KLAUZULE SPOŁECZNE W ZAMÓWIENIACH PUBLICZNYCH Zlecenie wykonania usługi bądź dostarczenia towaru w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych, z możliwością wykorzystania klauzul społecznych (społecznie odpowiedzialne zakupy), wspierających inkluzję zawodową osób wykluczonych. Dotyczy to wszystkich podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w tym podmiotów ekonomii społecznej. W wydatkach każdego samorządu znajdują się środki na zakup towarów i usług, niezbędnych do funkcjonowania różnych jednostek administracyjnych oraz związanych z inwestycjami. Są one niejednokrotnie większe niż środki przeznaczone na pomoc społeczną czy aktywizację zawodową. Dokonując zakupów można kierować się jedynie ceną – jest to dość powszechna praktyka, jako bezpieczna z formalnego punktu widzenia. Jednak można również dobierać – dzięki zastosowaniu klauzul społecznych – takich oferentów, którzy przy okazji realizacji usług czy produkcji towarów, zagwarantują realizację celów społecznych. Jest to rozwiązanie o tyle korzystne, że pozwala na realizację zadań gminy czy powiatu, a równocześnie jest neutralne finansowo z punktu widzenia budżetu samorządu. Odpowiedzialne zakupy to również kwestia zrównoważonego rozwoju – wspieranie lokalnych wytwórców przekłada się na stabilny rozwój lokalnej społeczności. Pamiętać też należy, że warunkiem realizacji zamówienia lub kryterium oceny oferty może być nie tylko zatrudnienie osób wykluczonych, ale też cechy związane z jakością oferowanych towarów i usług (np. certyfikaty ekologiczne) oraz warunki wykonania zlecenia (np. przeprowadzenie
konsultacji
społecznych
przed
opracowaniem
planu
zagospodarowania
przestrzennego). Ważne, aby wszystkie klauzule były przejrzyste i nie dyskryminowały oferentów. A mądrze wykorzystywane są bardzo skutecznym narzędziem realizacji polityki społecznej. Podmioty ekonomii społecznej bardzo często powstają po to, aby dać zatrudnienie osobom, które nie radzą sobie na otwartym rynku pracy, ponieważ borykają się z różnymi problemami: niepełnosprawnością, uzależnieniami, niskimi kompetencjami itp. Wydajność takich pracowników może być niższa niż w podmiotach komercyjnych, a to może przełożyć się na wyższą cenę towaru. Dodatkowo podmioty ekonomii społecznej w swoich wyborach często kierują się zasadami, które mogą wpłynąć na koszt ich oferty – np. opierają produkcję na produktach naturalnych, kupowanych od lokalnych wytwórców. W sumie kupno towaru czy usługi u lokalnego podmiotu ekonomii społecznej może kosztować więcej niż w podmiotach komercyjnych. Może, ale nie jest to regułą . Wiele przedsiębiorstw społecznych skutecznie konkuruje z podmiotami komercyjnymi ceną, a jest to możliwe dzięki temu, że celem działania tych podmiotów nie jest wypracowanie jak największego zysku, więc w oferowanych przez nie cenach są niskie marże. Czasami korzystają też z subwencji kompensujących
niższą
wydajność
pracy
(np.
dopłaty
PFRON
do
wynagrodzeń
niepełnosprawnych). Pomimo tego ceny towarów i usług wciąż mogą być wyższe niż u konkurencji. Zakupy
osób
w podmiotach ekonomii społecznej mogą się jednak mimo tego opłacać, jeśli do ceny dodane są inne korzyści: -
rozwiązanie przez podmiot ekonomii społecznej problemu społecznego – np. zatrudnienie
osób, które wcześniej były klientami pomocy społecznej, co od razu przekłada się na niższe koszty samorządu, (patrz załącznik Analiza kosztów) -
stymulowanie rozwoju lokalnych przedsiębiorstw, co w dłuższej perspektywie zwiększy
wpływy do budżetu samorządu, -
budowanie wizerunku samorządu, jako odpowiedzialnego konsumenta, dbającego o lokalną
społeczność, co może przełożyć się na wynik wyborczy, -
zyski środowiskowe wynikające z ograniczenia ilości odpadów, (jeśli kupujemy towary z
recyklingu, nadające się do recyklingu czy biodegradowalne).
Procedura wpisywania klauzul społecznych zamówieniach publicznych na przykładzie Miasta Gdańska 1.
Wystąpienie do Prezydenta Miasta Gdańska z prośbą o wydanie zarządzenia dotyczącego
stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych 2.
Jednostka przygotowująca projekt zarządzenia – Biuro Zamówień Publicznych
3.
Podstawa Prawna:
art. 31, 33 ust. 3 i 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, zm. z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558 Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806; z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568, zm. z 2004 r. Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203, z 2005 r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz. 1457, z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337, z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974, Nr 173, poz. 1218; z 2008 r. Nr 180, poz. 1111, Nr 223, poz. 1458, z 2009 r. Nr 52, poz. 420, Nr 157, poz. 1241; z 2010 r. Nr 28, poz. 142 i 146, Nr 106, poz. 675, Nr 40, poz. 230; z 2011 Nr 21 poz. 113, Nr 117 poz. 679); art. 92 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. Nr 142, poz. 1592, zm.: z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558 Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 200, poz. 1688, Nr 214, poz. 1806, zm.: z 2003 r. Nr 162, poz. 1568, zm.: 2004 r. Nr 102, poz. 1055, z 2007 r. Nr 173, poz. 1218, z 2008 r. Nr 180 poz. 1111, Nr 223, poz. 1458, z 2009 r. Nr 92, poz. 753, Nr 157, poz. 1241 z 2010 r. Nr 28, poz. 142 i 146, Nr 106, poz. 675, Nr 40, poz. 230 z 2011 r. Nr 21 poz. 113), art. 31 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku - Kodeks pracy (tekst jedn.:
Dz. U. z 1998 r., zm.: Nr 106, poz. 668, Nr 113, poz. 717; z 1999 r. Nr 99, poz. 1152; z 2000 r. Nr 19, poz. 239. Nr 43, poz. 489, Nr 107, poz. 1127, Nr 120, poz. 1268; z 2001r. Nr 11, poz. 84, Nr 28, poz. 301, Nr 52, poz. 538, Nr 99 poz. 1075, Nr 111, poz. 1194, Nr 123 poz. 1354, Nr 128, poz. 1405, Nr 154, poz. 1805; z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 135, poz. 1146, Nr 196 poz. 1660, Nr 199, poz. 1673, Nr 200, poz. 1679; z 2003 r. Nr 166, poz. 1608, Nr 213, poz. 2081; z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 99, poz. 1001, Nr 120, poz. 1252, Nr 240, poz. 2407; z 2005 r. Nr 10, poz. 71, Nr 68, poz. 610, Nr 86, poz. 732, Nr 167, poz. 1398; z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 133, poz. 935, Nr 217, poz. 1587, Nr 221, poz. 1615, z 2007 r. Nr 64, poz. 426, Nr 89, poz. 589, Nr 181, poz. 1288, Nr 176, poz. 1239, Nr 225, poz. 1672, z 2008 r. Nr 93, poz. 586, Nr 116, poz. 740, Nr 223, poz. 1460, Nr 237, poz. 1654, z 2009 r. Nr 6, poz. 33, Nr 58, poz. 485, Nr 98, poz. 817, Nr 99, poz. 825, Nr 115 poz. 958, Nr 157, poz. 1241, Nr 219, poz.1704; z 2010 r. Nr 105, poz. 655, Nr 135, poz. 912, Nr 182, poz. 1228, Nr 224, poz.1459, Nr 249, poz. 1655, Nr 254, poz. 1700, z 2011 r. Nr 36, poz.181, Nr 63 poz. 322, Nr 80 poz. 432) oraz art. 22 ust. 2,i art. 29 ust. 4 i 36 ust. 2, pkt. 9 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. prawo zamówień publicznych (t.j. z 2010 r. Dz. U. Nr 113, poz. 759, zm.: z 2010 r. Nr 161, poz. 1078, Nr 182, poz. 1228, z 2011 r. Nr 28, poz. 143, Nr 5, poz. 13, Nr 87 poz. 484) można wydać, zarządzeniem Prezydenta Miasta Gdańska, zalecenia dotyczące stosowania „klauzul społecznych” przy udzielaniu zamówień Publicznych przez Miasto i jego jednostki organizacyjne, w procedurach o wartości powyżej jak i poniżej wyrażonej w złotych równowartości 14 000 euro.
Uzasadnienie: I. Zgodnie z przepisem art. 29 ust. 4 ustawy - Prawo zamówień publicznych, wymagania związane z „klauzulami społecznymi” mogą dotyczyć: 1. Wymagania zawiązane z realizacją zamówienia, mogą odnosić się do zatrudnienia przez wykonawcę następujących grup: ■
osób bezrobotnych - co oznacza osoby spełniające przesłanki art. 2 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia
20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69 poz. 415 j.t. z póżn. zm.). Najistotniejszym elementem potwierdzającym fakt spełnienia wszystkich przesłanek jest zarejestrowanie we właściwym powiatowym urzędzie pracy. ■
młodocianych w celu przygotowania zawodowego - co oznacza zgodnie z działem IX
Kodeksu pracy - pracowników, którzy ukończyli 16 lat, a nie przekroczyli 18 lat i nie posiadają kwalifikacji zawodowych. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i Ich wynagradzania (Dz. U. z 1996 r. Nr 60, poz. 278) oraz rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie
przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób nie mających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (Dz. U. z 2002 r. Nr 14, poz. 1808) zatrudnienie młodocianego w celu przygotowania zawodowego odbywa się na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. ■
osób
niepełnosprawnych,
-
co
oznacza
osoby
spełniające
przestanki
statusu
niepełnosprawności określone ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 14 poz. 92 j.t. z poźn zm.); Status niepełnosprawnego, określony jest posiadanym orzeczeniem o niepełnosprawności orzeczonym przez zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności, lub orzeczeniem o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń społecznych. ■ osób, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym - co oznacza osoby nie będące bezrobotnymi lub niepełnosprawnymi a zostały wymienione w art. 1 ust 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z Dz. U. z 2003 r. Nr 122, poz. 1143). Są to: -
bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenia z bezdomności, w rozumieniu
przepisów c pomocy społecznej, -
uzależnieni od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa
odwykowego; -
uzależnieni od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu
terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej; -
chorzy psychicznie, w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego;
-
zwalniani z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, w
rozumieniu przepisów o pomocy społecznej; -
uchodźcy realizujący indywidualny program integracji, w rozumieniu przepisów o pomocy
społecznej.
2. Fundusz Szkoleniowy Wymagania związane z realizacją zamówienia, mogą odnosić się do utworzenia lub zwiększenia wpłat na Fundusz Szkoleniowy przez wykonawcę. Zgodnie z art. 67 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69 poz. 415 j.t. z późn. zm.) zakładowy fundusz szkoleniowy tworzą pracodawcy w ramach posiadanych środków. Fundusz ten,
jest przeznaczony na finansowanie lub współfinansowanie kosztów kształcenia ustawicznego pracowników i pracodawców. Zgodnie z art. 68, ust. 1 pkt. 1, ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy pracodawca decydując się na utworzenie funduszu szkoleń owego powinien zadeklarować wpłaty na ten fundusz w wysokości nie niższej niż 0,25% funduszu płac. Warunek określony w art. 29 ust. 4 pkt. 2 i 3 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych, mówiący o wymaganiach związanych z realizacją zamówienia, wskazuje na utworzenie lub zwiększenie wpłat na fundusz szkoleniowy w wysokości czterokrotnie przekraczającej najniższą wpłatę. Oznacza to, że wymóg dotyczy sytuacji, w której pracodawca utworzy fundusz lub zwiększy wpłaty na istniejący fundusz do wysokości, co najmniej 1% funduszu płac w przedsiębiorstwie. Wysokość wpłat dokumentuje układ zbiorowy pracy lub regulamin funduszu szkoleniowego przyjęty przez pracodawcę.
3. Odwołanie do przepisów państw członkowskich i Unii Europejskiej Zamawiający jest obowiązany również odwołać się, do wymagań określonych we właściwych przepisach państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego; Oznacza to, że każdorazowo określenie przez zamawiającego warunków na podstawie art. 29 ust. 4 pkt 1 powinno uwzględniać nie tylko polskie, ale i zagraniczne uwarunkowania prawne. W przypadku wymagań w zakresie polityki zatrudnieniowej proponujemy w przypadku bezrobotnych, niepełnosprawnych lub osób, o którym mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym, odwoływać się do
pojęć
„pracownika
znajdującego
się
w
niekorzystnej
sytuacji"
lub
„pracownika
niepełnosprawnego" w rozumieniu Rozporządzenia Komisji (WE) NR 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych), Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 214 s. 3 z 9 sierpnia 2008 r
II. Zgodnie z przepisem art. 22 ust. 2 ustawy - Prawo zamówień publicznych, wymagania związane z „klauzulami społecznymi” mogą dotyczyć spełniania warunków udziału w postępowaniu tj.: że o udzielenie zamówienia mogą ubiegać się wyłącznie wykonawcy , u których ponad 50% zatrudnionych pracowników stanowią osoby:
•
Niepełnosprawne w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub właściwych przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego III. Procedura: Zgodnie z art. 36 ust. 2, pkt. 9 ustawy, z dnia z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych, zamawiający, w przypadku określenia wymagań związanych z realizacją zamówienia, o których mowa w art. 29 powinien określić w szczególności, w fakultatywnych postanowieniach specyfikacji istotnych warunków zamówienia.
W przypadku wymogu o charakterze zatrudnieniowym: -
liczbę osób bezrobotnych, niepełnosprawnych lub innych, o których mowa w ustawie o
zatrudnieniu socjalnym, których zatrudnienie jest wymagane przez zamawiającego; -
okres wymaganego zatrudnienia osób bezrobotnych, niepełnosprawnych lub innych, o których
mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym, których zatrudnienie jest wymagane przez zamawiającego; Okres wymagany przez zamawiającego nie może być dłuższy niż okres realizacji zamówienia; -
sposób dokumentowania zatrudnienia osób bezrobotnych, niepełnosprawnych lub innych, o
których mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym, których zatrudnienie jest wymagane przez zamawiającego; -
uprawnienia zamawiającego w zakresie kontroli spełniania przez wykonawcę wymagań w
zakresie zatrudnienia; -
sankcje z tytułu niespełnienia wymagań w zakresie zatrudnienia;
W przypadku wymogu o charakterze edukacyjnym w postanowieniach specyfikacji istotnych warunków zamówienia, powinny znaleźć się zapisy dotyczące: -
sposobu dokumentowania rzez wykonawcę utworzenia albo zwiększenia funduszu
szkoleniowego; -
uprawnienia zamawiającego w zakresie kontroli spełniania przez wykonawcę wymagań w
zakresie szkoleniowym; -
sankcje z tytułu niespełnienia wymagań w zakresie szkoleniowym.