Εισαγωγή
υποκριτική είναι μια σύνθετη τέχνη που δύσκολα ορίζεται. Ωστόσο, όλοι σχεδόν μπορούν να διακρίνουν την καλή υποκριτική από την κακή υποκριτική – ή την καλή υποκριτική από την εξαιρετική υποκριτική. Πώς είναι δυνατόν ένας ηθοποιός να καθηλώνει το κοινό σε ένα θεατρικό έργο, ενώ ένας άλλος να είναι βαρετός και θαμπός στο ίδιο ακριβώς έργο, παίζοντας τον ίδιο ρόλο, λέγοντας τις ίδιες ατάκες; Αν εξαρτιόταν μόνο από το σενάριο, την ομορφιά της γλώσσας, τον επιδέξιο χειρισμό μιας φράσης, τότε η ανάγνωση και μόνο θα ήταν αρκετή. Δεν πρόκειται όμως απλώς για στεγνή απαγγελία κειμένου. Οι ηθοποιοί ενσαρκώνουν και δίνουν ζωή στο έργο. Όλοι οι ηθοποιοί γνωρίζουν ότι αναπόσπαστο μέρος της δουλειάς τους είναι να ανακαλύψουν και να κατανοήσουν τον προσωπικό τους πόνο. Αυτό είναι γνωστό από την εποχή του Στανισλάφσκι. Αυτό που ξεχωρίζει την Τεχνική Τσάμπακ από εκείνες που έχουν έως τώρα διδαχθεί, είναι ότι εγώ μαθαίνω στους ηθοποιούς πώς να αξιοποιούν τα συναισθήματά τους ως μέσο ενδυνάμωσης του στόχου τους και όχι σαν αυτοσκοπό. Η τεχνική μου διδάσκει στους ηθοποιούς πώς να «κερδίζουν». Αν εξετάσουμε προσεκτικά το δράμα και την κωμωδία – στην πραγματικότητα οποιοδήποτε λογοτεχνικό έργο – θα διαπιστώσουμε ότι όλοι οι χαρακτήρες έχουν ένα κοινό στοιχείο. Όλοι θέλουν να «κερδίσουν». Σε όλες τις ιστορίες, ο ήρωας θέλει ή χρειάζεται κάτι (ο
Η
xii.............................................................Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΗΘΟΠΟΙΟΥ
στόχος του) – αγάπη, δύναμη, επιβεβαίωση, τιμή – και η ιστορία τεκμηριώνει τον τρόπο με τον οποίο προσπαθεί να «κερδίσει» τη συγκεκριμένη επιθυμία ή ανάγκη. Το Τι και το Πώς προσπαθούν οι χαρακτήρες να «κερδίσουν» προσδιορίζεται με πολλούς τρόπους και παίρνει πολλές μορφές και σχήματα. Ωστόσο όταν επεξεργαστεί κανείς αυτούς τους στόχους αναλυτικά, θα διαπιστώσει ότι όλες οι συγκρούσεις και οι προσπάθειες του ήρωα είναι απόρροια της μάχης που δίνει για να πετύχει τον οποιοδήποτε στόχο του. Διδάσκω στους ηθοποιούς πώς να «κερδίζουν», γιατί αυτό ακριβώς κάνουν και οι άνθρωποι στην πραγματική ζωή! Διεκδικούν αυτό που θέλουν. Οι ενδιαφέροντες και δυναμικοί άνθρωποι επιλέγουν ενδιαφέροντες και δυναμικούς τρόπους για να διεκδικήσουν αυτό που θέλουν και προκαλούν μεγαλύτερη συγκίνηση και ένταση υλοποιώντας αυτούς τους στόχους. Και το κάνουν υποσυνείδητα. Αντίθετα, ο ηθοποιός πρέπει να έχει πλήρη επίγνωση του εαυτού του και να διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία για να δουλέψει πάνω σε ένα σενάριο έτσι, ώστε αυτή η ενδιαφέρουσα και δυναμική συμπεριφορά να φαίνεται και να δίνει την αίσθηση ότι πρόκειται πράγματι για μια υποσυνείδητη διαδικασία. Η Τεχνική Τσάμπακ προκαλεί την παραπάνω διαδικασία καθώς επιτρέπει σε αυτήν τη φυσική και δυναμική ανθρώπινη συμπεριφορά να πάρει σάρκα και οστά. Η Τεχνική Τσάμπακ αναπτύχθηκε μέσα από την προσπάθειά μου να κατανοήσω και να υπερβώ τα προσωπικά μου τραύματα – και συγκεκριμένα τον τρόπο με τον οποίο τα τραύματα αυτα,επηρεάζουν την τέχνη μου και τη ζωή μου. Δεν είχα ιδέα πόση δύναμη και βάθος θα αποκτούσε η συγκεκριμένη αναζήτηση. Μεγάλωσα σε μια οικογένεια με έναν απόμακρο, δυσλειτουργικό και εργασιομανή πατέρα και με μια μητέρα που ασκούσε φυσική και συναισθηματική βία. Είχα αναπτύξει ένα βαθιά ριζωμένο σύμπλεγμα εγκατάλειψης και ένιωθα ανάξια ν’ αγαπηθώ. Ουσιαστικά, έκανα τα πάντα προκειμένου να με υποτιμούν οι άλλοι. Ως ενήλικας και ως ηθοποιός, έφερα όλες τις παιδικές και εφηβικές μου φρίκες και πνιγόμουν μέσα σ’ αυτές. Αναζητούσα συμπάθεια και κατανόηση, καθώς πίστευα ότι αυτη η συμπεριφορα,θα με βοηθούσε να ανακουφίσω τον πόνο του παρελθόντος μου. Ήμουν πραγματικά σε επαφή με τον συναισθηματικό μου πόνο, αυτό δηλαδή που αγωνιά κάθε ηθοποιός να πετύχει. Άρχισα, όμως, να αναρωτιέμαι: «Πού οδηγεί όλο αυτό; Πώς διαμορφώνουν αυτές οι αισθήσεις και τα συναισθήματα από το παρελθόν τη
IVANA CHUBBUCK ...........................................................................xiii
δουλειά μου ως ηθοποιό; Πώς με διαμορφώνουν ως άνθρωπο; Πώς θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω ολα τα κομματιασμένα, διάσπαρτα και, ενίοτε, αντιφατικά συναισθήματα έτσι, ώστε να με εξυπηρετήσουν για ένα χαρακτήρα στο σενάριο;» Όταν δούλευα ως ηθοποιός, παρατηρούσα πολλούς συναδέλφους που πραγματικά ανέσυραν από μέσα τους βαθιά, οδυνηρά συναισθήματα·η εργασία τους όμως έμοιαζε με προϊόν αυταρέσκειας. Συνειδητοποίησα ότι τα βαθιά και ουσιαστικά συναισθήματα δεν με καθιστούν απαραίτητα ένα βαθύ και ουσιαστικό άτομο. Είδα ότι το να συντηρώ τον πόνο μου – στη ζωή και στη σκηνή – δημιουργεί σχεδόν το αντίθετο αποτέλεσμα. Μοιάζει με εγωκεντρισμό, αυτολύπηση και αδυναμία, που είναι και τα βασικά χαρακτηριστικά ενός θύματος. Όχι και η καλύτερη επιλογή για έναν ηθοποιό. Άρχισα, λοιπόν, να διερευνώ τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσα να εκμεταλλευτώ πιο αποτελεσματικά στην εργασία μου, τη συναισθηματική μου κληρονομιά. Παρατηρώντας τις ζωές πετυχημένων ανθρώπων, διαπίστωσα ότι έμοιαζαν να χρησιμοποιούν τα φυσικά και συναισθηματικά τους τραύματα ως κίνητρο· όχι για να υποφέρουν αυτάρεσκα, αλλά ως πηγή έμπνευσης και ώθησης για τα μεγάλα τους επιτεύγματα. Υποψιαζόμουν ότι την ίδια ακριβώς φόρμουλα θα μπορούσαν να εφαρμόζουν οι ηθοποιοί για να προσεγγίζουν τους ρολους τους. Παρακολουθούσα τους σπουδαίους ηθοποιούς της εποχής μας και έβλεπα στις ερμηνείες τους την ίδια συναισθηματική τάση να ξεπερνούν τις δυσκολίες ,και μάλιστα, να χρησιμοποιούν αυτά τα ίδια ακριβώς εμπόδια, για να κάνουν αναγκαία την επίτευξη ενός στόχου και να τον πετυχαίνουν. Στις ερμηνείες τους, οι σπουδαίοι ηθοποιοί καθρέφτιζαν ενστικτωδώς τη συμπεριφορά και τη φύση σπουδαίων ανθρώπων. Ήθελα να δημιουργήσω ένα σύστημα που να αντανακλά και να καθοδηγεί αυτή τη διαδικασία. Ένα σύστημα που να αναπαράγει την πραγματική, δυναμική ανθρώπινη συμπεριφορά. Ένα σύστημα το οποίο θα καθοδηγεί και θα ενδυναμώνει τον ηθοποιό, όταν αυτός τολμά να κάνει επιλογές χωρίς φόβο, ώστε να αξιοποιεί τον προσωπικό του πόνο για να πετύχει τον στόχο του ήρωά του. Ένα σύστημα που θα οδηγεί σε ριψοκίνδυνες επιλογές, δίνοντας τη δυνατότητα στον ηθοποιό να σπάσει τους κανόνες και να δημιουργήσει καινούριους, πετυχαίνοντας εξαιρετικές ερμηνείες. Ένα σύστημα που να δημιουργεί έναν συναισθηματικά ηρωικό χαρακτήρα, κι όχι ένα θύμα.
xiv ............................................................Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΗΘΟΠΟΙΟΥ
Συνειδητοποίησα ότι ένας ηθοποιός πρέπει να ταυτιστεί με την πρωταρχική ανάγκη, τον πρωταρχικό σκοπό ή ΣΤΟΧΟ του χαρακτήρα. Με αυτόν τον ΣΤΟΧΟ κατά νου, ο ηθοποιός πρέπει να εντοπίσει τον κατάλληλο προσωπικό του πόνο που θα μπορέσει να ενεργοποιήσει αποτελεσματικά αυτόν τον ΣΤΟΧΟ. Αφού επεξεργάστηκα αυτήν την ιδέα για λίγο καιρό, κατάλαβα ότι ο πόνος πρέπει να είναι τόσο δυνατός ώστε να εμπνεύσει τον ηθοποιό να δεσμευτεί άφοβα, να κάνει οτιδήποτε για να ΠΕΤΥΧΕΙ τον ΣΤΟΧΟ του. Αν τα συναισθήματα δεν είναι αρκετά δυνατά, τότε δεν βοηθούν αρκετά τον ηθοποιό ώστε να συνεχίσει να αγωνίζεται για να «κερδίσει». Αλλά όταν ο κατάλληλος προσωπικός πόνος συνδυαστεί μ’ έναν ΣΤΟΧΟ, τότε ο ηθοποιός έρχεται σε επαφή με τα εμπόδια του ήρωά του, κάνοντας την επίτευξη του ΣΤΟΧΟΥ πραγματική και αναγκαία για τον ίδιο ως άτομο, και όχι ως έναν ηθοποιό που απλώς παίζει έναν ρόλο. Η καινοτόμα τεχνική μου γεννήθηκε μέσα από αυτήν τη νέα προσέγγιση. Άρχισα να εργάζομαι πάνω σε αυτήν την θεωρία υπέρβασης του προσωπικού πόνου που στοχεύει στην ενδυνάμωση μιας ερμηνείας, για να τη μετατρέψω σε τεχνική. Έπρεπε να βρω τρόπο να βοηθώ τους ηθοποιούς να ταυτίζονται ψυχολογικά και να αισθάνονται ότι η ανάγκη του ρόλου να πετύχει είναι δική τους ανάγκη. Μόλις άρχισα να εφαρμόζω τις παραπανω έννοιες, διαπίστωσα ότι η διαδικασία αυτή,μού προσέφερε πάρα πολλά σε προσωπικό επίπεδο. Άλλαξε ριζικά τη ζωή μου. Άρχισα να διδάσκω επτά ημέρες την εβδομάδα, πολλές ώρες την ημέρα. Επειδή δίδασκα και εκπαίδευα κυρίως ηθοποιούς εν ενεργεία, η δουλειά μου διαδόθηκε γρήγορα στον χώρο της υποκριτικής τέχνης. Άνοιξα εργαστήριο υποκριτικής. Σε μικρό χρονικό διάστημα το εργαστήριο είχε μια διόλου ευκαταφρόνητη λίστα αναμονής. Ποτέ δεν διαφήμισα το εργαστήριο και αρνήθηκα να προβώ σε οποιαδήποτε διαφημιστική καμπάνια. Δεν το καταχώρησα ποτέ στον επαγγελματικό κατάλογο για ηθοποιούς. Δεν είχα καν ιστοσελίδα. Για αρκετά χρόνια, μάλιστα, ο αριθμός τηλεφώνου του εργαστηρίου δεν ήταν καταχωρημένος στους τηλεφωνικούς καταλόγους. Δεν το έκανα επειδή ήμουν ακατάδεκτη ή αλαζονική. Απλώς θεωρούσα ότι αν ένας ηθοποιός ήθελε πραγματικά να με βρει, θα με έβρισκε. Μερικοί περίμεναν αρκετά μέχρι να μπουν στην τάξη μου και κάποιες φορές χρειάστηκαν μήνες για να βρουν τον αριθμό τηλεφώνου του εργαστηρίου. Ως αποτέλεσμα, προσέλκυα εκείνους που ήταν πραγματικά αφοσιωμένοι στην τέχνη – είτε αυτοί ήταν συγγραφείς, σκηνοθέτες ειτε ήταν ηθοποιοί. Πιστεύω πραγματικά ότι η ποιότητα των μαθητών μου, εκ των οποίων οι
IVANA CHUBBUCK .............................................................................xv
περισσότεροι είναι αφοσιωμένοι ηθοποιοί εν ενεργεία, συνέβαλε στη βελτίωση και στην περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνικής μου.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, έχω εκπαιδεύσει χιλιάδες ηθοποιούς πάνω σε χιλιάδες ρόλους για χιλιάδες ταινίες, τηλεοπτικές σειρές και θεατρικά έργα. Οι ηθοποιοί αυτοι,αποτελούν ένα ζωντανό (και ενεργό) εργαστήριο μελέτης για την τεχνική μου. Τύγχανε συχνά να εκπαιδεύω διάφορους ηθοποιούς που θα περνούσαν από οντισιόν για τον ίδιο ρόλο στην ίδια ταινία. Έχω δει, από πρώτο χέρι, τι λειτουργεί και τι όχι. Με το πέρασμα των χρόνων, έχω εντοπίσει τον πιο αποτελεσματικό κοινό παρονομαστή. Όταν παρατηρούσα ότι κάποια συγκεκριμένη προσέγγιση πετύχαινε επανειλημμένα, τότε την ανέπτυσσα, την εξερευνούσα και την βελτίωνα μέχρι να γίνει εύκολη η αναπαραγωγή της. Όταν οι ηθοποιοί μου έκλειναν ρόλους ή έπαιρναν εκπληκτικές κριτικές και βραβεία, έβλεπα ότι αυτό προερχόταν συχνά από τη χρήση παρόμοιων θεμελιωδών εργαλείων, όλα με ρίζες στη βασική ανθρώπινη ψυχολογία και την επιστήμη της συμπεριφοράς.
Άλλο ένα μοτίβο που παρατήρησα με την πάροδο του χρόνου είναι ότι η δική μου τεχνική υποκριτικής τείνει να ενσωματώνεται και στην προσωπική ζωή του ηθοποιού. Το να χρησιμοποιούμε την αντιξοότητα ως μέσο υπέρβασης και επιτυχίας αποτελεί πηγή έμπνευσης και με τόσο υψηλά αποτελέσματα, που πολλοί ηθοποιοί μου ενσωματώνουν ασυνείδητα αυτόν τον τρόπο ύπαρξης στην ίδια τους τη ζωή. Γίνονται συνειδητοποιημένοι και δυνατοί. Απαλλάσσονται και στη ζωή τους από τη θυματοποίηση, όπως ακριβώς κάνουν και για έναν ρόλο στο σενάριο ή στο θεατρικό έργο.
Κάτι πολύ σημαντικό για έναν ηθοποιό ή έναν σκηνοθέτη ή έναν σεναριογράφο, ή ακόμη και για κάποιον που δεν είναι ηθοποιός αλλά θέλει να μάθει να χρησιμοποιεί τον πόνο του για να πετύχει τους στόχους του, είναι ότι προσφέρω μια τεχνική που εμβαθύνει ολοκληρωτικά στις ερμηνείες των ηθοποιών και αλλάζει τη ζωή τους.
Το βιβλίο μου, σάς παρέχει την ακριβή μεθοδολογία της Τεχνικής Τσάμπακ, που είναι επί της ουσίας ένα αυστηρό, διεξοδικό σύστημα λεπτομερούς ανάλυσης του σεναρίου. Ένα σύστημα ανάλυσης σεναρίου που θα σας βοηθήσει να έρθετε σε επαφή με τα συναισθήματά σας και θα σας δείξει έναν τρόπο όχι απλώς να τα αισθάνεστε, αλλά να τα χρησιμοποιείτε εκτενώς και δυναμικά. Το βιβλίο Η Δύναμη του Ηθοποιού θα σας δείξει πώς να μετατρέψετε τις συγκρούσεις, τις προκλήσεις και τον
xvi ............................................................Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΗΘΟΠΟΙΟΥ
πόνο σας σε κάτι θετικό, τόσο από τη μεριά του ρόλου που υποδύεστε, όσο και από αυτήν του ανθρώπου που βρίσκεται πίσω από τον ρόλο.
Σε όλη την σταδιοδρομία μου διδάσκοντας, έχω λάβει πολλές προσωπικές ευχετήριες κάρτες, σημειώματα και επιστολές μαθητών που εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους για την τεχνική, η οποία πάντα φαίνεται να αλλάζει τη ζωή και τη σταδιοδρομία ενός ηθοποιού, συγγραφέα ή σκηνοθέτη. Ας είναι αυτό το βιβλίο ένας τρόπος για να ανταποδώσω κι εγώ το «Ευχαριστώ», γιατί έχω μάθει τόσα πολλά, αν όχι περισσότερα, από τους μαθητές μου – μέσα από αυτό που είναι ως άνθρωποι και μέσα από τις ποικίλες εμπειρίες τους – όπως κι εκείνοι έμαθαν από μένα.
Περιεχόμενα
Εισαγωγή
xi
ΜΕΡΟΣ Ι: Τα 12 Βήματα της Τεχνικής Τσάμπακ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Εργαλείο #1: ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Εργαλείο #3: ΕΜΠΟΔΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9
1 9
Εργαλείο #2: ΣΤΟΧΟΣ ΣΚΗΝΗΣ
27
Εργαλείο #4: ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΟ
65
Εργαλείο #5: ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Εργαλείο #6: ΠΑΥΣΕΙΣ και ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Εργαλείο #7: Η ΣΤΙΓΜΗ ΠΡΙΝ
Εργαλείο #8: ΧΩΡΟΣ και ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΤΟΙΧΟΣ Εργαλείο #9: ΔΡΑΣΕΙΣ
51
95
113
132 154 175
viii ...........................................................Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΗΘΟΠΟΙΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Εργαλείο #10: ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Εργαλείο #11: ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Εργαλείο #12: ΑΦΕΣΟΥ
ΜΕΡΟΣ IΙ: Άλλα Εργαλεία Υποκριτικής και Ασκήσεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Κατάχρηση Ουσιών
214 245 257
265 267
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 Δημιουργώντας Σεξουαλική Χημεία
285
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Δημιουργώντας Οργανικό Φόβο
296
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Παίζοντας έναν Κατά Συρροή Δολοφόνο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17 Δημιουργώντας Οργανικά Συναισθήματα για Θάνατο και Επικείμενο Θάνατο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18 Βιώνοντας την Εμπειρία της Εγκυμοσύνης (από την οπτική γωνία του Άνδρα και της Γυναίκας) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19 Βιώνοντας την Εμπειρία του Γονιού ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20 Παίζοντας έναν Παραπληγικό ή Τετραπληγικό
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21 Δημιουργώντας Συναισθηματική Αλήθεια για Ουλές και Μώλωπες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 22 Υποδυόμενος, με Οργανικό Τρόπο, την Απασχόληση, το Επάγγελμα ή την Καριέρα ενός Ρόλου
291
304 313
316 318 320 322
IVANA CHUBBUCK ..............................................................................ix
ΜΕΡΟΣ IIΙ: Η Πρακτική Εφαρμογή των 12 Εργαλείων Ανάλυση Σεναρίου για τον «Θείο Βάνια» Χρησιμοποιώντας τα 12 Εργαλεία
Επίλογος
Ευχαριστίες
Πρακτική Εφαρμογή: Σκηνές με Τρία ή Περισσότερα Άτομα
333 335 487
493 497