001 the berlin lesson 2014

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ

The BERLINlesson2014 anONtheROADexperience έναΜΑΘΗΜΑστοΒΕΡΟΛΙΝΟ μίαONtheROADεμπειρία

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ

μία ON THE ROAD εμπειρία για την ομάδα των φοιτητριών/ών του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

on the ROAD

The 19 25 03 2014 BERLIN lesson 55 2014 η διαπέραση της γεωγραφίας των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης. Οι πόλεις και τα ενδιάμεσα τοπία σημασιών και νοημάτων. Η BUDAPEST, το DESSAU, το POTSDAM, το BERLIN, το MUNICH, η LJUBLIANA ο Mies van de Rohe

o Hans Scharoun o Peter Eisenman o Daniel Liebeskid o Walter Gropius o Erich Mendelsohn o Wolf Prix/HIMMELBLAU o Micha Ullmann

η Nina Hagen οι KraftWerk οι Einsturzende Neubauten ο Herbert von Karayan ο Vim Wenders ο Reiner Verner Fassbinder

ο Ludwig Mies van de Rohe o Hans Scharoun o Peter Eisenman o Daniel Liebeskid o Walter Gropius o Erich Mendelsohn o Wolf Prix/HIMMELBLAU o Micha Ullmann

55

εμείς

φωτογραφίες: Ιφιγένεια Δηλαβεράκη

08 - 09

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

Η είσοδος στον τρόπο και τον χρόνο του ταξιδιού, περιέχεται στο διάστημα του δρόμου, στο διάστημα της πλεύσης, στις περιηγήσεις των πόλεων, στο γέλιο πάνω στα μπερδεμένα σκεπάσματα των δωματίων. Περιέχεται στις πρώτες στιγμές, στην εκκίνηση, καθώς μεταφέρουμε τις αποσκευές μέχρι το κατάστρωμα ή, αργότερα, στα δωμάτια των ξενοδοχείων. Εκεί από όπου θα κοιτάξουμε προς τα έξω, θα αντικρύσουμε, θα επιθυμήσουμε το κοίταγμα προς τις ζωές των ανθρώπων που κινούνται δίπλα μας. Περιέχεται στην αναμονή της ανατολής του ηλίου στην Αδριατική, στην δύναμη και το θόρυβο των μηχανών του πλοίου, στα εκτεινόμενα μπροστά μας τοπία των Βαλκανίων, στις πεδιάδες της κεντρικής Ευρώπης, καθώς φτάνουμε εκεί. Στο ταξίδι, τα πολλά ταξίδια που περιέχονται σε αυτό, έχουμε ορίσει ένα συμβατικό στόχο. Οι στοχοι του ταξιδιού όμως γεννιούνται και παρατίθενται στο εσωτερικό των μικρών ομάδων που σχηματίζουμε για να εξετάσουμε τις στιγμές που πέρασαν, τη μέρα που αφήσαμε πάνω στους κυματισμούς της θάλασσας, στα δίκτυα και τις διακλαδώσεις των οδών. Λίγο μετά κατακλυζόμαστε από την αίσθηση πως, ήδη, βρισκόμαστε μέρες πολλές σε μια διαρκή περιήγηση στον κόσμο. Ο χρόνος προς τα πίσω, στην εμπειρία κάθε ταξιδιώτη ενώνεται με τους χρόνους όλων των παλαιότερων ταξιδιών σβήνοντας πρόσκαιρα τα ενδιάμεσα σύντομα διαστήματα της συμβατικής ζωής. Θα ταξιδεύσουμε βόρεια προς μια μυθική πόλη, ισάξια του μύθου της ή είδωλο της μιάς και των πολλών απεικονίσεών της.

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

The BAUHAUS lesson 2014 The BERLIN lesson Walter Gropius, 1964 2014

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

φωτογραφία: Ελένη Καραγκούνη

12 - 13

Η περίοδος που η σχολή μεταφέρθηκε στην πόλη DESSAU χαρακτηρίζεται από την εδραίωση του προσανατολισμού των δασκάλων της προς την άρρηκτη σύνδεση της τέχνης και της τεχνολογίας που πρωτοεπιχειρήθηκε στην Βαϊμάρη το 1923. Στην πόλη DESSAU η ονομασία της σχολής άλλαξε από Staatliches Bauhaus σε Hochschule für Gestaltung (σχολείο σχεδιασμού). Εγκαταλείποντας την ιδέα και τις πρακτικές της συντεχνίας, υπήρξαν έκτοτε καθηγητές και μαθητές και όχι αρχιτεχνίτες (μάστορες), ειδικευμένοι τεχνίτες και μαθητευόμενοι. Στην γεμάτη προσδοκίες βιομηχανική πόλη του DESSAU, οι δάσκαλοι και οι μαθητές της σχολής βρήκαν το ιδεώδες περιβάλλον για το σχεδιασμό αντικειμένων που αμέσως θα παράγονταν μαζικά από την βιομηχανία. Παραδόξως, μετά το κλέισιμο της σχολής στη Βαϊμάρη, αποτέλεσμα έντονης πολιτικής πίεσης, η αλλαγή τόπου δεν είχε σαν αποτέλεσμα μία εσωτερική κρίση. Αν μη τι άλλο ενίσχυσε την αφοσίωση των μετόχων στον σκοπό τους να σχεδιάσουν νέα βιομηχανικά προϊόντα για μεγάλους πληθυσμούς. Η διακηρυγμενη στην έκθεση της Βαϊμάρης το 1923, καινοφανής ιδέα του δεσμού της τέχνης και της τεχνολογίας-που αποτελεί το υπόβαθρο της διεθνούς φήμης της σχολής- απέκτησε την πληρη δυναμική της στο DESSAU. Εκκινώντας από το διάσημο κτίριο της σχολής-σχεδιασμένο από το γραφείο του ιδρυτή της σχολής Walter Gropius σε συνεργασία με τα εξειδικευμένα εργαστήρια της σχολής-η πλειοψηφία των αντικειμένων και των κτιρίων που καθόρισαν το ύφος και το σχεδιαστικό περιεχόμενο της σχολής παρήχθησαν στο DESSAU. Εκεί, η στυλιστική ισχυρή γραφιστική επιλογή των πεζών γραμματων καθιερώθηκε για πρώτη φορά ενώ με την

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

14 - 15

ταυτόχρονη δημιουργία της εταιρίας Bauhaus GmbH έγινε δυνατή η συμμετοχή των μαθητών στην επιτυχία των προϊόντων που σχεδιάστηκαν και παρήχθησαν. Σημαντικοί υπέρμαχοι του εγχειρήματος ήταν ο εμπνευσ μένος εφευρέτης και πρωτοπόρος της αεροναυπηγικής Hugo Jungers, ο προοδευτικός δήμαρχος της πόλης Fritz Hesse και ο διοικητικός αξιωματούχος Ludwig Grote. Όλοι τους προσδοκούσαν να ξεπηδήσουν λύσεις που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στην κατασκευή οικονομκών εργατικών κατοικιών στις βιομηχανικές περιοχές αλλά και στις καινοτόμες πολιτιστικές προτάσεις για την περιοχή τους. Ο Gropius έγινε δεκτός με θέρμη από τους αξιωματούχους της πόλης ήδη φημισμένος από το γυάλονο κτίριο που σχεδίασε για την βιομηχανία υποδημάτων FAgus-Werk. Το σύνολο των δασκάλων από την Βαϊμάρη ακολούθησαν τον Gropius και κατοίκησαν στις κατοικίες που ήδη είχε σχεδιάσει γιαυτούς. Ήταν ή σημαντικότερη και διασημότερη αποικία καλλιτεχνών πολύ πέρα από την Γερμανική περιοχή. Ένα ιδιαίτερο ανθρώπινο δυναμικό που ενίσχυσε την αναδυόμενη τότε βιομηχανική περιοχή. Από το 1926 και μετά το πρώην Staatliches Bauhaus ονομάστηκε “Bauhaus – Hochschule für Gestaltung” (Bauhaus – Σχολείο Σχεδιασμού). Αντί για ένα αποδεικτικό εξειδίκευσης της περιόδου της Βαϊμάρης, οι τελειόφοιτοι ελάμβαναν δίπλωμα και οι δάσκαλοί τους διορίστηκαν καθηγητές. Τα καλλιτεχνικά θέματα παραμερίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από κύκλους μαθημάτων προσανατολισμένους στον βιομηχανικό σχεδιασμό. Ενώ οι μαθητές του Itten είχαν κουρεμένα κεφάλια και φορούσαν βαριές ποδιές εργασίας στην Βαϊμάρη, η ένδυση στο Dessau ήταν ιδιαίτερα σύγχρονη.

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

φωτογραφία: Ελένη Καραγκούνη

16 - 17

Παρόλα αυτά η έλλειψη εμπιστοσύνης και η δυσαρέσκεια εκδηλώθηκαν και στην σχολή του Dessau. Η έλλειψη οικονομικά προσιτής στέγασης εξαιτίας του υψηλού κόστους της λειτουργίας της πειραματικής ζώνης ειδικού προορισμού Dessau-Torten εξαγρίωσε τους μεσοαστούς όπως επίσης, πολύ περισσότερο, ο προοδευτικό τρόπος ζωής στην σχολή. Δεδομένης της έναρξης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης υπήρξε ελάχιστη ανοχή στην πολιτιστική δράση της σχολής που εκδηλωνόταν με την μορφή των φεστιβάλ, των συγκεντρώσεων για ανάγνωση και των μουσικών γεγονότων. Από το 1927 και ύστερα, για μιά ακόμη φορά, ο Gropius έπρεπε να υπερασπιστεί την πολιτική διάσωση της σχολής. Ένα χρόνο μετά, με την σύσταση του Gropius, η θέση του διευθυντή δόθηκε στον ελβετό αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Hannes Meyer, που ήταν ήδη ο διευθυντής του τμήματος Αρχιτεκτονικής. Μαζί με τους μαθητές του ο Meyer κατασκεύασε το Ομοσπονδιακό Σχολείο για τις Γερμανικές ενώσεις εμπορίου (ADGB) στο Bernau κοντα στο Βερολίνο αλλά και το Laubenganghäuser (Οικίες με εξώστες) στο Dessau. Ο αγώνας του συμπυκνώθηκε στην πρόταση '' Οι ανάγκες των ανθρώπων αντί για την ανάγκη για πολυτέλεια''. Στη συνέχεια, ακολούθησε την στρατηγική του σχεδιασμού προϊόντων της εποχής της Βαϊμάρης αλλά με νέες ριζοσπαστικές τακτικές. Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του η τέχνη είναι είναι μία ακόμη μεταβλητή στην επιδίωξη ενός τελικού σκοπού. Παρόλα αυτά, εξαιτίας της δημόσιας πολιτικής τοποθέτησής του με τους σοσιαλιστές, ο Meyer κινδύνευε να χαρακτηριστεί ''πολιτιστικός μπολσεβίκος''. Το 1930 απολύθηκε από διευθυντής της

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

φωτογραφία: Ελένη Καραγκούνη

18 - 19

σχολής από το συμβούλιο της πόλης με την κατηγορία της υιοθέτησης ''κομμουνιστικών πρακτικών'' Με τον Ludwig Mies van der Rohe, το 1930, η σχολή απέκτησε τον τελευταίο και λιγότερο, σε αντίθεση με τους Gropius και Meyer, πολιτικά ευαίσθητο διευθυντή. Ο προσανατολισμός και η επικέντρωση της σχολής στην αρχιτεκτονική αυξήθηκε κάτω από την διεύθυνσή του. Ταυτόχρονα έγινε φανερή η έλλειψη κοινωνικοπολιτικών αναφορών. Οι μαθητές επιρρεάστηκαν περισσότερο από την απαγόρευση κάθε πολιτικής πρακτικής και την εξάλειψη της σύνδεση με την παραγωγή. Ένα έτος μετά την ανάληψη της διεύθυνσης από τον Mies van der Rohe το συμβούλιο της πόλης πέρασε στον έλεγχο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος (NSDAP) και εξέδωσε ψήφισμα για το κλείσιμο της σχολής. Η μετεγκατάσταση ολόκληρης της σχολής σε ένα παλιό εργοστάσιο τηλεφωνίας στην περιοχή Sterlitz του Βερολίνου ήταν μία σύντομη περίοδος που προηγήθηκε της οριστικής διακοπής της λειτουργίας της, το 1933.

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

φωτογραφία: Ελένη Καραγκούνη

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

The BERLIN The Einstein Tower lesson Erich Mendelsohn, 1920-1922 2014

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

22 - 23

Στην αρχή του 20ου αιώνα, οι Η.Π.Α. βρέθηκαν στην πρωτοπορεία της ανάπτυξης της αστρονομίας. Στην Γερμανία διατηρήθηκε η επιλογή της κλασσικής αστρονομίας αντί των σύγχρονων διερευνήσεων της αστροφυσικής και της φυσικής του ηλιακού συστήματος. Τα αστρονομικά εργαλεία στα περισσότερα αστεροσκοπεία δεν ήταν εκσυγχρονισμένα και οι ατμοσφαιρικές συνθήκες δεν επέτρεπαν την διαυγή και οξεία παρατήρηση όπως στην περιοχή της Καλιφόρνια. Ακόμη, δεν υπήρχε καμμιά δυνατότητα ιδιωτικής χορηγίας. Παρόλα αυτά υπήρχε η θέληση της ανάπτυξης της επιστήμης μετά τον Α'.Π.Π. όπως εκφράστηκε από το σύνθημα '' η δύναμη της επιστήμης, υποκατάστατο της πολιτικής δύναμης''. Το 1920 ιδρύθηκε το ''Notgemeinschaft der Deutschen Wissenschaft'' (NDW) και εδραίωσε την ανάπτυξη της επιστήμης στη Γερμανία παρά την πολιτική και οικονομική κατάσταση. Η πρόθεση να χρηματοδοτηθεί ένα γερμανικό ηλιακό παρατηρητήριο ενεργοποιήθηκε μετά τα σημαντικά αποτελέσματα της αγγλικής επιχείρησης παρατήρησης της ηλιακής έκλειψης τον οκτώβριο του 1919 που επιβεβαίωσε την γενική θεωρία της σχετικότητας του Einstein. Αν και άλλες απόπειρες δεν είχαν κάποια επιτυχία, η ιδέα ήταν να μετρηθεί η μετακίνηση στην κόκκινη περιοχή του φάσματος του βαρυτικού πεδίου του ηλίου με ένα νέο είδος τηλεσκόπιου... ...περισσότερα στη διεύθυνση... http://www2.astronomicalheritage.net/index.php/ show-entity?identity=38&idsubentity=1

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

φωτογραφία: Ελένη Καραγκούνη

24 - 25

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

The BERLIN lesson 2014 Ιστορία της Αρχιτεκτονικής Τοπία και τόποι των Βαλκανίων Πόλεις Διαδρομές Σύντομες και διαρκείς συζητήσεις η ζωή σε ομάδες on the road Σύγχρονη Αρχιτεκτονική το πρωϊ, το βράδυ και η νύχτα Πορείες προς τον Βορρά και τον Νότο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

φωτογραφίες: Ιφιγένεια Δηλαβεράκη

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

φωτογραφία: Ελένη Καραγκούνη

The BERLIN THE BAUHAUS ARCHIVES lesson Walter Gropius, 1964 2014

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

THE BAUHAUS ARCHIVES Το αρχείο/μουσείο σχεδιασμού της σχολής BAUHAUS στο Βερολίνο δραστηριοποιείται στην έρευνα και την έκθεση/ παρουσίαση της ιστορίας και της επιρροής της σχολής BAUHAUS (1919-1933), της σημαντικότερης σχολής για την Αρχιτεκτονική, το σχεδιασμό αντικειμένων και την τέχνη στον εικοστό αιώνα. Το πλήρες φάσμα της δραστηριότητας της σχολής αντιπροσωπεύεται στην Συλλογή BAUHAUS: Η αρχιτεκτονική, το έπιπλο, η κεραμική, η μεταλλουργία, η φωτογραφία, οι κατασκευές για το θέατρο καθώς και οι πρώϊμες φοιτητικές εργασίες μαζί με τις εργασίες των διάσημων δασκάλων, του Walter Gropius και των Johannes Itten, Paul Klee, Lyonel Feininger, Wassily Candinsky, Josef Albers, Oskar Schlemmer, Laszlo Moholy Nagy Ludwig Mies van der Rohe. Ακόμη και σήμερα, η Bauhaus Lamp, η πολυθρόνα ''Wassily'', οι ταπετσαρίες αλλά και ένα πλήθος άλλων σχεδιασμένων αντικειμένων θεωρούνται κλασσικά και σύγχρονα (modern clessics) ταυτόχρονα αντικείμενα. Αυτή η μεγάλη έκθεση ζωγραφικής, σχεδίων, γλυπτών και προπλασμάτων τόσο από τους μαθητές όσο και από τους

28 - 29

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

δασκάλους που αποτελεί ένα μικρό τμήμα της μεγαλύτερης στον κόσμο συλλογής απεικονίζει την συνεχή, έως σήμερα, επιρροή αυτής της σχολής. Οι ερευνητές έχουν στην διάθεσή τους περισσότερους από 32.000 τόμους (βιβλία, καταλόγους εκθέσεων και περιοδικές εκδόσεις) για την επιρροή, την αποδοχή και την απορρόφηση των ιδεών που ανάβλυσαν από αυτή την δραστηριότητα. Η συλλογή των τεκμηρίων περιλαμβάνει χειρόγραφα, επιστολές, εκτυπώσεις, σχέδια, και φωτογραφίες. Ο προγραμματισμός του μουσείου συμπληρώνεται από τέσσερις τουλάχιστον ειδικές εκθέσεις, πολυάριθμες εκθέσεις, συζητήσεις, εργαστήρια, αναγνώσεις και συναυλίες.

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

30 - 31

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

φωτογραφία: Ελένη Καραγκούνη

The BERLIN The BERLIN PHILARMONIC hall lesson Hans Scharoun, 1963 2014 (συλλογή κειμένων και γενικό υλικό από το ταξίδι του 2005 στο Βερολίνο: Ιρις Λυκουριώτη, Έβελυν Γαβρήλου. Φάκελλος, κατάλογοι και τεύχος: Ιρις Λυκουριώτη, Ιορδάνης Στυλίδης )

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

‘' ...Δεν υπάρχει μία μόνη εξήγηση για την αυξανόμενη έλλειψη κανονικότητας στην αρχιτεκτονική του Scharoun, η οποία κορυφώθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η τεθλασμένη περίμετρος της Φιλαρμονικής, για παράδειγμα, δεν ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο ή τη λειτουργία του κτιρίου. Το εκτεταμένο foyer το οποίο αναπτύσσεται γύρω και κάτω από το auditorium, περιορισμένο μέσα στο εκτεταμένο και άδειο οικόπεδο, το σημερινό kulturforum, συμβάλλει στην εξωτερική πολυπρισματική εντύπωση του κτιρίου και δημιουργεί αυξημένη τρισδιάστατη πολυπλοκότητα εσωτερικά. Υπάρχει μία διπλή πρόθεση ως προς την τοποθέτηση του κτιρίου στο οικόπεδο: τοποθετήθηκε παράλληλα με τη χάραξη της μεγάλης λεωφόρου θριάμβου των Hitler και Speer αλλά είναι και το πρώτο κτίριο που κατασκευάζεται επάνω σε πρώην βομβαρδισμένο αλλά και περιθωριοποιημένο πολεοδομικά έδαφος.

32 -33

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

Ο ίδιος ο Scharoun υποστήριζε ότι ο σχεδιασμός της Philarmonie έγινε από μέσα προς τα έξω. Η αρχιτεκτονική του κτιρίου ανταποκρίνεται στο αίτημα της ακρόασης. Το επίκεντρο είναι η ορχήστρα και το επίκεντρο της ορχήστρας είναι ο διευθυντής της. Όπως παρατηρεί ο Wilfried Wang, ο Scharoun έχει υπόψη του, όταν σχεδιάζει, τη δεσποτική μορφή του Herbert von Karajan. Λειτουργικά, η Philarmonie, είναι κτίριο που αναπτύσσεται γύρω από ένα κέντρο, ως προς το οποίο οργανώνονται 2.218 σημεία από τα οποία γίνεται αντιληπτό το θέαμα από τους θεατές. Για να ελεγχθεί συνολικά ο ήχος και να διατηρηθεί στα ίδια επίπεδα χωρίς ακατάλληλες αντανακλάσεις και στα 2.218 σημεία, τα οποία βρίσκονται διασκορπισμένα γύρω από την ορχήστρα, οι ιδιότητες της συμβατικής αρχιτεκτονικής γεωμετρίας έπρεπε να αναιρεθούν. Ο Scharoun εκμεταλλεύτηκε μία ήδη γνωστή ‘ανταλλαγή’: η ομογενοποίηση αυτού που ακούγεται καταργεί την κανονικότητα αυτού που βλέπεται. Χρησιμοποίησε αυτή την ιδέα για να υποστηρίξει αυτό που σαν όραμα περιέγραφε ως μία ‘κοιλάδα με πλατώματα κάτω από μία τέντα’, αρνούμενος ότι η σύνθεση υποκινήθηκε από αισθητικής τάξης προθέσεις οργάνωσης της μορφής. Το foyer, με τις δαιδαλώδεις συνδέσεις του με το auditorium, σχέση η οποία παράγει αυτό που ο Julius Posener καλεί ‘το μυστηριώδες εφέ του Piranesi’, είναι μία από τις εντυπωσιακότερες κατασκευές του εικοστού αιώνα. Ο Posener αναγνώρισε ότι το εφέ Piranesi δεν αφορά το να κτίζεις με βάση την εικόνα που έχει παραχθεί. Έχει αποδειχθεί εξάλλου ότι τα χαρακτικά Carceri του Piranesi, είναι μη συγκροτημένες γεωμετρικά προβολές, και δεν μπορούν να

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

34 - 35

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

κατασκευαστούν στις τρεις διαστάσεις. Ο Scharoun, με την αναντικατάστατη βοήθεια του συνεργάτη του Werner Weber, κατάφερε, παρόλα αυτά, να κατασκευάσει δωμάτια, τα οποία έμοιαζε αδύνατο να περιοριστούν μόνον σε κατόψεις και τομές. Το γεγονός ότι σχεδιάστηκε ακριβώς με τον τρόπο αυτό όλη η οικοδομική πληροφορία, κάνει τη Philarmonie ένα από τα δυσκολότερα έργα που πραγματοποιήθηκαν στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. O Posener είχε δίκιο: η δυσκολία του εγχειρήματος ταυτίζεται με τη δυσκολία αυτό να αναπαρασταθεί...'’. Απόσπασμα από το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο ‘Persistent Breakage’, σελ. 95-99. Evans, Robin, The Projective Cast: Architecture and Its Three Geometries, Cambridge, Massachusetts and London, England, MIT Press, 1995.

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

36 - 37

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

38 - 39

Ένα μάθημα για το Βερολίνο

φωτογραφία: Ελένη Καραγκούνη

The BERLIN Neue NationalGalerie lesson Mies van de Rohe, 1968 2014 (συλλογή κειμένων και γενικό υλικό από το ταξίδι του 2005 στο Βερολίνο: Ιρις Λυκουριώτη, Έβελυν Γαβρήλου. Φάκελλος, κατάλογοι και τεύχος: Ιρις Λυκουριώτη, Ιορδάνης Στυλίδης )

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

Το πρώτο έργο του Mies Van der Rohe στη Γερμανία μετά τη μετανάστευσή του στις ΗΠΑ το 1938. Σε αυτό το κτίριο αναπτύσσει προϋπάρχουσες ιδέες που σχετίζονται με το κτίριο διοίκησης της εταιρίας Bacardi στη Κούβα (1958-1961) και το μουσείο Georg Schäfern στο Schweinfurt (1960). Το κτίριο αποτελεί τμήμα του περίφημου Kulturforum του μεγάλου πολιτιστικού συγκροτήματος που εξελίσσεται στις παρυφές της Potzdamer strasse. Η απόφαση για τη δημιουργία του συγκροτήματος αυτού στα τέλη της δεκαετίας του ’50 πριν την οριστική διχοτόμηση του Βερολίνου, υπήρξε η αισιόδοξη προοπτική ενάντια στην περιθωριοποίηση της κεντρικής περιοχής του Βερολίνου και στην κατά τα άλλα τάση των δύο τομέων της πόλης, του ανατολικού και του δυτικού, να αναπτυχθούν στο εσωτερικό τους. Με την ολοκλήρωση της Εθνικής Πινακοθήκης το 1967 ο Mies Van der Rohe, θεωρείται από τους ιστορικούς

40 - 41

Ένα μάθημα για το Βερολίνο

ότι, δημιούργησε τον ‘Ελληνικό ναό’ της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Σε αυτό προφανώς συμβάλει η τυπολογία του περιπτέρου κτιρίου το οποίο αναπτύσσεται σε υπερυψωμένη βάση. Οι τέσσερις περιμετρικές στοές που έχουν τις ίδιες διαστάσεις, εφόσον προκύπτουν από τον αυστηρό κατασκευαστικό κάναβο, διαφέρουν φυσικά ως προς την τοπογραφία, διαφέρουν, δηλαδή, μέσα από τη σχέση που αποκτούν με τα διαφορετικά μέτωπα της πόλης προς τα οποία ‘βλέπουν’. Αναφέρεται το κτίριο, θα τολμούσαμε να πούμε, σε ένα ακόμη παράδειγμα κλασσικότητας και ουσιαστικής όχι μορφολογικής αναίρεσης της συμμετρίας: στην ελεγχόμενη διαχείριση της βάσης όπως τη συναντάμε στα αναγεννησιακά παλλαδιανά κτίρια υλοποιημένη από τους επιγόνους (Scamozzi). Αντίστοιχα, ο διάλογος του με την Philarmonie του Scharoun και τους πειραματισμούς της μορφής της, σηματοδοτεί την επιστροφή στο ρυθμό και τους ελεγχόμενους περιορισμούς των κατασκευαστικών δυνατοτήτων που στο έργο αυτό, όπως και στο σύνολο της αρχιτεκτονικής του Mies, υπογραμμίζονται με την εξαιρετικά ελεγχόμενη, σχεδιαστικά, χρήση του κατασκευαστικού συστήματος, εδώ του μεταλλικού φέροντος οργανισμού. Το κτίριο οργανώνεται σε δύο επίπεδα: το επίπεδο της εισόδου και τον υπόγειο εκθεσιακό χώρο. Η είσοδος, η οποία δεν προοριζόταν για τη φιλοξενία εκθέσεων, αποτελεί την εσωτερική συνέχεια του αστικού πλατώματος του συγκροτήματος kulturforum, δηλαδή μία πλατεία εσωτερικού χώρου που εντείνει τον ορίζοντα στο, ούτως ή άλλως, επίπεδο τοπίο του Βερολίνου.

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

42 - 43

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

Με άλλα λόγια η είσοδος του κτιρίου είναι το ο ορισμένος χώρος για να δούμε την πόλη. Ο υπόγειος –ως προς την πλευρά της Potsdamerstrasse- χώρος είναι η πινακοθήκη, συνέχεια του οποίου αποτελεί ο κλειστός κήπος- υπαίθριος εκθεσιακός χώρος, ο οποίος είναι ορατός από τη μία εκ των τεσσάρων άνω στοά του επιπέδου της εισόδου. Η μεγάλων διαστάσεων στέγη στηρίζεται μόνον στα 8 μεταλλικά υποστυλώματα της περιμέτρου, τα οποία δεν καταλαμβάνουν τις γωνίες του τετραγώνου σχήματος της. Κανένα φέρον στοιχείο δεν υπάρχει στο εσωτερικό του κτιρίου. Η πλαστικότητα του εσωτερικού χώρου της εισόδου -πλατείας ορίζεται μόνον με τις δύο καθόδουςκλίμακες προς τον υπόγειο χώρο και τους δύο όγκους των μηχανολογικών διελεύσεων. Το κτίριο συμπυκνώνει τις ιδέες του Mies Van der Rohe για το χώρο και την υλικότητα της κατασκευής. Η συνέχεια εσωτερικού και εξωτερικού – στη συγκεκριμένη περίπτωση του δημόσιου- χώρου, οι οριζόντιες κυλίσεις των κατακόρυφων στοιχείων που αναιρούν το συμπαγές κλασσικό πρίσμα και την αίσθηση ότι το κτίριο πατάει στη γη. Η εντύπωση εδώ καθορίζεται από μία χειρονομία: τη μετάθεση των υποστυλωμάτων από τη γωνία στο κέντρο των πλευρών.

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

44 - 45

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

The BERLIN The holocaust memorial lesson Peter Eisenman, 2005 2014 (συλλογή κειμένων και γενικό υλικό από το ταξίδι του 2005 στο Βερολίνο: Ιρις Λυκουριώτη, Έβελυν Γαβρήλου. Φάκελλος, κατάλογοι και τεύχος: Ιρις Λυκουριώτη, Ιορδάνης Στυλίδης )

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

46 - 47

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

Το 1999 λαμβάνεται η απόφαση να κατασκευαστεί στο Βερολίνο το Μνημείο για τους Φονευθέντες Εβραίους της Ευρώπης, βασισμένο σε μια βραβευμένη πρόταση των Peter Eisenman και Richard Serra. Η πρόταση ήταν “μινιμαλιστική” : μια κινούμενη τοπογραφία από στήλες που καταλάμβανε ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο του διαγωνισμού. Υπάρχει ένας αρχικός κανόνας από τέσσερις χιλιάδες στήλες από μπετόν, η κάθε μία 92 εκατοστά πλάτος, 2.3 μέτρα μήκους και με ύψη να κυμαίνονται από μηδέν έως πέντε μέτρα. Οι στήλες απέχουν μεταξύ τους 92 εκατοστά ώστε να επιτρέπεται η προσπέλαση σε ένα μόνο άτομο. Το έδαφος όπου τοποθετούνται αναδιπλώνεται από το επίπεδο του πεζοδρομίου έως και τρία μέτρα κάτω από αυτό. Αντίστοιχα η άνω επιφάνεια των στηλών κάμπτεται δίνοντας την εντύπωση κινούμενης θάλασσας, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Η διαφοροποίηση εμφανίζεται τυχαία και αυθαίρετη. Οι δύο αυτές τοπολογικές επιφάνειες, το άνω επίπεδο των στηλών και το κάτω του εδάφους περιγράφουν μια ζώνη αστάθειας ανάμεσα τους. Οι διαδρομές εντός αυτής της ζώνης είναι που παρενοχλούν την κατανόηση του έργου-αντικειμένου. Η ζώνη ορίζει ένα εσωτερικό χρόνο που εγγράφεται στο πεδίο του αντικειμένου. Οι ακανονιστίες στη τοπογραφία των δύο επιπέδων αναγκάζουν κάθε στήλη να γέρνει ελαφρά σε σχέση με την άλλη. Κάθε στήλη κλίνει τρεις μοίρες από την κατακόρυφη διασταύρωση της με το πρανές. Είναι πιθανό να αντιληφθούμε το κυματισμό του επιπέδου του εδάφους μόνο μέσα από το πλαίσιο της αυτόνομης στήλης και του εδάφους γύρω της. Αυτό προκαλεί ένα ακαθόριστο χώρο να αναπτυχθεί μέσα σε κάτι που εμφανίζεται να είναι ένας άκαμπτος κανόνας, δημιουργώντας και αντιληπτική

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

48 - 49

Ένα μάθημα για το Βερολίνο

και εννοιολογική απόκλιση ανάμεσα στις τρεις οντότητες: την τοπογραφία του επιπέδου του εδάφους, του ίδιου του πεδίου των στηλών και του άνω επιπέδου που αυτές ορίζουν. Αυτή η ακαθοριστία στο πεδίο κλονίζει την αξονική κατεύθυνση των στηλών, ενώ το μέγεθος του κανάβου καταστρέφει την ιεραρχία και τη σκοπιμότητα της κίνησης. Δεν υπάρχει ένα σημείο για να μπεις, ένα σημείο για να βγεις, δεν υπάρχει κέντρο, ούτε στόχος να φτάσεις, δεν υπάρχει κατεύθυνση. Έτσι καταστρέφει την ψευδαίσθηση της ασφάλειας της τάξης, ενός κανονικού εσωτερικού κανάβου καθώς και το πλαίσιο του Βερολινέζικου οδικού δικτύου. Σύμφωνα με τον Eisenman : “Υπονοεί ότι όταν ένα υποτιθέμενο λογικό και κανονικό σύστημα αναπτύσσεται εκτός κλίμακας και υπερβαίνει τον αρχικό του σκοπό, στην πραγματικότητα χάνει επαφή με την ανθρώπινη λογική. Η χρήση ενός πυκνού, φαινομενικά κανονικού πλέγματος από στήλες δεν αποτελεί πλέον εγγύηση για τη συνοχή μεταξύ χώρου και χρόνου. Αυτό συμβάλλει σε ένα τόπο απώλειας, ενατένισης, σε μια μνήμη κενή στο παρόν. “ Το μνημείο παραδοσιακά, λειτουργεί ως το κέντρο της προοπτικής που υπερισχύει σε ένα δημόσιο χώρο, την αναπαράσταση μιας στατικής μορφής που εγγυάται τη συνοχή του χρόνου, την ακινησία της οπτικής δομής. Η ουσία του μνημείου εδώ, δεν είναι η ανάμνηση μιας εικόνας ή μιας μορφής, αλλά της ατομικής εμπειρίας μέσα σε αυτό. “Κάποιος έχει την αίσθηση ότι έχει χαθεί.” Η αίσθηση του να είσαι χαμένος είναι μια αποσύνδεση στο χρόνο (και προφανώς μέσα στο χώρο). Ο χρόνος της κατανόησης του μνημείου μοιάζει να αποδεσμεύεται από τη διάρκεια της κίνησης μέσα σε αυτό.

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

The BERLIN The O.M.A. Block lesson Elias & Zoe Zengelis, 2014

Rem Koolhaas, Mathias Sauerbruck Madelon Vriesendorp

(συλλογή κειμένων και γενικό υλικό από το ταξίδι του 2005 στο Βερολίνο: Ιρις Λυκουριώτη, Έβελυν Γαβρήλου. Φάκελλος, κατάλογοι και τεύχος: Ιρις Λυκουριώτη, Ιορδάνης Στυλίδης )

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

52 - 53

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

Βρίσκεται σε μία από τις σημαντικότερες θέσεις στην πρόσφατη ιστορία του Βερολίνου, το Checkpoint Charlie, το φυλάκιο που συνέδεε τον Αμερικάνικό τομέα του Δυτικού Βερολίνου με το Ανατολικό Βερολίνο επί του σημαντικότατου πολεοδομικού άξονα της Freidrichstrasse, ένα από τα λίγα φυλάκια που έμειναν σε λειτουργία μέχρι την πτώση του τείχους. Από τα πρώτα σημαντικά έργα του γραφείου ΟΜΑ την εποχή ακόμη της συνεργασίας του Rem Koolhaas με το δάσκαλό του και Έλληνα Ηλία Ζέγκελη, ιδρυτικού μέλους του Ο.Μ.Α. Εμβληματικό έργο, διεθνώς, για τα τέλη της δεκαετίας του ’80, εφόσον αποτέλεσε μία από τις συμμετοχές του ΟΜΑ στην ΙΒΑ του 1987. Σχεδιάστηκε πριν και ολοκληρώθηκε ακριβώς ένα χρόνο μετά την πτώση του τείχους. Πολυκατοικία η οποία οργανώνεται από μικρότερες μονάδες διαμερισμάτων διαφορετικών τύπων. Συμπυκνώνει τις ιδέες του ΟΜΑ για τη σχέση δημόσιου και ιδιωτικού χώρου στις πόλεις. Το ενδιαφέρον και αντιφατικό του πρόγραμμα έδωσε τη δυνατότητα στην ομάδα να διερευνήσει αυτή τη σχέση. Παρόλα αυτά είναι έκδηλη η αναφορά στην κορμπουζιανή τυπολογία συσχετισμού του ιδιωτικού χώρου της κατοικίας με κοινόχρηστους χώρους πολλαπλών λειτουργιών, αλλά και στην αρχιτεκτονική γλώσσα του Le Corbusier. Ο χώρος του ισογείου επί της Friedrichstrasse μέχρι το 1994 στέγαζε χώρους του τελωνείου και είχε λειτουργία βοηθητική για την κίνηση των οχημάτων εξυπηρέτησης του φυλακίου. Το ενδιαφέρον του κτιρίου σχετίζεται με τα δύο μέτωπά του στην πόλη, δηλαδή τις δύο όψεις του. Η όψη επί της Friedrichstrasse είναι επίπεδη στο μεγαλύτερο μέρος της και οργανώνεται σε οριζόντιες ζώνες και σε τρείς λειτουργικές ενότητες: πρώτα τον ισόγειο χώρο με την ας πούμε δημόσια χρήση: Αυτός αποτελεί τη ζώνη pilotis όπου ανάμεσα στα υποστυλώματα ελίσσονται τοίχοι καμπύλων

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

54 - 55

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

σχημάτων που οργανώνουν χώρους κλειστούς ως προς το ‘συνεχή’ χώρο που λειτουργεί σε προέκταση του κάθετου ως προς τον άξονα της Friedrichstrasse. Στο ίδιο επίπεδο τοποθετείται η είσοδος στην πολυκατοικία, η οποία διαφοροποιείται μορφολογικά σε σχέση με την μεταλλική επένδυση που καλύπτει ολόκληρη την επιφάνεια του κτιρίου. Η ζώνη των διαμερισμάτων με τους υαλοπίνακες των παραθύρων οργανωμένους σε οριζόντιες ζώνες, είναι η δεύτερη διακριτή ζώνη της όψης και η δεύτερη διακριτή λειτουργικά ενότητα του κτιρίου. Τέλος η ζώνη της στέγης η οποία βρίσκεται σε υποχώρηση κατά την κατακόρυφο ως προς το περίγραμμα του κτιρίου και σε προέκταση ως προς το οριζόντιο επίπεδο είναι η ζώνη της μεγάλης βεράντας στη Friedrichstrasse. Η όψη αυτή παραπέμπει σε δημόσιο κτίριο ή εν πάση περιπτώσει στο δημόσιο, συμβολικά, πρόσωπο του ιδιωτικού χώρου συλλογικής κατοικίας που ‘βλέπει’ τη δεύτερη πόλη απέναντι από το δυτικό τομέα. Η δεύτερη όψη αναπτύσσεται σε σχέση με τους τύπους των διαμερισμάτων και εμφανίζει προεξοχές υπαιθρίων χώρων, οι οποίοι άλλοτε συνδέονται μεταξύ τους, άλλοτε είναι ξεχωριστοί εξώστες. Αντίθετα με την πρώτη όψη όπου το υαλοπέτασμα οργανώνει τα ανοίγματα, εδώ τα παράθυρα είναι τρύπες στον ενιαίο τοίχο. Μπορούμε να διακρίνουμε ζώνες, ως προς τις οποίες το ίδιο γεωμετρικά οργανωμένο μοτίβο τεσσάρων παραθύρων, ‘σύρεται’ ώστε να επαναληφθεί χωρίς να παρουσιάζει, σε πρώτο κοίταγμα, ομοιομορφία. O ισόγειος χώρος σήμερα είναι εμπορικός χώρος με τουριστικά είδη που απευθύνονται στους επισκέπτες του χώρου του πρώην φυλακίου. Βρίσκεται απέναντι από το Μουσείο του Checkpoint Charlie το οποίο είναι αφιερωμένο στις ιστορίες των ανθρώπων που προσπάθησαν να περάσουν το Τείχος.

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

The BERLIN The Jewish Museum lesson Daniel Libeskind, 1992-1999 2014 (συλλογή κειμένων και γενικό υλικό από το ταξίδι του 2005 στο Βερολίνο: Ιρις Λυκουριώτη, Έβελυν Γαβρήλου. Φάκελλος, κατάλογοι και τεύχος: Ιρις Λυκουριώτη, Ιορδάνης Στυλίδης )

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

''Ανάμεσα στις Γραμμές'' Ο σχεδιασμός του Εβραϊκού Μουσείου μας βάζει στη διαδικασία να ξανασκεφτούμε θεμελιωδώς την αρχιτεκτονική σε σχέση με το πρόγραμμα. Ως ''έκθεμα'' του μουσείου εννοείται η κοινωνική πολιτική και πολιτισμική ιστορία των Εβραίων του Βερολίνου από τον 4ο αιώνα μέχρι σήμερα. Η συζήτηση για τη δημιουργία ενός Εβραϊκού Μουσείου στο Βερολίνο διήρκεσε περίπου 25 χρόνια. Μετά από συζητήσεις με ειδικούς και ανθρώπους που επιβίωσαν του Ολοκαυτώματος συγκροτήθηκε το πρόγραμμα επάνω στο οποίο βασίστηκε ο διαγωνισμός του 1988-1989, χρονιά της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου.

58 - 59

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

Το οικόπεδο βρίσκεται στο νέο-παλιό κέντρο του Βερολίνου στη Lindenstrasse, δίπλα στο Kollegienhaus, το πρώην Πρωσσικό Δικαστήριο, κτίριο του baroque. Τη στιγμή που έβλεπα το πραγματικό οικόπεδο, ορατό στο βλέμμα, ένοιωσα ότι υπήρχε μία αόρατη μήτρα συνδέσεων, μία σύνδεση σχέσεων ανάμεσα σε Γερμανούς και Εβραίους. Άνθρωποι πολλών ειδικοτήτων, εργάτες, συγγραφείς, καλλιτέχνες, συνθέτες, επιστήμονες και ποιητές μορφοποίησαν τον σύνδεσμο ανάμεσα στην Εβραϊκή παράδοση και τη Γερμανική κουλτούρα. Βρήκα αυτή τη σύνδεση και σχεδίασα μία παράλογη μήτρα που θα μπορούσε να παραπέμπει στην εμβληματική μορφή του συμπιεσμένου και παραμορφωμένου αστεριού: το κίτρινο αστέρι που φορέθηκε τόσο πολύ σε αυτό το χώρο, σε αυτό το οικόπεδο. Ονόμασα το έργο αυτό ‘Ανάμεσα στις Γραμμές’ γιατί είναι ένα έργο που συμβολίζει δύο ‘γραμμές’ της σκέψης: την οργάνωση και τη σχέση. Η πρώτη είναι μία ευθεία γραμμή αλλά σπασμένη σε πολλά θραύσματα και η δεύτερη είναι καμπύλη και σύνθετη γραμμή, η οποία όμως συνεχίζεται απεριόριστα. Η νέα προσθήκη συνδέεται με το Baroque κτίριο. Η είσοδος βρίσκεται μέσα σε αυτό και εξελίσσεται σε ένα μεγάλο κενό, μία κλίμακα καθόδου καταρχάς κάτω από τα θεμέλια του υπάρχοντος κτιρίου και ανόδου στη συνέχεια σε όλες τις στάθμες του μουσείου. Η κλίμακα εξελίσσεται σε τμήμα της τεθλασμένης χάραξης του κτιρίου. Τα δύο κτίρια εξωτερικά διατηρούν την αυτονομία τους ως προς τον όγκο, συνδέονται όμως από τη στάθμη των θεμελίων έτσι ώστε το νέο κτίριο δεν μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα του παλαιού.

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

60 - 61

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

Υπάρχουν τρείς υπόγειοι δρόμοι οι οποίοι εκφράζουν προγραμματικά τρεις διαφορετικές ιστορίες. Ο μακρύτερος που εξελίσσεται στην κλίμακα που επισημαίνουμε παραπάνω, αναφέρεται στη συνέχεια της ιστορίας της πόλης του Βερολίνου και συνδέεται με τους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου. Ο δεύτερος δρόμος οδηγεί στον Κήπο της Εξορίας και της Μετανάστευσης των Εβραίων από τη Γερμανία. Ο τρίτος άξονας οδηγεί σε αδιέξοδο- στο Κενό του Ολοκαυτώματος. Ο ξεριζωμός του Εβραϊκού πνεύματος από την πόλη του Βερολίνου γίνεται ορατή μέσω της ευθείας γραμμής του Κενού που ‘κόβει’ το κτίριο, συνδέοντας τους εκθεσιακούς χώρους μεταξύ τους μέσα από εξήντα γέφυρες, οι οποίες ανοίγουν προς το Κενό. Το Κενό είναι το μέσον με το οποίο εκφράζεται στον επισκέπτη η απουσία των Εβραίων πολιτών στο Βερολίνο. [Τα προλεγόμενα είναι περιγραφές του Daniel Libeskind] Οι παραπάνω εννοιολογικές αναφορές που καθοδήγησαν το πρόγραμμα και τον οριστικό σχεδιασμό του κτιρίου, κατά τον Libeskind, πρέπει να σημειώσουμε ότι, καθίστανται κατανοητές μέσα από διαφορετικές εμπειρίες χώρου. Θα λέγαμε ότι καταρχάς το κτίριο αυτό είναι ένα εκθετήριο χωρικών-σωματικών εμπειριών. Οι ιδέες του αποπροσανατολισμού, της απώλειας, των βασανιστηρίων, του σκοταδιού κλπ γίνονται κεκλιμένα δάπεδα, στενοί χώροι χωρίς φως και με μεγάλο ύψος, άξονες κίνησης που τέμνονται χωρίς να μπορούμε να διακρίνουμε τομές που προσανατολίζουν στο σύνολο του κτιρίου τον επισκέπτη. Η κατανόηση της κίνησης στο κτίριο σημαίνει την κατανόηση του σύνθετου σχεδίου που το παράγει. Η θέση του κτιρίου δημιουργεί εκτός από τη σχέση του με το παλιό κτίριο και μία ενδιαφέρουσα πλατεία προς το

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

62 - 63

δημόσιο χώρο, στην πλευρά του Κήπου της Εξορίας. Ο Libeskind μουσικός ο ίδιος πειραματίζεται με πολλαπλά συστήματα αναπαράστασης και ελέγχου της γλώσσας σχεδιασμού που χρησιμοποιεί, μέσα από κωδικοποιημένες, σε αντιστοιχία με τη μουσική παρτιτούρα, σημειογραφίες. Οι όψεις του κτιρίου είναι το μετασχηματισμένο ίχνος του χάρτη του Βερολίνου με σημειωμένους τους τόπους όπου έζησαν διακεκριμένοι Εβραίοι πριν το Ολοκαύτωμα. Όλες οι λεπτομέρειες, τα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως χειρολισθήρες, σχισμές τεχνητού φωτισμού κλπ ακολουθούν το μορφολογικό λεξικό του Libeskind, και με τον τρόπο αυτό ολοκληρώνουν στη μικροκλίμακα τους συμβολισμούς και πάλι ως χωρική εμπειρία. Οι εκθεσιακοί χώροι οργανώθηκαν εκ ων υστέρων, εφόσον τα πρώτα χρόνια το κτίριο λειτούργησε χωρίς εκθέματα με τεράστια επιτυχία. Ουσιαστικά υπήρξε αμηχανία από τους διοικούντες το έργο, ως προς το ρόλο του ως μουσείο (τίνος πράγματος...?) Δυστυχώς σήμερα ο επισκέπτης προσπαθεί να κατανοήσει το χώρο έχοντας ως επιπλέον εμπόδιο την κακή ως προς την αρχιτεκτονική της οργάνωση έκθεση. Ο υπόγειος χώρος και η μεγάλη σύνδεση με την κλίμακα διατηρούν την αρχική τους μορφή και έτσι κατανοούμε το περίφημο ιδίωμα του Libeskind.

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

The BERLIN The Hamburger Buhnhof Museum lesson Friedrich Neuhaus 2014

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

66 - 67

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

Το Hamburger Bahnhof-Museum fur Gegenwart-Berlin περιέχει την πιό εκτεταμένη συλλογή σύγχρονης τέχνης και την εκθέτει μέσα από μία ποικιλία εκθέσεων. Είναι το μεγαλύτερο από τα κτίρια που φιλοξενούν το σύνολο των αποκτημάτων της Εθνικής Πινακοθήκης (Nationalgalerie). Τα υπόλοιπα εκθέματα είναι μοιρασμένα στα κτίρια και τους οργανισμούς των Alte Nationalgalerie, Neue Nationalgalerie, Friedrichwerdersche Kirche, Museum Berggruen, και Sammlung Scharf-Gerstenberg. Η ονομασία του έχει στενή σχέση με την πρωταρχική λειτουργία του κτιρίου καθώς ήταν ένας από τους πρώτους σταθμούς του σιδηροδρομικού δικτύου της Γερμανίας. Κατασκευάστηκε και λειτούργησε σαν τερματικός σταθμός της σιδηροδρομικής γραμμής μεταξύ των πόλεων του Αμβούργου και του Βερολίνου, τον Δεκέμβριο του 1846. Το αρχιτεκτονικό ύφος του κτιρίου που ορίζεται ως ύστερο νεο-κλασσικό είναι επιλογή του αρχιτέκτονα και πρωτοπόρου των σιδηροδρόμων Friedrich Neuehaus. Αποτέλεσε ένα στυλιστικό πρόδρομο για τα μελλοντικά σχέδια των επόμενων κτιρίων των σταθμών σε όλη την διάρκεια του ύστερου 19ου αιώνα. Αποτελεί το μόνο διατηρημένο δείγμα σιδηροδρομικού σταθμού από εκείνη την εποχή. Παρά της διαρκείς ανακαινίσεις του κτιρίου δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στην διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη της σιδηροδρομικής επέκτασης και σταμάτησε τη λειτουργία του το 1884. Για τα επόμενα είκοσι έτη χρησιμοποιήθηκε για οικιστικούς και διοικητικούς σκοπούς μέχρι τον επανα-σχεδιασμό του ως εκθεσιακού συγκροτήματος, το 1904, ταιριάζοντας στις ανάγκες ενός μουσείου Μεταφορών και Κατασκευών. Ο χώρος πίσω από την είσοδο προστέθηκε για την αναβάθμιση του Μουσείου. Η αριστερή πτέρυγά του κτίστηκε το 1909 ενώ η κατασκευή της δυτικής πλευράς ξεκίνησε το 1914. Ακόμη και στο μέσο της αναστάτωσης του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η πτέρυγα αποπερατώθηκε το 1916, σταθεροποιώντας την τελική εικόνα του συγκροτήματος όπως φαίνεται από την οδό invalidenstrase.

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

68 - 69

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

Κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ειδικά το 1943 το κτίριο υπέστη εκτεταμένες καταστροφές. Με την ακόλουθη διάσπαση της Γερμανίας παρέμεινε αχρησιμοποίητο για δεκαετίες μιά και βρισκόταν στην έρημη ενδιάμεση περιοχή μεταξύ του δυτικού και του ανατολικού Βερολίνου. Το Φεβρουάριο του 1984, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες της Γερουσίας του Δυτικού Βερολίνου και ανακαινίσθηκε για να εναρμονιστεί με τις γιορτές των 750 χρόνων της πόλης. Εκεί εγκαινιάσθηκε η έκθεση ''Ταξίδι στο Βερολίνο'', εγκαινιάζοντας την νέα περίοδο χρήσης του ως μουσείου μετά από σαράντα χρόνια. Ένα χρόνο αργότερα η Γερουσία μετέν. Χρόνια μετά, αφού εκτελέστηκαν μακρόχρονες εργασίες συντήρησης και ανακατασκευής υπό τις οδηγίες του αρχιτέκτονα Josef Paul Kleihues, το κτίριο άνοιξε και πάλι στις 2 Νοεμβρίου 1996 ως μουσείο, πλέον, σύγχρονης τέχνης. Το υπάρχον κτιριακό δυναμικό αυξήθηκε σημαντικά για να φιλοξενήσει την συλλογή Friedrich Christian Flick που παραδόθηκε στο Μουσείο σν μακροχρόνιος δανεισμός. Οι αποθήκες διανομής που βρίσκονταν πίσω από το κεντρικό κτίριο ανακαινίστηκαν από το γραφείο αρχιτεκτονικής Kuehn Malvezzi και συνδέθηκαν με αυτό με διάβαση. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να διπλασιαστεί ο διαθέσιμος εκθεσιακός χώρος. Σήμερα το Hamburger Bahnhof, τμήμα του συγκροτήματος της Nationalgalerie περιέχει μία από τις σημαντικότερες δημόσιες συλλογές έργων της σύγχρονης τέχνης παγκοσμίως.

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

70 - 71

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

1941 Σχεδιάζεται το Οχυρό των Αυτοκρατορικών Σιδηροδρόμων στην Friedrichstrasse από τον Karl Bonatz υπό την εποπτεία του αρχιτέκτονα Albert Speer. 1942 Κατασκευή του καταφυγίου από κρατούμενους εργάτες, 1945 Το κτίριο καταλαμβάνεται από τον Κόκκινο στρατό και χρησιμοποιείται για κρατητήριο αιχμαλώτων πολέμου 1949 Το κτίριο χρησιμοποιείται σαν αποθήκη υφασμάτων, 1957 Το κτίριο μετατρέπεται σε αποθήκη για εισαγώμενα τροπικά φρούτα και γίνεται γνωστό ως το ''Banana Bunker'' 1990 Με την επανένωση της διασπασμένης γερμανικής χώρας το κτίριο περιέρχεται στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση 1992 Διοργανώσεις μουσικής Techno και πάρτυ φετιχιστών(!) ενισχύουν την φήμη του κτιρίου ως του πιό σκληροπυρηνικού club στον κόσμο. 1994 To Deutsches Theater παρουσιάζει το έργο του Simon Donald Lebenstoff στον τέταρτο όροφο του κτιρίου, 1995 ''Sexperimenta'' μία γιγαντιαία έκθεση ερωτικών αντικειμένων 1995 Το μεγάλο πάρτυ του νέου έτους ''The last Days of Saigon'' απαγορεύεται αλλά παρα την απαγόρευση συμβαίνει. Οι αρχές κλείνουν το κτίριο.

1996 Έκθεση τέχνης με τη συμμετοχή των Olafur Eliasson Daniel Pflumm, Ugo Rondinone 2001 Η Ιαπωνική εταιρία Nippon Development Corporation GmbH αποκτά το κτίριο, 2003 Ο Christian Boros αγοράζει το κτίριο για να στεγάσει την συλλογή του, 2007 Ολοκλήρωση της ανακαίνισης και πρώτη δημοσια παρουσίαση των εγκαταστάσεων, 2008-2012 Η πρώτη δημόσια έκθεση της συλλογής ελκύει 120.000 επισκέπτες.

2012 Η δεύτερη περίοδος του εκθεσιακού χώρου.

The BERLIN The SAMMLUNG BOROS bunker lesson 2014

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

72 - 73

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

CoopHimmel(b)lau

BMW Welt

Το 2000, η εταιρία BMW αποφάσισε να δημιουργήσει ένα εκθεσιακό κέντρο σε στενή χωρική σχέση με τον πύργο των κεντρικών γραφείων της και το κτίριο του μουσείου. Στον ανοικτό διεθνή διαγωνισμό συμμετείχαν 275 αρχιτέκτονες. Μετά από μία απαιτητική διαδικασία επιλογής πολλών σταδίων, η πρόταση του γραφείου coop Himmelb(l)au έγινε αποδεκτή τον Ιούλιο του 2001. Μία από τις κεντρικές ιδέες της πρότασης ήταν η επέκταση της υπάρχουσας διάταξης των δύο κτιρίων με ένα πρόσθετο ώστε να ολοκληρωθεί μία ιδεώδης χωρική ταυτότητα του νέου συνόλου. Η σχεδιαστική πρόταση περιέχει ένα ευρύ διάφανο χώρο στεγασμένο από μία γλυπτή μορφή και ένα διπλό κώνο που συνδέει μορφολογικά το κτίριο με εκείνο των γραφείων της εταιρίας.

Design and Planning: COOP HIMMELB(L)AU Wolf D. Prix / W. Dreibholz & Partner ZT GmbH

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

74 - 75

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

76 - 77

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

9

6

4

4

7

6

4 10

1 2 3 4 5 6

Parken Technik Tagesspeicher Betrieb Fahrzeugvorbereitung Ausstellung / Versammlung

7 Forum / Auditorium 8 Restaurant 9 Junior Campus 10 Premiere / Fahrzeugübergabe 11 Kundenlounge 12 Exklusivlounge

0

13 14 15 16 17 18

10

Exklusivauslieferung Gruppenzentrum Briefing Center Markenakademie Forum Businesscenter Forum Terrasse

20

30

40m

LEVEL 1

2 2

4

4

2 4

4

5

3

4

6

1 2 3 4 5 6

Parken Technik Tagesspeicher Betrieb Fahrzeugvorbereitung Ausstellung / Versammlung

7 Forum / Auditorium 8 Restaurant 9 Junior Campus 10 Premiere / Fahrzeugübergabe 11 Kundenlounge 12 Exklusivlounge

0

10

13 14 15 16 17 18

Exklusivauslieferung Gruppenzentrum Briefing Center Markenakademie Forum Businesscenter Forum Terrasse

20

30

40m

LEVEL -1

78 - 79

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

CoopHimmel(b)lau

Pavillion 21

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

80 - 81

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

OFIS / Ljubliana THE_CITY_MUSEUM_EXTENSION http://www.ofis-a.si/str_2/ofis_base.html

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

82 - 83

Ένα μάθημα στο Βερολίνο

...μία on the road εμπειρία

BERLIN, BUDAPEST, DESSAU, POTSDAM, MUNICH, LJUBLIANA

Όσα χρειάστηκε και όσα έτυχε να μαζέψουμε. Όσα προσφέρθηκαν και όσα,

όλα τα άλλα, που βρέθηκαν μπροστά μας. Αφήσαμε τον εαυτό να κυκλωθεί

...και να υπομείνει, ...να περιγραφεί και να περιγράψει..!

Στα επόμενα μεγάλα ταξίδια.

Hamburger

SammlungBoros

BradenburgGate

Memorial

Philarmonie

NationaGalerie Archives

hotel

AlexanderPlatz

BebelPlatz

CheckPoint Ch

JewishMuseum

στα επόμενα μεγάλα ταξίδια...!