5
ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ
ΟΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΑ ΕΝΑΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ
ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΑΤΕ; ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ
Οι σχολικές τάξεις του λυκείου σας φέτος είναι σχεδόν εξίσου χωρισμένες σε τρεις ομάδες –Αφροαμερικανούς, Ασιάτες και Λατίνους. Οι μαθητές κάθε μίας από τις τρεις ομάδες φαίνεται να παραμένουν μαζί και σπάνια γίνονται φίλοι με μαθητές "έξω" από αυτές. Όταν ζητάτε από τους μαθητές να επιλέξουν συνεργάτες για εργασίες, οι διαχωρισμοί συνήθως βασίζονται στην κοινή εθνότητα ή στην κοινή γλώσσα. Μερικές φορές ανταλλάσσονται προσβολές ανάμεσα στις ομάδες και η ατμόσφαιρα στην τάξη εντείνεται. Συχνά οι Ασιάτες ή οι Λατίνοι μαθητές επικοινωνούν στις γλώσσες τους –τις
οποίες δεν καταλαβαίνετε– και υποθέτετε ότι το αστείο είναι σε βάρος σας λόγων των βλεμμάτων και των γέλιων προς εσάς. Συνειδητοποιείτε ότι δυσκολεύεστε να δημιουργήσετε θετικές σχέσεις με πολλούς μαθητές των οποίων η γλώσσα, η κουλτούρα και η προέλευση διαφέρουν πολύ από τη δική σας, ενώ πολλοί άλλοι μαθητές, αντιλαμβανόμενοι την αμηχανία σας, αποστασιοποιούνται και εκείνοι από τους συγκεκριμένους μαθητές.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
• Ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα εδώ; • Πώς θα βοηθούσατε τους μαθητές (και τον εαυτό σας) να αισθάνονται πιο άνετα μεταξύ τους; • Πώς τα ζητήματα αυτά επηρεάζουν τις τάξεις τις οποίες διδάσκετε;
ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Σχεδόν όλες οι ανεπτυγμένες χώρες, καθώς και πολλές αναπτυσσόμενες, χαρακτηρίζονται από όλο και μεγαλύτερη ποικιλομορφία. Κάθε σχολική τάξη περιλαμβάνει πολλές γλώσσες. Για μια ποικιλία λόγων, συμπεριλαμβανομένων των αναταραχών σε όλον τον κόσμο, οικογένειες μεταναστεύουν για να εξασφαλίσουν μια καλύτερη, πιο ασφαλή ζωή –και τα παιδιά τους πιθανώς θα βρεθούν στις τάξεις σας. Στο παρόν κεφάλαιο θα δούμε το πώς αναπτύχθηκαν οι πάνω από 6.000 φυσικές γλώσσες στον κόσμο, τον ρόλο της κουλτούρας, τα στάδια στη γλωσσική ανάπτυξη και την ανάδυση του γραμματισμού. Στη συνέχεια θα εξετάσουμε την ποικιλομορφία στη γλωσσική ανάπτυξη και την ανάπτυξη της διγλωσσίας. Όμως η γλωσσική ποικιλομορφία είναι κάτι περισσότερο από τη διγλωσσία. Επειδή όλοι μας μιλάμε τουλάχιστον μία διάλεκτο, εξετάζουμε τι πρέπει να γνωρίζουν οι δάσκαλοι για τις διαλέκτους και τις φυλολέκτους (genderlects) –ένας καινούργιος όρος για μένα– καθώς και τον ρόλο των σχολείων στην εκμάθηση της δεύτερης (ή τρίτης) γλώσσας. Τέλος, στρεφόμαστε σε ένα κρίσιμο για σας ζήτημα –το πώς θα διδάξετε με ικανότητα και σιγουριά τους μετανάστες μαθητές και τους μαθητές μιας δεύτερης γλώσσας. Ποιος είναι ο ρόλος της δίγλωσσης εκπαίδευσης και της πλαισιωμένης διδασκαλίας; Πώς τα συναισθήματα και οι προβληματισμοί αυτών των μαθητών επηρεάζουν τη μάθησή τους;
Πώς μπορείτε να αναγνωρίσετε τους μαθητές που μαθαίνουν την Αγγλική ως ξένη γλώσσα και έχουν ειδικά ταλέντα ή ειδικές ανάγκες; Όταν έχετε ολοκληρώσει αυτό το κεφάλαιο, θα πρέπει να μπορείτε: Στόχος 5.1 Στόχος 5.2 Στόχος 5.3 Στόχος 5.4
Στόχος 5.5 Στόχος 5.6
Να κατανοείτε πώς αναπτύσσεται η γλώσσα και να γνωρίζετε πώς να υποστηρίξετε τον αναδυόμενο γραμματισμό. Να μιλήσετε για όσα συμβαίνουν όταν τα παιδιά αναπτύσσουν δύο γλώσσες. Να προσεγγίζετε τις διαφορές στις διαλέκτους οι οποίες επηρεάζουν τη μάθηση και να μιλήσετε για όσα μπορούν να κάνουν οι δάσκαλοι. Να συγκρίνετε και να αντιπαραβάλλετε τους μετανάστες μαθητές, τους πρόσφυγες μαθητές με τους λοιπούς μαθητές, συμπεριλαμβάνοντας τα μαθησιακά χαρακτηριστικά και τις μαθησιακές τους ανάγκες. Να μιλήσετε για τη διδασκαλία της Αγγλικής ως ξένης γλώσσας, συμπεριλαμβάνοντας τη δίγλωσση διδασκαλία και την πλαισιωμένη διδασκαλία. Να μιλήσετε για το πώς οι δάσκαλοι μπορούν να αναγνωρίσουν τις ειδικές μαθησιακές ανάγκες και τα ειδικά ταλέντα όταν δεν μιλούν τη μητρική γλώσσα των μαθητών.
183
184
ΜΕΡΟΣ Ι • ΜΑΘΗΤΕΣ
Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Όλα τα παιδιά σε κάθε κουλτούρα κατακτούν το πολύπλοκο σύστημα της μητρικής τους γλώσσας, εκτός αν παρέμβουν κάποια σοβαρή στέρηση ή σωματικά
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Οι Περιπτώσεις που Συναντά Ένας Δάσκαλος — Σύγκρουση Κουλτούρων Μέσα στη Σχολική Αίθουσα: Τι θα Κάνατε; Επισκόπηση και Στόχοι
Η Ανάπτυξη της Γλώσσας
Τι Αναπτύσσεται; Γλώσσα και Πολιτισμικές Διαφορές Πότε και Πώς Αναπτύσσεται η Γλώσσα; Αναδυόμενος Γραμματισμός
Αναδυόμενος Γραμματισμός και Γλωσσική Ποικιλομορφία
Η Ποικιλομορφία στην Ανάπτυξη της Γλώσσας Ανάπτυξη Διγλωσσίας Νοηματικές Γλώσσες
Τι Περιλαμβάνει η Διγλωσσία;
Πλαισιωμένη και Ακαδημαϊκή Γλώσσα
Διαφορές Διαλέκτων Μέσα στη Σχολική Αίθουσα Διάλεκτοι
Φυλόλεκτοι
Διδάσκοντας Μετανάστες Μαθητές Μετανάστες και Πρόσφυγες Οι Σχολικές Τάξεις Σήμερα
Η Γενιά 1.5: Οι Μαθητές σε Δύο Κόσμους
Διδάσκοντας Μαθητές που Μαθαίνουν την Αγγλική ως Ξένη Γλώσσα Δύο Προσεγγίσεις στην Εκμάθηση της Αγγλικής Γλώσσας Πλαισιωμένη Διδασκαλία
Συγκινησιακά και Συναισθηματικά/Κοινωνικά Ζητήματα Δουλεύοντας με τις Οικογένειες: Χρησιμοποιώντας τα Εργαλεία της Κουλτούρας
Ειδικές Δυσκολίες: Μαθητές της Αγγλικής Γλώσσας που Αντιμετωπίζουν Δυσκολίες ή Έχουν Ξεχωριστά Χαρίσματα
Μαθητές της Αγγλικής Γλώσσας που Αντιμετωπίζουν Δυσκολίες Προσεγγίζοντας Κάθε Μαθητή: Αναγνωρίζοντας τη Χαρισματικότητα σε Δίγλωσσους Μαθητές
Περίληψη και Σημαντικοί Όροι
Οι Περιπτώσεις που Συναντά Ένας Δάσκαλος ‒ Σύγκρουση Κουλτούρων Μέσα στη Σχολική Αίθουσα: Τι θα Έκαναν;
προβλήματα. Για να συμμετάσχει σε μια συνομιλία, το παιδί πρέπει να συντονίσει ήχους, νοήματα, λέξεις και αλληλουχίες λέξεων, ένταση, τόνο φωνής, διακύμανση, καθώς και κανόνες όσον αφορά στο πότε παίρνει το λόγο. Ωστόσο, σε ηλικία 4 ετών περίπου, τα περισσότερα παιδιά διαθέτουν ένα λεξιλόγιο χιλιάδων λέξεων και γνώση των γραμματικών κανόνων για βασικές συνομιλίες (Colledge et al., 2002).
Τι Αναπτύσσεται; Γλώσσα και Πολιτισμικές Διαφορές Πάνω από 6.000 φυσικές γλώσσες ομιλούνται διεθνώς (Tomasello, 2006). Γενικά, οι κουλτούρες αναπτύσσουν λέξεις για τις έννοιες που είναι σημαντικές για αυτές. Για παράδειγμα, πόσες διαφορετικές αποχρώσεις πράσινου μπορείτε να ονομάσετε; Μέντα, ελιά, σμαραγδί, γαλαζοπράσινο, θαλασσινός αφρός, τιρκουάζ, κιτρινοπράσινο... και οι εικαστικοί καλλιτέχνες μπορούν να προσθέσουν το πράσινο κοβαλτίου τιτανίου, το πράσινο κιννάβαρι και πολλά άλλα. Οι αγγλόφωνες χώρες έχουν πάνω από 3.000 λέξεις για τα χρώματα. Αντίθετα, ο λαός των Χίμπα στη Ναμίμπια και μια φυλή κυνηγών-τροφοσυλλεκτών στην Παπούα-Νέα Γουινέα που μιλούν τη γλώσσα Μπερίνμο έχουν πέντε λέξεις για τα χρώματα, παρόλο που αναγνωρίζουν πολλές παραλλαγές χρωμάτων. Όμως, είτε οι λέξεις για τα χρώματα είναι πολλές είτε όχι, τα παιδιά σταδιακά μαθαίνουν τις κατηγορίες χρωμάτων που αντιστοιχούν στην κουλτούρα τους (Roberson, Davidoff, Davies, & Shapiro, 2004). Οι γλώσσες αλλάζουν με τον καιρό για να αντικατοπτρίσουν τις μεταβαλλόμενες πολιτισμικές ανάγκες και αξίες. Οι Αυτόχθονες Αμερικανοί Σοσόνι έχουν μια λέξη που σημαίνει "παράγω κριτσανιστό ήχο καθώς περπατάω στην άμμο". Η λέξη αυτή ήταν πολύτιμη στο παρελθόν για την επικοινωνία σχετικά με το κυνήγι, όμως σήμερα καινούργιες λέξεις που περιγράφουν τεχνικά εργαλεία έχουν προστεθεί στη γλώσσα των Σοσόνι, καθώς η ζωή της ομάδας απομακρύνεται από το νομαδικό κυνήγι. Για να ακούσετε εκατοντάδες καινούργιες λέξεις εργαλείων του 21ου αιώνα, ακούστε τους ειδικούς της τεχνολογίας να μιλούν για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (W. F. Price & Crapo, 2002).
ΤΟ ΠΑΖΛ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Πιθανώς υπάρχουν πολλοί παράγοντες –βιολογικοί, πολιτισμικοί και βιωματικοί– που παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη της γλώσσας. Για να κατακτήσουν μια γλώσσα, τα παιδιά πρέπει να είναι ικανά (1) να ερμηνεύουν τις προθέσεις των άλλων έτσι ώστε να μάθουν λέξεις, φράσεις και έννοιες της γλώσσας τους και επίσης (2) να βρουν σχήματα στους τρόπους με τους οποίους οι άλλοι άνθρωποι χρησιμοποιούν αυτές τις λέξεις και φράσεις για να κατασκευάσουν τη γραμματική της γλώσσας τους (Tomasello, 2006). Το σημαντικό στοιχείο είναι ότι τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα καθώς αναπτύσ-
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ σουν άλλες γνωστικές ικανότητες, προσπαθώντας ενεργά να κατανοήσουν όσα ακούνε και αναζητώντας σχήματα και φτιάχνοντας κανόνες για να συμπληρώσουν το παζλ της γλώσσας. Κατά τη διαδικασία αυτή, οι άνθρωποι μπορεί να έχουν έμφυτους κανόνες και περιορισμούς για τη γλώσσα που περιορίζουν τον αριθμό των συγκεκριμένων δυνατοτήτων. Για παράδειγμα, τα μικρά παιδιά φαίνεται να έχουν έναν περιορισμό που ορίζει ότι μια καινούργια ονομασία αναφέρεται σε ολόκληρο το αντικείμενο, όχι σε ένα μέρος του. Έτσι, το παιδί που μαθαίνει για το κουνέλι είναι εκ φύσεως εξοπλισμένο να υποθέσει ότι το "κουνέλι" αναφέρεται σε ολόκληρο το ζώο (όχι απλώς στα αφτιά του) και ότι άλλα παρόμοια ζώα είναι επίσης κουνέλια (Jaswal & Markman, 2001· Markman, 1992). Η ανταμοιβή και η τιμωρία παίζουν επίσης ρόλο στο να βοηθηθούν τα παιδιά να μάθουν τη σωστή χρήση της γλώσσας, όμως ο ρόλος της σκέψης του παιδιού στη συναρμολόγηση των μερών αυτού του πολύπλοκου συστήματος είναι πολύ σημαντικός (Waxman & Lidz, 2006).
Πότε και Πώς Αναπτύσσεται η Γλώσσα; Ο Πίνακας 5.1 παρουσιάζει τα ορόσημα της γλωσσικής ανάπτυξης, στις ηλικίες από 2 έως 6 ετών στις δυτικές κουλτούρες, μαζί με προτάσεις για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης.
ΗΧΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΦΟΡΑ. Σε ηλικία 5 ετών περίπου, τα πε-
ρισσότερα παιδιά έχουν κατακτήσει τους ήχους της μητρικής τους γλώσσας, όμως μερικοί ήχοι μπορεί να παραμένουν μη κατακτημένοι. Είδαμε στο Κεφάλαιο 4 ότι οι ήχοι των συμφώνων l, r, y, s, v και z και οι δίφθογγοι sh, ch, ng, zh και th είναι οι τελευταίοι που κατακτώνται (Friend, 2014). Τα μικρά παιδιά μπορεί να καταλαβαίνουν και να μπορούν να χρησιμοποιούν πολλές λέξεις, όμως προτιμούν να χρησιμοποιούν τις λέξεις που μπορούν να προφέρουν εύκολα. Καθώς τα παιδιά μαθαίνουν να ακούνε τις διαφορές στους ήχους της γλώσσας, χαίρονται τις ομοιοκαταληξίες, τα τραγούδια και γενικά τους αστείους ήχους. Τους αρέσουν οι ιστορίες του Dr. Seuss [γνωστός Αμερικανός συγγραφέας δημοφιλών παιδικών βιβλίων – Σ.τ.Μ.] εν μέρει χάρη στους ήχους, όπως φαίνεται από τους τίτλους των βιβλίων –All Aboard the Circus McGurkus ή Wet Pet, Dry Pet, Your Pet, My Pet. Ο μικρός γιος ενός φίλου μου ήθελε να ονομάσει τη νεογέννητη μικρή αδερφή του Βροντόσαυρο "απλώς επειδή είναι διασκεδαστικό να το λες".
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΝΟΗΜΑ. Όπως βλέπετε στον Πίνακα
5.1 στην επόμενη σελίδα, τα παιδιά ηλικίας 2 έως 3 ετών μπορούν να χρησιμοποιούν περίπου 450 λέξεις (εκφραστικό λεξιλόγιο (expressive vocabulary)), αν και μπορούν να καταλάβουν πολύ περισσότερες λέξεις (δεκτικό λεξιλόγιο (receptive vocabulary)). Σε ηλικία 6 ετών, το εκφρα-
185
στικό λεξιλόγιο των παιδιών αυξάνεται σε περίπου 2.600 λέξεις, ενώ το δεκτικό τους λεξιλόγιο φτάνει στον εντυπωσιακό αριθμό των 20.000 λέξεων και άνω (Otto, 2010). Μερικοί ερευνητές εκτιμούν ότι οι μαθητές στις πρώτες τάξεις του σχολείου μαθαίνουν μέχρι και είκοσι λέξεις τη μέρα (P. Bloom, 2002). Κατά τα πρώτα χρόνια του δημοτικού σχολείου, μερικά παιδιά μπορεί να δυσκολεύονται με αφηρημένες λέξεις όπως δικαιοσύνη ή οικονομία. Μπορεί επίσης να μην κατανοούν την υποθετική πρόταση ("αν ήμουν πεταλούδα") επειδή δεν διαθέτουν τη γνωστική ικανότητα να συλλογίζονται πράγματα που δεν είναι αληθινά ("μα δεν είσαι πεταλούδα!"). Μπορεί να ερμηνεύουν όλες τις δηλώσεις κυριολεκτικά και έτσι να μην αντιλαμβάνονται το σαρκασμό ή τη μεταφορά. Για παράδειγμα, οι μύθοι κατανοούνται συγκεκριμένα απλώς ως ιστορίες αντί ως ηθικά διδάγματα. Πολλά παιδιά φτάνουν στην προεφηβεία για να μπορέσουν να κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στο πείραγμα και το χλευασμό. Όμως στην εφηβεία οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιούν τις αναπτυσσόμενες γνωστικές τους ικανότητες για να μαθαίνουν τα νοήματα αφηρημένων λέξεων και να χρησιμοποιούν ποιητική, μεταφορική γλώσσα (Owens, 2012). Τα μικρά παιδιά αρχίζουν να εμπλουτίζουν την απλή γλώσσα τους προσθέτοντας τον πληθυντικό· καταλήξεις ρημάτων· άρθρα και κτητικές αντωνυμίες Μια κλασική μελέτη της Jean Berko (1958) έδειξε ότι τα παιδιά μπορούσαν ακόμα και να εφαρμόσουν αυτούς τους κανόνες για να μετατρέψουν λέξεις που δεν είχαν συναντήσει ποτέ στον πληθυντικό, σε κτητική μορφή ή στον αόριστο. Για παράδειγμα, όταν τους παρουσιάστηκε μια εικόνα ενός μόνο "wug" τα παιδιά προσχολικής ηλικίας στη μελέτη μπορούσαν να απαντήσουν σωστά "wugs" όταν η ερευνήτρια είπε: "Να ακόμα ένα τώρα. Υπάρχουν δύο από αυτά. Υπάρχουν δύο ____". Στην πορεία προς την κατανόηση των κανόνων που διέπουν αυτές τις πτυχές της γλώσσας, τα παιδιά κάνουν μερικά πολύ ενδιαφέροντα λάθη.
186
ΜΕΡΟΣ Ι • ΜΑΘΗΤΕΣ
ΠΙΝΑΚΑΣ 5.1 • Ορόσημα της Πρώιμης Παιδικής Γλώσσας και Τρόποι Ενθάρρυνσης της Ανάπτυξης ΗΛΙΚΙΑΚΟ ΕΥΡΟΣ
ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΤΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Μεταξύ 2 και 3 Ετών Αναγνωρίζει τα μέρη του σώματος· αποκαλεί τον εαυτό του "εγώ" αντί με το όνομά του· συνδυάζει ουσιαστικά και ρήματα· διαθέτει ένα λεξιλόγιο 450 λέξεων · χρησιμοποιεί σύντομες προτάσεις· ταιριάζει 3-4 χρώματα· ξέρει το μεγάλο και το μικρό· του αρέσει να του επαναλαμβάνουν την ίδια ιστορία· σχηματίζει τον πληθυντικό μερικών λέξεων· απαντάει σε ερωτήσεις του τύπου "πού;". Μεταξύ 3 και 4 Ετών Μπορεί να πει μια ιστορία· προτάσεις μεγέθους 4-5 λέξεων· λεξιλόγιο 1.000 λέξεων περίπου· ξέρει το επώνυμό του, το όνομα του δρόμου που μένει, αρκετά παιδικά τραγουδάκια. Μεταξύ 4 και 5 Ετών Προτάσεις μεγέθους 4-5 λέξεων· χρησιμοποιεί τον αόριστο· λεξιλόγιο περίπου 1.500 λέξεων· αναγνωρίζει χρώματα, σχήματα· κάνει πολλές ερωτήσεις του τύπου "γιατί;" και ποιος;".
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
● Βοηθήστε το παιδί να ακούει και να ακολουθεί οδηγίες παίζοντας απλά παιχνίδια. ● Επαναλάβετε τις καινούργιες λέξεις ξανά και ξανά. ● Περιγράψτε αυτά που κάνετε, σχεδιάζετε, σκέφτεστε. ● Ζητήστε από το παιδί να μεταφέρει απλά μηνύματα για σας. ● Δείξτε στο παιδί ότι καταλαβαίνετε αυτό που λέει απαντώντας, χαμογελώντας και κουνώντας το κεφάλι σας. ● Επεκτείνετε αυτό που λέει το παιδί. Παιδί: "κι άλλο χυμό". Λέτε, "θέλεις κι άλλο χυμό;". ● Εξηγήστε σε τι μοιάζουν ή διαφέρουν τα αντικείμενα. ● Βοηθήστε το παιδί να πει ιστορίες χρησιμοποιώντας βιβλία και εικόνες. ● Ενθαρρύνετε το παιχνίδι με άλλα παιδιά. ● Μιλήστε για μέρη που έχετε πάει ή θα πάτε.
● Βοηθήστε το παιδί να ταξινομήσει αντικείμενα και πράγματα (π.χ., τρόφιμα, ζώα). ● Μάθετε στο παιδί να χρησιμοποιεί το τηλέφωνο. ● Αφήστε το παιδί να σας βοηθήσει να σχεδιάσετε δραστηριότητες. ● Συνεχίστε να μιλάτε για τα ενδιαφέροντα του παιδιού. ● Αφήστε το παιδί να διηγηθεί και να επινοήσει ιστορίες.
Μεταξύ 5 και 6 Ετών Προτάσεις μεγέθους 5-6 λέξεων· το ● Επαινέστε τα παιδιά όταν μιλούν για συναισθήματα, μέσο παιδί ηλικίας 6 ετών διαθέτει σκέψεις, ελπίδες, φόβους. λεξιλόγιο περίπου 10.000 λέξεων· ● Τραγουδήστε, φτιάξτε ομοιοκαταληξίες. ορίζει τα αντικείμενα σύμφωνα με ● Μιλήστε με το παιδί όπως με έναν ενήλικα. τη χρήση τους· γνωρίζει τις χωροταξικές σχέσεις (όπως "πάνω σε" και "μακριά") και τα αντίθετα· γνωρίζει τη διεύθυνση του σπιτιού του· καταλαβαίνει το "ίδιο" και το "διαφορετικό"· χρησιμοποιεί όλα τα είδη προτάσεων. Σε Κάθε Ηλικία
● Ακούτε και δείξτε την ευχαρίστησή σας όταν το παιδί σάς μιλάει. ● Κάντε συζητήσεις με το παιδί. ● Θέστε ερωτήσεις για να κάνετε το παιδί να σκεφτεί και να μιλήσει. ● Διαβάζετε βιβλία στο παιδί κάθε μέρα, αυξάνοντας τη διάρκεια του διαβάσματος καθώς το παιδί αναπτύσσεται.
Πηγή: Ανατύπωση από το LDOnLine.org με ευχαριστίες στη Learning Disabilities Association of America.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα, τα παιδιά μπορεί να χρησιμοποιούν σωστά τις μη ομαλές μορφές συγκεκριμένων λέξεων, σαν να λένε
αυτό που έχουν ακούσει. Έπειτα, καθώς αρχίζουν να μαθαίνουν κανόνες, υπερκανονικοποιούν (overregularize) λέξεις εφαρμόζοντας τους κανόνες σε όλες. Τα παιδιά
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ που κάποτε έλεγαν, "our car is broken" ["το αυτοκίνητό μας χάλασε"· εδώ τα παιδιά χρησιμοποιούν τη σωστή μετοχή αορίστου του ρήματος] αρχίζουν να επιμένουν, "our car is broked" [γενικεύοντας τον κανόνα σχηματισμού των ομαλών ρημάτων με την προσθήκη της κατάληξης -ed]. Ένα παιδί που κάποτε μιλούσε για τα feet (πόδια) του μπορεί να ανακαλύψει το σχηματισμό του πληθυντικού με την προσθήκη της κατάληξης -s και να αναφέρεται στα foots ή feets του, έπειτα να μάθει για το σχηματισμό του πληθυντικού με την προσθήκη της κατάληξης -es (horses, kisses (άλογα, φιλιά)) και να περιγράφει τα footses του, πριν τελικά επιστρέψει μιλώντας για τα feet του (Flavell et al., 2002). Οι γονείς συχνά αναρωτιούνται αν το παιδί τους φαίνεται να "παλινδρομεί". Στην πραγματικότητα, τα "λάθη" αυτά δείχνουν πόσο λογικά και ορθολογικά μπορούν να είναι τα παιδιά καθώς προσπαθούν να αφομοιώσουν τις καινούργιες λέξεις σε υπάρχοντα σχήματα. Προφανώς αυτές οι υπερκανονικοποιήσεις συμβαίνουν σε όλες τις γλώσσες, συμπεριλαμβανομένης της Αμερικανικής Νοηματικής Γλώσσας. Επειδή οι περισσότερες γλώσσες έχουν πολλές ανώμαλες λέξεις, η προσαρμογή είναι απαραίτητη για την κατάκτηση μιας γλώσσας. Σύμφωνα με τον Joshua Hartshore και τον Michael Ullman, τα κορίτσια τείνουν να υπερκανονικοποιούν τους χρόνους των ρημάτων περισσότερο από τα αγόρια, έτσι έχουν περισσότερες πιθανότητες να πουν holded αντί held (κράτησα). Οι ερευνητές υποθέτουν ότι, επειδή τα κορίτσια μπορεί να έχουν καλύτερη μνήμη για τις λέξεις, ίσως έχουν καλύτερη πρόσβαση σε παρόμοιες λέξεις (folded, molded, scolded (δίπλωσα, έπλασα, μάλωσα)) και γενικεύουν λέγοντας holded. Από νωρίς, τα παιδιά κατακτούν τα βασικά στοιχεία του συντακτικού (syntax) (σειρά λέξεων) στη μητρική τους γλώσσα, όμως η υπερκανονικοποίηση παίζει κάποιον ρόλο και στην κατάκτηση του συντακτικού. Για παράδειγμα, επειδή η συνηθισμένη σειρά των λέξεων στην Αγγλική είναι υποκείμενο-ρήμα-αντικείμενο, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που αρχίζουν να κατακτούν τους κανόνες της γλώσσας δυσκολεύονται με τις προτάσεις με διαφορετική σειρά λέξεων. Αν ο τετράχρονος Justin ακούει μια πρόταση σε παθητική φωνή, όπως "το φορτηγό χτυπήθηκε από το αυτοκίνητο", πιθανώς νομίζει ότι το φορτηγό χτύπησε το αυτοκίνητο επειδή το "φορτηγό" είναι πρώτο στην πρόταση. Ωστόσο είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι στις γλώσσες στις οποίες η παθητική φωνή είναι πιο σημαντική, όπως στη νοτιοαφρικανική γλώσσα Σεσότο, τα παιδιά χρησιμοποιούν αυτήν τη δομή πολύ νωρίτερα, ήδη από την ηλικία των 3 ή 4 ετών (Demuth, 1990). Έτσι, όταν μιλάμε με μικρά παιδιά, στα Αγγλικά τουλάχιστον, γενικά είναι καλύτερο να χρησιμοποιούμε άμεση γλώσσα. Στα πρώτα χρόνια του δημοτικού σχολείου, πολλά παιδιά μπορούν να καταλάβουν τη σημασία των παθητικών προτάσεων, όμως δεν χρησιμοποιούν δομές αυτού του είδους στις κανονικές συνομιλίες τους, εκτός αν η παθητική φωνή είναι συνηθισμένη στην κουλτούρα τους.
187
ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΑ: Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΙΣ. Η πραγματολογία (pragmatics) πε-
ριλαμβάνει τη σωστή χρήση της γλώσσας για επικοινωνία σε κοινωνικές περιστάσεις –το πώς ξεκινάει μια συνομιλία, λέγεται ένα αστείο, γίνεται μια διακοπή, συνεχίζεται μια συζήτηση ή προσαρμόζεται η γλώσσα στον ακροατή. Τα παιδιά δείχνουν ότι καταλαβαίνουν την πραγματολογία όταν μιλούν με πιο απλές προτάσεις σε μικρότερα παιδιά, ή λένε στα κατοικίδιά τους "έλα εδώ!" με πιο δυνατή, βαθύτερη φωνή, ή δίνουν περισσότερες λεπτομέρειες όταν περιγράφουν κάποιο γεγονός στον γονιό που δεν ήταν παρών σε κάποιο γεγονός (Flavell et al., 2002· M. L. Rice, 1989). Έτσι, ακόμα και τα μικρά παιδιά φαίνεται ότι είναι αρκετά ικανά να προσαρμόζουν τη γλώσσα τους στην περίσταση, τουλάχιστον με ανθρώπους που γνωρίζουν. Οι κανόνες για τη σωστή χρήση της γλώσσας διαφέρουν ανάλογα με την κουλτούρα. Για παράδειγμα, η Shirley Brice Heath (1989) πέρασε πολλές ώρες παρατηρώντας οικογένειες λευκών της μεσαίας τάξης και φτωχές αφροαμερικανικές οικογένειες. Διαπίστωσε ότι οι ενήλικες έκαναν διαφορετικά είδη ερωτήσεων και ενθάρρυναν διαφορετικά είδη "ομιλίας". Οι λευκοί ενήλικες της μεσαίας τάξης έκαναν ερωτήσεις τύπου τεστ με σωστές απαντήσεις, όπως "πόσα αυτοκίνητα υπάρχουν;" ή "ποιο αυτοκίνητο είναι μεγαλύτερο;". Οι ερωτήσεις αυτές έμοιαζαν παράξενες στα παιδιά αφροαμερικανικής καταγωγής, των οποίων οι γονείς δεν τα ρωτούσαν για πράγματα που γνώριζαν ήδη. Το παιδί αφροαμερικανικής καταγωγής πιθανώς αναρωτιόταν: "Γιατί η θεία μου με ρωτάει πόσα αυτοκίνητα υπάρχουν; Βλέπει ότι είναι τρία". Αντί αυτού, οι Αφροαμερικανοί γονείς ενθάρρυναν την πλούσια αφήγηση ιστοριών καθώς και τα πειράγματα που ακόνιζαν την ευστροφία και τη σιγουριά στις απαντήσεις των παιδιών τους.
ΜΕΤΑΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΓΝΩΣΗ. Γύρω στην ηλικία των 5
ετών, οι μαθητές αρχίζουν να αναπτύσσουν μεταγλωσσική επίγνωση (metalinguistic awareness). Αυτό σημαίνει ότι κατανοούν ρητά τη γλώσσα και το τρόπο λειτουργίας της. Έχουν γνώσεις για την ίδια τη γλώσσα. Είναι έτοιμοι να μελετήσουν και να επεκτείνουν τους κανόνες που ήταν άρρητοι –κατανοητοί αλλά όχι συνειδητά εκφραζόμενοι. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής, καθώς όλοι γινόμαστε καλύτεροι στη χρήση της γλώσσας. Η εκμάθηση ανάγνωσης και γραφής, που ξεκινά με τον αναδυόμενο γραμματισμό, ενθαρρύνει τη μεταγλωσσική επίγνωση.
Αναδυόμενος Γραμματισμός Σήμερα, στις περισσότερες γλώσσες, η ανάγνωση αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της μάθησης και τα θεμέλια για την ανάγνωση τίθενται κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Επειδή τα μικρά παιδιά παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές
188
ΜΕΡΟΣ Ι • ΜΑΘΗΤΕΣ
ΣΧΗΜΑ 5.1 ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΛΙΣΤΑ ΓΙΑ ΨΩΝΙΑ
Το παιδί αυτό γνωρίζει αρκετά πράγματα για την ανάγνωση και τη γραφή –τα γράμματα σχηματίζουν λέξεις που εκφράζουν νόημα, η γραφή κατευθύνεται από τα αριστερά προς τα δεξιά και οι λίστες κατεβαίνουν προς τα κάτω στη σελίδα, ενώ οι ιστορίες έχουν διαφορετική μορφή από τις λίστες για ψώνια.
Πηγή: Woolfolk, A., & Nancy, N. E. (2015). Child and Adolescent Development. Ανατύπωση με άδεια της Pearson Education, Inc.
στις γνώσεις και στις δεξιότητες που συνδέονται με την ανάγνωση, οι έρευνες έχουν επεκταθεί για να μελετηθεί τι υποστηρίζει αυτές τις αναδυόμενες δεξιότητες γραμματισμού (κάτι που συχνά ονομάζεται αναδυόμενος γραμματισμός (emergent literacy)). Δείτε το Σχήμα 5.1, που παρουσιάζει την αναδυόμενη ιστορία και τη λίστα για ψώνια ενός εξάχρονου παιδιού, για ένα παράδειγμα αναδυόμενων δεξιοτήτων γραμματισμού. Ποιες είναι οι πιο σημαντικές δεξιότητες που βοηθούν στην ανάδυση του γραμματισμού; Εδώ οι απαντήσεις δεν είναι βέβαιες, όμως οι έρευνες έχουν προσδιορίσει δύο ευρείες κατηγορίες δεξιοτήτων που είναι σημαντικές για τη μεταγενέστερη ανάγνωση: οι δεξιότητες της κατηγορίας 1, που συνδέονται με την κατανόηση ήχων και κωδίκων, όπως η γνώση του ότι τα γράμματα έχουν ονόματα, ότι οι ήχοι συσχετίζονται με γράμματα και ότι οι λέξεις αποτελούνται από ήχους· και οι δεξιότητες της κατηγορίας 2, που αφορούν στην προφορική γλώσσα, όπως το εκφραστικό και το αποδεκτό λεξιλόγιο, η γνώση του συν-
τακτικού και η ικανότητα κατανόησης και αφήγησης ιστοριών (Dickinson et al., 2003· Florit & Cain, 2011· Storch & Whitehurst, 2002). Ένα παράδειγμα των δεξιοτήτων της κατηγορίας 1 είναι η ονομασία των γραμμάτων. Η ικανότητα των παιδιών να ονομάζουν 10 γράμματα είναι ένας συνηθισμένος στόχος-ορόσημο των προσχολικών μαθημάτων ή του νηπιαγωγείου στις πολιτείες και στα προγράμματα στις Η.Π.Α.. Αποτελεί άραγε έναν καλό δείκτη ετοιμότητας για ανάγνωση στην Αγγλική; Η Shayne Piasta και οι συνεργάτες της (2012) προσέγγισαν αυτό το ερώτημα με μια διαχρονική μελέτη που παρακολούθησε 371 παιδιά από το τέλος της προσχολικής ηλικίας μέχρι το τέλος της 1ης τάξης. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ένας καλύτερος προβλεπτικός δείκτης όλων των αποτελεσμάτων αναφορικά με την ανάγνωση ήταν η ικανότητα των παιδιών να ονομάζουν 18 κεφαλαία γράμματα και 15 μικρά γράμματα. Η ονομασία των γραμμάτων δεν αποτελεί την πιο σημαντική δεξιότητα, όμως αξιολογείται εύκολα. Μερικοί εκπαιδευτικοί δίνουν έμφαση στις δεξιότητες αποκωδικοποίησης (π.χ., ονομασία γραμμάτων)· άλλοι δίνουν έμφαση στην προφορική γλώσσα. Μια μελέτη του National Institute of Child Health and Human Development (NICHD) Early Childhood Research Network (2005b) (Εθνικό Δίκτυο για τις Έρευνες με Παιδιά του Εθνικού Ινστιτούτου για την Παιδική Υγεία και την Ανθρώπινη Ανάπτυξη), που παρακολούθησε πάνω από 1.000 παιδιά από την ηλικία των 3 ετών μέχρι και την 3η τάξη, κατέληξε στο ότι "οι προσχολικές προφορικές γλωσσικές δεξιότητες [για παράδειγμα, μέγεθος λεξιλογίου, ικανότητα χρήσης του συντακτικού, ικανότητα κατανόησης και αφήγησης ιστοριών] παίζουν σημαντικό ρόλο μαζί με τις δεξιότητες κωδικοποίησης, στην πρόβλεψη της αναγνωστικής ικανότητας κατά τη μετάβαση στο σχολείο" (σελ. 439). Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μελέτης δείχνουν ότι η αποκωδικοποίηση, όπως η ονομασία των γραμμάτων, και οι προφορικές γλωσσικές δεξιότητες, όπως το λεξιλόγιο, αποτελούν πιθανώς ένα σημαντικό κομμάτι του παζλ· οι δεξιότητες αυτές συχνά αλληλοϋποστηρίζονται. Προσοχή στις επιλογές του τύπου είτε/είτε ανάμεσα στην έμφαση στην αποκωδικοποίηση ή στην προφορική γλώσσα –και οι δύο δεξιότητες είναι σημαντικές. Ωστόσο κάποια στοιχεία δείχνουν ότι, στην αρχή της διαδικασίας εκμάθησης ανάγνωσης στην Αγγλική, οι δεξιότητες αποκωδικοποίησης είναι πιο σημαντικές, επειδή οι μαθητές πρέπει να μάθουν να επεξεργάζονται γρήγορα και αυτόματα τα γράμματα και τις λέξεις έτσι ώστε να έχουν περισσότερους πόρους διαθέσιμους για την κατανόηση αυτού που διαβάζουν. Η χρήση ολόκληρης της διανοητικής ισχύος για την αναγνώριση γραμμάτων και ήχων αφήνει πολύ λίγο χώρο για τη δημιουργία νοήματος. Καθώς η αποκωδικοποίηση γίνεται αυτόματη, η έμφαση μπορεί να μετατοπιστεί στις δεξιότητες κατανόησης της γλώσσας (Florit & Cain, 2011).
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ
189
ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2 • Συστατικά Στοιχεία του Αναδυόμενου Γραμματισμού ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Γλώσσα
Σημασιολογική, συντακτική και εννοιολογική γνώση.
Το παιδί διαβάζει τη λέξη "φύλλο" και συνδέει τη σημασία με δέντρα ή με τετράδια.
Γνώση των καθιερωμένων συμβάσεων του γραπτού λόγου.
Το παιδί καταλαβαίνει ότι ο γραπτός λόγος διαβάζεται από αριστερά προς δεξιά και από μπροστά προς τα πίσω στην Αγγλική· καταλαβαίνει τη διαφορά ανάμεσα στις εικόνες και το κείμενο ή το εξώφυλλο και το εσωτερικό του βιβλίου.
Διαδικασίες από Έξω προς τα Μέσα Αφήγηση
Συμβάσεις του γραπτού λόγου
Αναδυόμενη ανάγνωση Διαδικασίες από Μέσα προς τα Έξω
Κατανόηση και παραγωγή αφήγησης.
Προσποίηση ανάγνωσης.
Το παιδί μπορεί να αφηγηθεί μια ιστορία και καταλαβαίνει ότι τα βιβλία περιέχουν ιστορίες.
Το παιδί παίρνει ένα αγαπημένο του βιβλίο και ξαναλέει την "ιστορία", συχνά χρησιμοποιώντας εικόνες ως ενδείξεις.
Γνώση των γραφημάτων
Γνώση των ονομασιών των γραμμά- Το παιδί μπορεί να αναγνωρίζει και να ονομάζει τα των. γράμματα.
Συντακτική επίγνωση
Διόρθωση γραμματικών λαθών.
Φωνολογική επίγνωση
Εντοπισμός ομοιοκαταληξίας· χειρι- Το παιδί μπορεί να σας πει λέξεις που έχουν ομοιοκασμός συλλαβών· χειρισμός μεμονω- ταληξία με το "καπέλο". Το παιδί μπορεί να χτυπάει μένων φωνημάτων. παλαμάκια καθώς λέει τους ήχους σε μια λέξη· γάτα: /γ/ /α/ /τ/ /α/.
Αντιστοιχία φωνηΓνώση των ήχων των γραμμάτων. μάτων-γραφημάτων Αναδυόμενη γραφή Άλλοι παράγοντες
Φωνητική ορθογραφία.
Το παιδί λέει "Όχι! Λέμε πήγα στο ζωολογικό κήπο, όχι έπηγα στο ζωολογικό κήπο." Το παιδί μπορεί να απαντήσει στην ερώτηση "τι ήχους κάνουν αυτά τα γράμματα;" Το παιδί γράφει "ίνε" ή "γινέκα".
Ο αναδυόμενος γραμματισμός εξαρτάται επίσης από άλλους παράγοντες, όπως τη βραχυπρόθεσμη μνήμη για ήχους και αλληλουχίες, την ικανότητα αναγνώρισης και ονομασίας μιας λίστας με γράμματα, την κινητοποίηση και το ενδιαφέρον.
Πηγή: Woolfolk, A., & Nancy, N. E. (2015). Child and Adolescent Development. Ανατύπωση με άδεια της Pearson Education, Inc.
ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ-ΕΣΩ ΚΑΙ ΕΞΩ-ΜΕΣΑ. Ένας τρόπος
να σκεφτούμε πάνω στον αναδυόμενο γραμματισμό, συλλαμβάνοντας και τις δεξιότητες κωδικοποίησης και τις προφορικές γλωσσικές δεξιότητες για τον αναδυόμενο γραμματισμό, είναι η ιδέα των δεξιοτήτων από μέσα προς τα έξω (inside-out skills) και των δεξιοτήτων από έξω προς τα μέσα (outside-in skills) και των αντίστοιχων διαδικασιών, που περιγράφεται στον Πίνακα 5.2. Το μοντέλο αυτό, που αναπτύχθηκε από τον Grover Whitehurst και τον Christopher Lonigan (1998), περιλαμβάνει δύο αλληλεξαρτώμενα σύνολα δεξιοτήτων και διαδικασιών: Ένας αναγνώστης πρέπει να αποκωδικοποιεί τις μονάδες του γραπτού λόγου σε μονάδες ήχου και τις μονάδες του ήχου σε μονάδες γλώσσας. Αυτή είναι μια
διαδικασία από μέσα προς τα έξω. Ωστόσο το να μπορεί κανείς να πει μια γραμμένη λέξη ή μια σειρά γραμμένων λέξεων αποτελεί ένα μέρος μόνο της ανάγνωσης. Ο ευχερής αναγνώστης πρέπει να κατανοεί αυτές τις ακουστικές παραγωγές, κάτι που περιλαμβάνει το να τις τοποθετεί στο σωστό πλαίσιο εννοιών και συμφραζομένων. Αυτή είναι μια διαδικασία από έξω προς τα μέσα (σελ. 855).
Για παράδειγμα, για να καταλάβει ακόμα και μια απλή γραπτή πρόταση όπως, "παρήγγειλε ένα ηλεκτρονικό βιβλίο από το Amazon;" ο αναγνώστης πρέπει να γνωρίζει τα γράμματα, τους ήχους, τη γραμματική και τη στίξη. Ο αναγνώστης πρέπει επίσης να θυμάται τις πρώτες λέξεις καθώς διαβάζει τις τελευταίες. Όμως αυτές οι δεξιότητες του τύπου από μέσα προς τα έξω δεν αρκούν. Για να κα-
222
ΜΕΡΟΣ Ι • ΜΑΘΗΤΕΣ
ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΟΣΑ ΜΑΘΑΤΕ
Για να αποκτήσετε πρόσβαση στις ασκήσεις και να τις ολοκληρώσετε, κάντε κλικ στο σύνδεσμο κάτω από τις παρακάτω εικόνες.
Πλαισιωμένη Διδασκαλία
Αναδυόμενος Γραμματισμός
ENHANCEDetext άσκηση εφαρμογής
ENHANCEDetext άσκηση εφαρμογής
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ
Sheltered Instruction Observation Protocol (SIOP®) (Πρωτόκολλο Παρατήρησης της Πλαισιωμένης Διδασκαλίας) Αγγλική ως Ξένη Γλώσσα (English as a second language (ESL)) Ακαδημαϊκή γλώσσα (academic language) Αναδυόμενος γραμματισμός (emergent literacy) Γενιά 1.5 (Generation 1.5) Γλώσσα κληρονομιάς (heritage language) Δεξιότητες από έξω προς τα μέσα (outside-in skills) Δεξιότητες από μέσα προς τα έξω (inside-out skills) Διάλεκτος (dialect)
Δίγλωσσος (bilingual) Δομημένη Εμβάπτιση στην Αγγλική (Structured English Immersion (SEI)) Εκφραστικό λεξιλόγιο (expressive vocabulary) Εναλλαγή κώδικα (code switching) Ευαίσθητες περίοδοι (sensitive periods) Ημίγλωσσος (semilingual) Ισορροπημένη διγλωσσία (balanced bilingualism) Κρίσιμες περίοδοι (critical periods) Μαθητές της Αγγλικής Γλώσσας (English Language Learners (ELL)) Μεταγλωσσική επίγνωση (metalinguistic awareness) Μετανάστες (immigrants)
Μονόγλωσσος (monolingual) Μοντέλο πολιτισμικού ελλείμματος (cultural deficit model) Περιορισμένη Επάρκεια στην Αγγλική (limited English proficiency (LEP)) Πλαισιωμένη διδασκαλία (sheltered instruction) Πραγματολογία (pragmatics) Πρόσφυγες (refugees) Συντακτικό (syntax) Ταμεία γνώσεων (funds of knowledge) Υπερκανονικοποίηση (overregularization) Φυλόλεκτοι (genderlects) Χωνευτήρι (melting pot)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ
223
ΣΥΝΔΕΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΣΤΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΔΕΙΑΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ
1. Κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, μερικοί εκπαιδευτικοί υποστήριξαν ότι οι έγχρωμοι και οι φτωχοί μαθητές παρουσίαζαν πολιτισμικό μειονέκτημα. Το μοντέλο του πολιτισμικού ελλείμματος υποδήλωνε ότι οι κουλτούρες των οικογενειών των μαθητών ήταν κατώτερες επειδή δεν είχαν καταφέρει να προετοιμάσουν τους μαθητές για την προσαρμογή στο σχολείο. Ποια είναι η άποψη των εκπαιδευτικών ψυχολόγων σήμερα αναφορικά με τις διαφορές ανάμεσα στο περιβάλλον της οικογένειας των μαθητών και το σχολείο; Α. Μπορεί να υπάρχουν ασυμβατότητες ανάμεσα στην κουλτούρα της οικογένειας των μαθητών και τις προσδοκίες του σχολείου. Β. Οι ελλείψεις ανάμεσα στην κουλτούρα της οικογένειας και το σχολείο μπορούν να καλυφθούν μέσω υπηρεσιών ειδικής εκπαίδευσης. Γ. Ιστορικά, το κενό ανάμεσα στο περιβάλλον του σπιτιού και το σχολικό περιβάλλον είναι επουσιώδες. Δ. Επικρατεί όλο και περισσότερο η αίσθηση ότι οι εθνοτικές ομάδες θα πρέπει να αφομοιώνονται εντελώς από την κυρίαρχη αμερικανική κοινωνία. 2. Η κυρία Carney αποφάσισε να επισκεφτεί τις μεξικανικές οικογένειες των Μαθητών της Αγγλικής Γλώσσας στην τάξη της για να κατανοήσει καλύτερα την προέλευση και την κουλτούρα τους. Με βάση τις έρευνες του Luis Moll και τις τρέχουσες βέλτιστες πρακτικές, τι πιστεύετε ότι αποφάσισε να κάνει η κυρία Carney με τις καινούργιες πληροφορίες που απέκτησε από τις επισκέψεις της στις οικογένειες; Α. Τις μοιράστηκε με τους προϊσταμένους της και συνέχισε την κάλυψη του ελλείμματος των μαθητών της. Β. Κράτησε σημειώσεις για τις πληροφορίες που συγκέντρωσε στους συγκεντρωτικούς φακέλους των μαθητών της. Γ. Αποφάσισε να προσδιορίσει και να αξιοποιήσει τα εργαλεία και τα ταμεία γνώσεων των οικογενειών των μαθητών της. Δ. Αποφάσισε να μη μοιραστεί τις πληροφορίες επειδή οι προϊστάμενοί της ίσως να μην ενέκριναν τις επισκέψεις της στις οικογένειες. 3. Όταν ο κύριος Heney έμαθε ότι οι Ασιάτες Μαθητές της Αγγλικής Γλώσσας στην τάξη του θεωρούσαν αγένεια να θέτουν ερωτήσεις στον δάσκαλο επειδή αυτό υποδήλωνε ότι ο δάσκαλος δεν είχε διδάξει καλά, σχετικά με ποια από τις παρακάτω υποθέσεις θα μπορούσε να κάνει γενικεύσεις; Α. Αν οι μαθητές της Αγγλικής δεν θέτουν ερωτήσεις, πρέπει να τους ρωτήσει γιατί.
Β. Θα πρέπει πάντα να κάνει διερευνητικές ερωτήσεις στους Ασιάτες μαθητές του επειδή μπορεί να μην μπορούν να καταλάβουν. Γ. Οι Ασιάτες μαθητές είναι πάντα πολύ ευγενικοί, όμως η σιωπή τους μπορεί να σημαίνει ότι δεν τον σέβονται ως δάσκαλο. Δ. Ο κύριος Heney δεν μπορεί να κάνει γενικεύσεις σχετικά με την κουλτούρα και τη μάθηση. 4. Ένας σημαντικός τρόπος με τον οποίο ένας δάσκαλος μπορεί να κινητοποιήσει τους μαθητές είναι να δείξει ενδιαφέρον για τη ζωή τους. Ποια από τις παρακάτω στρατηγικές κινητοποίησης δεν είναι κατάλληλη για να δείξει ο δάσκαλος ενδιαφέρον για τη ζωή μαθητών με διαφορετική προέλευση; Α. Να ενσωματώσει παραδόσεις των μαθητών σε γραπτές και φιλολογικές δραστηριότητες. Β. Να δείξει σεβασμό για την ποικιλομορφία των μαθητών μαθαίνοντας μερικές σημαντικές λέξεις στη γλώσσα τους. Γ. Να ζητήσει από τους μαθητές να γράψουν μια έκθεση ιδεών τριών σελίδων στα Αγγλικά σχετικά με την οικογένειά τους. Δ. Να ρωτήσει για τις προηγούμενες εμπειρίες των μαθητών στην πατρίδα τους.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΟΜΗΜΕΝΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ
Περίπτωση Ο Nick Takis χάρηκε που ο φάκελος εργασιών του τον βοήθησε να βρει την πρώτη του θέση ως δάσκαλος στο Τέξας. Αν και δεν είχε πάει ποτέ σε αυτήν την πολιτεία, ήταν ενθουσιασμένος με την προοπτική του να έχει τη δική του τάξη. Όταν έφτασε για την εισαγωγική του περίοδο τον Αύγουστο, η καλή του διάθεση άρχισε να εξασθενεί. Έμαθε ότι αρκετοί από τους μαθητές στην τάξη του δεν είχαν ευχέρεια στην Αγγλική. Για να προετοιμαστεί για τις μελλοντικές προκλήσεις, βασίστηκε σε κάτι που πάντα πρότεινε μία από τις αγαπημένες του καθηγήτριες: "Χωρίστε τις ανατιθέμενες εργασίες και τις δραστηριότητες σε μικρότερα κομμάτια σαν 'μπουκιές' παρέχοντας ανατροφοδότηση μετά από κάθε 'μπουκιά' ". 5. Ποια είναι τα τέσσερα γενικά προφίλ των μαθητών της Αγγλικής στις σημερινές τάξεις με τα οποία θα πρέπει να εξοικειωθεί ο Nick; 6. Τι θα συμβουλεύατε τον Nick για να τον βοηθήσετε να προάγει την εκμάθηση της γλώσσας στην τάξη του;
ENHANCEDetext εξετάσεις χορήγησης επαγγελματικής άδειας
224
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ
ΟΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΑ ΕΝΑΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΙ ΘΑ ΕΚΑΝΑΝ; ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ
Να πώς μερικοί ειδικευμένοι εκπαιδευτικοί δήλωσαν ότι θα δημιουργούσαν θετικές σχέσεις με τους μαθητές της τάξης που περιγράφτηκε στην αρχή του κεφαλαίου, η οποία περιλάμβανε Αφροαμερικανούς, Ασιάτες και Λατίνους μαθητές που δεν τα πήγαιναν καλά μεταξύ τους.
JENNIFER PINCOSKI ‒Καθηγήτρια Μαθησιακών Πόρων: Τάξεις K-12 Lee County School District, Fort Myers, FL
Ο δάσκαλος/η δασκάλα δυσκολεύεται να συνδεθεί με τους μαθητές του/της επειδή οι πολιτισμοί είναι τόσο διαφορετικοί και οι ομάδες δεν καταλαβαίνουν η μία την άλλη. Η αμηχανία του δασκάλου/της δασκάλας είναι προφανής, κάτι που είναι προβληματικό επειδή, ως επικεφαλής της τάξης, πρέπει να έχει μια στάση που δίνει τον τόνο για όλους. Η δημιουργία ενός μαθησιακού περιβάλλοντος συμπερίληψης και αποδοχής ξεκινά από την κορυφή. Είναι σημαντικό να δίνουμε το παράδειγμα της κατανόησης και της αποδοχής σεβόμενοι τους μαθητές ως άτομα, αναδεικνύοντας τα θετικά στοιχεία των διαφορών τους και δείχνοντας γνήσιο ενδιαφέρον για τη ζωή τους. Πρόκειται για μια καλή ευκαιρία να γνωρίσουμε τους μαθητές σε πιο προσωπικό επίπεδο. Μετά από την ανάθεση μιας ήσυχης, ανεξάρτητης εργασίας, ο δάσκαλος/η δασκάλα μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτόν τον χρόνο για να έχει σύντομες συνομιλίες με κάθε μαθητή ξεχωριστά. Οι συνομιλίες θα πρέπει να εστιάζουν στη γνωριμία με τους μαθητές, τα ενδιαφέροντά τους και τους στόχους τους. Αυτό όχι μόνο συμβάλλει στη δημιουργία θετικών σχέσεων αλλά και εξασφαλίζει πολύτιμες πληροφορίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον σχεδιασμό μελλοντικών μαθημάτων και δραστηριοτήτων. Επιπλέον, σε μια προσπάθεια να κάνει τους μαθητές από διαφορετικούς πολιτισμούς να αλληλεπιδράσουν, ο δάσκαλος/η δασκάλα ίσως χρειαστεί να αλλάξει τη φυσική διαρρύθμιση της αίθουσας και/ή να αλλάξει θέσεις στους μαθητές. Αντί να επιτρέψει στους μαθητές να επιλέξουν τις ομάδες τους, θα μπορούσε να εντάξει τους μαθητές σε ομάδες με τυχαίο τρόπο ή σκόπιμα ανάλογα με τις δυνατότητες, τα ενδιαφέροντα, τα στυλ μάθησης κ.ο.κ.. Οι ομάδες θα πρέπει να αλλάζουν συχνά και η ένταξη σε αυτές θα πρέπει να σχεδιάζεται προσεκτικά έτσι ώστε να συμπληρώνει τα ατομικά χαρακτηριστικά των μαθητών.
LAUREN ROLLINS ‒Δασκάλα, 1η Τάξη
Boulevard Elementary School, Shaker Heights, OH
Στην αρχή κάθε σχολικού έτους αφιερώνω ένα σημαντικό χρονικό διάστημα για να γνωρίσω τους μαθητές μου, για να γνωριστούν μεταξύ τους και για να γνωρίσουν εμένα. Πρόκειται για απαραίτητο στοιχείο της δημιουργίας μιας κοινότητας μέσα στη σχολική τάξη. Η εξοικείωση του ενός με την κουλτούρα του άλλου είναι υποχρεωτική προκειμένου να επιτευχθεί ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα. Είναι επίσης σημαντικό να μάθουν οι ομάδες των μαθητών να σέβονται η μία την άλλη. Αυτό είναι τόσο σημαντικό που αξίζει τον κόπο να μπει για λίγο στην άκρη η διδακτέα ύλη μέχρι να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι. Μία δραστηριότητα θα ήταν η πρόσκληση των μαθητών να μιλήσουν για την προέλευση και την κουλτούρα τους σε μορφή "παρουσίασης". Μια άλλη δραστηριότητα θα ήταν η δημιουργία "πινάκων φιλοφρονήσεων" από τους μαθητές. Οι μαθητές θα γράφουν στους πίνακες φιλοφρονήσεις, θετικές δηλώσεις και ιδιότητες που τους αρέσουν στους συμμαθητές τους. Στο τέλος της δραστηριότητας, οι μαθητές θα φεύγουν αισθανόμενοι ότι τους σέβονται και τους εκτιμούν. Πρόκειται για μια δραστηριότητα "θετικών συναισθημάτων" και για ένα μεγάλο βήμα προς τον σεβασμό και την εκτίμηση των μελών της τάξης.
LINDA SPARKS ‒Δασκάλα, 1η Τάξη John F. Kennedy School, Billerica, MA
Οι μαθητές πολύ γρήγορα καταλαβαίνουν τι σκέφτεται ένα άτομο για αυτούς ή πώς αισθάνεται απέναντί τους. Δεν έχω αντιμετωπίσει ένα τέτοιο περιστατικό στην τάξη μου, επειδή διδάσκω στο δημοτικό σχολείο. Όμως πιστεύω ότι αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε βαθμίδα όταν ο δάσκαλος δεν αισθάνεται άνετα στο συγκεκριμένο περιβάλλον. Οι μαθητές καταλαβαίνουν αμέσως πώς αισθάνεται ένας δάσκαλος απέναντί τους. Χρειάζονται σεβασμό για να μπορέσουν να μάθουν να σέβονται, ενώ καλλιεργούν την εμπιστοσύνη και τη σιγουριά τους. Μόλις κερδηθεί αυτή η εμπιστοσύνη, οι μαθητές είναι περισσότερο πρόθυμοι να συμμετέχουν στις δραστηριότητες της τάξης. Θα έφτιαχνα μερικές πολύ απλές ευέλικτες ομάδες του τύπου, "αν φοράτε πράσινα αθλητικά παπούτσια, περάστε στην αριστερή πλευρά". Δεν μετακινούνται επειδή ανήκουν σε μια συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα. Έχω πάντα ένα βάζο με τέτοιες περίεργες ερωτήσεις για να κάνω τα παιδιά να μετακινηθούν, ειδικά όταν τους αλλάζω θρανίο. Αυτό επίσης μεγιστοποιεί την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας, επειδή τώρα θέλουν η ομάδα τους να νικήσει την ομάδα των φίλων τους. Όταν συμβαίνει αυτό, οι μαθητές αρχίζουν να τα πηγαίνουν καλά σε κοινωνικό επίπεδο ενώ ταυτόχρονα καλύπτονται οι σχολικές τους ανάγκες.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ
PAULA COLEMERE –Καθηγήτρια Ειδικής Εκπαίδευσης –Αγγλικά, Ιστορία McClintock High School, Tempe, AZ
Ο πρώτος μου στόχος είναι πάντα να δημιουργώ ένα ασφαλές μαθησιακό περιβάλλον για τους μαθητές μου. Όταν υπάρχουν βαθύτερα ζητήματα που βασίζονται σε φυλετικούς διαχωρισμούς μέσα σε μια τάξη, είναι δύσκολο να έρθουν οι μαθητές στην τάξη έτοιμοι για μάθηση. Η εχθρικότητα πρέπει να εξαλειφθεί από αυτήν την τάξη. Για να δουλέψω προς αυτόν τον στόχο, θα ζητούσα από την τάξη να επιδοθεί σε μια δραστηριότητα δημιουργίας ομάδων. Η δραστηριότητα αυτή θα σχεδιαζόταν έτσι ώστε να δείξει στους μαθητές ότι, ανεξάρτητα από την εμφάνισή τους, είναι πολύ πιο παρόμοιοι από ό,τι διαφορετικοί. Υπάρχει μια δραστηριότητα που έχω αναθέσει, στα
225
πλαίσια της οποίας οι μαθητές πηγαίνουν στην κεντρική σειρά αν έχουν βιώσει κάτι. Στην αρχή είναι μια διαδικασία απλή, αλλά γίνεται βαθύτερη. Για παράδειγμα, ο διοργανωτής μπορεί να πει, "πηγαίνετε στην κεντρική γραμμή αν γνωρίζετε κάποιον που δολοφονήθηκε". Δυστυχώς, πολλοί μαθητές το έχουν βιώσει αυτό και βλέπουν ότι δεν είναι μόνοι. Μετά από αυτήν τη δραστηριότητα, κάνω μια συζήτηση με τους μαθητές πάνω στο πώς να αφήνουμε τις διαφορές μας στην πόρτα. Πρόκειται για μια στιγμή διδασκαλίας, καθώς στη ζωή μας θα συναντήσουμε ανθρώπους που δεν μας αρέσουν ή που είναι διαφορετικοί από μας, όμως πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να κάνουμε τη σχέση να λειτουργήσει προκειμένου να κρατήσουμε μια δουλειά.