Δημήτρης Κασάμπαλης
Το μυστικό του Μυστικού Δείπνου Ιστορικό μυθιστόρημα
Ο Δημήτρης Κασάμπαλης γεννήθηκε στο Βόλο και σε ηλικία 17 ετών μετανάστευσε για σπουδές στη Νέα Υόρκη. Σπούδασε Ηλεκτρολόγος Μηχα νικός (Μπακαλεορά και Μάστερς). Αρχικά ως φοιτητής και στη συνέχεια ως ομογε νής ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα στα πολιτι στικά δρώμενα της ελληνικής παροικίας της Νέας Υόρκης. Διετέλεσε Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Πολιτιστικού Συλλόγου Αποδήμων Κυπρίων Αμε ρικής και καλλιτεχνικός συνεργάτης του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού Νέας Υόρκης. Είναι κάτοχος πτυχίου MBA με ειδίκευση στην Οργανωσιακή Συμπεριφορά και τη Διαφήμιση (1994) και τελειόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Αμερικανικού Κολλεγίου Deree. Έχει εργαστεί σε μεγάλες αμερικανικές και ελ ληνικές εταιρείες. Από το 1996 κατέχει τη θέση του Προϊσταμένου της Υπηρεσίας Τηλεπικοινωνι ών και Συλλογής Κομίστρου στην Αττικό Μετρό Εταιρεία Λειτουργίας. Συνεργάζεται τακτικά με την εφημερίδα «Εθνι κός Κήρυξ» της Νέας Υόρκης. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά της Ελλάδας και του εξωτερικού.
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ Δημήτρης Κασάμπαλης Διορθώσεις: Δανάη Αλεξοπούλου Σελιδοποίηση: Ζωή Ιωακειμίδου Επιμέλεια έκδοσης: Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης Μακέτα εξωφύλλου: Πέτρος Μιχαλόπουλος © Copyright: Εκδόσεις «Ιωλκός» & Δημήτρης Κασάμπαλης Απρίλιος 2010 Α΄ Έκδοση ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΙΩΛΚΟΣ»
• Ανδρέου Μεταξά 12 & Ζ. Πηγής, Αθήνα 106 81 Τηλ.: 210-3304111, 210-3618684, Fax: 210-3304211 E-mail: iolkos@otenet.gr
www.iolcos.gr ISBN 978-960-426-570-1
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
ΤΟ Μ ΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ Μ ΥΣΤΙΚΟΥ Δ ΕΙΠΝΟΥ
Ιστορικό Μυθιστόρημα
ΙΩΛΚΟΣ
ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΙΔIΟΥ:
— Αναζητώντας την Ελένη, Ποίηση, Anthe Publications, Νέα Υόρκη, 1988 — Αναζητώντας την Ελένη, Ποίηση, Κορφή, Αθήνα, 1995 — Ο Βόλος πριν την Αργοναυτική Εκστρατεία, Διηγήματα, Κορφή, Αθήνα, 1995 (Κέρδισε το δεύτερο βραβείο σε Πανελλήνιο Διαγωνισμό Τηλεοπτικού Σεναρίου που διοργάνωσε η ΕΡΤ. Εκπροσώπησε την Ελλάδα στον Ευρωπαϊκό Διαγωνισμό «Prix Geneva Europe 95») — 55 Πειρατεχνήματα, Συλλογή πειραμάτων Φυσικής γραμμένα με χιουμοριστική διάθεση για παιδιά και εφήβους, Κέδρος, Αθήνα, 1996 — Το μυστικό του Μυστικού Δείπνου, Ιστορικό Μυθιστόρημα, Ιωλκός, Αθήνα, 2010
Στον Κύριό μας με αγάπη
ἁγίασόν μοι πᾶν πρωτότοκον πρωτογενὲς διανοῖγον πᾶσαν μήτραν ἐν τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραὴλ ἀπὸ ἀνθρώπου ἕως κτήνους· ἐμοί ἐστιν. Έξοδος 13:2
ἀπαρχὰς ἅλωνος καὶ ληνοῦ σου οὐ καθυστερήσεις· τὰ πρωτότοκα τῶν υἱῶν σου δώσεις ἐμοί. Έξοδος 22:29
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
«Man ist, was Man isst». Ludwig Feuerbach
Η πίστη ότι η τροφή είναι η βάση των ηθικών και πολι-
τικών αξιών της κοινωνίας αποτελεί φιλοσοφική εμμονή πολλών λαών της αρχαιότητας. Η τροφή μετατρέπεται σε αίμα, το αίμα διοχετεύεται σε ολόκληρο το σώμα, συντηρεί και τροφοδοτεί τα όργανα, φτάνει στην καρδιά και τον εγκέφαλο, όπου μετατρέπεται σε σκέψη, νου, λογική και ηθικές αξίες. Στον αρχαίο κόσμο επικρατεί η πεποίθηση ότι υπάρχει αδιάσπαστη ενότητα μεταξύ τροφής και ηθικοπολιτικών αξιών, μεταξύ ύλης και πνεύματος, μεταξύ του ορατού κόσμου των αισθήσεων και του αόρατου κόσμου της σκέψης. Σε αυτό το πλαίσιο αντίληψης αναδύεται ένα παράγωγο δόγμα κατά το οποίο, εφόσον η τροφή αποτελεί τη βάση κάθε ανθρώπινης πνευματικότητας, η ποιότητα της εισαγόμενης τροφής, ως πρώτης ύλης, διασφαλίζει υψηλά επίπεδα σωματικής και πνευματικής υγείας. H ενότητα τροφής και πνεύματος ενισχύεται και το πλέγμα των ηθικών και πολιτικών αξιών διευρύνεται, όταν η γη, η τροφός του ανθρώπου, γίνεται αντικείμενο σεβασμού και λατρείας. Ο άνθρωπος προσφέρει στη γη την εργασία και το μόχθο του ως αντάλλαγμα των αγαθών που καρπώνεται από εκείνη. Σε αυτό το πλαίσιο της σχέσης τού ανθρώπου με τη φύση αναδύεται η 13
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
έννοια της ανταποδοτικής δικαιοσύνης: ο γεωργός πρέπει να μοχθήσει για να αποδώσει η γη καρπούς. Για να λάβει κανείς, οφείλει να δώσει, και αντιστρόφως. Από το συνδυασμό αυτών των δύο πανίσχυρων πεποιθήσεων, δηλαδή της άρρηκτης σχέσης ύλης και πνεύματος και της αρχής της ανταποδοτικής δικαιοσύνης, προτείνω ότι γεννήθηκε η έννοια της θυσίας ως πράξης ιερής, διά μέσου της οποίας διασφαλίζεται η ευημερία και η επιβίωση της κοινότητας. Για να καρποφορήσει η γη, η οποία εθεωρείτο ζωντανός οργανισμός, χρειάζεται πρώτες ύλες. Κατά την αντίληψη των αρχαίων χρειάζεται αίμα, γιατί το αίμα είναι ο φορέας της ζωής. Και, αφού η ποιότητα των πρώτων υλών συνδέεται με την ποιότητα της απόδοσης, έπεται ως λογικό συνεπακόλουθο ότι, όσο πιο αγνό και άσπιλο είναι το προσφερόμενο σφάγιο, τόσο ποιοτικά ανώτερα τα προϊόντα που παράγει η γη. Με την πάροδο των αιώνων τα ανταποδοτικά οφέλη της ιερής πράξης της θυσίας διευρύνονται, για να συμπεριλάβουν και πολιτικά ανταλλάγματα. Όσο πιο σημαντικά τα οφέλη, τόσο πιο πολύτιμο το προσφερόμενο σφάγιο. Στην Αυλίδα οι Έλληνες, σε αντάλλαγμα των ούριων ανέμων που προσδοκούν για τον απόπλου στην Τροία, προσφέρουν θυσία όχι ένα τυχαίο μέλος της κοινωνίας, αλλά την κόρη του αρχιστράτηγου, και μάλιστα τη μικρότερη, την πιο όμορφη, την πιο αθώα και την πιο αγνή. Σε νεότερους χρόνους απαιτείται η θυσία της γυναίκας του Πρωτομάστορα, για να στεριώσει το Γιοφύρι της Άρτας. Στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, η Μήδεια, η οποία παρεμπιπτόντως ήταν ιέρεια στην πατρίδα της, δολοφονεί τα παιδιά της απλώς και μόνο για να εκδικηθεί τον Ιάσονα; Πρόκειται για σύγκρουση πολιτισμών με διαφορετικές ηθικές αξίες και αντιλήψεις; Ή μήπως η Μήδεια προσφέρει θυσία στους θεούς ό,τι πολυτιμότερο και μονάκριβο έχει, ό,τι πιο αγαθό και άσπιλο, για να αποτινάξει το μίασμα και να 14
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
αποτάξει τους δαίμονες που απειλούν με αφανισμό τη γενιά και το βασίλειό της; Στο πλαίσιο αυτής της ανάλυσης προσέγγισα το θέμα τού ανά χείρας βιβλίου. Η δική μου παρέμβαση συνίσταται στην προσπάθεια αφαίρεσης των μυθικών διαστρωματώσεων και στην ανάδειξη του ιστορικού πυρήνα που προϋπάρχει και αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία δομήθηκαν τα ευαγγελικά κείμενα. Η Ιστορία μοιάζει περισσότερο με κατασκευή Lego παρά με παζλ, τα κομμάτια του οποίου έχουν εξ ορισμού μία και μόνο σωστή θέση. Με τα ίδια ιστορικά γεγονότα μπορεί κανείς να προτείνει διαφορετικές ιστορικές ερμηνείες, όπως με τα ίδια κομμάτια Lego μπορεί να συναρμολογήσει διαφορετικές κατασκευές. Υπ’ αυτήν την έννοια χρησιμοποίησα τα ίδια δομικά στοιχεία (τα ίδια γεγονότα, πολλές φορές τους ίδιους διαλόγους) των ευαγγελικών κειμένων συνδυάζοντάς τα με διαφορετικό τρόπο, ώστε να προκύψει μία νέα κατασκευή, μία νέα ερμηνεία του Θείου Πάθους, μία νέα εκδοχή των γεγονότων που περιγράφουν τις τελευταίες ημέρες της ζωής του Ιησού στην Ιερουσαλήμ.
15
Α΄
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο εορτασμός του ιουδαϊκού Πάσχα πλησίαζε και ο
κόσμος συνέρρεε κατά πλήθη στο Ναό της Ιερουσαλήμ από κάθε γωνιά της χώρας αλλά και από το εξωτερικό, για να λατρέψει το Θεό. Οι προσκυνητές έφερναν μαζί τους σύμφωνα με το έθιμο πολλά σφάγια προς θυσία. Η εορτή του Πάσχα, το σημαντικότερο θρησκευτικό γεγονός στο ιουδαϊκό εορτολόγιο, ετελείτο σε ανάμνηση της εξόδου των Ισραηλιτών από τη γη της αιχμαλωσίας, την Αίγυπτο, και της φυγής τους στις αφιλόξενες εκτάσεις της ερήμου, προς αναζήτηση της Γης της Επαγγελίας. Η ιστορία της απελευθέρωσης ενός λαού και της θριαμβευτικής νίκης ενός μόνο Θεού επί πολλών άλλων αντηχούσε ανά τους αιώνες. Η συγκέντρωση τόσο πολλών ανθρώπων σε ένα και μόνο μέρος, για τον εορτασμό της απελευθέρωσης από τη δουλεία σε μία κατεχόμενη χώρα στις νοτιοανατολικές εσχατιές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με ειδωλολάτρες βασιλείς και αυτοκρατορικούς επικυρίαρχους, με Ρωμαίους αντί για Αιγυπτίους να μετέρχονται τη στρατιωτική τους υπεροχή, έκανε την Ιερουσαλήμ ιδιαζόντως επικίνδυνη, πρόσφορο έδαφος για επίδοξους επαναστάτες και υποτιθέμενους μεσσίες, καθώς και παντός είδους ιεροκήρυκες και προφήτες της Αποκάλυψης, οι οποίοι, με πρόσχημα τη θεϊκή επιφοίτηση, ξεσήκωναν τις εξαθλιωμένες μάζες των προσκυνητών. 19
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
Τα πλήθη, ευμετάβλητα και χειραγωγήσιμα, παρασύρονταν εύκολα από οποιονδήποτε υποσχόταν ότι θα τους καταδείκνυε αδιάψευστα σημεία για την επικείμενη έξοδό τους όχι μόνο από τη δουλεία, αλλά και από την κοινωνική τους ένδεια και οικονομική δυσπραγία. Σε αυτό το κλίμα κοινωνικού αναβρασμού και δυσαρέσκειας το Πάσχα αποτελούσε μία εξαιρετικά επικίνδυνη χρονική συγκυρία και παρείχε τον καμβά που συνέθετε και συντηρούσε μια επαναστατική ατμόσφαιρα στην υπό ρωμαϊκή κατοχή Ιερουσαλήμ. Η υπερένταση, σαν τεντωμένη χορδή στα χέρια τοξότη που πασχίζει να συγκρατήσει το βέλος, έθετε σε σκληρή δοκιμασία τα νεύρα των Ρωμαίων. Η Ρώμη ήταν απόλυτα κυρίαρχη. Tο στιβαρό χέρι της εξουσίας της απλωνόταν αμείλικτο από την ορεινή Σκωτία, περνούσε πάνω από τις χώρες της Μεσογείου, άγγιζε τις κορυφές των λόφων της Ιερουσαλήμ και έφτανε ως τις ακτές της Κασπίας Θάλασσας και τις εκβολές των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Οι λεγεώνες της ήταν εγκατεσπαρμένες έως τα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου. Ταραχές ήταν δυνατόν να ξεσπάσουν ανά πάσα στιγμή χωρίς καμία προειδοποίηση και για το λόγο αυτό σε όλη τη διάρκεια της γιορτής ο στρατιωτικός μηχανισμός της αυτοκρατορίας βρισκόταν σε κατάσταση διαρκούς ετοιμότητας. Ρωμαίοι στρατιώτες είχαν ανακληθεί από τη Συρία στην Ιερουσαλήμ και μαζί με τα τοπικά επικουρικά στρατεύματα επέβαλαν την τάξη εντός των τειχών της πόλης. Στη βόρεια πλευρά στρατιώτες είχαν πάρει θέσεις γύρω και μέσα στο οχυρό Αντωνία, ένα στρατηγικό σημείο, απ’ όπου είχαν τη δυνατότητα να ανιχνεύουν κάθε αναταραχή εν τη γενέσει της. Ο φόβος των Ρωμαίων συγκρατούσε την επαναστατικότητα του πλήθους και η πόλη της Ιερουσαλήμ έδινε εκ πρώτης όψεως την εντύπωση μιας ακύμαντης και γαληνεμένης θάλασσας. Στην πραγματικότητα όμως 20
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
κάτω από τη φαινομενικά κοινωνική ηρεμία έβραζε ολόκληρο ηφαίστειο που περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να εκραγεί. Η κατάσταση ήταν τόσο ρευστή και απρόβλεπτη, ώστε εκτός από τα ρωμαϊκά στρατεύματα και Εβραίοι αστυνομικοί περιπολούσαν διαρκώς τους χώρους εντός και εκτός του Ναού. Τέτοιας μορφής συνεργασία μεταξύ της Ρωμαϊκής διοίκησης και της αυτόχθονος ιουδαϊκής αριστοκρατίας αποτελούσε συνήθη πρακτική όχι μόνο κατά την περίοδο των εορτών αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Ειδικότερα για τα μέλη του Ανώτατου Ιερατείου του Ναού, εκείνης της προνομιούχας κάστας της ιουδαϊκής κοινωνίας, η έννοια της συνεργασίας αποκτούσε ιδιαίτερη σημασία, καθότι, ενώ εκ πρώτης όψεως φαινόταν να επιβάλλεται διά της βίας, στην ουσία ήταν συνέπεια λεπτών ισορροπιών, αποτέλεσμα κυρίως της αμοιβαίας κατανόησης των θεμελιωδών αναγκών και προσδοκιών της κάθε πλευράς. Η ηρεμία του ενός εξαρτάτο από την ανεκτικότητα του άλλου, και το γεγονός αυτό συνιστούσε τη βάση για την κατά τα φαινόμενα αρμονική τους συνύπαρξη. Για το λόγο αυτό από φόβο μην προκληθούν αναταραχές κατά την εορτή του Πάσχα, αλλά και από σεβασμό προς το θρησκευτικό αίσθημα των προσκυνητών, οι Ρωμαίοι είχαν δώσει εντολή να αποσυρθούν όλα τα χρυσά είδωλα και οι προσφορές των Εθνικών από το Ναό. Από την πλευρά τους οι ιουδαϊκές αρχές, φοβούμενες τους Ρωμαίους, είχαν αρχίσει από νωρίς να μεταφέρουν με άκρα μυστικότητα τους θησαυρούς του Ναού σε σκοτεινούς θαλάμους και σε δαιδαλώδεις υπόγειους διαδρόμους, στις εσοχές και τα κοιλώματα καταχθόνιων στοών σκαμμένων στο συμπαγή βράχο, πάνω στον οποίο εδραζόταν το οικοδόμημα. Αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο γενικευμένης σύρραξης, η ρωμαϊκή πολεμική μηχανή δε θα δίσταζε, αν έκρινε ότι το απαιτούσαν οι περιστάσεις, ακόμα και να πυρπολήσει την πόλη προξενώντας ανεπανόρθωτες ζημιές στο Ναό. 21
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
Η φήμη του Ναού ήταν τεράστια. Χτίστηκε στα χρόνια του Σολομώντα στο λόφο Μορία, αλλά καταστράφηκε με τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία. Πριν από πενήντα χρόνια ο Ηρώδης ο Μέγας έλαβε την απόφαση να τον μετατρέψει στο μεγαλοπρεπέστερο θρησκευτικό οικοδόμημα στον κόσμο. Έθεσε σε εφαρμογή τα μακρόπνοα σχέδιά του, απασχολώντας δεκάδες αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες και στρατολογώντας χιλιάδες εξειδικευμένους τεχνίτες και απλούς εργάτες για την ανακατασκευή, την ανακαίνιση και τη διά βίου συντήρησή του. Οι εργασίες εκτελέστηκαν με σεβασμό προς τις παραδόσεις και σύμφωνα πάντα με τις θρησκευτικές διατάξεις του Λευιτικού. Για τις λειτουργικές ανάγκες του Ναού είχαν εργαστεί και εργάζονταν ακόμη εκατοντάδες υπάλληλοι, γεγονός που επιβεβαίωνε την τεράστια σημασία και συμβολή του στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή της Ιερουσαλήμ αλλά και ολόκληρης της Ιουδαίας. Η κρηπίδα πάνω στην οποία στηριζόταν αποτελείτο από τεράστια κομμάτια πέτρας και εκτεινόταν μισό χιλιόμετρο σε μήκος και άλλο τόσο περίπου σε πλάτος. Ο Ναός εδραζόταν εκεί ακριβώς, όπου σύμφωνα με την παράδοση ο Αβραάμ προσέφερε θυσία τον Ισαάκ και στην ίδια Αυλή εξακολουθούσαν μέχρι και σήμερα να γίνονται θυσίες ζώων. Εξαιτίας της επικρατούσας άποψης, ότι η λύτρωση του ανθρώπου και η άφεση των αμαρτιών επιτυγχάνεται μόνο μέσω της θυσίας, και της πίστης ότι ο Ναός ήταν το μοναδικό μέρος στο οποίο επιτρεπόταν να τελούνται θυσίες, οι αρχιερείς είχαν στα χέρια τους ένα επικερδές μονοπώλιο, ένα ισχυρότατο όπλο χειραγώγησης των μαζών και επιβολής εξουσίας. Παρότι ο Ναός ασκούσε τεράστια επιρροή στο συλλογικό νου και στο υποσυνείδητο των προσκυνητών, ταυτόχρονα με τον πλούτο του προκαλούσε το κοινό αίσθημα των απλών ανθρώπων, που αποτελούσαν τη συντριπτική πλειονότητα του εβραϊκού λαού και υφί22
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
σταντο τη βαριά φορολογία, για να πραγματοποιηθούν τα μεγαλεπήβολα οικοδομικά σχέδια. Έβλεπαν τα μέλη της ιερατικής αριστοκρατίας των Σαδδουκαίων, τους διαχειριστές των οικονομικών του Ναού, να διάγουν πολυτελή βίο σε ελληνορωμαϊκές βίλες με ψηφιδωτά πατώματα και ζωγραφισμένους τοίχους και τους κυρίευε η αγανάκτηση. Για όσους παρέμεναν προσκολλημένοι στις παλιές αξίες και στις αρχαίες θρησκευτικές αντιλήψεις του εβραϊκού λαού, ο τρόπος ζωής των Σαδδουκαίων ήταν υποκριτικός και απείχε μακράν των εβραϊκών παραδόσεων. Γι’ αυτούς ο αυστηρός Θεός της ερήμου δεν κατοικούσε σε πολυτελή μέγαρα και μεγαλοπρεπείς επαύλεις. Οι κοινωνικές αυτές αντιθέσεις έδιναν αφορμή σε διά φορες ανυπότακτες ομάδες να συσπειρώνονται κατά καιρούς εναντίον τους, γιατί τους θεωρούσαν προδότες της πίστης και συνεργάτες των Ρωμαίων. Οι ετερόκλητες αυτές ομάδες φλέγονταν από έναν κοινό πόθο: να απομακρύνουν τους ειδωλολάτρες κατακτητές από τη χώρα και να οδηγήσουν τον εβραϊκό λαό στο δρόμο τού Θεού και της Σωτηρίας. Οι συνθήκες ήταν ώριμες για ένα δεύτερο Βασιλιά Δαβίδ, ικανό να αντιταχθεί στους νέους Φιλισταίους, να ενώσει τον εβραϊκό λαό κάτω από μία κοινή ηγεσία και να εδραιώσει τη Βασιλεία του Θεού στη γη της Ιουδαίας. Σ’ αυτό το καζάνι, που έβραζε με τις πιθανές εστίες ανάφλεξης διάσπαρτες παντού και έτοιμες να πυροδοτηθούν ανά πάσα στιγμή, μία ομάδα ιδεολόγων οραματιστών σε ένα αβέβαιο ρευστό τοπίο, όπου τα πάντα ήταν πιθανά και απρόβλεπτα, πίστευε πως μπορούσε να αλλάξει τον κόσμο. Η ομάδα αυτή έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή της στη Ναζαρέτ, ένα ασήμαντο χωριό της Ιουδαίας, και τρία χρόνια από την ημέρα που ανέλαβε δράση είχε οργανωθεί και εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη χώρα αριθμώντας χιλιάδες ένθερμους οπα23
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
δούς, πρόθυμους να ανταποκριθούν στο κάλεσμα της ηγεσίας για επαναστατική δράση, έτοιμους να υποστούν τα πάντα για την ευόδωση των στόχων της οργάνωσης. Τούς χαρακτήριζε υπέρμετρος ζήλος και διάχυτος ενθουσιασμός. Ήταν απολύτως πεπεισμένοι ότι το φετινό Πάσχα στην πόλη της Ιερουσαλήμ θα συνέβαιναν απίστευτα και πρωτοφανή γεγονότα, τα οποία θα οδηγούσαν στην αποτίναξη του ρωμαϊκού ζυγού και θα σηματοδοτούσαν το τέλος τής πνευματικής παρακμής και την απαρχή της επιστροφής του ιουδαϊκού έθνους στο δρόμο του Θεού και τον αιώνα της Σωτηρίας. Τον ιδρυτικό πυρήνα της οργάνωσης αποτελούσαν δώδεκα άνδρες, θερμοί υποστηρικτές της αυτοδιάθεσης του εβραϊκού λαού και της απομάκρυνσης των Ρωμαίων από την Ιουδαία. Ήταν ως επί το πλείστον έμποροι ψαράδες που κέρδιζαν τα προς το ζην ρίχνοντας δίχτυα στη θάλασσα της Γαλιλαίας και διοχετεύοντας καθημερινά με ψάρια την αγορά της Ναζαρέτ και τις γύρω περιοχές. Ήταν μία ομάδα μικρή σε αριθμό αλλά ιδιαίτερα πειθαρχημένη, εξαιρετικά πιστή στις αρχές της οργάνωσης και ικανή να μεταδίδει με σαφήνεια το μήνυμά της στις μάζες του κόσμου που την ακολουθούσε. Ως αδιαμφισβήτητο ηγέτη τους αναγνώριζαν έναν τριαντατριάχρονο μαραγκό από την ίδια πόλη, ονόματι Ιησού, μία χαρισματική αλλά και αμφιλεγόμενη κατά πολλούς προσωπικότητα, του οποίου η διδασκαλία είχε ευρεία απήχηση στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα, κυρίως λόγω της ιδιαίτερα μεγάλης έμφασης που απέδιδε στην ιδέα της ταπεινής καταγωγής και της συμπάθειας που έδειχνε προς τους φτωχούς, τους περιφρονημένους, τα απολωλότα πρόβατα του οίκου Ισραήλ και γενικώς προς τους απανταχού δυσπραγούντες. Ο πατριωτικός και θρησκευτικός ζήλος των προσκυνητών καθώς και η μεγάλη επιρροή που ασκούσε πάνω τους ο χαρισματικός αυτός ηγέτης επέτειναν τους φόβους των κρατούντων. Οι δώδεκα στενοί συνεργάτες του αποκαλούσαν 24
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
τον Ιησού Δάσκαλο και θεωρούσαν τον εαυτό τους μαθητή του. Είχαν ασπαστεί ολοψύχως την κοσμοθεωρία του και τον ακολουθούσαν πιστά παντού, όπου κι αν πήγαινε. Ο Ιησούς τους αποκαλούσε αποστόλους, γιατί είχαν αναλάβει την αποστολή της διάδοσης του μηνύματος της εθνικής και θρησκευτικής παλιγγενεσίας σε ολόκληρη την Ιουδαία. Από τον πυρήνα των δώδεκα ξεχώριζαν τρεις μαθητές: ο Ιούδας, ο Πέτρος και ο Ιωάννης, οι οποίοι αποτελούσαν το λεγόμενο στενό κύκλο του Ιησού. Με τα άτομα αυτά συνομιλούσε συχνά τόσο για θέματα σχετιζόμενα με τον καθημερινό προγραμματισμό όσο και για θέματα στρατηγικής σημασίας που αφορούσαν γενικότερα το χαρακτήρα και την πορεία της αποστολής. Ο Ιούδας, ένα εξαιρετικά προικισμένο άτομο, ήταν λογιστής στο επάγγελμα και είχε βαθύτατη γνώση των Γραφών και της μακραίωνης ιστορίας του Έθνους. Ήταν ο θεωρητικός της ομάδας, γνωστός για τη φιλομάθεια και την ευρυμάθειά του σε ό,τι αφορούσε θρησκευτικά και φιλοσοφικά ζητήματα, με την έννοια ότι για τους Εβραίους η φιλοσοφική θεώρηση των πραγμάτων δεν απείχε πολύ από τη θρησκευτική, και για πολλούς, του Ιούδα μη εξαιρουμένου, υπήρχε ταύτιση μεταξύ των δύο. Ο ίδιος, θεοσεβούμενος ευλαβής Εβραίος και αυστηρός τηρητής του Νόμου, είχε βάλει σκοπό της ζωής του να υπακούει και να εκτελεί τις εντολές του Θεού. Είχε δομήσει τη ζωή του γύρω από αξίες που υπηρετούσε απαρέγκλιτα και δικαίως είχε κερδίσει το σεβασμό και την εκτίμηση του Ιησού και των συντρόφων του. Διακρινόταν για την πίστη του στο Θεό και την ανιδιοτέλειά του. Άνθρωπος με εντυπωσιακή ψυχραιμία και αυτοπεποίθηση, διέθετε διαύγεια πνεύματος, οξυδέρκεια, άπειρα αποθέματα ενέργειας και εξαιρετικές οργανωτικές ικανότητες. Ο Πέτρος και ο Ιωάννης ήταν δραστήριοι έμποροι ψαράδες. Διαχειρίζονταν ένα σεβαστό στόλο ψαροκάικων και διακινούσαν μεγάλες ποσότητες εμπορευμά25
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
των στην ευρύτερη περιοχή της Γαλιλαίας. Το εμπόριο τούς παρείχε σχετική οικονομική άνεση, η οποία τους επέτρεπε να ασχολούνται και με αλλότριες δραστηριότητες. Μέχρι να τους στρατολογήσει ο Ιησούς και να τους εντάξει στον ηγετικό του κύκλο, μετείχαν σε διάφορες μυστικές οργανώσεις πολιτικού χαρακτήρα, που σκοπό είχαν να βοηθούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, οικονομικά και ηθικά, τον αγώνα των Εβραίων πατριωτών κατά των Ρωμαίων. Λιγότερο θεωρητικοί και πολύ περισσότερο πραγματιστές είχαν στραμμένο το βλέμμα τους προς τον προσηλυτισμό νέων μελών. Κύριο μέλημά τους ήταν η απρόσκοπτη διάδοση του μηνύματος της παλιγγενεσίας σε κάθε πόλη και χωριό της Ιουδαίας, παρά η εις βάθος μελέτη και ανάλυση των Ιερών Βιβλίων. Σέβονταν το Νόμο και τις Γραφές, αλλά πρωταρχικός στόχος ήταν η αποτίναξη του ρωμαϊκού ζυγού και η απελευθέρωση της Ιουδαίας. Κορυφαία μορφή του κινήματος ήταν ο ίδιος του ο αρχηγός. Ο Ιησούς καταγόταν από τη φυλή του Δαβίδ και φήμες ανήγαγαν την καταγωγή του στον Αβραάμ, ενώ άλλες στον ίδιο τον Αδάμ. Οι οπαδοί της οργάνωσης πίστευαν πως είχε θεϊκή καταγωγή, ήταν δημιουργός και κυρίαρχος των γαλαξιών του σύμπαντος, ιδιότητες τις οποίες μοιραζόταν με το Θεό και Πατέρα του. Αντίθετα για τους σκεπτικιστές, που απέρριπταν αυτούς τους μεγαλόστομους ισχυρισμούς ως υπερβολικούς και την ιδέα της συνδιοίκησης ως απελπιστικά παράλογη, κυρίως ως ασυμβίβαστη με τη θεμελιώδη πίστη των Εβραίων στη μοναδικότητα του Θεού, δεν ήταν παρά ένας σκοτεινός Εβραίος δάσκαλος, που γνώριζε καλά το χαρακτήρα του εβραϊκού λαού και την ταραχώδη ιστορία του. Τον κατηγορούσαν ότι, εκμεταλλευόμενος την υποτιθέμενη στενή και έντονη σχέση του με το Θεό, παρέσυρε και χειραγωγούσε τα πλήθη υποσχόμενος οριστική αποτίναξη των δεσμών της δουλείας και την έλευση της νέας εποχής. Δεινός ρήτορας και γητευτής ανθρώπων κατά26
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
φερνε να συγκινεί και να μαγνητίζει το ακροατήριό του που, σαν υπνωτισμένο, τον ακολουθούσε κυριολεκτικά κατά πόδας, όπου κι αν πήγαινε, γοητευμένο από τη δύναμη του λόγου του και την προοπτική των εκ βάθρων αλλαγών που υποσχόταν. Η γοητεία που ασκούσε με τα κηρύγματά του αλλά και σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις ήταν τόσο μεγάλη, ώστε αρκούσε να πει μία κουβέντα, όπως «ακολουθήστε με» και άτομα με διαφορετική παιδεία ή καταγωγή παρατούσαν κάθε ασχολία τους για να τον ακολουθήσουν. Τα κηρύγματά του έδιναν νέα πνοή και ώθηση στον αγώνα για την αποτίναξη του ρωμαϊκού ζυγού και συντηρούσαν το λαϊκό αίσθημα αντιπάθειας και απέχθειας που έτρεφαν οι υπόδουλοι Εβραίοι για τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους. Μεταξύ των πιστών επικρατούσε μεγάλος αναβρασμός και ήταν γενική πεποίθηση ότι έκλεινε ο κλοιός καταστροφής για τους κατακτητές. Πίστευαν ότι ο Ιησούς θα οδηγούσε τη χώρα στην τελική νίκη και ότι το Ισραήλ θα ξαναζούσε τη χρυσή εποχή των μεγάλων Βασιλέων. Στα τρία χρόνια της διακονίας του η φήμη του είχε εξαπλωθεί σε όλη την Ιουδαία και οι οπαδοί του αριθμούσαν πολλές χιλιάδες. Η ιδιαζόντως γνήσια αλλά και μονίμως απρόσιτη προσωπικότητά του γοήτευε τον κόσμο, γιατί πίστευε κάθε φορά πως είχε απέναντί του ένα σπουδαίο προφήτη που είχε βαθιά γνώση της ανθρώπινης μοίρας και ταυτόχρονα διέθετε τη βούληση και δύναμη να την αλλάξει. Οι πάντες συμφωνούσαν ότι ο Ιησούς ασκούσε μυστηριώδη μαγνητική έλξη σε όσους τον έβλεπαν από κοντά ή τον άκουγαν να μιλά. Χωρίς αμφιβολία καθοριστικό ρόλο έπαιζε η ρητορική του δεινότητα και η ικανότητά του να θεραπεύει σωματικές και πνευματικές ασθένειες. Πολλοί πίστευαν ότι ο Θεός μιλούσε και ενεργούσε διά μέσου του Ιησού και η πίστη αυτή λειτουργούσε ανακλαστικά κάνοντας και τον ίδιο να πιστεύει ότι ήταν θέλημα Θεού να οδηγήσει το γένος των Εβραίων στο δρόμο της Λύτρωσης. Όμως όσοι τον είχαν 27
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
ζήσει από κοντά ισχυρίζονταν με απόλυτη βεβαιότητα ότι μεγάλο μέρος του μυστηρίου που τον περιέβαλλε οφειλόταν στην υπνωτιστική επίδραση του βλέμματός του. Όταν ήθελε κάτι, το κέρδιζε με τα μάτια του. Όποιος διασταύρωνε το βλέμμα του με το βλέμμα του Ιησού, ιδίως όταν ο Ιησούς τον κοιτούσε με προσήλωση, ένιωθε να αιχμαλωτίζεται και να υποβάλλεται σε μία κατάσταση ευδαιμονίας και συγκινησιακής έντασης. Από την ημέρα που ο ναζαρηνός πυρήνας των δεκατριών συγκροτήθηκε για πρώτη φορά σε σώμα πριν από τρία χρόνια δεν έπαψε να μετακινείται από πόλη σε πόλη μεταφέροντας το μήνυμα της Λύτρωσης σε όλη την Ιουδαϊκή επικράτεια· ένα μήνυμα εθνικής αναγέννησης με έντονες πολιτικές αποχρώσεις, άλλοτε ειρηνικό και άλλοτε επαναστατικό, με σαφείς αιχμές κατά του Ιουδαϊκού κατεστημένου και των Ρωμαίων κατακτητών. Η Εβραϊκή φιλοσοφική σκέψη ήταν σύμφυτη με την έννοια της γνώσης και της τήρησης του Νόμου. Ο Νόμος καθόριζε την ηθική και τις κοινωνικές σχέσεις των Ιουδαίων. Κυριαρχούσε η θεμελιώδης αντίληψη ότι η επιβολή του ρωμαϊκού ζυγού και τα παντός είδους δεινά που υπέφεραν ως λαός είχαν άμεση σχέση με την ανυπακοή τους προς τις εντολές του Θεού και ότι η παρούσα κατάσταση ήταν αποτέλεσμα της διαφθοράς και της φαυλότητας που επικρατούσε στην κοινωνική ζωή του τόπου. Πίστη στον Γιαχβέ και προσδοκία απελευθέρωσης από το ρωμαϊκό ζυγό συνδέονταν αδιάλυτα. Κάθε πολιτική κίνηση που απέβλεπε στην απελευθέρωση της Ιουδαίας ήταν βαθιά εμποτισμένη με θρησκευτικές θεωρίες, οι οποίες παρείχαν το απαραίτητο ιδεολογικό υπόβαθρο για κάθε επαναστατική δράση. Η έννοια της Λύτρωσης είχε διπλή σημασία: λύτρωση από το ρωμαϊκό ζυγό και λύτρωση από τις αμαρτίες που απειλούσαν το έθνος με αφανισμό. Αυτήν την ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα των Ιουδαίων, 28
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
ότι δηλαδή η εθνική και θρησκευτική τους υπόσταση ήταν στοιχεία αχώριστα και αδιάλυτα μεταξύ τους, τη γνώριζε πολύ καλά η οργάνωση του Ναζωραίου, η οποία επί τρία χρόνια κήρυττε ότι είχε λάβει εντολή από το Θεό να οδηγήσει το έθνος στη Λύτρωση μέσω ενός Σχεδίου, του οποίου την εφαρμογή ο ίδιος ο Γιαχβέ είχε εμπιστευθεί στον Ιησού. Η οργάνωση συστάθηκε αποκλειστικά και μόνο για την επίτευξη αυτού του στόχου και για κανένα άλλο λόγο. Το Σχέδιο, όπως το αποκαλούσαν, δεν ανήκε στο Δάσκαλο και τους μαθητές αλλά ήταν θεϊκή επιταγή. Οι ίδιοι ήταν απλοί φορείς του Σχεδίου, με το οποίο ο Θεός γνωστοποιούσε στο λαό του Ισραήλ με πάσα λεπτομέρεια το θέλημά του. Στα δημόσια κηρύγματά τους ο Ιησούς και οι απόστολοι έκαναν συνεχείς αναφορές στο Σχέδιο του Γιαχβέ τονίζοντας το λυτρωτικό χαρακτήρα του, αποφεύγοντας όμως να σχολιάσουν τη συγκεκριμένη μορφή και τα στάδια υλοποίησής του. Τι ακριβώς περιελάμβανε το Σχέδιο και ποιος ήταν ο ρόλος του Ιησού στην ευόδωσή του, το γνώριζε μόνο η κεντρική ηγεσία και επίλεκτα μέλη των τοπικών οργανώσεων μυημένα στα απόκρυφα της οργάνωσης. Το αναλυτικό περιεχόμενο του Σχεδίου φρουρείτο ως μυστικό εφτασφράγιστο. Ο πολύς κόσμος αγνοούσε τις λεπτομέρειες και τον τρόπο με τον οποίο ο Γιαχβέ σκόπευε να το εφαρμόσει· γνώριζε απλώς ότι σε γενικές γραμμές ο Ιησούς θα κατήγαγε σαρωτική νίκη κατά των κατακτητών οδηγώντας σε ριζική ανατροπή του πολιτικού σκηνικού και αντικαθιστώντας την ειδωλολατρική Ρώμη με ένα ιουδαϊκό κράτος πιστό στις βουλές του Θεού. Ο Δάσκαλος θα ήταν ο καταλύτης των συγκλονιστικών γεγονότων που θα οδηγούσαν στην εδραίωση της Βασιλείας των Ουρανών στη γη και στην οριστική απαλοιφή του πόνου και της ανθρώπινης δυστυχίας. Μέσω του Ιησού το Έθνος θα επανασυνδεόταν με το παρελθόν του και θα καθόριζε το μέλλον του. Οι εξαγγελίες της οργάνωσης για ολοκληρωτική Λύ29
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
τρωση δεν αποτελούσαν ρητορικό σχήμα ευσεβών πόθων και ευγενικών προθέσεων. Οι απόστολοι με επικεφαλής τον Ιησού τους τελευταίους μήνες τόνιζαν εμφατικά στα κηρύγματά τους ότι ήγγικεν η ώρα τής Σωτηρίας και ότι η είσοδος του Ιησού στα Ιεροσόλυμα το φετινό Πάσχα σηματοδοτούσε την έναρξη της υλοποίησης του Θείου Σχεδίου. Όλες οι μυστικές συναντήσεις και οι δημόσιες συγκεντρώσεις, οι κακουχίες και οι στερήσεις, που υπέμειναν οι απόστολοι αλλά και απλά μέλη της οργάνωσης, δεν ήταν παρά το πρελούδιο για τα τρομερά γεγονότα που έμελλε να συμβούν τις επόμενες μέρες εντός και εκτός των πυλών της ιερής πόλης, γεγονότα τα οποία θα άλλαζαν το ρου της ιουδαϊκής ιστορίας και θα σφράγιζαν την τύχη ενός ολόκληρου λαού για πάντα. Για το λόγο αυτό οπαδοί του Ιησού από κάθε πόλη και χωριό κατέφθαναν κατά εκατοντάδες στην Ιερουσαλήμ κομίζοντες εσχατολογικές προσδοκίες, βέβαιοι ότι πρωτοφανή και συνταρακτικά γεγονότα θα οδηγούσαν τον περιούσιο λαό στη Λύτρωση και την αιώνια Σωτηρία. Οι πάντες βρίσκονταν σε εγρήγορση, έτοιμοι να δράσουν και να αντιδράσουν ανάλογα με τις απαιτήσεις των περιστάσεων, πρόθυμοι να ακολουθήσουν τις εντολές της ηγεσίας και να οδηγήσουν το Σχέδιο στην πραγμάτωσή του. Ένιωθαν απίστευτη συγκίνηση που συμμετείχαν ενεργά στην εκπλήρωση του θελήματος του Θεού και τους δινόταν η ευκαιρία να ζήσουν από κοντά το μεγαλείο των έσχατων ημερών. Έτσι είχαν τα πράγματα καθώς άνοιγε η αυλαία για την τελευταία πράξη του Θείου Δράματος στην Ιερουσαλήμ με φόντο το φυσικό σκηνικό των λόφων της πόλης, την πράσινη λωρίδα του Ιορδάνη και την αφιλόξενη Ιουδαϊκή έρημο. Στον Πόντιο Πιλάτο είχε ανατεθεί ο ρόλος του Ρωμαίου Επιτρόπου της Ιουδαίας και στον Ιωσήφ Καϊάφα ο ρόλος του Μεγάλου Αρχιερέα του Ναού.
30
1
Στο δρόμο από τη Γαλιλαία προς την Ιερουσαλήμ, πορευό-
μενοι κατά μήκος της κοιλάδας του Ιορδάνη, ο Ιησούς και οι μαθητές του έκαναν μία τελευταία στάση στην Ιεριχώ, προτού ξεκινήσουν για την τελική φάση του οδοιπορικού τους. Έφτασαν στην πόλη αργά το βράδυ, όταν οι θόρυβοι είχαν κοπάσει και δεν κυκλοφορούσε πια κανείς χωρίς λόγο στους δρόμους, εκτός από μερικά αδέσποτα σκυλιά που τους ακολουθούσαν για λίγο γαβγίζοντας στην αρχή επίμονα, σαν αγγελιοφόροι εντεταλμένοι να παραδώσουν κάποιο σπουδαίο μήνυμα, και αμέσως μετά, σαν από αιφνίδια αλλαγή διάθεσης, ηρεμούσαν και κοντοστέκονταν αλλάζοντας πορεία, μυρίζοντας αδιάφορα το χώμα και κουνώντας άσκοπα την ουρά τους. Επέλεξαν να φτάσουν αργά τη νύχτα στην πόλη, για να αποφύγουν τις αντιδράσεις λατρείας του κόσμου που συχνά άγγιζαν τα όρια της ομαδικής παράκρουσης. Και επειδή πλησίαζαν οι ημέρες της εκπλήρωσης του Θείου Σχεδίου, οι οπαδοί του Ιησού ήταν αποφασισμένοι να διακινδυνεύσουν τα πάντα, για να τον δουν και να βρεθούν έστω και για μερικές στιγμές κοντά του. Η επίσκεψη στην Ιεριχώ δεν είχε καμία απολύτως πολιτική σκοπιμότητα· ήταν μία απλή διανυκτέρευση· ένας ενδιάμεσος σταθμός ανάπαυσης στο δρόμο για την Ιερουσαλήμ. Γι’ αυτό οι δεκατρείς θεώρησαν σκόπιμο να αποκρύψουν το γεγονός της άφιξης από τους οπαδούς και να αδράξουν την ευκαιρία να ξαποστάσουν. Εξαντλημένοι από το δρόμο, νηστικοί και πεινασμένοι, βρήκαν κατάλυμα στο 31
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
φτωχικό ενός οπαδού της μυστικής αδελφότητας του Ναζωραίου, ο οποίος με τη βοήθεια της γυναίκας και των παιδιών του φρόντισε να προσφέρει στους οδοιπόρους τα απαραίτητα, ώστε να ξεκουραστούν και να ανακτήσουν δυνάμεις για την επόμενη μέρα. Η Ιεριχώ, περίπου είκοσι χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Ιερουσαλήμ, βρισκόταν, εκεί όπου το επιβλητικό φαράγγι Βάντι Κιλτ με τις κορφές του φορτωμένες καλαμιές και πικροδάφνες συναντά την κοιλάδα του Ιορδάνη. Χτίστηκε από τον Ηρώδη το Μέγα και τους Ρωμαίους κυβερνήτες, που ήξεραν να εκτιμήσουν το θερμό της κλίμα και συχνά την επέλεγαν ως τόπο χειμερινής κατοικίας. Αρχικά δεν ήταν παρά ένα οχυρό χτισμένο κατά την εποχή των Ασμοναίων και λειτουργούσε ως παρατηρητήριο ελέγχοντας τη διαδρομή προς και από την Ιερουσαλήμ. Η Ιερουσαλήμ λόγω της γεωγραφικής της θέσης εθεωρείτο πόλη μεγάλης στρατηγικής σημασίας. Και αυτό, γιατί η συγκεκριμένη διαδρομή ήταν από τις σημαντικότερες οδούς που συνέδεαν την Ανατολή με τη Δύση· από την κοιλάδα του Ιορδάνη έως τις ακτές της Μεσογείου. Χτισμένη στο σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου, η Ιερουσαλήμ προσέφερε σχετικά εύκολη πρόσβαση από τη μία πλευρά της χώρας στην άλλη, σε αντίθεση με άλλες σημαντικές πόλεις, όπως η Χεβρώνα, όπου η απευθείας πρόσβαση από την Ανατολή προς τη Δύση ανακοπτόταν απότομα από τη Νεκρά Θάλασσα. Αυτήν ακριβώς τη διαδρομή από την Ιεριχώ προς την Ιερουσαλήμ επρόκειτο να ακολουθήσουν ο Ιησούς και οι μαθητές του το επόμενο πρωί: την τελική ευθεία ενός οδοιπορικού τριών ετών ασύλληπτης δράσης και ακάματου ενθουσιασμού· ενός ταξιδιού χωρίς αναστολές και διαλείμματα που ολοκληρωνόταν σε λίγες μέρες με την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα. Με το χάραμα, ύστερα από μία νύχτα ανάπαυσης, οι δεκατρείς, αφού ευχαρίστησαν την οικογένεια που τους φιλοξένησε, ξεκίνησαν ακολουθώντας την ανηφορική, φιδωτή διαδρομή 32
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
κατά μήκος της εντυπωσιακής χαράδρας, που εκτεινόταν λίγο περισσότερο από τρία χιλιόμετρα πέρα από την πεδιάδα της Ιεριχούς. Το μονοπάτι έφτανε στο τέλος του φαραγγιού, σχεδόν χίλια πεντακόσια μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, απ’ όπου μπορούσε να θαυμάσει κανείς ένα από τα πιο συναρπαστικά τοπία της νότιας Παλαιστίνης. Μπροστά στα πόδια τους απλωνόταν μία μακρόστενη κατάφυτη έκταση γης, ένα ακτινοβόλο πράσινο δάσος, φωτεινή αντίθεση προς τους έρημους λόφους λίγο πιο πέρα, φυσικό διαχωριστικό ανάμεσα στο φαράγγι και την κοιλάδα του Ιορδάνη, μία λεπτή πράσινη γραμμή κατά μήκος του αναλλοίωτου φαιού της ιουδαϊκής ερήμου. Από εκείνο το σημείο κι έπειτα τα πάντα άλλαζαν. Το τοπίο παραχωρούσε τη θέση του σε μία σειρά στρογγυλεμένους ανεμοδαρμένους λόφους. Απογυμνωμένοι από κάθε είδους βλάστηση, λόγω των σφοδρών ανέμων που έπνεαν στην περιοχή κατά τους χειμερινούς μήνες του έτους, οι λόφοι έστεκαν ο ένας δίπλα στον άλλο σαν γιγάντια κρανία και με τις πλευρές τους σχημάτιζαν κοίτες χειμάρρων. Η έρημος της Ιουδαίας δε μοιάζει με τη Σαχάρα. Το χειμώνα το κακοτράχαλο έδαφός της δέχεται αρκετές βροχοπτώσεις, ώστε να προσφέρει βοσκή σε πρόβατα και βοοειδή την Άνοιξη. Έτσι το μονότονα φαιό χρώμα των λόφων διακόπτεται κατά περιοχές από περιορισμένης έκτασης, ωστόσο εξαίσια τοπία με λουλούδια και μπορεί να αντικρίσει κανείς κοπάδια αγριοκάτσικα να παίζουν και να αψιμαχούν ισορροπώντας πάνω στις κρυφές προεξοχές των κατακόρυφων βράχων. Χωρίς ραβδί για να στηρίξουν το βήμα τους ούτε σακίδιο με τροφή και νερό κρεμασμένο στον ώμο, για να απαλύνουν την πείνα και να σβήσουν τη δίψα τους, ο Ιησούς και οι δώδεκα συνοδοιπόροι του ανηφόρισαν προς τις βραχώδεις κορυφές των λόφων σκοντάφτοντας από λιθάρι σε λιθάρι και πατώντας πάνω σε χαλίκια που πλήγωναν τα γυμνά τους πόδια, ενώ αιχμηρές πέτρες έσχιζαν το κράσπεδο των χιτώνων τους. Χωρίς να βαρυγκωμήσουν ούτε για μία στιγμή βάδιζαν αμίλητοι για περισσότερες από τέσσερις ώρες, μέχρις ότου 33
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
έφθασαν σε ένα σημείο, απ’ όπου διέκριναν στο βάθος τούς χαμηλούς λόφους της αιώνιας πόλης. Η θέα προκάλεσε ένταση και ρίγη συγκίνησης σε όλους. Εκεί μπροστά στα μάτια τους, αν και σε αρκετή απόσταση ακόμη, η Ιερουσαλήμ είχε αρχίσει να κάνει αισθητή την παρουσία της. Η ιερή πόλη, η πόλη του Δαβίδ και του Σολομώντα θα υποδεχόταν τώρα τον Ιησού και θα γινόταν το θέατρο επιχειρήσεων, ο τόπος θαυμαστών και συγκλονιστικών γεγονότων που θα έθεταν τέλος σε αιώνες δουλείας και εθνικής ταπείνωσης. Καθώς κατηφόριζαν στο λόφο, η πόλη πλησίαζε ολοένα και πιο πολύ ασκώντας ακαταμάχητη γοητεία σ’ αυτούς τους απλούς επαρχιώτες, οι οποίοι μέχρι τώρα τη γνώριζαν από προφορικές παραδόσεις και διηγήσεις. Μπροστά τους έχασκε ο φιδωτός δρόμος για τη Βηθανία, ένα χωριουδάκι στα ανατολικά του Όρους των Ελαιών, στις παρυφές της Ιερουσαλήμ, ιδιαίτερη πατρίδα του στενού συνεργάτη του Ιησού και πρωτεργάτη του ναζαρηνού κινήματος, Λαζάρου και των αδελφών του Μάρθας και Μαρίας, στο σπίτι των οποίων θα διέμεναν κατά τις ημέρες της γιορτής και το οποίο θα αποτελούσε τη βάση, το ορμητήριο, το σημείο απ’ όπου θα ξεκινούσαν όλες οι επιχειρήσεις προώθησης του Θείου Σχεδίου και εκπόρθησης των πνευματικών τειχών της πόλης. Την περίοδο του Εβραϊκού Πάσχα ο αριθμός των προσκυνητών που συμμετείχαν στις λατρευτικές εκδηλώσεις υπερέβαινε κατά πολύ τη δυνατότητα της πόλης να παράσχει σε όλους κατάλυμα. Γι’ αυτό πολλοί προσκυνητές διανυκτέρευαν στα περίχωρα της Ιερουσαλήμ. Για πρακτικούς λόγους θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως τα όρια της πόλης διευρύνονταν πέραν των πυλών της, για να συμπεριλάβουν παρακείμενα χωριά όπως η Βηθανία. Καθώς πλησίαζαν στον προορισμό τους σέρνοντας τα πόδια τους από τη μεγάλη κούραση, ο ήλιος βρισκόταν ήδη ψηλά και πύρωνε τις πέτρες. Ήταν καταμεσήμερο και η μέρα ασυνήθιστα ζεστή για τη συγκεκριμένη εποχή του χρόνου. Έξω απ’ το σπίτι της η Μάρθα έτριβε μ’ ένα βρεμένο πανί τους τοίχους και σκούπιζε το λεπτό στρώμα σκόνης που είχε καλύψει την αυλή. Όταν σήκωσε το βλέμμα της διέκρινε σε 34
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
απόσταση τις φιγούρες ανδρών να κινούνται αργά προς το μέρος της. Η συνολική τους εικόνα, παραμορφωμένη από τη ζέστη που ανέδιδαν ο χωματόδρομος και οι γειτονικές λοφοπλαγιές, έμοιαζε να ρευστοποιείται σε μια υγρή αχλή. Παράτησε το σκούπισμα στη μέση, έβαλε το χέρι της αντήλιο και μισοκλείνοντας με προσήλωση τα μάτια κάρφωσε το βλέμμα της προς το μέρος των αποκαμωμένων ταξιδιωτών. Καθώς οι θαμπές φιγούρες τους σταδιακά γίνονταν όλο και πιο ευδιάκριτες, με τον ίδιο ρυθμό μεγάλωνε μέσα της η συγκίνηση, που σαν επιδέξιος γλύπτης σμίλευε την έκφραση του προσώπου της. Δεν μπορούσε να πιστέψει στα μάτια της. Μόλις η εικόνα καθάρισε, ένα κύμα ανείπωτης χαράς φούσκωσε μέσα της. Η διαπίστωση, ότι η συντροφιά των ανδρών που πλησίαζαν ήταν πράγματι ο Δάσκαλός της συνοδευόμενος από τους πιο στενούς συνεργάτες του, την είχε συγκλονίσει. Άφησε την ψάθινη σκούπα να γλιστρήσει μέσα από τα κατάπληκτα χέρια της και έτρεξε προς το σπίτι, όπου η Μαρία, ο Λάζαρος και στελέχη της τοπικής οργάνωσης του Ιησού περίμεναν τον ερχομό του. «Έφτασε!» αναφώνησε μόλις πέρασε το κατώφλι της πόρτας με φωνή διαποτισμένη από το συναίσθημα, με το οποίο πλάθονται οι μεγάλες προσδοκίες. Οι φλύαρες ομιλίες στο δωμάτιο σίγησαν. Αόρατα σύννεφα ανησυχίας, αναμειγμένα με συγκρατημένη αισιοδοξία, πλανήθηκαν στην ατμόσφαιρα επιφορτισμένα με τη δύναμη της είδησης που μετέφερε η Μάρθα. Προχώρησε βιαστικά προς το μέρος της Μαρίας, που εκείνη την ώρα ζύμωνε ψωμί. Τα χέρια της μετέωρα στο κενό, βουτηγμένα στο αλεύρι και την εγκαρτέρηση, έμοιαζαν σαν δύο περιστέρια χαρμόσυνων ειδήσεων, έτοιμα να φτερουγίσουν προς το μέλλον και να πετάξουν ψηλά ως τα βάθη του μακρινού ουρανού, για να μεταφέρουν το μήνυμα σωτηρίας σε κάθε γωνιά της Παλαιστίνης. Οι δύο αδελφές διασταύρωσαν τα βλέμματά τους και έπεσαν η μία στην αγκαλιά της άλλης με μεγάλη ανακούφιση, γεμάτες χαρά για τον ερχομό του υψηλού προσκεκλημένου, του οποίου η επίσκεψη σηματοδοτούσε την αρχή της εκπλήρωσης των πόθων ενός ολόκληρου 35
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
λαού και την έλευση μιας εποχής που όμοιά της οι άνθρωποι δεν είχαν ζήσει. Ο Λάζαρος, κινούμενος από ενθουσιώδη βιασύνη, πετάχτηκε όρθιος και όρμησε έξω από το σπίτι, ενώ οι υπόλοιποι τον ακολούθησαν κατά πόδας. Έστρεψε το βλέμμα του προς τη μεριά του δρόμου και ευθύς αντίκρισε τον Ιησού, πλαισιωμένο από τους δώδεκα, να βαδίζει προς το μέρος του. Συγκλονισμένος κατευθύνθηκε τρέχοντας προς τον Κύριο. Όταν έφτασε κοντά του, προσέπεσε στα πόδια τού Δασκάλου και του τα καταφίλησε. «Καλωσόρισες στην πόλη μας, Δάσκαλε!» είπε και στρέφοντας το βλέμμα του προς τους μαθητές πρόσθεσε: «Καλωσορίσατε, αδελφοί μου!». Και πάλι απευθυνόμενος προς το Δάσκαλο ρώτησε γεμάτος προθυμία «Τι μπορούμε να κάνουμε για να σας απαλλάξουμε από την κούραση; Τι μπορώ να κάνω για να ελαφρύνω το βαρύ φορτίο που το μακρύ ταξίδι συσσώρευσε στις πλάτες Σου και στις πλάτες των συντρόφων Σου;» και σκούπισε με το μανίκι του χιτώνα του τα σκονισμένα πόδια του Δασκάλου. Με πρόσωπο που εξέπεμπε καρτερία αλλά και εξάντληση ο Ιησούς κοίταξε με συμπάθεια το γονυπετή νεαρό άνδρα. Έγειρε και χτύπησε ελαφρά το Λάζαρο στην πλάτη προτρέποντάς τον να σηκωθεί όρθιος. Σύντομα κάμποσα παιδιά κρατώντας πανέρια με φρούτα και λουλούδια στα χέρια συγκεντρώθηκαν γύρω του. Η Μαρία, η Μάρθα και μερικές άλλες γυναίκες έφτασαν ως εκεί με κύπελλα και πήλινες στάμνες γεμάτες δροσερό νερό, για να ανακουφίσουν τους ανυπόδητους και ταλαιπωρημένους οδοιπόρους. Τα νέα διαδόθηκαν τάχιστα και το βράδυ, με τη δύση του ηλίου, η περιοχή γύρω από το σπίτι του Λαζάρου είχε κατακλυσθεί από πλήθος κόσμου. Οι πιο νέοι είχαν σκαρφαλώσει στους γύρω τοίχους και άλλοι είχαν αναρριχηθεί στα κοντινά δέντρα, εξασφαλίζοντας προνομιούχα θέση σε σχέση με τους υπόλοιπους που συνωστίζονταν μέσα και έξω από την αυλή για να τον δουν και να τον ακούσουν. Όσο περνούσε η ώρα, 36
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
πολλοί έφερναν μαζί τους και ασθενείς με χρόνιες παθήσεις ή τραυματίες, καθότι είχε και τη φήμη του μεγάλου θεραπευτή, του σοφού που έκανε εκπληκτικά κατορθώματα και παράδοξες πράξεις, θεραπεύοντας περιπτώσεις παράλυσης, καταληψίας, δερματικών παθήσεων, διανοητικών διαταραχών και άλλες. Ήταν διάχυτη η πεποίθηση ότι ήταν προικισμένος με υπερφυσικές και μυστηριώδεις δυνάμεις, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να αναζητούν μια ευκαιρία να σταθούν κοντά του, να βρεθούν στη σκιά του ή τουλάχιστον σε κοντινή απόσταση από τη φυσική του παρουσία με την ελπίδα ενός θαύματος. Τα θαύματα είχαν παίξει το δικό τους διακριτό και εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στη διάδοση του μηνύματος και στην εξάπλωση του κινήματος του Ναζωραίου ενδυναμώνοντας την εικόνα του Ιησού και εμφυσώντας σε όλους τον πόθο να τον γνωρίσουν από κοντά και να ακούσουν τα κηρύγματά του. Το γεγονός, ότι ο Ιησούς διέθετε μυστικιστικές δυνάμεις, αιχμαλώτιζε τη λαϊκή φαντασία προκαλώντας, όπου κι αν πήγαινε, εκρήξεις ενθουσιασμού και εσχατολογικής φημολογίας. Η πίστη ότι θεράπευε ανίατες ασθένειες του προσέδιδε μοναδικό κύρος και αίγλη αναδεικνύοντάς τον ως έναν από τους σημαντικότερους εν ζωή προφήτες. Η φήμη του μάλιστα ως μεγάλου θεραπευτή εκτινάχτηκε στα ύψη με το κορυφαίο θαύμα της διακονίας του, το οποίο συνέβη εδώ στο μικρό χωριό της Βηθανίας, όταν σε προηγούμενη επίσκεψή του ο Ιησούς κατά την άφιξή του πληροφορήθηκε από τις αδελφές του Λαζάρου τα θλιβερά νέα του θανάτου του αδελφού τους και στενού συνεργάτη του. Ο αδόκητος θάνατός του συγκλόνισε την τοπική κοινωνία της Βηθανίας και η οργάνωση του Ναζωραίου δέχτηκε σοβαρό πλήγμα, γιατί ο Λάζαρος ήταν ικανότατο στέλεχος και κατείχε ηγετική θέση στην τοπική οργάνωση και ακόμη, γιατί το κίνημα του Ιησού έχανε το σημαντικότερο σύνδεσμό του με τη Βηθανία, μία πόλη στρατηγικής σημασίας λόγω της θέσης της στο χάρτη, αφού απείχε μόλις μερικά χιλιόμετρα από την Ιερουσαλήμ, την πόλη στην οποία θα εκτυλισσόταν το Θείο Δράμα. Ο Λάζαρος ήταν νεκρός τρεις μέρες, όταν ο Ιησούς έμαθε 37
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
τα οδυνηρά νέα. Αυτό όμως δεν τον απέτρεψε να προβεί σε μία πρωτοφανή επίδειξη των υπερφυσικών του δυνάμεων παρουσία όλων των κατοίκων της πόλης, οι οποίοι από περιέργεια είχαν συγκεντρωθεί στην είσοδο του οικογενειακού τάφου, όπου είχε τοποθετηθεί η σορός του Λαζάρου. Ο Ιησούς διέταξε να μετακυλήσουν την πέτρα που σφράγιζε τον τάφο, στάθηκε στην είσοδο για αρκετή ώρα με τα μάτια κλειστά υποβάλλοντας τον εαυτό του σε αυτοσυγκέντρωση και, αφού απέκτησε τη βεβαιότητα ότι ελέγχει καλά τις δυνάμεις του, προχώρησε στο εσωτερικό και επέστρεψε συνοδευόμενος από το Λάζαρο, ο οποίος κρατούσε τα σάβανα της ταφής στα χέρια του. Το θαύμα συγκλόνισε τους κατοίκους του χωριού, που από τότε παρέδωσαν την πόλη αμαχητί στην οργάνωση του Ιησού αποδεχόμενοι όλες τις μεσσιανικές του υποσχέσεις κι έτσι η Βηθανία μετατράπηκε σε πραγματικό θύλακα της οργάνωσης, κέντρο επιχειρήσεων και επικοινωνίας με τις οργανώσεις άλλων πόλεων και περιοχών της Ιουδαίας. Βέβαια υπήρχαν οι δύσπιστοι που εξέφραζαν τις αμφιβολίες και το σκεπτικισμό τους, διαδίδοντας ότι τα πάντα έγιναν ύστερα από συνεννόηση των δύο ανδρών, επειδή η οργάνωση χρειαζόταν επειγόντως ένα μεγάλο θαύμα, για να κερδίσει την εύνοια και τη γενική αποδοχή της ευρύτερης κοινωνίας του χωριού, ώστε να μπορούν οι οπαδοί της να δρουν ανεμπόδιστα και να κινούνται με μεγαλύτερη ευκολία τόσο μέσα στο χωριό όσο και προς και από την Ιερουσαλήμ. Λόγω της εγγύτητας της πόλης με την Ιερουσαλήμ, την πόλη των επιχειρήσεων, η Βηθανία αποκτούσε μέγιστη στρατηγική σημασία, αφού επέτρεπε στον Ιησού και το στενό του κύκλο να τη χρησιμοποιούν ως βάση για την επίτευξη του Θείου Σχεδίου. Αλλά οι δυσπιστούντες ήταν ελάχιστοι και, όσοι υπήρχαν, δύσκολα εξέφραζαν δημοσίως την άποψή τους, από φόβο μην απομονωθούν, αφού το λαϊκό αίσθημα ήταν διαποτισμένο από τις μεσσιανικές διδασκαλίες τού μεγάλου αυτού Δασκάλου. Η είδηση λοιπόν και μόνο της άφιξης του ηγέτη της οργάνωσης αποτελούσε κορυφαίο γεγονός και σύσσωμο το χωριό κινητοποιήθηκε για να υπάρξει πάνδημη συμμετοχή στην 38
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
πρώτη από τις σημαντικότερες δημόσιες εμφανίσεις του, τώρα που η ολοκλήρωση του Σχεδίου έμπαινε στην τελική της ευθεία. Εκτός από τους μόνιμους κατοίκους της Βηθανίας υπήρχαν και πάρα πολλοί επισκέπτες, που είτε είχαν ακούσει για τον Ιησού και ήθελαν να τον δουν αυτοπροσώπως είτε άκουγαν γι’ αυτόν πρώτη φορά και ύστερα από τις σχετικές συστάσεις των οπαδών του είχαν μεγάλη περιέργεια να γνωρίσουν από κοντά τον άνθρωπο που κήρυττε ότι θα οδηγούσε το γένος των Εβραίων από την κοινωνία των αντιθέσεων και των στερήσεων στην υπερβατική κοινωνία της ευημερίας και της αφθονίας. Προς συμπλήρωση της εικόνας του φήμες έλεγαν ότι οι χρυσοί φτερωτοί άγγελοι της χαμένης κιβωτού της πρώτης Διαθήκης, τους οποίους δεν μπορούσε να δει ανθρώπινο μάτι, κάθονταν τώρα πλάι του και από τις δύο πλευρές, έχοντας λάβει εντολή από το Θεό να τον προστατεύουν από κάθε κακό. Την εποχή του Μωυσή, σύμφωνα με την παράδοση, οι άγγελοι της κιβωτού σπινθηροβολούσαν ακατάπαυστα και κατέκαιγαν όποιον πλησίαζε την κιβωτό με κακές προθέσεις. Όπως τότε, το ίδιο και τώρα, όποιος τολμούσε να διαρρήξει τον προστατευτικό κλοιό γύρω από τον Ιησού με σκοπό να τον βλάψει, αγγίζοντας έστω τη σκόνη από τα υποδήματά του, θα υπέκυπτε ακαριαία στα θανατηφόρα σπινθηροβολήματα των φυλάκων αγγέλων. Με τον τρόπο αυτό η οργάνωση του Ναζωραίου χαλιναγωγούσε και μετρίαζε τις διαθέσεις του πλήθους, του οποίου οι εκδηλώσεις λατρείας θα μπορούσαν να βλάψουν τη σωματική ακεραιότητα του Δασκάλου. Χρόνια σκληρής δουλειάς είχαν αποφέρει τους αναμενόμενους καρπούς. Η αποστολή βρισκόταν ήδη σε εξέχουσα θέση από τις μέρες της Επί του Όρους Ομιλίας, της ομιλίας που καθιέρωσε τον Ιησού ως σημαντική προσωπικότητα εθνικής εμβέλειας και από τότε η οργάνωση έλαβε μορφή μαζικού κινήματος. Προσφάτως όμως η δημοτικότητα του Ιησού είχε κορυφωθεί. Οι δώδεκα μαθητές αντιμετωπίζονταν με μεγάλο σεβασμό, αλλά ο ίδιος ο Ιησούς αποτελούσε αντικείμενο λατρείας. Τις τάξεις της οργάνωσης, η οποία αρχικά 39
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
απαρτιζόταν από την ομάδα των δώδεκα, πύκνωσαν στρατιές χιλιάδων οπαδών, διάσπαρτων σε ολόκληρη τη χώρα, που είχαν δώσει μεταξύ τους όρκους πενίας, υπακοής και διάδοσης του μηνύματος Σωτηρίας σε κάθε Ιουδαίο. Πίστευαν ότι ο Ιησούς ήταν αγωγός ενός νέου λαμπρού πολιτισμού πολύ πιο σημαντικού από τους άλλους που είχε γνωρίσει έως τώρα η ανθρωπότητα. Η αθρόα προσέλευση του κόσμου στην κατοικία του Λαζάρου επιβεβαίωνε αυτό ακριβώς το γεγονός. Τα πλήθη είχαν συγκεντρωθεί, για να ακούσουν ότι φέτος το Πάσχα ο Θεός θα τους αποκάλυπτε το Σχέδιό του για τη σωτηρία τους και ότι σκοπό είχε να το εφαρμόσει αμέσως στην πράξη. Ήταν όλοι είτε υπερβολικά ανυπόμονοι είτε υπερβολικά περίεργοι να βρεθούν κοντά σε αυτόν τον παράξενο και ασυνήθιστο κήρυκα, ο οποίος ισχυριζόταν ότι είχε λύσει το μυστικό κώδικα του γρίφου της Ζωής και δήλωνε Σωτήρας του εβραϊκού έθνους. Ο Ιησούς είχε απόλυτη επίγνωση του γεγονότος ότι η παρουσία του εξέπεμπε απαράμιλλη ακτινοβολία θεϊκής θεωρούμενης προέλευσης. Φεγγοβολούσε σαν αναμμένος πυρσός ή σαν βάτος φλεγομένη αλλά μη καιομένη. Καθόταν σε ψάθινη πολυθρόνα, ακουμπώντας το χέρι του στην άκρη του τραπεζιού που βρισκόταν δίπλα του στον μπροστινό εξώστη του σπιτιού, αρκετά σκαλοπάτια πάνω από το έδαφος, από όπου μπορούσε εύκολα να είναι ορατός από το μεγαλύτερο μέρος του πλήθους. Ο Ιούδας έστεκε ευθυτενής πλάι του, ενώ αρκετοί μαθητές είχαν ακροβολιστεί σε διάφορα σημεία, δημιουργώντας μεταξύ τους ένα είδος νοητού προστατευτικού κλοιού και θωρακίζοντας το Δάσκαλο από τυχόν δυσάρεστα περιστατικά. Ο κόσμος μιλούσε με ενθουσιασμό για τη θεία καταγωγή του επίτιμου προσκεκλημένου και τις προοπτικές της νέας εποχής που διανοίγονταν. Τα παιδιά ήταν εξίσου ενθουσιασμένα. Η λαϊκή φαντασία οργίαζε και αφθονούσαν οι ιστορίες, εμποτισμένες με μεσσιανικούς οιωνούς και σημεία, που κυμαίνονταν από τη σφαίρα της έμπνευσης έως τη σφαίρα του παραλόγου. Και τότε συνέβη. Καθώς όλα ήταν έτοιμα για την έναρξη 40
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
του κηρύγματος, μία άγνωστη γυναίκα, κρατώντας ένα μικρό αλαβάστρινο αμφορέα με ακριβό αρωματικό έλαιο, προχώρησε δειλά μέσα από το πλήθος και άρχισε να ανεβαίνει τα σκαλοπάτια που οδηγούσαν στον εξώστη. Ο Ιάκωβος, ένας από τους μαθητές που έτυχε να στέκεται κοντά, προσπάθησε να την εμποδίσει. Επιστρατεύοντας έναν έξυπνο ελιγμό η γυναίκα κατάφερε να ξεγλιστρήσει από τα χέρια του και να φτάσει κοντά στον Ιησού κοιτάζοντάς τον με επιμονή που προκαλούσε έντονη αμηχανία. Ο Ιούδας και ο Ιωάννης, καθώς και ορισμένοι άλλοι την επέπληξαν και προσπάθησαν να την απομακρύνουν, φοβούμενοι ότι η πράξη της θα μπορούσε να παρακινήσει και άλλους ξεσηκώνοντας τα πλήθη, δεδομένου ότι υπήρχαν πολλοί ανάμεσά τους που θα διακινδύνευαν και τη ζωή τους ακόμα για να αγγίξουν ένα βόστρυχο από τα μαλλιά του Δασκάλου. Ο Ιησούς αντίθετα, διατηρώντας αμείωτη την ψυχραιμία του και αναγνωρίζοντας τις ευγενικές προθέσεις της άγνωστης, κατεύνασε τους μαθητές κουνώντας καθησυχαστικά το χέρι του και ζήτησε να επιτρέψουν στη γυναίκα να πλησιάσει. Οι μαθητές συγκρατήθηκαν. Αδυνατώντας να μαντέψουν, τι είχε στο νου του ο Δάσκαλος, υπάκουσαν απρόθυμα στη βούλησή του και παραμέρισαν. Εκείνη στάθηκε κρατώντας ευλαβικά τον αλαβάστρινο αμφορέα στα χέρια της, όπως μητέρα κρατά το νεογέννητο παιδί της ή ιερέας θρησκευτικό σκεύος. Σαν αποσβολωμένη από την άμεση έκθεσή της στην απόλυτη θεία φύση δίστασε, καθώς στεκόταν ακίνητη, σχεδόν χωρίς να αναπνέει, κατάπληκτη από την απρόσμενα θετική εξέλιξη της παράτολμης πράξης της. Ήταν συγκλονισμένη από το γεγονός ότι είχε καταφέρει να διαρρήξει την ανθρώπινη αλυσίδα, να υπερβεί τα εμπόδια και να στέκεται τώρα εκεί, σχεδόν πρόσωπο με πρόσωπο με το Δάσκαλο και Σωτήρα της. Κοίταζε προσηλωμένη τον Ιησού με τα μάτια της να ορίζουν το σημείο σύγκλισης των βλεμμάτων όλων των άλλων δημιουργώντας το συνδετικό κρίκο επικοινωνίας ανάμεσα στο Δάσκαλο και τον υπόλοιπο κόσμο. Έκανε μετά φόβου Θεού ένα δειλό βήμα προς τα εμπρός, ταλαντεύτηκε 41
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
στιγμιαία κι έπειτα κινήθηκε με σταθερά βήματα προς το μέρος του, μέχρις ότου ο Δάσκαλος βρέθηκε σε απόσταση επαφής από την ίδια. Ο Ιησούς την αιφνιδίασε προτείνοντάς της το χέρι του. Εκείνη έντρομη απόθεσε τον αμφορέα στο πλακόστρωτο και άγγιξε με τρεμάμενες παλάμες το χέρι του Δασκάλου. Έσκυψε και άρχισε να το φιλά με απίστευτη ευλάβεια και συγκίνηση. Ευθύς μετά γονάτισε, έπιασε με το ένα χέρι τη λαβή του αμφορέα και με το άλλο αφαίρεσε το πώμα. Άδειασε μέρος του περιεχομένου στην παλάμη της και άρχισε να πλένει τα πόδια του. Όταν τελείωσε, έλυσε τα μαλλιά της και με αυτά τού τα σκούπισε. Οι πάντες είχαν μείνει άφωνοι. Ο Νόμος δεν επέτρεπε σε γυναίκα να κυκλοφορεί δημοσίως με λυτά μαλλιά. Η πράξη αυτή από μόνη της καθιστούσε τη γυναίκα ακάθαρτη. Τέλος μπροστά στα έκθαμβα βλέμματα των παρευρισκομένων έσκυψε και του καταφίλησε τα πόδια. Ένα επιφώνημα, σαν κύμα συγκρατημένης διαμαρτυρίας, ξεχύθηκε στην αυλή. Το επεισόδιο συγκλόνισε τα στελέχη της τοπικής οργάνωσης που βρίσκονταν στον εξώστη μαζί με τον Ιησού, ενώ οι μαθητές παρακολουθούσαν με φρίκη τα όσα διαδραματίζονταν μπροστά στα έκπληκτα μάτια τους, χωρίς να μπορούν να επέμβουν. Η ανησυχία και η απορία των υπολοίπων είχαν φτάσει στο κατακόρυφο. Αφού τελείωσε την επάλειψη των ποδιών και ενώ όλοι περίμεναν να τη δουν να αποσύρεται, η γυναίκα σηκώθηκε όρθια και πλησίασε το κάθισμα του Ιησού από πίσω. Προς μεγάλη έκπληξη όλων έγειρε τον αμφορέα πάνω στο κεφάλι του Δασκάλου αγγίζοντας με το στόμιο την κόμη του. Επικράτησε απόλυτη σιγή, καθώς άδειαζε αργά το πολύτιμο περιεχόμενο. Στην απουσία κάθε άλλης κίνησης ή θορύβου θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι διέκρινε τον ήχο που έκανε το αρωματικό έλαιο, καθώς κυλούσε αργά από την κόμη στο πρόσωπο ακολουθώντας την πορεία γύρω από τα φρύδια και υφαίνοντας την υγρή του ουσία μέσα στην ατημέλητη γενειάδα του. Το μεθυστικό άρωμα είχε απλωθεί σε ολόκληρη την αυλή μακριά από την κόμη του Δασκάλου ερεθίζοντας τα ρουθούνια των πιστών, που βάλθηκαν να παίρνουν βαθιές ανάσες από 42
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
φόβο, μήπως αυτό ήταν το άρωμα του Παραδείσου και δε θα έπρεπε να το αφήσουν να σκορπιστεί στον αέρα και να πάει χαμένο. Η γυναίκα τοποθέτησε προσεκτικά τον αμφορέα στο τραπέζι, άγγιξε απαλά με χέρια που ακόμη έτρεμαν το κεφάλι του Ιησού και σαν σε αργή κίνηση επιδόθηκε στην επάλειψη του μύρου, μέχρις ότου το υγρό διείσδυσε βαθιά ως τις ρίζες δίνοντας λάμψη στους βοστρύχους της πλούσιας κόμης του. Ενώ η άγνωστη περνούσε τα δάχτυλά της στα μαλλιά του Δασκάλου, η ματιά της έπεσε στον Ιούδα, που τη στηλίτευε ανελέητα με βλέμμα γεμάτο φρίκη και αποτροπιασμό. Το κοινό παρακολουθούσε σαν υπνωτισμένο από τη μυρωδιά που πότιζε τόσο τον αέρα όσο και τη φαντασία του καθώς η γυναίκα συνέχισε να τρίβει το μέτωπο του Δασκάλου κινώντας τα λεπτεπίλεπτα δάχτυλά της αργά μέχρι που κάλυψε ολόκληρο το ασκητικό πρόσωπο, που τώρα έφεγγε στο τρεμάμενο φως των λυχναριών του εξώστη. Γέμισε την παλάμη της εκ νέου με το πολύτιμο έλαιο και σύντομα άρχισε να τρίβει τα δάχτυλα των χεριών του Ιησού υπό το ανήσυχο βλέμμα των μαθητών, που δεν ήξεραν πώς να κρύψουν την ντροπή και την αμηχανία τους. Ο Ιησούς εξακολούθησε να δέχεται ατάραχος τις περιποιήσεις της, δίχως να συμμερίζεται τη διογκούμενη ανησυχία του κόσμου που παρακολουθούσε αποσβολωμένος. Γιατί επέτρεπε σε μια άγνωστη, και μάλιστα γυναίκα, να τον μιάνει καθιστώντας τον ακάθαρτο παρουσία του πλήθους που είχε συγκεντρωθεί για να τον τιμήσει λίγες μέρες πριν την ολοκλήρωση της αποστολής του; Γιατί δεν υπολόγιζε τις αντιδράσεις των κατοίκων της Βηθανίας που τον φιλοξενούσαν και είχαν αφιερωθεί ολοκληρωτικά στο σκοπό της αποστολής αναγνωρίζοντάς τον ως τον πνευματικό ηγέτη τους; Μαζί με το άρωμα ένταση και μεγάλη νευρικότητα, σε συνδυασμό με την αμφίβολη προοπτική που γεννούσε αυτή η ασυνήθιστη μορφή λατρείας, πλανιόνταν στον αέρα. Κανείς δεν ήταν σε θέση να προβλέψει τι θα μπορούσε να συμβεί σε περίπτωση που η άγνωστη σκόπευε να συνεχίσει παρα43
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
πέρα. Η εικόνα του Ιησού να δέχεται αδιαμαρτύρητα τις περιποιήσεις αυτής της γυναίκας προκαλούσε αγανάκτηση στους πιστούς και οργή στους μαθητές και στα στελέχη της οργάνωσης. Η Εβραϊκή κοινωνία θεωρούσε τις γυναίκες πολίτες δεύτερης κατηγορίας και δεν επέτρεπε καμία συναναστροφή ανδρός με γυναίκα έξω από την άμεση οικογένεια. Δεν τους επιτρεπόταν να κυκλοφορούν μόνες στο δρόμο, να συνομιλούν με άνδρες, να δέχονται ερωτήσεις, ακόμα και να εισέρχονται στις εσωτερικές αυλές του Ναού. Οι άντρες της οικογένειας όριζαν πλήρως τη ζωή τους και οι σύζυγοι είχαν το δικαίωμα να τις χωρίζουν ανά πάσα στιγμή, χωρίς να απολογηθούν για την πράξη τους, απλώς και μόνο σημειώνοντας την επιθυμία τους σε ένα φύλλο χαρτί. Ο Ιησούς στη διάρκεια της δημόσιας διακονίας του είχε ανατρέψει αυτήν την εικόνα τόσο με τα κηρύγματα όσο και με τις πράξεις του συναναστρεφόμενος τους απόκληρους της κοινωνίας και άτομα τα οποία η συμβατική ηθική της εποχής είχε απωθήσει στο περιθώριο. Αυτή τη φορά όμως είχε υπερβεί τα ίδια του τα όρια. Ποτέ μέχρι τώρα δεν είχε προκαλέσει με τέτοιο τρόπο το κοινό αίσθημα επιτρέποντας σε μια άγνωστη, ίσως και αμφιβόλου ηθικής υποστάσεως γυναίκα, να του πλύνει τα πόδια, να τα στεγνώσει με τα μαλλιά της και να του τα καταφιλήσει. Γιατί την άφηνε να αγγίξει ιδίοις χερσί το πρόσωπο, το λαιμό και τους ώμους του; Το επεισόδιο είχε συγκλονίσει τους μαθητές, οι οποίοι ήταν καταφανώς θορυβημένοι από το γεγονός ότι ο Δάσκαλος αποδεχόταν τις περιποιήσεις αυτής της γυναίκας με ξεδιάντροπη ηρεμία, αλλά κανείς δεν τολμούσε να του κάνει ευθέως την παρατήρηση. Τι νόημα είχε αυτή η δεκτικότητα εκ μέρους του Ιησού; Σε τι αποσκοπούσε; Ο Ιούδας, που βρισκόταν πολύ κοντά στον Ιησού, πιο κοντά από κάθε άλλον, παρακολουθούσε κατάπληκτος τα δρώμενα με διεσταλμένες τις κόρες των ματιών του. Τον είχε κυριεύσει θυμός γι’ αυτό που συνέβαινε. Ανίκανος να δαμάσει την ταραχή του σε μία στιγμή απελπισίας και σύγχυσης άρπαξε τη γυναίκα από το μπράτσο και την έσυρε βίαια μακριά από 44
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
τον Ιησού. Το πλήθος αντέδρασε με ένα έντονο επιφώνημα απορίας, σαν να απογοητεύτηκε ή να ανακουφίστηκε από την ξαφνική παρέμβασή του. Η γυναίκα λύγισε το σώμα της και έκανε ένα μορφασμό πόνου, καθώς ο Ιούδας συνέχιζε να της σφίγγει το μπράτσο καρφώνοντάς τη με οργισμένο και κοφτερό βλέμμα. Ο Ιησούς, αδιατάρακτος, ήρεμος σαν σε διαρκή προσευχή, με πρόσωπο που έλαμπε περισσότερο από ποτέ, κοίταξε τον Ιούδα και τους άλλους με το πιο μειλίχιο βλέμμα του κόσμου και, σαν να μην έβλεπε την κατάπληξη αποτυπωμένη στα πρόσωπά τους, ρώτησε με φωνή υποβλητική αλλά και ταυτόχρονα καθησυχαστική: «Γιατί, Ιούδα, εμποδίζεις αυτήν τη γυναίκα να εκφράσει τη λατρεία της για εμένα;». Τα λόγια του Ιησού τον έκαναν να χάσει στιγμιαία την αυτοκυριαρχία του. Πώς απαντάται μία τέτοια ερώτηση; Ποιος είχε το θάρρος να πει την αλήθεια, να εκφράσει δημοσίως όσα είχε στο νου του, χωρίς να διατρέχει τον κίνδυνο να εκθέσει ανεπανόρθωτα το Δάσκαλο μπροστά σε τόσο κόσμο; Προσπάθησε ν’ αντιδράσει ψελλίζοντας κάτι, ωστόσο το μόνο που κατάφερε ήταν να αφήσει ελεύθερο το μπράτσο της γυναίκας. Όλοι κατανοούσαν τη δεινή θέση, στην οποία είχε περιέλθει η εικόνα της οργάνωσης εξαιτίας της απρεπούς συμπεριφοράς του Δασκάλου, κανείς όμως δεν είχε το θάρρος να θέσει ευθέως το ερώτημα και να διακινδυνεύσει να εκθέσει το λαοφιλή ηγέτη. Τη στιγμή εκείνη ο Ιάκωβος, ταραγμένος κι αυτός από την απρόβλεπτη τροπή που έπαιρνε η βραδιά, έσπευσε προς βοήθεια του Ιούδα, σε μία απέλπιδα προσπάθεια να γεφυρώσει το χάσμα που είχε ξαφνικά εδραιωθεί μεταξύ τους. Αφού χειρονόμησε αδέξια για μερικές στιγμές προσπαθώντας με κόπο να περισυλλέξει το θάρρος του κατάφερε να ψελλίσει με πνιχτή φωνή: «Γιατί αυτή η σπατάλη, Κύριε;». Σταμάτησε για λίγο αποφεύγοντας να κοιτάξει τον Ιησού απευθείας στα μάτια. «Το περιεχόμενο της υδρίας θα μπορούσε να πουληθεί έναντι τριακοσίων δηναρίων και τα χρήματα να δοθούν στους φτωχούς» πρότεινε με φωνή γεμάτη δυσπιστία υποκρύπτοντας τα πραγματικά αίτια της ταραχής που είχε καταλάβει 45
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
τον ίδιο αλλά και όλους όσοι τον άκουγαν. Ήταν ένας άκρως επιτυχημένος ελιγμός, ο οποίος επέτρεπε στους μαθητές να εκφράσουν με πλάγιο τρόπο τη δυσαρέσκειά τους, χωρίς να θίγουν την ουσία της ανάρμοστης συμπεριφοράς του Κυρίου. Ένα μουρμουρητό επιδοκιμασίας ακούστηκε από την αυλή. Ενδυναμωμένος από τη θετική αντίδραση του κόσμου ο Ιάκωβος χαλάρωσε τις ρυτίδες έντασης που χαράκωναν το μέτωπό του και κοίταξε τον Ιησού στα μάτια με συγκρατημένα επίμονο βλέμμα. Με σχεδόν σταθερή φωνή επανέλαβε το αρχικό ερώτημα: «Γιατί τέτοια σπατάλη;». Ο Ιησούς, αλώβητος από την κλονισμένη εμπιστοσύνη των αγαπημένων μαθητών του, σηκώθηκε από το κάθισμά του και βαδίζοντας αργά προς το χείλος τού εξώστη ύψωσε τα χέρια προς το ποίμνιό του έλκοντας, σαν μαγνητικός βορράς, τα βλέμματα και την προσοχή όλων επάνω του. Παρέμεινε σε αυτή τη στάση ακίνητος, σαν άγαλμα ελέους, με τα χέρια απλωμένα προς το πλήθος, σαν να ήθελε να τους συμπεριλάβει όλους στην αγκαλιά του. Οι πάντες παρακολουθούσαν με αμείωτο ενδιαφέρον τις εξελίξεις φλεγόμενοι από την επιθυμία να κατανοήσουν τα κίνητρα της προκλητικής του συμπεριφοράς και να συλλάβουν τα λεπτά νοήματα των μηνυμάτων που ήθελε να μεταδώσει. Κατά μεγάλη ειρωνεία όλοι οι Εβραίοι φαντάζονταν το Μεσσία να καταφθάνει ως βασιλιάς, με όλα τα εγκόσμια μεγαλεία που αρμόζουν σε βασιλιά, δοξασμένος και ισχυρός, ικανός να διασκορπίσει τους εχθρούς του και να ιδρύσει το βασίλειο του Θεού επί της γης σε στέρεο έδαφος. Η εικόνα του Ιησού ως επαναστάτη, προερχόμενου από κατώτερα κοινωνικά στρώματα, ερχόταν σε αντίθεση με τις λαϊκές δοξασίες και τις θρησκευτικές παραδόσεις. Ωστόσο η ταπεινή του καταγωγή δε δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα. Η πέτρα του σκανδάλου ήταν η αντισυμβατική του συμπεριφορά, γιατί ερχόταν σε αντίθεση με τα πρότυπα ιουδαϊκής ευσέβειας και θρησκευτικής καθαρότητας. Ο Ιησούς δεν τηρούσε το γράμμα του Νόμου και πολλοί θεοσεβούμενοι Εβραίοι ένιωθαν άβολα που τον έβλεπαν να αντιμάχεται την παράδοση, να 46
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
συναναστρέφεται περιθωριακά άτομα, φοροεισπράκτορες και πόρνες, να τρώει και να πίνει μαζί τους, να χαρακτηρίζει τον εαυτό του λαίμαργο και πότη, να αρνείται τη συμμετοχή σε νηστείες, να κάθεται σε γεύμα χωρίς να πλένει τα χέρια του ή να μη σέβεται την αργία του Σαββάτου. Αποκορύφωμα αυτής της επικίνδυνης συμπεριφοράς αποτελούσε σήμερα η αποδοχή της προκλητικής προσωπικής περιποίησής του, εδώ στην αυλή της οικίας του Λαζάρου, μπροστά στα κατάπληκτα βλέμματα των μαθητών και του κόσμου, που είχε συγκεντρωθεί για να τον τιμήσει ακούγοντάς τον να μιλάει για την υλοποίηση του Θείου Σχεδίου μία μέρα πριν από την ανάληψη δράσης. Ωστόσο, παρά τις αντιδράσεις που προκαλούσε η συμπεριφορά του, ο ίδιος πάντα έβρισκε τρόπο να αμύνεται για τις θέσεις του μεταφέροντας στον κόσμο το μήνυμα, ότι εκείνος πρώτος αναγνώριζε και αποδεχόταν την ουσία του Νόμου, αλλά πίστευε ότι η αγάπη ορισμένες φορές τίθεται υπεράνω του Νόμου, για να συμπεριλάβει άτομα περιθωριακά, τα οποία ο Νόμος είχε αποβάλει από το σώμα της κοινωνίας χαρακτηρίζοντάς τα ακάθαρτα. Είχε το ταλέντο να προσεγγίζει θέματα κοινωνικά με τελείως ανατρεπτικό τρόπο, έτσι που εν πρώτοις να δίνεται η εντύπωση ότι παραβιάζεται ο Νόμος, ενώ στην ουσία μία προσεκτικότερη προσέγγιση αναδείκνυε τη διεισδυτικότητα της ματιάς και την οξυδέρκειά του. Κήρυττε ότι δεν ήταν πάντα σαφή τα όρια μεταξύ ιερού και βέβηλου, καθαρού και ακάθαρτου. Οι παραβολές του απολωλότος προβάτου και του ασώτου υιού ήταν χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της ανατρεπτικής θέασης των κοινωνικών προβλημάτων. Σε όλη τη διάρκεια της διακονίας του προσπάθησε να πείσει το ποίμνιό του ότι η τυφλή προσήλωση στο γράμμα του Νόμου καθιστά το Νόμο δυσβάσταχτο φορτίο και προέτρεπε τον κόσμο να τον αντιμετωπίζει ως γενικό δείκτη του Θεού προς τον άνθρωπο, που απαιτεί διαφορετική ερμηνεία και προσέγγιση στις διαρκώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες, και όχι ένα σύνολο ισάξιων και απαράβατων εντολών που πρέπει να τηρούνται απαρεγκλίτως με απόλυτη ηθική πειθαρχία. Προσπαθούσε να 47
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
μεταφέρει το μήνυμα στους οπαδούς του ότι τα μεγαλύτερα δώρα του Θεού είναι η ζωή και η αγάπη και όχι η άνευ όρων τήρηση του γράμματος του Νόμου. Οι αρχές του Ναού εκμεταλλευόμενες την αντισυμβατική του συμπεριφορά, συχνά τον κατηγορούσαν ως διαστροφέα της πίστης και διαφθορέα της εβραϊκής καθαρότητας. Εκείνος όμως διέθετε την ικανότητα να αναδεικνύεται μύστης της αληθινής γνώσης, ασύγκριτα βαθύτερης και ανώτερης από την επίπλαστη και αποστεωμένη γνώση των Φαρισαίων. Ο κόσμος απέδιδε στα λόγια του τεράστια σημασία, γιατί πίστευαν ότι διά μέσου αυτών έφτανε στ’ αυτιά τους η άναρχη και άχρονη φωνή του Θεού. Η στιβαρότητα του λόγου του και η έντονη προσωπικότητά του ενίσχυαν την εντύπωση ότι ο Ιησούς ήταν μία χαρισματική μορφή κατά πολύ διαφορετική από τους Γραμματείς και άλλους μελετητές των Γραφών, των οποίων η σχέση με το Νόμο ήταν απλώς ακαδημαϊκή, χωρίς τον παλμό, τη ζωντάνια και τη ζέση που αποκτούσε, όταν έβγαινε από το δικό του στόμα. Έριξε μία διερευνητική ματιά στο πλήθος που είχε κρεμαστεί από τα χείλη του και διατηρώντας ακέραια την αυτοπεποίθησή του άρχισε να κηρύττει: «Γιατί εξάπτεστε; Γιατί δυσανασχετείτε με αυτήν τη γυναίκα;» ρώτησε εμφανώς ενοχλημένος από τη στάση των μαθητών και των υπολοίπων στελεχών της τοπικής οργάνωσης. «Αναζητήστε τα πολύτιμα ψήγματα αλήθειας που ενυπάρχουν στην πράξη αυτής της γυναίκας. Η γυναίκα αυτή έπραξε κάτι πολύτιμο. Τέλεσε για μένα το τελετουργικό της ταφής μου» είπε και τα λόγια του προξένησαν ταραχή στις καρδιές των ανθρώπων που τον άκουγαν. Οι εσχατολογικές συζητήσεις για τη συντέλεια του κόσμου και την εδραίωση της Βασιλείας των Ουρανών έβριθαν μεταξύ των πιστών τις τελευταίες ημέρες, αλλά όλοι φαντάζονταν τον Ιησού θριαμβευτή, να εγκαθιδρύει, ως νέος Βασιλιάς Δαβίδ, το Βασίλειο του Θεού στη γη της Ιουδαίας. Τι νόημα είχε τώρα η ξαφνική αναφορά στο τελετουργικό της ταφής του; Η ανησυχία όλων, σαν νερό σε σημείο βρασμού, ξεχείλιζε διαποτίζοντας την ατμόσφαιρα με χιλιάδες ερωτήματα και απορίες. 48
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
«Πάντα θα έχετε τους φτωχούς μαζί σας» είπε και έστρεψε το βλέμμα του προς τον Ιάκωβο «αλλά εμένα δε θα με έχετε για πάντα» συνέχισε ατάραχος. «Πρέπει να σας αφήσω και μάλιστα σύντομα. Αληθώς σας λέγω, οι μέρες που θα βρίσκομαι κοντά σας είναι μετρημένες, λιγότερες από τα δάχτυλα της μιας χειρός. Σύντομα οι φίλοι τού νυμφίου θα αρχίσουν να θρηνούν, γιατί ο νυμφίος δε θα είναι πια μαζί τους, να τους καθοδηγεί και να τους προστατεύει. Υπακούοντας στην επιθυμία του Πατρός μου ήλθα στην Ιερουσαλήμ, όπου θα υπομείνω μεγάλα βασανιστήρια στα χέρια των Πρεσβύτερων, των Αρχιερέων και των Γραμματέων και θα θανατωθώ. Όμως όλα πρέπει να γίνουν σύμφωνα με το Σχέδιο, γιατί ο θάνατός μου δεν αποτελεί το τέλος της ζωής, αλλά την απαρχή της εποχής της αιώνιας ευδαιμονίας. Ο θάνατός μου σηματοδοτεί την έλευση της νέας εποχής. Πολλοί δεν πίστευαν ότι η μέρα αυτή κάποτε θα ερχόταν. Οι ουρανοί και η γη, τα επουράνια και τα επίγεια μπορεί να χαθούν, αλλά εκείνος που έχτισε τα θεμέλια αυτού του κόσμου θα συνεχίσει να υπάρχει. Γι’ αυτό ακούστε προσεκτικά τα λόγια μου, διότι πλησιάζει η ώρα της κρίσεως. Οι δίκαιοι θα πάψουν να υποφέρουν. Ο εκλεκτός λαός του Θεού θα πάψει να συνθλίβεται υπό το πέλμα των ασεβών. Η αδικία θα εκλείψει και ο αιώνας της αγάπης και της δικαιοσύνης θα ανατείλει. Οι αμαρτίες σας θα εξαγνιστούν και θα κληρονομήσετε την αιώνια σωτηρία. Η γυναίκα αυτή με προετοίμασε για την ταφή μου. Αληθινά σας λέγω ότι, κάθε φορά που καλά νέα θα αναγγέλλονται σε ολόκληρο τον κόσμο, αυτό που έκανε σήμερα αυτή η γυναίκα θα αναφέρεται σε ανάμνησή της». Σε όλη τη διάρκεια του σύντομου κηρύγματος ο τόνος της φωνής του παρέμεινε υποβλητικός, σταθερός, χωρίς υφέσεις και εξάρσεις. Οι μαθητές και τα στελέχη της Βηθανίας παρακολουθούσαν με κομμένη ανάσα τις αντιδράσεις του κόσμου. Ήταν η πρώτη φορά που αποκαλυπτόταν δημοσίως ο λυτρωτικός χαρακτήρας και η θυσιαστική φύση της αποστολής του Ιησού και κανείς δε γνώριζε το βαθμό αποδοχής ενός τόσο ανατρεπτικού μηνύματος. Οι ίδιοι αισθάνονταν απίστευτες 49
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
τύψεις, διότι όλοι τους, μηδενός εξαιρουμένου, αμφισβήτησαν την κρίση και την ακεραιότητα του Δασκάλου· δε στάθηκαν ικανοί να συλλάβουν το νόημα της πολύτιμης προσφοράς αυτής της απλής γυναίκας στην προώθηση του Σχεδίου. Πέρα από το συμβολικό χαρακτήρα τής πράξης της ως προετοιμασίας για το θάνατο και την ταφή του Θεανθρώπου προσέφερε λύση στο τεχνικό πρόβλημα της ομαλής μετάβασης από έναν τρόπο παγιωμένης αντίληψης και ερμηνείας της θείας βούλησης σε έναν άλλο. Ο Ιησούς έστρεψε το βλέμμα του προς τον Ιούδα και του ένευσε με τρόπο, σαν να του παρέδιδε τη σκυτάλη του λόγου. Ο Ιούδας αιφνιδιάστηκε με την προοπτική να αναλάβει εκείνος να ολοκληρώσει το γενέθλιο κήρυγμα, δεδομένου ότι δεν είχε ακόμη συνέλθει από την ένταση και την ανακύκλωση των συναισθημάτων που προέκυψαν εξαιτίας του απροόπτου συμβάντος και της ριζοσπαστικής ερμηνείας που έδωσε σ’ αυτό ο Δάσκαλος. Αποδεχόμενος σιωπηλά την πρόσκληση με συγκρατημένη ανησυχία αλλά και ενθουσιασμό στράφηκε προς το συγκεντρωμένο πλήθος και είπε: «Αδέλφια μου, ακούστε το Σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του Έθνους. Από τα βάθη της μακραίωνης ιστορίας μας μέχρι σήμερα, κάθε ιερέας παρίσταται καθημερινά στη λειτουργία του ναού του προσφέροντας την ίδια θυσία, γιατί σύμφωνα με το Νόμο τα πάντα με αίμα εξαγνίζονται και χωρίς την έκχυση αίματος δεν επέρχεται λύτρωση. Και όμως οι θυσίες αυτές δεν είναι ικανές να ξεπλύνουν τις αμαρτίες μας. Η εξαθλίωση και η ταπείνωση αποτελούν μόνιμες καταστάσεις του καθημερινού βίου μας. Ευφρανθείτε όμως, αδελφοί μου! Διότι φέτος το Πάσχα ο Θεός, που έπλασε τα πάντα, σκοπεύει να θέσει τέλος στον πόνο και τη δυστυχία μας. Με τη χάρη της άπειρης αγάπης και του ελέους Του θα βαδίσουμε και πάλι στο δρόμο της γνώσης του καλού και του κακού. Ο Θεός τόσο πολύ αγάπησε το λαό Του, ώστε φέτος το Πάσχα θα προσφέρει θυσία το μονογενή Του Υιό για τη σωτηρία του Έθνους. Με αυτή και μόνο την πράξη θα μας λυτρώσει για πάντα από τα δεσμά του θανάτου». 50
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
Ένα βουητό κατάπληξης και φόβου απλώθηκε στην αυλή. Οι συγκεντρωμένοι άρχισαν να μιλούν έντονα μεταξύ τους σχολιάζοντας τη συνταρακτική είδηση. «Αδέλφια μου! Έφτασε η ώρα της λύτρωσης!» φώναξε ο Ιούδας και επικράτησε απόλυτη σιγή. «Με τη θυσία του ο Ιησούς καταργεί το παλιό και εγκαινιάζει το καινούργιο. Ιδρύει τη νέα κοινωνία, της οποίας ο ηθικός νόμος αποτελεί τη Νέα Συμφωνία, την Καινή Διαθήκη, μεταξύ του Γιαχβέ και του λαού Του. Ο Ιησούς, το πρωταρχικό θύμα της Καινής Δια θήκης, με τον εξιλαστήριο θάνατό του μετατρέπει τη βία σε μηχανισμό κάθαρσης. Η πανάγια θυσία του θα απορροφήσει την εμφύλια βία, θα την καταργήσει εσαεί και θα καταστεί πηγή κάθε ευημερίας, ευδαιμονίας, γονιμότητας, ζωτικότητας και τεκνογονίας. »Στον Ιησού θα δοθεί κυριαρχία και δόξα και βασιλεία. Μέσω αυτής της ύστατης πράξης θα τεθεί τέλος στην αιώνια εναλλαγή μεταξύ ζωής και θανάτου, ευτυχίας και πόνου. Ποτέ πια ο θάνατος δε θα παράγει ζωή και η ζωή θάνατο σε έναν ατέρμονα κύκλο. Αλλά ο τέλειος θάνατός του Ιησού παράγει αιώνια ζωή, κενή πόνου και βασάνων ες αεί. Με αυτήν τη μοναδική και τέλεια πράξη ο Ιησούς θα λάβει τιμητική θέση στα δεξιά του Πατρός και όλοι του οι εχθροί θα γίνουν υποπόδιον των ποδών Του. Ο Ιησούς είναι ο έσχατος κριτής του κόσμου! »Επειδή ο Ιησούς είναι το τέλειο σφάγιο, ο άσπιλος αμνός του Θεού, ο μόνος αναμάρτητος, με τη θυσία του δεν αναβάλλεται και δεν περιορίζεται απλώς η εμφύλια βία, αλλά καταργείται διά παντός, εις τους αιώνας των αιώνων. Η άμωμος θυσία του δεν είναι πράξη κατευνασμού της βίας. Η βία δεν εκτονώνεται προσωρινά, για να μετατεθεί σε κάποια χρονική στιγμή στο μέλλον. Αυτά συνέβαιναν με την Παλιά Διαθήκη, με την παλιά πολιτιστική τάξη και αξίες. Με την Καινή Διαθήκη ο Ιησούς, το έσχατο θύμα, ο οποίος είναι ομοούσιος τω Πατρί, δηλαδή το θύμα είναι ο ίδιος ο Θεός ενσαρκωμένος, οδηγεί το γένος των Εβραίων στην ολοκληρωτική Λύτρωση. Η έκχυση του αίματός του δε λερώνει, αλλά καθαίρει, εξαγνίζει 51
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
και καθαγιάζει. Όχι μεταφορικά, αλλά κυριολεκτικά. Το αίμα του θα ποτίσει τη γη της Ιουδαίας μετατρέποντάς την σ’ ένα απέραντο κήπο της Εδέμ, όπου η ειρήνη της κοινότητας και η αφθονία της γης θα είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της νέας κοινωνίας. Θέλω να τονίσω ότι οι συνέπειες της θυσίας τού Ιησού δεν περιορίζονται απλώς στις ανθρώπινες σχέσεις εξαλείφοντας τη βία από την κοινότητα, αλλά εξαπλώνονται και στο φυσικό περιβάλλον επηρεάζοντας την παραγωγικότητα και τη γονιμότητα της φύσης. Η κοινωνική ζωή δεν απαλλάσσεται απλώς από κάθε μορφή πολιτικής βίας, αλλά η αρμονική συμβίωση εντείνεται από την υποστήριξη που παρέχει η φύση, η οποία με την αυξημένη γονιμότητά της, την αφθονία φυτών και ζώων, ικανοποιεί στο έπακρο τις ανθρώπινες ανάγκες για επιβίωση απαλλάσσοντας τον άνθρωπο από τον καθημερινό μόχθο τής εξασφάλισης τροφής και παρέχοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τις εγγυήσεις για τη διαφύλαξη της κοινωνικής ειρήνης. »Οι αγροί χρόνο με το χρόνο θα παράγουν τα καλύτερα σπαρτά, τα οπωροφόρα δέντρα θα είναι πάντα κατάμεστα με χρυσά πορτοκάλια και πορφυρά μήλα. Τα αμπέλια θα είναι φορτωμένα με ώριμα κόκκινα και λευκά σταφύλια τόσο μεγάλα και βαριά, ώστε οι άνδρες δυο-δυο θα τα μεταφέρουν πάνω σε βέργες στο πιεστήριο, όπου θα ζυμώνεται ασταμάτητα κρασί νέας εσοδείας της πιο εκλεκτής ποιότητας. Τα πρόβατά μας θα βόσκουν στα λιβάδια της αφθονίας. Ο Ιορδάνης ποταμός θα παρέχει το δώρο της ζωής σε όλους μας, στα ζώα και στα σπαρτά μας και γενιές Εβραίων θα ζήσουν ζωή χαρισάμενη και ευτυχισμένη σε αιώνια ειρήνη, χωρίς να γνωρίζουν αιχμαλωσία, θάνατο, αρρώστια ή πόνο. »Ο Ιησούς δυνάμει του μελλοντικού του θανάτου προσυπογράφει την Καινή Διαθήκη, εξαλείφει τις αμαρτίες, θέτει τέρμα στη διχόνοια, καταλύει τους μηχανισμούς αναπαραγωγής της βίας. Η Καινή Διαθήκη είναι ο θεμέλιος λίθος, η εγγύηση της ασφάλειας της κοινότητας. Η σταύρωση και ο μαρτυρικός του θάνατος συνιστούν την απαρχή της νέας εποχής, τη δόμηση της κοινωνίας σε νέες βάσεις, τα θεμέλια του 52
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ
νέου πολιτισμού, δηλαδή προστατεύει και θωρακίζει ό,τι πιο πολύτιμο και διαφυλάξιμο έχει η αναγεννώμενη κοινωνία». Οι συγκεντρωμένοι παρακολουθούσαν άφωνοι, ακίνητοι, σαν μορφές χαραγμένες σε βράχο, ανίκανοι να συλλάβουν το πλήρες νόημα του διαφαινόμενου μηνύματος. Δεν είχαν απέναντί τους μόνο τον εκφραστή της αληθινής θρησκείας, αλλά και τον μάρτυρα που θα σήκωνε στους ώμους του τις αμαρτίες του έθνους. Η διαπίστωση ότι η Καινή Διαθήκη μεταξύ του Γιαχβέ και του λαού του προϋπέθετε το πάθος και τη θυσία του Ιησού συγκλόνισε το ακροατήριο που ήταν παντελώς απροετοίμαστο για μία τέτοια συνταρακτική είδηση. Τους κατέβαλε δέος και φόβος γι’ αυτά που επρόκειτο να συμβούν τις προσεχείς ημέρες. Τα νέα, ότι ο Θεός με μία πράξη απείρου ελέους προσέφερε θυσία το μονογενή Υιό του, είχαν κυριολεκτικά συνταράξει τους οπαδούς, οι οποίοι περίμεναν να τον δουν να κάθεται νικητής στο θρόνο του Σολομώντα. Ζούσαν χρόνια με το όνειρο της στέψης του Ιησού ως Βασιλέα της Ιουδαίας και η ιδέα του τέλειου σφάγιου της έσχατης θυσίας προξενούσε ρίγη κατάπληξης αποδεσμεύοντας πρωτοφανείς ποσότητες άγχους και απίστευτης νευρικότητας. Ωστόσο το γεγονός της άφιξης του Ιησού στα Ιεροσόλυμα λειτουργούσε αντισταθμιστικά, συμβάλλοντας καταλυτικά στη δημιουργία κλίματος γενικής ευφορίας και αποδοχής των θέσεων και των υποσχέσεων της οργάνωσης. Η παρουσία του Ιησού στην Ιερουσαλήμ κατά τη διάρκεια του Πάσχα επιδρούσε υπνωτιστικά σε όποιον είχε την τύχη να βρεθεί κοντά του. Η διά ζώσης επικοινωνία με το Δάσκαλο σε συνδυασμό με την έντονη φημολογία και τις υπέρμετρες προσδοκίες που είχαν καλλιεργηθεί στα τρία χρόνια της διακονίας του προκαλούσαν παραλήρημα και θαυμασμό στους απλούς ανθρώπους, οι οποίοι τον αναγνώριζαν ως πραγματικό Μεσσία και τον θεωρούσαν γνήσιο απεσταλμένο του Θεού, μεσολαβητή μεταξύ ουρανού και γης· Σωτήρα τους τόσο με την κοινωνική όσο και με τη μεταφυσική έννοια της λέξης. Η αντίδραση των προσκυνητών στα τρομερά νέα ήταν ο 53
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
καθοριστικός παράγοντας. Το θέλημα του Γιαχβέ είχε εξαγγελθεί. Η πρώτη επαφή με το κοινό είχε παρέλθει. Η ηγεσία της οργάνωσης του Ναζωραίου εναπόθετε τώρα τις ελπίδες της στο θετικό κλίμα που είχε καλλιεργηθεί τα τελευταία τρία χρόνια, στη δύναμη της προσωπικότητας του Ιησού, στην φυσική παρουσία του, αλλά και στις σωστές πολιτικές κινήσεις.
54
55
Σύνθεση εξωφύλλου: ΚυριακήΘάλεια Κασάμπαλη.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ
Το βράδυ του Μυστικού Δείπνου εκτυλίσσεται το παράδοξο μιας συμβολικής πράξης ανθρωποφαγίας. Χρησιμοποιώντας κόκκινο κρασί και άζυμο άρτο ο Ιησούς προτρέπει τους μα θητές να τραφούν με το σώμα και το αίμα Του. Γιατί; Σε τι αποσκοπεί μια τέτοια πράξη; Πώς συνάδει με τις γενικότερες αρχές του κινήματος; Τι ακριβώς συνέβη εκείνο το βράδυ; Τι θέματα συζητήθηκαν και τι αποφάσεις ελήφθη σαν; Το ανά χείρας βιβλίο, χωρίς να απομακρύνεται από το πλαί σιο του ιστορικού μυθιστορήματος, φιλοδοξεί να δώσει απα ντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. Η Ιστορία μοιάζει περισσότερο με κατασκευή Lego παρά με παζλ, τα κομμάτια του οποίου έχουν εξορισμού μια και μόνη σωστή θέση. Με τα ίδια ιστορικά γεγονότα μπορεί κανείς να προτείνει διαφορετικές ιστορικές ερμηνείες, όπως με τα ίδια κομμάτια Lego μπορεί να συναρμολογήσει διαφορετικές κατασκευές. Υπ’ αυτήν την έννοια ο Δημήτρης Κασάμπαλης χρησιμοποίησε τα ίδια δομικά στοιχεία (τα ίδια γεγονότα, πολλές φορές τους ίδιους διαλόγους) των ευαγγελικών κειμένων συνδυάζοντάς τα με διαφορετικό τρόπο, ώστε να προκύψει μια νέα κατασκευή, μια νέα ερμηνεία τού Θείου Πάθους, μια νέα εκδοχή των γεγονότων που περιγράφουν τις τελευταίες ημέρες της ζωής του Ιησού στην Ιερουσαλήμ.
56