Περιεχόµενα Πρόλογος xix Ευχαριστίες xxix Σχετικά µε τους Συγγραφείς Πρόλογος xxxiii
1
xxxi
Κοινωνική Ψυχολογία Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΛΕΥΡΑΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
2
Κοινωνική Ψυχολογία: Τι είναι και µε τι ασχολείται 6 Η κοινωνική ψυχολογία είναι εκ φύσεως επιστηµονική 6 Η κοινωνική ψυχολογία εστιάζει στη συµπεριφορά των ατόµων 9 Η κοινωνική ψυχολογία επιδιώκει την κατανόηση των αιτίων της κοινωνικής συµπεριφοράς και της κοινωνικής σκέψης 9 Κοινωνική ψυχολογία: Περίληψη 13 Κοινωνική Ψυχολογία: Τελευταίες εξελίξεις 14 Νόηση και Συµπεριφορά: ∆υο πλευρές του ίδιου κοινωνικού νοµίσµατος 14 Κοινωνική Νευροεπιστήµη: Πού συναντάται η κοινωνική ψυχολογία µε την έρευνα του εγκεφάλου 15 Ο ρόλος των συγκαλυµµένων/ασυνείδητων διεργασιών 17 Συνεκτίµηση της κοινωνικής ποικιλότητας 19 Σύντοµη ιστορική ανασκόπηση: Οι ρίζες και οι πρώτες εξελίξεις της κοινωνικής ψυχολογίας 20 Τα Πρώτα Χρόνια: Η Εµφάνιση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 20 Τα Πρώτα Χρόνια της Κοινωνικής Ψυχολογίας: Οι ∆εκαετίες του 1940, ’50 και ’60 21 Οι ∆εκαετίες του 1970, ’80 και ’90: Η Ωρίµανση του Κλάδου 22 Πώς απαντούν οι κοινωνικοί ψυχολόγοι στα συναρπαστικά ερωτήµατα που θέτουν οι ίδιοι: Η έρευνα ως πορεία προς την αύξηση της γνώσης 23 Συστηµατική παρατήρηση: Η περιγραφή του κόσµου που µας περιβάλλει 23 Συσχέτιση: Η έρευνα πάνω στη συνάφεια 25 Η πειραµατική µέθοδος: Η γνώση µέσω της συστηµατικής παρέµβασης 27 Πρόσθετες σκέψεις για την αιτιότητα: Ο ρόλος των ενδιάµεσων µεταβλητών 30 Ο ρόλος της θεωρίας στην κοινωνική ψυχολογία 31 Η αναζήτηση για τη γνώση και για τα ατοµικά δικαιώµατα: αναζητώντας την κατάλληλη ισορροπία 33 Οδηγός χρήσης αυτού του βιβλίου: Πώς θα το αξιοποιήσετε µε τον καλύτερο τρόπο 35 Περίληψη και Ανασκόπηση 37 Όροι Κλειδιά 37
x
Περιεχόµενα
2
Κοινωνική Νόηση ΠΩΣ ΣΚΕΠΤΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
38
Σχήµατα: Νοητικά πλαίσια για την οργάνωση και τη χρήση της κοινωνικής πληροφορίας 41 Η επίδραση των σχηµάτων στην κοινωνική νόηση: Προσοχή, Κωδικοποίηση και Ανάκληση 42 Ενίσχυση: Ποια σχήµατα καθοδηγούν τη σκέψη µας 43 Επιµονή σχήµατος: Γιατί µπορούν ακόµη και απαξιωµένα σχήµατα να επηρεάσουν ενίοτε τη σκέψη µας και τη συµπεριφορά µας 45 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Η Αυτοεπιβεβαιωτική Φύση των Σχηµάτων/ Η Αυτοεπιβεβαίωση των Σχηµάτων: Πότε και Γιατί οι Πεποιθήσεις ∆ιαµορφώνουν την Πραγµατικότητα 46 Ευρετικές µέθοδοι: Πώς µειώνουµε την προσπάθειά µας στην κοινωνική νόηση 47 Αντιπροσωπευτικότητα: ∆ιαµόρφωση κρίσης µέσω της οµοιότητας 48 ∆ιαθεσιµότητα: «Εάν µπορώ να το σκεφτώ, πρέπει να είναι σηµαντικό» 49 Στήριξη και προσαρµογή: Η αφετηρία κάνει τη διαφορά 49 Αυτόµατη και ελεγχόµενη διεργασία: ∆υο βασικές µορφές της κοινωνικής σκέψης 51 Αυτόµατη επεξεργασία και αυτόµατη κοινωνική συµπεριφορά 52 Τα οφέλη της αυτόµατης επεξεργασίας: Πέρα από την απλή επάρκεια 54 Πιθανές πηγές σφάλµατος στην κοινωνική νόηση: Γιατί η απόλυτη λογική είναι σπανιότερη απ’ όσο νοµίζουµε 57 Βασικές ανατροπές της κοινωνικής σκέψης: οι αρνητικές προκαταλήψεις και η ισχυρή µας τάση για υπερβολική αισιοδοξία 57 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Τον Πόλεµο στο Ιράκ; Έπαιξε Ρόλο η Μεροληψία Αισιοδοξίας; 60 Ειδικές πηγές σφάλµατος στην κοινωνική ψυχολογία: Μη ρεαλιστική σκέψη, καταπίεση σκέψης και µαγική σκέψη 62 Κοινωνική νόηση: Μερικά αισιόδοξα συµπεράσµατα 66 Συναίσθηµα και Νόηση: Πώς τα συναισθήµατα διαµορφώνουν τη σκέψη και πώς η σκέψη διαµορφώνει τα συναισθήµατα 67 Η επίδραση του συναισθήµατος στη νόηση 68 Η επίδραση της νόησης στο συναίσθηµα 69 Συναίσθηµα και νόηση: Κοινωνική νευροεπιστήµη Στοιχεία για δυο διαφορετικά συστήµατα 71 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Είναι πάντα ωφέλιµη η καλή διάθεση; Το πιθανό µειονέκτηµα 72 Περίληψη και Ανασκόπηση 74 Όροι Κλειδιά 76 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 77
Περιεχόµενα
3
xi
Κοινωνική Αντίληψη ΠΑΡΑΤΗΡΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ
78
Μη λεκτική Επικοινωνία: Η Γλώσσα των Εκφράσεων, Βλέµµατα και Χειρονοµίες 81 Μη λεκτική επικοινωνία: Τα βασικά κανάλια 82 Εξαπάτηση: η αναγνώρισή της µέσω των µη λεκτικών σηµάτων και οι επιδράσεις της στις κοινωνικές σχέσεις 86 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Προοπτική της Κοινωνική Ψυχολογίας Είναι πραγµατικά ανίδεοι οι άνδρες όσονι αφορά τα µη λεκτικά σήµατα; Μύθοι και πραγµατικότητα για τις διαφορές φύλου στη µη λεκτική επικοινωνία 90 Κοινωνική Απόδοση: Κατανοώντας τα αίτια της συµπεριφοράς των άλλων 92 Θεωρίες Κοινωνικής Απόδοσης: Ερµηνευτικό Πλαίσιο του Τρόπου µε τον οποίο Επιχειρούµε να Κατανοήσουµε τον Κοινωνικό Κόσµο 92 Κοινωνική Απόδοση: βασικές πηγές σφαλµάτων 97 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Το θεµελιώδες σφάλµα απόδοσης: Ισχυρότερο απ’ όσο φαντάζεστε 98 Εφαρµογές της θεωρίας Απόδοσης: γνώσεις και παρεµβάσεις 104 ∆ιαµόρφωση και ∆ιαχείριση Εντυπώσεων: συνδυάζοντας πληροφορίες για τους άλλους 106 Η αρχή της έρευνας για τις πρώτες εντυπώσεις: η έρευνα του Asch για τα κεντρικά και περιφερειακά χαρακτηριστικά 107 Πόσο γρήγορα δηµιουργούνται οι πρώτες εντυπώσεις; 108 Άρρητες Θεωρίες Προσωπικότητας: Σχήµατα που ∆ιαµορφώνουν τις Πρώτες Εντυπώσεις 109 Η δηµιουργία εντυπώσεων: γνωστική προσέγγιση 110 Είναι η Ακρίβεια ό,τι Καλύτερο για την Κοινωνική Αντίληψη; Αποδείξεις για τη Συµβολή των Ψευδαισθήσεων 112 ∆ιαχείριση εντυπώσεων: η τέχνη του να δείχνει κάποιος καλά 113 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Τα Γρήγορα ραντεβού: µπορούµε πράγµατι να διαλέξουµε µέσα σε λίγα λεπτά αυτόν που θα αγαπήσουµε; 113 Περίληψη και Ανασκόπηση 119 Όροι Κλειδιά 120 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 121
xii
Περιεχόµενα
4
Ο Eαυτός ΑΠΑΝΤΣΗ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ «ΠΟΙΣΟ ΕΙΜΑΙ;» 122
Αυτοπαρουσίαση: Η διαχείριση του εαυτού σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια 126 Τεχνικές αυτοπαρουσίασης 126 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Το διαδίκτυο: Παρουσίαση της διαδικτυακής µας ταυτότητας 127 Αυτογνωσία: Πώς γνωρίζουµε ποιοι είµαστε; 130 Ενδοσκόπηση: Μια µατιά εντός µε σκοπό να αποκαλυφθούν οι αιτίες της συµπεριφοράς µας 130 Ο εαυτός από τη θέση των άλλων 131 Η σκέψη για τον εαυτό: Η προσωπική έναντι της κοινωνικής ταυτότητας 133 Το ποιος είµαι εξαρτάται από την κατάσταση 134 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Πως διαχειριζόµαστε πιθανή σύγκρουση των ταυτοτήτων µας 137 Το ποιος είµαι εξαρτάται από την αντιµετώπιση των άλλων 138 Πιθανοί εαυτοί: Ο εαυτός στην πάροδο του χρόνου 139 Αυτοέλεγχος 141 Αυτοεκτίµηση: Οι στάσεις έναντι του εαυτού µας 143 Η µέτρηση της αυτοεκτίµησης 143 Είναι πάντοτε ωφέλιµη η υψηλή αυτοεκτίµηση; 145 ∆ιαφέρουν τα επίπεδα της αυτοεκτίµησης ανδρών και γυναικών; 145 Κοινωνική σύγκριση: Πώς αξιολογούµε τον εαυτό µας 148 Προκαταλήψεις που Εξυπηρετούν τον Εαυτό (ή «Αυτο-εξυπηρετικές») 150 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Είναι καλό να µην είσαι κάποιος “ρεαλιστής”; Μπορεί αυτό να είναι “ρεαλιστικό”; 152 Ο εαυτός ως στόχος προκατάληψης 153 Συναισθηµατικές συνέπειες: Πώς πάσχει το ευ ζην 153 Γνωστικές συνέπειες: Ανεπαρκείς επιδόσεις 155 Συνέπειες στη συµπεριφορά: Απειλή στερεότυπου 156 Περίληψη και Ανασκόπηση 159 Όροι Κλειδιά 161 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 161
Περιεχόµενα
5
xiii
Στάσεις Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΕ ΑΥΤΗΝ 162
∆ιαµόρφωση Στάσης: Πώς Αναπτύσσονται οι Στάσεις 166 Κλασική εξαρτηµένη µάθηση: Μάθηση που βασίζεται στη συσχέτιση 167 Συντελεστική µάθηση: Η Επιβράβευση των «ορθών» απόψεων 169 Μάθηση µέσω παρατήρησης: Μάθηση µέσω της έκθεσης στους άλλους 170 Πότε και πως Επηρεάζουν οι Στάσεις τη Συµπεριφορά; 173 Ο ρόλος του κοινωνικού πλαισίου στη σύνδεση µεταξύ στάσεων και συµπεριφοράς 173 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Υπάρχει σταθερή συσχέτιση των στάσεις και της συµπεριφοράς; 174 Περιστασιακοί περιορισµοί που επηρεάζουν την έκφραση των στάσεων 175 Ισχύς των στάσεων 175 ∆ριµύτητα των στάσεων: Ο ρόλος των επενδυµένων συµφερόντων 176 Βεβαιότητα των στάσεων: Η σηµασία της ευκρίνειας και της ορθότητας 177 Ο ρόλος της προσωπικής εµπειρίας 176 Πώς καθοδηγούν οι στάσεις τη συµπεριφορά; 180 Στάσεις που διαµορφώνονται µέσω της λογικής σκέψης 180 Στάσεις και αυθόρµητες αντιδράσεις συµπεριφοράς 182 Η Λεπτή Τέχνη της Πειθούς: Πώς Μεταβάλλονται οι Στάσεις 183 Πειθώ: ∆ιαβιβαστές, µηνύµατα και κοινό 184 Οι νοητικές διαδικασίες που υπόκεινται της πειθούς 187 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Η επίδραση της καφεGνης στην πειθώ 189 Αντίσταση στις Απόπειρες Πειθούς 190 Αναδραστικότητα: Η προστασία της προσωπικής µας ελευθερίας 191 Προειδοποίηση: Η εκ των προτέρων γνώση της πρόθεσης για πειθώ 191 Εκλεκτική αποφυγή των προσπαθειών πειθούς 192 Η ενεργητική υπεράσπιση των στάσεών µας: Τα αντεπιχειρήµατα κατά του ανταγωνισµού 192 Ατοµικές διαφορές στην αντίσταση στην πειθώ 193 Η εξάντληση του εγώ µπορεί να υπονοµεύσει την αντίσταση 194 Γνωστική Ασυµφωνία: Τι Είναι και πώς τη ∆ιαχειριζόµαστε; 196 Ασυµφωνία και αλλαγή στάσης: Τα αποτελέσµατα της προκαλούµενης ενδοτικότητας 197 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας ∆ιάσηµες µελέτες για τη γνωστική ασυµφωνία: Όταν το λιγότερο οδηγεί σε µεγαλύτερη αυτό-πειθώ 198 Όταν η ασυµφωνία αποτελεί εργαλείο για εποικοδοµητικές αλλαγές στη συµπεριφορά 199 Περίληψη και Ανασκόπηση 201 Όροι Κλειδιά 203 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 203
xiv
Περιεχόµενα
6
Στερεότυπα, Προκαταλήψεις και ∆ιακρίσεις ΤΑ ΑΙΤΙΑ, ΟΙ ΕΠΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
204
Πώς Αντιλαµβάνονται την Ανισότητα τα Μέλη ∆ιαφορετικών Οµάδων 208 Η Φύση και η Προέλευση των Στερεοτύπων 211 Στερεότυπα: Πεποιθήσεις για τις Κοινωνικές Οµάδες 211 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Το Θέµα της φυλής ή του φύλου: Υπερβολικά εύκολο ή δυσκολότερο απ’ ό,τι νοµίζετε; 216 Μπορούµε να Συµπεράνουµε, ότι τα Στερεότυπα Απουσιάζουν, όταν τα Μέλη ∆ιαφορετικών Οµάδων Αξιολογούνται ως Ίσα; 217 Μπορούµε να Είµαστε Θύµατα των Στερεοτύπων και να µην το Αντιλαµβανόµαστε καν; Η Περίπτωση των «Ανύπανδρων» ανθρώπων 218 Γιατί οι Άνθρωποι ∆ιαµορφώνουν και Χρησιµοποιούν Στερεότυπα; 220 Προκατάληψη και ∆ιάκριση: Συναισθήµατα και Ενέργειες έναντι κοινωνικών οµάδων 224 Η Προέλευση των Προκαταλήψεων: Αντικρουόµενες Θεωρίες 227 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Τι προκαλεί τις προκαταλήψεις των οµάδων έναντι άλλων οµάδων και κατά πόσον οι προκαταλήψεις είναι αναπόφευκτες 230 ∆ιακρίσεις: Προκαταλήψεις εν ∆ράσει 234 Γιατί δεν είναι Αναπόφευκτες οι Προκαταλήψεις: Τεχνικές για την Αντιµετώπιση των Επιδράσεών τους 237 Μαθαίνοντας να µη Μισούµε 237 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για το ... Όταν η οµάδα µας έχει βλάψει άλλες 238 Τα Πιθανά Οφέλη της Επαφής 238 Ανακατάταξη: Μεταβάλλοντας τα Όρια 240 Τα Οφέλη της Ενοχής για τη Μείωση των Προκαταλήψεων 241 Μπορούµε να Μάθουµε να Λέµε Απλώς «όχι» στα Στερεότυπα; 242 Η Κοινωνική Επιρροή ως Μέσον Μείωσης των Προκαταλήψεων 243 Περίληψη και Ανασκόπηση 245 Όροι Κλειδιά 247 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 247
Περιεχόµενα
7
xv
∆ιαπροσωπική Έλξη και Στενές Σχέσεις 248
Ενδογενείς Παράγοντες της Έλξης: Η Ανάγκη να Προσεγγίζουµε τους άλλους και ο Βασικός Ρόλος του Συναισθήµατος 250 Η σηµασία της προσέγγισης στην ανθρώπινη ύπαρξη 250 Συναίσθηµα και Έλξη: Τα αισθήµατα ως βάση της συµπάθειας 253 Η σχέση Συναισθήµατος-Έλξης και Κοινωνικής Επιρροής 254 Εξωτερικοί Παράγοντες της Έλξης: Εγγύτητα και Άλλα Ευδιάκριτα Χαρακτηριστικά 256 Η ισχύς της εγγύτητας: Απρόβλεπτες επαφές 256 Εµφανή χαρακτηριστικά των άλλων: Συµπάθεια – ή Αντιπάθεια – Τι βλέπουµε 258 Παράγοντες που Βασίζονται στην Αλληλεπίδραση µε τους Άλλους: Η Οµοιότητα και η Αµοιβαία Συµπάθεια 265 Η οµοιότητα: «Βρήκε ο γύφτος τη γενιά του και αναγάλλιασε η καρδιά του!» 265 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Συµπληρωµατικότητα ή οµοιότητα; Ποια είναι η βάση της έλξης; 266 Αµοιβαία συµπάθεια ή αντιπάθεια: Συµπαθούµε όποιους µας συµπαθούν 269 Τι επιθυµούµε στους άλλους; Σχεδιάζοντας ιδανικούς συντρόφους για αλληλεπίδραση 270 Στενές Σχέσεις: Οικογένεια, Φίλοι, Εραστές και Σύζυγοι 272 Τα πολιτισµικά θεµέλια των σχέσεων: Η κοινωνία από την οπτική της κουλτούρας µας 272 Αλληλοεξαρτώµενες Σχέσεις: Οικογένεια και Φίλοι 273 Οικογένεια: Εκεί που αρχίζουν οι σχέσεις και τα ύφη προσκόλλησης 273 Φιλίες: Σχέσεις πέρα από την οικογένεια 276 Μοναχικότητα: Ζωή χωρίς στενές σχέσεις 277 Ροµαντικές Σχέσεις και Έρωτας 280 Ειδύλλιο: Πέρα από τη φιλία – Πολύ πέρα! 281 Η επιλογή του πιθανού συντρόφου: ∆ιαφορετικά κριτήρια για άνδρες και γυναίκες 282 Έρωτας: Ποιος µπορεί να τον εξηγήσει; Ποιος µπορεί να πει γιατί; Ίσως µόνο οι κοινωνικοί ψυχολόγοι 283 Ζήλεια: Μια εσωτερική απειλή για τις σχέσεις, ερωτικές και άλλες 287 Γάµος: Ευτυχισµένοι για Πάντα – ή Όχι; 289 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Οι αρχικές έρευνες του Terman για την οµοιότητα και τη συζυγική ευτυχία 290 Συζυγική ευτυχία: Ποιοι παράγοντες την επηρεάζουν; 291 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Τον ρόλο των θετικών ψευδαισθήσεων στη συζυγική ευτυχία 293 Γιατί αποτυγχάνουν οι σχέσεις – και γιατί κάποιες φορές, επιτυγχάνουν; 294 Περίληψη και Ανασκόπηση 298 Όροι Κλειδιά 299 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 299
xvi
Περιεχόµενα
8
Κοινωνική Επιρροή ΑΛΛΑΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ
300
Συµµόρφωση: Η επιρροή της οµάδας εν δράσει 304 Η έρευνα του Ash µε τη συµµόρφωση: Κοινωνική πίεση – Ακαταµάχητη δύναµη; 306 Η έρευνα του Sherif στο αυτοκινητικό φαινόµενο. Πώς προκύπτουν οι νόρµες; 307 Παράγοντες που επηρεάζουν τη συµµόρφωση: µεταβλητές που καθορίζουν τον βαθµό στον οποίο ακολουθούµε 308 Περιπτωσιακές Νόρµες: Η αυτενέργεια στη ρυθµιστική συµπεριφορά 310 Οι κοινωνικές ρίζες της συµµόρφωσης: Γιατί συχνά επιλέγουµε να ακολουθήσουµε άλλους 311 Η αρνητική πλευρά της Συµµόρφωσης: Όταν οι πιέσεις να ακολουθήσουµε προκαλούν επιζήµια αποτελέσµατα 312 Η αντίσταση στην πίεση για συµµόρφωση: Γιατί µερικές φορές επιλέγουµε να µην ακολουθήσουµε 313 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Γιατί ενίοτε οι καλοί άνθρωποι κάνουν κακά πράγµατα: Οι ισχυρές, πλην όµως όχι ακαταµάχητες επιδράσεις των καταστάσεων - των νόρµων και της πίεσης για συµµόρφωση 314 Η επιρροή της µειοψηφίας: Άραγε εξουσιάζει πάντοτε η πλειοψηφία; 318 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας ∆ιαφέρουν οι γυναίκες και οι άνδρες ως προς την τάση για συµµόρφωση; 319 Ενδοτικότητα: Ενίοτε το να ζητάµε σηµαίνει να παίρνουµε 321 Ενδοτικότητα: Οι υποκείµενες αρχές 321 Τακτικές που βασίζονται στη φιλία ή στη συµπάθεια: Κολακεία 322 Τακτικές που βασίζονται στη δέσµευση ή τη συνέπεια “Το πόδι στην πόρτα” και το “lowball” 323 Τακτικές που βασίζονται στην αµοιβαιότητα: Η προσέγγιση του τύπου “πόρτα κατάµουτρα” και “αυτό δεν είναι όλο” 324 Τακτικές που βασίζονται στη σπανιότητα: όταν κάνουµε τον δύσκολο και η τεχνική της σύντοµης λήξη της προθεσµίας 325 Συµβολική κοινωνική επιρροή: Πώς επηρεαζόµαστε από τους άλλους ακόµη και όταν αυτοί δεν είναι παρόντες 327 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Η Επιδηµία των διαταραχών διατροφής 329 Υπακοή στην εξουσία: Θα βλάπτατε έναν αθώο άγνωστο εάν σας διέταζαν; 331 Η υπακοή στο εργαστήριο 331 Ολέθρια/Καταστροφική υπακοή: Γιατί συµβαίνει 333 Καταστροφική υπακοή: Η αντίσταση στις επιδράσεις της 334 Περίληψη και Ανασκόπηση 336 Όροι Κλειδιά 337 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 337
Περιεχόµενα
9
xvii
Φιλοκοινωνική Συµπεριφορά ΑΡΩΓΗ / ΒΟΗΘΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ 338
Γιατί Βοηθούν οι Άνθρωποι: Τα Κίνητρα της Φιλοκοινωνικής Συµπεριφοράς 340 Ενσυναίσθηση-Αλτρουισµός: Όταν βοηθάµε τους άλλους νοιώθουµε καλά 340 Ανακούφιση της αρνητικής κατάστασης: Η αρωγή περιορίζει ενίοτε τα δυσάρεστα συναισθήµατά µας 342 Η χαρά της ενσυναίσθησης: Η βοήθεια ως επίτευγµα 342 Γιατί µερικές φορές οι καλοί άνθρωποι τελειώνουν πρώτοι: Ανταγωνιστικός αλτρουισµός 343 Θεωρία της επιλογής των συγγενών: Η βοήθεια του εαυτού µας µέσω της βοήθειας των ανθρώπων που µοιράζονται τα γονίδιά µας 345 Η Ανταπόκριση σε µια Επείγουσα Κατάσταση: Θα Βοηθήσουν οι Παριστάµενοι; 346 Αρωγή/ Βοήθεια στις επείγουσες καταστάσεις: Απάθεια ή ∆ράση; 346 Πέντε κρίσιµα βήµατα καθορίζουν την παροχή ή τη µη παροχή βοήθειας 347 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Υπάρχει ασφάλεια στους αριθµούς; Όχι πάντοτε! 348 Εξωγενείς και ενδογενείς επιρροές στη συµπεριφορά της αρωγής 353 Περιστασιακοί (εξωτερικοί) παράγοντες που ενισχύουν ή αναστέλλουν την αρωγή 353 Συναισθήµατα και φιλοκοινωνική συµπεριφορά 355 Ενσυναίσθηση: Ένα σηµαντικό θεµέλιο για την αρωγή 356 Κοινωνικός αποκλεισµός: Όταν η αρωγή περιορίζεται επειδή έχουµε παραµεριστεί 359 Προσωπικότητα και αρωγή 361 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Η αρνητική πλευρά του να µας βοηθούν: Γιατί µπορεί συχνά, να είναι βασικά καλύτερο να προσφέρουµε παρά να δεχόµαστε βοήθεια 362 Μακρoχρόνια ∆έσµευση σε Φιλοκοινωνικό Έργο 364 Εθελοντισµός: Η αρωγή ως µια συνεχιζόµενη δέσµευση 364 Ιδιοτέλεια, Ηθική Ακεραιότητα και Ηθική Υποκρισία 367 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Είναι πραγµατικά αντίθετη αρωγή (Φιλοκοινωνική συµπεριφορά) από την πρόκληση πόνου (επιθετικότητα); 370 Περίληψη και Ανασκόπηση 372 Όροι Κλειδιά 372 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 373
xviii
Περιεχόµενα
10 Επιθετικότητα Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ, ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ 374 Αντιλήψεις για την Επιθετικότητα: Στην Αναζήτηση των Ριζών της Βίας 376 Ο ρόλος των βιολογικών παραγόντων: Από τα ένστικτα στην εξελικτική οπτική 376 Θεωρίες κινήτρων: Το κίνητρο να βλάπτεις τους άλλους 378 Σύγχρονες θεωρίες για την επιθετικότητα: Η κοινωνική µάθηση και το γενικό µοντέλο επιθετικότητας 378 Αιτίες της Ανθρώπινης Επιθετικότητας: Κοινωνικές, Πολιτιστικές, Προσωπικές και Περιστασιακές 381 Κοινωνικά αίτια της επιθετικότητας: µαταίωση, πρόκληση και αυξηµένη διέγερση 381 Έκθεση στη βία των µέσων ενηµέρωσης: οι επιδράσεις της βίας στις ταινίες, στην τηλεόραση και στα βιντεοπαιχνίδια 385 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Μελέτες σχετικά µε τη διάσηµη “Bobo Doll” του Bandura: Η τηλεοπτική βία επισκέπτεται το εργαστήριο 387 Βίαιη πορνογραφία: Όταν το σεξ και η επιθετικότητα αναµιγνύονται – και ίσως εκρήγνυνται! 390 Πολιτισµικοί παράγοντες στην επιθετικότητα: “Πολιτισµοί τιµής” και ζήλεια µεταξύ των δύο φύλων 391 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Οι επιδράσεις των σεξουαλικά επιθετικών στίχων τραγουδιών 392 Προσωπικότητα και επιθετικότητα: Γιατί µερικοί άνθρωποι είναι πιο επιθετικοί από άλλους 395 Περιστασιακά αίτια της επιθετικότητας: οι επιδράσεις της θερµότητας και του αλκοόλ 400 Επιθετικότητα στις Σταθερές Σχέσεις: Εκφοβισµός και Επιθετικότητα στην Εργασία 405 Εκφοβισµός: ξεχωρίζοντας τους άλλους για επαναλαµβανόµενη κακοποίηση 405 Επιθετικότητα στο χώρο εργασίας: βλάπτοντας τους άλλους στη δουλειά 407 Καταχρηστική εποπτεία: αφεντικά που κάνουν τους χώρους εργασίας ανυπόφορους 409 Η Πρόληψη και ο Έλεγχος της Επιθετικότητας: Μερικές Χρήσιµες Τεχνικές 410 Τιµωρία: απλώς επιδόρπιο ή αναχαίτιση; 410 Αυτο-ρύθµιση: εσωτερικοί µηχανισµοί για τον έλεγχο της επιθετικότητας 412 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Προοπτική-Κάθαρση: Η εκτόνωση βοηθάει ουσιαστικά; 414 Συγχώρεση: συµπόνια αντί για εκδίκηση 415 Περίληψη και Ανασκόπηση 417 Όροι Κλειδιά 418 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 419
Περιεχόµενα
xix
11 Οµάδες και Άτοµα ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ «ΑΝΗΚΕΙΝ»
420
Οµάδες: Όταν Συµµετέχουµε...και Όταν Αποχωρούµε 424 Οµάδες: συστατικά-κλειδιά 246 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Είναι του Youtube απλά µια ιστοσελιδα ή µια αληθινή οµάδα; 426 Τα οφέλη - και τα κόστη - της συµµετοχής 433 Τα οφέλη της συµµετοχής: Τι µας προσφέρουν οι οµάδες 434 Τα Αποτελέσµατα της Παρουσίας των Άλλων: Από την Εκτέλεση Καθηκόντων Μέχρι τη Συµπεριφορά στα Πλήθη 439 Κοινωνική διευκόλυνση: αποδίδοντας µε την παρουσία των άλλων 439 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Η παρουσία των άλλων έχει επίδραση στην απόδοση; 440 Κοινωνική λούφα: αφήνοντας τους άλλους να κάνουν τη δουλειά 443 Συνέπειες του να είναι κάποιος στο πλήθος 445 Συντονισµός στις Οµάδες: Συνεργασία ή ∆ιαµάχη; 447 Συνεργασία: δουλεύοντας µε τους άλλους για την επίτευξη κοινών στόχων 447 ∆ιαµάχη: η φύση της, οι αιτίες και τα αποτελέσµατά της 449 Επιλύοντας συγκρούσεις: µερικές χρήσιµες τεχνικές 450 Αντιληπτή ∆ικαιοσύνη στις Οµάδες: Η Φύση της και τα Αποτελέσµατά της 452 Βασικοί κανόνες για την αξιολόγηση της δικαιοσύνης: διανεµητική, διαδικαστική και συναλλακτική δικαιοσύνη 453 Αντιδράσεις στην αντιληπτή αδικία: τακτικές αντιµετώπισης της αδικίας 454 Λήψη Αποφάσεων στις Οµάδες: Πώς Συµβαίνει και οι Παγίδες που Αντιµετωπίζει 455 Η διαδικασία λήψης αποφάσεων: πώς οι οµάδες επιτυγχάνουν συναίνεση 455 Τα µειονεκτήµατα της οµαδικής λήψης αποφάσεων 456 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Η έµπνευση σε µια οµάδα µπορεί να οδηγήσει σε περισσότερες και υψηλότερης ποιότητας εφευρετικές ιδέες; 460 Περίληψη και Ανασκόπηση 462 Όροι Κλειδιά 463 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 463
xx
Περιεχόµενα
12 Κοινωνική Ψυχολογία ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ∆ΙΚΑΙΟ, ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ 464 Κοινωνική Ψυχολογία και το Νοµικό Σύστηµα 468 Κοινωνική επιρροή και το νοµικό σύστηµα 468 ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Πρώιµες ενδείξεις ότι ακόµη και οι “Ειδικοί” αυτόπτες µάρτυρες είναι ανακριβείς: Η διαµόνια έρευνα του Munsterberg 474 Κοινωνική γνώση και το νοµικό σύστηµα: γιατί η “αυτόπτης µαρτυρία” είναι συχνά ανακριβής 475 Η επίδραση της προκατάληψης και των στερεότυπων στο νοµικό σύστηµα 479 Κοινωνική Ψυχολογία και Υγεία 483 Ο ρόλος των στάσεων στην προσωπική υγεία: προωθώντας έναν υγιεινό τρόπο ζωής 484 Παχυσαρκία: µια κοινωνική ψυχολογική προοπτική πάνω σε µια µέγιστη απειλή για την υγεία 485 Άγχος: οι αιτίες, τα αποτελέσµατα και ο έλεγχός του 487 Κοινωνική Ψυχολογία και ο Κόσµος της Εργασίας 493 Στάσεις σχετικές µε την εργασία: η φύση και τα αποτελέσµατα της εργασιακής ικανοποίησης 494 Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Είναι οι ευτυχισµένοι εργαζόµενοι παραγωγικοί εργαζόµενοι; Αναθεώρηση της σύνδεσης µεταξύ στάσης και συµπεριφοράς 497 Εργασιακή συναδελφική συµπεριφορά: φιλοκοινωνική συµπεριφορά στην εργασία 498 Ηγεσία: επιρροή στα οµαδικά πλαίσια 501 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Πως να κάνετε µια πρώτη καλή εντύπωση σε εργασιακές συνεντεύξεις 508 Περίληψη και Ανασκόπηση 510 Όροι Κλειδιά 511 Συνδέσεις: Ενοποίηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας 511 Γλωσσάρι
513
Βιβλιογραφία
531
Φωτογραφικές Πιστώσεις
605
Ειδικά Θέµατα ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: Κλασσικές Απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας Η Αυτοεπιβεβαιωτική Φύση των Σχηµάτων/ Η Αυτοεπιβεβαίωση των Σχηµάτων: Πότε και Γιατί οι Πεποιθήσεις ∆ιαµορφώνουν την Πραγµατικότητα 46 Το θεµελιώδες σφάλµα απόδοσης: Ισχυρότερο απ’ όσο φαντάζεστε 98 Είναι καλό να µην είσαι κάποιος “ρεαλιστής”; Μπορεί αυτό να είναι “ρεαλιστικό”; 152 ∆ιάσηµες µελέτες για τη γνωστική ασυµφωνία: Όταν το λιγότερο οδηγεί σε µεγαλύτερη αυτό-πειθώ 198 Τι προκαλεί τις προκαταλήψεις των οµάδων έναντι άλλων οµάδων και κατά πόσον οι προκαταλήψεις είναι αναπόφευκτες 230 Οι αρχικές έρευνες του Terman για την οµοιότητα και τη συζυγική ευτυχία 290 Γιατί ενίοτε οι καλοί άνθρωποι κάνουν κακά πράγµατα: Οι ισχυρές, πλην όµως όχι ακαταµάχητες επιδράσεις των καταστάσεων - των νόρµων και της πίεσης για συµµόρφωση 314 Υπάρχει ασφάλεια στους αριθµούς; Όχι πάντοτε! 348 Μελέτες σχετικά µε τη διάσηµη “Bobo Doll” του Bandura: Η τηλεοπτική βία επισκέπτεται το εργαστήριο 387 Η παρουσία των άλλων έχει επίδραση στην απόδοση; 440 Πρώιµες ενδείξεις ότι ακόµη και οι “Ειδικοί” αυτόπτες µάρτυρες είναι ανακριβείς: Η διαµόνια έρευνα του Munsterberg 474
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Τι µας Λέει για... Τον Πόλεµο στο Ιράκ; Έπαιξε Ρόλο η Μεροληψία Αισιοδοξίας; 60 Τα Γρήγορα ραντεβού: µπορούµε πράγµατι να διαλέξουµε µέσα σε λίγα λεπτά αυτόν που θα αγαπήσουµε; 113 Πως διαχειριζόµαστε πιθανή σύγκρουση των ταυτοτήτων µας 137 Η επίδραση της καφεGνης στην πειθώ 189 Όταν η οµάδα µας έχει βλάψει άλλες 238 Τον ρόλο των θετικών ψευδαισθήσεων στη συζυγική ευτυχία 293 Η Επιδηµία των διαταραχών διατροφής 329 Η αρνητική πλευρά του να µας βοηθούν: Γιατί µπορεί συχνά, να είναι βασικά καλύτερο να προσφέρουµε παρά να δεχόµαστε βοήθεια 362 Οι επιδράσεις των σεξουαλικά επιθετικών στίχων τραγουδιών 392 Είναι του Youtube απλά µια ιστοσελιδα ή µια αληθινή οµάδα; 426 Πως να κάνετε µια πρώτη καλή εντύπωση σε εργασιακές συνεντεύξεις 508
xxii
Ειδικά Θέµατα
Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ: Μια Θεώρηση της Κοινωνικής Ψυχολογίας Είναι πάντα ωφέλιµη η καλή διάθεση; Το πιθανό µειονέκτηµα 72 Είναι πραγµατικά ανίδεοι οι άνδρες όσονι αφορά τα µη λεκτικά σήµατα; Μύθοι και πραγµατικότητα για τις διαφορές φύλου στη µη λεκτική επικοινωνία 90 Το διαδίκτυο: Παρουσίαση της διαδικτυακής µας ταυτότητας 127 Υπάρχει σταθερή συσχέτιση των στάσεις και της συµπεριφοράς; 174 Το Θέµα της φυλής ή του φύλου: Υπερβολικά εύκολο ή δυσκολότερο απ’ ό,τι νοµίζετε; 216 Συµπληρωµατικότητα ή οµοιότητα; Ποια είναι η βάση της έλξης; 266 ∆ιαφέρουν οι γυναίκες και οι άνδρες ως προς την τάση για συµµόρφωση; 319 Είναι πραγµατικά αντίθετη αρωγή (Φιλοκοινωνική συµπεριφορά) από την πρόκληση πόνου (επιθετικότητα); 370 Προοπτική-Κάθαρση: Η εκτόνωση βοηθάει ουσιαστικά; 414 Η έµπνευση σε µια οµάδα µπορεί να οδηγήσει σε περισσότερες και υψηλότερης ποιότητας εφευρετικές ιδέες; 460 Είναι οι ευτυχισµένοι εργαζόµενοι παραγωγικοί εργαζόµενοι; Αναθεώρηση της σύνδεσης στάσης-συµπεριφοράς 497
Πρόλογος
Λίγα λόγια για τη νέα έκδοση Η Κοινωνική Ψυχολογία ως… Η Πηγή της Νεότητας
Έ
να από τα πιο δελεαστικά και επίµονα όνει-
ρα που έχουν κυνηγήσει τα ανθρώπινα όντα κατά
τη διάρκεια των αιώνων, είναι το να βρουν την θρυλική
Πηγή της Νεότητας. Σύµφωνα µε τον θρύλο, αυτή η µαγική πηγή αποκαθιστά τη νεότητα και την ενεργητικότητα σε όποιον είναι αρκετά τυχερός, ώστε να πιει από τα νερά της. Αυτό το σαγηνευτικό όνειρο έχει αποτελέσει το έναυσµα για πολλά διερευνητικά ταξίδια. ∆υστυχώς, µε την κυριολεκτική της έννοια, η πηγή έχει παραµείνει όνειρο. Παρά την εκπληκτική πρόοδο της ιατρικής και των άλλων επιστηµών υγείας, η µοίρα µας να γερνάµε εξακολουθεί. Εν τούτοις, όπως θα βρείτε στις σελίδες αυτού του βιβλίου, έχετε ήδη πρόσβαση σε µια αξιοσηµείωτη πηγή ανανέωσης και αποκατάστασης, εάν όχι σε µια πραγµατική πηγή νεότητας: στον κλάδο της κοινωνικής ψυχολογίας. Αυτά τα λόγια µπορεί να ακούγονται υπερβολικά ή εξαιρετικά ενθουσιώδη εκ µέρους των «αληθινών πιστών» (που είµαστε!), αλλά υπό µια σηµαντική έννοια, είναι ακριβή. Επί δεκαετίες συµµετέχουµε στην κοινωνική ψυχολογία και ένα πράγµα που έχουµε µάθει, είναι το εξής: Ο κλάδος µας είναι πράγµατι, πάντοτε καινούργιος. ∆ιαρκώς ξαναανακαλύπτει τον εαυτό του. Το πεδίο προσφέρει νέες ιδέες και βαθιά γνώση σχετικά µε την κοινωνική πλευρά της ζωής. Η Κοινωνική ψυχολογία, το επίκεντρο αυτού του βιβλίου, δεν γερνά ποτέ, επειδή υπάρχουν πάντοτε νέα και συναρπαστικά ευρήµατα προς καταγραφή. Κάθε δεκαετία, οι κοινωνικοί ψυχολόγοι καταπιάνονταν µε τα θέµατα της εποχής, διερευνούσαν τις ψυχολογικές διεργασίες που κρύβονται πίσω από τις αποκρίσεις µας στα γεγονότα και µε τον τρόπο αυτό έχουν διατηρήσει το πεδίο φρέσκο, δραστήριο και προκλητικό. Ένας από τους αποφασιστικούς στόχους που θέσαµε στον εαυτό µας κατά τη συγγραφή αυτής της νέας δωδέκατης έκδοσης, αντιπροσώπευε αυτό το βασικό γεγονός, την παρουσίαση της κοινωνικής ψυχολογίας ως έναν διαρκώς µεταβαλλόµενο κλάδο. Ένας άλλος στόχος, ήταν να εξηγηθεί, όσο καθαρότερα και ακριβέστερα γίνεται, πόσο χρήσιµη εξακολουθεί να είναι η κοινωνική ψυχολογία. Η βαθιά γνώση που παρέχει για τα τρέχοντα κοινωνικά θέµατα και τις τάσεις, µπορεί να µας βοηθήσει να προσαρµοστούµε στον ταχέως εξελισσόµενο κοινωνικό κόσµο. Για να επιτύχουµε αυτούς τους στόχους, κάνουµε συγκεκριµένα βήµατα για να διασφαλίσουµε, ότι αυτή η νέα έκδοση αντιπροσωπεύει πραγµατικά ό,τι πιο νέο, πιο πρόσφατο και πιο συναρπαστικό στον κλάδο µας, την αυθεντική «τελευταία λέξη της κοινωνικής ψυχολογίας». Καταβάλαµε προσπάθεια να διασφαλίσουµε την επεξεργασία και τη χρήση των νέων τεχνολογιών για την έκδοση των αποτελεσµάτων των ερευνών της κοινωνικής ψυχολογίας. Καλύπτουµε τις πιο ενηµερωxxiii
xxiv
Πρόλογος
µένες εξελίξεις, στις οποίες προσαρµοζόµαστε ως πανεπιστηµιακό διδακτικό προσωπικό και τις οποίες οι σπουδαστές µας παίρνουν ως δεδοµένες και υιοθετούν. Ταυτοχρόνως όµως, έχουµε κάνει συγκεκριµένα βήµατα για να διασφαλίσουµε, ότι η υποδοµή όλης της καινούργιας επιστηµονικής έρευνας που καλύπτουµε παρουσιάζεται µε σαφήνεια. Στην επιστήµη, τίποτε καινούργιο δεν εµφανίζεται τυχαία και χωρίς να βασίζεται στις προηγούµενες θεωρίες, γι’ αυτό έχουµε φροντίσει να παρουσιάζουµε τις κλασικές µαζί µε τις πρόσφατες και νέες θεωρίες. Αρκετά όµως αναφερθήκαµε σε γενικότητες. Εδώ περιγράφονται τα συγκεκριµένα βήµατα που κάναµε για να επιτύχουµε τους δυο στόχους που αναφέραµε, δηλαδή τι είναι καινούργιο και πρόσφατο και ταυτοχρόνως τα ισχυρά και διαρκή θεµέλια του κλάδου µας.
Αλλαγές στη ∆οµή του Βιβλίου: Η παρουσίαση των πιο πρόσφατων εξελίξεων Τα νέα ερευνητικά πρότυπα στην κοινωνική ψυχολογία έχουν διαµορφώσει τις εξής σηµαντικές αλλαγές στη δοµή του βιβλίου. • Στην προσπάθειά µας να συγχρονιστούµε µε το αυξηµένο ενδιαφέρον για τον εαυτό, µετακινήσαµε αυτό το κεφάλαιο νωρίτερα στο βιβλίο, έτσι τώρα βρίσκεται στο Κεφάλαιο 4 (αντί του Κεφαλαίου 5).
• Για να παρουσιάσουµε την αυξανόµενη τάση για ενοποίηση των ερευνών σχετικά µε την έλξη και τις διαπροσωπικές σχέσεις, έχουµε συνδυάσει αυτά τα θέµατα σε ένα µεµονωµένο, ενιαίο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 7). • Για να ανταποκριθούµε στο αυξανόµενο ενδιαφέρον για την εφαρµογή των βασικών αρχών της κοινωνικής ψυχολογίας σε πρακτικά θέµατα από κλάδους όπως η Νοµική, η Ιατρική και οι Επιχειρήσεις, ασχολούµαστε µε όλα αυτά τα θέµατα σε ένα µεµονωµένο ενιαίο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 12). Αυτό το κεφάλαιο τονίζει τους τρόπους µε τους οποίους οι γνώσεις της κοινωνικής ψυχολογίας για τις βασικές διεργασίες (π.χ. κοινωνική νόηση, κοινωνική επιρροή, στάσεις) παρέχουν ανεκτίµητη βαθιά γνώση σε πρακτικά ερωτήµατα και θέµατα.
Αλλαγές στο Περιεχόµενο εντός των Κεφαλαίων: Νέα Θέµατα και Ερευνητικές Κατευθύνσεις
Συνεχίζοντας τη µακρά παράδοση αυτού του βιβλίου, έχουµε συµπεριλάβει κυριολεκτικά δεκάδες νέων θεµάτων. Πράγµατι, κάθε κεφάλαιο παρουσιάζει τις νέες κατευθύνσεις των ερευνών, τα καινούργια ευρήµατα και τις νέες θεωρητικές προσεγγίσεις. Αυτά είναι µερικά από τα νέα θέµατα που περιλαµβάνονται: • Πρόσφατες έρευνες στην κοινωνική νευροεπιστήµη και στον ρόλο των συγκαλυµµένων (ασυνείδητων) διεργασιών, ως παραδείγµατα των πιο εξελιγµένων εργασιών στον κλάδο (Κεφάλαιο 1). • Η επίδραση της αυτόµατης διεργασίας στην κοινωνική συµπεριφορά (Κεφάλαιο 2). • Τα οφέλη της αυτόµατης σκέψης (Κεφάλαιο 2). • Η έρευνα της κοινωνικής νευροεπιστήµης για την αλληλεπίδραση µεταξύ συναισθήµατος και νόησης (Κεφάλαιο 2). • Ο ρόλος του επιπέδου των ερµηνευτικών αναλύσεων στην απόδοση των γεγονότων στη µοίρα ή στις δικές µας ενέργειες (Κεφάλαιο 3). • Ο ρόλος της ταυτοποίησης έργου στις αποδόσεις αιτίων που αφορούν στις προθέσεις των άλλων, στη γνωστική λειτουργία και στα κίνητρα (Κεφάλαιο 3).
Πρόλογος
• Ο ρόλος της µαγικής σκέψης στην απόδοση αιτίων (Κεφάλαιο 3). • Η αυτοπαρουσίαση στο διαδίκτυο (Κεφάλαιο 4). • Πώς γίνεται η διαχείριση των συγκρούσεων ανάµεσα σε πολλαπλές ταυτότητες (Κεφάλαιο 4). • Ο ρόλος της βεβαιότητας της στάσης στη σχέση στάση-συµπεριφορά (Κεφάλαιο 5). • Η επίδραση της καφεSνης στην πειθώ (Κεφάλαιο 5). • Οι συνέπειες της εξάντλησης του εγώ στην ικανότητά µας να αντισταθούµε στην πειθώ (Κεφάλαιο 5). • Πώς αντιλαµβάνονται την ανισότητα οι διαφορετικές φυλετικές οµάδες (Κεφάλαιο 6). • Είναι τόσο εύκολο όσο νοµίζετε να «παίξετε το χαρτί» της φυλής ή του φύλου σας (Κεφάλαιο 6); • Μια νέα µορφή στερεοτυπίας, ο εργενισµός, και γιατί οι ανύπαντροι ούτε καν συνειδητοποιούν ότι είναι θύµατα (Κεφάλαιο 6). • Ευαισθησία απόρριψης της εµφάνισης (Κεφάλαιο 7). • Η επίδραση της κουλτούρας στις σχέσεις (Κεφάλαιο 7). • Τι επιθυµούµε στους άλλους – τα χαρακτηριστικά των «ιδανικών συντρόφων» (Κεφάλαιο 7). • Ο ρόλος των θετικών ψευδαισθήσεων στη γαµήλια ευτυχία (Κεφάλαιο 7). • Η αρνητική πλευρά της συµµόρφωσης, συµπεριλαµβανοµένων των επιδράσεων της συµµόρφωσης στους ρόλους του φύλου σχετικά µε τη σεξουαλική απόλαυση και τους µύθους για τον βιασµό (Κεφάλαιο 8). • Νόρµες που ενθαρρύνουν την ατοµικότητα αντί για τη συµµόρφωση (Κεφάλαιο 8). • Η ενσυναίσθηση και η αρωγή σε διαφορετικές κοινωνικές οµάδες (Κεφάλαιο 9). • Τα αποτελέσµατα του κοινωνικού αποκλεισµού (Κεφάλαιο 9). • Οι αντιδράσεις κατά την αποδοχή βοήθειας από άλλους (Κεφάλαιο 9). • Τα αποτελέσµατα της κορο/δίας ως πιθανή αιτία επιθετικότητας (Κεφάλαιο 10). • Τα αποτελέσµατα των βίαιων βιντεοπαιχνιδιών στην επιθετικότητα (Κεφάλαιο 10) • Τα στοιχεία της νευροεπιστήµης για την απευαισθητοποίηση που οφείλεται στην έκθεση στη βία των µέσων µαζικής ενηµέρωσης (Κεφάλαιο 10) • Πώς µπορεί το αλκοόλ να αυξήσει την επιθετικότητα, ακόµη και όταν στην πραγµατικότητα δεν καταναλώνεται (Κεφάλαιο 10) • Αυτορρυθµιστικοί µηχανισµοί που εξυπηρετούν τη µείωση της επιθετικότητας (Κεφάλαιο 10) • Πώς αντανακλά η δραστηριότητα στο You Tube τις οµαδικές διεργασίες (Κεφάλαιο 11) • Νέα ευρήµατα που αφορούν στη διατήρηση της ατοµικότητάς µας στις οµάδες (Κεφάλαιο 11) • Ο ρόλος της «θεωρίας του ασαφούς ίχνους» στην παραµόρφωση της µνήµης σε αυτόπτες µάρτυρες ενός εγκλήµατος (Κεφάλαιο 12). • Νέα ευρήµατα που αφορούν στην προκατάληψη εναντίον των παχύσαρκων ανθρώπων • Νέα µοντέλα και θεωρίες για την ηγεσία (Κεφάλαιο 12)
xxv
xxvi
Πρόλογος
Νέα Θέµατα: Συναίσθηµα, Κουλτούρα, Φύλο, Κοινωνική Νευροεπιστήµη, Εξελικτική Προσέγγιση
Σε κάθε κεφάλαιο παρουσιάζονται οι έρευνες και τα ευρήµατα που σχετίζονται µε διάφορα βασικά θέµατα. Αυτά τα θέµατα σχετίζονται µε το συναίσθηµα, την επίδραση της κουλτούρας, την κοινωνική νευροεπιστήµη, τη διεισδυτική επιρροή του φύλου, τον ρόλο του διαδικτύου και άλλων τεχνολογιών στην κοινωνική αλληλεπίδραση και την εξελικτική προσέγγιση. Αυτά τα θέµατα παρουσιάζονται, όπου αρµόζει. Με κανέναν τρόπο δεν υπεισέρχονται απότοµα ή τεχνητά. Παρουσιάζονται µάλλον, όταν αντανακλούν το πρόσφατο επιστηµονικό έργο του κλάδου.
Νέα Ειδικά Θέµατα
ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΛΑΣΣΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Τι Προκαλεί τις Προκαταλήψεις των Οµάδων Έναντι Άλλων Οµάδων και Κατά Πόσον οι Προκαταλήψεις Είναι Αναπόφευκτες
Ε
ύλογα τίθεται το ερώτηµα: Τι µπορούν να µας πουν τα εντεκάχρονα αγόρια που πήγαν για θερινή κατασκήνωση σε µια αποµακρυσµένη περιοχή της Οκλαχόµα για την ενδο-οµαδική διαµάχη; Οι Scherif, Harvey, White, Hood και Sherif (1961) εκπόνησαν ακριβώς µια τέτοια έρευνα, η οποία οδήγησε σε οξεία διείσδυση στον τρόπο, µε τον οποίο µπορεί να αναπτυχθεί προκατάληψη µεταξύ των οµάδων. Όλα άρχισαν, όταν τα αγόρια κατέφθασαν στην κατασκήνωση “Robber’s Cave”. Τα αγόρια χωρίστηκαν εν αγνοία τους µε τυχαίο τρόπο σε δυο διαφορετικές οµάδες και κατέλυσαν σε τελείως ξεχωριστές ξύλινες καλύβες. Αρχικά, τα αγόρια σε κάθε καλύβα ασχολήθηκαν µε ευχάριστες δραστηριότητες, όπως αναρρίχηση, κολύµπι και άλλα αθλήµατα, αγνοώντας την ύπαρξη της άλλης οµάδας. Μεταξύ των αγοριών της κάθε οµάδας αναπτύχθηκαν γρήγορα ισχυροί δεσµοί, βρήκαν όνοµα (Κροταλίες και Αετοί), και έφτιαξαν σηµαίες µε το σύµβολο της οµάδας τους. Στη δεύτερη φάση της µελέτης, οι οµάδες γνωρίστηκαν και άρχισε σειρά
Με σκοπό να εξηγήσουµε µε σαφήνεια τα θεµέλια της σύγχρονης έρευνας, προσθέσαµε ένα νέο είδος ειδικού θέµατος µε τον τίτλο Οικοδόµηση της Επιστήµης: Κλασικές απόψεις της Κοινωνικής Ψυχολογίας. Αυτά τα µέρη καλύπτουν το αληθινά κλασικό επιστηµονικό έργο στον κλάδο, δηλαδή την έρευνα και τη θεωρία που άσκησε ισχυρή επίδραση στο έργο που ακολούθησε. Λίγα παραδείγµατα: • Η αυτοεπιβεβαιωτική φύση των σχηµάτων: Πότε και γιατί οι πεποιθήσεις διαµορφώνουν την πραγµατικότητα (Κεφάλαιο 2)
Εικόνα 6.14 Η προκατάληψη µπορεί να κλιµακωθεί κάτω από συνθήκες ανταγωνισµού Οι δύο οµάδες των αγοριών στην κατασκήνωση Robber’s Cave ανέπτυξαν ισχυρές ταυτότητες εσω-οµάδας. Όταν προστέθηκε και ο ανταγωνισµός µεταξύ των οµάδων για τους πόρους, η διαµάχη εδώ κλιµακώθηκε ταχύτατα. (Πηγή: Φωτογραφία από Sherif, Harvey, White, Hood, & Sherif, 1961, University of Oklahoma Press).
• Το σφάλµα της θεµελιώδους απόδοσης: Ισχυρότερο από όσο νοµίζετε (Κεφάλαιο 3) • Σας κάνει καλό να µην είστε ρεαλιστές; Μπορεί αυτό να είναι ρεαλιστικό; (Κεφάλαιο 4) • ∆ιάσηµες µελέτες για τη γνωστική ασυµφωνία: Όταν το λιγότερο οδηγεί σε περισσότερη αυτο-πειθώ (Κεφάλαιο 5)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
ΤΙ ΜΑΣ ΛΕΕΙ ΓΙΑ…
Πώς ∆ιαχειριζόµαστε Πιθανή Σύγκρουση Μεταξύ των Ταυτοτήτων µας
Ά
θετες πολιτικές και αξίες ως µέλος του αµερικανικού ραγε θα µπορούσα να ζητήσω από τον Θεό να στρατού. Ισχυρίζεται, ότι πολλοί άνθρωποι γίνονται στραµε συγχωρήσει στην περίπτωση που υποκρινότιωτικοί κυρίως επειδή θεωρούν προσωπικές τους αξίες µουν, ότι δεν πιστεύω σε Αυτόν», αναρωτιέται αυτές που εκφράζονται ως θεµελιώδεις αξίες και από το µια έφηβη στο διαδικτυακό µου blog. Θέλει να ενταχθεί στρατιωτικό σώµα. ∆ηλαδή ο έντιµος βίος ήταν ιδιαιτέστη Λέσχη Τέχνης του γυµνασίου της, της οποίας τα µέλη ρως σηµαντικός, τόσο για την ίδια προσωπικά, αλλά και δηλώνουν δυστυχώς ότι είναι άθεοι. Αυτό αποτελεί δίόπως πίστευε και για τον κλάδο που επέλεξε. Η τακτική ληµµα για την έφηβη, διότι η προσωπική της ταυτότητα, όµως που είναι γνωστή µε τη φράση «µη ρωτάς, µη λες» δηλαδή το τί είναι ως άτοµο, θα είναι ασύµφωνη µε τις σχετικά µε τους οµοφυλόφιλους στον στρατό, φέρνει αξίες που εκφράζει φανερά στην οµάδα στην οποία θα αυτές τις δυο αξίες σε σύγκρουήθελε να ενταχθεί. ση. Το να απαιτείται από τους οΜερικές φορές, δεν µποµοφυλόφιλους στρατιώτες να ρούµε να διαχειριστούµε την κρατούν τις σεξουαλικές τους προσπάθειά µας να εντάξουµε προτιµήσεις µυστικές και να τις την προσωπική µας αυτο-αντίαποκρύπτουν από τους άλλους, ληψη σε µια κοινωνική ταυτότηενώ ταυτοχρόνως να πιστεύουν τα, µαταιώνοντας απλώς τη ότι ένας στρατιώτης δεν πρέπει συµµετοχή µας στην οµάδα, να λέει ποτέ ψέµατα, καθιστά δύδιότι µπορεί να είχαµε ήδη γίνει σκολο το να τιµώνται και οι δυο µέλος, προτού αντιληφθούµε αξίες. Για να το πούµε απλά, εάν τη σύγκρουση ανάµεσα στις οι στρατιωτικοί αυτοί στον βωµό νόρµες και στις προσωπικές της ειλικρίνειας εξέφραζαν την µας πεποιθήσεις. Σε αυτή την οµοφυλοφιλία τους, θα αναγκάπερίπτωση, µπορεί να φαίνεται ζονταν να εγκαταλείψουν το ανεπιθύµητη η αποχώρηση από αξιότιµο σώµα και την πολύτιµη την οµάδα. Ας δούµε την έταυτότητά τους ως µέλος του. ρευνα του Crandall (2004) που Ας δούµε µια ανάλογη σύαφορούσε στις νόρµες που γκρουση ταυτοτήτων. Η κόρη ίσχυαν στις αδελφότητες των του Αντιπροέδρου των ΗΠΑ Dick κολλεγίων για την υπερφαγία. Chane, Mary που είναι λεσβία, Η συνήθεια ενός µέλους να Εικόνα 4.10 περιγράφει στο βιβλίο της µε τρώει για παρηγοριά µπορούσε Όταν συγκρούονται δύο σηµαντικές κοινωνικές τίτλο «Και τώρα η σειρά µου» την να προβλεφθεί από τον βαθµό ταυτότητες αντίδραση του πατέρα της, όταν που οι καλύτερές της φίλες είΟ αντιπρόεδρος της κυβέρνησης των ΗΠΑ Dick του µίλησε για τον σεξουαλικό Cheney υποστηρίζει την πολιτική του Ρεπουµπλιχαν αυτή τη συνήθεια. Έτσι ένα κανικού Κόµµατος, η οποία θεωρείται ευρέως ότι της προσανατολισµό. Ανέφερε άτοµο που προσχωρούσε στην είναι κατά των οµοφυλοφίλων και θα απαγόρευε το ότι ο πατέρας της επανειληµµένα αδελφότητα, χωρίς να γνωρίζει γάµο ή τις αστικές ενώσεις µεταξύ µελών του ίδιου τόνισε, ότι ήταν κόρη του, ότι περί της συνήθειας των µελών φύλου. Όµως είναι πιστός και στηρικτικός στην κότην αγαπούσε και ότι ήθελε να της για υπερφαγία, µπορεί να ρη του Mary που είναι λεσβία. Ο Mr. Cheney αρνείείναι ευτυχισµένη, ανεξαρτήτως δυσκολευόταν να αποσκιρτήσει ται απλώς να µιλά δηµοσίως για τη σύγκρουση που του σεξουαλικού της προσαναυπάρχει µεταξύ των δύο κοινωνικών ταυτοτήτων από τη στιγµή που είχε γίνει του ως πατέρα και ως Ρεπουµπλικάνου. τολισµού. Όµως η ταυτότητά µέλος. Η διαχείριση της σύτου ως πατέρας βρίσκεται σε γκρουσης ανάµεσα στις προσύγκρουση µε την ταυτότητά του ως µέλος του Ρεπουσωπικές αξίες του να τρώει κανείς συγκρατηµένα και µπλικανικού Κόµµατος, το οποίο υποστηρίζει τη Federal τις νόρµες των άλλων µελών της γυναικείας αδελφότηMarriage Amendment που θα απαγόρευε τον γάµο ή τας, µπορεί να απαιτούσε έναν συµβιβασµό σχετικά µε την αστική αδελφοποίηση µεταξύ της κόρης του και της το σε ποια ταυτότητα να παραµείνει «πιστή». συντρόφου της και θα απέκλειε τα οφέλη του συντρόΕνίοτε είναι δυο οι ταυτότητες που συγκρούονται. φου που θα έφερνε αυτή η ένωση (βλέπε Εικόνα 4.10). Η παραίτηση από οποιαδήποτε από τις δυο µπορεί να Ο ίδιος ο Αντιπρόεδρος Cheney είναι προσεκτικός και είναι εξαιρετικά δύσκολη. Ας θεωρήσουµε δυο άτοµα δεν κάνει κανένα σχόλιο, όταν ερωτάται για το πώς που είναι και τα δυο οµοφυλόφιλα και µέλη µιας οµάδας µπορεί να είναι πιστός υποστηρικτής της πολιτικής του Ορθοδόξων Εβραίων (Halbertal & Koren, 2006). Σε αυτή Ρεµπουπλικανικού κόµµατος που βρίσκεται σε ασυµτην περίπτωση η επίτευξη της σύνθεσης των ταυτοτήτων φωνία µε την ταυτότητα της κόρης του. Η περίπτωση µπορεί να είναι ανέφικτη και ίσως να µην µπορεί να συµτου αντιπροέδρου είναι παρόµοια µε αυτή που περιφιλιωθεί η οµοφυλοφιλική µε τη φονταµενταλιστική θρηγράφει η Young: Η πολιτική του ταυτότητα φαίνεται να σκευτική ταυτότητα. Σε µια ανάλογη έρευνα, η Young παραβιάζει την ταυτότητά του ως καλός πατέρας. (2005) περιγράφει τον αγώνα της να συµφιλιώσει αντί“
• Τι προκαλεί την προκατάληψη των οµάδων εναντίον άλλων οµάδων; Είναι αναπόφευκτη η προκατάληψη; (Κεφάλαιο 6) • Οι πρώιµες έρευνες του Terman για την οµοιότητα και τη γαµήλια ευτυχία (Κεφάλαιο 7) • Γιατί µερικές φορές οι Καλοί Άνθρωποι κάνουν Κακά Πράγµατα: Οι ισχυρές, πλην, όµως, όχι ακαταµάχητες επιδράσεις των νορµών, των καταστάσεων και της πίεσης για συµµόρφωση (Κεφάλαιο 8) • Υπάρχει ασφάλεια στους αριθµούς; Όχι πάντα (Κεφάλαιο 9) • Οι διάσηµες µελέτες «Κούκλα Bobo» του Bandura: Η τηλεοπτική βία επισκέπτεται το εργαστήριο (Κεφάλαιο 10) • Έχει επίδραση η παρουσία των άλλων στις επιδόσεις; Ρωτήστε όποια κατσαρίδα θέλετε! (Κεφάλαιο 11)
Για να εξηγήσουµε την πολύ µεγάλη συνάφεια της κοινωνικής ψυχολογίας, δηλαδή τους σηµαντικούς τρόπους µε τους οποίους µας βοηθά να κατανοήσουµε τα γεγονότα και τις τάσεις στον κόσµο γύρω µας, προσθέσαµε άλλο ένα ειδικό τµήµα µε τον τίτλο Κοινωνική Ψυχολογία: Τι µας λέει για. . . Ιδού µερικά παραδείγµατα: • Ο πόλεµος στο Ιράκ: Έπαιξε κάποιον ρόλο η µεροληψία αισιοδοξίας; (Κεφάλαιο 2) • Ταχυραντεβού: Μπορούµε πράγµατι να επιλέξουµε µέσα σε λίγα λεπτά αυτόν που θα µπορούσαµε να αγαπήσουµε; (Κεφάλαιο 3) • Πώς διαχειριζόµαστε την κατάσταση, όταν υπάρχει σύγκρουση ανάµεσα στις ταυτότητές µας; (Κεφάλαιο 4)
Πρόλογος
xxvii
• Η επίδραση της καφεSνης στην πειθώ (Κεφάλαιο 5) • Όταν η οµάδα µας έχει βλάψει άλλους (Κεφάλαιο 6) • Ο ρόλος των θετικών ψευδαισθήσεων στη γαµήλια ευτυχία (Κεφάλαιο 7) • Η επιδηµία των διατροφικών διαταραχών (Κεφάλαιο 8) • Η αρνητική πλευρά της αποδοχής βοήθειας: Γιατί συχνά είναι καλύτερο να δίνουµε παρά να παίρνουµε; (Κεφάλαιο 9) • Η επίδραση των σεξουαλικά επιθετικών στίχων των τραγουδιών (Κεφάλαιο 10) • Είναι απλώς το You Tube ένας ιστότοπος ή µια αληθινή οµάδα; (Κεφάλαιο 11) • Πώς να δηµιουργήσετε µια καλή πρώτη εντύπωση στις συνεντεύξεις για πρόσληψη (Κεφάλαιο 12)
Τέλος, για να εξηγήσουµε πώς η κοινωνική ψυχολογία βοηθά στη διύλιση και τη διόρθωση των ιδεών της «κοινής γνώµης» για την κοινωνική πλευρά της ζωής, διατηρήσαµε ένα στοιχείο που περιλαµβανόταν στην προηγούµενη έκδοση, µε τίτλο Κατανόηση της Κοινής λογικής: µια οπτική της κοινωνικής ψυχολογίας. Ωστόσο, σχεδόν όλα αυτά τα µέρη είναι καινούργια σε αυτή την έκδοση. Ιδού µερικά παραδείγµατα: • Το διαδίκτυο: Η παρουσίαση της διαδικτυακής σας ταυτότητας (Κεφάλαιο 4)
Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΜΙΑ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Υπάρχει Σταθερή Συσχέτιση των Στάσεων και της Συµπεριφοράς;
Μήπως θεωρείτε αναµενόµενο ότι οι κοινωνικές στάσεις των ανθρώπων προβλέπουν άµεσα τη συµπεριφορά τους; Εάν ναι, δεν είστε οι µόνοι. Για παράδειγµα, αποτελεί γενική πεποίθηση ότι αυτοί που υποστηρίζουν σοβινιστικές στάσεις, θα συµπεριφέρονται συνεχώς προκατειληµµένα και ότι αυτοί που δεν είναι σοβινιστές δεν θα συµπεριφέρονται έτσι. Ισχύει πραγµατικά αυτή η κοινή λογική; Περισσότερα από εβδοµήντα χρόνια πριν (1934), ο Richard La Piere εκπόνησε µια κλασική µελέτη σχετικά µε τις εθνικές στάσεις και τη µεροληπτική συµπεριφορά/συµπεριφορά που ευνοεί τις διακρίσεις. Το ερώτηµα ήταν εάν οι άνθρωποι που έχουν αρνητικές στάσεις για µια συγκεκριµένη κοινωνική οµάδα, θα ενεργούσαν πράγµατι σύµφωνα µε τις στάσεις τους. Με σκοπό να απαντήσει αυτό το ερώτηµα, ο ερευνητής ταξίδεψε επί δυο χρόνια ανά τις ΗΠΑ µαζί µε ένα ζευγάρι νεαρών Κινέζων. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους σταµάτησαν σε 184 ό 66 ξ δ ί έλ Σ
παραβλέπει αυτή την πολυπλοκότητα. Για να αντιληφθούµε γιατί οι στάσεις για µια εθνική κοινωνική οµάδα µπορεί να προοιωνίζουν σαφώς τη συµπεριφορά, είναι ανάγκη να αναγνωρίσουµε ότι υπάρχει πλήθος από νόρµες και νόµους που θεωρούν τη συµπεριφορά που ευνοεί τις διακρίσεις απαράδεκτη ή παράνοµη. Έτσι ακόµη και οι πλέον προκατειληµµένοι άνθρωποι δεν ενεργούν µε βάση τις στάσεις τους όταν οι περιστάσεις τους πιέζουν έντονα να ενεργήσουν διαφορετικά. Παροµοίως υπάρχουν κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες άνθρωποι που δεν θεωρούν τους εαυτούς τους προκατειληµµένους, µπορεί να κάνουν διακρίσεις εναντίον άλλων µε βάση την κοινωνική οµάδα στην οποία ανήκουν. Ας πάρουµε για παράδειγµα την προσωπικότητα της ραδιοφωνίας, Don Imus, που απολύθηκε από το CBS εξ αιτίας των ρατσιστικών και σεξιστικών του δηλώσεων για τις Αφροαµερικανές γυναίκες και για την οµάδα του µπάσκετ του πανεπιστηµίου R Τ βί όλ ά ή
• Υπάρχει συνεπής συσχέτιση των στάσεων µε τη συµπεριφορά; (Κεφάλαιο 5) • Συµπληρωµατικότητα ή Οµοιότητα: Ποια είναι η βάση της έλξης; (Κεφάλαιο 7) • ∆ιαφέρουν οι γυναίκες από τους άνδρες στην τάση για συµµόρφωση; (Κεφάλαιο 8) • Είναι πραγµατικά αντίθετες η προσφορά βοήθειας (φιλοκοινωνική συµπεριφορά) και η πρόκληση βλάβης (επιθετικότητα); (Κεφάλαιο 9)
• Κάθαρση: Πράγµατι βοηθά η εκτόνωση; (Κεφάλαιο 10)
Νέα Βοηθήµατα για τους Σπουδαστές
Κάθε σύγγραµµα είναι καλό, µόνο στον βαθµό που είναι χρήσιµο και ενδιαφέρον για τους σπουδαστές. Με σκοπό να κάνουµε αυτή την έκδοση α- Κοινωνική Επιρροή κόµη καλύτερη σε αυτές τις δυο διαστάσεις, συµπεΑλλάζοντας ριλάβαµε διάφορα βοηθήµατα για τους σπουδα- τις Συµπεριφορές των Άλλων στές. Ανάµεσα σε αυτά τα στοιχεία είναι τα εξής: Οι εισαγωγές των κεφαλαίων συνδέονται µε σηµαντικές τάσεις και γεγονότα της κοινωνίας: Τα περισσότερα κεφάλαια αρχίζουν µε παραδείγµατα ή ανέκδοτα που συνδέονται στενά µε τις τρέχουσες τάσεις και τα γεγονότα στην κοινωνία, για παράδειγµα δηµοφιλείς κινηµατογραφικές ταινίες, τηλεοπτικά show, γεγονότα στις ειδήσεις. Αυτό βοηθά στη συσχέτιση των θεµάτων που καλύπτονται µε τα γεγονότα που είναι ήδη πολύ οικεία στους αναγνώστες. Σηµεία Κλειδιά: Κάθε µεγάλο µέρος τελειώνει µε µια σύντοµη ανασκόπηση των σηµείων κλειδιών που έχουν καλυφθεί και µε µια ερώτηση κριτικής σκέψης (Σκεφτείτε). Αρχές που αξίζει να θυµόµαστε: Στο τέλος κάθε µεγάλου µέρους, παρουσιάζεται και τονίζεται µια βασική αρχή που θα πρέπει να συγκρατήσουν οι σπουδαστές.
8
Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η
• Συµµόρφωση: Η επιρροή της οµάδας εν δράσει
Η έρευνα του Ash για τη συµµόρφωση: Κοινωνική πίεση – Η ακαταµάχητη δύναµη; Η έρευνα του Sherif για το αυτοκινητιστικό φαινόµενο: Πώς δηµιουργούνται οι νόρµες; Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συµµόρφωση: οι µεταβλητές που καθορίζουν τον βαθµό, στον οποίο «ακολουθούµε». Περιπτωσιακές Νόρµες: Η αυτενέργεια στη ρυθµιστική συµπεριφορά Οι κοινωνικές ρίζες της συµµόρφωσης: Γιατί συχνά επιλέγουµε να ακολουθήσουµε άλλους Το µειονέκτηµα της Συµµόρφωσης: Όταν οι πιέσεις να ακολουθήσουµε προκαλούν επιζήµια αποτελέσµατα ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: ΚΛΑΣΣΙΚΕΣ
ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ – ΓΙΑΤΙ
ΟΙ ΚΑΛΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΝΟΥΝ ΕΝΙΟΤΕ ΚΑΚΑ
ΠΡΑΓΜΑΤΑ: ΟΙ ΙΣΧΥΡΕΣ, ΟΧΙ ΟΜΩΣ ΑΚΑΤΑΚΙΝΗΤΕΣ
ΕΠΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΝ - ΤΩΝ ΝΟΡΜΩΝ ΚΑΙ
Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Υ
ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝ∆ΡΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΑΣΗ ΓΙΑ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ;
• Ενδοτικότητα: Ενίοτε το να ζητάµε σηµαίνει να
παίρνουµε Ενδοτικότητα: Οι υποκείµενες αρχές Τακτικές που βασίζονται στη φιλία ή στη συµπάθεια: Κολακεία Τακτικές που βασίζονται στη δέσµευση ή τη συνέπεια “Το πόδι στην πόρτα” και το “lowball” Τακτικές που βασίζονται στην αµοιβαιότητα: Η προσέγγιση του τύπου “πόρτα κατάµουτρα” και “αυτό δεν είναι όλο” Τακτικές που βασίζονται στη σπανιότητα: όταν κάνουµε τον δύσκολο και η τεχνική της σύντοµης λήξη της προθεσµίας • Συµβολική κοινωνική επιρροή: Πώς επηρεαζόµαστε από τους άλλους ακόµη και όταν αυτοί δεν είναι παρόντες ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΤΙ ΜΑΣ ΛΕΕΙ ΓΙΑ... Η ΕΠΙ∆ΗΜΙΑ ΤΩΝ ∆ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ∆ΙΑΤΡΟΦΗΣ
ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΙΕΣΗΣ
Η αντίσταση στην πίεση για συµµόρφωση: Γιατί µερικές φορές επιλέγουµε να µην ακολουθήσουµε Η επιρροή της µειοψηφίας: Άραγε εξουσιάζει πάντοτε η πλειοψηφία ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ: ΜΙΑ ΘΕΩΡΗΣΗ
ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ∆ΙΑΦΕΡΟΥΝ ΟΙ
Αρχές που αξίζει να θυµόµαστε
Οι άνθρωποι διαθέτουν πολλές στρατηγικές για την προστασία της ταυτότητας της οµάδας τους ακόµη και όταν έρχονται αντιµέτωποι µε τη διακριτική αντιµετώπιση των άλλων από την οµάδα τους.
• Υπακοή στην εξουσία: Θα βλάπτατε έναν αθώο
άγνωστο εάν σας διέταζαν; Η υπακοή στο εργαστήριο Καταστροφική υπακοή: Γιατί συµβαίνει Καταστροφική υπακοή: Η αντίσταση στις επιδράσεις της
Φ
ανταστείτε µια χρονική περίοδο στο µέλ-
λον, κατά την οποία η επαγγελµατική σας σταδιοδροµία µεσουρανεί. Εργάζεστε για µια εταιρεία που
απολαµβάνει του κοινού θαυµασµού και αγαπάτε πραγµατικά τη δουλειά σας. Ξαφνικά ξυπνάτε µια µέρα και η εταιρεία έχει χρεοκοπήσει τελείως. ∆εν έχετε πια δουλειά, η σύνταξή σας έχει εξαφανιστεί και οι µετοχές της εταιρείας που αγοράζετε ή παίρνατε ως µπόνους κάθε χρόνο, έχουν χάσει όλη τους την αξία. Πώς θα νοιώθατε; ∆εν χρειάζεται να µαντεύουµε, καθώς αυτό ακριβώς συνέβη σε περισσότερους από 20.000 υπαλλήλους µιας µεγάλης εταιρείας, της Enron, λίγα χρόνια πριν. Τη µια µέρα η εταιρεία τους, οι δουλειές τους και οι συντάξεις τους ήταν εκεί και την εποµένη ηµέρα είχαν εξαφανιστεί. Όπως µπορείτε να µαντέψετε, οι υπάλληλοι αυτοί που έµειναν άνεργοι ξαφνικά, αισθάνθηκαν αναστατωµένοι, αγχωµένοι και θυµωµένοι. Πώς θα εξελισσόταν αυτή η απαίσια κατάσταση; Για την απάντηση θα πρέπει να δούµε τα κορυφαία στελέχη της εταιρείας και να µελετήσουµε τον αντίκτυπο του θέµατος στο οποίο θα εστιάσουµε σε αυτό το κεφάλαιο: την κοινωνική επιρροή. ∆ύο από τα κορυφαία στελέχη της Enron ήταν ο Jeffrey Skilling, διευθύνων σύµβουλος (CEO) και ο Ken Ley, ό οποίος ανέλαβε, όταν ξαφνικά και απρόσµενα ο Skilling αποχώρησε από την εταιρεία. Και οι δυο ήταν πολύ έµπειρα στελέχη. Στην πραγµατικότητα, ο Lay είχε ιδρύσει την Enron, η οποία ανήκε στον επιχειρηµατικό χώρο της ενέργειας και είχε τιµηθεί ως η πιο καινοτόµος εταιρεία της Αµερικής επί έξι συνεχή έτη. ∆υστυχώς όµως, και οι δυο ηγέτες συµµετείχαν σε ανήθικες και όπως φάνηκε αργότερα σε παράνοµες ενέργειες. Συγκάλυψαν το γεγονός, ότι η εταιρεία συσσώρευε τεράστια δάνεια, υπερέβαλαν στα κέρδη, επωφελήθηκαν από τις εσωτερικές συναλλαγές (χρησιµοποιώντας τις «µυστικές» γνώσεις για αγοράσουν και να πουλήσουν τις µετοχές της εταιρείας στον σωστό ακριβώς χρόνο) και ψεύδονταν στους ορκωτούς λογιστές, που είχαν αναλάβει την εξέταση της οικονοµικής κατάστασης της εταιρείας. Επιπλέον ενέπλεξαν την Enron σε επαγγελµατικές συναλλαγές που ήταν εντόνως αµφιλεγόµενες και σε ορισµένες περιπτώσεις, εντελώς παράνοµες. Ως αποτέλεσµα των ενεργειών τους, καθώς και άλλων ανωτάτων στελεχών της εταιρείας (π.χ. Ken Fastow, οικονοµικός διευθυντής), η Enron κατέληξε «άδειο κουφάρι»: είχε τεράστια χρέη, 271
ΣηµείαΚλειδιά
• Η θεωρία της ενσυναίσθησης-αλτρουισµού ισχυρίζεται, ότι βοηθάµε τους ενδεείς εξ αιτίας της ενσυναίσθησης, επειδή επιθυµούµε να τελειώσει η δυσκολία τους και επίσης επειδή αισθανόµαστε καλά, όταν το κάνουµε.
• Σύµφωνα µε το µοντέλο της ανακούφισης της αρνητικής κατάστασης, οι άνθρωποι βοηθούν τους άλλους ανθρώπους για να ανακουφίσουν και να κάνουν λιγότερο αρνητική της δική τους συναισθηµατική δυσφορία. • Η θεωρία της ενσυναισθητικής χαράς βασίζει την αρωγή στα θετικά συναισθήµατα του επιτεύγµατος που δηµιουργούνται, όταν ο αρωγός γνωρίζει, ότι µπόρεσε να έχει ευεργετική επίδραση στον άνθρωπο που βρισκόταν σε ανάγκη.
ενισχύσουµε το δικό µας κύρος και τη φήµη µας, και κατά συνέπεια να αποκοµίσουµε µεγάλες επιβραβεύσεις στο µέλλον. • Η θεωρία της επιλογής των συγγενών ισχυρίζεται, ότι βοηθάµε τους άλλους που έχουν συγγενική σχέση µε µας, επειδή αυξάνεται έτσι η πιθανότητα να µεταφερθούν τα γονίδιά µας σε µελλοντικές γενεές.
Σκεφτείτε Όλες οι θεωρίες που έχουν περιγραφεί µέχρι τώρα, υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι έχουν σοβαρούς λόγους για να προσφέρουν βοήθεια στους άλλους. Άραγε αυτό σηµαίνει ότι δεν υπάρχει αµιγής αλτρουισµός, δηλαδή περιπτώσεις, κατά τις
Πρόλογος
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
• Η διακριτική αντιµετώπιση µπορεί να βασίζεται σε
• Τα στερεότυπα φύλου είναι οι πεποιθήσεις για τις
πολλούς διαφορετικούς τύπους συµµετοχής σε κατηγορία, από εκείνες που είναι προσωρινές και βασίζονται σε ελάχιστα κριτήρια έως τις µακροπρ-
διαφορετικές ιδιότητες που διαθέτουν οι άνδρες και οι γυναίκες. Οι γυναίκες στερεοτυπώνονται υψηλά στην παράµετρο της εγκαρδιότητας αλλά χαµηλά στην παράµετρο της επάρκειας, ενώ οι άνδρες θεωρείται ότι διαθέτουν τον αντίστροφο συνδυασµό ιδιοτήτων. Οι άνθρωποι εκφράζουν µεγαλύτερο σεβασµό για τους άνδρες παρά για τις γυναίκες και αυτό παίζει σηµαντικό ρόλο στη διάκριση κατά των γυναικών στον εργασιακό χώρο. Το φαινόµενο της γυάλινης οροφής αφορά στο ότι οι γυναίκες αντιµετωπίζουν δυσανάλογη δυσκολία
όθεσµες συµµετοχές σε οµάδα, όπως είναι η οικογενειακή κατάσταση, το φύλο, η θρησκεία, ο σεξουαλικός προσανατολισµός και η ηλικία. Η διάκριση που βασίζεται σε όλους αυτούς τους τύπους συµµετοχής σε οµάδα δεν γίνεται αντικείµενο αντίληψης και αντίδρασης µε τον ίδιο τρόπο. Κάποιες µορφές διάκρισης θεωρούνται θεµιτές, ενώ άλλες θεωρούνται αθέµιτες.
Συνδέσεις
ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΤΗΣΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
Σε αυτό το κεφάλαιο διαβάζετε για . . .
Σε άλλα κεφάλαια θα βρείτε σχετικές περιγραφές για . . .
την ανταπόκριση των παρισταµένων στα µη λεκτικά µηνύµατα άλλων παρισταµένων
την ερµηνεία των µη λεκτικών µηνυµάτων (Κεφάλαιο 3)
τις διεργασίες κοινωνικής σύγκρισης µεταξύ των µαρτύρων µια επείγουσας κατάστασης
τη σηµασία της κοινωνικής σύγκρισης στη µελέτη των στάσεων (Κεφάλαιο 5), την έλξη (Κεφάλαιο 7) και την κοινωνική επιρροή (Κεφάλαιο 9).
τις αποδόσεις σχετικά µε την αιτία του προβλήµατος του θύµατος
τη θεωρία απόδοσης (Κεφάλαιο 3)
Περιλήψεις στο τέλος του κεφαλαίου: Κάθε κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε µια περίληψη, η οποία ανακεφαλαιώνει τα σηµεία κλειδιά που καλύφθηκαν. Ειδικές ετικέτες σε όλα τα διαγράµµατα και τους πίνακες: Συνεχίσαµε να χρησιµοποιούµε τις «ειδικές ετικέτες» που αποτελούν µοναδικό χαρακτηριστικό του βιβλίου, µε σκοπό να γίνονται τα διαγράµµατα και οι πίνακες πιο κατανοητοί. Συνδέσεις: Τέλος, για να βοηθήσουµε τους σπουδαστές να αναγνωρίσουν τις συνδέσεις µεταξύ των διαφόρων κεφαλαίων και των κατευθύνσεων της έρευνας στην κοινωνική ψυχολογία, συµπεριλαµβάνουµε για άλλη µια φορά τους πίνακες «Συνδέσεις» που στρέφουν την προσοχή σε αυτές τις σχέσεις.
Εµφανίζεται µεγαλύτερη δραστηριότητα ως απόκριση σε άλλες οµάδες που δεν τους έχει αφαιρεθεί το ανθρώπινο στοιχείο
Εµφανίζεται πολύ µικρή εγκεφαλική δραστηριότητα ως απόκριση σε οµάδες που τους έχει αφαιρεθεί το ανθρώπινο στοιχείο
Εγκεφαλική δραστηριότητα
xxviii
Υπερηφάνεια
Ζήλεια
Οίκτος
Συναίσθηµα
Αποστροφή
Πρόλογος
ώρα για τον κόπο του. Όταν προσλήφθηκα στο διδακτικό προσωπικό στο Texas, έλαβα πρόσκληση να επιστρέψω στο Palo Alto και να γίνω επισκέπτης καθηγητής στο Stanford, οπότε άτοµα όπως ο Leon Festinger έγιναν αίφνης συνάδελφοί µου. ∆εν τον φοβόµουν πλέον και θα θυµάµαι πάντα ένα βράδυ στο ελληνικό εστιατόριο στον χώρο του πανεπιστηµίου: Έπαιζε η µουσική και αρκετοί από εµάς χόρεψαν µαζί µε τον Leon σε κύκλο γύρω από το τραπέζι και στη συνέχεια σπάσαµε κρασοπότηρα µέσα στο τζάκι. Λίγα χρόνια αργότερα, το Texas χρηµατοδοτήθηκε για να προσλάβει νέο πανεπιστηµιακό διδακτικό προσωπικό και άρχισε µε τον Πρόεδρο του Τµήµατος Gardner Lindsay. Ανάµεσα στους πολλούς πιθανούς υποψήφιους ήταν ο Leon. Εκείνη τη εποχή δεν ενδιαφερόταν πλέον για τη γνωστική ασυµφωνία αλλά ασχολούνταν µε έργο σχετικά µε την αντίληψη και άλλα νέα πεδία έρευνας. ∆εν ξεχνώ ένα απόγευµα, που είχε µόλις ολοκληρώσει µια οµιλία και είχε λίγες ώρες πριν από ένα προγραµµατισµένο πάρτι µε δείπνο. Του πρότεινα να τον πάω µε το αυτοκίνητο στο ξενοδοχείο του να αναπαυτεί, αλλά αυτός ως αµετανόητος Νεοyορκέζος είπε, ότι απλώς θα έβγαινε έξω, θα στεκόταν κοντά στο σιντριβάνι και θα έπαιρνε ταξί. Του υπέδειξα ευγενικά, ότι δεν ήταν τόσο πιθανό να περνάνε ταξί από τους δρόµους του Austin όσο στο Μανχάταν, έτσι πήραµε το αυτοκίνητό µου. Το Τέξας δεν κατάφερε να τον προσλάβει και δυστυχώς δεν διασταυρώθηκαν ξανά οι δρόµοι µου µε τον Leon. Όταν ήµουν νέο µέλος του πανεπιστηµιακού διδακτικού προσωπικού στο Texas, µια οµάδα από εµάς γευµατίζαµε και µε κάποιον τρόπο ήρθε στη συζήτηση η έρευνα του Stanley Schachter. Είχαµε όλοι εντυπωσιαστεί από το έργο του µε τον Festinger και τον Back που διαπραγµατευόταν τους κοιτώνες και την επίδραση της εγγύτητας στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Επιπλέον εκπόνησε το πρώτο του πειραµατικό έργο στις παρόµοιες και ανόµοιες στάσεις και τον τρόπο που επηρεάζουν τη διαπροσωπική απόρριψη και την επικοινωνία. Το τότε καινούργιο του βιβλίο διαπραγµατευόταν τον φόβο και την αγωνία ως κίνητρα συνάφειας σε συνδυασµό µε την επίδραση της σειράς γέννησης σε αυτή τη σχέση. Τα χρόνια που ακολούθησαν, ο Stan Schachter εξακολούθησε να ερευνά νέα πεδία της ανθρώπινης συµπεριφοράς, εφαρµόζοντας τη µοναδική διεισδυτικότητά του σε διάφορα αντικείµενα, όπως στη µελέτη του για τον τρόπο µε τον οποίο αντιλαµβανόµαστε τη συναισθηµατική κατάσταση ως λειτουργία ψυχολογικής εγρήγορσης, τη γνωστική ερµηνεία και το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο λαµβάνει χώρα (βλέπε φωτογραφία). Είχε πάντοτε την ικανότητα να εκπλήσσει τον κόσµο της κοινωνικής ψυχολογίας µε νέα και πρωτότυπα θέµατα, όπως το πώς επηρεάζει η παχυσαρκία την προτίµηση για κατανάλωση φιστικιών µε κέλυφος έναντι φιστικιών χωρίς κέλυφος. Αν και γνώριζα το έργο του και είχα επηρεαστεί από αυτό κατά τη διάρκεια της σταδιοδροµίας µου, δεν είχαµε συναντηθεί πριν από τα µέσα της δεκαετίας του 1980. Εκείνη την εποχή ήµουν Πρόεδρος του Τµήµατος στο Albany και προκάλεσε έκπληξη στο πανεπιστήµιο η ανακάλυψή µου, ότι υπήρχαν λιγότεροι ψυχολόγοι στο Τµήµα της Ψυχολογίας σε σχέση µε άλλους τοµείς του ιδρύµατος, όπως η εκπαίδευση, οι επιχειρήσεις, η κοινωνική πρόνοια, η ποινική δικαιοσύνη, η γεροντολογία, η βιολογία και διάφορα άλλα πλαίσια. ∆εδοµένης αυτής της πληροφορίας, οι διαχειριστές αποφάσισαν να µας ενώσουν. Για να το πραγµατοποιήσουν, διέθεσαν κονδύλια, ώστε να προσκληθεί σειρά επιφανών ψυχολόγων, για να κάνουν διαλέξεις που θα ενδιέφεραν το σύνολο της κοινότητας των ψυχολόγων. Ο Stan Schachter ήταν το πρώτο άτοµο που έλαβε πρόσκληση και µου ζητήθηκε να τον µεταφέρω µαζί µε τη σύζυγό του από το ξενοδοχείο τους στο γεύµα πριν από την παρουσίασή του. ∆εν είχα ιδέα τι να περιµένω, αλλά βρήκα το ζεύγος Schachter τόσο ενδιαφέρον και ευπαρουσίαστο, που µετάνιωσα που δεν τους είχα συναντήσει νωρίτερα. Robert A. Byron Donn Byrne
Stanley Schachter
xxxix