Rekomendacje

Zastrzeżenie: poniższe rekomendacje opracowane zostały tylko na podstawie rozmów z krytykami i krytyczkami, obserwacji Internetu oraz ankiet. Należałoby je w przyszłości uzupełnić rozmowami z szefami redakcji pism teatralnych czy szerzej kulturalnych, publikujących teksty o teatrze oraz z ich odbiorcami. Rekomendacje mogą być istotne na dwóch poziomach: instytucji mających wpływ na życie teatralne oraz osób identyfikujących się z działalnością krytyczną, które również mogą coś zmienić.

Bazując na przeprowadzonych badaniach można jednoznacznie stwierdzić, że konieczne jest pogłębienie dyskusji o współczesnej krytyce teatralnej. Wynika to z licznych i istotnych zmian, które zaczęły się dokonywać jeszcze przed pandemią. Trudno jest dzisiaj mówić o zawodzie „krytyczki teatralnej/krytyka teatralnego”. Zasadne byłoby ustalenie zakresu tej działalności i przede wszystkim wypracowanie narzędzi ochrony prawnej gwarantującej wsparcie w czasie kryzysu poprzez odpowiednie ustawodawstwo. Równocześnie trzeba podkreślić, że przydatna byłaby regularna dyskusja na temat krytyki, która jest niebagatelnym elementem kulturalnego i dziennikarskiego ekosystemu, integrującego twórców, rzemieślników, producentów, organizatorów, wydawców i odbiorców. Mamy świadomość, że grono osób związanych z krytyką teatralną jest niewielkie, co warunkuje skalę problemu. Mimo to sugerujemy przeanalizowanie możliwości skorzystania z wymienionych poniżej mechanizmów albo zainspirowanie się funkcjonującymi w innych obszarach modelami: – zaangażowanie krytyków w ruch na rzecz UBIE: Unconditional

Basic Income Europe https://www.ubie.org (z badań wynika, że część krytyków znalazła się w czasie pandemii w trudnej sytuacji finansowej, ale także że krytykom płaci się niewiele za teksty oraz że brakuje ogólnych zasad dotyczących stawek, które stosowałyby redakcje bądź instytucje zamawiające teksty. UBIE jest propozycją szeroko omawianą w Europie, także w Polsce, i dotyczy rozwiązania systemowego, wykraczającego poza interesy poszczególnych grup, warto podkreślić, że to głównie nieuregulowane kwestie finansowe przyczyniają się do zaniku krytyki teatralnej jako zawodu, a coraz więcej osób zajmuje się krytyką dodatkowo albo w ramach hobby);

– jak inspiruje Timothy Garton Ash w Wolnym słowie25: być może dobrym pomysłem byłoby utworzenie agencji krytyków z całej Polski finansowanej przez wiele podmiotów (taki mechanizm może pomóc przekroczyć bariery geograficzne – Warszawa/Kraków kontra reszta, wzmocnić lokalnych krytyków); – platforma wymiany wiedzy o teatrze online (aktualny repertuar, żeby niczego nie przeoczyć, szkolenia, np. jak opisywać teatr online, czat dla użytkowników, indeks spektakli archiwalnych, wspólne pozyskiwanie praw od teatrów na cele popularyzatorskie, obecnie nagrania są rozproszone i udostępnianie na krótki czas, co badani uznali za niekorzystne); – zbieranie i regularne publikowanie informacji o stypendiach i konkursach grantowych dla krytyków w kraju i za granicą w jednym ustalonym miejscu;

– regularne spotkania przedstawicieli redakcji kulturalnych i teatralnych (dużych, małych, lewicowych, prawicowych, centrowych) na wzór SPIĘCIA (https://magazynkontakt.pl/spiecie/) w celu dyskusji konkretnych problemów krytyki. Ważne: kluczowa powinna być różnorodność w doborze przedstawicieli (nie tylko redaktorzy naczelni);

– dalsze badania mające na celu zrozumienie motywacji krytyków w kontekście wykonywania zajęć nieopłacalnych finansowo, ważnym elementem może być poruszenie wprost kwestii prekariatu. Istotnym tematem dla pogłębionych badań jest kwestia płci, geografii krytyki teatralnej, nieformalnych oraz instytucjonalnych relacji tworzonych przez krytyków i krytyczki.

25 Timothy Garton Ash, Wolne słowo. Dziesięć zasad dla podzielonego świata, Znak, Kraków 2018.