ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μετά τον πρώτο χρόνο της διδασκαλίας µου, το 1996, υπέθεσα ότι δεν θα δίδασκα ποτέ ξανά: αυτή όµως υπήρξε µια λανθασµένη υπόθεση. Από τότε διδάσκω και µαθαίνω, εξάλλου το παρόν βιβλίο µιλάει γι' αυτά που έχω µάθει καθώς διδάσκω. Η ζωή, όπως και η Κριτική Παιδαγωγική συχνά αµφισβητούν τις πιο µακροχρόνιες υποθέσεις µας. Στο πλαίσιο αυτό αναφέρω ένα σχετικό παράδειγµα: πρόσφατα διάβασα το παρακάτω απόσπασµα για τον Noam Chomsky, το οποίο µάλιστα αποτελεί οδηγό για πολλούς κριτικούς παιδαγωγούς: Ο µεταµοντερνισµός αποτελεί µια πολύ χρήσιµη επινόηση για να διατηρεί τους διανοούµενους στην κατάσταση που προτιµούν, δηλαδή αυτή του κοµφορµιστή που υποτάσσεται σε εκείνους που διαθέτουν εξουσία. Πρόκειται κυρίως για ακατάληπτες ασυναρτησίες. ... Εντάσσεται σε δύο κατηγορίες από όσο µπορώ να καταλάβω, στο ακατάληπτο και στην κοινοτοπία. Η κοινοτοπία διατυπώνεται µε πολύ επιτηδευµένη ρητορική, πολυσύλλαβες λέξεις κ.ο.κ., και από ό,τι φαίνεται είναι ένας τρόπος να είναι οι διανοούµενοι πιο ριζοσπαστικοί από εσάς, όµως δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να µιλούν µεταξύ τους σε ακαδηµα)κά σεµινάρια χωρίς να συµµετέχουν µε το κοινό σε πραγµατικό ακτιβισµό3. Ο µεταµοντερνισµός στην πραγµατικότητα είναι Κριτική Παιδαγωγική· η Κριτική Παιδαγωγική είναι ένα είδος ‘µετα-µορφωτικής παιδαγωγικής’· δηλαδή πρόκειται ουσιαστικά για µια ‘χειραφετική παιδαγωγική’. Ο Noam Chomsky είναι ένας από τους σηµαντικούς εκείνους διανοούµενους –ένας ‘ήρωας’ θα λέγαµε- για όλους εµάς που ασχολούνται µε το µεταµοντερνισµό, δηλαδή µε την Κριτική Παιδαγωγική, τη ‘µετα-µορφωτική παιδαγωγική’ και/ή τη ‘χειραφετική παιδαγωγική’. Πολλοί µελετητές εξάλλου µπορούν επίσης να επιβεβαιώσουν ότι και ο ίδιος ο Chomsky µπορεί να είναι αφαιρετικός, δυσνόητος, ακόµα και ριζοσπαστικός. Για το λόγο αυτό µας προτρέπει να γράφουµε µε περισσότερο κατανοητούς τρόπους έτσι ώστε όλοι να έχουν πρόσβαση σε αυτές τις ιδέες, οι οποίες µπορούν να µεταµορφώσουν, να αµφισβητήσουν, να εµπνεύσουν και να φοβίσουν. Εγώ συνηθίζω να ακούω, και ακούω µε προσοχή.
Ο ΣΚΟΠΟΣ ΜΟΥ Ο σκοπός µου είναι να αποφύγω τις "ακατάληπτες ασυναρτησίες". Πολύ συχνά η Κριτική Παιδαγωγική γίνεται αντιληπτή µε αυτό τον τρόπο. Αυτό που µπορώ 3
Chomsky, όπως αναφέρεται από την Atherton, 2009. σελ. 96. 5
6
Πρόλογος
να υποσχεθώ είναι ότι θα αντισταθώ στην (κατά)χρηση πολυσύλλαβων λέξεων που δίνει την εντύπωση µιας ριζοσπαστικότερης –από τη µεριά των αναγνωστών- προσέγγισης στη σκέψη και τη συγγραφή. Ο σκοπός µου είναι να εκθέσω -µε όσο το δυνατόν µεγαλύτερη ειλικρίνεια και µεγαλύτερη περιεκτικότητα, αλλά και µε περισσότερη νοηµατοδότηση- µια πραγµατικά κριτική άποψη για τη διδασκαλία και τη µάθηση. Αρχικά θέτω το ερώτηµα: τι είναι η Κριτική Παιδαγωγική; Κριτική Παιδαγωγική σηµαίνει να ονοµάζεις/να προσδιορίζεις, να στοχάζεσαι κριτικά, να δρας. Στη συνέχεια: Τι είναι Παιδαγωγική; Είναι η αλληλεπίδραση ανάµεσα στη διδασκαλία και τη µάθηση. Ποιος είναι ο παιδαγωγός; Εσείς, π.χ. είστε ένας κριτικός παιδαγωγός; θα έλεγα πως µόνο εσείς µπορείτε να βρείτε αυτή την απάντηση για τον εαυτό σας. Εάν έµπαινα στη διαδικασία να περιγράψω τους τρόπους µε τους οποίους µαθαίνω, θα έλεγα πως αυτοί είναι ολιστικοί (επειδή θέλω να βλέπω πρώτα ολόκληρο το παζλ), βασίζονται στο φύλο (το ότι είµαι π.χ. σύζυγος, µητέρα και γιαγιά µε έχει διδάξει περισσότερα από όσα µπορώ ακόµα να καταλάβω), θα βασίζονται στη γλώσσα (δεδοµένου ότι µου αρέσουν οι γλώσσες), αλλά και πολύπλευροι (το "άλλο" πάντα µε γοητεύει). Εποµένως το ερώτηµα-µυστήριο εξαφανίστηκε: το επαγγελµατικό και το προσωπικό είναι τόσο συνυφασµένα µε τις εµπειρίες µου που δεν προσπαθώ πλέον να προσποιηθώ ότι είναι ξεχωριστά πράγµατα. Εξάλλου δεν σκεφτόµουν έτσι ούτε το 1996. Στο παρόν βιβλίο θα εξετάσουµε τη διδασκαλία και τη µάθηση κάτω από το πρίσµα της κριτικής παιδαγωγικής. Όταν άρχισα να διδάσκω, έβλεπα τα σχολεία στο πλαίσιο του συµπεριφορισµού. Όµως δεν βλέπω πλέον έτσι τα πράγµατα. Όταν ολοκληρώσετε αυτό το βιβλίο, δεν περιµένω να σκέφτεστε, να γνωρίζετε και να βλέπετε µε το δικό µου τρόπο. Ελπίζω να έχετε στοχαστεί κριτικά τη δική σας, την προσωπική θεωρία και πρακτική ώστε να κατανοείτε καλύτερα τη δική σας προσωπική προοπτική. ∆εν επιθυµώ κάθε σελίδα αυτού του βιβλίου να είναι επιβεβαιωτική για όλους όσους το διαβάσουν. Θέλω να παρακινήσω κάποιους και να κεντρίσω το ενδιαφέρον τους· θέλω να σκεφτείτε και να ξανασκεφτείτε, αλλά και να σταµατήσετε να σκέφτεστε. Αν χρειάζεται να τηρήσω µια ισορροπία µε το να σας προκαλέσω και ταυτόχρονα να σας καθησυχάσω, ελπίζω να κατανοήσετε ότι η πρόκληση είναι θετική. Αν µοιραστώ µια νέα προοπτική µαζί σας, σας ενθαρρύνω να αφήσετε το µυαλό σας να δηµιουργήσει τη δική σας νέα σκέψη και θέλω να συσχετίσετε τις νέες σκέψεις σας µε το πλαίσιο της ζωής και των εµπειριών σας. Ναι, είναι γεγονός, η ζωή σας επηρεάζει τη µάθησή σας.
Πρόλογος
ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η οργάνωση της τέταρτης αυτής έκδοσης διαφέρει από την προηγούµενη έκδοση. Στο παρόν βιβλίο θα εστιάσω σε πέντε ερωτήµατα: Γιατί, Τι, Πού, Πώς και Και τώρα, Πού; Τι Έχει Αλλάξει από την Προηγούµενη Έκδοση; Η 11η Σεπτεµβρίου συγκλόνισε τον κόσµο µας. Ο καρκίνος συγκλόνισε το δικό µου κόσµο. Μια οικογένεια έγχρωµων µετακόµισε στο Λευκό Οίκο, και όχι βέβαια για να µαγειρέψει ή για να καθαρίσει. Ψίθυροι του τύπου ‘ναι, µπορούµε’ έδωσαν ελπίδες σε κάποιους· και µια πιο κριτική φωνή ανταπάντησε, ‘αλλά όµως θα τα καταφέρουµε στ' αλήθεια;’ Είναι γεγονός ότι η διαφορετικότητα και η δηµοκρατία απειλούνται περισσότερο. Οι δάσκαλοι και οι µαθητές περιορίζονται και ελέγχονται περισσότερο από ανθρώπους σε µακρινά µέρη. Ο κόσµος φοβάται την αλλαγή και η απάντηση σ’ αυτό είναι η ελεγχόµενη παιδαγωγική και η ελεγχόµενη γλώσσα, κάτι που οδηγεί στην ελεγχόµενη σκέψη. Όταν η σκέψη ελέγχεται, η δηµοκρατία αποδυναµώνεται. Και οι άνθρωποι θυµώνουν. Η ιδεολογία τώρα κερδίζει έδαφος έχοντας ως ‘όπλο’ της τη σκέψη που βρίσκεται σε πολλές ‘τσέπες’ της Παιδαγωγικής. Ο στόχος µου είναι να "σκίσω" αυτές τις ‘τσέπες’. Οι εκδότες συχνά προειδοποιούν τους συγγραφείς να µη δίνουν έµφαση σε κάποιο συγκεκριµένο γεγονός, το οποίο είναι θεµελιωµένο µε υπερβολικό τρόπο όσον αφορά µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο της ιστορίας, καθώς οι δηλώσεις αυτού του είδους κάνουν το βιβλίο αυτό να θεωρείται ξεπερασµένο γρηγορότερα. Ωστόσο, γράφω αυτό το βιβλίο κατά τη διάρκεια µιας ασυνήθιστης περιόδου που επηρεάζει τη διδασκαλία και τη µάθηση. Ζούµε σε µια εποχή αυστηρών, ιεραρχικών, κατευθυνόµενων µεθόδων και προγραµµάτων. Αυτό το µοντέλο διδασκαλίας και µάθησης του τύπου ‘γραµµή συναρµολόγησης και συνεταιρική επιχείρηση’ απλώς δεν είναι ο τρόπος µε τον οποίο µαθαίνουν τα παιδιά. ∆εν έχω ακόµα γνωρίσει κάποιο "τυποποιηµένο" παιδί. Πρέπει να αναγνωρίσουµε "τον ελέφαντα στο δωµάτιο" και να συνεχίσουµε την προσπάθεια κατανόησης της πολυπλοκότητας του τρόπου µε τον οποίο τα παιδιά µαθαίνουν και αναπτύσσονται. Να τολµήσουµε να ελπίσουµε ότι µια πιο κριτική, συναισθηµατική και δηµιουργική προσέγγιση θα µπορούσε να επιστρέψει στις αίθουσες διδασκαλίας µας έτσι ώστε οι µαθητές να µπορούν να ανακαλύπτουν, να εξερευνούν και να αµφισβητούν καθώς παράγουν νοήµατα. Πρόκειται πραγµατικά για µια κρίσιµη στιγµή στην ιστορία; Ευθυγραµµίζονται επιτέλους τα άστρα; Υπάρχει κάποια κρίσιµη µάζα; Μόνο ο
7
8
Πρόλογος
χρόνος θα απαντήσει σε όλα αυτά τα ερωτήµατα. Στο µεταξύ, αν εµείς οι δάσκαλοι δεν µιλήσουµε, ποιος θα το κάνει; Καθώς γράφω, νιώθω σαν να πλησιάζουµε σ’ αυτή τη στιγµή της αλλαγής στην ιστορία, και γράφω µε την ελπίδα ότι η Κριτική Παιδαγωγική θα αποτελέσει µια πηγή πληροφοριών για τις επερχόµενες αλλά άγνωστες αλλαγές. Τα νέα στοιχεία της Παρούσας Έκδοσης • Πέντε κεφάλαια, αντί για τα οκτώ της προηγούµενης έκδοσης • Νέες ιστορίες και µέθοδοι, συµπεριλαµβανοµένων των παγκόσµιων δικτύων µάθησης • Επέκταση των ιστορικών ριζών του πεδίου, ξεκινώντας µε το Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη • Μια νέα σύγκριση και αντιπαράθεση των Freire, Vygotsky και Dewey • Το νέο Πλαίσιο Εµπλοκής στο Γραµµατισµό (Literacy Engagement Framework) του Cummins • To Γράφηµα των Γενεών (Generational Graphic) του Burke • Μια νέα µατιά στην έννοια ‘προάσπιση’ και στον ακτιβισµό Τι Έχει Αλλάξει στην Παρούσα Έκδοση Επειδή ο κόσµος έχει αλλάξει και το βιβλίο αυτό πρέπει να αλλάξει. Θα αλλάξει. Η έννοια της ‘προάσπισης’ και ο ακτιβισµός θα παίξουν µεγαλύτερο ρόλο. Η διαφορετικότητα και η ταυτότητα θα είναι ευρύτερες και ουσιαστικότερες καθώς διερευνούµε το ρατσισµό, το σεξισµό και τη ταξική διαφοροποίηση. Εάν η εθνικότητα, η κουλτούρα, η γλώσσα, η ηλικία, η φτώχια και/ή η εθνικότητα είναι ο ελέφαντας στο δωµάτιο, είµαι έτοιµος να τον κατονοµάσω. ∆εν έχω σκοπό να ενοχλήσω, αλλά ούτε και να καθυσηχάσω. Ελπίζω µόνον ότι θα διαβάσετε µια σελίδα και θα κοιτάξετε στο κενό καθώς σκέφτεστε αναλυτικότερα και θα αναλάβετε θετική, παιδαγωγική δράση µέσα στην αίθουσα διδασκαλίας και αλλά και στην κοινότητα. Ο Πρόλογος και η Εισαγωγή θα είναι και τα δύο συντοµότερα. Η παρούσα έκδοση περιλαµβάνει πέντε συµπυκνωµένα κεφάλαια, αντί για τα προηγούµενα οκτώ. Κάθε κεφάλαιο αυτής της έκδοσης τελειώνει µε έναν κύκλο στοχασµού έτσι ώστε οι αναγνώστες να µπορούν να σκεφτούν/ να αναλογιστούν τη δική τους µάθηση. Το Κεφάλαιο 1: Γιατί τέλος πάντων Έχει Σηµασία η Κριτική Παιδαγωγική; θα εστιάσει στο σκεπτικό της Κριτικής Παιδαγωγικής. Γιατί έχει σηµασία; Με ποιο σκοπό; Το ύφος του βιβλίου θα δοθεί µε ένα γράφηµα φτιαγµένο από τους µαθητές, το οποίο αναπαριστάνει το µεταµορφωτικό, το
Πρόλογος
γενετικό και το µεταδοτικό µοντέλο διδασκαλίας και µάθησης. Στο παρόν κεφάλαιο, θα µπούµε σε αυτό τον δυναµικό και συχνά άβολο χώρο καθώς µαθαίνουµε, ξαναµαθαίνουµε και ξεµαθαίνουµε την ανεκτικότητα. Το κεφάλαιο κλείνει µε έναν κύκλο στοχασµού, ο οποίος θα κλείνει επίσης και κάθε ένα από τα υπόλοιπα κεφάλαια. Το Κεφάλαιο 2: Τι τέλος πάντων είναι η Κριτική Παιδαγωγική; θα εξετάσει τους ορισµούς, νέους και παλιούς. Το Κεφάλαιο θα περιλαµβάνει µερικές πολυσύλλαβες λέξεις, αλλά θα αντισταθώ στις "ακατάληπτες ασυναρτησίες". Ο σκοπός µέρους του στοχασµού µου στο τέλος αυτού του κεφαλαίου είναι να βοηθήσει τους αναγνώστες να εσωτερικεύσουν και να αποκτήσουν νέους τρόπους κατανόησης της Κριτικής Παιδαγωγικής. Το Κεφάλαιο 3: Από Πού τέλος πάντων Προέρχεται η Κριτική Παιδαγωγική; θα εξετάσει την ιστορία εκείνων που δηµιούργησαν τις ιδέες της κριτικής στοχαστικής διδασκαλίας και µάθησης· επίσης, θα δούµε τις αναδυόµενες απόψεις που υπάρχουν. Οι ιστορικές ρίζες του δέντρου που αντιπροσωπεύει την Κριτική Παιδαγωγική έχουν πλέον πολλαπλασιαστεί. Στην παρούσα έκδοση θα διερευνήσουµε, επίσης, τη βαθιά κύρια ρίζα, το Σωκράτη, ο οποίος είναι και ο πρώτος που εφάρµοσε την ιδέα του κριτικού διαλόγου στη διδασκαλία και τη µάθηση. Το Κεφάλαιο 4: Πώς τέλος πάντων Εφαρµόζεται η Κριτική Παιδαγωγική; θα απαντήσει στο ερώτηµα που ακούω συχνότερα: "ναι, αλλά πώς την εφαρµόζεις σε µια εποχή κατευθυνόµενου προγράµµατος;" Σε αυτό το κεφάλαιο, θα βρείτε πολλούς τρόπους θεµελίωσης της καθηµερινής διδασκαλίας πάνω σας σε µια περισσότερο κριτική προοπτική. Το Κεφάλαιο 5: Πού τέλος πάντων Πηγαίνουµε από ∆ω και Πέρα; και πάλι κοιτάζει µπροστά. Είναι αλήθεια: δεν γνωρίζω το µέλλον, όµως µαζί θα διατυπώσουµε υποθέσεις και εικασίες για το µέλλον της Κριτικής Παιδαγωγικής. Τι µπορεί να γίνει µε την Κριτική Παιδαγωγική; Καθώς το κάνουµε αυτό, θα δούµε συγκεκριµένα τους µαθητές: ποιοι είναι οι µαθητές του µέλλοντος; Επιπλέον, θα δούµε το ρόλο της έννοιας της ‘προάσπισης’ και του ακτιβισµού. Σχετικά µε τις Αντωνυµίες και την Πρόοδο Κατά το µεγαλύτερο µέρος της ζωής µου, διαβάζω πάντα ‘αυτός’ ή ‘αυτόν’, όταν χρησιµοποιείται µια προσωπική αντωνυµία. Φυσικά, ξέρω ότι εννοεί εµένα. Έπειτα πέρασα σε µια περίοδο που διάβαζα ‘αυτός’ και ‘αυτόν’, και υποστήριζα ευγενικά ότι δεν φαινόταν να συµπεριλαµβάνει εµένα. Φυσικά και µε συµπεριλαµβάνει, µου έλεγαν. Καθώς µεγαλώνω, διαπιστώνω ότι αυτό γίνεται ολοένα και ενοχλητικότερο. Έπειτα ήρθε η εξελικτική φάση της αντωνυµίας
9
10
Πρόλογος
‘αυτός’/ ‘αυτή’, που έµοιαζε να είναι δύσχρηστη. Στην τελευταία έκδοση, απλώς χρησιµοποιούσα το ‘αυτή’ ή ‘αυτήν’ ως προσωπική αντωνυµία σε ολόκληρο το βιβλίο, καθώς έµοιαζε πολύ τεχνητό το να εναλλάσσω τις αναφορές στις προσωπικές αντωνυµίες σε κάθε κεφάλαιο. Τώρα µπαίνω σε µια άλλη φάση αντωνυµιών στη ζωή µου, και θα κάνω ό, τι µου φαίνεται σωστό αυτή τη δεδοµένη στιγµή. Ίσως κατά τη διάρκεια της ζωής µου να βρούµε την τέλεια αντωνυµία, όµως µέχρι να έρθει εκείνη η µέρα, φυσικά και εννοώ τους πάντες. Τι δεν Έχει Αλλάξει και Γιατί Είναι σίγουρο πως κανένας δεν έχει κερδίσει περισσότερα από αυτό το βιβλίο από ό, τι εγώ. Γνωρίζω καλά τι αρέσει και τι δεν αρέσει στους αναγνώστες. Καταλαβαίνω αρκετά καλά ακόµα και το σε ποιον αρέσουν (και σε ποιον δεν αρέσουν) κάποιες σελίδες. Και ξέρω ποιες σελίδες δεν αναφέρονται ποτέ. Η βασική µου προσέγγιση είναι η εξής: αν οι σελίδες στις προηγούµενες εκδόσεις προκαλούσαν έπαινο ή αντίσταση, σχεδιάζω να τις αφήσω σε αυτό το βιβλίο. Αν οι σελίδες απλώς δεν αναφέρθηκαν ποτέ σε µένα, θα φύγουν από αυτή την έκδοση. Καθώς αφαιρώ παλιές ιστορίες και σελίδες, θα προσθέτω νέες ιστορίες και νέες απόψεις. Πού Βρίσκονται Τώρα; Οι ιστορίες γραµµατισµού του Jonathan και του Wyatt, οι οποίες περιλαµβάνονταν στις προηγούµενες εκδόσεις, έχουν συµπτυχθεί σηµαντικά στην παρούσα έκδοση. Για εκείνους από σας που ρωτούν τι κάνει ο Jonathan, είναι µια χαρά. Και είναι επίσης πολύ ψηλός, 1,98. Είπα ότι θα γινόταν σπουδαίος πολίτης, και έγινε. Ο Jon δεν είναι αχόρταγος αναγνώστης, αλλά διαβάζει και ζει µια γεµάτη, πλούσια ζωή, σαν ένας νεαρός άνδρας µεταξύ είκοσι και τριάντα ετών. Πώς είναι ο Wyatt; Είναι περίφηµα και έχει το ύψος µου, 1,68. Ο Wyatt είναι ένας 14χρονος αχόρταγος αναγνώστης και ο πρώτος µου εγγονός. Έχει εγκαταλείψει εδώ και πολύ καιρό τον Captain Underpants και τα Pokémon. Αν αυτά δεν βγάζουν νόηµα, ο ήλιος πάντως θα εξακολουθήσει να ανατέλλει. Αν πραγµατικά πρέπει να µάθετε, πηγαίνετε στη βιβλιοθήκη και βρείτε ένα αντίτυπο κάποιας προηγούµενης έκδοσης.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Λέγεται ότι η συγγραφή είναι µια µοναχική διαδικασία και συχνά αυτό ισχύει. Ωστόσο, µεγάλο µέρος της συγγραφής ενός βιβλίου είναι συνεργατικό και κοινωνικό. Ευχαριστώ πάρα πολύ όλους εσάς που µοιραστήκατε τόσα µαζί µου και ελπίζω κάποιες από αυτές τις σελίδες να σας εκφράζουν. Ποτέ δεν θα µπορέσω να ανταποδώσω το γενναιόδωρο πνεύµα σας· µπορώ µόνο να το
Πρόλογος
µεταδώσω σε άλλους. Στους πολλούς εκπαιδευτικούς που ζουν περίπλοκες και απαιτητικές ζωές, αλλά εξακολουθούν να βρίσκουν χρόνο για να εµπλουτίσουν τη δική µου, ευχαριστώ πάρα πολύ εσάς και όσα κάνετε καθηµερινά: Jim Cummins, Steve Krashen, Susan Ohanian, Jim Crawford, Sharon Whitehead-van Löben Sels, Le Putney, το έργο σας συνεχίζει να εµπλουτίζει το δικό µου. Σας ευχαριστώ! Η δηµιουργία ενός βιβλίου είναι µια συναρπαστική διαδικασία, µαζί µε µια µεγάλη οµάδα που συνεργάζεται. Θέλω να ευχαριστήσω τη Meredith Fossel και την οµάδα στην Pearson Education. Η Mary Irvin αξίζει τις πολύ ιδιαίτερες ευχαριστίες µου για την ανεκτίµητη βοήθειά της στην τελική φάση της εκδοτικής εργασίας. Γίναµε γρήγορα πραγµατικές φίλες καθώς µιλούσαµε για τη µορφή του κειµένου, για την οικογένεια και για διασκεδαστικά βιβλία. Θέλω, επίσης, να ευχαριστήσω τους κριτικούς για τις απόψεις και τις παρατηρήσεις τους: Carrie M. Dale, Eastern Illinois University· Deanna L. Fassett, San Jose State University· Myron B. Kuropas, Northern Illinois University· και J. Wesley Null, Baylor University. Οι Laura Messerly, Manjula Mahalingham και Gary Morris υπήρξαν εξαιρετικοί στη φάση της επιµέλειας αυτού του βιβλίου. Ευχαριστώ! Denise, η έρευνά σου και η τεχνική εµπειρογνωµοσύνη σου δηµιούργησαν αυτό το βιβλίο, επίσης. Ωστόσο, εκτιµώ εξίσου το χιούµορ και τη σιωπηλή σου υποστήριξη. Στους Dean, Dawn, Bo, Lisa, Wyatt, Luke, Wynn, Austin και Garrett: είστε οι καλύτεροι! Joan It-Takes-a-Ranch Wink
11
ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή του επιµελητή της έκδοσης 21 Εισαγωγή: Καλώς ήρθατε στον Πραγµατικό µου Κόσµο 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Γιατί τέλος πάντων έχει Σηµασία η Κριτική Παιδαγωγική; 33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Τι τέλος πάντων είναι η Κριτική Παιδαγωγική; 93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Από Πού τέλος πάντων Προέρχεται η Κριτική Παιδαγωγική; 165 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Πώς τέλος πάντων Εφαρµόζεται η Κριτική Παιδαγωγική; 242 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Πού τέλος πάντων Πηγαίνουµε από ∆ω και Πέρα; 293 Βιβλιογραφία 349 Ευχαριστίες 365 Πίνακας ονοµάτων 371 Πίνακας όρων 373
13
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή του επιµελητή της έκδοσης 21 Εισαγωγή Καλώς ήρθατε στον Πραγµατικό µου Κόσµο 25 Κρίσιµες προσωπικές και επαγγελµατικές εµπειρίες 27 Εγκατάλειψη των σπουδών 28 Αντιφάσεις και αλλαγή 30 Κοιτάζοντας µπροστά για φευγαλέες απαντήσεις 32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Γιατί τέλος πάντων έχει Σηµασία η Κριτική Παιδαγωγική; Το µάθηµα της Dayna: Το ίδιο µέγεθος δεν κάνει σε όλους 34 Τρεις προοπτικές της παιδαγωγικής: Οι σηµειώσεις την καλλιτέχνιδας 35 Κριτική Παιδαγωγική: Τι τέλος πάντων πιστεύω ότι είναι; 40 Πώς έφτασα σε αυτή την κατανόηση 43 Γραµµατισµός: από τον Jonathan στον Wyatt 49 Ο ψίθυρος συνεχίζεται 52 Παιδαγωγική Potter 53 Το µονοπάτι προς τα Pokémon 54 Αντιφάσεις και αλλαγή 56 Το σύµπαν των λέξεων 58 Η ιστορία βοηθάει: Τρεις προοπτικές 59 Μεταδοτικό µοντέλο 60 Γενετικό µοντέλο 61 Μεταµορφωτικό µοντέλο 62 Από το µεταδοτικό στο µεταµορφωτικό: Ένα παράδειγµα 63 K-W-L/(Γ-Γ-Μ) 64 Ο κόσµος αλλάζει όλο και πιο γρήγορα 69 Η M. Greene. Αναλογίζεται την Κριτική Παιδαγωγική 70 Ο Banks και η κοινωνική δράση 73 Τα παιδιά του Benson: Η διδασκαλία είναι µάθηση 75 Μάθετε, ξαναµέθετε και ξεµάθετε το µονοπάτι σας προς την Κριτική Παιδαγωγική 80
Περιεχόµενα
Ο κύκλος του στοχασµού, µια επισκόπηση: περισσότερη µάθηση, αναµάθηση και ξεµάθηση 87 Ο κύκλος στοχασµού κι εσείς 89 Σηµειώσεις 90 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Τι τέλος πάντων είναι η Κριτική Παιδαγωγική; 93 Λίγα λόγια για τη γλώσσα 94 Η Dawn κάνει Κριτική Παιδαγωγική 95 Η Le κάνει Κριτική Παιδαγωγική 95 Τι υπάρχει σε ένα όνοµα; 98 Ορισµοί 100 Γενετικοί ορισµοί 101 Γλώσσα δυνατότητας, Γλώσσα κριτικής 104 Vygotsky: Γυρίζοντας πίσω για να κινηθούµε µπροστά 105 Λέξη προς λέξη 106 ‘Τραπεζικό’ µοντέλο εκπαίδευσης 110 Κριτική συνειδητοποίηση (Consientization) 110 Η Carmen έχει 112 Η Rainey δεν έχει - Μάλλον, δεν είχε 114 Κωδικοποίηση 118 Κουλτούρα 120 Πολιτισµικό κεφάλαιο 121 ∆ιαλεκτική 123 ∆ιάλογος 124 Λόγος/συζήτηση (Discourse) 126 Ηγεµονία 130 Κρυφό πρόγραµµα διδασκαλίας 131 Γραµµατισµοί 133 Κριτικός γραµµατισµός: ∆ιαβάζοντας τη λέξη και τον κόσµο 134 Προφορικές και εγγράµµατες κοινότητες 137 Παιδαγωγική 138 Πράξη 138 Πλαίσιο εφαρµογής της κριτικής έρευνας δράσης (Critical Action Research Matrix Application - CARMA) 140 ∆ιατύπωση προβληµάτων 141 Το να προετοιµάζουµε 146
15
16
Περιεχόµενα
Το να ονοµάζουµε 149 Το να περιθωριοποιούµε 150 Σχολική διαπαιδαγώγηση, ή το να κάνουµε σχολική διαπαιδαγώγηση 152 Το να επιβάλλουµε σιωπή 152 Το να κοινωνικοποιούµε 156 Φωνή 158 Έχω φάει περισσότερο ρύζι 158 Κύκλος στοχασµού 162 Σηµειώσεις 163 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Από Πού τέλος πάντων Προέρχεται η Κριτική Παιδαγωγική; 165 Το δέντρο συνεχίζει να µεγαλώνει 165 Γιατί ο Σωκράτης; 166 Σωκρατικός διάλογος 169 Ηθική διαλεκτική µέθοδος 172 Γιατί ο Πλάτωνας; 174 Γιατί ο Αριστοτέλης; 176 Γιατί ο Vygotsky; 177 Η Φωνή της Λατινικής Αµερικής 180 Freire: Το θεµέλιο 180 Η φωνή του Freire: Η µεταγραφή µιας κασέτες 181 Χαρακτηρίζοντας τον Freire 190 Αγωγή του Πολίτη, ESL και νέοι µετανάστες: µια Ιστορία του Freire 193 Η φωνή της Ευρώπης 194 Gramsci 196 Marx 197 Η σχολή Κριτικής Θεωρίας της Φρανκφούρτης 201 Tove Skutnabb-Kangas 202 Οµάδα Α και Οµάδα Β 206 Η φωνή της ανατολής 212 Στοχασµοί από την Ανατολή 212 Εκπαίδευση στην Ειρήνη 214 Η φωνή της Βόρεας Αµερικής 214 Dewey 215 Ada 217
Περιεχόµενα
McCaleb 220 Giroux 222 McLaren 223 Cummins 226 Krashen 231 Μερικές (Ακόµα) καλές γυναίκες 234 Μερικοί καλοί άνδρες 235 Η ιστορική εξέλιξη της κριτικής παιδαγωγικής 235 Η αφροαµερικανική φωνή: Οµαδική Αλληλεγγύη 236 Τα παιδιά του Benson πάλι 240 Κύκλος στοχασµού 241 Σηµειώσεις 241 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Πώς τέλος πάντων Εφαρµόζεται η Κριτική Παιδαγωγική; 243 Σκέψεις πάνω στην πρακτική 243 Cathy: Στοχασµοί πάνω στην πρακτική της 245 ∆ηµοκρατική παιδαγωγική 246 Πράξη: Συνδέοντας θεωρία και πρακτική 247 ∆ύο απόψεις 249 Πώς εφαρµόζουµε, λοιπόν, την Κριτική Παιδαγωγική; 252 ∆ιατύπωση προβληµάτων: Jonathan και Wyatt, Παραδείγµατα από την κοινότητα 252 ∆ιατύπωση προβληµάτων: Η δεσποινίς Johnson, ένα παράδειγµα από τα σχολεία της δευτεροιβάθµιας εκπαίδευσης 253 Αρχές της διατύπωσης προβληµάτων 255 Ο ρόλος του διδάσκοντος στη διατύπωση προβληµάτων 255 ∆ιατύπωση προβληµάτων: η Stephanie, ένα παράδειγµα από τις πρώτες τάξεις 256 ∆ιατύπωση προβληµάτων: κωδικοποίηση 256 ∆ιατύπωση προβληµάτων: ο Reggie, ένα παράδειγµα από τη µεταδευτεροβάθµια εκπαίδευση 258 Η ουσία βρίσκεται στην εµπειρία 261 Ποπ-κορν (popcorn) 264 Πώς γίνεται 264 Η εµπειρία 264
17
18
Περιεχόµενα
Παρουσίαση σε ζεύγη (pair share) 265 Πώς γίνεται 265 Η εµπειρία 265 Ηµερολόγιο διαλόγων (Dialogue Journal) 265 Πώς γίνεται 265 Η εµπειρία 266 Οι ταξινοµίες του Bloom 266 Πώς γίνεται 266 Η εµπειρία 266 ∆ιδασκαλία και µάθηση στην έρηµο 267 Τέσσερεις γωνίες (Four corners) 267 Πώς γίνεται 267 Η εµπειρία 268 Ο Αγγελιοφόρος και ο γραφέας (The messenger and the scribe) 270 Πώς γίνεται 270 Η εµπειρία 270 Κατανοείν/Κατανόηση (Comprehending/Comprehension) 271 Πώς γίνεται 271 Η εµπειρία 272 ∆ραστηριότητα διατύπωσης προβληµάτων: Γραµµατισµός (peoblem-posing activity: Literacy) 273 Πώς γίνεται 273 Η εµπειρία 273 Το µπέρδεµα (the mess) 276 Η Mayida και το µπέρδεµα 277 Τα προγράµµατα NCLB και RTTT µας καλούν στο µπέρδεµα 279 Το καλό γλυκό στο στόµα φαίνεται (The proof is in the Pudding) 280 ∆ιάβασµα που πετυχαίνει διάνα 281 Η αρχή: εφαρµόζοντας την Κριτική Παιδαγωγική 283 Μιλώντας τη γλώσσα στο πανεπιστήµιο 286 Χαρτογράφηση βιβλιοθήκης (Library mapping) 289 Κύκλος στοχασµού 292 Σηµειώσεις 292
Περιεχόµενα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Πού τέλος πάντων Πηγαίνουµε από ∆ω και Πέρα; 294 Ποιοί είναι οι µαθητές; 295 Το γράφηµα των γενεών του Burke: Boomers, Γενιά X και γένια Y 296 Οι µαθητές του 21ου αιώνα 300 ∆ράση και προάσπιση 302 Το εικονικό παρόν και µέλλον 309 Παγκόσµια δίκτυα µάθησης 310 Από τον κριτικό γραµµατισµό στους πολυγραµµατισµούς 315 Η παιδαγωγική µιας τρυφερής καρδιάς και µιας κριτικής µατιάς 321 Μια στοργική/τρυφερή καρδιά 321 Μια κριτική µατιά 323 Παιδαγωγική θάρρους και υποµονής 325 Χρόνος, χρόνος, χρόνος 326 Από τον Buttercup στη δύναµη 328 Οι δάσκαλοι µε δίδαξαν επίσης 330 Τι µου δίδαξαν οι δάσκαλοι 330 Μοντέλα γονικής συµµετοχής 331 Συµµετοχή της οικογένειας ή εµπλοκή της οικογένειας 332 Η Gintell κάνει Κριτική Παιδαγωγική 333 Οικογενειακό γράφηµα 334 Βάζοντας το σπίτι ξανά στη εργασία για το σπίτι 339 Απο το στοχασµό στη δράση 340 Σχολικές οικογένειες 342 Τώρα εδώ είναι η ουσία 342 Να κάνουµε τη διαφορά 344 Bob 345 Τι µπορώ να κάνω 347 Ο τελευταίος σας στοχασµός 348 Σηµειώσεις 349 Βιβλιογραφία 351 Ευχαριστίες 367 Πίνακας ονοµάτων 371 Πίνακας όρων 373
19
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ ΤΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ Το βιβλίο της Joan Wink ‘Κριτική Παιδαγωγική. Σηµειώσεις από τον Πραγµατικό Κόσµο’ είναι ένα ιδιαίτερο και σηµαντικό από κάθε πλευρά βιβλίο: πραγµατεύεται ένα συναρπαστικά επίκαιρο για την Παιδαγωγική επιστήµη θέµα και για τον σύγχρονο δάσκαλο, παρουσιάζεται µε τρόπο πρωτότυπο, ζωντανό και βιωµατικό, είναι µεθοδολογικά στοχευµένο έτσι ώστε να συνδυάζεται µε µοναδικό τρόπο η θεωρία µε την πράξη. Η συγγραφέας, γνωστή στο διεθνή χώρο για τη προσφορά της σε θέµατα που αφορούν την Κριτική Παιδαγωγική και στις σχέσεις δασκάλων-µαθητών ουσιαστικά ‘παραδίδει µαθήµατα’ διδασκαλίας και µάθησης µε τον δικό της ‘ζωντανό’ τρόπο. Για το λόγο αυτό η συγγραφέας συχνά στο λόγο της χρησιµοποιεί τον ενικό, τον διάλογο, τον άµεσο λόγο προς τους αναγνώστες της, τους ‘µιλάει’, σαν να τους έχει µπροστά της, σαν να έχουν µια διαπροσωπική, φιλική σχέση µαζί τους. Τους προτρέπει, αναρωτιέται, απορεί, θαυµάζει, προειδοποιεί, κριτικάρει και στοχάζεται. Θέλει να υπογραµµίσει αυτό που πιστεύει µε πάθος: ‘σας ενθαρρύνω να το σκεφτείτε’, ‘χαρείτε το’, ‘απολαύστε το’, ‘Αν όχι εµείς, τότε ποιος;’, είναι µερικές από τις προτροπές της.1 Πρόκειται για µαθήµατα Παιδαγωγικής – και µάλιστα Κριτικής Παιδαγωγικής- που στην πραγµατικότητα είναι ‘µαθήµατα ζωής’. Για το λόγο αυτό έχει ιδιαίτερη σηµασία και ο υπότιτιλος που χρησιµοποιεί: είναι ‘Σηµειώσεις από τον Πραγµατικό Κόσµο’. Πρόκειται ουσιαστικά για µια επιστηµονικά και µεθοδολογικά τεκµηριωµένη µελέτη ‘ζωής’ που παρουσιάζεται µε προσωπικό-βιωµατικό και παραδειγµατικό τρόπο. Αυτό κάνει τη µελέτη αυτή ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα από παιδαγωγική σκοπιά αλλά και εύκολα κατανοητή για τον καθένα που ασχολείται µε την Παιδαγωγική και την εκπαίδευση: δάσκαλο, µαθητή, γονιό. Το κείµενο/η γλώσσα της Wink είναι, επίσης, θα λέγαµε ‘ιδιόρρυθµη’: λέξεις και φράσεις που ‘ξεφεύγουν’ από το µοντέλο συγγραφής ενός ανάλογου βιβλίου, λέξεις και φράσεις καθηµερινές, απλές και συχνά απλουστεµένες, λόγος καθηµερινός και συχνά ‘προφορικός’, είναι ένα κείµενο ‘ζωντανό’, παραστατικό, άµεσα κατανοητό και ταυτόχρονα τεκµηριωµένο. Τα θαυµαστικά, τα ερωτηµατικά, η χρήση διαλόγου, η καθηµερινή γλώσσα, τα σκίτσα, οι γελοιογραφίες, κλπ., 1
Στο πλαίσιο αυτό κινείται η συγγραφέας σε επίπεδο προσωπικό και επαγγελµατικό. Βλ. την ιστοσελίδα της <www.joanwink.com > όπου µε τον δικό της µοναδικό τρόπο αποτυπώνει όλη την θεωρία της για την Παιδαγωγική-την Κριτική Παιδαγωγική- που είναι ταυτόχρονα και ‘θεωρία ζωής’. 21
22
Εισαγωγή του Επιµελητή της Έκδοσης
είναι µερικά από τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του κειµένου αυτού. Οι επιστηµονικές θεωρήσεις και ‘αποδείξεις’ του πεδίου που µελετά- της Κριτικής Παιδαγωγικής- είναι θεµελιωµένες στις σύγχρονες θεωρήσεις µάθησης και εκπαίδευσης ενώ ταυτόχρονα αποδίδονται µε παραδείγµατα, διαλόγους, σχήµατα, εικόνες, σχεδιαγράµµατα και µοντέλα που συνοψίζουν και συνοδεύουν έναν συναρπαστικό παιδαγωγικό κριτικό στοχασµό. Η συγγραφέας αναφέρεται στα πέντε κεφάλαιά της είναι άµεση, ειλικρινής, κριτική και συχνά συναισθηµατική και προτρεπτική: αναλύει την Κριτική Παιδαγωγική µιλώντας για την ουσία των σχέσεων δασκάλου και µαθητή, για το ρόλο του δασκάλου και της οικογένειας, ασκεί κριτική στο πολιτική σύστηµα και στην αναπαραγωγή της στείρας γνώσης σε ένα σχολείο που επιµένει πολύ να το οραµατίζεται δηµοκρατικό. Στο σχολείο αυτό κυριαρχεί η ελευθερία και η ελεύθερη έκφραση, η αλληλεγγύη, οι αξίες, ο σεβασµός, η πολυπολιτισµικότητα, το δηµιουργικό κριτικό πνεύµα, ο διάλογος. Η συγγραφέας πιστεύει ακράδαντα: ‘Τα σχολεία δεν σχετίζονται µε νίκες· τα σχολεία σχετίζονται µε τη µάθηση’. Η Κριτική Παιδαγωγική αποτελεί στην πραγµατικότητα ‘Κριτικό Παιδαγωγικό στοχασµό’, είναι ‘Χειραφετική Παιδαγωγική που συνδέεται µε τη δηµιουργική κριτική µάθηση, µε δηµοκρατικές διαδικασίες µέσα στην τάξη, µε ουσιαστική και προσανατολισµένη στον άνθρωπο Παιδαγωγική. Είναι µια ‘Ριζοσπατική Παιδαγωγική’ όπου κυριαρχεί το ‘µαθαίνω-ξαναµαθαίνω-ξεµαθαίνω’. Η δηµιουργικότητα, το κριτικό πνεύµα, η κοινωνική ευθύνη, η κατανόηση, η αναζήτηση, η ‘ανα-µάθηση’, η ανεκτικότητα, ο διάλογος, η κριτική σκέψη µε βάση το βίωµα, την εµπειρία και την κουλτούρα του µαθητή, οδηγούν τη συγγραφέα να επιµείνει σε έννοιες όπως ‘διαλεκτική’, ‘λόγος’, ‘κριτική έρευνα δράσης’, ‘ενόραση’, ‘ενδυνάµωση’, ‘ηθική’, ‘στοχασµός’. Προς την κατεύθυνση αυτή η Κριτική Παιδαγωγική αναλύεται στο πλαίσιο των εννοιών ‘γραµµατισµός’, ‘πολυπολιτισµικά προγράµµατα’, ‘κοινωνική δικαιοσύνη’, ‘γλωσσικά ανθρώπινα δικαιώµατα’ και ‘αντιρατσιστική εκπαίδευση’. Η δηµιουργική ανάγνωση, η οµαδική αλληλεγγύη, τα µοντέλα γονικής συµµετοχής, όλα αυτά, η συγγραφέας θεωρεί ότι δηµιουργούν υγιείς και δηµοκρατικές σχολικές κουλτούρες όπου κυριαρχεί ο σεβασµός στο πολιτιστικό κεφάλαιο του κάθε µαθητή. Σε έναν τέτοιο προβληµατισµό η ‘ηγεµονία’, ‘η κοινωνική κατασκευή της γνώσης’, ‘η πολιτική γνώση’, ‘η γραφειοκρατικοποίηση του µυαλού’, ‘η γλωσσική ενσωµάτωση’, ‘η πολιτισµική αποστέρηση’, κριτικάρονται και αναλύονται µε παραδείγµατα καθηµερινά και βιωµατικά. Η ισόρροπη ανάπτυξη θεωρίας και πράξης και η κοινωνικοποίοηση του µαθητή απαιτούν ‘χρόνο’, ‘θάρρος’ και ‘υποµονή’, απαιτούν επίσης ‘κριτική πράξη’, ‘αφύπνιση’, ‘ενόραση’ και ‘στοχασµό’. Ο ‘προοδευτικός δάσκαλος’ είναι ο δάσκαλος που χρειάζεται κατά τη συγγραφέα ο 21ος αιώνας: είναι ο δάσκαλος που
Εισαγωγή του Επιµελητή της Έκδοσης
είναι ανεκτικός, αµερόληπτος, δηµιουργικός, διαλεκτικός, στοχαζόµενος επαγγελµατίας. Αυτός είναι ο κριτικός παιδαγωγός που µπορεί να διδάσκει στο πλαίσιο µιας Κριτικής Παιδαγωγικής. Η συγγραφέας τεκµηριώνει τις απόψεις της αναλύοντας ή/και κριτικάροντας µοντέλα και θεωρίες που αφορούν τη µεταµορφωτική/µετασχηµατιστική παιδαγωγική, τη χειραφετική και τη ριζοσπαστική παιδαγωγική, την κονστρουκτιβιστική παιδαγωγική, τα διδακτικά παραδείγµατα, τη δίγλωσση εκπαίδευση, την κοινωνική κατασκευή της γνώσης, τη µετασχηµατιστική µάθηση, τις εννοιολογικές κατασκευές και την ανακατασκευή της γνώσης. Ο Freire, o Dewey, o Chomsky, o Vygotsky, o Cummins, o Giroux, o Gramsci, ο Μαρξ, ο Γκάντι, αλλά και ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, είναι ανάµεσα στα ονόµατα στα οποία αναφέρεται µε τον ιδιαίτερο βιωµατικό τρόπο της για να τεκµηριώσει τις απόψεις της περί Κριτικής Παιδαγωγικής. Συγκεκριµένα, στο πρώτο κεφάλαιό της η Joan Wink επικεντρώνεται στη σηµασία που έχει η Κριτική Παιδαγωγική σήµερα και αναφέρεται στον ‘άβολο’ χώρο µάθησης των µαθητών. Μαθαίνω-ξαναµαθαίνω-ξεµαθαίνω αποτελεί το τρίπτυχο που κυριαρχεί στον κύκλο αυτό του στοχασµού για τη διδασκαλία και τη µάθηση. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται σε ορισµούς της Κριτικής Παιδαγωγικής και στην εννοιολόγησή της µέσα από τις ρίζες της/τις ιστορικές προσεγγίσεις της που φτάνουν µέχρι σήµερα. Σκοπός της είναι η ‘κατανόηση’ της Κριτικής Παιδαγωγικής. Στο τρίτο κεφάλαιο η συγγραφέας ασχολείται µε τις σκέψεις εκείνων που δηµιούργησαν και προώθησαν την κριτική διδασκαλία και µάθηση και αναφέρεται µάλιστα στο Σωκράτη και στη σωκρατική µέθοδο διδασκαλίας ως ένα σηµαντικό παράδειγµα στο πλαίσιο αυτό. Στο τέταρτο κεφάλαιο η Wink αναφέρεται στις ‘εφαρµογές’ της Κριτικής Παιδαγωγικής και παραθέτει παραδείγµατα για να θεµελιώσει τις θέσεις της για την κριτική διδασκαλία και µάθηση. Στο πέµπτο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου η συγγραφέας διατυπώνει ορισµένες υποθέσεις και προβληµατισµούς που αφορούν το µέλλον της Κριτικής Παιδαγωγικής. Συγκεκριµένα αναφέρεται στους ‘µαθητές του µέλλοντος’ και κάνει µνεία για την ‘προάσπιση’ κι τον ‘ακτιβισµό’ ως έννοιες κλειδιά για τον αιώνα µας στο χώρο της Παιδαγωγικής και της εκπαίδευσης. Στο βιβλίο αυτό (4η έκδοση στην αγγλική γλώσσα και 1η έκδοση για την ελληνική) έχουν επίσης προστεθεί ‘Νέες Πηγές’ από τη συγγραφέα και είναι πιο ολοκληρωµένο / συµπληρωµένο σε σχέση µε τις προηγούµενες εκδόσεις. Το εγχείρηµα της µετάφρασης και της έκδοσης ενός τέτοιου έργου θεωρούµε ότι θα βρει ανταπόκριση σε όλους όσους σκέφτονται κριτικά και στοχαστικά στο
23
24
Εισαγωγή του Επιµελητή της Έκδοσης
χώρο της παιδαγωγικής και της εκπαίδευσης όπου η κρίση, η αµφισβήτηση, η αδράνεια και η κάθε µορφής ‘ηγεµονία’ κυριαρχούν και αποµακρύνουν δασκάλους, µαθητές, γονείς από το πραγµατικό νόηµα του σχολείου και της µάθησης. Η Wink µας µιλάει πολύ χαρακτηριστικά γι’ αυτό: «Πρέπει να αναγνωρίσουµε "τον ελέφαντα στο δωµάτιο" και να συνεχίσουµε την προσπάθεια κατανόησης της πολυπλοκότητας του τρόπου µε τον οποίο τα παιδιά µαθαίνουν και αναπτύσσονται. Να τολµήσουµε να ελπίσουµε ότι µια πιο κριτική, συναισθηµατική και δηµιουργική προσέγγιση θα µπορούσε να επιστρέψει στις αίθουσες διδασκαλίας µας έτσι ώστε οι µαθητές να µπορούν να ανακαλύπτουν, να εξερευνούν και να αµφισβητούν καθώς παράγουν νοήµατα». Μέσα στο παραπάνω πλαίσιο η Κριτική Παιδαγωγική της Wink έχει ένα επιπλέον ‘βήµα’ και στην ελληνική βιβλιογραφία στο χώρο της µελέτης και έρευνας της σηµαντικής αυτής προσέγγισης της Παιδαγωγικής Επιστήµης στον 21ο αιώνα. Κωνσταντίνος Γ. Καρράς Επίκ. Καθηγητής Πανεπιστήµιο Κρήτης