Περιεχόμενα
Ενασχόληση με το Βιβλίο ...............................................................................................15 Κατάταξη των Κεφαλαίων σε Μαθησιακά Πεδία .........................................................17 1
Η συζήτηση για τη φυσιολογική κατάσταση: Τι ισχύει ως φυσιολογικό και τι ως ψυχικά άρρωστο (παθολογικό);.........................................................21
1.1. 1.2. 1. 3 1.4 1.5 1.6
Οι ψυχικές διαταραχές είναι διαταραχές της συμπεριφοράς και του βιώματος.....21 Που τοποθετείται το όριο μεταξύ «υγιούς» και «αρρώστου»; .................................22 Δυσκολίες για τη διάγνωση μιας ψυχικής διαταραχής .............................................25 Γλωσσάριο ..................................................................................................................27 Εργασίες ....................................................................................................................28 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .......................................................................................28
2
Σε συναναστροφή με ψυχικά νοσούντες..........................................................29
2.1 2.2 2.3 2.4
Βασικές αρχές που αφορούν την συναναστροφή με ψυχικά ασθενείς ...................30 Γλωσσάριο ..................................................................................................................33 Εργασίες .....................................................................................................................33 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .......................................................................................33
3
Τι είναι Άνοια (αιτιοπαθογένεια).......................................................................35
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8
Συμπτώματα ανοιών....................................................................................................37 Αίτια ανοιών.................................................................................................................38 Κοινά χαρακτηριστικά των ανοϊκών διαταραχών ......................................................39 Πορεία της νόσου στις άνοιες ...................................................................................39 Μικρό τεστ: Ενημερωτικό για άνοιες .........................................................................41 Γλωσσάριο ..................................................................................................................45 Εργασίες .....................................................................................................................46 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .......................................................................................46
4
Ζητείται κλειδί για την κατανόηση: Πως μπορεί κανείς να κατανοήσει, τι είναι αυτό που συγκινεί ένα ασθενή που πάσχει από άνοια; .....................47
4.1 4.2
Η κατάσταση των ανοϊκών ασθενών σε διαφορετικά στάδια της νόσου .................47 Κλειδί για την κατανόηση: φαντασιώσεις από τον εσωτερικό κόσμο ανοϊκών ασθενών ........................................................................................................50 Sven Lind : Το ξένο αεροδρόμιο................................................................................51 Naomi Feil: Η επιστροφή στο παρελθόν....................................................................52 Nicole Richard: Το ξέφωτο στην ομίχλη ....................................................................54 Rien Verdult & Cora van der Kooij: Οι τέσσερις φάσεις του Εγώ.............................55 Tom Kitwood: Πέντε βασικές ανάγκες.......................................................................56 Jutta Becker: Η λογική της δράσης των ατόμων με άνοια........................................57 Βασικές προτάσεις του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Υγείας της Γερμανίας: Απώλεια ελέγχου και μετατόπιση της πραγματικότητας.......................59
4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.2.6 4.2.7
Περιεχόμενα
7
4.3 4.4 4.5 4.6
Σε τι μας ωφελούν οι ιδέες (αντιλήψεις) του εσωτερικού κόσμου των ανοϊκών ασθενών; ................................................................................................61 Γλωσσάριο ..................................................................................................................63 Εργασίες .....................................................................................................................64 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .......................................................................................65
5
Υποστήριξη ανοϊκών ατόμων: Βασική αντιμετώπιση, Συναναστροφή και Επικοινωνία...................................................................................................67
5.1 5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8
Τι πρέπει κυρίως να ληφθεί υπόψη............................................................................67 Σημαντικοί πόροι.........................................................................................................69 Συμβουλές για όσους φροντίζουν ανοϊκά άτομα ......................................................72 Ο κανόνας ΑΒΓ της Jennie Powell’s ..........................................................................72 Οι ανοιχτές πόρτες του Γερμανικού Κέντρου Συμβουλευτικής για Ηλικιωμένους (Deutsche Altershilfe) ..........................................................................73 Χρήση της γλώσσας ...................................................................................................73 Συμβουλές για καλύτερη επικοινωνία........................................................................75 Γλωσσάριο ..................................................................................................................77 Εργασίες .....................................................................................................................78 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .......................................................................................78
6.6
Συμβουλές που αφορούν τη φροντίδα .............................................................79
6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.1.4 6.1.5 6.1.6 6.1.7. 6.2 6.3 6.4
Υποστήριξη και συνοδεία σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής ....................80 Υποστήριξη κατά την ατομική υγιεινή........................................................................82 Βοήθεια στη χρήση της τουαλέτας ...........................................................................84 Ντύσιμο .......................................................................................................................86 Φαγητό και ποτό .........................................................................................................87 Σε διαρκή κίνηση.........................................................................................................92 Ηρεμία και ύπνος ........................................................................................................94 Αντιμετώπιση (διαχείριση) κρίσιμων καταστάσεων ...................................................96 Γλωσσάριο ..................................................................................................................99 Εργασίες ...................................................................................................................100 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................101
7.7
Αναγνώριση και μείωση προβλημάτων και κινδύνων ...................................103
7.1 7.2 7.3 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3 7.5 7.6 7.7
Σχεδιασμός φροντίδας για ανοϊκούς ασθενείς .......................................................103 Αναγνώριση προβλημάτων υγείας ...........................................................................104 Αναγνώριση και αποφυγή κινδύνων.........................................................................106 Διασφάλιση ποιότητας κατά τον σχεδιασμό της περίθαλψης................................108 Γηριατρική εκτίμηση .................................................................................................108 Τα Στάνταρτ των εμπειρογνωμόνων ........................................................................114 Επίπεδα ποιότητας ...................................................................................................114 Γλωσσάριο ................................................................................................................116 Εργασίες ...................................................................................................................118 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................118
8.8
Βασικές αρχές της γηριατρικής ψυχιατρικής (ψυχογηριατρικής)...............119
8.1 8.2 8.2.1 8.2.2
Γλωσσικά δομικά στοιχεία ειδικών ιατρικών όρων ..................................................119 Επεξηγήσεις σημαντικών ειδικών όρων...................................................................121 Οι λέξεις με το συνθετικό ψύχο («psych») ..............................................................121 Ψυχικές διαταραχές και συμπτώματα .....................................................................124
8
Περιεχόμενα
8.3 8.4 8.5 8.5.1 8.6 8.6.1 8.6.2 8.7 8.7.1 8.8 8.9 8.10
Ταξινόμηση ψυχικών παθήσεων...............................................................................126 Αίτια και επιβαρυντικοί παράγοντες κινδύνου ψυχικών παθήσεων ........................127 Διαγνωστική ψυχικών παθήσεων..............................................................................129 Δυσκολίες στη διάγνωση ψυχικών παθήσεων κατά τη γεροντική ηλικία ...............130 Ψυχοπαθολογικά ευρήματα .....................................................................................131 Φυσιολογικά ευρήματα.............................................................................................132 Αποκλίσεις από τα φυσιολογικά ευρήματα .............................................................133 Ιδιαιτερότητες ψυχικών παθήσεων κατά το γήρας .................................................135 Θεραπεία με ψυχοφάρμακα .....................................................................................135 Γλωσσάριο ................................................................................................................136 Εργασίες ...................................................................................................................138 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................140
9
Ορισμός και συμπτώματα της άνοιας.............................................................141
9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6
Διαγνωστικά κριτήρια μιας άνοιας σύμφωνα με το ταξινομικό σύστημα ICD 10....141 Χαρακτηριστικά ανοϊκών διαταραχών......................................................................144 Γνωστικά και μη γνωστικά συμπτώματα ..................................................................145 Γλωσσάριο ................................................................................................................149 Εργασίες ...................................................................................................................149 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................151
10
Διαφοροδιάγνωση ή διαφορική διάγνωση: Η διάκριση από άλλες κλινικές εικόνες ................................................................................................153
10.1 Ήπια γνωστική διαταραχή........................................................................................153 10.1.1 Ορισμός της ήπιας γνωστικής διαταραχής .............................................................153 10.1.2 Διάκριση μεταξύ της ήπιας γνωστικής διαταραχής και των διαδικασιών γήρανσης..............................................................................................155 10.1.3 Διάκριση μεταξύ της ήπιας γνωστικής διαταραχής και του αρχικού σταδίου μιας άνοιας .................................................................................................156 10.2 Παραλήρημα (Delirium) ............................................................................................156 10.2.1 Ορισμός του παραληρήματος..................................................................................156 10.2.2 Οριοθέτηση του παραληρήματος σε σύγκριση με μία άνοια .................................157 10.3 Κατάθλιψη .................................................................................................................158 10.3.1 Συμπτώματα της κατάθλιψης ...................................................................................158 10.3.2 Διαφορές μεταξύ της κατάθλιψης και της άνοιας ..................................................158 10.4 Γλωσσάριο ................................................................................................................160 10.5 Εργασίες ...................................................................................................................161 10.6 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................161
11. 11
Μορφές και αίτια ανοιών .................................................................................163
11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.5.1 11.5.2 11.5.3 11.6
Μορφές ανοιών και η συχνότητά τους ....................................................................163 Μορφές ανοιών βάσει των αιτιών ............................................................................164 Άνοια στην περίπτωση της νόσου Alzheimer...........................................................166 Άνοια με σωμάτια Lewy ............................................................................................168 Αγγειακές άνοιες ......................................................................................................169 Τύποι εγκεφαλικών επεισοδίων................................................................................171 Τύποι αγγειακής άνοιας ...........................................................................................171 Διάκριση από άλλες μορφές άνοιας ........................................................................172 Γλωσσάριο ................................................................................................................173
Περιεχόμενα
9
11.7 11.8
Εργασίες ...................................................................................................................175 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................175
12
Εξέλιξη ανοϊκών διαταραχών...........................................................................177
12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7
Το αρχικό στάδιο της άνοιας ...................................................................................177 Το μεσαίο και το τελευταίο στάδιο της άνοιας .......................................................179 Η κλίμακα - Reisberg ................................................................................................179 Διάρκεια της νόσου και προσδόκιμο ζωής ..............................................................180 Γλωσσάριο ................................................................................................................182 Εργασίες ...................................................................................................................183 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................183
13
Εξάπλωση των ανοιών......................................................................................185
13.1 Επιπολασμός και επίπτωση ανοϊκών διαταραχών στη Γερμανία............................186 13.1.1 Ποσοστό επιπολασμού και επίπτωσης ανοϊκών διαταραχών στη Γερμανία (>65) ετών ...........................................................................................186 13.1.2 Εξάπλωση του βαθμού βαρύτητας ..........................................................................187 13.1.3 Εξάπλωση σε διάφορες ηλικιακές ομάδες..............................................................187 13.1.4 Εξάπλωση κατά φύλο ...............................................................................................188 13.1.5 Επίπεδο περίθαλψης σε άτομα με άνοια στα ιδιωτικά νοικοκυριά.........................189 13.1.6 Νέες παθήσεις ..........................................................................................................190 13.1.7 Σημαντικά στοιχεία και περιπτώσεις επιπολασμού και επίπτωσης στις άνοιες..............................................................................................190 13.2 Ιατρική και νοσηλευτική φροντίδα σε ανοϊκούς ασθενείς ......................................191 13.3 Συμπεράσματα..........................................................................................................191 13.4 Γλωσσάριο ................................................................................................................193 13.5 Εργασίες ...................................................................................................................193 13.6 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................194
14
Παράγοντες κινδύνου και δυνατότητες πρόληψης.......................................195
14.1 14.1.1 14.1.2 14.1.3 14.1.4 14.1.5 14.1.6 14.2 14.3 14.3.1 14.3.2 14.3.3 14.4 14.5 14.6
Παράγοντες κινδύνου κατά την εμφάνιση ανοϊκών διαταραχών............................195 Γενετικοί παράγοντες ...............................................................................................196 Κοινωνικο – δημογραφικοί παράγοντες...................................................................196 Τρόφιμα και οινοπνευματώδη ποτά/καπνός/καφές.................................................197 Καρδιοαγγειακοί παράγοντες κινδύνου ..................................................................198 Προϋπάρχοντα νοσήματα ........................................................................................199 Πνευματική, σωματική και κοινωνική δραστηριότητα .............................................199 Εκτίμηση των παραγόντων κινδύνου .......................................................................200 Δυνατότητες της πρόληψης.....................................................................................203 Μέτρα πρωτογενούς πρόληψης ..............................................................................203 Μέτρα δευτερογενούς πρόληψης ...........................................................................204 Μέτρα τριτογενούς πρόληψης.................................................................................205 Γλωσσάριο ................................................................................................................207 Εργασίες ...................................................................................................................209 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................209
15
Διαγνωστική: Πως γίνεται η διάγνωση της άνοιας;.......................................211
15.1 15.2 15.3
Οφέλη της έγκαιρης διάγνωσης ..............................................................................212 Τι πρέπει να ληφθεί υπόψη πριν και μετά τη διάγνωση; .........................................214 Ποιος κάνει τη διάγνωση;.........................................................................................215
10
Περιεχόμενα
15.4 15.4.1 15.5 15.5.1 15.5.2 15.5.3
15.5.7 15.5.8 15.6 15.7 15.8
Πως γίνεται η διάγνωση; ..........................................................................................215 Η πορεία των διαγνωστικών εξετάσεων ..................................................................216 Οι διαγνωστικές διαδικασίες λεπτομερώς...............................................................217 Ιατρικό ιστορικό (του ασθενούς)..............................................................................217 Ιατρικές εξετάσεις ....................................................................................................219 Γνωστικά Screening – Test: MMST, Τεστ του ρολογιού και DemTect (dementia detection) .................................................................................220 Εκτίμηση του βαθμού βαρύτητας της ανοϊκής διαταραχής ...................................228 Νευροψυχολογική δοκιμασία ...................................................................................231 Κατανόηση προβλημάτων που προκύπτουν στις καθημερινές δραστηριότητες ........................................................................................................234 Κατανόηση των μη γνωστικών συμπτωμάτων .........................................................235 Περαιτέρω εξετάσεις................................................................................................237 Γλωσσάριο ................................................................................................................238 Εργασίες ...................................................................................................................240 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................240
16
Πολυνοσηρότητα και ιατρικές επιπλοκές ......................................................241
16.1 16.1.1 16.2 16.3 16.3.1 16.3.2 16.3.3 16.3.4 16.4 16.5 16.6 16.6.1 16.6.2 16.6.3 16.6.4 16.6.5 16.7 16.8 16.9 16.10
Συννοσηρότητα και πολυνοσηρότητα .....................................................................241 Γηριατρική τυπική πολυνοσηρότητα........................................................................242 Πολυφαρμακία ..........................................................................................................243 Ανεπιθύμητες παρενέργειες φαρμάκων ..................................................................244 Φάρμακα με αντιχολινεργικές δράσεις....................................................................245 Βενζοδιαζεπίνες ........................................................................................................247 Νευροληπτικά (αντιψυχωτικά) φάρμακα .................................................................248 Συμβουλές που αφορούν τη φαρμακευτική αγωγή ηλικιωμένων ατόμων .............249 Κίνδυνοι ατόμων με άνοια και πολυνοσηρότητας ..................................................252 Συχνές πολυνοσηρότητες και επιπλοκές στην άνοια..............................................253 Αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανοιών και συνοδών νοσημάτων ....................................254 Προβλήματα όρασης και άνοια................................................................................255 Παθήσεις των δοντιών και της στοματικής κοιλότητας και άνοια ..........................256 Υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) και άνοια .......................................................257 Παραλήρημα και άνοια .............................................................................................257 Κατάθλιψη και άνοια .................................................................................................260 Τι πρέπει να γίνει; .....................................................................................................261 Γλωσσάριο ................................................................................................................262 Εργασίες ...................................................................................................................264 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................265
17
Προϋποθέσεις και κύριοι στόχοι ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων σε άτομα με άνοια.............................................................................................267
15.5.4 15.5.5 15.5.6
17.1 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6 17.7 17.8
Τι εννοούμε με τον όρο «παρεμβάσεις»; .................................................................267 Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις..................................................................................267 Απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν οι παρεμβάσεις ..............................................269 Πριν την πραγματοποίηση μιας παρέμβασης .........................................................270 Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις για άτομα με άνοια παλαιότερα και σήμερα .........271 Κύρια σημεία ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων για ανοϊκά άτομα ...........................272 Επιλογή παρεμβάσεων .............................................................................................274 Γλωσσάριο ................................................................................................................275
Περιεχόμενα
11
17.9 17.10
Εργασίες ...................................................................................................................276 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................276
18
Σύνταξη βιογραφικού .......................................................................................277
18.1 18.2
Στόχοι παρεμβάσεων με προσανατολισμό τη βιογραφία .......................................278 Η σημασία της βιογραφίας (εξιστόρηση της ζωής) για τη φροντίδα και συνοδεία ανοϊκών ατόμων .................................................................279 Έξι βήματα στη βιογραφία.......................................................................................281 Ποιες πληροφορίες είναι σημαντικές; .....................................................................282 Γλωσσάριο ................................................................................................................284 Εργασίες ...................................................................................................................285 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................285
18.3 18.4 18.5 18.6 18.7
19
Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις για άτομα με άνοια που αφορούν τη φροντίδα ηλικιωμένων ................................................................287
19.1 19.2 19.2.1 19.2.2 19.2.3
Ψυχοεκπαίδευση ......................................................................................................288 Διατήρηση αναμνήσεων (ενθυμήσεων) ...................................................................290 Μορφές και μέθοδοι της διατήρησης αναμνήσεων (μνημών) ................................290 Προϋποθέσεις για τη διατήρηση των αναμνήσεων (μνημών).................................291 Καθήκοντα του ειδικευμένου επαγγελματία στη διατήρηση των αναμνήσεων (μνημών) .......................................................................................291 19.3 Παρεμβάσεις προσανατολισμένες στην πραγματικότητα ......................................292 19.3.1 Η υλοποίηση της εκπαίδευσης (θεραπευτικής παρέμβασης) με προσανατολισμό την πραγματικότητα στην αρχική της μορφή ........................292 19.3.2 Όρια των μεθόδων με επίκεντρο την πραγματικότητα ...........................................294 19.3.3 Δυνατότητες εφαρμογής μεθόδων προσανατολισμένων στη σημερινή πραγματικότητα ........................................................................................................295 19.4 Βασικές αρχές επικυρωμένων παρεμβάσεων .........................................................296 19.5 Επικύρωση (θεραπεία της επικύρωσης) σύμφωνα με τη θεωρία της Naomi Feil .........................................................................................297 19.5.1 Όρια και κριτική ........................................................................................................299 19.6 Ενσωματωμένη επικύρωση σύμφωνα με την Nicole Richard .................................301 19.6.1 Κίνητρα και συναισθήματα ως πόροι .......................................................................301 19.6.2 Eνσωματωμένη επικύρωση σύμφωνα με τη Nicole Richard ...................................302 19.7 Διαμόρφωση του περιβάλλοντος στις συνθήκες διαβίωσης των ανοϊκών ασθενών ...............................................................................................303 19.7.1 Αρχές θεραπευτικού περιβάλλοντος .......................................................................305 19.8 Δραστηριότητα – δέκα λεπτών ................................................................................307 19.8.1 Πραγματοποίηση της δραστηριότητας των δέκα - λεπτών ....................................308 19.9 Επίσκεψη θεραπευτικού τραπεζιού (θεραπευτικό πρόγραμμα απασχόλησης με τη χρήση επικοινωνιακών μέσων) ...............................................310 19.9.1 Πραγματοποίηση της επίσκεψης του θεραπευτικού τραπεζιού.............................311 19.9.2 Το κορδόνι με τα κρεμασμένα αντικείμενα ως μέσο ενεργοποίησης ....................312 19.10 Βασική διέγερση .......................................................................................................312 19.10.1 Οι επιπτώσεις λόγω έλλειψης αισθητηριακών εμπειριών .......................................313 19.10.2 Η βασική διέγερση για την φροντίδα ηλικιωμένων .................................................314 19.11 Γλωσσάριο ................................................................................................................316 19.12 Εργασίες ...................................................................................................................318 19.13 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................319 12
Περιεχόμενα
20
Φαρμακευτική θεραπεία γνωστικών και μη γνωστικών συμπτωμάτων ....................................................................................................321
20.1 20.1.1 20.1.2 20.2 20.2.1 20.2.2 20.2.3 20.3 20.4 20.5
Αντιανοϊκά (φάρμακα)...............................................................................................321 Αναστολείς ακετυλοχολινεστεράσης.......................................................................321 Μεμαντίνη..................................................................................................................322 Φαρμακευτική αγωγή μη γνωστικών συμπτωμάτων................................................323 Αντικαταθλιπτικά .......................................................................................................324 Νευροληπτικά (αντιψυχωσικά) .................................................................................327 Βασικές αρχές της αγωγής μη γνωστικών συμπτωμάτων ......................................328 Γλωσσάριο ................................................................................................................329 Εργασίες ...................................................................................................................329 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................333
21
Ιδρύματα (φορείς) και προγράμματα για άτομα με άνοια ............................335
21.1 21.2
21.3.5 21.3.6 21.4 21.5 21.6
Οι συνθήκες στέγασης – και περίθαλψης ανοϊκών ατόμων....................................335 Υπηρεσίες συμβουλευτικής, διαγνωστικής και θεραπείας στις ανοϊκές διαταραχές ..........................................................................................336 Κλινικές μνήμης ........................................................................................................336 Διαπεριφερειακές οργανώσεις αυτοβοήθειας ........................................................337 Ο «οδηγός άνοια» .....................................................................................................338 Ψυχοθεραπεία ..........................................................................................................339 Περιφερειακές και τοπικές ομάδες αυτοβοήθειας .................................................340 Τοπικά, ενημερωτικά – συμβουλευτικά κέντρα βάσει του νόμου περί νοσοκομειακής φροντίδας και μεταρρύθμισης.......................................................341 Φροντίδα ...................................................................................................................343 Εξωτερική περίθαλψη (διημέρευση)........................................................................343 Φροντίδα 24 – ώρες το 24ωρο .................................................................................344 Μερική εσωτερική περίθαλψη..................................................................................345 Εξωτερική περίθαλψη σε συγκατοικήσεις (εγκαταστάσεις υποβοηθούμενης διαβίωσης) ...................................................................................345 Μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων ............................................................................346 Ιδιαίτερη ενδονοσοκομειακή φροντίδα – ενσωμάτωση αντί διαχωρισμού ............347 Γλωσσάριο ................................................................................................................350 Εργασίες ...................................................................................................................351 Προτεινόμενη βιβλιογραφία και διευθύνσεις Internet .............................................352
22
Ηθικές και νομικές απόψεις ............................................................................353
22.1 22.2
Ηθικές αρχές στην ιατρική και την περίθαλψη........................................................354 Ηθικά ερωτήματα που προκύπτουν κατά την συναναστροφή και φροντίδα ανοϊκών ατόμων..................................................................................355 Ενημέρωση σχετικά με τη διάγνωση .......................................................................356 Δικαστική συμπαράσταση, πληρεξούσιο (υγειονομικής περίθαλψης) και διαθήκη (ασθενούς) ............................................................................................357 Στερητικά της ελευθερίας μέτρα ασφάλειας (ή μέτρα στερητικά της ελευθερίας)..359 Τα προγράμματα Redufix & Redufix – Praxis...........................................................361 Σίτιση μέσω PEG (διαδερμικής ενδοσκοπικής γαστροστομίας) – καθετήρας ή όχι;.......................................................................................................362 Τι θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πριν την τοποθέτηση μιας PEG (διαδερμικής ενδοσκοπικής γαστροστομίας);.........................................................363 Ιατρικές υποδείξεις για την τοποθέτηση μιας PEG.................................................365 Πολυεπίπεδη διαδικασία κατά τη θεραπεία του υποσιτισμού σε ανοϊκά άτομα .....367
21.2.1 21.2.2 21.2.3 21.2.4 21.2.5 21.2.6 21.3 21.3.1 21.3.2 21.3.3 21.3.4
22.3 22.4 22.5 22.5.1 22.6 22.6.1 22.6.2 22.6.3
Περιεχόμενα
13
22.6.4 22.7 22.8 22.9 22.10
Συμπέρασμα..............................................................................................................368 Επιτροπές ηθικής και συμβουλευτικής δεοντολογίας ............................................369 Γλωσσάριο ................................................................................................................370 Εργασίες ...................................................................................................................372 Προτεινόμενη βιβλιογραφία και διευθύνσεις Internet .............................................372
23
Εργασιακές συνθήκες και επιβαρύνσεις του νοσηλευτικού προσωπικού ηλικιωμένων................................................................................375
23.1 Συνέπειες των επιβαρύνσεων...................................................................................376 23.2 Η κατάσταση στην νοσοκομειακή φροντίδα ηλικιωμένων ......................................376 23.2.1 Προγράμματα περίθαλψης, συνοδεία ατόμων με άνοια και επαγγελματική ικανοποίηση .....................................................................................377 23.3 Οι συνθήκες στην εξωνοσοκομειακή περίθαλψη ηλικιωμένων...............................379 23.3.1 H φροντίδα ατόμων με άνοια στο οικείο (φιλικό) περιβάλλον................................380 23.4 Τι είναι απαραίτητο να γίνει για τη μείωση των επιβαρύνσεων ..............................380 23.4.1 Προαγωγή της υγείας στις μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων................................381 23.5 Γλωσσάριο ................................................................................................................383 23.6 Εργασίες ...................................................................................................................384 23.7 Προτεινόμενη βιβλιογραφία .....................................................................................384
24
Η κατάσταση της υγείας των φροντιστών συγγενών ....................................385
24.1 24.2 24.3 24.4 24.4.1 24.5 24.6 24.7 24.8
Αριθμοί και δεδομένα που αφορούν συγγενείς που φροντίζουν άτομα με άνοια ...385 Αλλαγές στις οικογενειακές σχέσεις .......................................................................385 Η κατάσταση της υγείας των φροντιστών συγγενών..............................................387 Επιβαρυντικοί παράγοντες στη φροντίδα ατόμων με άνοια...................................388 Η υποκειμενικά εκλαμβανόμενη επιβάρυνση ..........................................................389 Δυνατότητες ανακούφισης.......................................................................................390 Γλωσσάριο ................................................................................................................392 Εργασίες ...................................................................................................................394 Προτεινόμενη βιβλιογραφία και διευθύνσεις Internet .............................................394
25
Διασφάλιση ποιότητας που αφορά την περίθαλψη ατόμων με άνοια.........397
25.1 25.1.1 25.1.2 25.1.3 25.1.4 25.2
Διασφάλιση ποιότητας στα πλαίσια του νόμου ασφάλειας χρόνιας περίθαλψης....397 Οι επιπρόσθετες παροχές περίθαλψης ...................................................................398 Το εγχειρίδιο περίθαλψης ........................................................................................399 Επαγγελματική περίθαλψη, φροντίδα και οικιακή οικονομία .................................400 Έλεγχοι ποιότητας ...................................................................................................402 Εξακρίβωση και τεκμηρίωση της ψυχικής ευεξίας στους ανοϊκούς ασθενείς ....................................................................................................404 Επίπεδα ποιότητας ...................................................................................................406 Οι βασικές προτάσεις σε σχέση με την προκλητική συμπεριφορά ατόμων με άνοια στη μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων ...........................................407 Γλωσσάριο ................................................................................................................408 Εργασίες ...................................................................................................................409 Προτεινόμενη βιβλιογραφία και διευθύνσεις Internet .............................................410
25.3 25.4 25.5 25.6 25.7
Γλωσσάριο .....................................................................................................................411 Βιβλιογραφία .................................................................................................................431 Πηγές Εικόνων ..............................................................................................................441 Ευρετήριο Όρων ...........................................................................................................443 14
Περιεχόμενα
Πρόλογος Ελληνικής Έκδοσης
Οι ψυχικές διαταραχές είναι αλλαγές στην συμπεριφορά του βιώματος, αφορούν την σκέψη, την αίσθηση, την δράση ή τις αντιδράσεις του ανθρώπου και ευθύνονται για το 10% της παγκόσμιας δημοπαθολογίας νόσων και παθήσεων. Το ποσοστό αυτό βαίνει συνεχώς αυξανόμενο με την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, τις αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες και τις περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις. Οι συνήθεις ψυχικές διαταραχές είναι οι πιο σημαντικές αιτίες νοσηρότητας και στο επίπεδο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (Π.Φ.Υ.) αποτελούν την βασικότερη αιτία αναπηρίας στον κόσμο. Τα στοιχεία που συγκροτούν τη ανθρώπινη νόηση είναι οι γνωστικές λειτουργίες: μνήμη, γλωσσική ικανότητα, συγκέντρωση, εκτελεστικές λειτουργίες και οπτικές ικανότητες. Οι άνοιες, είναι χρόνιες και προοδευτικές καταστάσεις, χαρακτηριζόμενες από έκπτωση των νοητικών λειτουργιών μνήμης, λογικής, σκέψης και κατανόησης. Τις τελευταίες δεκαετίες σειρά μεγάλων επιδημιολογικών και κλινικών μελετών παρέμβασης μέσω αλλαγών στον τρόπο ζωής και της φαρμακευτικής αγωγής έχουν τεκμηριώσει τον βαθμό κινδύνου που συνεπάγονται οι άνοιες και έχουν προσδιορίσει το μέγεθος του προσδοκώμενου οφέλους στην αντιμετώπιση τους. Οι άνοιες, για τα κράτη, έχουν το υψηλότερο Ιατρικό, Νοσηλευτικό, Οικονομικό και Κοινωνικό κόστος. Επίσης είναι σημαντικό ότι οι γνώσεις για τις άνοιες δεν γίνονται πάντοτε κτήμα των λειτουργών υγείας της Π.Φ.Υ. και της κοινωνίας γενικότερα γι’ αυτό και είναι ένα δύσκολο έργο που θέτει σε δοκιμασία την γνώση, την υπομονή και τον τρόπο διαχείρισης. Ως εκ τούτου η εκπαιδευτική και κοινωνική πολιτική που πρέπει να εφαρμόσουν τα κράτη πρέπει να επανεκτιμηθεί γιατί υπεισέρχεται και ο παράγοντας της συναισθηματικής φόρτισης των φροντιστών που εκδηλώνεται με άρνηση, θυμό, απομόνωση, ανησυχία, κατάθλιψη, εξάντληση, αϋπνίες, νεύρα, έλλειψη συγκέντρωσης και προβλήματα υγείας. Το παρόν σύγγραμμα παρουσιάζει πληροφορίες για τα συμπτώματα, τα προβλήματα, και τις παθογένειες που αντιμετωπίζουν οι οικογενειακοί Ιατροί και Νοσηλευτές καθώς και οι υπόλοιποι λειτουργοί της Π.Φ.Υ. και τεχνικοί που συμμετέχουν στο σχήμα της περιπατητικής περίθαλψης. Είναι ένα σύγγραμμα που θα αποδειχθεί πολύτιμο για τους λειτουργούς Υγείας στην Π.Φ.Υ. που επιθυμούν να έχουν ολοκληρωμένη πληροφόρηση γιατί διακρίνεται: για την ευκρίνεια που έχει πρακτική σημασία, την σαφήνεια γιατί ικανοποιεί διδακτικούς στόχους και την αυτόνομη εργασία που εξασφαλίζει μαθησιακή επιτυχία. Αποτελείται από δύο μέρη με 25 κεφάλαια που πραγματεύονται βασικές γνώσεις για τις άνοιες και εξειδικευμένη γνώση στην προσέγγιση, διάγνωση, διαχείριση και φροντίδα των νοσούντων και θα εμπλουτίσει την υπάρχουσα Ελληνική Βιβλιογραφία.
Πρόλογος Ελληνικής Έκδοσης
3
Η αντιμετώπιση των ανοιών είναι διεπιστημονική γι’ αυτό το σύγγραμμα απευθύνεται σε Προπτυχιακούς και Μεταπτυχιακούς Φοιτητές, Οικογενειακούς Ιατρούς, Ψυχιάτρους, Νοσηλευτές, Ψυχολόγους, Φυσιοθεραπευτές, Εργοθεραπευτές, Κοινωνικούς λειτουργούς και τεχνικούς. Το παρόν σύγγραμμα δεν θα είχε πραγματοποιηθεί χωρίς την ουσιαστική συμβολή του Εκδοτικού Ομίλου ΙΩΝ και ιδιαίτερα του κ. Γεωργίου Παρίκου. - Χαρίλαος Κ. Κουτής MD,MPH,MSc,PhD Ομ. Καθηγητής Υγιεινής, Επιδημιολογίας & Δημόσιας Υγείας Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής
- Κωνσταντίνος Ν. Μαύρος PhD Διδάκτωρ Ψυχολογίας
- Φωτούλα Π. Μπαμπάτσικου MD,MPH,MSc,PhD Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής
- Χρήστος Πράπας MSc,PhD(c) Επισκέπτης Ψυχικής Υγείας, Ψυχολόγος Λέκτορας Εφ. Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής
4
Πρόλογος Ελληνικής Έκδοσης
Πρόλογος
Σήμερα ζουν στη Γερμανία πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι που πάσχουν από άνοια και υπολογίζεται, ότι ο αριθμός τους μέχρι το 2050 θα έχει διπλασιαστεί. Οι ανοϊκές διαταραχές αποτελούν σήμερα τη σημαντικότερη αιτία για την εισαγωγή σε μία μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων και ένα από τους βασικούς λόγους της φροντίδας ηλικιωμένων κατά το γήρας. Το έργο του προσωπικού φροντίδας ηλικιωμένων συνίσταται κυρίως σε ένα μεγάλο ποσοστό στη φροντίδα ανοϊκών ατόμων και αυτή η εξέλιξη θα συνεχιστεί. Εξαιτίας της αύξησης των ανοϊκών διαταραχών έχουν προκύψει καινούργιες απαιτήσεις και καθήκοντα για το επάγγελμα φροντίδας ηλικιωμένων. Εκτός από τη βασική φροντίδα και περίθαλψη σε σωματικές αναπηρίες πρέπει να θεωρείται σήμερα η ικανότητα επικοινωνίας με ανοϊκά ηλικιωμένα άτομα ως ένα βασικό προσόν στη φροντίδα ηλικιωμένων. Γι’ αυτό ήδη στην εκπαίδευση πρέπει να παρέχονται επαρκείς γνώσεις για τις ανοϊκές διαταραχές και οι εκπαιδευόμενοι να ασκούνται σε κατάλληλες συμπεριφορές απέναντι στους πάσχοντες. Στόχος αυτού του διδακτικού βιβλίου είναι να εναρμονίσει τρεις προϋποθέσεις της επαγγελματικής δράσης μεταξύ τους: επαγγελματικές, κοινωνικές και προσωπικές ικανότητες. Ως εκ τούτου με αυτό το βιβλίο δεν επιδιώκουμε μόνο να μεταδώσουμε τη βασική και συνεχιζόμενη γνώση που αφορά την κλινική εικόνα της άνοιας, αλλά επίσης να καταδείξουμε, πως μπορεί να αναπτυχθεί η ενσυναίσθηση και η δημιουργικότητα στη συναναστροφή με ανοϊκά άτομα και μία καλή ομαδική συνεργασία. Όλα αυτά είναι απαραίτητα, για την κατανόηση των αλλαγών που προκαλούνται από την άνοια και να μπορούν τα ανοϊκά άτομα να φροντίζονται και να συνοδεύονται με επαγγελματική κατάρτιση και προπαντός με ευαισθησία και διακριτικότητα. Στον ενιαίο ομοσπονδιακό διδακτικό σχεδιασμό της εκπαίδευσης που αφορά τη γηριατρική φροντίδα1 έχει προβλεφθεί στο διδακτικό/μαθησιακό πεδίο 1.3 «η φροντίδα ανοϊκών και γεροντοψυχιατρικά αλλαγμένων ατόμων» Φροντίδα ηλικιωμένων που σχετίζεται με το άτομο και τις ειδικές καταστάσεις. Όμως η ειδική κατάσταση ανοϊκών ατόμων αναφέρεται στο μάθημα και σε άλλα μαθησιακά πεδία. Σ’αυτό το βιβλίο παρουσιάζονται τα περιεχόμενα, τα οποία αφορούν τη φροντίδα και τη συνοδεία ανοϊκών ατόμων, από διαφορετικά διδακτικά πεδία συνενωμένα και συγκεντρωμένα. Επιπλέον προστίθενται απόψεις και προσθήκες, οι οποίες πέραν από τα περιεχόμενα προγραμμάτων σπουδών και μπορούν να αξιοποιηθούν ανάλογα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα. Οι απαραίτητες βάσεις για την κατανόηση των ανοϊκών διαταραχών, ειδικότερα από το χώρο της ψυχιατρικής και της γηριατρικής επεξεργάζονται και σταθεροποιούνται σε συνδυασμό με την κλινική εικόνα. Την κατάταξη των κεφαλαίων σε διδακτικά πεδία θα τη βρείτε από τη σελίδα 15 και παρακάτω. Το βιβλίο απευθύνεται σε εκπαιδευόμενες/ους βοηθούς φροντιστών ηλικιωμένων και εκπαιδευόμενους φροντιστές. Αυτό περιλαμβάνει επίσης θέματα και απόψεις, οι οποίες που δεν περιλαμβάνονται στα περιεχόμενα της εκπαίδευσης φροντίδας ηλικιωμένων. Επομένως απευθύνεται και σε όλους τους ειδικούς, (π.χ. ιατρούς, ψυχιάτρους, ψυχολόγους) που εργάζονται με ανοϊκά άτομα, και κυρίως σε φροντιστές που μετεκπαιδεύονται στην γεροντοψυχιατρική. Επιπλέον το βιβλίο είναι κατάλληλο για συγγενείς και εθελοντές, οι οποίοι επιθυμούν να ενημερωθούν για τις ανοϊκές διαταραχές. 1
Bundesgesetzblatt 2002, Teil I Nr. 81
Πρόλογος
5
Ευχόμαστε στις αναγνώστριες και στους αναγνώστες μας να ικανοποιηθούν κατά την ενασχόλησή τους με αυτό το τόσο σημαντικό θέμα της φροντίδας και περίθαλψης ηλικιωμένων και επιτυχία στην επαγγελματική τους εκπαίδευση ή μετεκπαίδευση. Θα χαρούμε ιδιαίτερα για υποδείξεις και συμπληρώσεις που αφορούν τη βελτίωση του βιβλίου. Μπορείτε να μας γράψετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση lektorat@europa-lehrmittel.de.
Ευχαριστίες Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά όλους όσους μας συμπαραστάθηκαν έμπρακτα κατά τη διάρκεια της συγγραφής αυτού του βιβλίου, ιδιαίτερα την Maria Feuerhack – Conrad για τις έρευνες και συνεισφορά στα διάφορα θέματα καθώς επίσης τις συνεργάτριες και συνεργάτες του εκδοτικού οίκου Europa –Lehrmittel για τη συνεχή ευγενική και πρόθυμη συνεργασία. Για τις πληροφορίες και διορθώσεις ευχαριστούμε: τον καθηγητή Δρ Andreas Fröhlich, την Sabine Jansen, τον Δρ Norbert Lübke, την Alexandra Rothe, τον Martin Rothe και τον Jochen Wagner. Για τη δωρεά χορήγηση του εικονογραφικού υλικού και των εντύπων θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους εξής: την τάξη φροντιστών ηλικιωμένων 12β της επαγγελματικής σχολής Südliche Weinstraße, το ίδρυμα Anna Haag Mehrgenerationenhaus e.V. στη Στουτγάρδη, την Anne Kaute, την καθηγήτρια Δρ Sabine Bartholomeyczik, τη Lisa Baumann, την καθηγήτρια Δρ Stefanie Becker, την εταιρεία Boehringen Ingelheim Pharma GmbH & Co.KG, τον εκδοτικό οίκο Psychologie και Psychiatrie, το Ομοσπονδιακό Υπουργείο για την Οικογένεια, Ηλικιωμένους, Γυναίκες και Νέους, το Υπουργείο Υγείας, τη Γερμανική Εταιρεία Alzheimer e.V. το Ergoshop –online, τον καθηγητή Δρ Andreas Fröhlich, την Angela Hobus, τον Kevin Joesten, τον Bernd Kiefer, την Elke Köhler-Sandner, την Cathrin Kotz, τον Dustin Kullick, την Jennifer Kummer, τον Sergej Lapin, την εταιρεία Random House, την Petra Reif, τον εκδοτικό οίκο Rowohlt εταιρεία περιορισμένης ευθύνης (ΕΠΕ), τη Bettina Rudert, τη Maria Schreiber, τους εκδοτικούς οίκους S. Fischer, το πανεπιστήμιο Witten/Herdecke, τους εκδοτικούς οίκους Ullstein (ΕΠΕ), τους εκδοτικούς οίκους Kiepenheuer & Witsch (ΕΠΕ) & Co. KG, την Α.Ε. Volkswagen, τον Kenan Wahl.
Ulrike Marwedel
6
Siegfried Weyerer
Martina Schäufele
Πρόλογος
Ενασχόληση με το Βιβλίο
Η δομή του διδακτικού βιβλίου Το βιβλίο αποτελείται από δύο μέρη και περιλαμβάνει συνολικά 25 κεφάλαια. Κάθε κεφάλαιο επεξεργάζεται ένα συνοπτικό θέμα. Η σειρά του κεφαλαίου αντικατοπτρίζει ένα προοδευτικό βαθμό δυσκολίας. Είναι αυτονόητο, ότι μπορεί να υπάρξει απόκλιση στη σειρά ανάλογα με το ενδιαφέρον και τις μαθησιακές προϋποθέσεις. •
•
Μέρος 1: Τα κεφάλαια 1 - 6 παρέχουν μια εύκολη εισαγωγή στους εκπαιδευόμενους χωρίς βασικές γνώσεις. Αυτά καλύπτουν τα διδακτικά περιεχόμενα του πρώτου εκπαιδευτικού έτους της εκπαίδευσης φροντίδας ηλικιωμένων μέχρι τις εξετάσεις στο θέμα; «Ανοϊκές Διαταραχές». Μέρος 2: Στα κεφάλαια 7 - 25 επεξεργάζονται τα περιεχόμενα του δεύτερου και τρίτου εκπαιδευτικού έτους μέχρι το τέλος της τρίτης εκπαίδευσης φροντίδας ηλικιωμένων στο θέμα: «Ανοϊκές Διαταραχές».
Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν • • •
Ένα γλωσσάριο, στο οποίο μπορεί να αναζητηθεί η σημασία των ειδικών όρων, Ένα θεματικό ευρετήριο και ευρετήριο ονομάτων Βιβλιογραφία.
Αρχές της διδασκαλίας και μάθησης Έχουμε αποδώσει ιδιαίτερη σημασία στις ακόλουθες διδακτικές αρχές: • • •
Ευκρίνεια και πρακτική σημασία, Σαφήνεια των διδακτικών στόχων, Αυτόνομη εργασία και εξασφάλιση της μαθησιακής επιτυχίας.
Στο κείμενο έχουν μαρκαριστεί ορισμένα αποσπάσματα με τρεις διαφορετικές σκιάσεις, ώστε να μπορείτε να αναγνωρίσετε, ποια αρχή της διδασκαλίας και μάθησης σε κάθε περίπτωση βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. 1. Ευκρίνεια και πρακτικός προσανατολισμός Στο πλαίσιο με την έντονη σκίαση είναι σκιασμένες καταστάσεις, παραδείγματα, έντυπα και λύσεις προβλημάτων από την επαγγελματική καθημερινότητα.
2. Σαφήνεια των μαθησιακών στόχων Το διακεκομμένο πλαίσιο προσδιορίζει σημαντικούς μαθησιακούς στόχους, τους οποίους θα πρέπει κανείς να μάθει και να συγκρατήσει, όπως μνημονικές προτάσεις, ορισμούς, περιλήψεις, αποτελέσματα ή ορισμούς λέξεων.
Ενασχόληση με το Βιβλίο
15
3. Αυτόνομη εργασία και εξασφάλιση της μαθησιακής επιτυχίας Στο πλαίσιο με την απαλή σκίαση είναι σκιασμένες οι ερωτήσεις ελέγχου, προτάσεις ασκήσεων και παροτρύνσεις για συζήτηση και εμβάθυνση, με τις οποίες μπορείτε εσείς ομαδικά ή μεμονωμένα να εργαστείτε. Έτσι μπορεί αυτό που έχει διδαχθεί να ασκηθεί ή να εδραιωθεί, όμως επίσης να εξεταστεί με κριτική.
Η δομή του κεφαλαίου Το κάθε κεφάλαιο επεξεργάζεται ένα ων λέξεων του ανωτέρω θέματος «ανοϊκές διαταραχές» και τελειώνει με ερμηνείες λέξεων, ασκήσεις και βιβλιογραφικές αναφορές. Στις ερμηνείες των λέξεων εξηγούνται στο τέλος των κεφαλαίων (σε πίνακες) ειδικοί όροι και ξένες λέξεις, οι οποίοι είναι σημαντικοί για την κατανόηση του κεφαλαίου, έτσι ώστε να μπορεί κανείς κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης γρήγορα να αναζητήσει. Πρόκειται για ορισμούς, τους οποίους εσείς πρέπει να μάθετε, διότι οικοδομούνται περαιτέρω εκπαιδευτικά περιεχόμενα. Τις ερμηνείες των λέξεων θα βρείτε σε όλα τα κεφάλαια συγκεντρωμένα στο γλωσσάριο στο τέλος του βιβλίου. Ερμηνεία
ακριβής ορισμός μιας έννοιας, εξήγηση της σημασίας
Διδακτική
διδασκαλία μαθήματος, θεωρία της μάθησης και διδασκαλίας
Γλωσσάριο
κατάλογος λέξεων με επεξηγήσεις
Ικανότητα
ικανότητα και ετοιμότητα. Παραδείγματα που αφορούν προσωπικές ικανότητες είναι η ευελιξία, η χαρά για μάθηση και η διάρκεια. Παραδείγματα κοινωνικών ικανοτήτων είναι ετοιμότητα για συνεργασία ή ενσυναίσθηση (κατανόηση)
Αρχή
βασική αρχή, κανόνας, βασική έννοια
Εξέταση (διερεύνηση)
εξετάζω, σκέπτομαι (αναλογίζομαι) για κάτι
Προσοχή! Ψέμα; Κάπου στο τέλος των κεφαλαίων στις ερμηνείες των λέξεων είναι κρυμμένες συνολικά δύο ορισμοί nonsense.
16
Ενασχόληση με το Βιβλίο