POLSKA NATURALNIE STR.

w ogrodzie, ale na pewno z ciepłym przyjęciem spotka się informacja o stosowaniu w kuchni lokalnych, a w miarę możliwości certyfikowanych produktów, czy bogata, regionalna oferta turystyczna dla gości hotelowych.

EDUKACJA EKOLOGICZNA TURYSTÓW I PRACOWNIKÓW Wszystkie podejmowane w obiekcie turystycznym pro-środowiskowe działania wymagają wielowymiarowego podejścia. Nawet najnowsze rozwiązania techniczne pozwalające na oszczędność wody i energii, czy doskonale przygotowany system gromadzenia surowców wtórnych, nie przyniesie efektów, jeśli działań takich nie połączymy z edukacją ekologiczną – najpierw wśród pracowników, a następnie wśród klientów. Celem takiej edukacji jest uwrażliwienie na problemy środowiskowe i w konsekwencji pogłębienie świadomości ekologicznej, ale przede wszystkim sprawienie, by pracownicy w pełni potrafili skorzystać z wdrożonych rozwiązań. W przypadku obiektów turystycznych, jak w żadnej chyba innej branży, konieczne jest jednak także zadbanie, by edukacja dotarła do klientów, bo to w ich pokojach zużywane są nieprzebrane ilości wody i prądu, to od nich zależeć będzie czy ręczniki i pościel prać będziemy codziennie, czy tylko w razie potrzeby. Sposobów na skuteczną edukację pracowników jest wiele, począwszy od wewnętrznych szkoleń dla pracowników, przez bezpośrednie zaangażowanie ich we wdrożenia, by sami kreowali kierunek podejmowanych działań, przez różnego typu wydarzenia promujące zrównoważony tryb życia. Na pewno warto zadbać, by tego typu wydarzenia były ciekawe, bo tylko wtedy zyskamy zaangażowanie i w konsekwencji nasze inwestycje przyniosą wymierne rezultaty. Inaczej wygląda natomiast kwestia edukacji klientów. Wiele zależy od tego, jakim typem obiektu

turystycznego jest nasza firma – w gospodarstwie agroturystycznym, czy kameralnym pensjonacie właściciel ma zazwyczaj bezpośredni kontakt z klientem, dzięki czemu o proekologicznych działaniach może powiedzieć i zachęcić do nich w zwykłej rozmowie, czy w czasie wyprawy na cenne przyrodniczo tereny. Łatwiej też o zorganizowanie nietuzinkowych warsztatów, czy o zachęcenie do ekologicznej żywności w czasie wspólnego pikniku. Nieco inaczej wygląda kwestia w dużych obiektach noclegowych. Tu do klienta dotrzemy zazwyczaj z informacją pisaną, ale i tu dróg jest wiele. Pomocne mogą być zarówno tablice informacyjne, czy ulotki pozostawione w pokoju, jak i strona internetowa hotelu, czy wewnętrzny program telewizyjny, który na przykład może wyświetlać eko-porady. Konieczne jest jednak dopilnowanie, by materiały takie miały ciekawą formę, żeby przykuć uwagę klienta, jeśli natomiast zawierać będą cenne wskazówki, możliwe do zastosowania także w domu, zapewne lepiej zapadną w pamięć.

POLSKA NATURALNIE STR.

Żadna branża nie korzysta w tak dużym stopniu jak turystyka z dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego obszaru, na jakim znajduje się dany obiekt

3 rozdziaĹ&#x201A;

POLSKA NATURALNIE STR.

AKTUALNY STAN WYBRANYCH ELEMENTÓW INFRASTRUKTURY EKOTURYSTYCZNEJ W POLSCE

W przypadku ekoturystyki Zaręba (2000) wskazała na następujące elementy infrastruktury turystycznej: • baza noclegowa • baza gastronomiczna • baza towarzysząca, w tym: szlaki turystyczne, wypożyczalnie sprzętu turystycznego i sportowego oraz środków transportu, usługi pilotów i przewodników, sieć sprzedaży detalicznej (ekoturystyka powinna wspierać lokalną przedsiębiorczość i wytwórczość, do czego potrzebne są małe lokalne sklepy, galerie czy jarmarki, gdzie twórcy mają okazję sprzedać swoje wyroby bezpośrednio turystom), usługi dodatkowe (m.in. koncerty muzyki ludowej i pokazy tańca regionalnego, spotkania z ciekawymi lokalnymi indywidualnościami) oraz informacja turystyczna.

Oczywiście wszystkie wymienione elementy powinny uwzględniać wymagania ekoturystyki, czyli z jednej strony umożliwiać turystom kontakt z lokalnym środowiskiem przyrodniczym i autentyczną kulturą, z drugiej – nie prowadzić do eksploatacji środowiska naturalnego. Powinny ponadto uwzględniać zasady sprawiedliwego handlu i dbać o to, aby zyski z turystyki trafiały do lokalnych społeczności. W dalszej części tego rozdziału przedstawione zostały wybrane elementy infrastruktury turystycznej. Spośród wymienionych wcześniej znalazły się tu baza noclegowa oraz szlaki turystyczne. Pominięta została baza gastronomiczna – powodem był przede wszystkim brak informacji źródłowych na ten temat, a dodatkowo olbrzymia ilość, a jednocześnie zróżnicowanie branży gastronomicznej.

POLSKA NATURALNIE STR.

Za przejaw ekoturystyki w obiektach tego typu można uznać ruch slow food1, który jednak jest dopiero na etapie tworzenia w Polsce. Równocześnie należy pamiętać, że w szeregu samodzielnych obiektów gastronomicznych, a także w większości gospodarstw agroturystycznych oferujących wyżywienie, posiłki są przygotowywane na bazie produktów lokalnych i sezonowych (czyli spełniających przynajmniej część wymogów ekoturystyki). W dalszej analizie pominięte zostały również inne z wymienionych wcześniej elementów bazy towarzyszącej. Równocześnie, do tego rozdziału, poświęconego infrastrukturze turystycznej, dodany został fragment dotyczący organizacji wyjazdów ekoturystycznych. Częściowo temat ten wpisuje się w należące do bazy towarzyszącej usługi pilockie i przewodnickie. Po części stanowi jednak odrębną działalność – sprzedaż gotowych produktów turystycznych, na które składają się, oprócz bazy, także wszystkie atrakcje i dostępność komunikacyjna. Organizacja wyjazdów turystycznych, jako składnik oferty dostępnej na rynku, potraktowana została wobec tego jako komplementarna wobec bazy turystycznej. Dodatkowo, organizacja wyjazdów turystycznych, obok bazy noclegowej, została uznana za kluczowy element świadczący o stopniu rozwoju ekoturystyki w Polsce na tle całego rodzimego rynku turystycznego. Stąd podjęta została próba przedstawienia tego zagadnienia właśnie w tym rozdziale.

1. Patrz: http://www. slowfood.pl/ (data dostępu 09.04.2012) 2. http://www.e-hotelarz.pl/ mht/artykul/2804/zielone-hotele.html (data dostępu 09.04.2012)

3.1 Obiekty noclegowe

ROZWIĄZANIA PROEKOLOGICZNE W OBIEKTACH NOCLEGOWYCH W 2010 r., na zlecenie czasopisma „Hotelarz”, przeprowadzona została wśród gestorów obiektów hotelarskich sonda, w której podstawowe pytanie brzmiało: „Czy w Państwa obiekcie są stosowane rozwiązania proekologiczne?”2. Okazało się, że aż 56,4% respondentów deklarowało stosowanie takich praktyk, a kolejne 20% planowało ich wprowadzenie. Oczywiście, badanie to miało jedynie charakter sondażowy, różnie też można rozumieć podejmowanie działań proekologicznych (m. in. segregacja śmieci, użycie energooszczędnego oświetlenia czy wymiana ręczników tylko na życzenie),

skala zjawiska jest jednak wymowna. Co również istotne, przy okazji sondażu przedstawione zostały główne powody, dla których gestorzy bazy hotelowej decydują się na wprowadzenie rozwiązań proekologicznych. Są to: wzrost świadomości zagrożenia dla środowiska, możliwe oszczędności do osiągnięcia oraz preferencje klientów, dla których ekologia staje się istotnym czynnikiem decydującym o wyborze obiektu.

POLSKA NATURALNIE STR.

W działalności obiektów noclegowych na poprawę standardów ekologicznych wpływają m.in.:

ograniczanie zużycia energii (np. energooszczędne oświetlenie) i wprowadzanie odnawialnych źródeł energii (np. kolektory słoneczne na dachu);

wygląd zabudowań harmonizujący z otoczeniem, nieużywanie do budowy lub remontu materiałów niebezpiecznych i toksycznych);

ograniczanie zużycia wody (np. perlatory mieszające wodę z powietrzem) oraz dbałość o jej oczyszczenie (np. budowa przydomowej oczyszczalni ścieków);

zarządzanie odpadami (przede wszystkim segregacja odpadów i ich ponowne wykorzystanie, w przypadku gospodarstw przede wszystkim poprzez kompostowanie);

dbałość o odpowiednią jakość kupowanych produktów, w tym zdrową żywność (produkty lokalne i sezonowe używane do przyrządzania posiłków, produkty bezpieczne dla środowiska);

wygląd i funkcjonowanie budynku, w którym prowadzona jest działalność noclegowa (m.in.

W raporcie Ekologia w turystyce jako tendencja rozwoju gospodarki XXI wieku (Instytut Turystyki w Krakowie, 2011) przedstawiona została sytuacja rynku hotelarskiego i możliwości „ekologizacji” działań obiektów tej branży. Opracowanie to dotyczy obiektów hotelarskich, można je jednak, przyjmując pewne uogólnienia, odnosić do ogółu obiektów noclegowych.

dbałość o dziedzictwo regionu (m.in. zatrudnianie i współpraca z lokalnymi mieszkańcami, współpraca z okolicznymi podmiotami w kwestiach środowiska przyrodniczego i kulturowego regionu);

dbanie o bioróżnorodność (np. poprzez sadzenie w przydomowym ogrodzie gatunków roślin tradycyjnych dla danego obszaru, używanie kompostu do nawożenia);

edukacja ekologiczna turystów (np. zachęcanie gości do działań proekologicznych – używania publicznych środków transportu lub rowerów na wycieczki po okolicy, edukacja odnośnie lokalnych zwyczajów i tradycji, prezentowanie działań podejmowanych przez obiekt noclegowy w celu podniesienia standardów ekologicznych).

Zdaniem autorów raportu, przy podejmowaniu decyzji dotyczących miejsca spędzania wakacji czy wyboru obiektu noclegowego, turyści nie uwzględniają kwestii ekologii. Najważniejszym czynnikiem decydującym o wyborze jest wyłącznie cena. To skutkuje małą ilością „zrównoważonych produktów turystycznych” oferowanych przez branżę turystyczną. Szansy na zmianę takiego stanu rzeczy

POLSKA NATURALNIE STR.

3. Badanie przeprowadzone w 2010 r. w woj. śląskim wśród 300 przedstawicieli branży turystycznej (hotele, inne obiekty noclegowe, gastronomia, agroturystyka) oraz 100 przedstawicieli podmiotów współpracujących z branżą turystyczną. 4. Badania prowadzone wśród 300 turystów, w sześciu miejscowościach na terenie trzech regionów geograficznych: Pomorza Gdańskiego, Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i Doliny Baryczy.

autorzy raportu upatrują w kilku elementach. Po stronie konsumentów – w edukacji, a równocześnie upowszechnieniu tendencji do naśladowania „zachodniego” stylu życia (w którym świadomość ekologiczna jest znacznie wyższa, co przekłada się na większe zainteresowanie zrównoważoną turystyką). Po stronie producentów – przede wszystkim w kalkulacji ekonomicznej (wzrost zapotrzebowania klientów na ofertę turystyki zrównoważonej przekładający się na zyski z wprowadzenia takiej właśnie oferty). Można zatem przyjąć, że w celu zwiększenia zainteresowania klientów turystyką zrównoważoną, konieczne są działania edukacyjne w tej sferze. Badania wśród przedstawicieli branży turystycznej województwa śląskiego, przede wszystkim gestorów bazy noclegowej3, wykazały, że 41% respondentów prowadzi działania edukacyjne w tym zakresie. Równocześnie aż 46% nie stara się zwiększać świadomości ekologicznej turystów, za to planuje to robić w przyszłości. Pozostali (13%) nic nie robią w tej materii, jak również tego nie planują. Uzyskane wyniki, mimo że dotyczą wybranej grupy w województwie śląskim, można w pewnym przybliżeniu uznać za charakterystyczne dla całego kraju. Warto zwrócić uwagę na pozostałe wyniki uzyskane w wymienionych poprzednio badaniach. Wśród respondentów zaledwie 6% używa przedrostka eko- do promowania swojej działalności. Kolejne 24% używa tego określenia pośrednio, nie do opisu swojej działalności, ale np. dla podkreślenia, że do przygotowywania posiłków używane są ekologiczne produkty żywnościowe. Pozostałe 70% rezygnuje z używania tej kategorii. Przekłada się to również na nastawienie respondentów do oceny własnej działalności: aż 80% uważa, że nie ma ona związku z ekologią. Ciekawa jest również lista potencjalnych korzyści, które respondenci uznali za możliwe do osiągnię-

cia w wyniku wprowadzenia rozwiązań proekologicznych. Najczęściej wskazywali oni na zmniejszenie zużycia energii (27,9%), zmniejszenie zużycia wody (24,7%) czy spadek ilości odpadów (23%). Dla porównania zaledwie 12,5% ankietowanych dostrzegło, że wprowadzenie takich rozwiązań mogłoby się przyczynić do zwiększenia liczby turystów. Skoro tak mała liczba gestorów bazy dostrzega związek między „ekologizacją” obiektów a wzrostem liczby gości, może to świadczyć o tym, że turyści korzystający z tych obiektów noclegowych nie manifestują wyraźnie swoich wymagań ekologicznych. Dla porównania, turyści za najważniejsze oznaki „ekologiczności” obiektu noclegowego uznali oszczędzanie energii (23,6%) oraz czystą okolicę (17%). Znacznie mniejszą uwagę przykładali do ekologicznych znaków jakości czy do ekologicznej żywności – szczegółowe wyniki opinii turystów przedstawione zostały na ryc. 3.1. Takie wnioski można porównać z wynikami badań przedstawionymi w raporcie Świadomość ekologiczna Polaków, opracowanym w 2011 r. przez Centrum Badania Opinii Społecznej na zlecenie Instytutu na rzecz Ekorozwoju. Respondenci4 wypowiadali się w nim na temat ich postrzegania zaangażowania hotelu w działania prośrodowiskowe. 78% ankietowanych uznało, że obiekt noclegowy, z usług którego korzystali, może być uznany za „prowadzony z troską o środowisko”. Przeciwnego zdania było 11% badanych, a 10% nie potrafiło wyrazić opinii w tej kwestii. W podziale na różne typy obiektów noclegowych stosunkowo najsłabiej ocenione zostały kwatery prywatne i agroturystyczne – zaledwie 74% respondentów dostrzegło w nich działania ekologiczne (dla porównania – w hotelach i motelach było to 82%, a w ośrodkach wypoczynkowych 89%). Autorzy raportu dostrzegli również znamienną prawidłowość: najmniej osób było niezdecydowanych w większych obiektach noclegowych, takich jak hotele czy ośrodki wypoczynkowe; w tym wypadku odpowiedzi „trudno

POLSKA NATURALNIE STR.

oszczędzanie energii np. używanie energooszczędnych urządzeń, oświetlenia itp.

23,63%

16,99%

czysta okolica

10,96%

segregacja odpadów

zaangażowanie obiektu w działania na rzecz ekologii w regionie

9,13%

wykorzystanie przez obiekt alternatywnych żródeł energii

9,02%

8,44%

oszczędzanie wody

ekologiczna żywność

ekologiczny wizerunek na stronach www

ekologiczne znaki jakości

7,98%

7,19%

6,67%

10%

15%

20%

25%

Ryc.3.1. Ranking ważności elementów ekologii w obiektach noclegowych według turystów i podróżnych odwiedzających województwo śląskie

Źródło: Instytut Turystyki w Krakowie, Sp. z o. o., 2010

powiedzieć” udzieliło tylko 7% ankietowanych. W hotelach czy ośrodkach, w przeciwieństwie do mniejszych obiektów, w tym gospodarstw agroturystycznych, duży nacisk kładziony jest na politykę informacyjną – w tym przypadku na przekazywanie informacji o działaniach proekologicznych. We wzmiankowanym raporcie zaprezentowane zostały także bardzo ciekawe wyniki dotyczące działań proekologicznych podejmowanych w różnych typach obiektów. Co istotne, nie są to działania analizowane obiektywnie (według ustalonych kryteriów), ale subiektywne, na podstawie opinii turystów korzystających z noclegów. Wyróżnione

typy obiektów to hotele, ośrodki wypoczynkowe, gospodarstwa agroturystyczne i pola namiotowe (szczegółowe wyniki tego badania zaprezentowane zostały na ryc. 3.2). Pomijając pola namiotowe, gospodarstwa agroturystyczne wypadły w tym zestawieniu stosunkowo najsłabiej i to niemal we wszystkich uwzględnianych kategoriach (nawet w promocji regionalnej kuchni czy przygotowywaniu posiłków z produktów ekologicznych). Ponieważ były to subiektywne opinie gości, ciężko ocenić, czy takie wyniki są rezultatem brakiem rozwiązań proekologicznych w kwaterach agroturystycznych, czy jedynie brakiem promocji takich rozwiązań.

POLSKA NATURALNIE STR.

Pojęcie „ekologicznego hotelu” (czy szerzej „ekologicznego obiektu noclegowego”) nie jest czymś zdefiniowanym i sprecyzowanym. Są oczywiście różne certyfikaty potwierdzające spełnianie określonych standardów (np. opisywana we wcześniejszej części opracowania „Czysta turystyka” czy „Polski Certyfikat Ekologiczny”), są to jednak przede wszystkim oddolne inicjatywy, a nie centralnie wprowadzane regulacje administracyjne5. Analizując przedstawione wcześniej wyniki badań wśród gestorów bazy noclegowej, widać, że nawet ci przedsiębiorcy, którzy wprowadzają rozwiązania proekologiczne, często nie chwalą się tym przy promocji swoich obiektów (wspomniane 80% respondentów niedostrzegających związku między prowadzoną działalnością a ekologią).

5. Przykładem takiej odgórnej regulacji jest na przykład system określania kategorii obiektów hotelarskich poprzez nadawanie określonej ilości gwiazdek.

CERTYFIKOWANE EKOTURYSTYCZNE OBIEKTY NOCLEGOWE Taki stan rzeczy utrudnia, a wręcz uniemożliwia określenie wielkości rynku ekoturystycznych obiektów noclegowych w Polsce. W cytowanej sondzie z czasopisma „Hotelarz” 56,4% respondentów zadeklaro-

32%

pojemniki do segregacji odpadów

52% 53%

14% żarówki energooszczętne

40% 41%

51%

39% 36% 34%

oświetlanie z czujnikiem ruchu

30%

oszczędzanie wody

32%

40% 42% 42%

programy rekreacyjne przybliżające przyrodę

42%

28% 19%

promocja regionalnej kuchni potrawy z produktów ekologicznych

60%

15% 14%

50%

30% 31% 27%

19%

10%

20%

30%

40%

pole namiotowe

hotel

ośrodek wypoczynkowy

agroturystyka

Ryc.3.2. Działania proekologiczne wg typów obiektów noclegowych Źródło: Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2011

50%

60%

70%

POLSKA NATURALNIE STR.

wało wprowadzenie rozwiązań proekologicznych w swojej działalności. Sondażowy charakter tego badania, a przede wszystkim brak określonych kryteriów co do jakości i ilości wymaganych rozwiązań ekologicznych, sprawia, że nie można tego rezultatu odnosić do ogółu rynku usług noclegowych w Polsce. Warto tak wysoką wartość procentową skonfrontować z ilością obiektów noclegowych posiadających certyfikaty lub zrzeszonych w sieciach obiektów spełniających określone kryteria ekoturystyczne. Opisywany wcześniej certyfikat „Czysta Turystyka” jak do tej pory przyznany został 85 obiektom6, w większości noclegowym. Do sieci ECEAT (Europejskie Centrum Rolnictwa Ekologicznego i Turystyki) należy aktualnie 35 gospodarstw agroturystycznych7, a do sieci ekoturystycznej „Między Bugiem a Narwią” – 27 obiektów, w tym blisko 20 świadczących usługi noclegowe8. Szczegółowe kryteria wymagane do uzyskania certyfikatów „Czysta Turystyka” i „Polski Certyfikat Ekologiczny” omówione zostały w Rozdziale 2.3. Raportu oraz w Załącznikach 1 i 5. Niewątpliwie wymienione sieci nie obejmują wszystkich obiektów noclegowych związanych z ekoturystyką, jednak skalę zjawiska certyfikowanych ekoturystycznie (lub niecertyfikowanych, ale spełniających kryteria takich certyfikacji) obiektów noclegowych można szacunkowo określić na kilkaset (150-300) obiektów w całej Polsce. Z drugiej strony, analizując ofertę poszczególnych obiektów noclegowych, często niezrzeszonych w jakichkolwiek związkach czy sieciach, można zauważyć, że spełniają one przynajmniej część kryteriów stawianych przed ekoturystycznymi obiektami noclegowymi (przykładowo niemal każde gospodarstwo agroturystyczne oferujące posiłki bazuje na lokalnych produktach rolnych).

3.2 Organizacja wyjazdów turystycznych

Problemem w precyzyjnym określeniu udziału ekoturystyki w całości oferty turystycznej dostępnej na rynku, jest przede wszystkim zakres pojęcia ekoturystyka. W wąskim rozumieniu, czyli wycieczek spełniających wysokie wymagania pod względem ochrony środowiska, standardów etycznych i korzyści dla społeczności lokalnych, jest to niewątpliwie nisza, której rozmiary są trudne do precyzyjnego określenia (brakuje danych dotyczących zarówno ilości biur posiadających ofertę ekoturystyczną, jak i tym bardziej obrotów generowanych w wyniku organizacji takich wyjazdów). W dalszej części tego rozdziału ilość biur podróży oferujących wycieczki ekoturystyczne (w stosunku do ogółu biur działających na polskim rynku turystycznym) została oszacowana na 0,5%. Równocześnie należy pamiętać, że przyjęcie innych kryteriów (np. uznanie za ekoturystykę każdej oferty proponującej turystykę aktywną), skutkowałoby zupełnie innymi wynikami. W dalszej części rozdziału uwzględnione zostały oferty wyjazdów turystycznych, które nastawione są przede wszystkim na kontakt z przyrodą, realizowane są zaś z poszanowaniem lokalnego środowiska, zarówno przyrodniczego jak i kulturowego. Włączona została także taka działalność, która jest określana przez organizatorów mianem ekoturystyki. Warto odnotować, że duża część wyjazdów turystyki aktywnej, np. trekkingi po górach czy spływy kajakowe, mimo spełniania wielu kryteriów ekoturystyki nie jest w ten sposób nazywana.

6. Patrz: Rozdział 2.3.4. 7. http://eceatpoland.pl/ pl/wypoczynek-u-czonkow-eceat.html (data dostępu: 09.04.2012 r.) 8. http://bugnarew.pl/ obiekty (data dostępu: 09.04.2012 r.)

POLSKA NATURALNIE STR.

9. http://www.turystyka.gov.pl (data dostępu 25.03.2012 r.) 10. www.siesie.vot.pl/Download/prezentacja_Maciej_Kronenberg.pdf (data dostępu 14.05.2012 r.)

W opracowaniu Rynek biur podróży w Polsce (Instytut Turystyki, 2002) znaleźć można informację, że spośród ponad 3 600 zarejestrowanych wówczas biur podróży w Polsce, aż 880 świadczy usługi związane z ekoturystyką i turystyką aktywną (w tym 680 biur zajmuje się turystyką krajową). Raport dotyczył stanu z 2001 r. Można w związku z tym odnieść wrażenie, że ekoturystyka była już wówczas jedną z najlepiej rozwiniętych dziedzin związanych z organizacją wyjazdów turystycznych w Polsce. Niestety, taki wynik jest mylący – pojęcie turystyki aktywnej jest na tyle pojemne, że po połączeniu z ekoturystyką w tej grupie znaleźć się mogły biura w rzeczywistości nie mające nic wspólnego z turystyką zrównoważoną. Bardziej obrazowe wyniki otrzymać można wpisując w popularną wyszukiwarkę internetową (Google) hasło „wycieczki ekoturystyczne Polska”. Spośród pierwszych 100 wyświetlanych witryn internetowych, zaledwie sześć przedstawia ofertę organizacji wyjazdów ekoturystycznych; spośród nich cztery są konkretnymi propozycjami z trasami, terminami i cennikami, pozostałe dwie to jedynie luźne deklaracje, stwierdzające, że na życzenie klienta taka oferta może zostać przygotowana. Kolejnych kilka witryn internetowych przedstawia ofertę gospodarstw agro-/ekoturystycznych, które czasami proponują również spacery i wycieczki po najbliższej okolicy. Ogółem liczba podmiotów zarejestrowanych w Centralnej Ewidencji Organizatorów Turystycznych i Pośredników Turystycznych9 wynosi na dzień 25 marca 2012 r. 3 209. Niestety, brakuje obecnie opracowań, które wskazywałyby, jak wielki udział ma ekoturystyka w całości rynku zorganizowanych wyjazdów turystycznych w Polsce. Wartość tę można jedynie oszacować, głównie na podstawie analizy oferty biur przedstawionej w Internecie. W związku z tym, ilość podmiotów ukierunkowanych przede wszystkim na sprzedaż oferty ekoturystycznej można określić w skali całego kraju na najwyżej kilkanaście, a więc zaledwie

na ok. 0,5% ogółu zarejestrowanych biur. Dołączyć do tego można jeszcze organizacje niezarejestrowane we wspomnianej Ewidencji, które prowadzą działalność ekoturystyczną, np. jako odpłatną działalność statutową (w przypadku fundacji lub stowarzyszeń). Łączna ilość podmiotów organizujących wyjazdy ekoturystyczne to prawdopodobnie zaledwie kilkadziesiąt – należy jednak ponownie podkreślić, że jest to jedynie wartość szacunkowa, ponieważ nie ma dostępnych wyników badań analizujących precyzyjniej to zjawisko.

CHARAKTER OFERTY Analizując rynek organizatorów wyjazdów ekoturystycznych, wyraźne jest jego rozdrobnienie, zarówno pod względem ilości klientów, jak i charakteru oferty. Wszystkie biura i organizacje należy określić jako małe (zwłaszcza w porównaniu z „klasyczną” turystyką wypoczynkową, gdzie największe podmioty na rynku obsługują rocznie setki tysięcy lub nawet miliony turystów). W jednym biurze z oferty wycieczek ekoturystycznych korzysta przeciętnie kilkadziesiąt do kilkuset osób rocznie10 (również tę wartość należy potraktować jako szacunkową). Dodatkowo zdecydowana większość podmiotów działa lokalnie, np. oferując wycieczki wyłącznie na terenie najbliższym swojej siedziby, np. po Puszczy Białowieskiej (Turystyka Przyrodnicza „Sóweczka”), Bagien Biebrzańskich (Biebrza Eco-Travel), czy Mazur (White Eagle). Do nielicznych wyjątków w tej dziedzinie należą m.in. Bird Service (Mazury, Małopolska, Sudety, Roztocze, Pieniny, Ponidzie), Klub Podróży „Horyzonty” (Mazowsze, Puszcza Piska, Dolina Rospudy, Bagna Biebrzańskie, Ujście Warty, Beskid Niski) czy Fundacja Instytut Spraw Obywatelskich w ramach projektu Poland naturally (Suwalszczyzna, Puszcza Białowieska, Bagna Biebrzańskie, Bieszczady, Beskid Niski). Z jednej strony jest to oczywiście zbieżne z ideą ekotury-

POLSKA NATURALNIE STR.

styki, gdzie obsługa turystów powinna pozostawać w gestii lokalnych podmiotów; równocześnie takie rozdrobnienie sprawia, że turystom brakuje informacji na temat dostępnej na rynku oferty. Aktualnie tylko turysta „świadomy”, np. szukający oferty wycieczek po Puszczy Białowieskiej, nie będzie mieć większego problemu ze znalezieniem interesującej go oferty; turysta potencjalnie zainteresowany ekoturystyką, ale zupełnie niezorientowany w regionach geograficznych Polski, może mieć z tym problem (co ma miejsce w przypadku obcokrajowców). Ofertę wyjazdów ekoturystycznych należy jeszcze podzielić na dwa typy: kompleksowy (obejmujący całość wyjazdu, czyli transport, noclegi, wyżywienie i program krajoznawczy) oraz częściowy (najczęściej obejmujący jedynie wycieczkę/spacer z przewodnikiem, z ewentualną pomocą czy sugestią odnośnie możliwości wyboru pozostałych elementów, takich jak nocleg czy wyżywienie). Taki stan świadczy niestety o niedorozwoju rynku usług ekoturystycznych; brak pakietów usług turystycznych należy uznać za barierę rozwoju ekoturystyki w Polsce.

OFEROWANE FORMY EKOTURYSTYKI Zaręba (2010) wymienia następujące formy ekoturystyki:

ekoturystyka aktywna, w tym: wędrówki i wspinaczki wysokogórskie, wędrówki piesze, wycieczki rowerowe, wycieczki kajakowe, spływy pontonami, rejsy i wyprawy żeglarskie, wycieczki konne, wycieczki w karawanie wielbłądów, wędrówki na nartach biegowych i nartach turystycznych, zimowe wędrówki piesze w rakietach, wyprawy nurkowe;

wyprawy faunistyczne, w tym wyprawy ornitologiczne i safari;

wyprawy florystyczne, w tym nauka rozpoznawania i stosowania ziół oraz grzybów;

wyprawy kulturowe i etnograficzne, w tym: wędrówki piesze lub objazdowe po zabytkach etnograficzno-kulturowych regionu, często wzdłuż tzw. szlaków dziedzictwa, pobyt w wioskach i centrach kulturowych różnych grup etnicznych i poznawanie ich tradycji, wyjazdy na festiwale i imprezy kulturalno-folklorystyczne, wycieczki edukacyjne (nauka miejscowych języków, nauka rzemiosła ludowego, nauka tańca ludowego, nauka sztuki kulinarnej regionu, wyjazdy w celu pracy społecznej w terenie, wyprawy badawcze i warsztaty, wyprawy geologiczne, astrologiczne i przyrodniczo-przygodowe).

POLSKA NATURALNIE STR.

eko turystyka aktywna

POLSKA NATURALNIE STR.

W warunkach polskich zdecydowana większość z tych form wyjazdów jest obecna, przy czym najczęściej występują jako pojedyncze elementy bardziej złożonych tematycznie wyjazdów turystycznych (np. degustacja lokalnej kuchni czy pokaz rzemiosła ludowego jako element typowej wycieczki krajoznawczej). Utrudnia to ogarnięcie całości zjawiska – gdyby za ekoturystykę uznać wszystkie wyjazdy związane z turystyką aktywną, krajoznawstwem czy wycieczkami do parków narodowych, to okazałoby się, że niemal każda aktywność turystyczna mieści się w zakresie tego pojęcia. Uwzględniając ofertę sprzedawaną przez organizatorów turystyki pod szyldem ekoturystyki, w Polsce przeważają wycieczki określane mianem przyrodniczych, podczas których turyści mają szansę podglądać przyrodę. Tego typu wycieczki organizowane są przede wszystkim w najcenniejszych przyrodniczo obszarach kraju: w Puszczy Białowieskiej, na Bagnach Biebrzańskich, Jeziorach Mazurskich czy w Parku Narodowym Ujście Warty. Najpopularniejszymi są te związane z podziwianiem ptaków, przede wszystkim ze względu na ich stosunkowo dobrą dostępność i różnorodność (np. na obszarze Parku Narodowego Ujście Warty sezonowo w okresie przelotów jesiennych przebywa kilkaset tysięcy sztuk, a ogółem w ciągu całego roku pojawia się tu 270 gatunków ptaków). Często roczny cykl organizacji wycieczek powiązany jest z cyklem życia przyrody: w kolejnych miesiącach można podziwiać charakterystyczne dla danej pory roku zjawiska, np. sezonowe przeloty ptaków w kwietniu/maju oraz październiku czy rykowisko jeleni we wrześniu. Dziedzictwo kulturowe, w tym lokalny folklor i rzemiosło, najczęściej są jedynie dodatkiem do organizowanych wyjazdów ekoturystycznych (przyrodniczych), np. po całym dniu wędrówki po lesie możemy spróbować regionalnych potraw. Zaobserwować można tendencję, że wycieczki nastawione przede wszystkim na poznanie lokalnej kultury nie są przez organizatorów w Polsce okre-

ślane mianem ekoturystycznych. Podobna sytuacja ma miejsce także w przypadku turystyki aktywnej, np. spływów kajakowych – ich organizatorzy nie posługują się przedrostkiem eko- do promocji tego typu imprez turystycznych.

3.3 Szlaki turystyczne

Szlaki turystyczne to jeden z elementów turystycznej bazy towarzyszącej. W Raporcie został on wyróżniony spośród innych typów bazy przede wszystkim ze względu na dwa powody. Po pierwsze, szlaki stanowią jeden z najistotniejszych czynników decydujących o atrakcyjności turystycznej, łącząc najciekawsze miejsca określonego obszaru i budując wizerunek takiego miejsca. Po drugie, spośród różnych elementów bazy turystycznej, szlaki są z jednej strony niemal zupełnie niepromowane jako związane z ekoturystyką, podczas gdy niemal wszystkie idealnie wpisują się w jej kryteria. Wyróżnienie ich w tej publikacji ma na celu zwrócenie uwagi na ich potencjalną rolę przy rozwoju ekoturystyki. Rohrscheidt (2008) przedstawił definicję szlaku zawartą w Instrukcji znakowania szlaków turystycznych, opracowanej przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Jest to „wytyczona w terenie trasa służąca do odbywania wycieczek, oznakowana jednolitymi znakami (symbolami) i wyposażona w urządzenia informacyjne, które zapewniają bezpieczne i spokojne jej przebycie turyście o dowolnym poziomie umiejętności i doświadczenia, o każdej porze roku i w każdych warunkach pogodowych, o ile szczegółowe wymagania nie stanowią inaczej […].”11 Równocześnie

11. Instrukcja znakowania szlaków turystycznych, PTTK (Zarząd Główny), Warszawa, 2007, Rozdział III, p.1., s. 4.

POLSKA NATURALNIE STR.

12. Zaręba D., Ekoturystyka – wyzwania i nadzieje, PWN, Warszawa 2000, s.78-79. 13. Tamże 14. Kałucki J.

autor ten zwrócił uwagę na to, że takie definiowanie szlaku nie odpowiada aktualnym tendencjom w tworzeniu szlaków; często obejmują one bardzo duże obszary (regiony, kraje) i niekoniecznie posiadają wyraźne, liniowe oznaczenie w terenie. Autor ten uznał w związku z tym, że szlakiem turystycznym (lub turystyczno-kulturowym) jest trasa wytyczona w przestrzeni turystycznej (nie zawsze oznakowana). Tak jak w przypadku obiektów noclegowych nie ma ustalonej definicji ekologicznego hotelu (czy innego obiektu noclegowego), tak samo przy szlakach turystycznych ciężko jest precyzyjnie zdefiniować ekologiczny szlak turystyczny. Zaręba (2000) określiła szlaki jako element infrastruktury ekoturystycznej, zaznaczając przy tym, że są one „bardzo ważnym elementem i wyróżnikiem infrastruktury regionów ekoturystycznych i produktów ekoturystycznych oferowanych przez biura podróży”12. Szlaki takie „łączą różnorodne atrakcje przyrodnicze i kulturowe albo specyficzne elementy środowiska wyodrębnione ze względu na określony charakter danego szlaku (historyczny, etnograficzny, geologiczno-geograficzny itp.)”13. W praktyce niemal każdy szlak turystyczny można uznać za szlak ekologiczny – wyjątkiem mogą być szlaki samochodowe ze względu na mało ekologiczny środek transportu. W przypadku pozostałych, sugerujących przemieszczanie się pieszo, na rowerze, w kajaku, konno lub na nartach biegowych czy turowych, już takich ograniczeń nie ma. Podobnie w przypadku głównego przedmiotu lub tematu łączącego obiekty na szlaku; dziedzictwo przyrodnicze, dziedzictwo kulturowe lub po prostu region albo inny wydzielony obszar geograficzny – w każdym z tych przypadków można mówić o spełnionych kryteriach ekoturystyki. Aktualnie w Polsce nie jest prowadzona pełna statystyka odnośnie wytyczonych szlaków turystycznych. W przeszłości praktycznie wszystkie szlaki wytyczane były przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, obecnie jednak szlaki

są często wytyczane przez samorządy lub organizacje działające na rzecz rozwoju regionów (m. in. Lokalne Grupy Działania, Lokalne i Regionalne Organizacje Turystyczne, stowarzyszenia i inne organizacje pozarządowe). Dodatkowo często ma miejsce sytuacja, gdy szlak zostaje wyznaczony, ale nikt już nim potem nie zarządza, co prowadzi do jego bardzo szybkiej degradacji. O swoistym chaosie w tej materii może świadczyć fragment publikacji Szlakomania za miliony z unijnych dotacji w dzienniku „Rzeczpospolita” z dn. 05.09.2011 r.:

„Ani Polska Organizacja Turystyczna, ani Ministerstwo Sportu i Turystyki nie wie nawet, ile ich [szlaków – przyp. red.] w ogóle jest w naszym kraju. Jakub Kwiatkowski z resortu zapowiada rychłą kompleksową inwentaryzację. Ale od 2008 roku ministerstwo wciąż pracuje nad projektem ustawy o szlakach turystycznych, fundamentem rządowej strategii. – Nie ma ustawowej definicji szlaku – tłumaczy Cezary Molski, wicedyrektor Departamentu Współpracy Regionalnej POT. – Dlatego trudno je nawet skatalogować.”¹

3.3.1

„Agroturystyczny szlak ziemi zgierskiej”

Szlak ten jest przykładem, w jaki sposób można wykorzystać lokalny potencjał dla utworzenia ciekawego produktu turystycznego, dodatkowo za-

POLSKA NATURALNIE STR.

wierającego szereg elementów ekoturystycznych. Twórcą szlaku jest Stowarzyszenie Agroturystyczne Ziemi Zgierskiej, które powstało w 2000 r.; skupia 21 podmiotów gospodarczych, w tym m. in. gospodarstwa agroturystyczne, ośrodki jazdy konnej, kuźnię, młyn zbożowy, piekarnię. Przy szlaku położonych jest dziesięć z nich, leżących na terenie gminy Zgierz. W 2003 r. stowarzyszenie wygrało nagrodę w konkursie „Pożyteczne wakacje” organizowanym przez Fundację Wspomagania Wsi w Warszawie, dzięki czemu wytyczony został szlak turystyczny (rowerowy i konny). W 2006 r. utworzono ponadto dwie trasy piesze. W 2007 r. stowarzyszenie wygrało konkurs organizowany przez Międzynarodowe Targi Poznańskie na najlepszy produkt agroturystyczny – Wozem drabiniastym przez wieś, śladami tradycji zanikających zawodów i umiejętności w gospodarstwach agroturystycznych. Nagrodą w konkursie było bezpłatne stoisko podczas targów turystycznych TOUR – SALON w Poznaniu. Rok później stowarzyszenie skorzystało z dofinansowania z funduszy europejskich (Europejski Fundusz Społeczny w ramach Inicjatywy EQUAL), dzięki czemu poprawione zostało oznakowanie szlaku, a także wyremontowano zabytkową kuźnię. Zgierski szlak oprócz propozycji wycieczki rowerowej (pętla o długości 33 km) łączy położone na terenie gminy Zgierz atrakcje przyrodnicze i kulturowe. Przy szlaku znajduje się (jedyny w Polsce centralnej) rezerwat jałowców Ciosny, a także źródła rzeki Ciosenki. Kolejnymi atrakcjami są takie zabytki jak – nadal czynne – młyn zbożowy i kuźnia, ekspozycja dawnego sprzętu rolniczego i gospodarczego, warsztat papieroplastyki, drewniany kościół w Białej z XVIII w., pozostałości dawnego hitlerowskiego obozu pracy dla dziewcząt w Dzierżąznej wraz z izbą muzealną w Białej. Stowarzyszenie współpracuje z lokalnym Kołem Gospodyń Wiejskich w Białej, Gminnym Ośrodkiem Kultury, a także działającą w sąsiedniej gminie tradycyjną kapelą ludową. Turyści mogą czynnie uczestniczyć

w pracach gospodarskich i warsztatach rękodzieła, a także próbować regionalnej kuchni oraz zapoznać się z tradycjami życia na wsi. Mimo tego, że przy promocji szlaku nie jest używane słowo „ekologiczny” czy „ekoturystyka”, to jednak idealnie wpisuje się on w koncepcję ekologicznego szlaku turystycznego. Zapewnia kontakt z przyrodą, umożliwia poznanie lokalnego dziedzictwa, promuje ekologiczne środki transportu (rowery, konie, wozy drabiniaste). Warto przy tym zwrócić uwagę, że całość działań jest prowadzona przez działające lokalnie podmioty, dzięki czemu zysk generowany przez turystykę pozostaje w regionie. W opinii Zbigniewa Hauke, prezesa stowarzyszenia, rocznie ze zorganizowanej oferty szlaku korzysta ok. 3 000 turystów (przede wszystkim młodzież szkolna i mieszkańcy aglomeracji łódzkiej, posiadający w tej okolicy działki rekreacyjne). Do tego należy doliczyć turystów indywidualnych, którzy samodzielnie przemierzają szlak i korzystają z jego atrakcji (liczbę tę można oszacować na co najmniej kilkanaście tysięcy turystów rocznie). Skala całego przedsięwzięcia pozostaje zatem niewielka, jednak dzięki temu tym bardziej odpowiadająca idei ekoturystyki.

3.3.2 „Szlak Żółwia i Dinozaura”

Ten rowerowo-pieszy szlak turystyczny o długości 86 km, stanowiący lokalną pętlę „Bursztynowego Szlaku Greenways”, biegnie przez rejon Małopolskiego Przełomu Wisły, na styku Równiny Radomskiej, obrzeża Gór Świętokrzyskich i Lubelszczyzny, łącząc tym samym województwa mazowieckie, lubelskie i świętokrzyskie. Trasa ta jest modelowym przykładem

POLSKA NATURALNIE POLA N D N A T U R A L LY STR.

„Szlak Żółwia i Dinozaura”

POLSKA NATURALNIE STR.

produktu turystycznego zbudowanego w oparciu o inicjatywę „Zielonych Szlaków – Greenways”. Twórcy „Bursztynowego Szlaku Greenways”, który jest szlakiem długodystansowym, zdawali sobie sprawę, że nie znajdzie się zbyt wielu turystów, którzy zdecydują się zwiedzić całą główną nić szlaku. Dlatego w trakcie budowania tej trasy rozpoczęto systematyczny rozwój pętli tematycznych, dzięki którym możliwe było wyeksponowanie szczególnych walorów wybranych części „Zielonego Szlaku”. „Szlak Żółwia i Dinozaura” stanowi w tym kontekście kompleksowy produkt turystyczny, który eksponuje walory przyrodnicze i kulturowe obszaru. Inicjatorem i twórcą Szlaku jest PTTK Oddział w Lipsku, a sam Szlak funkcjonuje w ramach Grupy Partnerskiej Krzemienny Krąg. Pomysł i idea Szlaku pochodzi od dwóch gadów szczególnych dla tego obszaru: żółwia, a dokładniej ginącego żółwia błotnego, który ma swoją ostoję na terenie województwa mazowieckiego, oraz allozaura, którego ślad znaleziono w okolicy Bałtowa w województwie świętokrzyskim. Pomysł rozwinięcia kompleksowego produktu turystycznego idealnie współgrał z nieznacznym udziałem działalności przemysłowej na wspomnianym obszarze. To właśnie dlatego występująca tu przyroda, na którą składają się liczne rezerwaty, małe poletka, lasy, łąki oraz czyste wody, ma niemal dziewiczy charakter. Jest to obszar idealny dla turystów zafascynowanych ornitologią – znajdą tu oni wspaniałe stanowiska do obserwacji ponad 300 gatunków występujących tu ptaków (w tym 180 lęgowych), wśród których są okazy tak rzadkie, jak czapla siwa, orzeł bielik czy bocian czarny. Na szczególną uwagę zasługuje znajdujący się na Szlaku, w dolinie rzeki Zwolenki, Rezerwat Borowiec, który jest obszarem należącym do sieci Natura 2000. Wyjątkowe warunki przyrodnicze umożliwiają doskonały wypoczynek, dostarczając również szczególnych darów, począwszy od grzybów i jagód po

wyjątkowe lokalne wędliny i twarogi. Dzięki czystemu powietrzu i licznej, zróżnicowanej roślinności, na tym obszarze bardzo dobrze rozwija się też pszczelarstwo, uzyskujące cenione i poszukiwane miody. Czyste wody rzek: Kamiennej, Krepianki i Zwolenki, a w szczególności Iłzanki – najczystszej rzeki w Polsce – sprawiają, że Szlak jest także rajem dla wędkarzy. Obok wartości przyrodniczych, turysta zwiedzający „Szlak Żółwia i Dinozaura” ma też dostęp do szczególnego dziedzictwa historycznego i kulturowego. W znajdujących się na tym obszarze wsiach, takich jak znana z wyplatania wikliny Lucima, możemy obcować z ciągle żywą twórczością ludową. Wiele miejsc utrwalonych zostało też w literaturze, między innymi chętnie odwiedzany przez polskich pisarzy Zemborzyn, którzy stanowi tło wydarzeń dla Popiołów Stefana Żeromskiego. Nie brakuje tu również cennych zabytków architektonicznych, wśród których na szczególną uwagę zasługują: perła regionu – Solec nad Wisłą, malowniczo położony Janowiec z XVI-wiecznym zamkiem, a także zespół klasztorny oo. Reformatów z 1622 r. Do innych ważnych miejsc zalicza się m. in. Kościół Świętej Trójcy i ruiny synagogi w Tarłowie, zabytkowy dworek modrzewiowy w Woli Pawłowskiej oraz XIX-wieczny pałac książąt Druckich-Lubeckich w Bałtowie. Bałtów słynie także z pierwszego w Polsce Parku Jurajskiego, zbudowanego na Źródlanej Wyspie w widłach rzeki Kamiennej.

4 rozdziaĹ&#x201A;

POLSKA NATURALNIE STR.

STAN ROZWOJU EKOTURYSTYKI W OPINII PRZEDSTAWICIELI BRANŻY TURYSTYCZNEJ

4.1

dokonano również próby oszacowania poziomu świadomości ekologicznej przedsiębiorców, samorządowców, jak i ogółu społeczeństwa. Przeprowadzone badania mają charakter fragmentaryczny i należy traktować je wyłącznie jako wstęp do pogłębionych analiz w obrębie omawianej tematyki.

Przedmiotem przeprowadzonych badań były opinie respondentów na temat stopnia rozwoju oferty ekoturystycznej na polskim rynku. Za podmiot badań uznano lokalne: władze samorządowe, stowarzyszenia agroturystyczne, organizacje pozarządowe, grupy działania (formalne i nieformalne), media oraz przedsiębiorców (m.in. rękodzielników, gestorów obiektów gastronomicznych, noclegowych, przewodników turystycznych, pracowników biur podróży).

W badaniach zastosowano metodę sondażu diagnostycznego, a w jej ramach technikę ankiety. Analizie poddano grupę przedsiębiorstw z całego kraju. Kwestionariusze ankiety rozesłane zostały przez Internet do 600 podmiotów gospodarczych. Kwestionariusze były wysyłane na podstawie adresów mailowych i pocztowych zebranych w bazie kontaktów wykonanej na potrzeby projektu. Liczba otrzymanych i wypełnionych kwestionariuszy wyniosła 45. Próbę respondentów należy określić jako dostępnościową (losową). Skutkuje to ograniczonymi możliwościami wnioskowania na podstawie zebranych danych.

Wstęp

Zasadniczym celem badania było określenie stopnia rozwoju usług i produktów ekoturystycznych wśród polskich podmiotów gospodarczych, zapotrzebowania na te produkty/usługi oraz określenie głównych barier rozwoju rynku. Poprzez badanie

Badania zostały przeprowadzone w okresie od 15 marca do 20 kwietnia 2012 roku.

POLSKA NATURALNIE STR.

4.2 Wyniki badań

Najwięcej respondentów pochodziło z terenów województwa podlaskiego (17), łódzkiego (11) i lubelskiego (6). Na kolejnych miejscach znalazły się województwa: mazowieckie, podkarpackie i śląskie (po 3 osoby). Odpowiedzi na temat miejsca zamieszkania nie udzieliło dwóch badanych. W tabeli numer 4.1 zaprezentowano strukturę płci i wieku respondentów. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby młode, w wieku 21-30 lat (łącznie 15 osób). Na kolejnych miejscach znajdują się respondenci w przedziałach wiekowych: 31-40 lat (9 osób), 51-60 lat (7 osób), 41-50 lat (5 osób) oraz jedna osoba poniżej 20 roku życia i jedna powyżej 61 roku życia. Widoczna jest wyraźna (ponad dwukrotna) przewaga kobiet w badanej grupie. Siedem osób nie udzieliło odpowiedzi (lub udzieliło odpowiedzi niepełnej).

wiek

/ płeć

miesięcznie

rocznie

> 20

21-30

31-40

51-60

60 <

razem

brak odpowiedzi

–

łącznie

–

41-50

Tab. 4.1 Rozkład płci i wieku badanych respondentów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

POLSKA NATURALNIE STR.

Na ryc. numer 4.2 przedstawiono podział respondentów ze względu na wykształcenie. Największa liczba badanych legitymowała się posiadaniem wykształcenia wyższego magisterskiego (30 osób) i licencjackiego (6 osób). Wykształcenie zawodowe, średnie i policealne posiadało łącznie 6 respondentów. Jedna osoba posiadała stopień doktora habilitowanego.

35 30 30 25 20 15 10

brak odpowiedzi

policealne

Ryc. 4.2 Wykształcenie respondentów. Liczby bezwzględne. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

inne

wyższe magisterskie

wyższe licencjackie

średnie

podstawowe

zawodowe

POLSKA NATURALNIE STR.

Na zadane pytanie: „Czy posiada Pan/Pani wykształcenie lub przebył/a szkolenie kierunkowe w zakresie prowadzenia działalności ekoturystycznej?”, 12 respondentów odpowiedziało twierdząco (rodzaj odbytych studiów, kursu lub/i szkolenia prezentuje tabela numer 4.4). Ponad dwukrotnie więcej osób (31) odpowiedziało negatywnie. Dwie osoby nie udzieliły odpowiedzi na pytanie (ryc. numer 4.3).

35 31 30 25 20 12 15 10 5

tak

nie

brak odpowiedzi

Ryc. 4.3 Suma odpowiedzi respondentów na pytanie o wykształcenie kierunkowe w zakresie prowadzenia działalności ekoturystycznej. Liczby bezwzględne. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Spośród 12 respondentów, którzy deklarowali odbycie studiów, szkolenia czy też kursu kierunkowego w zakresie działalności ekoturystycznej, 9 osób posiadało wykształcenie wyższe magisterskie lub inżynierskie, 1 osoba legitymowała się wykształceniem wyższym licencjackim, a 2 osoby – średnim. Pięć osób ukończyło studia przyrodnicze, bądź turystyczne. Z wyłonionej grupy 12 respondentów 10 osób prowadzi działalność ekoturystyczną. Wskazuje to na duży związek posiadanego wykształcenia i prowadzonej działalności ekoturystycznej w badanej grupie. Kierunek studiów, tematyka szkolenia/kursu respondentów zostały zebrane w tabeli numer 4.4.

POLSKA NATURALNIE STR.

kierunek studiów/kurs/szkolenie

organizator

Działalność

l.p

wykształcenie

mgr lub/i inż.

Studia wyższe inżynierskie na kierunku Rolnictwo, specjalizacja: Agroturystyka

PWSZ Suwałki

tak

mgr lub/i inż.

Ochrona środowiska

Brak odp.

tak

mgr lub/i inż.

Mgr inż. Ochrony Środowiska, specjalizacja: ekologia stosowana

UWM Olsztyn

tak

mgr lub/i inż.

Studia przyrodnicze, studia podyplomowe. Praca w Parku Narodowym (staż – 10 lat), własna działalność ekoturystyczna (10 lat). Organizator kursu/szkolenia/studiów dla gestorów bazy turystycznej w Bieszczadach i sąsiednich obszarach.

SGGW Warszawa, inne

tak

mgr lub/i inż.

Liczne szkolenia i kursy.

CDR Kraków, Polska Federacja Turystyki Wiejskiej, Podlaski ROT, POT, lokalne stowarzyszenia ekoturystyczne, Centrum Ekologicznego Rolnictwa i Turystyki

nie

mgr lub/i inż.

Szkolenie przewodników, warsztaty przyrodnicze

Poleski PN, PTTK

tak

mgr lub/i inż.

Organizacja Ekomuzeum, zarządzanie projektem i budowa partnerstw.

Fundacja Biebrzańska

tak

mgr lub/i inż.

Kurs

Fundacja Partnerstwo dla Środowiska

tak

mgr lub/i inż.

Warsztaty „ Zachowajmy dziedzictwo kultury”; warsztaty etnograficzne – 100 godz.

Fundacja Wspomagania Wsi, inne

tak

wyższe licencjackie

Brak odp.

WSTH w Łodzi

nie

średnie

Travel Edu Eko Źródła

Brak odp.

tak

średnie

Brak odp

SIRT-Suwałki

tak

ekoturystyczna

Tab. 4.4 Wykształcenie, przebyte kursy i szkolenia kierunkowe respondentów w zakresie prowadzenia działalności ekoturystycznej. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

POLSKA NATURALNIE STR.

W grupie badanych 45 osób, ponad połowa (53 %) nie prowadzi działalności ekoturystycznej, a tylko 42 % zadeklarowało posiadanie produktu lub/i usługi ekoturystycznej w swojej ofercie. 5 % badanych nie udzieliło odpowiedzi na zadane pytanie (rysunek 4.5).

tak nie

42% brak opowiedzi

53%

Ryc. 4.5 Prowadzenie działalności ekoturystycznej. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Wśród ogółu respondentów 40 % osób prowadzi działalność ekoturystyczną. Wśród nich dominują osoby, które w swojej ofercie posiadają produkt lub/i usługę turystyczną dłużej niż 7 lat (21 %). Na kolejnych miejscach znajdują się osoby prowadzące działalność ekoturystyczną w okresie 1-2 lat (11 %), 3 do 4 lat i 5 do 6 lat (po 4 %). 34 % badanych nie prowadzi działalności ekoturystycznej i nie planuje jej prowadzenia, a 13 % nie posiada takiej oferty, ale planuje jej wprowadzenie w przyszłości. 13 % badanych nie odpowiedziało na pytanie. Rozkład odpowiedzi prezentuje ryc. numer 4.6. Przytoczone wyniki mogą wskazywać, że w badanej grupie działalność ekoturystyczna prowadzona jest od niedawna i może być uznana za zjawisko stosunkowo nowe na polskim rynku. Należy jednak zauważyć, że wśród przedsiębiorców, którzy prowadzą taką działalność, jest grupa podmiotów z dość długim, bo ponad siedmioletnim, stażem. Kilkuletni okres prowadzenia takiej działalności może wskazywać na ugruntowaną i stabilną pozycję rynkową tych przedsiębiorców.

POLSKA NATURALNIE STR.

11% 13% 4% 4%

1-2 lata 3-4 lata 5-6 lata 7 lat i więcej

21% 34%

nie mam, planuję nie mam, nie planuję brak odpowiedzi

13%

Ryc. 4.6 Okres prowadzenia działalności ekoturystycznej. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Wśród respondentów, którzy udzielili odpowiedzi na pytanie o odsetek oferty skierowany do nabywców produktów/usług ekoturystycznych, dominują trzy grupy przedsiębiorców. Pierwszą grupę stanowią osoby, które stosunek posiadanych produktów/usług ekoturystycznych w całości oferty określają na mniej niż 25%, do drugiej grupy zaliczyć można przedsiębiorców z odsetkiem od 25 do 50% i trzecia grupa ze wskaźnikami między 75 a 100 % oferty (po 13 % odpowiedzi). Z kolei 7 % respondentów nie posiada w swojej ofercie żadnych produktów i usług ekoturystycznych, a 2 % badanych określiło ten odsetek w przedziale między 50 a 75 %. Ponad połowa badanych (52 %) nie udzieliła żadnej odpowiedzi (ryc. numer 4.7). Zwraca uwagę fakt, że ponad połowa osób, które prowadzą działalność ekoturystyczną dłużej niż 7 lat, ma w swojej ofercie więcej niż 25 % produktów/usług skierowanych do ekoturystów.

POLSKA NATURALNIE STR.

52%

50 40 30 20 10

13%

7% 2%

brak

0-25

25-50

50-75

75-100

brak odpowiedzi

Ryc. 4.7 Odsetek oferty skierowany do ekoturystów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Na rysunku numer 4.8 zaprezentowano odsetek dochodów czerpanych ze sprzedaży oferty ekoturystycznej przez respondentów. Zdecydowanie największa liczba osób, które udzieliły odpowiedzi na pytanie (46% ogółu respondentów), umiejscawia dochody pochodzące ze sprzedaży oferty ekoturystycznej w przedziale od 0 do 25% ogółu dochodów – 25%. 4% respondentów odsetek ten szacuje na 50 do 75%, a po 2% badanych w przedziałach między 25 a 50% i 75 – 100%. 13 % badanych nie czerpie dochodów ze sprzedaży oferty ekoturystycznej. Wniosek płynący z zaprezentowanych danych wskazuje na to, iż większość respondentów w minimalnym stopniu czerpie dochody ze sprzedaży produktów/usług ekoturystycznych. Jest to więc działalność o charakterze dodatkowym, uzupełniającym główne źródło dochodów. 60

54%

50 40 25%

30 20

13%

brak

0-25

25-50

50-75

75-100

brak odpowiedzi

Ryc. 4.8 Odsetek dochodów czerpanych ze sprzedaży oferty ekoturystycznej przez respondentów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

POLSKA NATURALNIE STR.

Znajomość polskiego rynku ekoturystycznego przez respondentów spróbowano określić za pomocą podania nazwy (maksymalnie) trzech produktów/usług/firm ekoturystycznych dostępnych w kraju. Wśród udzielonych odpowiedzi najczęściej wymieniano:

• obszary o wysokich walorach przyrodniczych, • miejsca świadczenia usług ekoturystycznych (głównie usługi noclegowe, rzemiosło/pamiątkarstwo, przewodnictwo turystyczne/przyrodnicze, ekomuzea), • przedsiębiorstwa oferujące usługi ekoturystyczne, • biura podróży, tour-operatorzy i inne firmy organizujące pobyt w obszarach przyrodniczo cennych, • organizacje zajmujące się promocją, ochroną przyrody i turystyką, • adresy witryn internetowych o tematyce turystycznej i ekoturystycznej, produkty i usługi ekoturystyczne, • projekty z zakresu ekoturystyki. Do najczęściej powtarzających się haseł (w różnych konfiguracjach) wśród odpowiedzi badanych osób, należy zaliczyć Biebrzę (8 różnych respondentów) i Białowieski Park Narodowy (3 różnych respondentów). Poza tym wymieniano produkty, miejsca, usługi, etc., związane z innymi przyrodniczo i kulturowo cennymi obszarami Polski, takimi jak Zielone Płuca Polski, Suwalszczyzna, Podlasie, Lubelszczyzna, które znajdują się na północno-wschodnich i wschodnich obszarach kraju. Wymienione tereny z pewnością stanowią rozpoznawalną w Polsce markę ekoturystyczną, ale niemożliwe jest określenie, czy powtarzalność odpowiedzi związana jest bardziej z ich renomą, popularnością i unikatowymi zasobami, czy też wynika z rozkładu przestrzennego respondentów, którzy wypełnili ankietę. Ponadto widoczna jest zasada, że produkt ekoturystyczny kojarzony jest z dziką przyrodą, bądź uprawianiem agroturystyki. Nie jest wiązany z określoną postawą uprawiania turystyki czy też świadomością ekologiczną i przyrodniczą turystów. Wyraźnie widać niepełną wiedzę respondentów na temat znaczenia pojęcia „ekoturystyka”. Kolejne pytanie dotyczyło oceny stopnia rozwoju oferty ekoturystycznej Polski w skali od 1 do 5. Rozkład odpowiedzi prezentuje ryc. numer 4.9.

POLSKA NATURALNIE STR.

100

50% 40% 40% 29%

30% 20% 20%

10%

brak odpowiedzi

Ryc. 4.9 Ocena stopnia rozwoju produktu ekoturystycznego Polski według respondentów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Największa liczba badanych (40 %) oceniła rozwój produktu ekoturystycznego kraju na „2”. Na drugim miejscu uplasowała się ocena „3” (29 %), a na kolejnych pozycjach znalazły się odpowiedzi „1” (20 %) i „4” (7 %). Żaden z respondentów nie wymienił oceny „5”. 4 % badanych nie udzieliło żadnej odpowiedzi. Najczęściej oceniano rozwój polskiego produktu turystycznego na poziomie miernym i dostatecznym, co jednoznacznie wskazuje na jego słabą kondycję. W następnym pytaniu respondenci zostali poproszeni o ocenę świadomości ekoturystycznej polskiego społeczeństwa (ryc. numer 4.10) i samorządu wszystkich szczebli (ryc. numer 4.11). 60%

56%

50% 40% 30% 20%

22% 18%

10%

brak odpowiedzi

Ryc. 4.10 Ocena świadomości ekoturystycznej polskiego społeczeństwa zdaniem respondentów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

POLSKA NATURALNIE STR.

101

Zdecydowana większość badanych określiła poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa na ocenę „2” (56 % osób). Na kolejnych miejscach znalazły się oceny „3” (22 % badanych) i „1” (18 %). Najwyższych ocen, tj. „4” i „5” nie przyznano. 4 % respondentów wstrzymało się od udzielenia odpowiedzi. 60%

49%

50% 40% 27%

30% 20%

13%

10%

4% 0% 1

brak odpowiedzi

Ryc. 4.11 Ocena świadomości ekoturystycznej polskiego samorządu zdaniem respondentów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Podobnie kształtuje się rozkład rang przyznanych przez respondentów świadomości ekoturystycznej samorządów. Najwięcej osób przyznało ocenę „2” (49 %) i kolejno „3” (27 %), „1” (13 %), „4” (4 %). Nikt nie przyznał najwyższej oceny, a 7 % badanych wstrzymało się od odpowiedzi. Różnica między oceną świadomości ekoturystycznej społeczeństwa a samorządu przejawia się w niewielkim wzroście oceny „3” i 4 % wskazań na ocenę „4” dla samorządu. Mimo to, należy wskazać, że w obu przypadkach najczęściej pojawiały się oceny mierne i dostateczne, co jednoznacznie negatywnie rzutuje na ocenę stopnia świadomości ekoturystycznej zarówno samorządu, jak i społeczeństwa polskiego. Kolejne pytanie dotyczyło barier rozwoju ekoturystyki w przedsiębiorstwie respondenta oraz w skali całego kraju. W przypadku barier rozwoju napoty-

kanych przez przedsiębiorców, najczęściej wymieniano: • brak spójnej i konkurencyjnej oferty ekoturystycznej w kraju i w regionach oraz niski poziom wiedzy i świadomości społeczeństwa o ofercie istniejącej (7 wskazań), • brak skutecznej i przemyślanej promocji przedsiębiorstw oraz produktów i usług ekoturystycznych (7 wskazań), • brak środków finansowych i wsparcia rządu i samorządów na prowadzenie działalności ekoturystycznej (6 wskazań), • niska świadomość i wiedza ekologiczna polskiego społeczeństwa (4 wskazania), • niekorzystne regulacje prawne (2 odpowiedzi), • brak współpracy między przedsiębiorcami a samorządami i lokalnymi społecznościami (2 odpowiedzi),

POLSKA NATURALNIE STR.

102

• nieuczciwa konkurencja i niski poziom dochodów obywateli (po 1 odpowiedzi).

mocy państwa oraz niskim poziomie dostępnych produktów i usług ekoturystycznych.

Spośród badanej grupy 2 osoby nie potrafiły udzielić odpowiedzi na pytanie, a 16 respondentów odpowiedzi nie udzieliło. Jako główne bolączki przedsiębiorców należy więc określić: niedoinwestowany rynek, słabą i rozproszoną promocję. Oprócz barier strukturalnych, formalno-prawnych, finansowych, promocyjnych itp., istnieją jeszcze bariery psychologiczne i społeczne, jak mentalność konsumpcyjna, niski stan świadomości ekologicznej i potrzeby ochrony przyrody oraz niewystarczająca wiedza Polaków na temat możliwości i korzyści płynących z użytkowania oferty ekoturystycznej. W przypadku barier rozwoju ekoturystyki w skali całego kraju, najczęściej wskazywano na: • niską świadomość ekologiczną społeczeństwa (15 osób), • brak spójnej i długotrwałej kampanii promocyjnej i reklamowej polskiej oferty ekoturystycznej (11 respondentów), • niedofinansowanie tego sektora usług (5 odpowiedzi), • niski poziom lub brak infrastruktury pozwalającej na prowadzenie działalności ekoturystycznej na wysokim poziomie (3 wskazania), • nieodpowiednią politykę rządu i brak strategii rozwoju (3 osoby), • niski poziom dochodów społeczeństwa (2 respondentów), • niską jakość oferty ekoturystycznej (2 odpowiedzi).

4.3

Dwanaście osób nie odpowiedziało na pytanie, a trzech respondentów nie miało zdania. Zarówno w przypadku barier w rozwoju, tak przedsiębiorstwa, jak i oferty ekoturystycznej w skali kraju, powtarzały się stwierdzenia o braku spójnej promocji posiadanych zasobów i oferty, niskiej świadomości ekologicznej społeczeństwa, problemach finansowych branży, niedostatecznej po-

Podsumowanie

Główne wnioski z przeprowadzonych badań sprowadzają się do następujących stwierdzeń: • wśród respondentów produkt ekoturystyczny kojarzony jest z dziką przyrodą, bądź uprawianiem agroturystyki. Nie wiąże się go z określoną postawą i podejściem do uprawiania turystyki czy też świadomością ekologiczną i przyrodniczą turystów. Niepełna wiedza i niezrozumienie pojęcia „ekoturystyka” może także wpływać na wyniki przeprowadzonych badań. • znaczna część osób prowadzących działalność ekoturystyczną posiada wykształcenie kierunkowe, bądź odbyła kurs/szkolenie o zbliżonej tematyce, co może mieć dodatni wpływ na jakość sprzedawanej oferty ekoturystycznej. • rynek usług i produktów ekoturystycznych jest słabo rozwinięty, ale istnieje grupa przedsiębiorców o stabilnej i ugruntowanej pozycji na rynku. • posiadana przez przedsiębiorców oferta ekoturystyczna zazwyczaj nie stanowi głównego źródła dochodów, a jedynie uzupełnienie całości sprzedawanych dóbr i usług. • stopień świadomości ekologicznej Polaków najczęściej określano na poziomie miernym i dostatecznym. Niewiele wyższe notowania zebrały jednostki samorządu terytorialnego. • główne bariery w rozwoju przedsiębiorstw respondentów, jak i oferty ekoturystycznej w skali kraju, to przede wszystkim brak spójnej promocji posiadanych zasobów i oferty, niska świadomość ekologiczna społeczeństwa, niedoinwestowanie

POLSKA NATURALNIE STR.

103

DZIĘKI BUDOWIE KOMPLEKSOWEJ I SPÓJNEJ STRATEGII ROZWOJU EKOTURYSTYKI W KRAJU, WSPARCIU INSTYTUCJONALNEMU I FINANSOWEMU RZĄDU, SAMORZĄDÓW I DŁUGOTRWAŁEJ AKCJI PROMOCYJNO-INFORMACYJNEJ WŚRÓD SPOŁECZEŃSTWA, NAJCENNIEJSZE PRZYRODNICZO OBSZARY KRAJU MAJĄ SZANSĘ STAĆ SIĘ KOMPLEKSOWYMI, WĘZŁOWYMI PRODUKTAMI TURYSTYCZNYMI Z PRAWDZIWEGO ZDARZENIA, O ROZPOZNAWALNEJ MARCE. branży, niedostateczna pomoc państwa oraz niska jakość dostępnych produktów i usług ekoturystycznych. Przytoczone wyniki z jednej strony wskazują na niski poziom rozwoju oferty ekoturystycznej, a z drugiej strony na niewielki poziom świadomości ekologicznej i wiedzy społeczeństwa i samorządów. Zaznacza się również brak silnych, markowych produktów ekoturystycznych, które do tej pory kojarzone są przede wszystkim z obszarami przyrodniczo cennymi Polski wschodniej. Taki stan świadomości respondentów może być jednak wykorzystany w pozytywny sposób. Dzięki budowie kompleksowej i spójnej strategii rozwoju ekoturystyki w kraju, wsparciu instytucjonalnemu i finansowemu rządu, samorządów i długotrwałej akcji promocyjno-informacyjnej wśród społeczeństwa, najcenniejsze przyrodniczo obszary kraju mają szansę stać się kompleksowymi, węzłowymi produktami turystycznymi z prawdziwego zdarzenia, o rozpoznawalnej marce.

Aby rozwiązać problemy ekoturystyki w Polsce i wprowadzić ją na nowy etap rozwoju, należy prowadzić dalsze pogłębione badania rynku ekoturystycznego w Polsce. Zaprezentowane wyniki stanowią zaledwie sondaż i wstęp do dalszych analiz. Badania takie powinny obejmować podaż rynku, a w szczególności charakter posiadanych zasobów, jakość dostępnej oferty, konkurencję zagraniczną, monitoring trendów rozwojowych, benchmarking i poszukiwanie dobrych praktyk oraz analizę potrzeb, problemów i barier przedsiębiorców i podmiotów związanych z działalnością ekoturystyczną. Z drugiej strony, należy również prowadzić długotrwałe i kompleksowe badania rynku od strony popytowej, przede wszystkim preferencji i motywów nabywców, zmieniających się gustów i mód, poziomu zamożności, segmentacji rynku itd. Tylko na podstawie kompleksowych analiz popytu i podaży rynku ekoturystycznego w Polsce i zagranicą, można wypracować sensowną i spójną strategię rozwoju tego segmentu gospodarki.

5 rozdziaĹ&#x201A;

POLSKA NATURALNIE STR.

105

EKOTURYSTYKA JAKO PROPOZYCJA TURYSTYKI DLA OSÓB STARSZYCH I CAŁYCH RODZIN

Jedną z form aktywności człowieka, która silnie rozwinęła się w XX wieku, jest turystyka. Jak pisze Liszewski (2007), do rozwoju turystyki przyczyniły się „przemiany cywilizacyjne współczesnego świata, a zwłaszcza wzrost ilości czasu wolnego oraz zamożności, głównie wśród mieszkańców półkuli północnej, rozwój komunikacji indywidualnej i masowej, ale również wyższy poziom wykształcenia i świadomości społecznej”1. Do głównych tendencji obserwowanych w ostatnich latach w międzynarodowej turystyce, możemy zaliczyć m. in.: informatyzację i wprowadzanie nowych technologii, globalizację, komercjalizację i „utowarowienie” turystyki, tworzenie sztucznych atrakcji oraz rosnącą potrzebę poczucia bezpieczeństwa wśród podróżujących. Jednakże z punktu widzenia rozwoju ekoturystyki, jako specyficznej formy aktywności turystycznej, szczególnie istotne są następujące tendencje, widoczne przede wszystkim w krajach wysoko rozwiniętych:

• starzenie się społeczeństw, • wzrost mobilności fizycznej, zawodowej i społecznej, • wzrost poziomu życia i wykształcenia, zmiana stylu życia, • wzrost świadomości zdrowotnej i ekologicznej (Winiarski, Zdebski, 2008).

1. Liszewski S., Miasto jak obszar podaży i popytu turystycznego. Studium z geografii turyzmu, Turyzm 17/1-2, Łódź 2007, s. 77

POLSKA NATURALNIE STR.

106

Jak podają Winiarski i Zdebski (2008), wymienione tendencje rodzą określone konsekwencje. Starzenie się społeczeństw objawia się określonymi preferencjami i wymaganiami powiększającej się grupy turystów wieku dojrzałego. Rośnie zainteresowanie bezpiecznymi i komfortowymi środkami transportu, poszukiwaniem spokoju, pomocy lekarskiej w czasie podróży, powrotami do miejsc znanych, podróżami posezonowymi, kupnem usług w pakiecie typu all inclusive. Ważną determinantą zachowań turystycznych jest również duży budżet czasu wolnego. Wzrost mobilności skutkuje m. in. gotowością do zmiany miejsca zatrudnienia, zamieszkania czy wypoczynku, licznymi podróżami związanymi z wykonywaniem określonych zawodów. Dochodzi nawet do takich sytuacji, że część populacji częściej spędza czas w podróży, w środkach transportu i hotelach, niż w swoim własnym domu. Z kolei wzrost poziomu życia i wykształcenia przejawia się w rosnącym zainteresowaniu droższymi i bardziej atrakcyjnymi produktami turystycznymi, w tym również o bogatym programie kulturalnym i edukacyjnym. Pojawia się trend do odbywania częstych i stosunkowo krótkich podróży, również poza sezonem kulminacji wyjazdów letnich i zimowych. Wzrost stopy życiowej zachęca również do uprawiania różnych form turystyki aktywnej i specjalistycznej, dostarczającej mocnych wrażeń i przeżyć. Zmiana stylu życia wynika ze zmiany światopoglądu. Zmieniają się priorytety i hierarchia wartości. Coraz więcej jest osób, które zamiast spędzać dodatkowy czas w pracy, preferuje mniejsze zarobki w zamian za większą ilość czasu wolnego. Następuje indywidualizacja podróży i wypoczynku, która najczęściej wymaga wiedzy, wysiłku i zaangażowania zarówno przed, jak i w trakcie podróży.

Pojawia się więc miejsce na inny niż konsumpcyjny styl życia. Przejawia się to na przykład poprzez wzrost świadomości zdrowotnej i ekologicznej. Skutkuje to rosnącym popytem na aktywne formy turystyki i wypoczynku. Do łask wraca turystyka uzdrowiskowa. Rośnie zainteresowanie czystymi technologiami, aktywną ochroną środowiska i różnymi formami turystyki zrównoważonej i ekologicznej. Jak podają Winiarski i Zdebski (2008, za: Kocowski 1982), podróże i turystyka kompensują niedobór wrażeń, monotonię otoczenia i codziennego trybu życia. Na tym jednak nie kończy się lista korzyści. Turystyka, jako forma zagospodarowania czasu wolnego, sprzyja osiąganiu wielu innych wartości. Według Mazura (1997), wpływ turystyki na człowieka jest wieloaspektowy i można rozpatrywać go na trzech płaszczyznach: • fizycznej, • psychicznej, • społecznej. Pozytywny wpływ uprawiania różnych form aktywności turystycznej, w tym również (a może przede wszystkim) turystyki zrównoważonej, odczuwany jest przez wszystkie grupy wiekowe. Do podstawowych korzyści, jakie czerpie człowiek z uprawiania turystyki można zaliczyć m. in.: • wypoczynek, regenerację zdrowia fizycznego i psychicznego, wzrost odczuwanej radości życia, • racjonalną organizację stosunków międzyludzkich, aspekty wychowawcze, • powszechne uczestnictwo w kulturze, • kompensację, wyrównywanie braków i niedostatków innych sfer życia społecznego. Wymienione korzyści niewątpliwie są bardzo ważne i przyczyniają się do poprawy jakości naszego życia. Ale są to wartości, z których korzystają jedynie podróżujący. Co zatem ze środowiskiem przyrodniczym, kulturowym i lokalną społecznością

POLSKA NATURALNIE STR.

107

obszaru recepcyjnego? Współczesna cywilizacja, w tym w dużej mierze masowa turystyka, zaczęła coraz bardziej naruszać równowagę w biosferze. Przy planowaniu form podróżowania, wypoczynku, projektowaniu i budowie obiektów, obszarów, atrakcji turystycznych i elementów zagospodarowania turystycznego, pomijano aspekty zrównoważonego rozwoju. Na szczęście, od końca XX wieku, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych, rośnie świadomość zagrożeń ekologicznych w skali globalnej, co sprawiło, że coraz częściej zwraca się uwagę na to, by postęp w dziedzinie gospodarki, w tym również turystyki, opierał się na poszanowaniu posiadanych zasobów kulturowych, społecznych i przyrodniczych.

Jak podaje Bohdanowicz (2005), tak zwana ekologizacja turystyki „potrzebna jest zarówno jej samej, jak i ogólnie społeczeństwu, w celu uczynienia turystyki przyjazną dla środowiska, wzmocnienia jej funkcji wypoczynkowych i poznawczych, potęgowania zdrowia fizycznego i psychicznego człowieka, a także przyczyniania się do unowocześnienia i eko-

logizacji życia społecznego oraz gospodarki poszczególnych regionów całego kraju”2. Bohdanowicz, powołując się na stanowisko Instytutu na Rzecz Ekorozwoju, twierdzi, że „turystyka może i powinna stać się »lokomotywą« ekorozwoju kraju. Za przypisaniem turystyce jednej z priorytetowych ról w kreowaniu zrównoważonego rozwoju przemawia jej znaczenie w budowaniu i ochronie zdrowych warunków życia, a także bezpośredni udział w tworzeniu warunków do regeneracji sił fizycznych i psychicznych człowieka. Nie można przeceniać jej znaczenia wobec negatywnych dla zdrowia i życia ludzkiego skutków degradacji środowiska oraz powszechności uprawiania turystyki”3. Zatem co decyduje o wyjątkowości ekoturystyki? Według Zaręby (2010), można wyróżnić trzy najważniejsze cechy ekoturystyki, wyróżniające ją spośród innych form podróżowania: • ekoturystyka jest formą aktywnego i dogłębnego zwiedzania obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych i kulturowych, • ekoturystyka strzeże harmonii ekosystemów przyrodniczych i odrębności kulturowej lokalnych społeczności, • ekoturystyka dostarcza środków finansowych skutecznej ochronie wartości dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz przynosi realne korzyści ekonomiczno-społeczne ludności miejscowej. Współcześnie możemy wydzielić wiele różnorodnych form ekoturystyki, których wybór prezentuje tabela nr 5.1.

2. Bohdanowicz P., Turystyka a świadomość ekologiczna, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, s. 201-202 3. Tamże, s. 157

POLSKA NATURALNIE STR.

108

Wybrane formy ekoturystyki Ekoturystyka aktywna

•wędrówki i wspinaczki wysokogórskie •wędrówki piesze •wycieczki rowerowe, kajakowe, •spływy pontonami i tratwami •rejsy, wyprawy żeglarskie •wycieczki konne, na wielbłądach •wędrówki narciarskie •wyprawy nurkowe

Wyprawy faunistyczne

Wyprawy kulturowe

i florystyczne

i etnograficzne

•wyprawy ornitologiczne •safari (piesze, samochodem, itd.) •obserwowanie wielorybów •wyjazdy tematyczne, hobbystyczne •wyjazdy dla osób zainteresowanych konkretnym gatunkiem zwierząt, roślin, •rozpoznawanie i stosowanie grzybów i ziół

•wędrówki piesze i środkami lokomocji po zabytkach etnograficzno-kulturowych regionu, •wędrówki po szlakach dziedzictwa kulturowego, •pobyty w wioskach i centrach kulturowych różnych grup etnicznych •festiwale etniczne, •wycieczki edukacyjne, m.in. nauka kultury, języka, tradycji regionalnych

Tab. 5.1 Wybrane formy ekoturystyki. Źródło: Zaręba D., Ekoturystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 74-78

4. Jędrzejczyk I., Ekologiczne funkcje i uwarunkowania turystyki 1995, s. 99

Wymienione w tabeli nr 5.1 formy ekoturystyki bazują na specyficznych cechach ekoproduktu turystyczego, który powinien spełniać następujące kryteria: • jego wytwarzanie jest zlokalizowane w nieskażonym środowisku, • cechuje się malejącą zasobochłonnością, w jak najmniejszym stopniu wykorzystuje składniki środowiska przyrodniczego, • bazuje na lokalnych zasobach naturalnych, materialnych i ludzkich, • charakteryzuje się czystą technologią wytwarzania, • służy zdrowiu i jest przyjazny środowisku.4 Jak twierdzi Zaręba (2010), turyści, którzy poszukują autentycznych przeżyć i doświadczeń, oczekują, że ich aktywność turystyczna przyczyni się do ochrony i zachowania środowiska przyrodniczego i kulturowego. Kto zatem uprawia ekoturystykę i jest głównym odbiorcą produktów ekoturystycznych? W Polsce nie przeprowadzono do tej pory kompleksowych badań rynku ekoturystycznego. Mimo to, na podstawie analiz rynków zagranicznych i obserwacji turystyki w Polsce, przewiduje się, że będą to osoby:

• z dużych aglomeracji, szczególnie z terenów zagrożenia ekologicznego, • w średnim wieku o wyższych dochodach, • młode, uczące się i pracujące o wykształceniu średnim i wyższym. Zaręba (2010) wydzieliła sześć podstawowych segmentów rynku ekoturystycznego w Polsce, na podstawie kryterium motywu podróży i przyczyny wyboru formy turystyki, wśród turystów zagranicznych i krajowych (tabela nr 5.2). Należy pamiętać, że zaprezentowany podział ma charakter ogólny i uproszczony , oraz że w minimalnym stopniu uwzględnia uwarunkowania finansowe podróżujących, posiadane zasoby czasu wolnego itp. W tym miejscu należy się zastanowić czy ekoturystyka skierowana jest tylko do osób zamożnych, w średnim wieku i posiadających wyższe wykształcenie. Warto przyjrzeć się innym grupom społeczno-demograficznym, a w szczególności rodzinom z dziećmi i osobom starszym. Co wpływa na decyzję o podjęciu aktywności turystycznej (szczególnie w duchu zrównoważonej

POLSKA NATURALNIE STR.

109

Turyści zagraniczni

Turyści krajowi

Amatorzy i profesjonaliści typowej ekoturystyki o zainteresowaniach przyrodniczych i kulturowych.

Turyści z dużych aglomeracji miejskich i zanieczyszczonych regionów kraju. Podróżują z rodzinami, poszukując aktywnych form wypoczynku na łonie natury. Zainteresowani także ofertą krajoznawczą – zwiedzaniem zabytków i uczestnictwem w imprezach kulturalnych. Chętnie korzystają z pojedynczych ofert ekoturystycznych w miejscu podróży.

Turyści zainteresowani aktywnym wypoczynkiem na obszarach wiejskich i leśnych, w pobliżu obszarów chronionych. Ekoturystyka stanowi dla nich atrakcyjne uzupełnienie pobytu w Polsce.

Indywidualni turyści, podróżujący samotnie lub w małych grupach. Poszukują możliwości aktywnego spędzania czasu, przeżycia przygód na łonie natury. Ważnym motywem jest zdobycie wiedzy krajoznawczej o danym obszarze.

Turyści zainteresowani zwiedzaniem obszarów zurbanizowanych, jak i terenów wiejskich. Ekoturystyka nie jest jedynym i podstawowym motywem podróży.

Dzieci i młodzież wyjeżdżająca na „zielone szkoły” albo obozy edukacyjne (np. językowe), dla których pewne formy ekoturystyki mogą stanowić atrakcyjne urozmaicenie pobytu. Często mają możliwość pogłębienia świadomości i wiedzy ekologicznej.

Tab. 5.2 Podstawowe segmenty turystów zagranicznych i krajowych, uprawiających różnorodne formy ekoturystyki. Źródło: Zaręba D., Ekoturystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 93

turystyki), przez poszczególne grupy społeczno-demograficzne? Jakimi uwarunkowaniami, określającymi wielkość i kształt wydatków oraz preferencje turystyczne, są zdeterminowane rodziny i osoby starsze? Istnieje wiele różnych sposobów periodyzacji życia ludzkiego. Dla potrzeb analiz związanych z uprawianiem ekoturystyki, można przyjąć kryterium demograficzne. Nie wchodząc w szczegółowe podziały wyróżniamy: dzieci młodsze, dzieci starsze, młodzież, dorosłych w pełnej aktywności życiowej i ludzi starszych. Aby zrozumieć zachowania konsumenckie, w tym motywy i preferencje turystyczne rodzin, należy w pierwszej kolejności dokonać przeglądu uwarunkowań, które determinują potrzeby dzieci. Sznajder i Przezbórska (2006) dokonali analizy populacji pod kątem uwarunkowań związanych z uprawianiem agroturystyki, co w dużym stopniu możemy odnieść do potrzeb i preferencji ekoturystycznych.

Dzieci małe, do 5-7 roku życia, mają bardzo dużą potrzebę zaspokojenia swoich emocji i poczucia bezpieczeństwa. Powinny znajdować się pod opieką dorosłych, szczególnie podczas kontaktów ze zwierzętami, do których prowadzi je żywe zainteresowanie i ciekawość. Preferowane są kontakty z łagodnymi, najlepiej młodymi zwierzętami. Dzieci starsze, od 8 do 14 lat, wymagają raczej aktywności fizycznej np. na placu zabaw, torze przeszkód czy podczas uprawiania sportu. Potrzebują bardziej aktywizujących usług, w znacznym stopniu wypełniających ich wolny czas. Młodzież nastawiona jest na kontakt z rówieśnikami. Jest bardzo mobilna. Poszukuje możliwości rywalizacji, współzawodnictwa i wykazania się w różnych formach aktywności. Ludzie w pełni swojej aktywności życiowej chcą korzystać z życia, starają się wyjeżdżać jak najczę-

POLSKA NATURALNIE STR.

110

ściej. Duże znaczenie posiada turystyka weekendowa, w czasie wolnym od pracy. Z kolei osoby starsze, w wieku poprodukcyjnym5, z wielu względów stanowią wyjątkową grupę społeczną. Stopniowo odsuwają się na margines aktywnego życia społeczeństwa. Zmniejszają swoją aktywność zawodową, społeczną i psychofizyczną. Poszukują przede wszystkim spokoju, odpoczynku i możliwości spotkania się ze swoimi rówieśnikami. Z powodu uwarunkowań genetycznych, ludzki organizm starzeje się. Skutkuje to osłabieniem

intelektu i zdolności psychofizycznych. Ważne jest więc podejmowanie takich aktywności, które będą pobudzać organizm do działania. W dużej mierze o preferencjach i zachowaniach turystycznych (w tym ekoturystycznych) decyduje status rodzinny. Sznajder i Przezbórska (2006) posługują się amerykańskim wzorcem podziału demograficznego (tabela numer 5.3). Rodziny z dziećmi i rodziny bezdzietne podzielono na segmenty, uszeregowane według malejącego udziału w rynku (od największego do najmniejszego).

Rodziny z dziećmi

5. Według obowiązujących obecnie kryteriów, osoby w wieku poprodukcyjnym ukończyły 65 rok życia w przypadku mężczyzny i 60 lat w przypadku kobiet. Źródło: www.stat.gov.pl.

• pełne rodziny • rozwinięte rodziny • młodzi rodzice • młode rodziny

Rodziny bezdzietne

• opuszczone starsze małżeństwa • młode małżeństwa • małżeństwa bezdzietne

Tab. 5.3 Amerykański podział demograficzny rodzin. Źródło: zmodyfikowano za: Sznajder, Przezbórska 2006, s. 167

Bardzo istotnym elementem rynku turystycznego są małżeństwa posiadające dwa źródła dochodów. Często dysponują one kwotami, które mogą przeznaczyć na realizację potrzeb wyższego rzędu. Amerykański przykład pokazuje, że pełne rodziny, czyli pary wychowujące dzieci w wieku 6-17 lat, należą do konsumentów ostrożnych i praktycznych. Wolny czas spędzają najczęściej w gronie rodzinnym, lubią dobra materialne i podróżowanie rodzinne. Rodziny zakwalifikowane do tego segmentu najczęściej uprawiają wspólną „turystykę rodzinną”. Rozwinięte rodziny (mieszkające z dziećmi w przedziale wiekowym 18-24 lub młodszymi) często osiągają najwyższe dochody, ale nie zawsze przekłada się to na największą siłę nabywczą, z powodu wydatków na naukę i studia dzieci. W jednej

rodzinie (tym samym gospodarstwie domowym), mogą istnieć odmienne style życia, a więc także preferencje turystyczne. Różnice pojawiają się zazwyczaj na linii dziecko-rodzic. Dzieci w tym wieku poszukują już własnych dróg rozwoju, spędzania wolnego czasu, etc. i znacznie rzadziej podróżują wspólnie z rodzicami. Młodzi rodzice, którzy wychowują dzieci w wieku przedszkolnym (do 6 lat), osiągają mniejsze dochody niż rodziny pełne i rozwinięte. Dla większości z nich pieniądze to poważny problem. Bardzo często nie posiadają jeszcze stabilnej i ugruntowanej sytuacji zawodowej. Jednakże coraz częściej spotyka się również rodziny, które czekają z decyzją o poczęciu pierwszego dziecka do momentu osiągnięcia zadowalającego poziomu dochodów. W miarę bogacenia się, wzrasta potrzeba wygody

POLSKA NATURALNIE STR.

111

i wysokiej jakości dóbr i usług, co może przekładać się na zwiększone zainteresowanie podróżami (najczęściej razem z całą rodziną). Uwarunkowania wynikające z młodego wieku dzieci, w dużym stopniu określają preferencje turystyczne, strukturę i wielkość wydatków turystycznych. Młode rodziny, które posiadają jedno lub więcej dzieci poniżej szóstego roku życia, bądź też jedno lub więcej dzieci w wieku od 6 do 17 lat, stanowią najmniejszy segment rynku. Dochody takich rodzin osiągają zazwyczaj średni poziom. Preferencje konsumenckie obejmują zakup domu, samochodu (dwóch), sprzętu RTV i rekreacyjnego dla rodziny. Często gromadzi się oszczędności na wykształcenie dzieci. Segment ten również stosunkowo często korzysta z wyjazdów i podróży. Spośród małżeństw posiadających dwa źródła dochodów, nie mieszkających z dziećmi, największą grupę stanowią opuszczone małżeństwa i młode małżeństwa. Małżonkowie w wieku 50-64 lat odchowali już swoje dzieci. Przed przejściem na emeryturę, często osiągają wysokie zarobki. Zamożniejsze rodziny dokonują różnorodnych inwestycji na przyszłość, a po obniżeniu aktywności zawodowej – podróżują. Małżeństwa o mniejszych dochodach próbują zaoszczędzić środki na czas emerytury. Do innych wydatków należą: wsparcie uczących się dzieci, pomoc w organizacji samodzielnego życia (dom, firma), wsparcie własnych rodziców (szczególnie poprzez zapewnienie właściwej opieki medycznej). Rodziny takie chętnie oszczędzają oraz kupują dobra i usługi, które przydadzą im się po przejściu na emeryturę. Kolejnym segmentem są młode małżeństwa w wieku 20-30 lat, o średnim poziomie dochodów. Najczęściej wielkość zarobków nie pozwala na duże oszczędności. Największym wyzwaniem jest osiągnięcie ekonomicznej stabilności oraz kupno domu/mieszkania. Mimo to, małżeństwa takie lu-

bią korzystać z uroków życia, zanim podejmą decyzję o urodzeniu dziecka. Rozwijają się kulturalnie, często podróżują. Ostatnim, najmniejszym segmentem są małżeństwa bezdzietne. Osoby takie najczęściej mieszczą się w przedziale wiekowym 35-49 lat. Część z nich zdecyduje się jeszcze na posiadanie dziecka. Rodziny takie można określić jako zamożne. Większość wydatków realizują na własne potrzeby. Znaczna część zachowań i prawidłowości rodzin amerykańskich znajduje swoje odzwierciedlenie w sytuacji rodzin w kraju; należy jednak pamiętać o typowo polskich uwarunkowaniach. Przede wszystkim o mniejszej sile nabywczej. Wielkość wydatków i preferencje turystyczne kształtują również inne czynniki, jak pochodzenie społeczne, miejsce zamieszkania, poziom wykształcenia, styl życia i wiele innych.

6 rozdziaĹ&#x201A;

POLSKA NATURALNIE STR.

113

PERSPEKTYWY ROZWOJU EKOTURYSTYKI W POLSCE

Pionierską na polskim rynku wydawniczym książką, która w kompleksowy sposób opisywała zjawisko ekoturystyki jest Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje Dominiki Zaręby. Opracowanie to miało swoje pierwsze wydanie w roku 2000, a jednym z jego elementów jest analiza szans, które ekoturystyka daje Polsce. Zdaniem autorki, Polska na tle państw europejskich posiada wybitne walory przyrodnicze (zróżnicowanie siedlisk przyrodniczych, naturalny charakter rzek, zróżnicowany krajobraz, budowa geologiczna i szata roślinna). Zaręba zasugerowała, że Polska stoi obecnie przed wyborem, czy powielić model „śródziemnomorski” (budowa „betonowych, przeinwestowanych, tuzinkowych regionów […] nawiedzanych klęskami żywiołowymi spowodowanymi zbyt mocną ingerencją człowieka w delikatne ekosystemy”1), czy też przeciwnie, rozwijać ekoturystykę z poszanowaniem przyrody i tradycji, a jednocześnie z zapewnieniem rozwoju ekonomicznego. Naturalnie jako lepsze wskazane zostało to drugie rozwiązanie. Pokładano nadzieje na rozwój w samorządach

(praca opublikowana została w 2000 r. czyli rok po reformie administracyjnej, która dała lokalnym samorządom znacznie większe uprawnienia niż w latach wcześniejszych), mogących decydować o kierunkach rozwoju lokalnych społeczności, a także w organizacjach pozarządowych, które już wówczas były często inicjatorami działań ekoturystycznych. Autorka wskazała także na konieczność realizacji spektakularnych przykładów dobrej praktyki ekoturystycznej, które pokazałyby osobom i podmiotom potencjalnie zainteresowanym taką działalnością możliwości stojące przed taką formą turystyki i korzyści płynące z niej dla społeczności lokalnych. Równocześnie zwrócona została uwaga na brak wsparcia dla ekoturystyki ze strony wojewódzkich i krajowych władz turystycznych, a także brak spójnej wizji rozwoju regionów przyrodniczo cennych. Nie było również wystarczającego wsparcia ze strony Polskiej Organizacji Turystycznej (POT) i funkcjonującego przed jej powołaniem Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki (UKFiT). Deklarowana przez władze centralne konieczność

1. Zaręba D., Ekoturystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 164

POLSKA NATURALNIE STR.

114

2. Kowalczyk A., Kulczyk S., Ekologiczna turystyka (ekoturystyka), [w:] Kowalczyk A. (red.) Turystyka zrównoważona, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. s.108. 3. Tauber R.D., Turystyka ekologiczna, [w:] Siwiński W., Tauber R.D., Mucha-Szajek E., Współczesne tendencje w rekreacji i turystyce, Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu, Poznań 2008, s.101-114.

dbania o to, aby turystyka nie prowadziła do degradacji środowiska przyrodniczego, nie przekładała się na realne działania, przede wszystkim na wypracowanie spójnej i długofalowej strategii rozwoju branży turystycznej opartej na założeniach ekorozwoju. Ekoturystyka... Zaręby doczekała się dwóch kolejnych (uaktualnionych) wydań, w tym najnowszego w 2010 r. Po upływie dekady ponownie zaprezentowane zostały perspektywy rozwoju ekoturystyki w Polsce. Niestety, porównanie tych rozdziałów w kolejnych wydaniach nie nastraja optymistycznie. Jedynym elementem, który uległ zmianie, są szacunki dotyczące ilości obcokrajowców odwiedzających Polskę. O ile w latach 90. XX w. Polska określana była ze względu na dynamikę wzrostu odwiedzających nasz kraj europejskim „tygrysem turystycznym”, o tyle po kilku kolejnych latach okazało się, że ten wzrost był jedynie krótkotrwałym zjawiskiem związanym z otwarciem granic po zmianach politycznych z przełomu lat 80. i 90. XX wieku. Bazując na prognozach POT, autorka przyjmuje, że w Polsce w najbliższych latach pojawi się więcej turystów z Niemiec i nieościennych krajów Unii Europejskiej, a także ze Stanów Zjednoczonych i innych rynków zamorskich (prognoza ta pochodzi z 2005 r.). Rozdział książki poświęcony perspektywom, zarówno w wydaniu z 2000 r. jak i tym z 2010 r., wieńczy postulat powstania krajowej strategii zrównoważonego rozwoju turystyki, z należnym miejscem dla ekoturystyki. Tak jak zostało to już zaznaczone we wcześniejszej części Raportu, ekoturystyka nie ma jednej, ustalonej definicji2. Funkcjonuje oczywiście definicja przyjęta przez The International Ecotourism Society (patrz Rozdział 1), często jednak pojęcie to określane jest inaczej. Ekoturystyka może być postrzegana jako forma turystyki związana wyłącznie z poznawaniem przyrody (a którą dodatkowo można podzielić na dotyczącą przyrody ożywionej, gdzie właśnie mamy do czynienia z ekoturystyką

oraz przyrody nieożywionej, definiowaną jako geoturystyka / turystyka geologiczna). Może także być pojęciem szerszym, wyrażającym pewną filozofię podróżowania i poznawania, w poszanowaniu lokalnego środowiska zarówno przyrodniczego, jak i kulturowego. Spotkać można także inne pojmowanie ekoturystyki, rozumianej jako rodzaj agroturystyki, której specyfika polega na tym, że gospodarstwa świadczące usługi turystyczne są jednocześnie gospodarstwami produkującymi zdrową żywność3. Mimo rosnącej popularności przedrostka eko- i częstego posługiwania się terminem ekoturystyka, nadal nie została wypracowana (zarówno w Polsce, jak i skali międzynarodowej) definicja, która byłaby ogólnie przyjętą i używaną. Tymczasem turystyka taka w najbardziej popularnym rozumieniu (jako nastawiona na nieinwazyjne obcowanie z przyrodą) funkcjonuje na świecie już od lat 80. XX w., a w Polsce upowszechnia się od lat 90. Taki stan rzeczy może z jednej strony wynikać z trudności w zdefiniowaniu tego terminu, z drugiej strony być może jednak pewną rolę w utrzymywaniu takiego stanu rzeczy odgrywa niszowy charakter tego zjawiska (przynajmniej we wspomnianym wcześniej wąskim znaczeniu). Należy tu podkreślić, że brak jednoznacznie sprecyzowanej definicji ekoturystyki nie powinien być traktowany jako zjawisko negatywne. Pojęcie to jest na tyle wieloaspektowe, że takie zdefiniowanie jest właściwie niemożliwe. Równocześnie warto pamiętać, że na skutek tej właśnie wieloaspektowości i różnego sposobu definiowania, utrudnione jest dokonanie charakterystyki aktualnego stanu rozwoju ekoturystyki. Zaręba (2010) zwraca również uwagę na to, że jak do tej pory nie zostały w Polsce przeprowadzone badania rynku ekoturystycznego. Jako przyczynę takiego stanu rzeczy autorka podała fakt, że zielona turystyka jest w początkowej fazie rozwoju. Segmentacji rynku polskich ekoturystów dokonała na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji,

POLSKA NATURALNIE STR.

115

a także podobnych badań realizowanych m. in. w USA. W ostatnich latach na rynku wydawniczym przybywa pozycji, które w tytule mają hasła „ekoturystyka”, czy „turystyka zrównoważona”. O ile jednak sam temat staje się bardzo popularny, to we wszystkich właściwie analizach czy artykułach nie ma mowy o badaniach tego zjawiska (a przynajmniej badaniach dotyczących Polski). Są to najczęściej prace o charakterze ogólnym, podkreślające obecność walorów turystycznych (zarówno przyrodniczych, jak i kulturowych) naszego kraju, zakończone mniej lub bardziej ogólnikowym stwierdzeniem, że nadają się one idealnie do rozwoju ekoturystyki. W niektórych pracach przytaczane są również przykłady udanych działań ekoturystycznych, przy czym najczęściej te przykłady pochodzą z krajów Afryki, Ameryki Centralnej lub Azji Południowo-Wschodniej. Prezentacji podobnych działań dotyczących Polski praktycznie nie ma. W literaturze przedmiotu brakuje jednak przede wszystkim badań empirycznych, dotyczących zarówno skali i charakterystyki ruchu turystycznego związanego z ekoturystyką w Polsce, jak i opinii turystów (a także innych osób zaangażowanych w ekoturystykę, przede wszystkim gestorów bazy turystycznej) na ten temat. Prac próbujących podejmować ten temat jest wyjątkowo mało i zdecydowanie nie można ich traktować jako dających pełną charakterystykę zjawiska. Warto przy tym spojrzeć na zjawisko ekoturystyki niejako z drugiej strony. Nowaczek i Ferrell (2002) dokonali porównania „zwykłych” turystów i ekoturystów odwiedzających Polskę. Badanie to wykazało, że obydwie grupy są bardzo zbliżone pod względem cech społeczno-demograficznych, motywów podejmowania podróży oraz wysokości ponoszonych wydatków. Autorzy w dalszej części rozważań również dostrzegli brak opracowań eksperckich na temat ekoturystyki, a także brak wsparcia rządowego dla inicjatyw na polu tej dziedziny turystyki. Równocześnie ocenili, że walo-

ry turystyczne Polski nie są aż tak wyjątkowe, aby mogły przyciągnąć ekoturystów ze świata. Bardziej wskazane jest nastawienie się na odwiedzających z krajów sąsiadujących. Nowaczek i Ferrell zaproponowali natomiast interesujące spojrzenie na rozwój turystyki w Polsce:

zamiast tworzenia zupełnie nowego (w pewnym sensie „elitarnego”) produktu ekoturystycznego, wskazane byłoby rozwijanie bardziej zrównoważonej oferty na bazie już istniejącej, przede wszystkim agroturystycznej. Podejście takie polegałoby na przejściu od nastawienia na rozwój zrównoważony w przyszłości do usuwania elementów najbardziej nieekologicznych i degradujących środowisko w obecnej ofercie. Pogląd ten można zresztą rozwinąć nie tylko na agroturystykę, ale na turystykę w całości. Przykładem (nieodnoszącym się co prawda bezpośrednio do Polski) może być praca Lansinga i De Vries’a (2007). Uznali oni, że zasady zrównoważonego rozwoju można odnosić do wszystkich rodzajów turystyki, w tym również do turystyki masowej (w stosunku do tej ostatniej może być to nawet łatwiejsze, ze względu na skalę działań). Autorzy postulują, aby całą koncepcję turystyki zrównoważonej traktować raczej jako narzędzie, nie zaś rozwiązanie problemów. A zatem wskazane jest rozwijanie turystyki zrównoważonej (jako niszy), a równoczesne dbanie o to, aby zasady w niej obowiązujące były przynajmniej częściowo egzekwo-

POLSKA NATURALNIE STR.

116

wane w innych typach aktywności turystycznej. Podobne wnioski przedstawili Wearing i Neil (2009) uznając że

dynamiczny rozwój ekoturystyki wpływa na ochronę bioróżnorodności i dziedzictwo kulturowe, a równocześnie przyczynia się do rozwoju społeczno-ekonomicznego. Tworzy w ten sposób mechanizm możliwy do stosowania we wszelkich działaniach turystycznych, w tym także w turystyce masowej. Ekoturystyka zmienia więc całą turystykę, wiążąc ją ze zrównoważonym rozwojem. Istniejący (i wzrastający) popyt na nią promuje świadomość i odpowiedzialność we wszystkich lub przynajmniej w większości zachowań turystycznych. Ekoturystyka zmienia więc całą turystykę, wiążąc ją ze zrównoważonym rozwojem. Istniejący (i wzrastający) popyt na nią promuje świadomość i odpowiedzialność we wszystkich lub przynajmniej w większości zachowań turystycznych. Podsumowując przedstawione do tej pory opinie i wyniki badań, należy podkreślić wynikające z nich zarówno elementy pozytywne, jak i negatywne. Do mankamentów rozwoju ekoturystyki w Polsce należą: • brak prowadzonych badań, które mogłyby w kompleksowy sposób scharakteryzować zjawisko ekoturystyki w Polsce,

• brak przełożenia deklaracji wsparcia ze strony instytucji centralnych zarządzających turystyką na realne programy wspierające ekoturystykę. Pozytywne elementy rozwoju ekoturystyki w Polsce to: • solidny potencjał rozwojowy, w postaci bogatej i nieskażonej przyrody, jak również ciekawego i różnorodnego dziedzictwa kulturowego (przy czym walory turystyczne Polski nie są jednak w skali świata, a nawet Europy unikalne), • szansa na upowszechnienie zasad zrównoważonego rozwoju we wszelkich działaniach i inwestycjach turystycznych, nawet w turystyce masowej, • „oddolny” charakter jej powstawania; w ciągu ostatnich kilku lat z inicjatywy społecznej zrealizowanych zostało kilka znaczących projektów, które mogą stanowić wizytówki ekoturystyki i służyć promocji i dalszemu rozwojowi takiej działalności (przede wszystkim warto tu wymienić projekty „Zielone Szlaki – Greenways” oraz system certyfikacji „Czysta Turystyka” – prowadzone przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska oraz „Między Bugiem a Narwią” wraz z systemem Polskiego Certyfikatu Ekoturystycznego zrealizowane przez Społeczny Instytut Ekologiczny). Zaprezentowane opinie i obserwacje znajdują swoje potwierdzenie w analizie stanu ekoturystyki w Polsce, przedstawionej w poprzednich rozdziałach. Niestety, pełna analiza aktualnego stanu rozwoju tego zjawiska jest niemożliwa – brakuje nie tylko badań jakościowych, ale nawet podstawowych danych ilościowych, pozwalających na określenie wielkości zjawiska. Dane dotyczące skali wybranych elementów bazy ekoturystycznej, przedstawione w Rozdziale 3, to przede wszystkim wartości szacunkowe, oparte na badaniach fragmentarycznych, które nie mogą stanowić podstawy do szerszego wnioskowania. Przykładem może być ilość ekologicznych gospodarstw agroturystycznych, która w Rozdziale 3.1.

POLSKA NATURALNIE STR.

117

została oszacowana na kilkaset (150-300). Oczywiście wszystko zależy od przyjętych kryteriów, bo wartość tę można przy mniej rygorystycznym potraktowaniu wymogów ekoturystycznych zwiększyć do kilku tysięcy. Tak jak nie jest możliwe dokładne określenie wielkości bazy ekoturystycznej, tak samo różne wartości można przyjąć, próbując oszacować ilość turystów uprawiających ekoturystykę. Biorąc pod uwagę te fakty, należy zadać sobie pytanie – jak zatem scharakteryzować przyszłość ekoturystyki w Polsce? Perspektywy te można przedstawić dwutorowo: dla ekoturystyki w wąskim znaczeniu (jako turystyki nastawionej na bliski kontakt z przyrodą, polegającej na podglądaniu przyrody przy zminimalizowanej ingerencji w jej funkcjonowanie) i dla ekoturystyki w szerszym znaczeniu (jako pewnym podejściu do życia i świata, opartym na zasadach zrównoważonego rozwoju). Należy zaznaczyć, że ponieważ dane służące do opracowania tych wniosków mają wymiar ogólny i szacunkowy, tak również wnioski dotyczące przyszłości mają taki właśnie charakter. Jeżeli chodzi o znaczenie pierwsze, węższe, to przyjąć należy bardziej pesymistyczne wnioski: • wąsko rozumiana ekoturystyka pozostanie niszą rynkową, z której korzystać będą jedynie nieliczni pasjonaci4, • ze względu na małą skalę podejmowanych działań, ale także stosunkowo wysokie wymagania i ograniczone efekty ekonomiczne, ilość podmiotów prowadzących tego typu działalność pozostanie bardzo ograniczona, • brak „spektakularności w efektach” sprawi, że w dalszym ciągu ekoturystyka pozostanie na marginesie badań naukowych, ale także działań promocyjnych ze strony administracji.

Równocześnie, znacznie pozytywniej należy ocenić ekoturystykę definiowaną w szerszym znaczeniu: • przyczyni się ona do upowszechnienia zasad zrównoważonego rozwoju wśród ogółu świadczeniodawców usług turystycznych, • znacznie szerszy krąg turystów zacznie zwracać uwagę na „ekologiczność” turystyki, z jednej strony zmieniając swoje przyzwyczajenia, z drugiej – wymagając od obiektów i instytucji świadczących usługi turystyczne respektowania zasad zrównoważonego rozwoju, • działania związane z tą gałęzią turystyki będą miały charakter „oddolny” i realizowane będą raczej w skali lokalnej (składając się jednak w swojej masie na tendencję bardziej ogólną) – w skali centralnej ekoturystyka, podobnie jak zrównoważony rozwój, będzie oczywiście obecna, ale pozostanie niestety jedynie ogólnym hasłem5.

4. Przykładem takiego zjawiska może być Bociania Wioska w Kłopocie (woj. lubuskie). W miejscowości tej od 2003 r. funkcjonuje Muzeum Bociana Białego. Liczba gości w pierwszych latach funkcjonowania obiektu była zbliżona do wartości z 2011 r. (ok. 800 turystów); nie widać tutaj tendencji wzrostowej. Dla porównania, znacznie intensywniej promowana Bociania Wioska w Żywkowie (woj. warmińsko-mazurskie) w 2011 r. została odwiedzona przez około 3 000 turystów (dane pozyskane od zarządzających bocianimi wioskami). 5. W dokumencie rządowym

Kierunki rozwoju turystyki do 2015 r., przyjętym w 2008 r., słowo „zrównoważony” pojawia się kilkadziesiąt razy, słowo „ekoturystyka” czterokrotnie: przy wskazaniu na potencjał Polski w zakresie takiej turystyki oraz przy informacji o konieczności rozwoju produktów ekoturystycznych.

POLSKA NATURALNIE

POLSKA NATURALNIE STR.

119

BIBLIOGRAFIA

Spis wykorzystanej literatury i źródeł internetowych: LITERATURA (CZASOPISMA I DRUKI ZWARTE):

Bohdanowicz P., Turystyka a świadomość ekologiczna, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005. Burzyński T. (red.), Ekologia w turystyce jako tendencja rozwoju gospodarki XXI wieku, Instytut Turystyki w Krakowie, Kraków 2011.

Edukacja osób dorosłych na rzecz zrównoważonego rozwoju. Katalog dobrych praktyk polskich i norweskich, Stowarzyszenie Doradców Gospodarczych Pro-Akademia, Łódź 2009. Gotowt-Jeziorska A., Śledzińska J. (red.), Turystyka zrównoważona i ekoturystyka, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 2008.

Instrukcja znakowania szlaków turystycznych, PTTK [Zarząd Główny], Warszawa 2007. Jan Paweł II, Orędzie na XXIII Światowy Dzień Turystyki, Watykan 2002 r. Jędrzejczyk I., Ekologiczne funkcje i uwarunkowania turystyki, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1995. Jerzak L., Turystyka przyrodnicza szansą dla terenów dotychczas nieatrakcyjnych, [w:] Turystyka w badaniach naukowych. Prace przyrodnicze i humanistyczne, red. Krupa J., Biliński J., Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Rzeszów 2006. Kałucki J., Szlakomania za miliony z unijnych dotacji, [w:] „Rzeczpospolita”, 2011, nr z dn. 5.09. Krzymowska-Kostrowicka A., Geoekologia turystyki i wypoczynku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997. Lansing P., De Vries P., Sustainable Tourism: Ethical Alternative or Marketing Ploy? [w:] „Journal of Business Ethics”, 2007, nr 72.

Lokalny System Certyfikaci Ekoturystycznej, Biblioteczka SIE, Zeszyt 17, Społeczny Instytut Ekologiczny, Warszawa 2010. Liszewski S., Miasto jako obszar podaży i popytu turystycznego. Studium z geografii turyzmu, „Turyzm”, 2007, nr 17/1-2.

Living Planet Report, WWF, 2010. Mazur M., Turystyka a dobrostan zdrowia człowieka, „Folia Turistica”, 1997, nr 7.

Model edukacji osób dorosłych na rzecz zrównoważonego rozwoju. Podręcznik dla trenerów, Stowarzyszenie Doradców Gospodarczych Pro-Akademia, Łódź 2009. Nowaczek A., Ferrell D., Ecotourism in post-communist Poland: an examination of tourists, sustainability and institutions; [w:] „Tourism Geographies”, 2002, nr 4(4). Rohrscheidt A., Kulturowe szlaki turystyczne – próba klasyfikacji oraz postulaty w zakresie ich tworzenia i funkcjonowania, [w:] „Turystyka kulturowa” [czasopismo internetowe], 2008, nr 2 (grudzień 2008).

Stasiak A., Śledzińska J. (red.), Rola krajoznawstwa i turystyki w życiu osób niepełnosprawnych, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 2008. Siwiński W., Tauber R.D., Mucha-Szajek E., Współczesne tendencje w rekreacji i turystyce, Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu, Poznań 2008. Sznajder M., Przezbórska L., Agroturystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006. Stanaszek A., Tędziagolska M., Świadomość ekologiczna Polaków, Centrum Badania Opinii Społecznej [na zlecenie Instytutu na rzecz Ekorozwoju], Warszawa 2011. Śledzińska J., Wielocha A. (red.), Przyroda uczy najpiękniej. Poradnik metodyczno-szkoleniowy, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 2009.

Turystyka zrównoważona, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. Wearing S., Neil J., Ecotourism. Impacts, Potentials and Possiblities, Butterworth-Heinemann, Oxford 2009. Winiarski R., Zdebski J., Psychologia turystyki, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008. Zaręba D., Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje (wyd. III), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. Zaręba D., Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje (wyd. I), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. ŹRÓDŁA INTERNETOWE:

http://www.e-hotelarz.pl/mht/artykul/2804/zielone-hotele.html (data dostępu 09.04.2012 r.) http://bugnarew.pl/obiekty (data dostępu: 09.04.2012 r.) http://eceatpoland.pl/pl/wypoczynek-u-czonkow-eceat.html (data dostępu: 09.04.2012 r.) http://www.fpds.pl/ekocertyfikaty/pl/s/czysta-turystyka/organizacje-z-certyfikatem-czysta-turystyka (data dostępu: 09.04.2012 r.) http://www.turystyka.gov.pl (data dostępu: 25.03.2012 r.) http://dms.msport.gov.pl/app/document/file/524/Kierunki_rozwoju_turystyki_do_2015_roku___RM-26_09_2008_r__.pdf?field=file1 (data dostępu: 12.04.2012 r.) http://www.ecotourism.org/what-is-ecotourism (data dostępu: 15.04.2012 r.) http://www.unwto.org/ (data dostępu: 15.04.2012 r.) http://wwf.panda.org/about_our_earth/all_publications/living_planet_report/2010_lpr/ (data dostępu 15.04.2012 r.) http://www.lohas.com/consumers-individual-action-lohas-space-global-perspective (data dostępu 15.04.2012 r.)

http://www.eceat.pl/index.php?strona=prawa&ido=62&co=wiecej (data dostępu 15.04.2012 r.) http://eceatpoland.pl/pl/projekty/zrealizowane-projekty.html (data dostępu 15.04.2012 r.) http://www.turystykakulturowa.org/ (data dostępu 11.05.2012 r.) http://www.slowfood.pl/ (data dostępu: 15.04.2012 r.) http://www.siesie.vot.pl/Download/prezentacja_Maciej_Kronenberg.pdf (data dostępu 11.05.2012 r.) http://www.inspro.org.pl/inicjatywy/ (data dostępu 11.05.2012 r.) http://www.innovasjonnorge.no (data dostępu 11.05.2012 r.) http://www.blueflag.org.pl (data dostępu: 15.04.2012 r.) http://www.greenglobe.com (data dostępu 15.04.2012 r.) http://www.green-key.org (data dostępu 15.04.2012 r.) http://www.sustainabletourismcriteria.org (data dostępu 15.04.2012 r.) http://www.ecoroute.eu/destinet (data dostępu 15.04.2012 r.) http://www.greenseal.org (data dostępu 15.04.2012 r.) http://ekopedagog.net/e107_plugins/content/content.php?content.7322.6 (data dostępu 14.05.2012 r.) http://www.turystyka.gov.pl (data dostępu 25.03.2012 r.). http://www.siesie.vot.pl/Download/prezentacja_Maciej_Kronenberg.pdf (data dostępu 14.05.2012 r.).

POLSKA NATURALNIE STR.

125

ZAŁĄCZNIKI

załącznik nr

Kryteria certyfikacji Ekoturystycznej System certyfikacji Zasady ogólne Polski Certyfikat Ekoturystyczny jest opatentowany na poziomie krajowym. System certyfikacji i logo certyfikatu są własnością Społecznego Instytutu Ekologicznego. System jest zarządzany wspólnie przez Społeczny Instytut Ekologiczny i lokalne stowarzyszenia, których cele są zbieżne z propagowaniem idei ekoturystyki. Sposób zarządzania systemem i nadawania certyfikatu określają szczegółowe procedury. Certyfikat mogą uzyskad różnego rodzaju obiekty i przedsięwzięcia turystyczne lub oferujące usługi dla turystów. UWAGA: Certyfikacji podlega cały obiekt/przedsięwzięcie, a nie tylko jedna z oferowanych usług. Oznacza to, że jeżeli przedsiębiorstwo oferuje wycieczki, aby uzyskad certyfikat cała oferta musi spełnid kryteria (a nie tylko jedna z oferowanych wycieczek). Przykładowo o certyfikat mogą się ubiegad: - obiekty noclegowe, do 25 pokoi - obiekty gastronomiczne - gospodarstwa rolne - gospodarstwa agroturystyczne - sklepy - zabytki - tour operatorzy - lokalne stowarzyszenia i organizacje - muzea - domy kultury - lokalni artyści, rzemieślnicy - usługodawcy - przewodnicy turystyczni

Aby uzyskad certyfikat ekoturystyczny, obiekt/przedsięwzięcie musi spełnid wszystkie wymienione kryteria, oprócz tych które w sposób oczywisty nie dotyczą obiektu (np. jeżeli w obiekcie nie ma oferty wycieczek, kryteria dotyczące organizacji wycieczek nie mają zastosowania). Sposób zgłaszania wniosku o nadanie i nadawania certyfikatu opisany jest w odrębnych procedurach. Określają one metody weryfikacji poszczególnych kryteriów. Certyfikat nadaje Rada Certyfikująca po zbadaniu zgłoszenia zgodnie z procedurami. Certyfikat ważny jest bezterminowo, warunkiem utrzymania jest spełnienie kryteriów i coroczne poddanie się weryfikacji przez pierwsze dwa lata, następnie raz na dwa lata. Metody weryfikacji określają odrębne procedury. W pierwszym roku funkcjonowania systemu certyfikat jest bezpłatny dla obiektów lokalnych (z terenu powiatów: pułtuski, wyszkowski, ostrowski , węgrowski, łochowski). W kolejnych latach Rada ustala koszty certyfikacji na najniższym możliwym poziomie (zwrot kosztów dojazdu, administracji i czasu pracy osoby weryfikującej), tak aby system certyfikacji mógł zostad dalej rozpowszechniany. Celem systemu jest promocja ekoturystyki, wysokich standardów etycznych i ekologicznych oraz zrównoważonego rozwoju, jak również promocja obiektów i przedsięwzięd spełniających kryteria ekoturystyki. System nie ma na celu przynoszenia zysków jednostce certyfikującej. Jako definicję ekoturystyki przyjmuje się: «Ekoturystyka to wzbogacające doświadczenia z naturą i kulturą, organizowane przez odpowiedzialnych przedsiębiorców dbających o środowisko, swoich gości oraz lokalną społecznośd, której są częścią.» Działalnośd ekoturystyczna respektuje nastepujące światowe zasady ekoturystyki: - oferta oparta na naturze, kulturze, lokalnej wyjątkowości, promocja, ochrona i szacunek dla środowiska przyrodniczego i kulturowego, - dbałośd o przyrodę i lokalne społeczności, ochrona środowiska i bioróżnorodności, - pozytywne, poszerzające wiedzę i podnoszące świadomośd doświadczenia, zarówno dla gości jak i gospodarzy.

Spis treści/Lista kryteriów 1. Jakośd i zarządzanie 1.1.Zarządzanie 1.1.1 Wizja 1.1.2 Plan Zarządzania 1.1.3 Prawo, regulacje, inne wymogi 1.2.Bezpieczeostwo 1.2.1 Analiza ryzyka i środki zapobiegawcze 1.2.2 Ubezpieczenie

1.3 Wiedza i kompetencje 1.3.1 Kompetencje pracowników 1.3.2 Wiedza nt. zasobów przyrodniczych 1.3.3 Wiedza nt. zasobów kulturowych 1.3.4 Wiedza podstawowa 1.3.5 Wymagania wobec podwykonawców 1.4 Monitorowanie 1.4.1 Informacja zwrotna 1.4.2 Roczny przegląd 1.4.3 Raport do jednostki certyfikującej

2. Warunki dotyczące oferowanych produktów 2.1 Zasady ogólne oferty i zajęd 2.1.1 Oferta oparta na naturze i kulturze 2.1.2 Zawartośd edukacyjna 2.1.3 Wybór tras 2.1.4 Wielkośd grup i częstotliwośd wizyt 2.1.5 Hałas 2.1.6 Piknikowanie 2.1.7 Palenie ognisk i grillowanie 2.1.8 Zaśmiecanie 2.1.9 Warunki sanitarne 2.2 Noclegi 2.2.1 Wielkośd obiektów 2.2.2 Camping 2.2.3 Zmniejszanie wpływu na środowisko 2.2.4 Wystrój wnętrz 2.3 Żywienie 2.3.1 Surowce lokalne 2.3.2 Produkty ekologiczne 2.3.3 Dania regionalne 2.3.4 Produkty Fair Trade 2.3.5 Woda Mineralna 2.3.6 Jajka 2.3.7 Oferta dla wegetarian 2.3.8 Opis oferty żywieniowej 2.3.9 Pochodzenie produktów 2.3.10 Opakowania i naczynia jednorazowe 2.3.11 GMO 2.3.12 Warzywa i owoce 2.3.13 Lokalne tradycje kulinarne i surowce 2.4 Natura, zwierzęta i korzystanie z przyrody 2.4.1 Zasady korzystania 2.4.2 Kontakt z dzikimi zwierzętami i ptakami 2.4.3 Dokarmianie dzikich zwierząt i ptaków

2.4.4 Odpowiedzialnośd organizatora 2.4.5 Wędkarstwo, zbieractwo 2.4.6 Zbieranie owoców przyrody 2.4.7 Wędkowanie 2.4.8 Myślistwo 2.4.9 Zwierzęta domowe i gospodarskie 2.5 Kultura i krajobraz kulturowy 2.5.1 Zasady korzystania 2.5.2 Lokalna historia, legendy i opowieści 2.5.3 Lokalne tradycje, festyny i święta 2.5.4 Pamiątki i rzemiosło 2.5.5 Wpływ na krajobraz i estetykę otoczenia 2.5.6 PCV 2.5.7 Ochrona starych budynków i dziedzictwa kulturowego 2.5.8 Dostosowanie nowych budynków do warunków lokalnych 2.5.9 Zagospodarowanie terenów zielonych 2.5.10 Azbest 2.6 Transport 2.6.1 Planowanie zajęd 2.6.2 Transport zbiorowy 2.6.3 Pojazdy zmotoryzowane 2.6.4 Motorówki 2.6.5 Zakup nowych pojazdów silnikowych 2.6.6 Pojazdy zabytkowe

3.Minimalizacja wpływu działalności operacyjnej na środowisko 3.1 Zasady ogólne 3.2 Zakupy 3.3 Zużycie energii cieplnej i elektrycznej 3.3.1 Zużycie energii 3.3.2 Odnawialne źródła energii 3.3.3 Węgiel 3.3.4 Klimatyzacja 3.3.5 Światło 3.3.6 Sprzęt elektroniczny i AGD 3.3.7 Sauny 3.3.8 Baseny 3.3.9 Budownictwo energooszczędne 3.4 Ograniczenie zużycia środków chemicznych 3.4.1 Metody czyszczenia 3.4.2 Detergenty i środki myjące 3.4.3 Dawkowanie 3.4.4 Toalety chemiczne 3.4.5 Papier toaletowy 3.4.6 Środki do odladzania i odśnieżania

3.4.7 Środki owadobójcze/walka z plagami i szkodnikami 3.4.8 Nawozy i środki ochrony roślin w ogrodach 3.4.9 Gospodarstwo rolne 3.5 Gospodarka odpadami 3.5.1 Artykuły jednorazowego użytku 3.5.2 Zużycie papieru 3.5.3 Butelki i inne opakowania 3.5.4 Segregacja i kompostowanie 3.5.5 Segregacja odpadów produkowanych przez gości 3.5.6 Niebezpieczne odpady 3.6 Woda i ścieki 3.6.1 Oszczędzanie wody 3.6.2 Ścieki

4.Rozwój lokalny i współpraca 4.1 Wsparcie lokalnej gospodarki 4.2 Promocja obiektów z certyfikatem ekologicznym i ekoturystycznym 4.3 Współpraca 4.4 Lokalna sied 4.5 Informacja lokalna

5. Informacja, promocja, oznakowanie 5.1 Wyraźny profil ekoturystyczny 5.1.1 Strona internetowa 5.1.2 Jasny profil marketingowy 5.1.3 Informacja i marketing 5.1.4 Oznakowanie 5.1.5 Ukierunkowanie na klientów świadomych 5.1.6 Oferta zorientowana na dłuższe pobyty 5.2 Przyjmowanie gości i komunikacja 5.2.1 Gospodarze i przewodnicy 5.2.2 Dostępnośd dla klienta 5.2.3 Pytania gości

1. Jakośd i Zarządzanie 1.1 Zarządzanie 1.1.1.Wizja Obiekt/przedsięwzięcie ma jasno opisaną wizję i cele, zakorzenione w zasadach ekoturystyki. Wizja jest opublikowana na stronie internetowej i w materiałach informacyjnych lub promocyjnych. 1.1.2 Plan zarządzania przedsięwzięciem. Przedsiębiorstwo posiada pisemny plan prowadzenia działalności i zarządzania środowiskiem opisujący: - rodzaj prowadzonej działalności i ofertę: prosty spis proponowanych zajęd i atrakcji czy pakietu usług, z naciskiem na jakośd, przyrodę, i pozytywne doświadczenie klienta

- w jaki sposób spełniane są poszczególne kryteria certyfikacji (na przykład na podstawie wypełnionego wniosku o certyfikat) - zalecenia dla gospodarzy, personelu i gości (np. dotyczące segregacji śmieci, stosowania środków czystości, oszczędności wody i energii, zachowao podczas wycieczek itp.) - dodatkowe informacje uznane za ważne dla rodzaju prowadzonej działalności i wizerunku ekoturystycznego Plan ten znany jest wszystkim pracownikom i jest dostępny dla gości. Jest on aktualizowany raz na rok. Raz na rok przeprowadza się szkolenie dla pracowników w celu zapoznania ich z planem. Przykładowy wzór planu stanowi załącznik do kryteriów. 1.1.3 Prawo, regulacje i inne wymogi Przedsiębiorca posiada wiedzę o ustawach, przepisach prawnych i innych wymogach dotyczących swojego obszaru działalności. Informacje te są dostępne dla całego personelu, raz na rok dokonywany jest przegląd i jeżeli to konieczne aktualizacja. 1.2 Bezpieczeostwo 1.2.1 Analiza ryzyka i środki zapobiegawcze Przygotowana jest prosta analiza ryzyka związanego z działalnością, jakością, bezpieczeostwem i wpływem na środowisko naturalne. Możliwe niebezpieczeostwa/niepożądane wydarzenia są wyliczone, przewidziane są środki oraz działania zapobiegawcze lub naprawcze na wypadek negatywnych zdarzeo. Przedsiębiorstwo posiada „plan B” na wypadek nieprzewidzianych wydarzeo w celu jak najlepszej obsługi gości. Przedsiębiorstwo ma gotowy plan wezwania odpowiednich służb w razie nieszczęśliwych wypadków. Wszyscy uczestnicy i personel używają odpowiednich zabezpieczeo (sprzęt, kaski, kamizelki ratunkowe, odzież specjalna itp.). Przed rozpoczęciem zajęd, pokazywany jest właściwy sposób obsługi sprzętu. Goście informowani są odpowiednio wcześnie o swojej i organizatora odpowiedzialności odnośnie bezpieczeostwa sprzętu. Przynajmniej jedna osoba z obsługi organizowanych zajęd jest przeszkolona w zakresie pierwszej pomocy, sprzęt pierwszej pomocy jest w każdej chwili dostępny. 1.2.2 Ubezpieczenie Przedsiębiorstwo i pracownicy są odpowiednio ubezpieczeni. Klienci są jasno poinformowani o tym, w jakim zakresie są lub nie są objęci ubezpieczeniem przez organizatora podczas korzystania z oferty. 1.3 Wiedza i kompetencje 1.3.1 Kompetencje pracowników Przedsiębiorstwo zna kompetencje, wykształcenie i doświadczenie swoich pracowników, dobiera pracowników zgodnie ze specyfiką swojej działalności. Pierwszeostwo mają lokalni pracownicy, jeżeli spełniają wymogi. 1.3.2 Wiedza nt. zasobów przyrodniczych Przedsiębiorstwo dysponuje wiedzą nt. zasobów przyrodniczych (krajobraz, siedliska, gatunki zwierząt i roślin), które mogą posłużyd do rozwoju oferty.

Przedsiębiorca zna wszystkie obszary chronione na terenie, na którym prowadzi działalnośd oraz zna wymogi ochrony z nimi związane (dotyczy to szczególnie: rezerwatów przyrody, parków narodowych i krajobrazowych, terenów leśnych, terenów Natura 2000). Przedsiębiorstwo zwraca szczególną uwagę na ochronę zagrożonych gatunków lub siedlisk, na które działalnośd turystyczna mogłaby wpłynąd negatywnie. Informacje na ten temat są dostępne w formie pisemnej dla gości i pracowników. Raz do roku wiedza jest uaktualniana. 1.3.3 Wiedza nt. zasobów kulturowych Przedsiębiorstwo przeprowadziło rozpoznanie terenu i dysponuje wiedzą nt. zasobów kulturowych (lokalne tradycje, dziedzictwo kulturowe, zabytki itp.), które mogą posłużyd do rozwoju oferty. Przedsiębiorstwo zwraca szczególną uwagę na elementy dziedzictwa kulturowego, na które rozwój działalności turystycznej mógłby wpłynąd negatywnie. Informacje na ten temat są corocznie uaktualniane i dostępne w formie pisemnej dla gości i pracowników. 1.3.4 Wiedza podstawowa Gospodarz, pracownicy, przewodnicy i podwykonawcy bezpośrednio zaangażowani w obsługę turystów mają przynajmniej podstawową wiedzę na temat: - obszarów, na których odbywa się działalnośd, w tym lokalnej społeczności i historii - walorów przyrodniczych - terenów, siedlisk i gatunków chronionych na obszarze, na którym prowadzona jest działalnośd (szczególnie rezerwatów i obszarów Natura 2000) - lokalnej kultury - ekoturystycznego profilu przedsiębiorstwa i listy warunków, które przedsiębiorstwo musi spełniad, aby otrzymad certyfikat ekoturystyczny - sposobów zachowania personelu i gości zmniejszających negatywny wpływ na środowisko, zgodnie z kryteriami zawartymi w punkcie 3. „wpływ działalności operacyjnej na środowisko”. 1.3.5 Wymogi dla podwykonawców Wszyscy zatrudniani podwykonawcy są poinformowani o tym, czego przedsiębiorca od nich oczekuje, aby jego biznes mógł spełniad kryteria certyfikacji ekoturystycznej. 1.3.6 Deklaracja Przewodnicy/gospodarze/pracownicy zadeklarowali na piśmie, że są osobiście odpowiedzialni za: Inspirowanie i efektywne dostarczanie wiedzy Dbanie o to, aby zasady ekoturystyki były przestrzegane podczas wszystkich organizowanych zajęd Posiadanie listy wszystkich proponowanych zajęd i szczególnie dbanie o zapobieganie potencjalnie negatywnym wpływom na środowisko, faunę, florę, niszczeniu dóbr kulturowych i o innych negatywnych zjawiskach mogących wynikad ze zwiększonego ruchu turystycznego Ciągłą świadomośd swojej roli gospodarza i dbałośd o bezpieczeostwo gości. 1.4 Monitorowanie 1.4.1 Informacja zwrotna Goście są zachęcani do przekazywania informacji zwrotnej o tym, jak można podnieśd jakośd usług, doświadczeo i środowiska, poprzez ankiety lub innymi metodami. Satysfakcja gości jest mierzona i w razie konieczności wprowadzane są odpowiednie korekty. Goście informowani są o możliwości zwrócenia się z pytaniami lub uwagami do jednostki certyfikującej.

1.4.2 Roczny przegląd Raz na rok przeprowadza się przegląd kryteriów ekoturystycznych, planu zarządzania, analizy ryzyka (1.2.1), informacji zwrotnej od gości (1.2.2), zasobów przyrodniczych i kulturowych, w celu uaktualnienia ich dla zapewniania dalszego rozwoju i jakości przedsięwzięcia. 1.4.3 Raport do jednostki certyfikującej Jest wysyłany raz na rok na podstawie rocznego przeglądu (1.4.2)

2. Warunki dotyczące oferowanych produktów 2.1 Zasady ogólne oferty i zajęd 2.1.1 Oferta oparta na naturze i kulturze Przedsięwzięcie ekoturystyczne oferuje produkty i atrakcje oparte na zasobach kulturowych i/lub przyrodniczych obszaru, na którym się znajduje, tak aby zasoby te były dalej chronione, szanowane i promowane, stosuje i propaguje zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. 2.1.2 Zawartośd edukacyjna W ramach oferty, turysta ma możliwośd poszerzenia wiedzy nt. ekologii, dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego (w tym historii, tradycji, rolnictwa lub rzemiosła) w sposób bezpośredni od gospodarza, przewodnika, usługodawcy poprzez dowolną formę aktywnego przekazywania wiedzy (wykłady, opowieśd przewodnika, prezentacje, warsztaty, wręczenie materiałów informacyjnych, zaproponowanie tras, ścieżek, map itp.) 2.1.3 Wybór tras Jeżeli istnieje ryzyko, że działalnośd wpłynie negatywnie na środowisko, dziką przyrodę czy krajobraz kulturowy, wybierany jest transport trasą, która omija taki obszar. Trasy piesze opierają się na istniejących szlakach. 2.1.4 Rozmiar grupy i częstotliwośd wizyt Przedsiębiorstwo ustaliło maksymalną bezpieczną wielkośd grup podczas zorganizowanych zajęd, proponowanych atrakcji i wycieczek i częstotliwośd wizyt na danym obszarze. Określono ją biorąc pod uwagę zakłócanie spokoju, możliwe zniszczenia, bezpieczeostwo oraz jakośd komunikacji i jakośd doświadczenia dla członków grupy, jak również innych osób odwiedzających obszar. Jest to opisane w planie zarządzania (1.1.2) 2.1.5 Hałas Przedsiębiorstwo posiada własne wytyczne i instrukcje dla pracowników i gości, zmierzające do zminimalizowania hałasu podczas działao na obszarze przyrodniczym, z poszanowaniem uczestników, dzikiej przyrody i innych osób odwiedzających obszar. Hałas generowany przez działalnośd i oferowane zajęcia nie może przekraczad zwyczajowego poziomu hałasu na tym obszarze. 2.1.6 Piknikowanie Jeżeli dostępne są wyznaczone obszary dla piknikowania, używa się ich w pierwszej kolejności. Przedsiębiorstwo dba o to, aby piknikowanie nie miało negatywnego wpływu na otoczenie i nie zostawiało trwałych śladów. 2.1.7 Palenie ognisk i grillowanie Ogniska są palone tylko w wyznaczonych miejscach. Nie pali się ognisk przy skałach lub ruinach oraz na terenie lasu, poza wyznaczonymi miejscami. Grille jednorazowego użytku nie są niedozwolone. 2.1.8 Zaśmiecanie

Przedsiębiorstwo zapewnia, że nie pozostawia się żadnych śmieci na obszarze, gdzie odbywają się zorganizowane zajęcia. Dotyczy to zarówno pracowników, jak i gości. 2.1.9 Warunki sanitarne Podczas wycieczek używane są publiczne toalety. Jeżeli nie ma toalet, odchody powinny byd kompostowane lub zakopywane. 2.2. Noclegi 2.2.1 Wielkośd obiektów Obiekty noclegowe mają maksymalnie 25 pokoi. 2.2.2 Camping Jeżeli dostępne są wyznaczone obszary dla kempingu, używa się ich w pierwszej kolejności. Przedsiębiorstwo dba o to, aby korzystanie z kempingu nie miało negatywnego wpływu na otoczenie i nie zostawiało trwałych śladów. Stałe miejsca kempingowe muszą posiadad dostęp do toalety. 2.2.3 Zasady zmniejszania wpływu na środowisko W obiektach noclegowych stosuje się wszystkie zasady zarządzania środowiskiem wymienione w rozdziale 3. 2.2.4 Wystrój wnętrz Powinien nawiązywad do lokalnej tradycji i charakteru ekoturystycznego. W ramach możliwości stosowane są naturalne materiały. Nie zaleca się eksponowania trofeów myśliwskich. Nie stosuje się sidingu z PCV w wystroju wnętrz. 2.3 Wyżywienie 2.3.1 Surowce lokalne Przynajmniej połowa oferowanego wyżywienia przygotowywana jest w oparciu o surowce produkowane lokalnie. Usługodawca dokłada starao, aby jak największa ilośd produktów żywnościowych pochodziła od lokalnych producentów. 2.3.2 Produkty ekologiczne W ofercie żywieniowej znajdują się przynajmniej cztery produkty z certyfikatem ekologicznym. Żywnośd ekologiczna w menu czy w bufecie jest jasno oznakowana lub prezentowana gościom. 2.3.3 Dania regionalne W ofercie żywieniowej znajdują się przynajmniej dwa dania typowe dla regionu. 2.3.4 Produkty fair trade W ofercie znajdują się kawa i herbata pochodząca z upraw ekologicznych lub z certyfikatem fair trade (dodatkowo do produktów wymienionych w punkcie 2.3.2). 2.3.5 Woda mineralna Jeżeli w ofercie jest woda mineralna lub źródlana, musi pochodzid przynajmniej od dwóch niezależnych firm, chyba że jest to produkcja lokalna. 2.3.6 Jajka W ofercie żywieniowej nie stosuje się jajek pochodzących z chowu klatkowego (oznakowanych numerem 3). Wyjątkiem są produkty przetworzone zakupione od zewnętrznych sprzedawców zawierające w składzie jaja. 2.3.7 Wyżywienie wegetariaoskie Oferta zawiera dania dla wegetarian (bez mięsa, bez ryby). 2.3.8 Opis oferty żywieniowej

Istnieje pisemne menu/oferta sprzedaży. W menu wyszczególnione są produkty ekologiczne, fair trade, lokalne (np. od lokalnych gospodarzy) i regionalne 2.3.9 Pochodzenie produktów Usługodawca wie skąd pochodzą produkty w jego kuchni i jest w stanie odpowiedzied na pytania klienta dotyczące ich pochodzenia. 2.3.10 Opakowania i naczynia jednorazowe Nie oferuje się soków w opakowaniach nie nadających się do recyklingu (typu tetra pack). Nie stosuje się jednorazowych, nie biodegradowalnych opakowao i jednorazowo pakowanych porcji (np. masła, dżemu lub śmietanki). Nie stosuje się jednorazowych niebiodegradowalnych sztudców, naczyo lub kubeczków oraz torebek foliowych. 2.3.11 GMO Nie oferuje się artykułów żywnościowych zawierających GMO. 2.3.12 Warzywa i owoce W ofercie żywieniowej znajdują się sezonowe warzywa pochodzenia krajowego. Jeżeli w ofercie są owoce to przynajmniej 50% z nich powinno byd pochodzenia krajowego. 2.3.13 Lokalne tradycje kulinarne i surowce Przedsiębiorstwo oferuje w pierwszej kolejności dania sporządzone z lokalnych surowców i/lub oparte na lokalnych tradycjach kulinarnych. 2.4 Natura, zwierzęta i korzystanie z przyrody 2.4.1 Zasady korzystania Przedsiębiorstwo stosuje zasady zapewniające, że proponowane zajęcia nie doprowadzą do niszczenia przyrody. 2.4.2 Wytyczne w kontaktach z dzikimi zwierzętami Przedsiębiorstwo używa wytycznych zapewniających, że zorganizowane zajęcia nie powodują stresu dla dzikich zwierząt i ptaków i jak najmniej wpływają na ich naturalne zachowania. Szczególnie dba się o nie niepokojenie zwierząt w momentach krytycznych (np. w czasie gniazdowania). Następujące zasady są szanowane przez gości i organizatorów: - Nigdy nie poruszad się pomiędzy zwierzęciem dorosłym a młodymi - Nigdy nie otaczad samotnego zwierzęcia lub grupy zwierząt. Zwierzę musi zawsze mied możliwośd oddalenia się od człowieka - Byd ostrożnym i zachowywad odpowiednią odległośd, zwierzę nie powinno byd stresowane - Nigdy nie dotykad dzikich zwierząt - Nigdy nie straszyd dzikich zwierząt. 2.4.3 Dokarmianie zwierząt i ptaków Dokarmianie nie powinno byd stosowane jako metoda na zwabienie dzikich zwierząt. Dokarmianie może byd prowadzone przez osoby kompetentne i przeszkolone, w okresach kiedy nie szkodzi zwierzętom i ptakom. 2.4.4 Odpowiedzialnośd organizatora Przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne za dołożenie wszelkich starao przez przewodników, aby zachowad odpowiednie odległości od dzikich zwierząt i ptaków by uniknąd niepotrzebnego niepokojenia ich. 2.4.5. Wędkarstwo, zbieractwo. Ekoturystyczne przedsiębiorstwa mogą oferowad tylko zrównoważone sposoby korzystania z przyrody w ramach zbieractwa i wędkarstwa. 2.4.6 Zbieranie owoców przyrody

Przedsiębiorstwo jasno informuje gości, które gatunki można zbierad, a które są pod ochroną. Kładzie się nacisk na zbieranie tylko na potrzeby własne i zachowanie umiaru. Zbieranie jako zajęcie ekoturystyczne proponowane gościom jest tylko na własne potrzeby. Przygotowano procedury, które zapewniają że chronione gatunki nie są zbierane, uszkadzane lub niszczone. Goście otrzymują informacje na ten temat. 2.4.7 Wędkarstwo Organizator jest odpowiedzialny za przestrzeganie odpowiednich wymogów formalnoprawnych i ochrony środowiska. 2.4.8 Myślistwo Nie jest dozwolone w przedsięwzięciach ekoturystycznych. 2.4.9 Zwierzęta domowe i robocze Zwierzęta używane do transportu lub zajęd rekreacyjnych muszą byd odpowiednio zadbane, przestrzega się wszelkich zaleceo dobrostanu, żywienia i zasad weterynaryjnych. Przedsiębiorstwo posiada pisemne wytyczne dotyczące maksymalnego czasu pracy i obciążenia dla danego zwierzęcia. Strona internetowa zawiera jasne informacje dla gości na temat obecnych lub akceptowanych w obiekcie zwierząt gospodarskich oraz domowych. 2.4.10 Aktywna ochrona przyrody

Przedsiębiorstwo umożliwia turystom włączenie się w aktywną ochronę przyrody poprzez przynajmniej jedną z poniższych metod: - włączenie do oferty zajęd konkretnych działao ochrony przyrody - aktywny udział przedsiębiorstwa w przynajmniej jednym działaniu/projekcie ochrony - możliwośd wsparcia finansowego na działania ochronne i edukacji ekologicznej/prowadzone przez organizacje ochrony przyrody na tym terenie - bezpośredni udział w edukacji ekologicznej 2.5 Kultura i krajobraz 2.5.1 Zasady korzystania Przedsiębiorstwo stosuje zasady zapewniające, że proponowane zajęcia nie doprowadzą do niszczenia zabytków i krajobrazu kulturowego. Istnieją wytyczne dotyczące odpowiedniego zachowywania się podczas zwiedzania zabytków, ważnych miejsc historii i kultury lub podczas lokalnych uroczystości. 2.5.2 Lokalna historia, legendy i opowieści Przedsiębiorstwo stara się zachowad i przekazywad lokalną historię i tradycję poprzez zbieranie opowieści i przedmiotów, które pomagają zrozumied gościom historię miejsca, lokalną kulturę i jej wyjątkowośd. Przedsiębiorstwo aktywnie używa dziedzictwa kulturowego w przekazywaniu historii miejsca. 2.5.3 Lokalne tradycje, festyny i święta Przedsiębiorstwo przekazuje gościom wiedzę nt. lokalnych tradycji, festynów i świąt i włącza się aktywnie w ich organizację i promocję. 2.5.4 Pamiątki i rzemiosło Pamiątki i produkty rzemiosła sprzedawane gościom są produkowane lokalnie. Nie sprzedaje się pamiątek nieznanego pochodzenia. Sprzedawane artykuły nie są pakowane w niebiodegradowalne opakowania jednorazowego użytku.

2.5.5 Wpływ na krajobraz i estetykę otoczenia Przedsiębiorstwo dba o zmniejszenie wizualnego wpływu na otoczenie i krajobraz budynków, budowli, elementów infrastruktury, oznakowania i środków transportu związanych z prowadzoną działalnością, stosując następujące zasady przy budowie, rozbudowie lub remoncie: - kształty budynków są dopasowane do krajobrazu i nawiązują do tradycyjnej architektury -budynki mają wysokośd jest poniżej koron drzew - drogi są obsadzone roślinnością, rodzima roślinnośd jest używana do celów osłony i wpasowania elementów infrastruktury i architektury w krajobraz - większe parkingi są zaprojektowane tak, aby wkomponowad je w otoczenie, stosuje się inne rozwiązania do utwardzenia dużych powierzchni niż asfalt lub kostka brukowa - kolory, materiały i powierzchnie są dopasowane do krajobrazu, unika się kolorów krzykliwych zarówno w budynkach, infrastrukturze jak i środkach transportu (szczególnie unikad kolorów typu pomaraocz, mocny róż, fluorescencyjny zielony itp.) - oznakowanie jest widoczne, ale nie krzykliwe i wkomponowane estetycznie w otoczenie (np. tablice i znaki drewniane lub w stonowanych kolorach). 2.5.6 PCV Ogranicza się do minimum stosowanie materiałów nie biodegradowalnych. Nie dozwolone jest stosowanie sidingu z PCV na budynkach lub stosowanie innych elementów trwałych małej architektury (płoty, ławki, dachy, altany) z PCV. Obiekty zgłoszone w 2010 i 2011 roku, mają czas na usunięcie sidingu z PCV do kooca 2011 r. 2.5.7 Ochrona starych budynków i dziedzictwa kulturowego Przedsiębiorstwo dba o zabytkowe budynki, jeżeli je posiada i stosuje się do reguł konserwatorskich. Jeżeli jest taka koniecznośd, przedsiębiorstwo własnym kosztem chroni budynki, które są ważną częścią oferowanych przez nie atrakcji kulturowych (w ramach produktu turystycznego), lub dba o to aby odpowiednie władze/osoby zapewniły tę ochronę. Prace konserwatorskie i remonty przeprowadzane są z zachowaniem zasad określonych w pkt. 2.6.5 i 2.6.6 2.5.8 Dostosowanie nowych budynków do warunków lokalnych Nowe budynki są projektowane tak, aby zachowad harmonię krajobrazu i uwzględnid lokalne tradycje architektoniczne. Przy nowej zabudowie preferowane są ekologiczne materiały (lokalne, przyjazne dla środowiska, nadające się do recyklingu). Nowe budynki przeznaczone do celów mieszkalnych muszą spełniad wymogi energooszczędności oraz warunki zawarte w pkt. 2.6.5 i 2.6.6 2.5.9 Zagospodarowanie terenów zielonych Przy zagospodarowaniu ogrodów i terenów zielonych obsadza się przynajmniej 80% powierzchni nasadzeo rodzimymi gatunkami roślin, ze szczególnym uwzględnieniem tradycyjnych i dawnych odmian drzew, krzewów i kwiatów. 2.5.10 Azbest Jeżeli na terenie obiektu są azbestowe dachy lub pokrycia, są one tak zabezpieczone, aby nie stwarzały zagrożenia dla przebywających w ich pobliżu gości. Azbest wewnątrz pomieszczeo nie jest dopuszczalny. 2.6 Transport 2.6.1 Planowanie zajęd Zajęcia dla gości organizowane są z ograniczeniem do minimum konieczności transportu zmotoryzowanego na miejsce zajęd. Jeżeli zachodzi koniecznośd transportu zmotoryzowanego, trasy planowane są tak, aby zmniejszyd odległości i czas przejazdów.

Przynajmniej 60% długości proponowanych tras wycieczkowych opiera się na transporcie nie zmotoryzowanym (konie, bryczki, rowery, piesze, łodzie nie motorowe). 2.6.2 Transport zbiorowy Na stronie internetowej i na miejscu udostępnia się gościom aktualną informację o możliwościach przemieszczania się transportem publicznym lub w sposób mniej szkodliwy dla środowiska. Goście są zachęcani do przemieszczania się transportem zbiorowym, lub korzystania z ekologicznych środków transportu (bryczki, kajaki, łódki, rowery, pieszo itp.). 2.6.3 Pojazdy zmotoryzowane Przedsiębiorstwo stara się maksymalnie zmniejszyd używanie pojazdów zmotoryzowanych. Personel jest przeszkolony w zakresie „ekonomicznej” jazdy. Transport gości i sprzętu na obszarach chronionych przyrodniczo nie odbywa się w sposób zmotoryzowany. Zorganizowane zajęcia nie są oparte na transporcie zmotoryzowanym. Samochody osobowe o zużyciu paliwa >10l/100km nie są dozwolone. Pojazdy są w dobrym stanie technicznym. 2.6.4 Motorówki i łodzie silnikowe Motorówki nie są dozwolone w działalności ekoturystycznej. Silniki na łodziach i tratwach dopuszczane są jedynie jako wspomagające. Wyjątek: małe statki wycieczkowe mogą byd zatwierdzone na osobnych warunkach. 2.6.5 Zakup pojazdów silnikowych Przy zakupie nowych pojazdów wybierane są modele ekonomiczne, o zmniejszonych emisjach CO2, spełniające następujące wymogi: - Wymóg Euro 4 oraz maksymalna emisja 140 g CO2/km - Pojazdy o napędzie na 4 koła - spełniony wymóg Euro 4 oraz maksymalna emisja 180g CO2/km - Minibusy/vany/pojazdy do celów różnych – wymóg Euro 4 - Tzw. jeepy off-road/quady są niedozwolone. 2.6.6 Wyjątek: pojazdy zabytkowe Zabytkowe pojazdy starsze niż 30 lat, które mają specjalną wartośd kulturową mogą byd zatwierdzone na osobnych zasadach.

- posiadają certyfikat ekologiczny - posiadają inne unijne certyfikaty „przyjazne dla środowiska” (np. EU label dla produktów gospodarstwa domowego) - posiadają certyfikat „Fair Trade” (sprawiedliwego handlu) - pochodzą z recyklingu (w tym budynków, sprzętu, wyposażenia, materiałów itp.) Przedsiębiorstwo nigdy nie nabywa i nie używa dóbr lub produktów, które w jakimkolwiek stopniu pochodzą od zagrożonych gatunków albo mogą powodowad szkody dla chronionych dóbr natury lub kultury (np. dzika wycinka drzew czy zbiór roślin chronionych itp.). 3.3 Zużycie energii elektrycznej i cieplnej Uwaga: za energie odnawialne w niniejszym systemie uważa się energie nie pochodzące z zasobów kopalnianych tj. energię z elektrowni wodnych, biomasę (słomę, drewno, pellety, brykiety, biogaz), pompy ciepła, energię wiatrową i solarną. 3.3.1 Zużycie energii Przedsiębiorstwo podejmuje działania, aby zminimalizowad zużycie energii. 3.3.2 Odnawialne źródła energii Przynajmniej 12 % energii pochodzi z odnawialnych źródeł. Do kooca 2012 r., przynajmniej 20% energii pochodzi z odnawialnych źródeł. Dokumentacja zużycia energii i jej źródeł jest udostępniona na potrzeby certyfikacji. 3.3.3 Węgiel Nie stosuje się węgla do ogrzewania. Dopuszczalne jest uzupełnianie innych paliw węglem w przypadkach dużych mrozów pod warunkiem ze nie będzie stanowid więcej niż 20% zużywanego opału. 3.3.4 Klimatyzacja W pokojach i pomieszczeniach mieszkalnych lub przechowalniach nie stosuje się klimatyzacji. 3.3.5 Światło Przynajmniej w miejscach gdzie światło pali się długo stosowane są żarówki energooszczędne. Wyjątki: stare/zabytkowe lampy, w których nie można lub nie powinno się stosowad takich żarówek. Żarówki energooszczędne oddawane są do utylizacji w przeznaczonych do tego punktach. 3.3.6 Sprzęt AGD Sprzęt elektroniczny i AGD zakupiony w roku 2010 i później ma klasę energetyczną A. 3.3.7 Sauny Sauny ogrzewane są energią odnawialną. 3.3.8 Baseny Baseny znajdujące się na dworze mogą byd ogrzewane tylko energią odnawialną. 3.3.9 Budownictwo energooszczędne Przy budowie nowych budynków, stosowane są obowiązujące normy dla budynków energooszczędnych pasywnych lub aktywnych. 3.4 Ograniczenie zużycia środków chemicznych 3.4.1 Metody czyszczenia Stosuje się procedury mycia i czyszczenia, które zapewniają, że nie używa się środków chemicznych szkodliwych dla środowiska.

Wyjątek: jeżeli użycie chloru lub innych szkodliwych dla zdrowia i środowiska środków do dezynfekcji jest wymogiem prawnym. 3.4.2 Detergenty i środki myjące Przynajmniej 80% stosowanych środków czyszczących, piorących i myjących posiada oznakowanie przyjazne dla środowiska lub oparte jest na naturalnych biodegradowalnych surowcach. 3.4.3 Dawkowania Istnieją wskazówki i personel jest przeszkolony pod kątem odpowiedniego dawkowania detergentów, środków do zmywarek i innych środków chemicznych. 3.4.4 Toalety chemiczne Toalety chemiczne nie są używane w ekoturystyce. 3.4.5 Papier toaletowy Papier toaletowy pochodzi z recyklingu lub nie jest chlorowany. 3.4.6 Środki do odszraniania/odśnieżania Do odszraniania i odśnieżania nie używa się soli i środków chemicznych. 3.4.7 Środki owadobójcze/walka ze szkodnikami i plagami Używane są tylko środki biodegradowalne. Jeżeli nie są skuteczne, możliwe jest wezwanie odpowiednich służb, pod warunkiem zastosowania metod jak najmniej szkodliwych dla środowiska. 3.4.8 Nawozy i środki ochrony roślin w ogrodach Ogrody są utrzymywane bez stosowania chemicznych środków ochrony roślin, pestycydów i herbicydów. Dopuszczalne są tylko nawozy i środki ochrony dozwolone dla gospodarstw ekologicznych. 3.4.9 Gospodarstwo rolne Jeżeli obiekt istnieje w ramach funkcjonującego gospodarstwa rolnego, w gospodarstwie stosowane są zrównoważone lub ekologiczne metody produkcji. Nie uprawiane jest GMO. Przestrzegane są zasady dotyczące dobrostanu zwierząt. 3.5 Gospodarka odpadami 3.5.1 Artykuły jednorazowego użytku Niebiodegradowalne artykuły jednorazowego użytku nie są używane ani proponowane gościom. Dotyczy to między innymi jednorazowo pakowanych porcji, talerzy, kubków i sztudców, torebek foliowych oraz grilli jednorazowego użytku. 3.5.2 Zużycie papieru Przedsiębiorstwo wprowadziło działania, aby zredukowad zużycie papieru np.: - komunikacja przez Internet - fakturowanie przez e-mail - drukowanie i kopiowanie po dwóch stronach kartki 3.5.3 Butelki i inne opakowania Przy zakupie zwraca się uwagę na wybieranie dużych opakowao (zmniejszenie ilości odpadów). Opakowania szklane, aluminiowe, plastikowe do napojów są zwrotne lub oddawane do recyklingu. Przewidziany jest recykling i ponowne używanie opakowao w ramach lokalnych możliwości. Preferowane są opakowania szklane. 3.5.4 Segregacja i kompostowanie Śmieci są segregowane przynajmniej na odpady organiczne, papier, plastik, szkło i inne. Odpady organiczne z kuchni i z ogrodu są kompostowane. Przedsiębiorstwo posiada stosowne umowy na wywóz śmieci.

3.5.5 Segregacja odpadów produkowanych przez gości Gościom umożliwia się segregowanie odpadów zgodnie z systemem segregacji, wystawione są pojemniki na segregację. Goście otrzymują informacje, w jaki sposób segregowane są odpady. 3.5.6 Niebezpieczne odpady Istnieje lista niebezpiecznych odpadów i pisemnych procedur postępowania z nimi zgodnie z zasadami bezpieczeostwa (dotyczy to między innymi: smarów, lakierów, rozpuszczalników, farb, tzw. ”elektrośmieci”, baterii, leków itp.). Personel sortuje niebezpieczne odpady i oddaje do właściwych punktów zbiórki. 3.6 Woda i ścieki 3.6.1 Oszczędzanie wody Stosowane są przynajmniej następujące mechanizmy oszczędzania wody: - baterie mieszające - oszczędne krany z przepływem poniżej 12 l - spłuczki do toalet z funkcją stop lub eko (3/6 l) - wykorzystanie deszczówki do podlewania ogrodu - zachęcanie personelu i turystów do oszczędzania wody - pranie ręczników nie częściej niż raz na 3 dni Ponadto zaleca się stosowanie następujących rozwiązao: - obieg wody szarej - prysznice i krany z automatycznym wyłącznikiem - korzystanie z pryszniców zamiast z wanny - zbiorniki na wodę deszczową i innych dostępnych na rynku metod oszczędzania wody. 3.6.2 Ścieki Wszystkie budynki i udogodnienia, z których korzystają turyści i gospodarze są podłączone do odpowiedniego systemu zagospodarowania ścieków (oczyszczalnia przydomowa, kanalizacja, szambo), obiekt posiada odpowiednią dokumentację, pozwolenia i umowy dotyczące odbioru/odprowadzania ścieków.

4. Rozwój lokalny i współpraca 4. 1 Wsparcie lokalnej gospodarki Przedsiębiorstwo podjęło następujące kroki: - jeżeli zatrudnia przewodników - są to lokalni przewodnicy, którzy prezentują lokalne atrakcje - zatrudnia się lokalnych pomocników, usługodawców (np. jako pomoc kuchenną, transport gości, wynajem rowerów, itp.) - zachęca się turystów do zakupu lokalnych pamiątek - przedsiębiorstwo wnosi wkład rzeczowy lub finansowy w rozwój lokalnej infrastruktury i organizację wydarzeo. 4.2 Promocja obiektów z certyfikatem ekologicznym i ekoturystycznym Przedsiębiorstwo zna i promuje inne certyfikowane ekoturystycznie w tym systemie obiekty, znajdujące się na jego terenie (w promieniu 100km),przekazując turystom informacje o tych obiektach.

Przedsiębiorstwo zna i promuje gospodarstwa z certyfikatem ekologicznym prowadzące sprzedaż swoich wyrobów na tym terenie. 4.3 Współpraca Przedsiębiorstwo współpracuje przynajmniej z dwoma innymi obiektami/osobami w swojej gminie świadczącymi usługi dla turystów. 4.4 Lokalna sied Przedsiębiorstwo lub jego przedstawiciel jest członkiem i aktywnie działa w przynajmniej jednym lokalnym stowarzyszeniu lub sieci współpracy 4.5 Informacja lokalna Jeżeli przedsiębiorstwo posiada stały punkt, świadczy usługi informowania o lokalnym dziedzictwie przyrodniczym i kulturowym nie tylko dla swoich gości, lecz również dla innych odwiedzających.

5. Informacja, promocja, oznakowanie 5.1 Wyraźny profil ekoturystyczny Przedsiębiorstwo podjęło konkretne działania świadczące o jego ekoturystycznym profilu i stosowaniu globalnych zasad ekoturystyki. 5.1.1 Strona internetowa Strona internetowa przedsiębiorstwa odzwierciedla jego ekoturystyczny profil. Na stronie znajduje się informacja o spełnianych wymogach i posiadanych certyfikatach. Na stronie znajduje się aktualny cennik podstawowych usług. 5.1.2 Jasny profil marketingowy Profil ekoturystyczny jest wyraźny w całym marketingu przedsiębiorstwa. Posiadane certyfikaty i znaki jakości umieszczone są w sposób widoczny w obiekcie i na materiałach informacyjnych. Informacja jest rzetelna i nie obiecuje więcej niż gośd może otrzymad. 5.1.3 Informacja i marketing Informacja i materiały promocyjne są aktualne, rzetelne i oferują tylko to, co gośd faktycznie otrzyma. Szczególnie przykłada się uwagę do stosowanego słownictwa. Wyraźnie rozróżnia się oferowane produkty ekologiczne z certyfikatem oraz produkty produkowane bez nawozów i chemikaliów, ale bez certyfikatu (nie używa się w stosunku do nich nazwy produkt ekologiczny, jedynie produkt wytwarzany zgodnie z zasadami rolnictwa zrównoważonego, naturalny lub bez stosowania chemii). 5.1.4 Oznakowanie Oznakowanie dojazdu i obiektu jest wyraźne, ale zaprojektowane z poszanowaniem krajobrazu (z uwzględnieniem zasad 2.5.5.). Na oznakowaniu powinien znajdowad się wyraz ekoturystyka. 5.1.5 Ukierunkowanie na klientów świadomych zagadnieo ekologicznych Przedsiębiorstwo pracuje nad sprzedażą oferty dla grup (firm, biur podróży, itp.), które mają wyraźne pro-ekologiczne nastawienie i wytyczyły sobie cel redukowania negatywnych wpływów na środowisko i klimat. Przedsiębiorstwo daje priorytet klientom o nastawieniu etycznym i świadomości ekologicznej. 5.1.6 Oferta zorientowana na dłuższe pobyty Przedsiębiorstwo oferuje samo, lub we współpracy z innymi „ekoturystyczne doświadczenia” zorientowane na dłuższe pobyty w okolicy. Oferta jest przygotowana w sposób zachęcający do dłuższych pobytów (zniżki cenowe, plan zajęd i atrakcji).

Przynajmniej 75% oferty dla turystów, którzy muszą skorzystad z transportu lotniczego dotyczy pobytów ponad tygodniowych. 5.2 Przyjmowanie gości i komunikacja 5.2.1 Gospodarze i przewodnicy Przedsiębiorstwo opracowało wytyczne dla gospodarzy, personelu i przewodników przyjmujących gości dotyczące ich roli w komunikowaniu się z gośdmi. Goście na początku pobytu są informowani o obowiązujących standardach i procedurach. 5.2.2 Dostępnośd dla klienta Przedsiębiorstwo ma procedury zapewniające, że na pytania klientów jest w stanie odpowiedzied w ciągu 2 dni. Przedsiębiorstwo/obiekt ma jasno określone zasady dostępności tj. numery kontaktowe i adresy e-mail, dni i godziny otwarcia i zwiedzania (jeżeli dotyczy), osoby kontaktowe. Informacje te są zamieszczone na stronie www i na oznakowaniu obiektu. 5.2.3 Pytania gości Przedsiębiorstwo uczyniło odpowiednie kroki zapewniające, że pracownicy są przygotowani do odpowiedzi na pytania, które klienci mogą im zadawad odnośnie ekoturystyki i spełnianych przez nie ekoturystycznych wymogów.

POLSKA NATURALNIE STR.

145

ZAŁĄCZNIKI

załącznik nr

    pierwszy wniosek o certyfikat  korekta/uzupełnienie wniosku o certyfikat  roczny raport aktualizujący  korekta/uzupełnienie rocznego raportu aktualizującego Uwagi: Informacje zawarte w niniejszym dokumencie są poufne. Wnioskodawca wypełniając dokument zgadza się jednak na udostępnienie ich:  Radzie certyfikującej  Osobom lub jednostkom wyznaczonym formalnie przez Radę do przeprowadzenia audytu certyfikującego  Jednostkom zarządzającym funduszami, dzięki którym system certyfikacji będzie utrzymywany, tylko i wyłącznie w celu sprawdzenia właściwego funkcjonowania systemu certyfikacji.

Udostępnienie innym instytucjom i osobom wymaga pisemnej zgody wnioskodawcy.

Oświadczenie wnioskodawcy: Niżej podpisany/a Imię: ………………………………………………….Nazwisko:…………………………………… …… Oświadcza, że wszystkie informacje zawarte w poniższym dokumencie są prawdziwe i odzwierciedlają stan faktyczny na dzień złożenia wniosku oraz wiedzę wnioskodawcy na temat sytuacji swojego przedsięwzięcia. Data………………………….., Podpis wnioskodawcy………………………………………………………. A. Dane Wnioskującego A1 Imię, Nazwisko A2 Adres zamieszkania A3 Adres korespondencyjny A4 Tel kontaktowy A5 email A6 Funkcja w stosunku do zgłaszanego obiektu /działalności (właściciel gospodarstwa, właściciel firmy, dyrektor muzeum, inne)



B2 B3 B4 B5

B9 B10

B. Dane Obiektu/działalności Rodzaj obiektu (np.: gospodarstwo, muzeum, punkt informacyjny, firma turystyczna, sklep…) Nazwa Dokładny adres –ulica, miejscowość, powiat, województwo NIP Rodzaj działalnościproszę krótko opisać (np. noclegi z wyżywieniem, wycieczki, itp.) Formalnoprawna forma działalności (np. spółka z.o.o., działalność gospodarcza, gospodarstwo rolne) Adres pod jakim zarejestrowana jest działalność (jeżeli różny od B3) Obszar na którym prowadzona jest działalność (proszę określić gminy, przynajmniej jedną lub więcej jeżeli dotyczy) Data złożenia pierwszego wniosku o certyfikat Data otrzymania certyfikatu

C. Opis kryteriów i sposobu ich wypełnienia 1. Jakość i Zarządzanie 1.1 Zarządzanie 1.1.1.Wizja

Obiekt/przedsięwzięcie ma jasno opisaną wizję i cele, zakorzenione w zasadach ekoturystyki. Wizja jest opublikowana na stronie internetowej i w materiałach informacyjnych lub promocyjnych. Weryfikacja:  proszę opisać wizję i podać adres strony www, na której jest zamieszczona. 1.1.2 Plan zarządzania przedsięwzięciem. Przedsiębiorstwo posiada pisemny plan prowadzenia działalności i zarządzania środowiskiem opisujący:  rodzaj prowadzonej działalności i ofertę: prosty spis proponowanych zajęć i atrakcji czy pakietu usług, z naciskiem na jakość, przyrodę, i pozytywne doświadczenie klienta  w jaki sposób spełniane są poszczególne kryteria certyfikacji (na przykład na podstawie wypełnionego wniosku o certyfikat)  zalecenia dla gospodarzy, personelu i gości (np. dotyczące segregacji śmieci, stosowania środków czystości, oszczędności wody i energii, zachowań podczas wycieczek itp.)  dodatkowe informacje uznane za ważne dla rodzaju prowadzonej działalności i wizerunku ekoturystycznego Plan ten znany jest wszystkim pracownikom i jest dostępny dla gości. Jest on aktualizowany raz na rok. Raz na rok przeprowadza się szkolenie dla pracowników w celu zapoznania ich z planem. Przykładowy wzór planu stanowi załącznik do kryteriów. Weryfikacja:  proszę załączyć plan zarządzania przedsięwzięciem,  proszę określić, kiedy przeprowadzane jest szkolenie pracowników (jeżeli dotyczy). 1.1.3 Prawo, regulacje i inne wymogi Przedsiębiorca posiada wiedzę o ustawach, przepisach prawnych i innych wymogach dotyczących swojego obszaru działalności. Informacje te są dostępne dla całego personelu, raz na rok dokonywany jest przegląd i jeżeli to konieczne aktualizacja. Weryfikacja:  proszę wymienić ustawy i przepisy , na podstawie których prowadzona jest działalność,  proszę określić , gdzie i jak w miejscu prowadzonej działalności dostępne są te informacje.

1.1 Bezpieczeństwo 1.2.1 Analiza ryzyka i środki zapobiegawcze Przygotowana jest prosta analiza ryzyka związanego z działalnością, jakością, bezpieczeństwem i wpływem na środowisko naturalne. Możliwe niebezpieczeństwa/niepożądane wydarzenia są wyliczone, przewidziane są środki oraz działania zapobiegawcze lub naprawcze na wypadek negatywnych zdarzeń. Przedsiębiorstwo posiada „plan B” na wypadek nieprzewidzianych wydarzeń w celu jak najlepszej obsługi gości. Przedsiębiorstwo ma gotowy plan wezwania odpowiednich służb w razie nieszczęśliwych wypadków.

Wszyscy uczestnicy i personel używają odpowiednich zabezpieczeń (sprzęt, kaski, kamizelki ratunkowe, odzież specjalna itp.). Przed rozpoczęciem zajęć, pokazywany jest właściwy sposób obsługi sprzętu. Goście informowani są odpowiednio wcześnie o swojej i organizatora odpowiedzialności odnośnie bezpieczeństwa sprzętu. Przynajmniej jedna osoba z obsługi organizowanych zajęć jest przeszkolona w zakresie pierwszej pomocy, sprzęt pierwszej pomocy jest w każdej chwili dostępny. Weryfikacja:  proszę załączyć analizę ryzyka,  proszę wymienić specjalny sprzęt jeżeli dotyczy organizowanych zajęć,  proszę wymienić osobę, która jest przeszkolona w zakresie pierwszej pomocy,  proszę opisać , gdzie znajduje się sprzęt pierwszej pomocy. 1.2.2 Ubezpieczenie Przedsiębiorstwo i pracownicy są odpowiednio ubezpieczeni. Klienci są jasno poinformowani o tym, w jakim zakresie są lub nie są objęci ubezpieczeniem przez organizatora podczas korzystania z oferty. Weryfikacja:  proszę wymienić , jakie ubezpieczenia zostały podpisane odnośnie działalności, pracowników i gości (rodzaj, firma, okres trwania, kwota objęta ubezpieczeniem),  proszę zaznaczyć, w jaki sposób o ubezpieczeniu są informowani klienci. NB: Jednostka certyfikująca może zażądać okazania kopi umów z ubezpieczycielem 1.2 Wiedza i kompetencje 1.3.1 Kompetencje pracowników Przedsiębiorstwo zna kompetencje, wykształcenie i doświadczenie swoich pracowników, dobiera pracowników zgodnie ze specyfiką swojej działalności. Pierwszeństwo mają lokalni pracownicy, jeżeli spełniają wymogi. Weryfikacja:  proszę wymienić wszystkich zaangażowanych pomocników lub pracowników z zaznaczeniem: miejscowości zamieszkania, zakresu obowiązków, kompetencji odnośnie wykonywanych obowiązków. 1.3.2 Wiedza nt. zasobów przyrodniczych Przedsiębiorstwo dysponuje wiedzą nt. zasobów przyrodniczych (krajobraz, siedliska, gatunki zwierząt i roślin), które mogą posłużyć do rozwoju oferty. Przedsiębiorca zna wszystkie obszary chronione na terenie, na którym prowadzi działalność oraz zna wymogi ochrony z nimi związane (na naszym obszarze dotyczy to szczególnie: rezerwatów przyrody, parku krajobrazowego, terenów leśnych, terenów Natura 2000). Przedsiębiorstwo zwraca szczególną uwagę na ochronę zagrożonych gatunków lub siedlisk, na które działalność turystyczna mogłaby wpłynąć negatywnie. Informacje na ten temat są dostępne w formie pisemnej dla gości i pracowników. Raz do roku wiedza jest uaktualniana. Weryfikacja:  proszę w skrócie opisać najważniejsze zasoby przyrodnicze terenu,  proszę wymienić wszystkie obszary chronione na terenie prowadzenia działalności (przynajmniej gminy),

 proszę wymienić gatunki i siedliska zagrożone i/lub objęte szczególną ochroną,  proszę wymienić obszary lub gatunki, które mogą być narażone w trakcie działalności turystycznej,  proszę zaznaczyć, w jakiej formie i gdzie te informacje są dostępne dla pracowników i gości oraz kiedy były uaktualniane. Odpowiedź możliwa w formie załącznika. 1.3.3 Wiedza nt zasobów kulturowych Przedsiębiorstwo przeprowadziło rozpoznanie terenu i dysponuje wiedzą nt. zasobów kulturowych (lokalne tradycje, dziedzictwo kulturowe, zabytki itp.), które mogą posłużyć do rozwoju oferty. Przedsiębiorstwo zwraca szczególną uwagę na elementy dziedzictwa kulturowego, na które rozwój działalności turystycznej mógłby wpłynąć negatywnie. Informacje na ten temat są corocznie uaktualniane i dostępne w formie pisemnej dla gości i pracowników. Weryfikacja:  proszę w skrócie opisać najważniejsze zasoby kulturowe terenu: tradycje, zabytki, inne,  proszę opisać, czy rozwój turystyki może wpłynąć negatywnie na niektóre z zasobów kulturowych,  proszę zaznaczyć w jakiej formie i gdzie te informacje są dostępne dla pracowników i gości oraz kiedy były uaktualniane. Odpowiedź możliwa w formie załącznika. 1.3.4 Wiedza podstawowa Gospodarz, pracownicy, przewodnicy i podwykonawcy bezpośrednio zaangażowani w obsługę turystów mają przynajmniej podstawową wiedzę na temat:  obszarów, na których odbywa się działalność, w tym lokalnej społeczności i historii  walorów przyrodniczych  terenów, siedlisk i gatunków chronionych na obszarze, na którym prowadzona jest działalność (a szczególnie rezerwatów i obszarów Natura 2000)  lokalnej kultury  ekoturystycznego profilu przedsiębiorstwa i listy warunków, które przedsiębiorstwo musi spełniać, aby otrzymać certyfikat ekoturystyczny  sposobów zachowania personelu i gości zmniejszających negatywny wpływ na środowisko, zgodnie z kryteriami zawartymi w punkcie 3. „wpływ działalności operacyjnej na środowisko”. Weryfikacja:  proszę wymienić osoby zaangażowane w obsługę turystów (imię, nazwisko, zakres obowiązków lub stanowisko) oraz sposób w jaki zdobyły ww. wiedzę. 1.3.5 Wymogi dla podwykonawców Wszyscy zatrudniani podwykonawcy są poinformowani o tym, czego przedsiębiorca od nich oczekuje, aby jego biznes mógł spełniać kryteria certyfikacji ekoturystycznej. Weryfikacja:  proszę wymienić podwykonawców, rodzaj podwykonawstwa oraz sposób ich informowania.

1.3.6 Deklaracja Przewodnicy/gospodarze/pracownicy zadeklarowali na piśmie, że są osobiście odpowiedzialni za: • Inspirowanie i efektywne dostarczanie wiedzy • Dbanie o to, aby zasady ekoturystyki były przestrzegane podczas wszystkich organizowanych zajęć • Posiadanie listy wszystkich proponowanych zajęć i szczególnie dbanie o zapobieganie potencjalnie negatywnym wpływom na środowisko, faunę, florę, niszczeniu dóbr kulturowych i o innych negatywnych zjawiskach mogących wynikać ze zwiększonego ruchu turystycznego. • Ciągłą świadomość swojej roli gospodarza i dbałość o bezpieczeństwo gości. Weryfikacja:  proszę podać listę osób wraz z pełnioną funkcją lub zakresem obowiązków i załączyć pisemne deklaracje.

1.4 Monitorowanie 1.4.1 Informacja zwrotna Goście są zachęcani do przekazywania informacji zwrotnej o tym, jak można podnieść jakość usług, doświadczeń i środowiska, poprzez ankiety lub innymi metodami. Satysfakcja gości jest mierzona i w razie konieczności wprowadzane są odpowiednie korekty. Goście informowani są o możliwości zwrócenia się z pytaniami lub uwagami do jednostki certyfikującej. Weryfikacja: proszę opisać :  w jaki sposób goście są zachęcani do przekazywania informacji zwrotnej i jak jest mierzona satysfakcja gości,  w jaki sposób goście informowani są o możliwości kontaktu z jednostką certyfikującą (lub będą informowani w momencie otrzymania certyfikatu). 1.4.2 Roczny przegląd Raz na rok przeprowadza się przegląd kryteriów ekoturystycznych, planu zarządzania, analizy ryzyka (1.2.1), informacji zwrotnej od gości (1.2.2), zasobów przyrodniczych i kulturowych, w celu uaktualnienia ich dla zapewniania dalszego rozwoju i jakości przedsięwzięcia. Weryfikacja:  kiedy był przeprowadzany ostatni przegląd?  proszę wyszczególnić zmiany wprowadzone w planie zarządzania, analizie ryzyka, przeglądzie zasobów w stosunku do poprzedniego roku (nie dotyczy pierwszego roku)  na miejscu lub jako załącznik: przegląd informacji zwrotnej od gości. Nie dotyczy w pierwszym roku. 1.4.3 Raport do jednostki certyfikującej Jest wysyłany raz na rok na podstawie rocznego przeglądu (1.4.3) Weryfikacja:  wysłany raport w formie uaktualnionego wniosku (nie dotyczy w pierwszym roku).

2. Warunki dotyczące oferowanych produktów 2.1 Zasady ogólne oferty i zajęć 2.1.1 Oferta oparta na naturze i kulturze Przedsięwzięcie ekoturystyczne oferuje produkty i atrakcje oparte na zasobach kulturowych i/lub przyrodniczych obszaru, na którym się znajduje, tak aby zasoby te były dalej chronione, szanowane i promowane, stosuje i propaguje zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Weryfikacja: proszę opisać skrótowo:  na jakich zasobach przyrodniczych lub kulturowych opiera się oferta,  w jaki sposób oferta przyczynia się do ochrony i promocji tych zasobów (można odnieść się do innych punktów wniosku). 2.1.2 Zawartość edukacyjna W ramach oferty, turysta ma możliwość poszerzenia wiedzy nt. ekologii, dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego (w tym historii, tradycji, rolnictwa lub rzemiosła) w sposób bezpośredni od gospodarza, przewodnika, usługodawcy poprzez dowolną formę aktywnego przekazywania wiedzy (wykłady, opowieść przewodnika, prezentacje, warsztaty, wręczenie materiałów informacyjnych, zaproponowanie tras,ścieżek, map itp.) Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób goście otrzymują możliwość poszerzenia swojej wiedzy w ramach oferty i na jaki temat. 2.1.3 Wybór tras Jeżeli istnieje ryzyko, że działalność wpłynie negatywnie na środowisko, dziką przyrodę czy krajobraz kulturowy, wybierany jest transport trasą, która omija taki obszar. Trasy piesze opierają się na istniejących szlakach. Weryfikacja:  proszę opisać lub załączyć wykaz/mapkę proponowanych tras i stosowanych na nich środków transportu.

2.1.4 Rozmiar grupy i częstotliwość wizyt Przedsiębiorstwo ustaliło maksymalną bezpieczną wielkość grup podczas zorganizowanych zajęć, proponowanych atrakcji i wycieczek i częstotliwość wizyt na danym obszarze. Określono ją biorąc pod uwagę zakłócanie spokoju, możliwe zniszczenia, bezpieczeństwo oraz jakość komunikacji i jakość doświadczenia dla członków grupy, jak również innych osób odwiedzających obszar. Jest to opisane w planie zarządzania (1.1.2) Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób ustalono maksymalny rozmiar grup i częstotliwość wizyt podczas proponowanych zajęć. 2.1.5 Hałas

Przedsiębiorstwo posiada własne wytyczne i instrukcje dla pracowników i gości, zmierzające do zminimalizowania hałasu podczas działań na obszarze przyrodniczym, z poszanowaniem uczestników, dzikiej przyrody i innych osób odwiedzających obszar. Hałas generowany przez działalność i oferowane zajęcia nie może przekraczać zwyczajowego poziomu hałasu na tym obszarze. Weryfikacja:  proszę przedstawić stosowane wytyczne dot. minimalizacji hałasu na obszarach, gdzie odbywa się działalność. 2.1.6 Piknikowanie Jeżeli dostępne są wyznaczone obszary dla piknikowania, używa się ich w pierwszej kolejności. Przedsiębiorstwo dba o to, aby piknikowanie nie miało negatywnego wpływu na otoczenie i nie zostawiało trwałych śladów. Weryfikacja:  proszę opisać, gdzie i na jakich zasadach proponowane jest piknikowanie (jeżeli dotyczy). 2.1.7 Palenie ognisk i grillowanie Ogniska są palone tylko w wyznaczonych miejscach. Nie pali się ognisk przy skałach lub ruinach oraz na terenie lasu, poza wyznaczonymi miejscami. Grille jednorazowego użytku nie są niedozwolone. Weryfikacja:  jeżeli w ramach zajęć palone są ogniska, proszę opisać w jakich miejscach. 2.1.8 Zaśmiecanie Przedsiębiorstwo zapewnia, że nie pozostawia się żadnych śmieci na obszarze, gdzie odbywają się zorganizowane zajęcia. Dotyczy to zarówno pracowników, jak i gości. Weryfikacja:  proszę opisać w jaki sposób dba się o nie pozostawianie żadnych śmieci na obszarach, gdzie odbywają się zajęcia. 2.1.9 Warunki sanitarne Podczas wycieczek używane są publiczne toalety. Jeżeli nie ma toalet, odchody powinny być kompostowane lub zakopywane. Weryfikacja:  proszę opisać stosowane procedury w przypadku braku toalet (jeżeli dotyczy).

2.2. Noclegi 2.2.1 Wielkość obiektów Obiekty noclegowe mają maksymalnie 25 pokoi. Weryfikacja:  ile pokoi dla gości mieści się w obiekcie? 2.2.3 Camping

Jeżeli dostępne są wyznaczone obszary dla kempingu, używa się ich w pierwszej kolejności. Przedsiębiorstwo dba o to, aby korzystanie z kempingu nie miało negatywnego wpływu na otoczenie i nie zostawiało trwałych śladów. Stałe miejsca kempingowe muszą posiadać dostęp do toalety. Weryfikacja: proszę opisać  gdzie odbywa się kemping,  w jaki sposób dba się o brak negatywnego wpływu na otoczenie. 2.2.4 Zasady zmniejszania wpływu na środowisko W obiektach noclegowych stosuje się wszystkie zasady zarządzania środowiskiem wymienione w dziale 3 Weryfikacja:  na podstawie punktu 3 jeżeli dotyczy. 2.2.5 Wystrój wnętrz Powinien nawiązywać do lokalnej tradycji i charakteru ekoturystycznego. W ramach możliwości stosowane są naturalne materiały. Nie zaleca się eksponowania trofeów myśliwskich. Nie stosuje się sidingu z PCV w wystroju wnętrz. Weryfikacja:  proszę skrótowo opisać charakter wystroju (można dołączyć zdjęcia). + Weryfikacja na miejscupodczas wizyty audytora

2.3 Wyżywienie 2.3.1 Surowce lokalne Przynajmniej połowa oferowanego wyżywienia przygotowywana jest w oparciu o surowce produkowane lokalnie. Usługodawca dokłada starań, aby jak największa ilość produktów żywnościowych pochodziła od lokalnych producentów. Weryfikacja:  proszę zamieścić listę produktów (surowców) składających się na ofertę żywieniową wraz z ich pochodzeniem (np. warzywa z własnego ogródka oraz od sąsiada itp.). 2.3.2 Produkty ekologiczne W ofercie żywieniowej znajdują się przynajmniej cztery produkty z certyfikatem ekologicznym. Żywność ekologiczna w menu czy w bufecie jest jasno oznakowana lub prezentowana gościom. Weryfikacja:  proszę wymienić oferowane produkty z certyfikatem,  proszę opisać, w jaki sposób produkty są prezentowane lub oznakowane. + Weryfikacja na miejscu podczas wizyty. 2.3.3 Dania regionalne W ofercie żywieniowej znajdują się przynajmniej dwa dania typowe dla regionu.

Weryfikacja:  proszę wymienić dwa dania typowe dla regionu zawarte w ofercie. 2.3.4 Produkty fair trade W ofercie znajdują się kawa i herbata pochodząca z upraw ekologicznych lub z certyfikatem fair trade (dodatkowo do produktów wymienionych w punkcie 2.3.2). Weryfikacja:  proszę wymienić nazwę oferowanych produktów. + Weryfikacja na miejscu. 2.3.5 Woda mineralna Jeżeli w ofercie jest woda mineralna lub źródlana, musi pochodzić przynajmniej od dwóch niezależnych firm, chyba że jest to produkcja lokalna. Weryfikacja:  proszę wymienić nazwy wody w ofercie. 2.3.6 Jajka W ofercie żywieniowej nie stosuje się jajek pochodzących z chowu klatkowego (oznakowanych numerem 3). Wyjątkiem są produkty przetworzone zakupione od zewnętrznych sprzedawców zawierające w składzie jaja. Weryfikacja:  proszę napisać, jakie jajka są w ofercie i skąd pochodzą. 2.3.7 Wyżywienie wegetariańskie Oferta zawiera dania dla wegetarian (bez mięsa, bez ryby). Weryfikacja:  proszę wymienić dania dla wegetarian. 2.3.8 Opis oferty żywieniowej Istnieje pisemne menu/oferta sprzedaży. W menu wyszczególnione są produkty ekologiczne, fair trade, lokalne (np. od lokalnych gospodarzy) i regionalne Weryfikacja:  proszę załączyć menu/ofertę sprzedaży wyżywienia. 2.3.9 Pochodzenie produktów Usługodawca wie skąd pochodzą produkty w jego kuchni i jest w stanie odpowiedzieć na pytania klienta dotyczące ich pochodzenia. Weryfikacja:  oświadczenie wnioskodawcy + weryfikacja na miejscu. 2.3.10 Opakowania i naczynia jednorazowe Nie oferuje się soków w opakowaniach nie nadających się do recyklingu (typu tetra pack).

Nie stosuje się jednorazowych, nie biodegradowalnych opakowań i jednorazowo pakowanych porcji (np. masła, dżemu lub śmietanki). Nie stosuje się jednorazowych niebiodegradowalnych sztućców, naczyń lub kubeczków oraz torebek foliowych. Weryfikacja:  oświadczenie wnioskodawcy + weryfikacja na miejscu. 2.3.11 GMO Nie oferuje się artykułow żywnościowych zawierających GMO. Weryfikacja:  oświadczenie wnioskodawcy. 2.3.12 Warzywa i owoce W ofercie żywieniowej znajdują się sezonowe warzywa pochodzenia krajowego. Jeżeli w ofercie są owoce to przynajmniej 50% z nich powinno być pochodzenia krajowego. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie owoce i warzywa znajdują się w ofercie oraz ich pochodzenie. 2.3.13 Lokalne tradycje kulinarne i surowce Przedsiębiorstwo oferuje w pierwszej kolejności dania sporządzone z lokalnych surowców i/lub oparte na lokalnych tradycjach kulinarnych. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie dania oferowane są w pierwszej kolejności. 2.4 Natura, zwierzęta i korzystanie z przyrody 2.4.1 Zasady korzystania Przedsiębiorstwo stosuje zasady zapewniające, że proponowane zajęcia nie doprowadzą do niszczenia przyrody. Weryfikacja:  proszę wyszczególnić najważniejsze zasady (może być w formie odnośnika do kolejnych punktów). 2.4.2 Wytyczne w kontaktach z dzikimi zwierzętami Przedsiębiorstwo używa wytycznych zapewniających, że zorganizowane zajęcia nie powodują stresu dla dzikich zwierząt i ptaków i jak najmniej wpływają na ich naturalne zachowania. Szczególnie dba się o nie niepokojenie zwierząt w momentach krytycznych (np. w czasie gniazdowania) Następujące zasady są szanowane przez gości i organizatorów:  Nigdy nie poruszać się pomiędzy zwierzęciem dorosłym a młodymi  Nigdy nie otaczać samotnego zwierzęcia lub grupy zwierząt. Zwierzę musi zawsze mieć możliwość oddalenia się od człowieka.  Być ostrożnym i zachowywać odpowiednią odległość, zwierzę nie powinno być stresowane.  Nigdy nie dotykać dzikich zwierząt.  Nigdy nie straszyć dzikich zwierząt. Weryfikacja:

 proszę opisać, jakie metody i procedury stosowane są aby spełnić ten punkt.

2.4.3 Dokarmianie zwierząt i ptaków Dokarmianie nie powinno być stosowane jako metoda na zwabienie dzikich zwierząt. Dokarmianie może być prowadzone przez osoby kompetentne i przeszkolone, w okresach kiedy nie szkodzi zwierzętom i ptakom. Weryfikacja:  proszę opisać, jak, kiedy i przez kogo dokarmiane są zwierzęta (jeżeli dotyczy). 2.4.4 Odpowiedzialność organizatora Przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne za dołożenie wszelkich starań przez przewodników, aby zachować odpowiednie odległości od dzikich zwierząt i ptaków by uniknąć niepotrzebnego niepokojenia ich. Weryfikacja:  proszę opisać stosowane wytyczne i procedury. 2.4.5. wędkarstwo, zbieractwo. Ekoturystyczne przedsiębiorstwa mogą oferować tylko zrównoważone sposoby korzystania z przyrody w ramach zbieractwa i wędkarstwa. Weryfikacja:  proszę opisać ofertę związaną ze zbieractwem i wędkarstwem. 2.4.6 Zbieranie owoców przyrody Przedsiębiorstwo jasno informuje gości, które gatunki można zbierać, a które są pod ochroną. Kładzie się nacisk na zbieranie tylko na potrzeby własne i zachowanie umiaru. Zbieranie jako zajęcie ekoturystyczne proponowane gościom jest tylko na własne potrzeby. Przygotowano procedury, które zapewniają że chronione gatunki nie są zbierane, uszkadzane lub niszczone. Goście otrzymują informacje na ten temat. Weryfikacja:  proszę przedstawić stosowane procedury i sposób informowania gości. 2.4.7 Wędkarstwo Organizator jest odpowiedzialny za przestrzeganie odpowiednich wymogów formalnoprawnych i ochrony środowiska. Weryfikacja:  proszę opisać spełniane wymogi. 2.4.8 Myślistwo Nie jest dozwolone w przedsięwzięciach ekoturystycznych. Weryfikacja: Brak w ofercie. 2.4.9 Zwierzęta domowe i robocze

Zwierzęta używane do transportu lub zajęć rekreacyjnych muszą być odpowiednio zadbane, przestrzega się wszelkich zaleceń dobrostanu, żywienia i zasad weterynaryjnych. Przedsiębiorstwo posiada pisemne wytyczne dotyczące maksymalnego czasu pracy i obciążenia dla danego zwierzęcia. Strona internetowa zawiera jasne informacje dla gości na temat obecnych lub akceptowanych w obiekcie zwierząt gospodarskich oraz domowych. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie zwierzęta używane są do transportu lub zajęć rekreacyjnych,  proszę przedstawić stosowane wytyczne dot. czasu pracy i obciążenia zwierząt (można zawrzeć w planie zarządzania),  strona internetowa musi zawierać informacje nt. zwierząt obecnych i akceptowanych w gospodarstwie. 2.4.10 Aktywna ochrona przyrody

Przedsiębiorstwo umożliwia turystom włączenie się w aktywną ochronę przyrody poprzez przynajmniej jedną z poniższych metod:  włączenie do oferty zajęć konkretnych działań ochrony przyrody  aktywny udział przedsiębiorstwa w przynajmniej jednym działaniu/projekcie ochrony  możliwość wsparcia finansowego na działania ochronne i edukacji ekologicznej/prowadzone przez organizacje ochrony przyrody na tym terenie  bezpośredni udział w edukacji ekologicznej

Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób umożliwia się gościom włączenie w aktywną ochronę przyrody. 2.5 Kultura i krajobraz 2.5.1 Zasady korzystania Przedsiębiorstwo stosuje zasady zapewniające, że proponowane zajęcia nie doprowadzą do niszczenia zabytków i krajobrazu kulturowego. Istnieją wytyczne dotyczące odpowiedniego zachowywania się podczas zwiedzania zabytków, ważnych miejsc historii i kultury lub podczas lokalnych uroczystości. Weryfikacja:  proszę przedstawić stosowane wytyczne.

2.5.2 Lokalna historia, legendy i opowieści Przedsiębiorstwo stara się zachować i przekazywać lokalną historię i tradycję poprzez zbieranie opowieści i przedmiotów, które pomagają zrozumieć gościom historię miejsca, lokalną kulturę i jej wyjątkowość. Przedsiębiorstwo aktywnie używa dziedzictwa kulturowego w przekazywaniu historii miejsca. Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób przekazywana jest gościom lokalna historia i tradycja. 2.5.3 Lokalne tradycje, festyny i święta Przedsiębiorstwo przekazuje gościom wiedzę nt. lokalnych tradycji, festynów i świąt i włącza się aktywnie w ich organizację i promocję.

Weryfikacja:  proszę opisać, w jakich lokalnych tradycjach świętach lub festynach przedsiębiorstwo uczestniczy, w jaki sposób i jak wiedza o nich przekazywana jest gościom. 2.5.4 Pamiątki i rzemiosło Pamiątki i produkty rzemiosła sprzedawane gościom są produkowane lokalnie. Nie sprzedaje się pamiątek nieznanego pochodzenia. Sprzedawane artykuły nie są pakowane w niebiodegradowalne opakowania jednorazowego użytku. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie pamiątki goście mogą zakupić, kto je produkuje i jak są pakowane. + Weryfikacja na miejscu podczas wizyty. 2.5.5 Wpływ na krajobraz i estetykę otoczenia Przedsiębiorstwo dba o zmniejszenie wizualnego wpływu na otoczenie i krajobraz budynków, budowli, elementów infrastruktury, oznakowania i środków transportu związanych z prowadzoną działalnością stosując następujące zasady przy budowie, rozbudowie lub remoncie:  kształty budynków są dopasowane do krajobrazu i nawiązują do tradycyjnej architektury  budynki mają wysokość jest poniżej koron drzew  drogi są obsadzone roślinnością, rodzima roślinność jest używana do celów osłony i wpasowania elementów infrastruktury i architektury w krajobraz  większe parkingi są zaprojektowane tak, aby wkomponować je w otoczenie, stosuje się inne rozwiązania do utwardzenia dużych powierzchni niż asfalt lub kostka brukowa  kolory, materiały i powierzchnie są dopasowane do krajobrazu, unika się kolorów krzykliwych zarówno w budynkach, infrastrukturze jak i środkach transportu (szczególnie kolorów typu pomarańcz, mocny róż, fluorescencyjny zielony itp.)  oznakowanie jest widoczne, ale nie krzykliwe i wkomponowane estetycznie w otoczenie (np. tablice i znaki drewniane lub w stonowanych kolorach). Weryfikacja:  proszę przedstawić opis lub zdjęcia+ weryfikacja na miejscu podczas wizyty. 2.5.6 PCV Ogranicza się do minimum stosowanie materiałów nie biodegradowalnych. Nie dozwolone jest stosowanie sidingu z PCV na budynkach lub stosowanie innych elementów trwałych małej architektury (płoty, ławki, dachy, altany) z PCV. Obiekty zgłoszone w 2010 i 2011 roku, mają czas na usunięcie sidingu z PCV do końca 2011 r. Weryfikacja:  jeżeli znajdują się jakieś elementy z PCV proszę zaznaczyć do kiedy planowane jest usunięcie. + Weryfikacja na miejscu podczas wizyty. 2.5.7 Ochrona starych budynków i dziedzictwa kulturowego Przedsiębiorstwo dba o zabytkowe budynki, jeżeli je posiada i stosuje się do reguł konserwatorskich. Jeżeli jest taka konieczność, przedsiębiorstwo własnym kosztem

chroni budynki, które są ważną częścią oferowanych przez nie atrakcji kulturowych (w ramach produktu turystycznego), lub dba o to aby odpowiednie władze/osoby zapewniły tę ochronę. Prace konserwatorskie i remonty przeprowadzane są z zachowaniem zasad określonych w pkt. 2.6.5 i 2.6.6 Weryfikacja:  proszę opisać posiadane zabytkowe budynki (czy są wpisane do rejestru?) oraz sposób konserwacji/remontu. + Weryfikacja na miejscu podczas wizyty. 2.5.8 Dostosowanie nowych budynków do warunków lokalnych Nowe budynki są projektowane tak, aby zachować harmonię krajobrazu i uwzględnić lokalne tradycje architektoniczne. Przy nowej zabudowie preferowane są ekologiczne materiały (lokalne, przyjazne dla środowiska, nadające się do recyklingu). Nowe budynki przeznaczone do celów mieszkalnych muszą spełniać wymogi energooszczędności oraz warunki zawarte w pkt. 2.6.5 i 2.6.6 Weryfikacja:  dla nowych budynków (od roku 2010) proszę przedstawić stosowane normy energooszczędności. + Weryfikacja na miejscu podczas wizyty. 2.5.9 Zagospodarowanie terenów zielonych Przy zagospodarowaniu ogrodów i terenów zielonych  obsadza się przynajmniej 80% powierzchni nasadzeń rodzimymi gatunkami roślin, ze szczególnym uwzględnieniem tradycyjnych i dawnych odmian drzew, krzewów i kwiatów. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie rośliny posadzone są w ogrodach i na terenach zielonych i przybliżony % powierzchni nasadzeń zajmowany przez rośliny pochodzenia nie krajowego . + Weryfikacja na miejscu podczas wizyty. 2.5.10 Azbest Jeżeli na terenie obiektu są azbestowe dachy lub pokrycia, są one tak zabezpieczone, aby nie stwarzały zagrożenia dla przebywających w ich pobliżu gości. Azbest wewnątrz pomieszczeń nie jest dopuszczalny. Weryfikacja:  proszę opisać, gdzie znajdują się azbestowe dachy i jak są zabezpieczone. + Weryfikacja na miejscu podczas wizyty.

2.6 Transport 2.6.1 Planowanie zajęć Zajęcia dla gości organizowane są z ograniczeniem do minimum konieczności transportu zmotoryzowanego na miejsce zajęć. Jeżeli zachodzi konieczność transportu zmotoryzowanego, trasy planowane są tak, aby zmniejszyć odległości i czas przejazdów. Przynajmniej 60% długości proponowanych tras wycieczkowych opiera się na transporcie nie zmotoryzowanym (konie, bryczki, rowery, piesze, łodzie nie motorowe).

Weryfikacja:  proszę opisać, przy jakich zajęciach konieczny jest transport zmotoryzowany, na jakiej trasie i odległościach oraz jak często się odbywa,  jeżeli część tras wymaga transportu zmotoryzowanego, proszę opisać proponowane trasy i ich długość z wyróżnieniem rodzajów transportu. 2.6.2 Transport zbiorowy Na stronie internetowej i na miejscu udostępnia się gościom aktualną informację o możliwościach przemieszczania się transportem publicznym lub w sposób mniej szkodliwy dla środowiska. Goście są zachęcani do przemieszczania się transportem zbiorowym, lub korzystania z ekologicznych środków transportu (bryczki, kajaki, łódki, rowery, pieszo). Weryfikacja:  proszę opisać, jakie możliwości transportu przyjaznego dla środowiska są dostępne dla gości i w jaki sposób otrzymują tę informację. Weryfikacja informacji na stronie www. 2.6.3 Pojazdy zmotoryzowane Przedsiębiorstwo stara się maksymalnie zmniejszyć używanie pojazdów zmotoryzowanych. Personel jest przeszkolony w zakresie „ekonomicznej” jazdy. Transport gości i sprzętu na obszarach chronionych przyrodniczo nie odbywa się w sposób zmotoryzowany. Zorganizowane zajęcia nie są oparte na transporcie zmotoryzowanym. Samochody osobowe o zużyciu paliwa >10l/100km nie są dozwolone. Pojazdy są w dobrym stanie technicznym. Weryfikacja:  proszę opisać jakie pojazdy są używane w działalności: rok produkcji, dane techniczne, średnie zużycie paliwa,  zastosowanie pojazdów (np. transport kajaków, zakupy, inne, na jakich trasach i obszarach…)  w planie zarządzania lub instrukcji dla personelu powinny być zawarte zalecenia dot. ekonomicznej jazdy. 2.6.4 Motorówki i łodzie silnikowe Motorówki nie są dozwolone w działalności ekoturystycznej. Silniki na łodziach i tratwach dopuszczane są jedynie jako wspomagające. Wyjątek: małe statki wycieczkowe mogą być zatwierdzone na osobnych warunkach. Weryfikacja:  jeżeli dotyczy, proszę opisać, na jakich zasadach są stosowane silniki na łodziach i tratwach. 2.6.5 Zakup pojazdów silnikowych Przy zakupie nowych pojazdów wybierane są modele ekonomiczne, o zmniejszonych emisjach CO2, spełniające następujące wymogi:  Wymóg Euro 4 oraz maksymalna emisja 140 g CO2/km  Pojazdy o napędzie na 4 koła  spełniony wymóg Euro 4 oraz maksymalna emisja 180g CO2/km

 Minibusy/vany/pojazdy do celów różnych – wymóg Euro 4  Tzw. jeepy offroad/quady są niedozwolone. Weryfikacja:  wykaz i dane techniczne pojazdów zakupionych po roku 2010. 2.6.6 Wyjątek: pojazdy zabytkowe Zabytkowe pojazdy starsze niż 30 lat, które mają specjalną wartość kulturową mogą być zatwierdzone na osobnych zasadach. Weryfikacja:  jeżeli dotyczy, proszę złożyć dodatkowo dokumentację pojazdu z uzasadnieniem.

3. Wpływ działalności operacyjnej na środowisko 3.1. Ogólne zasady Przedsiębiorstwo dąży do zwiększenia ekologicznej wydajności zużycia energii i środków transportu oraz zmniejszenia ilości zużywanych chemikaliów i generowanych odpadów. W tym celu monitoruje się:  zużycie i zapotrzebowanie na energię i wodę  wygenerowane odpady i ich rodzaj  zużycie i zapotrzebowanie na środki transportu  zużycie środków czystości i chemicznych Zachowywane są coroczne dane i regularnie aktualizowane. Weryfikacja: przy pierwszej certyfikacji: proszę przedstawić dane z ostatniego miesiąca i sposób monitorowania. Kolejna weryfikacja: proszę przedstawić dane z ostatniego roku. 3.2 Zakupy Przedsiębiorstwo zawsze wybiera i daje priorytet rozwiązaniom przyjaznym dla środowiska i umacniającym jego proekologiczny wizerunek. Może być to wybór usług i towarów, które:  są świadczone/produkowane z lokalnych surowców, przez lokalne przedsiębiorstwa  posiadają certyfikat ekologiczny  posiadają inne unijne certyfikaty „przyjazne dla środowiska” (np. EU label dla produktów gospodarstwa domowego)  posiadają certyfikat „Fair Trade” (sprawiedliwego handlu)  pochodzą z recyklingu (w tym budynków, sprzętu, wyposażenia, materiałów itp.) Przedsiębiorstwo nigdy nie nabywa i nie używa dóbr lub produktów, które w jakimkolwiek stopniu pochodzą od zagrożonych gatunków albo mogą powodować szkody dla chronionych dóbr natury lub kultury (np. dzika wycinka drzew czy zbiór roślin chronionych itp.). Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób spełniany jest ten punkt, np. które nabywane produkty i usługi są szczególnie przyjazne dla środowiska. 3.3 Zużycie energii elektrycznej i cieplnej

Uwaga: za energie odnawialne w niniejszym systemie uważa się energie nie pochodzące z zasobów kopalnianych tj. energię z elektrowni wodnych, biomasę (słomę, drewno, pellety, brykiety, biogaz), pompy ciepła, energię wiatrową i solarną. W 2011 r. przypadku dostaw prądu z sieci przyjmuje się że odnawialne jest 10% (średnia krajowa). 3.3.1 Zużycie energii Przedsiębiorstwo podejmuje działania, aby zminimalizować zużycie energii. Weryfikacja:  proszę opisać, jakiego rodzaju działania są podejmowane, aby zminimalizować zużycie energii. 3.3.2 Odnawialne źródła energii Przynajmniej 12 % energii pochodzi z odnawialnych źródeł. Do końca 2012 r., przynajmniej 20% energii pochodzi z odnawialnych źródeł. Dokumentacja zużycia energii i jej źródeł jest udostępniona na potrzeby certyfikacji. Weryfikacja:  proszę opisać rodzaje energii zużywanej w przedsiębiorstwie i jej pochodzenie, w zestawieniu umożliwiającym wyliczenie procentowe w skali roku. Odpowiednia dokumentacja musi być dostępna na miejscu (np. faktury za prąd, zestawienie kosztów opału itp.) 3.3.3 Węgiel Nie stosuje się węgla do ogrzewania. Dopuszczalne jest uzupełnianie innych paliw węglem w przypadkach dużych mrozów pod warunkiem ze nie będzie stanowić więcej niż 20% zużywanego opału. Weryfikacja:  proszę opisać system grzewczy.

3.3.4 Klimatyzacja W pokojach i pomieszczeniach mieszkalnych lub przechowalniach nie stosuje się klimatyzacji. Weryfikacja: Oświadczenie/ weryfikacja na miejscu 3.3.5 Światło Przynajmniej w miejscach gdzie światło pali się długo stosowane są żarówki energooszczędne. Żarówki te stosowane są szczególnie w miejscach, gdzie światło pali się długo. Wyjątki: stare/zabytkowe lampy, w których nie można lub nie powinno się stosować takich żarówek. Żarówki energooszczędne oddawane są do utylizacji w przeznaczonych do tego punktach. Weryfikacja:  proszę opisać gdzie stosowane są żarówki energooszczędne, jeżeli nie ma proszę

uzasadnić. Weryfikacja na miejscu. 3.3.6 Sprzęt AGD Sprzęt elektroniczny i AGD zakupiony w roku 2010 i później ma klasę energetyczną A. Weryfikacja:  proszę wymienić sprzęt zakupiony w roku 2010 i później. Weryfikacja na miejscu 3.3.7 Sauny Sauny ogrzewane są energią odnawialną. Weryfikacja:  jeżeli jest sauna, proszę zaznaczyć w jaki sposób jest ogrzewana. 3.3.8 Baseny Baseny znajdujące się na dworze mogą być ogrzewane tylko energią odnawialną. Weryfikacja:  jeżeli jest basen na dworze, proszę zaznaczyć jak jest ogrzewany. 3.3.9 Budownictwo energooszczędne Przy budowie nowych budynków, stosowane są obowiązujące normy dla budynków energooszczędnych pasywnych lub aktywnych. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie normy zastosowano do budynków postawionych w 2010 r. i później. 3.4 Ograniczenie zużycia środków chemicznych 3.4.1 Metody czyszczenia Stosuje się procedury mycia i czyszczenia, które zapewniają, że nie używa się środków chemicznych szkodliwych dla środowiska. Wyjątek: jeżeli użycie chloru lub innych szkodliwych dla zdrowia i środowiska środków do dezynfekcji jest wymogiem prawnym. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie środki stosowane są do mycia i czyszczenia (nazwa, skład) Jeżeli stosowane są środki szkodliwe dla środowiska, proszę opisać jakie i uzasadnić.

3.4.2 Detergenty i środki myjące Przynajmniej 80% stosowanych środków czyszczących, piorących i myjących posiada oznakowanie przyjazne dla środowiska lub oparte jest na naturalnych biodegradowalnych surowcach. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie środki stosowane są do mycia i czyszczenia (nazwa, skład), jakie oznakowanie posiadają.

3.4.3 Dawkowania Istnieją wskazówki i personel jest przeszkolony pod kątem odpowiedniego dawkowania detergentów, środków do zmywarek i innych środków chemicznych. Weryfikacja:  proszę opisać, jak zapewnia się odpowiednie dawkowanie. 3.4.4 Toalety chemiczne Toalety chemiczne nie są używane w ekoturystyce. Weryfikacja: Na miejscu/oświadczenie(wpisać poniżej). 3.4.5 Papier toaletowy Papier toaletowy pochodzi z recyklingu lub nie jest chlorowany. Weryfikacja: proszę wymienić rodzaj stosowanego papieru. Weryfikacja na miejscu. 3.4.6 Środki do odszraniania/odśnieżania Do odszraniania i odśnieżania nie używa się soli i środków chemicznych. Weryfikacja:  proszę opisać stosowane metody odśnieżania i odszraniania. 3.4.7 Środki owadobójcze/walka ze szkodnikami i plagami Używane są tylko środki biodegradowalne. Jeżeli nie są skuteczne, możliwe jest wezwanie odpowiednich służb, pod warunkiem zastosowania metod jak najmniej szkodliwych dla środowiska. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie środki są stosowane. 3.4.8 Nawozy i środki ochrony roślin w ogrodach Ogrody są utrzymywane bez stosowania chemicznych środków ochrony roślin, pestycydów i herbicydów. Dopuszczalne są tylko nawozy i środki ochrony dozwolone dla gospodarstw ekologicznych. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie środki są stosowane. 3.4.9 Gospodarstwo rolne Jeżeli obiekt istnieje w ramach funkcjonującego gospodarstwa rolnego, w gospodarstwie stosowane są zrównoważone lub ekologiczne metody produkcji. Nie uprawiane jest GMO. Przestrzegane są zasady dotyczące dobrostanu zwierząt. Weryfikacja:  proszę opisać w skrócie prowadzone gospodarstwo rolne: obszar i rodzaj upraw/hodowli, stosowane metody produkcji, korzystanie z dopłat/pakietów rolno środowiskowych.

3.5 Gospodarka odpadami 3.5.1 Artykuły jednorazowego użytku Niebiodegradowalne artykuły jednorazowego użytku nie są używane ani proponowane gościom. Dotyczy to między innymi jednorazowo pakowanych porcji, talerzy, kubków i sztućców, torebek foliowych oraz grilli jednorazowego użytku. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie artykuły jednorazowego użytku są używane. 3.5.2 Zużycie papieru Przedsiębiorstwo wprowadziło zasady, aby zredukować zużycie papieru np.:  komunikacja przez Internet  fakturowanie przez email  drukowanie i kopiowanie po dwóch stronach kartki Weryfikacja:  proszę opisać wprowadzone metody. 3.5.3 Butelki i inne opakowania Przy zakupie zwraca się uwagę na wybieranie dużych opakowań (zmniejszenie ilości odpadów). Opakowania szklane, aluminiowe, plastikowe do napojów są zwrotne lub oddawane do recyklingu. Przewidziany jest recykling i ponowne używanie opakowań w ramach lokalnych możliwości. Preferowane są opakowania szklane. Weryfikacja:  proszę opisać stosowane metody przy zakupach oraz sposób recyklingu poszczególnych opakowań. 3.5.4 Segregacja i kompostowanie Śmieci są segregowane przynajmniej na odpady organiczne, papier, plastik, szkło i inne. Odpady organiczne z kuchni i z ogrodu są kompostowane. Przedsiębiorstwo posiada stosowne umowy na wywóz śmieci. Weryfikacja:  proszę opisać system segregacji. Weryfikacja na miejscu istniejącego systemu oraz kompostownika. 3.5.5 Segregacja odpadów produkowanych przez gości Gościom umożliwia się segregowanie odpadów zgodnie z systemem segregacji, wystawione są pojemniki na segregację. Goście otrzymują informacje, w jaki sposób segregowane są odpady. Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób informuje się gości i umożliwia im segregowanie odpadów.

3.5.6 Niebezpieczne odpady Istnieje lista niebezpiecznych odpadów i pisemnych procedur postępowania z nimi zgodnie z zasadami bezpieczeństwa (dotyczy to między innymi: smarów, lakierów, rozpuszczalników, farb, tzw. ”elektrośmieci”, baterii, leków itp.). Personel sortuje niebezpieczne odpady i oddaje do właściwych punktów zbiórki. Weryfikacja:  proszę przedstawić procedury postępowania z niebezpiecznymi odpadami (np. gdzie i jaki rodzaj odpadów jest oddawany, gdzie znajduje się informacja na ten temat). 3.6 Woda i ścieki 3.6.1 Oszczędzanie wody Stosowane są przynajmniej następujące mechanizmy oszczędzania wody:  baterie mieszające  oszczędne krany z przepływem poniżej 12 l  spłuczki do toalet z funkcją stop lub eko (3/6 l)  wykorzystanie deszczówki do podlewania ogrodu  zachęcanie personelu i turystów do oszczędzania wody  pranie ręczników nie częściej niż raz na 3 dni Ponadto zaleca się stosowanie następujących rozwiązań:  obieg wody szarej  prysznice i krany z automatycznym wyłącznikiem  korzystanie z pryszniców zamiast z wanny  zbiorniki na wodę deszczową I innych dostępnych na rynku metod oszczędzania wody Weryfikacja:  proszę opisać wszystkie stosowane rozwiązania w celu oszczędzania wody. Weryfikacja zastosowanych rozwiązań technicznych na miejscu 3.6.3 Ścieki Wszystkie budynki i udogodnienia, z których korzystają turyści i gospodarze są podłączone do odpowiedniego systemu zagospodarowania ścieków (oczyszczalnia przydomowa, kanalizacja, szambo), obiekt posiada odpowiednią dokumentację, pozwolenia i umowy dotyczące odbioru/odprowadzania ścieków. Weryfikacja:  proszę opisać sposób zagospodarowania ścieków. Odpowiednia dokumentacja musi być dostępna na miejscu (lub załączyć kopie do wniosku).

4. Rozwój lokalny i współpraca 4. 1 Wsparcie lokalnej gospodarki Przedsiębiorstwo podjęło następujące kroki:  jeżeli zatrudnia przewodników  są to lokalni przewodnicy, którzy prezentują lokalne atrakcje  zatrudnia się lokalnych pomocników, usługodawców (np. jako pomoc kuchenną, transport gości, wynajem rowerów, itp.)

 zachęca się turystów do zakupu lokalnych pamiątek  przedsiębiorstwo wnosi wkład rzeczowy lub finansowy w rozwój lokalnej infrastruktury i organizację wydarzeń. Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób przedsiębiorstwo wspiera lokalną gospodarkę (konkretne w/w działania). 4.2 Promocja obiektów z certyfikatem ekologicznym i ekoturystycznym Przedsiębiorstwo zna i promuje inne certyfikowane ekoturystycznie w tym systemie obiekty znajdujące się na jego terenie (w promieniu 100km),przekazując turystom informacje o tych obiektach. Przedsiębiorstwo zna i promuje gospodarstwa z certyfikatem ekologicznym prowadzące sprzedaż swoich wyrobów na tym terenie. Weryfikacja:  proszę przedstawić listę innych obiektów ekoturystycznych i gospodarstw ekologicznych na tym terenie i sposób w jaki są promowane przez przedsiębiorstwo. 4.3 Współpraca Przedsiębiorstwo współpracuje przynajmniej z dwoma innymi obiektami/osobami w swojej gminie świadczącymi usługi dla turystów. Weryfikacja:  proszę wymienić osoby/obiekty i formę współpracy. 4.4 Lokalna sieć Przedsiębiorstwo lub jego przedstawiciel jest członkiem i aktywnie działa w przynajmniej jednym lokalnym stowarzyszeniu lub sieci współpracy Weryfikacja:  proszę wymienić organizację i pełnione w niej stanowisko/obowiązki. 4.5 Informacja lokalna Jeżeli przedsiębiorstwo posiada stały punkt, świadczy usługi informowania o lokalnym dziedzictwie przyrodniczym i kulturowym nie tylko dla swoich gości, lecz również dla innych odwiedzających. Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób świadczone są usługi informacyjne dla innych odwiedzających.

5. Informacja, promocja, oznakowanie 5.1 Wyraźny profil ekoturystyczny Przedsiębiorstwo podjęło konkretne działania świadczące o jego ekoturystycznym profilu i stosowaniu globalnych zasad ekoturystyki. Weryfikacja:  proszę opisać skrótowo, w jaki sposób przedsiębiorstwo uwydatnia swój profil ekoturystyczny i globalne zasady ekoturystyki.

5.1.1 Strona internetowa Strona internetowa przedsiębiorstwa odzwierciedla jego ekoturystyczny profil. Na stronie znajduje się informacja o spełnianych wymogach i posiadanych certyfikatach. Na stronie znajduje się aktualny cennik podstawowych usług. Weryfikacja: Istniejąca strona i zwarte na niej informacje. Przed otrzymaniem pierwszego certyfikatu sporządzona jest lista informacji związanych z certyfikacją, które zostaną zamieszczone na stronie w ciągu miesiąca po formalnym zatwierdzeniu obiektu przez Radę Certyfikującą (informacja o otrzymanym certyfikacie, systemie certyfikacji, jednostce certyfikującej). 5.1.2 Jasny profil marketingowy Profil ekoturystyczny jest wyraźny w całym marketingu przedsiębiorstwa. Posiadane certyfikaty i znaki jakości umieszczone są w sposób widoczny w obiekcie i na materiałach informacyjnych. Informacja jest rzetelna i nie obiecuje więcej niż gość może otrzymać. Weryfikacja:  proszę opisać, jakie materiały informacyjne (załączyć) /oznakowanie posiada przedsiębiorstwo oraz gdzie zostaną umieszczone znaki po otrzymaniu pierwszego certyfikatu. + Weryfikacja na miejscu rzetelności informacji. 5.1.3 Informacja i marketing Informacja i materiały promocyjne są aktualne, rzetelne i oferują tylko to, co gość faktycznie otrzyma. Szczególnie przykłada się uwagę do stosowanego słownictwa. Wyraźnie rozróżnia się oferowane produkty ekologiczne z certyfikatem oraz produkty produkowane bez nawozów i chemikaliów, ale bez certyfikatu (nie używa się w stosunku do nich nazwy produkt ekologiczny, jedynie produkt wytwarzany zgodnie z zasadami rolnictwa zrównoważonego lub bez stosowania chemii). Weryfikacja:  wszystkich posiadanych materiałów informacyjnych i promocyjnych (załączyć listę stron www oraz inne materiały w wersji elektronicznej lub papierowej). 5.1.4 Oznakowanie Oznakowanie dojazdu i obiektu jest wyraźne, ale zaprojektowane z poszanowaniem krajobrazu (z uwzględnieniem zasad 2.5.5.). Na oznakowaniu powinien znajdować się wyraz ekoturystyka. Weryfikacja:  proszę opisać, jak oznakowany jest dojazd i obiekt (można dołączyć zdjęcia + weryfikacja na miejscu). Dopuszczalne jest zamieszczenie wyrazu ekoturystyka dopiero po otrzymaniu certyfikatu (w ciągu miesiąca). 5.1.5 Ukierunkowanie na klientów świadomych zagadnień ekologicznych Przedsiębiorstwo pracuje nad sprzedażą oferty dla grup (firm, biur podróży, itp.), które mają wyraźne proekologiczne nastawienie i wytyczyły sobie cel redukowania

negatywnych wpływów na środowisko i klimat. Przedsiębiorstwo daje priorytet klientom o nastawieniu etycznym i świadomości ekologicznej. Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób oferta jest ukierunkowywana na klientów świadomych zagadnień ekologicznych. 5.1.6 Oferta zorientowana na dłuższe pobyty Przedsiębiorstwo oferuje samo, lub we współpracy z innymi „ekoturystyczne doświadczenia” organizowane na dłuższe pobyty w okolicy. Oferta jest przygotowana w sposób zachęcający do dłuższych pobytów (zniżki cenowe, plan zajęć i atrakcji). Przynajmniej 75% oferty dla turystów, którzy muszą skorzystać z transportu lotniczego dotyczy pobytów ponad tygodniowych. Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób oferta jest ukierunkowana na dłuższe pobyty i jeżeli dotyczy, proszę opisać ofertę dla klientów zagranicznych. 5.2 Przyjmowanie gości i komunikacja 5.2.1 Gospodarze i przewodnicy Przedsiębiorstwo opracowało wytyczne dla gospodarzy, personelu i przewodników przyjmujących gości dotyczące ich roli w komunikowaniu się z gośćmi. Goście na początku pobytu są informowani o obowiązujących standardach i procedurach. Weryfikacja:  proszę przedstawić wytyczne dla gospodarzy, personelu i przewodników (mogą być zawarte w planie zarządzania 1.1.2),  proszę opisać, w jaki sposób goście są informowani o obowiązujących standardach i procedurach. 5.2.2 Dostępność dla klienta Przedsiębiorstwo ma procedury zapewniające, że na pytania klientów jest w stanie odpowiedzieć w ciągu 2 dni. Przedsiębiorstwo/obiekt ma jasno określone zasady dostępności tj. numery kontaktowe i adresy email, dni i godziny otwarcia i zwiedzania (jeżeli dotyczy), osoby kontaktowe. Informacje te są zamieszczone na stronie www i na oznakowaniu obiektu. Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób zapewnia się dotrzymanie terminu odpowiedzi na pytania,  proszę opisać zasady dostępności i gdzie są zamieszczone. 5.2.3 Pytania gości Przedsiębiorstwo uczyniło odpowiednie kroki zapewniające, że pracownicy są przygotowani do odpowiedzi na pytania, które klienci mogą im zadawać odnośnie ekoturystyki i spełnianych przez nie ekoturystycznych wymogów. Weryfikacja:  proszę opisać, w jaki sposób przygotowano pracowników/osoby kontaktowe do odpowiedzi na pytania dot. ekoturystyki.

POLSKA NATURALNIE STR.

171

ZAŁĄCZNIKI

załącznik nr

PROCEDURA -ZARZĄDZANIA CERTYFIKATEM EKOTURYSTYCZNYM -NADAWANIA CERTYFIKATU EKOTURYSTYCZNEGO Tło historyczne Polski Certyfikat Ekoturystyczny został utworzony przez Społeczny Instytut Ekologiczny w ramach projektu „Wzorcowa sied ekoturystyczna między Bugiem a Narwią” realizowanego od lipca 2009 do grudnia 2010 w ramach wsparcia udzielonego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także ze środków budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

Zasady Zasady przyznawania certyfikatu opisuje: - niniejsza procedura - zestaw kryteriów - wniosek aplikacyjny

Logo Obiekty i przedsięwzięcia certyfikowane uzyskują na czas trwania certyfikatu prawo do posługiwania się logo (znakiem), które stanowi załącznik do niniejszej procedury. Logo chronione jest patentem na poziomie krajowym i UE. Logo oraz system certyfikacji stanowią własnośd autorską Społecznego Instytutu Ekologicznego i podlegają z tego tytułu ochronie prawnej.

Zarządzanie systemem Społeczny instytut Ekologiczny zarządza systemem wraz z lokalnymi stowarzyszeniami, których cele są zbieżne z propagowaniem i ideą ekoturystyki. W momencie utworzenia systemu są to: - Mazowiecko-Podlaskie Stowarzyszenie Agroturystyczne - Stowarzyszenie gospodarstw agro i ekoturystycznych Mazowieckie Wierzby Zostało podpisane trójstronne porozumienie pomiędzy trzema stowarzyszeniami dotyczące zarządzania systemem zgodnie z niniejszą procedurą. Zgodnie z porozumieniem, jeżeli rozszerzenie obszaru stosowania systemu będzie tego wymagało, partnerzy mogą jednogłośnie zdecydować o dokooptowaniu do systemu zarządzania innych instytucji pod warunkiem, że będą one reprezentować znaczącą liczbę beneﬁcjentów i potencjalnych beneﬁcjentów systemu lub wniosą znaczący wkład w jego rozwój i promocję oraz że ich cele będą zbieżne z ideą ekoturystyki. Warunkiem będzie podpisanie porozumienia pomiędzy wszystkim partnerami. Umowa określa również warunki rezygnacji z udziału w zarządzaniu systemem.

Rada ds. certy kacji Certyfikat jest przyznawany przez Radę ds. Certyfikacji. Rada składa się z 5 do 7 osób: - przedstawiciela Społecznego Instytutu Ekologicznego wskazanego przez Zarząd SIE - przedstawiciela Mazowiecko-Podlaskiego Stowarzyszenia Agroturystycznego wskazanego przez Zarząd Stowarzyszenia - przedstawiciela Stowarzyszenia Gospodarstw Agro i Ekoturystycznych Mazowieckie Wierzby wskazanego przez Zarząd Stowarzyszenia Oraz w latach 2010 i 2011: - dwóch przedstawicieli grupy roboczej wyłonionej w projekcie „Wzorcowa sieć ekoturystyczna”, która opracowywała kryteria ekocertyfikacji, wybranych na zasadzie głosowania przez członków grupy. W kolejnych latach, będą to trzej przedstawiciele certyfikowanych obiektów, wskazani przez Radę na podstawie zgłoszonych kandydatur. Kadencja Członka Rady trwa 2 lata. W przypadku rezygnacji jednego z członków, wyznaczany jest nowy na w/w zasadach. W przypadku zerwania umowy lub rezygnacji przez partnerów, Społeczny Instytut Ekologiczny może określić nowe zasady powoływania Rady, pod warunkiem zachowania udziału przynajmniej dwóch lokalnych stowarzyszeń z terenu objętego certyfikacją, reprezentujących beneficjentów certyfikatu i potencjalnych beneficjentów.

Regulamin Rady ds. Certyfikacji Rada sama uchwala swój regulamin funkcjonowania, pod warunkiem zachowania warunków przewidzianych w systemie zarządzania certyfikatem ekoturystycznym. Zmiany w regulaminie wymagają większości 2/3 głosów członków Rady. Rada ds. certyfikacji składa się z 5 do 7 członków, wytypowanych na w/w zasadach. Rada wybiera w swoim gronie przewodniczącego i wice-przewodniczącego Rady. Rada spotyka się w zależności od potrzeb procedury nadawania certyfikatów, jednakże przynajmniej raz na rok. Posiedzenia Rady zwołuje przewodniczący, informując o nich w każdy skuteczny sposób członków Rady przynajmniej na 10 dni przed terminem posiedzenia. Posiedzenia Rady są ważne pod warunkiem obecności przynajmniej połowy członków, w tym przewodniczącego lub wice-przewodniczącego. Rada podejmuje decyzje zwykłą większością głosów. W przypadku równego podziału głosów, decydujący głos ma przewodniczący Rady. Spotkania Rady są protokołowane. Dokumentacja przechowywana jest przez przewodniczącego.

Zadaniami Rady są: - zarządzanie systemem certyfikacji - dbanie o rozwój, zachowanie i podwyższanie standardów w systemie certyfikacji ekoturystycznej - promocja zasad ekoturystyki w Polsce w oparciu o system certyfikacji ekoturystycznej - przestrzeganie zasad ustanowionych przez system - wybór i odwoływanie jednostki lub osób odpowiedzialnych za przeprowadzenie audytu certyfikującego (mogą to byd członkowie Rady lub nie) - ustalanie opłat za certyfikację i sposobu zarządzania finansowego systemem - wprowadzanie ewentualnych zmian w systemie i sposobie zarządzania wynikających z doświadczenia, praktyki lub rozwoju systemu, pod warunkiem zachowania zasad ekoturystyki i nie obniżania standardów ustanowionych pierwotnie przez system. Wprowadzenie zmian w systemie wymaga większości 2/3 głosów wszystkich członków Rady. - interpretacja sposobu spełnienia kryteriów w poszczególnych przypadkach lub jeżeli zachodzą wątpliwości na ten temat - przyznawanie certyfikatu wraz z prawem do posługiwania się logo - odbieranie certyfikatu i związanych z nim praw

Sposób zgłaszania wniosku i przyznawania certyfikatu Standardowa procedura zgłaszania wniosku i nadawania certyfikatu wygląda następująco: 1. Wnioskodawca zgłasza pisemnie wstępną chęd otrzymania certyfikatu do przewodniczącego Rady lub audytora wyznaczonego przez Radę. W piśmie

4. 5.

6. 7. 8.

zgłoszeniowym wnioskodawca przedstawia skrótowy opis działalności i powód dla którego zamierza wnioskowad o certyfikat (maksymalnie jedna strona A4). W ciągu 3 dni wnioskodawca otrzymuje odpowiedź informującą, czy ma szansę na otrzymanie certyfikatu w danym roku. Wnioskodawca otrzymuje również informację o kosztach certyfikacji i wyraża na nie pisemną zgodę. Wnioskodawca przesyła wstępny wniosek aplikacyjny. Wątpliwości dotyczące wypełnienia wniosku konsultowane są z jednostką/osobą certyfikującą e-mailem lub telefonicznie. W ciągu 2 tygodni od otrzymania wniosku jednostka/osoba certyfikująca przekazuje swoje uwagi dotyczące niezbędnych korekt Proces przewidziany w punktach 4 i 5 trwa do momentu uznania przez osobę certyfikującą, że wniosek pozwala na przyznanie certyfikatu. W przypadku wątpliwości są one konsultowane z Radą. Umawiana jest wizyta audytująca na miejscu. Wnioskodawca jest w tym momencie zobowiązany do zapłacenia połowy kosztów certyfikacji. Po wizycie sporządzany jest pisemny protokół polecający przyznanie certyfikatu lub zalecający niezbędne korekty i czas proponowany na ich dokonanie. Wnioskodawca dokonuje korekt w przewidzianym czasie i informuje jednostkę. W razie konieczności dokonywana jest kolejna wizyta na miejscu w celu sprawdzenia wykonania korekt. Po sporządzeniu koniecznych korekt audytor przekazuje Radzie w ciągu tygodnia protokół zalecający przyznanie certyfikatu. Rada zobowiązana jest do podjęcia w ciągu miesiąca decyzji o nadaniu certyfikatu. W przypadku pozytywnej decyzji, wnioskodawca otrzymuje informację na piśmie w terminie 7 dni od jej podjęcia i uiszcza pozostałe opłaty. W przypadku decyzji negatywnej, wnioskodawcy przysługuje jednorazowe odwołanie do Rady. Wnioskodawca może wnioskowad o przedstawienie swoich racji bezpośrednio Radzie, która zobowiązana jest wysłuchad jego racji i podjąd ostateczną decyzję.

Prawa przyznawane certyfikowanym obiektom W momencie otrzymania certyfikatu i do czasu cofnięcia przez Radę, wnioskodawca ma prawo: posługiwad się opatentowanym znakiem ekoturystycznym informowad we wszelkich materiałach o otrzymanym certyfikacie byd wymienionym we wszelkich materiałach informacyjnych i promocyjnych systemu kandydowad do Rady uczestniczyd w monitorowaniu prawidłowego funkcjonowania systemu i jego rozwoju poprzez zgłaszanie uwag i wniosków do Rady i jednostki certyfikującej. Wszelkie uwagi na piśmie muszą byd formalnie rozpatrzone na posiedzeniach Rady.

Załącznik- LOGO (znak) Polskiego Certyfikatu Ekoturystycznego Logo występuje w 4 podstawowych wersjach

POLSKA NATURALNIE STR.

177

ZAŁĄCZNIKI

załącznik nr

REGULAMIN CERTYFIKATU CZYSTA TURYSTYKA I.

Instytucja i organy przyznające Certyfikat Czysta Turystyka 1. Instytucją przyznającą Certyfikat Czysta Turystyka (Certyfikat) jest Fundacja Partnerstwo dla Środowiska (FPdS). 2. Decyzję o przyznaniu Certyfikatu podejmuje Komisja Certyfikatu Czysta Turystyka (Komisja), będąca ciałem wewnętrznym FPdS. Komisja pracuje pod nadzorem zewnętrznego ciała doradczego – niezależnej Kapituły Certyfikatu Czysta Turystyka (Kapituła). 3. Komisja Certyfikatu Czysta Turystyka składa się z 3-5 pracowników FPdS. Przewodniczącego Komisji (osobę kierującą jej pracami), oraz jej członków powołuje i odwołuje Zarząd FPdS. 4. Kapituła Certyfikatu Czysta Turystyka składa się z przedstawicieli instytucji i organizacji związanych z rozwojem Programu Czysta Turystyka. Członków Kapituły proponuje i zatwierdza Zarząd FPdS.

II.

Zasady i koszty przyznawania Certyfikatu Czysta Turystyka A) PROCEDURA 1. Organizacja* zainteresowana otrzymaniem Certyfikatu Czysta Turystyka wypełnia formularz deklaracji przystąpienia do procesu certyfikacji Czysta Turystyka dostępny online: www.czystaturystyka.pl lub kontaktuje się ze Specjalistą ds. Certyfikacji Czysta Turystyka (Specjalista CT). Potwierdzeniem przystąpienia do certyfikacji Czysta Turystyka jest wypełnienie deklaracji, dostarczenie jej do Specjalisty CT i jego akceptacja. 2. Organizacja wyznacza zespół odpowiedzialny za wdrożenie rozwiązao pro-środowiskowych celem spełnienia kryteriów certyfikatu. Opcjonalnie Organizacja może skorzystad z usług Akredytowanego Konsultanta FPdS (Konsultant). 3. Konsultant przeprowadza rozpoznanie, na podstawie którego przygotowuje raport z praktycznymi wskazówkami dotyczącymi działao, jakie należy podjąd, aby spełnid Kryteria Certyfikatu. 4. Konsultant pomaga Organizacji w sformułowaniu polityki środowiskowej, przeprowadza szkolenie na temat Kalkulatora CO2 oraz nadzoruje wszelkie działania podejmowane w celu spełnienia kryteriów certyfikatu. 5. Organizacja przygotowując się do audytu certyfikującego może korzystad ze szkoleo prowadzonych przez Specjalistów ds. certyfikacji środowiskowej FPdS, specjalistów i trenerów współpracujących z FPdS oraz usług Centrum Informacji Ekologicznej. 6. Po zakooczeniu przygotowao, Organizacja występuje do Specjalisty CT o przeprowadzenie audytu certyfikującego. 7. Akredytowany audytor FPdS przeprowadza audyt certyfikujący w organizacji i na tej podstawie przygotowuje raport, który przesyła w wersji elektronicznej do Organizacji i Specjalisty CT. Organizacja drukuje formularz w dwóch kopiach i po podpisaniu odsyła do audytora. Podpisany przez audytora i Organizację raport zostaje przesłany do Specjalisty CT. 8. Specjalista CT przynajmniej raz na kwartał zwołuje posiedzenie Komisji Certyfikatu Czysta Turystyka. Specjalista CT sporządza protokół ze spotkania Komisji. 9. Protokół z posiedzenia Komisji przesyłany jest do Kapituły. Kapituła może zgłosid swoje sugestie i uwagi w ciągu 7 dni. Po tym czasie, Specjalista CT informuje Organizację o decyzji Komisji. 10. Członkowie Kapituły i Komisji mają możliwośd uzyskania wszelkich informacji dotyczących Organizacji rekomendowanej przez audytora koniecznych do rozpatrzenia przyznania Certyfikatu. Za dostarczenie informacji odpowiedzialny jest Specjalista CT.

11. Na podstawie pozytywnej decyzji Organizacja uzyskuje status firmy przyjaznej dla środowiska, potwierdzony Certyfikatem Czysta Turystyka. Certyfikat jest nadawany w postaci dyplomu. Certyfikat zostaje przesłany do Organizacji drogą pocztową. 12. Decyzje Komisji są ostateczne i po zaakceptowaniu przez Kapitułę nie podlegają odwołaniu. 13. Certyfikat przyznawany jest na 2 lata. Po tym czasie Organizacja powinna ponownie poddad się audytowi certyfikującemu. 14. Po otrzymaniu Certyfikatu, przez okres 2 lat, Organizacja zobowiązuje się do utrzymania standardów środowiskowych na poziomie nie niższym, niż zawarty w audycie certyfikującym.

B) KOSZTY 1. Koszty uzyskania certyfikatu są zgodne z aktualnie obowiązującym cennikiem lub indywidualnymi ustaleniami między FPdS i Organizacją. 2. Cena zależna jest od wybranego pakietu certyfikacyjnego oraz rodzaju Organizacji. 3. FPdS w oparciu o ustawę dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz.U. 2004 Nr 223 poz. 2268) oraz rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2004 r. w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie (Dz.U. 2004 nr 188 poz. 1945) wyróżnia 4 kategorie obiektów turystycznych: Kategoria 1: gospodarstwa agroturystyczne i turystyka wiejska, Kategoria 2: domy wycieczkowe, schroniska młodzieżowe, pensjonaty, kempingi, Kategoria 3: hotele jedno-, dwu- i trzygwiazdkowe, Kategoria 4: hotele cztero- i pięciogwiazdkowe. 4. Ceny poszczególnych pakietów i zakres usługi opisane są w Ofercie Certyfikatu Czysta Turystyka. 5. Audyt certyfikujący obejmuje jednokrotną wizytę akredytowanego audytora FPdS w Organizacji. Jeśli spotkanie nie dojdzie do skutku z winy Organizacji lub jeśli w wyniku audytu Organizacja nie będzie mogła uzyskad Certyfikatu, to kosztami ponownego przyjazdu audytora obciążona zostanie Organizacja. 6. Doradztwo Konsultanta FPdS obejmuje 3 wizyty (do 2h) doradczo-szkoleniowe w Organizacji. Kosztem każdej dodatkowej wizyty obciążona jest Organizacja. 7. Szkolenie dla pracowników obejmuje 4 godziny zegarowe szkolenia do 15 osób oraz materiały szkoleniowe i potwierdzenie udziału w szkoleniu dla każdego uczestnika. Dla szkoleo niestandardowych, cena ustalana jest indywidualnie.

III. Uprawnienia związane z posiadaniem Certyfikatu Czysta Turystyka 1. Organizacje, które otrzymają Certyfikat Czysta Turystyka mogą posługiwad się logotypem Czysta Turystyka w swoich materiałach informacyjnych i promocyjnych. Szczegóły definiuje Regulamin Posługiwania się Znakiem Towarowym Czysta Turystyka (CT). 2. FPdS może promowad certyfikowane Organizacje na swoich stronach internetowych, w mediach, itp.

*pod pojęciem Organizacji rozumied należy działalnośd obiektów turystycznych posiadających miejsca noclegowe (posiadające nr Regon)

POLSKA NATURALNIE STR.

181

ZAŁĄCZNIKI

załącznik nr

KRYTERIA CERTYFIKATU CZYSTA TURYSTYKA Kryterium 1

Wdrożona polityka środowiskowa: posiadanie dokumentu Polityki Środowiskowej.

Kryterium 2

Zarządzanie energią elektryczną i cieplną: posiadanie odpowiednich decyzji administracyjnych oraz umów na dostarczanie energii, wykorzystanie źródła ciepła: elektrycznego (świadectwo charakterystyki energetycznej budynku/lokalu), gazowego, biomasy lub innego opału (protokoły z kontroli obiektu budowlanego, oceny i ekspertyzy dotyczące jego stanu technicznego zawarte w książce obiektu budowlanego), uregulowane sprawozdawczośd i opłaty za korzystanie ze środowiska, instalacja CO wyposażona w regulację np.: termoregulatory, regulator pogodowy, itp., zastosowanie minimum 50% urządzeo ograniczających zużycie energii elektrycznej (np. energooszczędny sprzęt, oświetlenie, itp.).

Kryterium 3

Obowiązek monitorowania emisji CO2: stałe korzystanie z narzędzia internetowego – Kalkulatora CO2: http://www.eko-spec.pl do: monitorowania zużycia energii cieplnej, monitorowania zużycia energii elektrycznej, monitorowania zużycia wody i wytwarzanych ścieków, monitorowania ilości wytwarzanych odpadów.

Kryterium 4

Zarządzanie wodą: umowa na dostawy wody, własne ujęcie wody (dokumenty), zastosowanie w minimum 50% punktów poboru wody urządzeo ograniczających jej zużycie (perlatory, itp.), stosowanie biodegradowalnych środków czystości, posiadanie umowy na odbiór ścieków, (w przypadku bezodpływowych zbiorników przedstawienie do wglądu dokumentów o odbieranych ściekach, dla własnej oczyszczalni ścieków przedstawienie dokumentów eksploatacji), posiadanie aktualnego pozwolenia wodno-prawnego na wprowadzanie ścieków oraz wód deszczowych i opadowych z terenów utwardzonych do środowiska (jeśli dotyczy), w obiektach, posiadających basen: utrzymanie jakości wody w basenie w stanie sanitarnym zgodnym z wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi (dokumenty Sanepidu).

Kryterium 5

Zarządzanie odpadami: posiadanie odpowiednich decyzji administracyjnych w zakresie wytwarzania odpadów, w tym niebezpiecznych, posiadanie umów na odbiór odpadów, właściwy sposób magazynowania odpadów, właściwy sposób postępowania z odpadami niebezpiecznymi, prowadzenie segregacji odpadów w zakresie: tworzywa sztuczne, szkło, papier, metal oraz odpadów organicznych (w zależności od możliwości), wyznaczenie miejsc na odpady posegregowane (oznaczone i zabezpieczone), działania na rzecz ograniczenia ilości wytwarzanych odpadów.

Kryterium 6

Posiadanie sprawnego systemu wentylacyjnego, klimatyzacji i zabezpieczenia p.poż.: posiadanie dokumentów potwierdzających sprawnośd wentylacji, posiadanie dokumentów potwierdzających sprawnośd klimatyzacji (jeśli dotyczy), zabezpieczenia przeciwpożarowe.

Kryterium 7

Dbałośd o zachowanie lokalnego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego: udzielanie podstawowej informacji turystycznej o regionie i jego walorach przyrodniczych i kulturowych, korzystanie z lokalnych produktów żywnościowych, w tym ekologicznych produktów żywnościowych z atestem (jeśli to możliwe), propagowanie aktywnych form wypoczynku, np. turystyki pieszej i rowerowej, udzielanie informacji na temat istniejących w okolicy szlaków rowerowych, wypożyczalni sprzętu turystycznego, itp.

Kryterium 8

Edukacja ekologiczna turystów i pracowników: przeszkolenie pracowników w zakresie działao proekologicznych podejmowanych przez firmę, promocja stosowanych rozwiązao proekologicznych i edukacja ekologiczna turystów (np. poprzez przygotowanie materiałów informacyjnych, ulotek, biuletynów, informacji na stronach www).

POLSKA NATURALNIE STR.

184

INSTYTUT SPRAW OBYWATELSKICH Instytut Spraw Obywatelskich (INSPRO) powstał w 2004 roku. Jesteśmy organizacją pożytku publicznego programowo niezwiązaną z żadną partią polityczną ani grupą interesu. Naszą misją jest rozwijanie, kształtowanie i promowanie postaw obywatelskich. Naszym marzeniem jest społeczeństwo, w którym obywatele są zaangażowani w życie publiczne, dbają o dobro wspólne, są świadomi swoich praw i obowiązków, mają do siebie nawzajem zaufanie oraz chcą i potrafią współpracować.

Robimy to, co robimy, po to żeby dać świadectwo. Zbigniew Herbert napisał kiedyś pięknie: „[...] masz mało czasu trzeba dać świadectwo” i „[...] bądź odważny, w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy”. Specjalizujemy się w obywatelskiej mobilizacji, edukacji i monitoringu. Wszystkie nasze inicjatywy są związane z ideą dobra wspólnego, kapitału społecznego i jakości życia. Inspiracje dla nich czerpiemy m.in. z dokonań polskich działaczy i działaczek społecznych XIX i XX wieku oraz tradycji pierwszej „Solidarności”. Chcemy usuwać przyczyny, nie skutki problemów.

POLSKA NATURALNIE STR.

185

LISTA INICJATYW INSPRO

Tiry na tory (www.tirynatory.pl)

Miasto w ruchu (www.miastowruchu.pl)

Pracujemy w domu (www.pracujemywdomu.pl)

Centrum Wspierania Rad Pracowników (www.radypracownikow.info)

Naturalne geny (www.naturalnegeny.pl)

Obywatele decydują (www.obywateledecyduja.pl)

Centrum KLUCZ (www.centrumklucz.pl)

INSPROwnia (www.inspro.org.pl)

Poland naturally (www.polandnaturally.pl)

POLSKA NATURALNIE STR.

186 Odbiorcami działań Instytutu są przede wszystkim osoby identyfikujące się z celami poszczególnych inicjatyw oraz chcące wesprzeć je swoim czynem. Uważamy, że zmieniać rzeczywistość można skuteczniej, kiedy wokół wspólnego, konstruktywnego celu skupia się ludzi z różnych środowisk. Dlatego też przykładowo zachęcamy zwolenników idei „ Tiry na tory ” do poparcia działań za wprowadzeniem obowiązkowego znakowania żywności GMO, a członkom rad pracowników zwracamy uwagę na tematykę nieodpłatnej pracy domowej.

INSPRO TANK = ACTION TANK + THINK TANK Słuchamy głosu obywateli i zamieniamy go w czyn. Wprowadzamy zmianę społeczną poprzez efektywne łączenie oddolnej aktywności obywatelskiej z interdyscyplinarną pracą ekspercką. Mobilizujemy obywateli i obywatelki do działania, jednocześnie szukając nowych idei oraz budując bazę merytoryczną i know-how. Czytamy, śledzimy i analizujemy najnowsze badania oraz trendy, dbając o to, by podejmowane przez nas działania były jak najbardziej aktualne, by trafiały w swój czas i miejsce. W ramach naszych inicjatyw m.in. prowadzimy kampanie społeczne, organizujemy konferencje i debaty, występujemy w programach radiowych i telewizyjnych, animujemy zbiórki podpisów pod petycjami, prowadzimy serwisy internetowe, organizujemy wystawy objazdowe i pokazy filmowe, inicjujemy happeningi i pikiety, szkolimy i doradzamy, prowadzimy audycje radiowe, wykorzystujemy media społecznościowe i marketing wirusowy, przygotowujemy i dystrybuujemy materiały promocyjno-informacyjne (ulotki, plakaty, naklejki, newslettery, spoty radiowe i telewizyjne, videocasty i podcasty), prowadzimy dialog parlamentarny, robimy badania i analizy, wydajemy raporty i publikacje książkowe.

WESPRZYJ NAS W działaniu opieramy się na mocnych stronach osób tworzących interdyscyplinarny zespół INSPRO. Są wśród nas społecznicy i aktywiści, studenci i naukowcy, samorządowcy i dziennikarze. Łączy nas pasja i przekonanie o wadze naszej misji. Jeśli bliskie są Ci nasze cele i szukasz miejsca do działania, dołącz do nas. Instytut Spraw Obywatelskich działa dzięki wsparciu finansowemu darczyńców prywatnych i publicznych. Pozyskujemy środki z różnych źródeł, co umożliwia nam zachowanie suwerenności w realizacji misji. Szczególnie ważne jest dla nas wsparcie od adresatów naszych działań – obywateli. Dlatego jeśli popierasz nasze inicjatywy wesprzyj nas darowizną wpłacając wybraną kwotę na nr konta: 11 8784 0003 0005 0010 0013 0001 (Bank Spółdzielczy Rzemiosła w Łodzi). Pamiętaj, że kwotę darowizny możesz odliczyć od podstawy swojego opodatkowania!

Możesz też przekazać nam 1% swojego podatku wpisując numer KRS 0000191928 do odpowiedniej rubryki w swoim rozliczeniu podatkowym składanym co roku do Urzędu Skarbowego

POLSKA NATURALNIE

„Raport dotyczący stanu rozwoju ekoturystyki w Polsce stanowi element projektu „Polska, naturalnie! – rozwój, integracja i promocja produktów i rozwiązań ekoturystycznych w województwach podlaskim, lubelskim i podkarpackim”, realizowanego przez Instytut Spraw Obywatelskich (INSPRO). Projekt ten jest kontynuacją i rozszerzeniem prowadzonych przez INSPRO od 2006 r. inicjatyw „Ecotourism in Poland” oraz „Poland Naturally!”. Każdy z wymienionych projektów zakłada promocję i rozwój ekoturystyki w Polsce; ten cel przyświeca również raportowi. Ekoturystyka to od kilku lat temat bardzo popularny w naszym kraju. W niemal każdym dokumencie strategicznym (zarówno na szczeblu centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym), ekoturystyka wskazywana jest jako wręcz idealna forma turystyki, którą należy rozwijać. Ma stanowić źródło dochodów dla lokalnych społeczności, a przy tym zapewniać ochronę środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Również w opracowaniach naukowych ekoturystyka pojawia się w ostatnich latach coraz częściej. Tak intensywna obecność ekoturystyki może sprawiać wrażenie, że zjawisko to jest dobrze poznane i przebadane. Tymczasem analiza dostępnych na rynku materiałów wskazuje, że jest wręcz odwrotnie. Dlatego podstawowym celem raportu było zwrócenie uwagi na rzeczywisty stopień rozwoju rynku ekoturystycznego w Polsce”.

Maciej Kronenberg, Instytut Spraw Obywatelskich (fragment ze wstępu do raportu)