BERLIN 2006 2016

Iordanis Stylidis

BERLIN - GERMANY / 2006 - 16 σημειώματα και μικρά κείμενα για ένα ταξίδι

Αναγνωστικό για την προετοιμασία και τη στοχαστική άσκηση για κάθε ταξίδι στην πόλη BERLIN, στην Γερμανία, αλλά και στις πόλεις POTSDAM και DESSAU, από όπου συλλέγουμε υλικό για την χωρική οργάνωση, την διοικητική-πολεοδομική λειτουργία, τη δημόσια έκφραση και διάδραση των κατοίκων τους με τους επισκέπτες. Το 2006, το 2010, το 2014 και το 2016.

the BERLIN watch

τα 33 Βερολίνα

+

Wim Wenders • Paul Klee • Marcel Brauer • Vassily Kandinsky • Hannes Mayer • Kasimir Malevich • Oscar Schlemmer • Joost Sc Teo van Doesburg • Palmar Kristmundson • Snohetta • Tiina Par Bertold Brecht • Alfred Doblin • Hans Fallada • Ian McEwan • Bi Florian Henckel von Donnersmarck • Reiner Werner Fassbinder

Το εκπαιδευτικό ταξίδι στο Βερολίνο με τον τίτλο the Berlin Watch πραγματοποιήθηκε το 2006. Για το σκοπό του ταξιδιού σχεδιάστηκε και εκτυπώθηκε ένα τεύχος με τον ίδιο τίτλο. Η συλλογή των κειμένων και των εικόνων αλλά και η σύνθεση του τεύχους ήταν μια εργασία που έγινε συλλογικά από τους καθηγητές και τις καθηγήτριες του τμήματος Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί πολλά ακόμη εκπαιδευτικά ταξίδια στην πόλη με σκοπό την κατανόηση και την συλλογή συστατικών στοιχείων της σύνταξης των σημαντικών κτιρίων, των δημόσιων χώρων και γλυπτών ώστε να εμπλουτιστεί ισχυρά το γνωσιακό υπόβαθρο των φοιτητών και των φοιτητριών. Για το σκοπό αυτό ζητήθηκε από τους μετόχους του ταξιδιού του 2006 να παραδώσουν σχέδια, εικόνες και κείμενα αυτής της εμπειρίας τους που χρησιμοποιήθηκαν για την έκδοση ενός ψηφιακού τεύχους με τον τίτλο τα 33 Βερολίνα. Το υλικό αυτό παρουσιάζεται στην δεύτερη ενότητα αυτής της ψηφιακής έκδοσης.

HAMBURGER BAHNHOF MUSEUM

BERLIN HAUPTBAHNHOFF

SAMMLUNG BOROS BUN

BAHNHOF BE

PARIZER PLATZ • REICHSTAG BUILDING ROG

MONUMENT for the MURDERED JEWS

POTSDAMER PLATZ PIANO / ROGERS / ISOZAKI / KOLLHOFF / KOH NORDIC EMBASSIES

PHILARMONIE • HANS SHARROUN

BAUHAUS ARCHIVES • WALTER GROPIUS

CHE

NEUE NATIONALGALLERIE • MIES VAN DER ROHE

• Lazlo Moholy Nagy chmidt • Joseph Albers rkkinen illy Wilder • Bob Fosse • Wolfgang Becker

Tangerine Dream Einsturzende Neubauten

σημειώματα και μικρά κείμενα για ένα ταξίδι Kraftwerk Nina Hagen

NKER BERLIN ALEXANDERPLATZ

the BERLIN watch

ERLIN FRIEDRICHSTRASSE

τα 33 Βερολίνα

BABELPLATZ - HUMBOLDT UNIVERSITY MICHA ULLMAN

GERS

PETER EISENMAN

HLBECKER

ECKPOINT CHARLIE OMA

JEWISH MUSEUM • STUDIO LIBESKID

έρευνα και συλλογή αρχείων (για το ταξίδι του 2006) : Ίρις Λυκουριώτη

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

the BERLIN wat

tch

οδηγίες 1 H πόλη του Bερολίνου είναι ασφαλής, ήσυχη, με πυκνό δίκτυο δημοσίων συγκοινωνιών. Θα αγοράσουμε μια κάρτα εβδομαδιαίας μετακίνησης με όλα τα μέσα. KOΣTOΣ 30€ 2 Στα κτίρια που θα επισκεφτούμε και είναι δυνατή η πρόσβαση, η είσοδος είναι 3-8€. Yπολογίστε ένα ποσό 40€ για τις επισκέψεις. 3 Στο ξενοδοχείο όπου θα μείνετε φροντίστε να προμηθευτείτε την κάρτα με την διεύθυνση, τα τηλέφωνα και τις πληροφορίες χάρτη για τη θέση του. Έτσι θα μπορέσετε να φτάσετε σε αυτό με ένα ταξί ανά πάσα στιγμή, ακόμα και μόνοι/ες σας. 4 Έχετε μαζί σας μια ζεστή μπλούζα και ένα αδιάβροχο 5 Θα κινηθούμε με τα μέσα δημόσιας μεταφοράς σε ομάδες των είκοσι ατόμων, αλλά κυρίως με τα πόδια. H πόλη είναι φτηνή στο φαγητό.

Yπολογίστε περίπου 200€ για όλες τις μέρες. Tα πρωινά στα ξενοδοχεία είναι πλούσια (μέχρι να αποδειχτεί) 6 Ένα πλαστικό φύλλο 2 επί 2 μέτρα και ένα λεπτό ύφασμα πολύχρωμο, για να το στρώνετε στο έδαφος όταν θα σχεδιάζουμε έξω και γύρω από τα κτίρια 7 Θα επισκεφτούμε σε μικρές ομάδες ή ελεύθερα ο καθένας/ μία, ένα ή δύο βιβλιοπωλεία για αρχιτεκτονική, με προτεινόμενα το βιβλιοπωλείο κάτω από τις γραμμές του τρένου στη Savigny Platz στην περιοχή του Charlottenburg και το βιβλιοπωλείο απέναντι από το κτίριο GSW TOWER των Matthias Sauerbruch και Louisa Hutton στην Kochstrasse (διαδρομή από το Checkpoint Charlie στο Jewish Museum). Yπολογίστε ότι θέλετε για αγορές, οι τιμές των βιβλίων είναι αντίστοιχες με την Ελλάδα. Προσπαθήστε, παρόλα αυτά, να μην ξοδεύετε χρήματα σε αντικείμενα και βιβλία που βρίσκετε και στην Ελλάδα, αλλά σε εκδόσεις που βρίσκετε ενδιαφέρουσες ή συναφείς με τα ενδιαφέροντά σας. Συνήθως είναι κατάλογοι εκθέσεων, ειδικές εκδόσεις με αφορμή γεγονότα παλαιότερα ή γεγονότα που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή 8 Στην πόλη υπάρχουν και γκαλερί αρχιτεκτονικής με περισσότερο γνωστή την Aedes, η οποία έχει δύο παραρτήματα. Το πρώτο βρίσκεται στο πρώην δυτικό τμήμα της πόλης και πάλι στη Savigny Platz στο Charlottenburg, πάνω στον μικρό πεζόδρομο, στις γραμμές του τρένου. Το δεύτερο στο πρώην ανατολικό τμήμα στην περιοχή του Prenzlauer Berg σε στοά της Rosenthalerstrasse. Οι γκαλερί αυτές έχουν δικό τους ενδιαφέρον καφέ σε γειτονικό χώρο για τις συναντήσεις των ενδιαφερομένων 9 Γυρίστε την πόλη στον ελεύθερο σας χρόνο. Τα καφέ της πόλης είναι πολλά, για όλα τα γούστα και έχουν ιστορία. Ψάξτε για τις σπεσιαλιτέ. Το πρωινό γεύμα στα καφέ είναι must για τους Βερολινέζους, ιδιαίτερα τα σαββατοκύριακα. Κινηθείτε στο Prenzlauer Berg, περιοχή του πρώην ανατολικού τομέα της πόλης με φοιτητόκοσμο και αντίστοιχα στο Kreuzberg, περιοχή του πρώην δυτικού. Οι τιμές δεν είναι ψηλές. Είναι προτιμότερο να αποφεύγετε τα καφέ τύπου starbucks, είναι ακριβά και χωρίς χαρακτήρα για τα δεδομένα του Βερολίνου. Τα πράγματα στο Βερολίνο κινούνται σε σχετικά χαλαρούς ρυθμούς 10 Είναι σημαντικό να κρατάτε διευθύνσεις από χώρους που σας ενδιαφέρουν ή περνάτε καλά. Όταν ξαναδείτε το Βερολίνο έχει σημασία να έχετε κατασκευάσει τον προσωπικό σας ‘χάρτη’, ο οποίος φυσικά θα συμπληρωθεί ή θα ανατραπεί 11 Iσως είναι το πρώτο σας εκπαιδευτικό ταξίδι με τόσο πυκνό πρόγραμμα. Τα εκπαιδευτικά ταξίδια έχουν ένα τμήμα αυτοσχεδιασμών ανάλογα με τις ανατροπές στις λεπτομέρειες. Aπολαύστε τις μικρές και τις μεγάλες ανατροπές. Kάτι άλλο, πολύ σημαντικό θα υποσκελίσει το πρόγραμμα, μια έκπληξη. Σημειώνετε και συλλέγεται τα πάντα, ατακτα, με αλληλεπιθέσεις πληροφορίας. Oλα θα δέσουν στο μέλλον.

παρόμοια ψηφιακή έκδοση του συγγραφέα NEW YORK 2016

https://issuu.com/IordanisStylidis/docs/new_york_2016__issuu__

4 5

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

[Hans Kollhoff] • Σημαντικός γερμανός αρχιτέκτονας και καθηγητής Αρχιτεκτονικής τόσο στη Γερμανία (HdK) όσο και στην Ελβετία (ETH Zurich). Σχεδίασε έναν από τους ουρανοξύστες στην PotsdamerPlaza για την εταιρία Daimler Chrysler. Από το 2004 διευθύνει την Bauacademie με σκοπό την ανακατασκευή του κτιρίου Karl Friedriech Schinkel

μια συζήτηση για την πόλη του Βερολίνου [Hans Kollhoff] Αυτό που κάνει τελικά μία πόλη να είναι πόλη, δεν αποκλείεται να είναι συνάρτηση του εύρους των δυνατοτήτων που σου ανοίγονται: ξέρεις ότι μπορείς να στρίψεις μία γωνία και

6 7

να σου συμβεί κάτι άγνωστο, αναπάντεχο. Αυτό το εύρος μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε αν θέλουμε να συγκρίνουμε το Τόκιο με το Βερολίνο. Ξέρεις τον August Endell; Ήταν ζωγράφος και αρχιτέκτων, γοητευμένος από την Art Deco. Έγραψε ένα σύντομο βιβλίο, Η ομορφιά της μεγάλης Πόλης, όπου γίνεται πολύς λόγος για το Βερολίνο… …Το βιβλίο αυτό είναι μία πολύ ζωηρή περιγραφή της ατμόσφαιρας της πόλης της δεκαετίας του ’20, όπως μπορούμε να τις δούμε στις ταινίες εκείνης της εποχής, και ο Endell είναι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους που μπορούν να αποδώσουν με λόγια μια τέτοια ατμόσφαιρα. Τα γραπτά του διαπνέονται από την ιδέα του ‘σπιτιού’, της ‘πατρίδας’, και γίνεται σαφές ότι μόνο η βιωμένη πραγματικότητα σου επιτρέπει να νιώθεις ‘σαν στο σπίτι σου’. Τα σχόλια σου μου θύμισαν αυτήν ακριβώς την ιδέα. Ο Endell λέει –κι αυτό μας ξαναγυρίζει στην αρχιτεκτονική, στις πολεοδομικές ιδέες- ότι τα κτίρια και οι πόλεις, ακόμα και όταν δείχνουν ζοφερά, άψυχα ή φανταχτερά, μπορεί να είναι όμορφα με μία εντελώς διαφορετική έννοια. Ένα σχετικό παράδειγμα μπορεί να είναι οι σφαίρες εργασίας και, μ’ αυτό το πνεύμα, μιλάει για τις μηχανές, για τις κινήσεις και τη λειτουργία τους. Επομένως, δύο δυνατότητες υπάρχουν: ή αλλάζεις τον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων, προκειμένου ν’ απολαύσεις αυτές τις ιδιαίτερες ατέλειες της πόλης, ν’ ανακαλύψεις δηλαδή την ομορφιά εκεί που πρώτα δεν την έβλεπε κανείς.

[Wim Wenders] Αυτό σημαίνει απόλαυση του αστικού περιβάλλοντος. Καμιά φορά, σκέφτομαι επίσης ότι μπορεί και να ήταν πιο ενδιαφέρον το να βρούμε άλλες λύσεις, αντί να σχεδιάζουμε κάτι καινούργιο. Αρκεί να αναλογιστούμε τη βασική εικόνα που έχει κανείς για μια μεγάλη πόλη, ας πούμε τη Μητρόπολη, τη Νέα Υόρκη ή το Βερολίνο της δεκαετίας του ’20. Πιστεύω επίσης ότι υπάρχει μια ομορφιά που μόνο στην πόλη μπορείς να τη βρεις και που δεν μπορεί να αξιολογηθεί με κανένα αντικειμενικό κριτήριο ομορφιάς. Αυτή η αίσθηση πηγάζει από έναν ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ‘απολαμβάνεις’ κάτι. Κανείς δεν μπορεί να χαρακτηρίσει ωραίο τον υπόγειο της Νέας Υόρκης, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορείς και να τον απολαύσεις… Ας πάρουμε άλλο ένα παράδειγμα: την κυκλοφορία σε μια μεγάλη πόλη και τα κυκλοφοριακά προβλήματα. Όλοι τελικά, καταφέρνουμε να τα βγάλουμε πέρα, να ενσωματωθούμε στη μεγάλη πόλη, να ενταχθούμε στη ροή της –κάτι που, μεταξύ άλλων, μπορεί ν’ αποδειχθεί και πηγή ευφορίας. Και, πάνω εκεί, έρχονται τα διάφορα πολεοδομικά σχέδια, που ανακόπτουν –αν δεν καταστρέφουν κιόλας- αυτή την πτυχή. Νομίζω ότι η ιδέα ενός δρόμου με αυτοκίνητα που τρέχουν, με κλάξον που κορνάρουν, με πεζούς που συνωστίζονται, που περιμένουν τα φανάρια να περάσουν απέναντι, είναι πολύ καλύτερη από τους πεζοδρόμους, γιατί αυτό σημαίνει να ζεις σε μία πόλη. Εγώ προτιμώ να κινούμαι με το ρυθμό

[Wim Wenders] • Κορυφαίος γερμανός σκηνοθέτης και θεωρητικός του κινηματογράφου. Ηθοποιός, φωτογράφος, καθηγητής πανεπιστημίου. Κέρδισε τα βραβεία Χρυσός Φοίνικας και Λέοντας καθώς και το βραβείο NAFTA για την ταινία του PARIS - TEXAS. Εκρπόσωπος του Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου έχει σκηνοθετήσει, επίσης, πολλά DOC καθώς και video για συγκροτήματα της ρόκ (Talking Keads και U2). Στην biennale της Βενετίας είδαμε ένα 3d video για το κτίριο των SANAA ROLEX LEARNING CENTER

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

ροής της πόλης, παρά να είμαι κατά κάποιο τρόπο εγκλωβισμένος. Είναι πολύ σημαντικό –αυτό τουλάχιστον πιστεύω- να δίνεται στους κατοίκους μιας πόλης η ευκαιρία να αποδεχθούν την πόλη τους. Το να υποκρινόμαστε ότι η πόλη δεν υπάρχει, το να την κρύβουμε με, ας πούμε, πεζοδρόμους, όλα αυτά σου δίνουν την αίσθηση ότι είσαι σε ένα…

HK …χωριό…

WW …ή σου παίρνουν αυτό που σε συνδέει με τη ζωή στην πόλη. Σε πετάνε σ’ έναν άλλο τρόπο ζωής, σε μια πλαστή εικόνα ομορφιάς ή λειτουργικότητας. Η ομορφιά της μεγάλης πόλης εκδηλώνεται μέσα από ορισμένες απόλυτες συνθήκες. Η γοητεία πηγάζει από αυτά τα ίδια τα αυτοκίνητα και όλα τα άλλα μεταφορικά μέσα. Στο Βερολίνο, υπάρχουν καταπληκτικά δίπατα λεωφορεία. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πια τραμ (βρίσκονται όλα στο ανατολικό Βερολίνο), υπάρχει όμως ακόμη ο υπόγειος. Ένα από τα μεγάλα προτερήματα του Βερολίνου είναι ότι έχει πάρα πολλά συστήματα μεταφοράς. Στο Λος ‘Αντζελες, αντίθετα, δεν υπάρχει τίποτα: ή παίρνεις το αυτοκίνητό σου ή πας με ποδήλατο –όπως έκανα εγώ στη Νέα Υόρκη και πήγαινα πιο γρήγορα από όλα τα ταξί και, καμιά φορά, κι απ’ τον υπόγειο. Κι αυτό επίσης, το ποδήλατο δηλαδή, έχει πολύ ενδιαφέρον. Μ’ αυτόν τον τρόπο καταδύεσαι βαθιά μέσα στην πόλη. Μπαίνοντας σ’ ένα τέτοιο ρεύμα, πρέπει να κρατήσεις την αναπνοή σου. ‘Όταν είσαι μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο, συνήθως δεν προσέχεις πολλά πράγματα, γιατί βρίσκεσαι στον δικό σου κόσμο, είσαι μάλλον απομονωμένος. Εγώ λατρεύω τα συστήματα μαζικής μεταφοράς, όπως και το περπάτημα. Να βαδίζω γοργά, με τους ανθρώπους δίπλα μου, να μ’ αγγίζουν –αυτά με κάνουν να νιώθω όμορφα μέσα στην πόλη. Οι λέξεις που μεταχειρίζομαι, λένε το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά: ότι την πόλη πρέπει να τη βιώνεις, ότι αυτό μπορεί να το αντιλαμβάνεσαι ως ομορφιά, ότι εν πρέπει να σχεδιάζεται ο εξοβελισμός αυτής της πτυχής.

HK Είναι πιθανό, επειδή ακριβώς όλο αυτό το βιώνει κανείς άμεσα, να μη συνειδητοποιεί τον θετικό του χαρακτήρα’ κι η απουσία του να γίνεται αισθητή μόλις εκλείψει.

WW Ναι, αυτό συμβαίνει συχνά. Βρίσκεσαι τόσο ‘μέσα’ σε μία πόλη, που τα θετικά πράγματα γίνονται αισθητά μόνο όταν λείψουν.

HK Αναρωτιέμαι, πάντως, μήπως η αντίληψη που βλέπει ωραίους τους τοίχους πυρασφάλειας, που βρίσκει καλαίσθητες τις γραμμές και τα περιγράμματα μιας πόλης, αναρωτιέμαι μήπως αυτή η αντίληψη μπορεί να δημιουργηθεί μόνο από κάποια απόσταση, μόνο όταν δεν είσαι υπαρξιακά δεμένος μ’ αυτή την πόλη.

WW Είμαι σίγουρος ότι οι τοίχοι πυρασφάλειας καταγράφονται πιο έντονα στη μνήμη των ανθρώπων απ’ ότι οι βαμμένες προσόψεις. Και συμφωνώ μαζί σου: το ‘σπασμένο’ χώνεται πιο

8 9

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

βαθειά στη μνήμη απ’ ότι το ‘πλήρες’. Το ‘σπασμένο’ έχει μια κάπως πιο τραχιά επιφάνεια, απ’ όπου η μνήμη γλιστράει. Κατά κάποιο τρόπο, μια πόλη ορίζεται από τον λανθάνοντα αντίκτυπό της στη μνήμη σου, κι αν υπάρχουν μέρη που δεν σου δίνουν τίποτα για να θυμάσαι. Βέβαια, δε λέω, λανθάνοντα αντίκτυπο στη μνήμη μας έχει και οτιδήποτε που είναι ελαφρώς νοσηρό. Όταν λ.χ. σκέφτομαι τη Γλασκόβη, θυμάμαι τις γειτονιές με τα χαλάσματα, και όχι το κέντρο της πόλης που μοιάζει με οτιδήποτε άλλο. Άλλα όμως μέρη, όλα τα μέρη που έχουν σημαδευτεί από το χρόνο, τα βλέπω μπροστά μου ολοζώντανα. Να κάτι σημαντικό σε μία πόλη: να σου επιτρέπει να παρακολουθήσεις τη δουλειά του χρόνου. Αυτό το βλέπω στο Βερολίνο, το βλέπεις παντού και συνεχώς. Κάτι νεόδμητα προάστια σε πετάνε έξω απ’ το χρόνο, και δεν έχεις ιδέα σε ποιο χρόνο βρίσκεσαι, ακριβώς γιατί τα πάντα γύρω σου έχουν ουδετεροποιηθεί. Στις μεγάλες πόλεις, ακόμα και ο χρόνος μπορεί να βιώνεται διαφορετικά. Για μένα, η μετάβαση από το Βερολίνο στο Παρίσι είναι ένα γιγαντιαίο άλμα. Αυτό τον καιρό, ζω στην κυριολεξία και στις δύο πόλεις, γιατί συνδέομαι με μία κοπέλα που ζει στο Παρίσι. Έτσι, μένουμε για λίγο εκεί, κι ύστερα πίσω στο Βερολίνο. Με λίγα λόγια, τουλάχιστον μία βδομάδα το μήνα ζω στο Παρίσι. Το Παρίσι σε περιποιείται εξίσου καλά με το Βερολίνο, αν και, εκεί, το περιβάλλον είναι τελείως διαφορετικό. Στο Παρίσι, τα πάντα είναι πλήρη. Τίποτα δεν λείπει, τίποτα δεν έχει χαθεί. Δεν υπάρχει δρόμος που να μην είναι γεμάτος με παρατεταγμένα κτίρια –πάμπολλα κτίρια και δρόμοι που χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα κι ακόμα πιο πριν. Η επιφάνεια της πόλης είναι πλήρως οικοδομημένη. Στο Βερολίνο, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: χάσματα και μεγάλες ανοικοδόμητες επιφάνειες. Στο Βερολίνο, δέχεσαι έναν καταιγισμό εντυπώσεων, και πρέπει να βρεις τις ιστορικές διασυνδέσεις όλων αυτών των ποικιλόμορφων κομματιών του πάζλ. Στο Παρίσι, αντίθετα, έχεις την αίσθηση της αδιάκοπης ροής της Ιστορίας. Ακόμα κι όταν βγαίνεις ξαφνικά στο Champs Elysees ή στα άλλα boulevards, υπάρχει μια συνέχεια. Στο Βερολίνο, αν βγεις από ένα δρομάκι στην Bismarckstrasse, περνάς από τον ένα χρόνο στον άλλο, κι αυτό συμβαίνει συνεχώς. Νομίζω πως αυτό έχει να κάνει με την ‘ενέργεια’ που λέγαμε πριν: το Βερολίνο σε τραβολογάει, σε γαργαλάει με πράγματα που, ξαφνικά, βρίσκονται το ένα απέναντι στο άλλο και που, έτσι όπως τα βλέπεις δίπλα δίπλα, είναι εκτός τόπου. Είναι σαν να πρέπει να περνάς ανάμεσα σε μαγνήτες.

HK Εμείς οι αρχιτέκτονες, στενοχωριόμαστε για το ότι δεν ολοκληρώθηκε ποτέ τίποτα, για το ότι η πόλη αναπτύχθηκε έτσι όπως αναπτύχθηκε. Έχουν γίνει πάμπολλα πολεοδομικά σχέδια για το Βερολίνο, που υλοποιήθηκαν εντελώς αποσπασματικά. Δεν υπήρξε ποτέ πλήρης αντίληψη της πόλης, δεν υπήρξε ποτέ συνολικός πολεοδομικός σχεδιασμός για το Βερολίνο. Έγιναν επανειλημμένες προσπάθειες να αποτολμηθεί ένα ολοκληρωμένο έργο, αλλά στη σκέψη μόνο.

10 11

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

Μόνο αποσπάσματα παρέμειναν. Ακόμα κι αυτό, όμως, προκαλεί αμφιθυμία: απ’ τη μια, είναι κάπως οδυνηρό. Απ΄’ την άλλη, δημιουργείται κάποια ένταση.

WW Το Βερολίνο είναι μια εντελώς σύγχρονη πόλη. Κάτι στο Βερολίνο (κάτι που οφείλεται στη συνοχή και στην παράλληλη ύπαρξη δύο πόλεων, συγκρικωμένων χάρη σε μια πόλη που δεν υπάρχει πια) ταιριάζει απόλυτα στην εποχή μας, ταιριάζει στο 1988, από την άποψη του τι συμβαίνει, τι σκέφτονται οι άνθρωποι, τι είναι καινούργιο. Το Βερολίνο σε κρατάει σε μια συνεχή εγρήγορση. Δεν σε αφήνει να πέσεις στη ρουτίνα, όπως οι περισσότερες μεγάλες πόλεις, κι ύστερα να σε ταρακουνάει για να ζωντανέψεις. Αυτό θέλω από μια πόλη: να με διεγείρει. Εξ ορισμού, κάθε είδους πολεοδομικός σχεδιασμός τείνει σε κάποια ομοιογένεια. Η πόλη το αντιμάχεται αυτό. Η πόλη αυτοπροσδιορίζεται μέσα από αντιθέσεις, θέλει να εκραγεί.

ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ, WIM WENDERS/HANS KOLLHOFF

12 13

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• Walter Gropius • Paul Klee • Marcel Brauer • Vassily Kandinsky • Lazlo Moholy Nagy • Hannes Mayer • Kasimir Malevich • Oscar Schlemmer • Joost Schmidt • Joseph Albers • Teo van Doesburg Το πρόγραμμα του De Stijl εν μέρει συνέπιπτε με αυτοό του Bauhaus -όσον αφορά την αναδιάταξη του ανθρωπίνου περιβάλλοντος και την επιδίωξη συλλογικών σκοπών- και, εν μέρει εναντιωνόταν σε αυτό, αφού το ολλανδικό κίνημα, όπως υποδηλώνει το όνομά του, σήμαινε τη δημιουργία ενός στιλ : ομοιόμορφου, οικουμενικά έγκυρου, νέου στιλ, που θα προανάγγελε την οικουμενική αρμονία... Ο Van Doesburg άρχισε να παραδίδει αντι-μαθήματα στη Βαϊμάρη. Διαφωνούσε με δύο πτυχές του Bauhaus : τον Εξπρεσσιονισμό που βασιζόταν στον ατομικισμό...”όπως έπρατε ο Ίτεν” και το γεγονός πως ο Gropius είχε διαφημίσει μια σχολή αρχιτεκτονικής αλλά δεν δίδασκε αρχιτεκτονική...

EVA FORGASS, BAUHAUS, Ιδέες και πραγματικότητα, νησίδες, 1999

BAUHAUS οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

Η επιλογή της ονομασίας ήταν αποκαλυπτική. Παρά το ότι η λέξη Bau σημαίνει κυριολεκτικά «κτίριο, οικοδόμημα», η επιλογή της από τον Gropius παρέπεμπε συνειδητά στις Bauhutten, τις συντεχνίες χτιστών, τεχνητών και διακοσμητών του Μεσαίωνα, όσο και το ρήμα bauen που σημαίνει καλλιεργώ (ανταποκρινόμενο στην πρόθεσή του να γίνει η σχολή, ο τόπος όπου θα καρποφορούν οι νέες ιδέες. Ο Gropius επιβεβαίωσε τις ακαδημαϊκές τάσεις του Bauhaus αλλά και την πρόθεσή του να λειτουργήσει η σχολή με βασικό κύτταρο το εργαστήριο, σε συνθήκες ανάλογες με εκείνες των παραγωγικών μονάδων της κοινωνίας, με την υιοθέτηση των όρων «δάσκαλος» για τους διδάσκοντες και «μαθητευόμενος» ή «τεχνήτης» για τους σπουδαστές.

FRANK WHITFORD, BAUHAUS, Thames & Hudson, 1984

Και οι δύο - ο Schlemer και ο Khalay- δεν αφήνουν καμμία αμφιβολία για το γεγονός ότι ο αδυσώπητος παράγοντας της εποχής, που έφερνε ανησυχία και ελπίδα, δεν ήταν άλλος από την μηχανή. Και οι δύο συμπέραναν ότι η τέχνη δεν μπορούσε να αποφύγει την προβληματική της παρουσίας και της αυξανόμενης επιρροής της μηχανής. Την ίδια άποψη συμμεριζόταν ο διεθνής κονστρουκτιβισμός ...η εκμηχάνιση έγινε το επίκεντρο του ενδιαφέροντος για τα στρώματα της κοινωνίας που δεν ασχολούνταν με τις τέχνες ...ο Ford αποδείκνυε ότι ορισμένες πτυχές της Ουτοπίας μπορούν να γίνουν πραγματικότητα ...η καπιταλιστική Ουτοπία είχε αντικαταστήσει στα μυαλά πολλών γερμανών την ασαφή σοσιαλιστική ουτοπία. Τα κείμενα φανερώνουν ότι οι σοσιαλιστικές κομμουνιστικές ουτοπίες περίμεναν από τις μηχανές την τεχνολογική πρόοδο... την πλήρη απελευθέρωση του ανθρώπου...

EVA FORGASS, BAUHAUS, Ιδέες και πραγματικότητα, νησίδες, 1999 Όποιος σήμερα κάθεται σε μία καρέκλα με σκελετό από ατσάλινους σωλήνες, χρησιμοποιεί μια ρυθμιζόμενη λάμπα στο γραφείο του ή ζει σε ένα σπίτι εξ’ολοκλήρου ή εν μέρει προκατασκευασμένο, επωφελείται από την επανάσταση που έφεραν οι ιδέες του Bauhaus. Κατά τον Wolf von Eckardt « το Bauhaus δημιούργησε τα πρότυπα του σημερινού βιομηχανικού σχεδίου, βοήθησε να γεννηθεί η μοντέρνα αρχιτεκτονική, άλλαξε την όψη των πραγμάτων, από την καρέκλα που κάθεστε έως την τυπωμένη σελίδα που διαβάζετε. Πρωταρχικός στόχος ήταν η εκπαίδευση των καλλιτεχνών σε συλλογικά έργα με την συνεργασία όλων των επιμέρους κλάδων των τεχνών. Ο δεύτερος στόχος ήταν η αναβάθμιση των εφαρμοσμένων τεχνών σε σχέση με τις λεγόμενες «Καλές Τέχνες». Τρίτος στόχος ήταν η «σταθερή επαφή με τους βιοτεχνικούς και βιομηχανικούς κύκλους της χώρας» FRANK WHITFORD, BAUHAUS, Thames & Hudson, 1984

14 15

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

DESSAU - BAUHAUS - κοιτώνες μαθητ

τών

BAUHAUS 2014

16 17

DESSAU - BAUHAUS - κατοικίες καθγητών

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

BAUHAUS 2016

18 19

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• Philarmonie 1960 - 1963, Hans Scharoun οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

Δεν υπάρχει μία μόνη εξήγηση για την αυξανόμενη έλλειψη κανονικότητας στην αρχιτεκτονική του Scharoun, η οποία κορυφώθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η τεθλασμένη περίμετρος της Φιλαρμονικής, για παράδειγμα, δεν ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο ή τη λειτουργία του κτιρίου. Το εκτεταμένο foyer το οποίο αναπτύσσεται γύρω και κάτω από το auditorium, περιορισμένο μέσα στο εκτεταμένο και άδειο οικόπεδο, το σημερινό kulturforum, συμβάλλει στην εξωτερική πολυπρισματική εντύπωση του κτιρίου και δημιουργεί αυξημένη τρισδιάστατη πολυπλοκότητα εσωτερικά. Υπάρχει μία διπλή πρόθεση ως προς την τοποθέτηση του κτιρίου στο οικόπεδο: τοποθετήθηκε παράλληλα με τη χάραξη της μεγάλης λεωφόρου θριάμβου των Hitler και Speer αλλά είναι και το πρώτο κτίριο που κατασκευάζεται επάνω σε πρώην βομβαρδισμένο αλλά και περιθωριοποιημένο πολεοδομικά έδαφος. Ο ίδιος ο Scharoun υποστήριζε ότι ο σχεδιασμός της Philarmonie έγινε από μέσα προς τα έξω. Η αρχιτεκτονική του κτιρίου ανταποκρίνεται στο αίτημα της ακρόασης. Το επίκεντρο είναι η ορχήστρα και το επίκεντρο της ορχήστρας είναι ο διευθυντής της. Όπως παρατηρεί ο Wilfried Wang, ο Scharoun έχει υπόψη του, όταν σχεδιάζει, τη δεσποτική μορφή του Herbert von Karajan. Λειτουργικά, η Philarmonie, είναι κτίριο που αναπτύσσεται γύρω από ένα κέντρο, ως προς το οποίο οργανώνονται 2.218 σημεία από τα οποία γίνεται αντιληπτό το θέαμα από τους θεατές. Για να ελεγχθεί συνολικά ο ήχος και να διατηρηθεί στα ίδια επίπεδα χωρίς ακατάλληλες αντανακλάσεις και στα 2.218 σημεία, τα οποία βρίσκονται διασκορπισμένα γύρω από την ορχήστρα, οι ιδιότητες της συμβατικής αρχιτεκτονικής γεωμετρίας έπρεπε να αναιρεθούν. Ο Scharoun εκμεταλλεύτηκε μία ήδη γνωστή ‘ανταλλαγή’: η ομογενοποίηση αυτού που ακούγεται καταργεί την κανονικότητα αυτού που βλέπεται. Χρησιμοποίησε αυτή την ιδέα για να υποστηρίξει αυτό που σαν όραμα περιέγραφε ως μία ‘κοιλάδα με πλατώματα κάτω από μία τέντα’, αρνούμενος ότι η σύνθεση υποκινήθηκε από αισθητικής τάξης προθέσεις οργάνωσης της μορφής. Το foyer, με τις δαιδαλώδεις συνδέσεις του με το auditorium, σχέση η οποία παράγει αυτό που ο Julius Posener καλεί ‘το μυστηριώδες εφέ του Piranesi’, είναι μία από τις εντυπωσιακότερες κατασκευές του εικοστού αιώνα. Ο Posener αναγνώρισε ότι το εφέ Piranesi δεν αφορά το να κτίζεις με βάση την εικόνα που έχει παραχθεί. Έχει αποδειχθεί εξάλλου ότι τα χαρακτικά Carceri του Piranesi, είναι μη συγκροτημένες γεωμετρικά προβολές, και δεν μπορούν να κατασκευαστούν στις τρεις διαστάσεις. Ο Scharoun, με την αναντικατάστατη βοήθεια του συνεργάτη του Werner Weber, κατάφερε, παρόλα αυτά, να κατασκευάσει δωμάτια, τα οποία έμοιαζε αδύνατο να περιοριστούν μόνον σε κατόψεις και τομές. Το γεγονός ότι σχεδιάστηκε ακριβώς με τον τρόπο αυτό όλη η οικοδομική πληροφορία, κάνει τη Philarmonie ένα από τα δυσκολότερα έργα που πραγματοποιήθηκαν στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. O Posener είχε δίκιο: η δυσκολία του εγχειρήματος ταυτίζεται με τη δυσκολία αυτό να αναπαρασταθεί’.

20 21

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• NeueNationalGallerie 1965 - 1968, Mies Van der Rohe οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

© ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗ

↓

• Το πρώτο έργο του Mies Van der Rohe στη Γερμανία μετά τη μετανάστευση του στις ΗΠΑ το 1938. • Σε αυτό το κτίριο αναπτύσσει προϋπάρχουσες ιδέες που σχετίζονται με το κτίριο διοίκησης της εταιρίας Bacardi στη Κούβα (1958-1961) και το μουσείο Georg Schäfern στο Schweinfurt (1960). • Το κτίριο αποτελεί τμήμα του περίφημου Kulturforum του μεγάλου πολιτιστικού συγκροτήματος που εξελίσσεται στις παρυφές της Potzdamer strasse. Η απόφαση για τη δημιουργία του συγκροτήματος αυτού στα τέλη της δεκαετίας του ’50 πριν την οριστική διχοτόμηση του Βερολίνου, υπήρξε η αισιόδοξη προοπτική ενάντια στην περιθωριοποίηση της κεντρικής περιοχής του Βερολίνου και στην κατά τα άλλα τάση των δύο τομέων της πόλης, του ανατολικού και του δυτικού, να αναπτυχθούν στο εσωτερικό τους. • Με την ολοκλήρωση της Εθνικής Πινακοθήκης το 1967 ο Mies Van der Rohe, θεωρείται από τους ιστορικούς ότι, δημιούργησε τον ‘Ελληνικό ναό’ της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Σε αυτό προφανώς συμβάλει η τυπολογία του περιπτέρου κτιρίου το οποίο αναπτύχθηκε σε υπερυψωμένη βάση. Οι τέσσερις περιμετρικές στοές που έχουν τις ίδιες διαστάσεις, εφόσον προκύπτουν από τον αυστηρό κατασκευαστικό κάναβο, διαφέρουν φυσικά ως προς την τοπογραφία, διαφέρουν, δηλαδή, μέσα από τη σχέση που αποκτούν με τα διαφορετικά μέτωπα της πόλης προς τα οποία ‘βλέπουν’. Το κτίριο αναφέρεται, μπορούμε να πούμε (;), σε ένα ακόμη παράδειγμα κλασσικότητας και ουσιαστικής όχι μορφολογικής αναίρεσης της συμμετρίας: στην ελεγχόμενη διαχείριση της βάσης όπως τη συναντάμε στα αναγεννησιακά παλλαδιανά κτίρια. • Ο διάλογος του με την Philarmonie του Scharoun και τους πειραματισμούς της έκτακτης μορφής της, σηματοδοτεί την επιστροφή στο ρυθμό και τους ελεγχόμενους περιορισμούς των κατασκευαστικών δυνατοτήτων που στο έργο αυτό, όπως και στο σύνολο της αρχιτεκτονικής του Mies, υπογραμμίζονται με την εξαιρετικά ελεγχόμενη, σχεδιαστικά, χρήση του κατασκευαστικού συστήματος, εδώ του μεταλλικού φέροντος οργανισμού. • Το κτίριο οργανώνεται σε δύο επίπεδα: το επίπεδο της εισόδου και τον υπόγειο εκθεσιακό χώρο. • Η είσοδος, η οποία δεν προοριζόταν για τη φιλοξενία εκθέσεων, αποτελεί την εσωτερική συνέχεια του αστικού πλατώματος του συγκροτήματος kulturforum, δηλαδή μία πλατεία εσωτερικού χώρου που εντείνει τον ορίζοντα στο, ούτως ή άλλως, επίπεδο τοπίο του Βερολίνου. • Με άλλα λόγια η είσοδος του κτιρίου είναι και ο καθορισμένος χώρος για να διαβάσουμε τις όψεις της πόλης.

• Ο υπόγειος –ως προς την πλευρά της Potsdamerstrasse- χώρος είναι η πινακοθήκη, συνέχεια του οποίου αποτελεί ο κλειστός κήπος- υπαίθριος εκθεσιακός χώρος, ο οποίος είναι ορατός από τη μία εκ των τεσσάρων άνω στοά του επιπέδου της εισόδου.

• Η μεγάλων διαστάσεων στέγη στηρίζεται μόνον στα 8 μεταλλικά υποστυλώματα της περιμέτρου, τα οποία δεν καταλαμβάνουν τις γωνίες του τετραγώνου σχήματος της. Κανένα φέρον στοιχείο δεν υπάρχει στο εσωτερικό του κτιρίου. • Η πλαστικότητα του εσωτερικού χώρου της εισόδου –πλατείας ορίζεται μόνον με τις δύο καθόδους-κλίμακες προς τον υπόγειο χώρο και τους δύο όγκους των μηχανολογικών διελεύσεων. • Το κτίριο συμπυκνώνει τις ιδέες του Mies Van der Rohe για το χώρο και την υλικότητα της κατασκευής. Η συνέχεια εσωτερικού και εξωτερικού – στη συγκεκριμένη περίπτωση του δημόσιου- χώρου, οι οριζόντιες κυλίσεις των κατακόρυφων στοιχείων που αναιρούν το συμπαγές κλασσικό πρίσμα και την αίσθηση ότι το κτίριο πατάει στη γη. Η εντύπωση εδώ καθορίζεται από μία χειρονομία: τη μετάθεση των υποστυλωμάτων από τη γωνία στο κέντρο των πλευρών.

22 23

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• Checkpoint Charlie • OMA 1990, OMA (Elias Zenghelis, Rem Koolhaas, Zoe Zenghelis οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

© ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗ

↓ →

s, Madelon Vriesendorp)

24 25

• Το φυλάκιο με την κωδική ονομασία checkpoint Charlie βρίσκεται σε ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά σημεία της πρόσφατης ιστορίας της πόλης. Σημείο ελέγχου και επιτήρησης της σύνδεσης του Δυτικού τομέα της πόλης με τον Ανατολικό τομέα επί του πολεοδομικού άξονα της οδού friedrichstrasse. Στο σημείο αυτό πραγματοποιήθηκε ένα από τα πρώτα σημαντικά έργα του γραφείου ΟΜΑ την εποχή της συνεργασίας του αρχιτέκτονα Rem Koolhaas με τον δάσκαλό του Ηλία Ζέγκελη, ιδρυτικού μέλους της ομάδας. Εμβληματικό έργο στο τέλος της δεκαετίας του ‘90, αποτέλεσε μία από τις συμμετοχές του ΟΜΑ στην ΙΒΑ του 1987. Ολοκληρώθηκε ένα χρόνο μέτα την πτώση του τείχους. • Το κτίριο οργανώνεται συνθετικά από μικρότερες μονάδες διαμερισμάτων διαφορετικών τύπων. Συμπυκνώνει τις ιδέες των μελών του γραφείου για τη σχέση ιδιωτικού και δημοσίου χώρου στις πόλεις. Είναι έκδηλη η επιρροή της τυπολογίας του leCorbuzier για τον συσχετισμό του ιδιωτικού χώρου της κατοικίας με τους κοινόχρηστους χώρους πολλαπλών λειτουργιών. Στο ισόγειο του κτιρίου επί της οδού friedrichstrasse, μέχρι το 1994, στεγαζόταν το τελωνείο που υποστήριζε την λειτουργία του φυλακίου. • Το ενδιαφέρον του κτιρίου σχετίζεται με τα δύο μέτωπά του, τις όψεις του. Η όψη επί της οδού friedrichstrasse είναι επίπεδη στο μεγαλύτερο μέρος της, οργανώνεται σε τρείς οριζόντιες λειτουργικές ενότητες-ζώνες : Το δημόσιο ισόγειο όπου ανάμεσα στα υποστηλώματα ελίσσονται καμπύλες επιφάνειες. Η είσοδος του κτιρίου διαφοροποιείται μορφολογικά από την υπόλοιπη επιφάνεια της όψης που είναι επενδεδυμένη με μεταλλική επένδυση. Σήμερα εκεί υπάρχουν καταστήματα με τουριστικά είδη για τους επισκέπτες του φυλακίου. Τη ζώνη των διαμερισμάτων με τους υαλοπίνακες των διαμερισμάτων οργανωμένους σε οριζόντιες ζώνες και, τέλος, τη ζώνη της στέγης, τη μεγάλη βεράντα, η οποία βρίσκεται σε υποχώρηση σε σχέση με το γενικό επίπεδο της όψης. Στην δεύτερη όψη επί της οδού Zimmerstrasse η μορφολογική της διάθεση εδραιώνεται στην τυπολογία των διαμερισμάτων εμφανίζοντας προεξοχές υπαιθρίων χώρων που είτε συνδέονται μεταξύ τους είτε αποτελούν ξεχωριστούς εξώστες.

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• MicroMegas, ChamberWorks Daniel Libeskid οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

Ο Daniel Libeskid κατάφερε να προσελκύσει το ενδιαφέρον των αρχιτεκτόνων από την πρώτη δεκαετία της δραστηριότητάς του. Σχεδιάζοντας και παρουσιάζοντας πολυάριθμες ζωγραφιές και κολάζ όπου ξεδιπλώθηκε η πλούσια φαντασία του. Δημιουργώντας φανταστικούς κόσμους που το ανθρώπινο βλέμμα δεν είχε συνηθίσει να αντιμετωπίζει. Ο αρχιτέκτονας ισχυριζόταν πως τα σχέδια αυτά αποτελούν παρά ένα παιχνίδι, ένα μονοπάτι εξερεύνησης των δυνατοτήτων του σχεδιασμού και της αντίληψης. Οι δύο κύριες συλλογές του, τα MicroMegas και τα Chamberworks είναι χειρισμοί με ολότελα διαφορετικό ύφος. Στην πρώτη συλλογή παρουσιάζονται σχεδιασμένοι λαμβυρινθώδεις χώροι που προκαλούν τον ίλιγγο και την αίσθηση του αποπροσανατολισμού. Παρά το εμφανές γεωμετρικό υπόβαθρό του ο αρχιτέκτονας υποστήριζε πως δεν είχε πρόθεση να ενεργοποιήσει κάποιο είδος αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Επιχείρησε, διατείνεται, να διατυπώσει τη διαφορά μεταξύ της ανεπαρκούς έκφρασης της αντίληψης και της βιωματικής εμπειρίας του χώρου. Αντιπροτείνωντας τη δομική γεωμετρία αντί της περιγραφικής. Τα ChamberWorks είναι ένα μείγμα μουσικής και αρχιτεκτονικής. Εκπέμπουν ένα είδος μεταφορικής φασαρίας. Τα σχέδια αυτά, ισχυρίζεται πως, είναι ένα ταξίδι μέσα στην πολυπλοκότητα του ανθρωπίνου μυαλού, το συνταίριασμα φιλοσοφικών και αρχιτεκτονικών ζητημάτων.

MΙCROMEGAS : Το όνομα της συλλογής είναι δάνειο από την σατιρική ιστορία του Βολταίρου. Περιέχουν, συμπυκνώνουν, όλη τη σύγχρονη ιστορία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Από τις οπτικές σχεδιαστικές προσεγγίσεις του Piranesi και τον Kandinski έως τον LeCorbusier και τον Hejduk. Οι συνεχείς εναλλαγές γραμμών και σημείων προκαλούν οπτική απώθηση και ενόχληση. Κάθε ένα από τα σχέδια σημειώνεται από ένα ιδιαίτερο τίτλο. Προσεγγίστηκαν αρχικά σαν ένα είδος ιδιότυπου graffiti σε χαρτί. Αργότερα όμως αποτέλεσαν κύριο αντικείμενο μελέτης και το ουσιαστικό δείγμα της γέννησης της προσωπικής σχεδιαστικής σημειογραφίας του δημιουργού τους. Τα πρωτότυπα σχέδια διαφαίνονται δύσκολα ώστε να χρειάζεται να παρατηρηθούν από κοντά και με δυνατό φωτισμό. Κυρίαρχο στοιχείο ύφους και σύνθεσης είναι οι κενές ζώνες που επιβάλλουν την ιδέα του ανολοκλήρωτου προγράμματος. Γιαυτό, όμως, η σύνθεση, ενισχύει την ψευδαίσθηση ενός αχανούς χώρου πληρωμένου με χαραμάδρες, ρωγμές, σκασίματα, χαράδρες, κόγχες, γωνίες, δίνες και στροβίλους. Έτσι υπερνικάται η δισδιάστατη επιφάνεια προκαλώντας τον/την θεατή και αναγνώστη/αναγνώστρια της να πλεύσει στον χώρο της.

CHAMBERWORKS : Το 1983 ο Libeskid δημιουργεί σχέδια με τελείως διαφορετικό ύφος και διάθεση. Καταγραφές και πειστήρια της δέσμευσης του πάθους. Η συλλογή χωρίζεται σε δύο ομάδες από 14 σχέδια. Η κατακόρυφη και η οριζοντία γραμμή είναι το “θέμα” της κάθε ομάδας. Τα σχέδια φαίνεται να υποστηρίζουν την γραφιστική απόδραση από την συμβατική κυριαρχία του χώρου και του χρόνου. Οι οριζόντιες γραμμές κατακερματίζουν και αποσταθεροποιούν το όριο του ορίζοντα, το σαφέστερο όριο του χώρου. Οι κατακόρυφες “θέτουν τον ουρανό σαν όριο”. Οι 28 ζωγραφιές δημιουργούν μια παρτιτούρα που πρέπει να παιχτεί αλλά δεν μπορεί να διαβαστεί. Περιέχουν υποθέσεις διάβασης και ενεργοποιούν δυνατές στρατηγικές πορείας στον αναγνώστη τους. Δεν παράγουν και μεταδίδουν ένα σαφές νόημα, δεν ακολουθούν μια λογική, δεν υπακούν σε κανένα νόμο, δεν υπερασπίζονται καμμία εσωτερική δομή, δεν προσθέτουν τιποτε και πουθενά, δεν προσθέτουν και δεν σημαίνουν κάτι. Είναι το χάος και η τάξη του.

26 27

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• Jewish Museum 1992 - 1999, Daniel Libeskid οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

© ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗ

↑

Η ανάλυση του υποβάθρου των δύο συλλογών σχεδίων του Libeskid οδηγεί στο συμπέρασμα πως η πρόθεσή του ήταν η ενσωμάτωση νοήματος στον σχεδιασμό και η προβολή του στο οικοδόμημα που προκύπτει. Η τεχνοτροπία-γραφή των MicroMegas και ChamberWorks δεν περιορίστηκε στα σχέδια αλλά σύντομα εξελίχθηκε σε εργαλείο της αρχιτεκτονικής του διάθεσης. Η γέννηση και οι ποικιλίες των μετασχηματισμών που εξυμνήθηκαν στα σχέδιά του εφαρμόστηκαν και παρήγαγαν αρχιτεκτονικές ποιότητες και μορφές. Ένα από τα δημοφιλή αρχιτεκτονικά έργα του, κατάλληλο παράδειγμα της σημασίας της “εμπλουτισμένης γραμμής” αποτελεί η επέκταση στο Μουσείο του Βερολίνου. Ο τίτλος που χρησιμοποίησε ο αρχιτέκτονας είναι η φράση “Μεταξύ δύο Γραμμών”. Όπως λέει: «το ονόμασα έτσι γιατί είναι μία εργασία που αφορά δύο γραμμές σκέψης, οργάνωσης και σχέσης. Η πρώτη εδράζεται στην κατακερματισμένη ευθεία γραμμή. Η δεύτερη εδράζεται στην συνεχή στο άπειρο τεθλασμένη γραμμή. Ως στοιχεία σύνθεσης αναπτύσσονται σχεδιαστικά και αρχιτεκτονικά, ως μορφές προγράμματος ορίζουν ένα σαφή και ορισμένο διάλογο. Παράλληλα, διαχωρίζονται και μπορούν να διαβαστούν ως αυτόνομες οντότητες σημασίας. Αποκαλύπτουν (περιέχουν), επίσης, ένα κενό που εκτείνεται κατά μήκος του μουσείου, ένα ασυνεχές κενό».

• Η περιοχή του έργου του, όπως και σε ολόκληρη την πόλη του Βερολίνου, προέρχεται ως γίνωμα χώρου, από μία αόρατη μήτρα-ανάμνηση διασυνδέσεων. Ανάμεσα σε Γερμανούς και Εβραίους. Οι άνθρωποι, ιδίως ορισμένοι συγγραφείς, συνθέτες, ποιητές και καλλιτέχνες λειτουργούν ως κρίκοι μεταξύ της Εβραϊκής και της Γερμανικής παράδοσης. Τύπωσα μια παράλογη μήτρα με τη μορφή ενός συστήματος αλληλοτεμνόμενων τριγώνων, υπομνήσεων του κίτρινου αστεριού. Βρήκα τις διευθύνσεις των κατοικιών τους και συνειδητοποίησα που όριζαν μια αστική και πολιτιστική ομάδα της παγκόσμις ιστορίας. Αυτή η διαπίστωση είναι η μία σημαντική πλευρά της σημασίας του έργου.

• Το δεύτερο σημαντικό εύρημα ήταν μια λεπτομέρεια από την όπερα Μoses and Aaron του Arnold Schönberg όπου, στο τέλος, ο Μωυσής δεν τραγουδάει αλλά μιλάει, αναφωνόντας “ Ώ λέξη”. Καθώς δεν υφίσταται αυτό το συστατικό συνθετικό στοιχείο, το τραγούδι, η απουσία της λέξης που λείπει είναι κορυφαία. Η επίκληση, λοιπόν, αυτής της χαμένης λέξης είναι το πρόσθετο συνθετικό στοιχείο.

• Το τρίτο στοιχείο είναι τα ονόματα των ανθρώπων που εκδιώχτηκαν κατά τη διαρκεια του Ολοκαυτώματος. Οι τόποι, τα στρατόπεδα, όπου εκτελέστηκαν.

• Το τέταρτο συνθετικό στοιχείο προέρχεται από το One Way street του Walter Benjamin. Οι εξήντα τομές κατά την ανάπτυξη του ζιγκ-ζαγκ του κτιρίου αναπαριστούν τις “στάσεις του αστεριού” που περιγράφονται από τον Benjamin για το Βερολίνο. Η σύνθεση είναι η προσπάθεια να ονομαστεί η κοινή μοίρα, η αναπόφευκτη αφομοίωση της εβραιο-βερολινέζικης ιστορίας. Το επιθυμητό ή το απωθητικό, το φωνητικό ή το σιωπηλό, το ζωντανό ή το νεκρό. Στην νέα επέκταση του μουσείου το ορατό, το κενό, εμφανίζεται ως τέτοιο. Συμπερασματικά, η επέκταση του μουσείου είναι ένα ζιγκ-ζάγκ με δομική στήριξη το κενό που διατρέχει ολόκληρο το κτίριο. Το κτίριο δεν είναι ένα κολάζ, ένα σχόλιο για τη σύγκρουση και την κατάρρευση, μιά απλή διαλεκτική. Είναι η πρόταση οργάνωσης γύρω από ένα αόρατο κέντρο, την εβραϊκή κληρονομιά. Αυτή η δήλωση της ενοποιούσας απουσίας δένει με ένα ολότελα διαφορετικό τρόπο τις κοινές ελπίδες των ανθρώπων.

28 29

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• Jewish Museum 1992 - 1999, Daniel Libeskid οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

© ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗ

↑

30 31

Ιδιαίτερα σημαντικός συνθετικός χειρισμός στην ανάγνωση του Μουσείου του Ολοκαυτώματος είναι το “αλφαβητάρι”. Η κατηγοριοποίηση ενός συνόλου γραμμών σε ομάδες σημασίας όπως το κενό, ο τόπος, το γραμμικό, οι συνδυασμοί, τα παράθυρα. Το σύνολο αποτελείται από τεθλασμένες γραμμές, μορφολογικά συγγενείς που το νόημά τους μετασχηματίζεται κάθε φορά ανάλογα με την κατηγορία. Επιβεβαιώνεται έτσι η πολυσήμαντη ερμηνεία των γραμμικών συστημάτων του δημιουργού εντείνοντας την ψευδαίσθηση της εφήμερης συμπεριφοράς του σημειογραφικού του συστήματος. Οι γραμμές δεν υποτάσσονται στην διάθεση της ανάγνωσής τους ως εικόνων. Ανήκουν σε ένα ιδιαίτερα περίπλοκο κτιριολογικό πρόγραμμα που επιχειρεί να αποδώσει τον μύθο και τα επεισόδια μιας ιδιαίτερης ιστορίας. Ταυτόχρονα, όμως, είναι οι γραμμές και οι συστατικές συνθέσεις τους που γοητεύουν και προκαλούν την ματιά, ενεργοποιούν την επιθυμία. Η γραμμές που διευθετούν και οργανώνουν την κίνηση δεν έχουν μόνο αρχιτεκτονικές ιδιότητες αλλά επίσης κιναισθητικές, μεταφέρουν και διαδηλώνουν διαρχιτεκτονικές συν-υποδηλώσεις διαμέσου των εκτιθεμένων εικόνων, των κειμένων και των χώρων. Η συστατική φράση “Μεταξύ των γραμμών” είναι μιά κυριολεκτική δήλωση. Ο/Η επισκέτης αναγνωρίζει και εννοεί την κίνηση ακόμη και όταν βρίσκεται ακίνητος/η σε περιοχή του κτιρίου. Οι διακεκομμένες και οι τεθλασμένες γραμμές που διατρέχουν τις εσωτερικές επιφάνειες δεν είναι μόνο σημάνσεις, ρυθμίσεις, μονοπατιών κυκλοφορίας. Το διάβασμα “μεταξύ των γραμμών” είναι μια αβέβαιη διαδικασία που χρειάζεται και εκδίδεται στην υποκειμενική αντίληψη του/της θεατή. Μια ακροβασία με εύπλαστους ή ανύπαρκτους κανόνες. Μια χαρτογραφική πειθαρχία αλλά και μια αποκωδικοποίηση. Μια συλλογή τακτικών και άτακτων στοιχείων, όπως ακριβώς και στις ζωγραφιές του. Ένα παιχνίδι που ενώ φαίνεται να περιέχει και να προτείνει τους εγγενείς κανόνες του, τις συνθήκες ανατροπών και καινοτομιών, προβάλλει ισχυρά κοινωνικά, θρησκευτικά και πολιτικά μηνύματα, κανόνες δηλαδή, διαθέσιμους και επενδεδυμένους από μία εξωτερική συνθήκη.

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• Reichstag 1993 - 1999, Foster and Partners οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

© ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗ

↑

32 33

• Το 1992 το γραφείο Foster and Partners κλήθηκε μαζί με άλλα 14 γραφεία με έδρες εκτός της Γερμανίας να συμμετάσχει στο διαγωνισμό για την ανοικοδόμηση της Γερμανικής Βουλής. Τους αποδόθηκε το βραβείο μετά το δεύτερο στάδιο του διαγωνισμού, το 1993 και η κατασκευή ξεκίνησε ακολουθώντας την επέμβαση των Christo και Jeanne-Claude στο κτίριο με τον τίτλο ‘Wraped Reichstag’, έργο του 1995. • Ο μετασχηματισμός του κτιρίου βασίζεται σε τέσσερις θέσεις σημασίας: τη σημασία του Bundestag ως δημοκρατικού forum, τη δέσμευση για δημόσια προσβασιμότητα, την ευαισθησία για την ιστορία, και τη σχολαστική περιβαλλοντική μέριμνα.

• Το κτίριο της Βουλής είχε καταπονηθεί από τον πόλεμο και τις ατυχείς προσπάθειες αποκατάστασής του. Στο εσωτερικό και κάτω από γύψινα στοιχεία διασώζονταν ενδιαφέροντα στοιχεία του 19ου αιώνα. Με την αφαίρεση των νεώτερων στρωμάτων των επεμβάσεων, αποκαλύφθηκαν εντυπωσιακά αποτυπώματα του παρελθόντος, συμπεριλαμβανομένων και των graffiti που απέμειναν από τους Σοβιετικούς στρατιώτες. Αυτά τα ίχνη διατηρήθηκαν αλλά και οι υπόλοιπες ιστορικές διαστρωματώσεις μετέτρεψαν το κτίριο σε ζωντανό μουσείο της Γερμανικής Ιστορίας. • Στην ανακατασκευή του κτιρίου διατηρήθηκαν μερικά συνθετικά στοιχεία του παλαιού κτιρίου, όπως οι εσωτερικές αυλές. Η νέα πρόταση περιείχε ζωτικούς νέους χειρισμούς: μέσα από το συμπαγές κέλυφος το κτίριο είναι διαφανές, προσφέρει το εσωτερικό του στο φυσικό φως και φέρνει τις πολιτικές-διοικητικές δραστηριότητες στην κοινή θέα, συμβολίζοντας-υποστηρίζοντας την επιθυμία του γερμανικού λαού για διαφανή διακυβέρνηση. Κοινό και εκλεγμένοι πολιτικοί εισέρχονται μαζί μέσα από την ίδια νέα είσοδο.

• Η δημόσια αυτή έκθεση επεκτείνεται και στην οροφή, στο εστιατόριο και στο θόλο, το νέο τοπόσημο του Βερολίνου, όπου ελικοειδείς ράμπες οδηγούν στην πλατφόρμα παρατήρησης του κεντρικού Βερολίνου, αφήνοντας στους πολίτες να κινούνται, συμβολικά, πάνω από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους τους, πάνω από την αίθουσα του κοινοβουλίου. • O Norman Foster είναι από τους αρχιτέκτονες που χρησιμοποιεί την αιχμή της οικοδομικής και ενεργειακής τεχνολογίας. Τις περισσότερες φορές τα κτίρια του αποτελούν τα πρωτότυπα εφαρμογής αυτών των νέων τεχνολογιών. • To 1999 απονεμήθηκε στο γραφείο Foster and Partners το βραβείο Pritzker για το έργο αυτό.

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• Nordic Embassies 1999 οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

• Masterplan, Κτίριο κοινής χρήσης Berger, Parkkine • Norwegian Embassy SnOhetta • Swedish Embassy

en • Danish Embassy Nielsen & Nielsen • Icelandic Embassy Palmar Kristmundson Wingard Architektkontor Η ενοποίηση των δύο Γερμανιών το 1999 και η απόφαση να ξαναγίνει η πρωτεύουσα της ενωμένης πια Γερμανίας η πόλη του Βερολίνου δημιούργησε την ανάγκη για ένα ακόμη παράλληλο αρχιτεκτονικό εγχείρημα: τη στέγαση των διεθνών αντιπροσωπειών στην πόλη του Βερολίνου. Η πολιτική βαρύτητα του εγχειρήματος εξαιτίας της διεθνούς πολιτικής σημασίας της ενοποίησης ενός πρώην κομμουνιστικού κράτους με χώρα της δύσης, αλλά και η εσωτερική οδυνηρή ιστορία της διχοτόμησης του γερμανικού κράτους, δημιούργησε τη θεωρητικήστοχαστική βάση που οδήγησε στο σχεδιασμό ιδιαίτερα φιλόδοξων προγραμμάτων σχεδιασμού και προβολής των χωρών και της σχέσης τους με τον ευρωπαϊκό χώρο. Το Βερολίνο αποτέλεσε το κατάλληλο χωρικό και ιδεολογικό υπόβαθρο για την υλοποίησή τους. Το 1999 μεταφέρεται η κυβέρνηση στο Βερολίνο. Την ίδια χρονιά ολοκληρώνονται τα περισσότερα κτίρια των πρεσβειών που είναι έργα έργα γνωστών αρχιτεκτόνων. Ενδεικτικά αναφέρουμε: η πρεσβεία της Αυστρίας από τον Hans Hollein, η Βρετανική Πρεσβεία από τον Michael Wilford, η πρεσβεία του Μεξικού από τους Teodore Gonzalez και de Leon J. Francisco Serano, η πρεσβεία της Ελβετίας από τους Diener και Diener.

• Το οικόπεδο βρίσκεται στο βόρειο άκρο του τριγώνου του Tiergarten. • Οι πέντε σκανδιναβικές πρεσβείες στεγάζονται στο ίδιο συγκρότημα. • Tο masterplan συντάχθηκε από το ΑυστροΝορβηγικό γραφείο Berger και Parkinnen μετά από πανευρωπαϊκό διαγωνισμό, με περισσότερες από 200 συμμετοχές. • Το συγκρότημα περιφράσσεται με ελισσόμενο καμπύλο τοίχο ύψους 16 μέτρων. Είναι μεταλλική κατασκευή που φέρει περσίδες από χαλκό. Αυτές ρυθμίζουν την οπτική σχέση των εσωτερικών και υπαίθριων χώρων με το δρόμο. • Οι θέσεις των επιμέρους πρεσβειών στο συγκρότημα αντιστοιχούν στις γεωγραφικές μεταξύ τους σχέσεις. Νοτιοδυτικά βρίσκεται η πρεσβεία της Δανίας, δυτικά η Ισλανδική, βορειοδυτικά η Νορβηγική, βορειοανατολικά η Σουηδική και νοτιοανατολικά η Φινλανδική. • Οι θέσεις των κτιρίων προσδιορίζονται από ένα σύστημα χαράξεων τεμνόμενων ευθειών που καθορίζει περιοχές προς δόμηση και ελεύθερους χώρους. Οι ευθείες συγκρούονται με τον καμπύλο περιμετρικό τοίχο. Το αποτέλεσμα στο επίπεδο της κάτοψης είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, εφόσον ενισχύει την αποσπασματικότητα που εκ των πραγμάτων δημιουργείται σε ένα συγκρότημα κτιρίων διαφορετικής αρχιτεκτονικής ταυτότητας. • Το κτίριο το οποίο είναι ανοιχτό στο κοινό λειτουργεί πέραν της υποδοχής και ως χώρος πολλαπλών χρήσεων. • Οι πρεσβείες είναι έργα αρχιτεκτόνων των αντίστοιχων χωρών και έχουν κατασκευαστεί με υλικά αντιπροσωπευτικά της οικοδομικής τεχνολογίας και των πρώτων υλών που παράγονται και χρησιμοποιούνται σε κάθε μία από τις χώρες αυτές. Γνωρίζουμε τη συμβολή των σκανδιναβικών χωρών στο design και την αρχιτεκτονική, αλλά και την ιδιαίτερη ταυτότητα που απέκτησαν τα προϊόντα σχεδιασμού κυρίως κατά τον 20ο αιώνα. Το ενδιαφέρον είναι ότι τόσο τα κτίρια αυτά όσο και τα εκθέματα που βρίσκονται στο κτίριο υποδοχής έχουν να κάνουν με την προβολή αυτού του ιδιαίτερα παραγωγικού τομέα της σκανδιναβικής κουλτούρας, αν μπορέσουμε να κατανοήσουμε, φυσικά, ως σύνολο το εξαιρετικά ετερογενές, πολιτισμικά, περιβάλλον των πέντε χωρών.

34 35

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• DZBank 1999, Frank O. Gehry οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια

36 37

• Το κυρίως μέτωπο του κτιρίου βρίσκεται στην Pariser Platz, πίσω από την πύλη του Βρανδεμβούργου, το όριο ανάμεσα στο πρώην Ανατολικό και Δυτικό Βερολίνο. • Το 1990 μετά την ένωση της Γερμανίας ξεκινούν οι πρώτες προσπάθειες ανοικοδόμησης της πλατείας, με προδιαγραφές που αναφέρονται στις αναλογίες των κτισμάτων και του ελεύθερου χώρου όπως αυτές διαμορφώνονταν πριν το 1945. • Τα κτίρια επί της Pariser Platz πρέπει να ακολουθούν τους εξής περιορισμούς: Οι όψεις χωρίζονται σε τρία οριζόντια μέρη, το υπερυψωμένο ισόγειο, τον κορμό που διαιρείται σε περισσότερους τυπικούς ορόφους, και το επίπεδο της στέγης που καλύπτει το σύνολο της επιφάνειας του κτιρίου. Το υλικό κατασκευής των εξωτερικών τοίχων είναι ανοιχτόχρωμη πέτρα και η επιφάνεια των παραθύρων δεν πρέπει να ξεπερνάει το 49% της συνολικής επιφάνειας της. Τα ανοίγματα οργανώνονται σε κανονικό κάναβο. Το ύψος των κτιρίων και πάλι αναφέρεται στα προπολεμικά κτίρια της πλατείας. • Το κτίριο του Ghery ακολουθεί τις προδιαγραφές, εντείνοντας όμως τον κατακόρυφο άξονα με τη μείωση του ύψους των ενδιάμεσων δοκαριών σε σχέση με τα υποστυλώματα. Τα υαλοστάσια του ισογείου και του τρίτου ορόφου είναι κεκλιμένα σπάζοντας και πάλι την κανονικότητα του κανάβου των ανοιγμάτων ως προς το βάθος. • Η όψη επί της οδού Behren καμπυλώνεται από τον δεύτερο έως τον ένατο όροφο. Τα παράθυρα είναι προεξέχοντες όγκοι που οργανώνονται και πάλι σε κάναβο, ακολουθούν όμως τις μεταβαλλόμενες καμπυλώσεις της πρόσοψης. • Τυπολογικά το κτίριο οργανώνεται γύρω από το εσωτερικό αίθριο. Οι γραφειακοί χώροι έχουν υαλοστάσια προς την εσωτερική αυλή που φιλοξενεί το συνεδριακό χώρο. Το αίθριο καλύπτεται από υαλοστάσιο στη στάθμη της ζώνης του ορόφου της στέγης. • Εσωτερικά η χαρακτηριστική γλυπτική μορφή στεγάζει έναν ειδικό χώρο συνεδριάσεων. • Το εσωτερικό γλυπτό εγγράφεται και έχει ως φόντο τον κάναβο των εσωτερικών ανοιγμάτων, μία ελισσόμενη κίνηση- ράμπα συνδέει τον χώρο της εισόδου με τα διαφορετικά επίπεδα των χώρων του αιθρίου. • Οι κατασκευαστικές λεπτομέρειες είναι ιδιαίτερα επιμελημένες, εξαιρετικής ακρίβειας και εξαιτίας των επιλεγμένων υλικών –ξυλεπενδύσεις, μεταλλικές κατασκευές, υαλοστάσια- και τις τεχνολογίες κατασκευής –digital manifacture- έχουμε την εντύπωση ότι βρισκόμαστε μέσα σε ένα έπιπλο μεγάλης κλίμακας.

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

• Holocaust Memorial 1999, Peter Eisenman, Richard Serra οι άνθρωποι οι ιδέες τα κτίρια • Το 1999 λαμβάνεται η απόφαση να κατασκευαστεί στο Βερολίνο το Μνημείο για τους Φονευθέντες Εβραίους της Ευρώπης, βασισμένο σε μια πρόταση των Peter Eisenman και Richard Serra : Μια συγκέντρωση στηλών που καταλαμβάνει ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο του διαγωνισμού. • Υπάρχει ένας αρχικός κανόνας από τέσσερις χιλιάδες στήλες από μπετόν, η κάθε μία 92 εκατοστά πλάτος, 2.3 μέτρα μήκους και με ύψη να κυμαίνονται από μηδέν έως πέντε μέτρα. Οι στήλες απέχουν μεταξύ τους 92 εκατοστά ώστε να επιτρέπεται η προσπέλαση σε ένα μόνο άτομο. • Το τεχνητό κυματιστό ‘‘έδαφος’’ όπου τοποθετούνται βυθίζεται έως και τρία μέτρα κάτω από το επίπεδο του πεζοδρομίου. Αντίστοιχα η άνω επιφάνεια των στηλών κάμπτεται δίνοντας την εντύπωση κινούμενης θάλασσας. • Οι δύο αυτές τοπολογικές επιφάνειες, το άνω επίπεδο των στηλών και το κάτω του εδάφους δηλώνουν μια ζώνη αστάθειας ανάμεσα τους. Οι διαδρομές εντός αυτής της ζώνης είναι που παρενοχλούν την κατανόηση του έργουαντικειμένου. Οι ακανόνιστες σχέσεις στη τοπογραφία των δύο επιπέδων αναγκάζουν κάθε στήλη να γέρνει ελαφρά σε σχέση με την άλλη. Κάθε στήλη κλίνει τρεις μοίρες από την κατακόρυφη διασταύρωση της με το πρανές. Είναι πιθανό να αντιληφθούμε το κυματισμό του επιπέδου του εδάφους μόνο μέσα από το πλαίσιο της αυτόνομης στήλης και του εδάφους γύρω της. Αυτό προκαλεί ένα ακαθόριστο χώρο να αναπτυχθεί μέσα σε κάτι που εμφανίζεται να είναι ένας άκαμπτος κανόνας, δημιουργώντας και αντιληπτική και εννοιολογική απόκλιση ανάμεσα στις τρεις οντότητες: την τοπογραφία του επιπέδου του εδάφους, του ίδιου του πεδίου των στηλών και του άνω επιπέδου που αυτές ορίζουν. • Αυτή η ακαθοριστία του πεδίου κλονίζει την αξονική κατεύθυνση των στηλών, ενώ το μέγεθος του κανάβου καταστρέφει την ιεραρχία και τη σκοπιμότητα της κίνησης. Δεν υπάρχει ένα σημείο για να μπεις, ένα σημείο

38 39

για να βγεις, δεν υπάρχει κέντρο, ούτε στόχος να φτάσεις, δεν υπάρχει κατεύθυνση. Έτσι καταστρέφεται η ψευδαίσθηση της ασφάλειας της τάξης, ενός κανονικού εσωτερικού κανάβου. Σύμφωνα με τον Eisenman : “Υπονοεί ότι όταν ένα υποτιθέμενο λογικό και κανονικό σύστημα αναπτύσσεται εκτός κλίμακας και υπερβαίνει τον αρχικό του σκοπό, στην πραγματικότητα χάνει επαφή με την ανθρώπινη λογική. Η χρήση ενός πυκνού, φαινομενικά κανονικού πλέγματος από στήλες δεν αποτελεί πλέον εγγύηση για τη συνοχή μεταξύ χώρου και χρόνου. Αυτό συμβάλλει σε ένα τόπο απώλειας, ενατένισης, σε μια μνήμη κενή στο παρόν. “ • Το μνημείο παραδοσιακά, λειτουργεί ως το κέντρο της προοπτικής που υπερισχύει σε ένα δημόσιο χώρο, την αναπαράσταση μιας στατικής μορφής που εγγυάται τη συνοχή του χρόνου, την ακινησία της οπτικής δομής. Η ουσία του μνημείου εδώ, δεν είναι η ανάμνηση μιας εικόνας ή μιας μορφής, αλλά της ατομικής εμπειρίας μέσα σε αυτό. Ο/Η επισκέπτης/ τρια “...έχει την αίσθηση ότι έχει χαθεί.” Η αίσθηση του να είσαι χαμένος είναι μια αποσύνδεση στο χρόνο (και προφανώς μέσα στο χώρο). Ο χρόνος της κατανόησης του μνημείου μοιάζει να αποδεσμεύεται από τη διάρκεια της κίνησης μέσα σε αυτό. Η μη αναπαραστατική επιλογή του μνημείου, όμως, δεν εξασφαλίζει ότι η εικόνα του δε θα λειτουργήσει συμβολικά αφού με την αποπεράτωση της, αυτή η υπερμεγέθης ‘’τοπολογική’’ μορφή εντυπώνεται με πολύ ισχυρό τρόπο στον παρατηρητή. Πολύ περισσότερο όταν το αρχικό πλάνο αναπροσαρμόστηκε έπειτα από παρέμβαση της κυβέρνησης, υπό Helmut Kohl, και ο Serra εγκατέλειψε. Οι προτεινόμενες αλλαγές άλλαξαν ριζικά το νόημα του μνημείου, εισάγοντας λειτουργίες ομαδικής εμπειρίας και κοινωνικών χρήσεων. Στο αρχικό σχέδιο οι στήλες εξαπλώνονται έως τα όρια του δρόμου. Οι πεζοί προκειμένου να το αποφύγουν θα έπρεπε να διασχίσουν το τετράγωνο από την απέναντι πλευρά. Ο Kohl ζήτησε από τον Eisenman να μειώσει

τον αριθμό και το ύψος των στηλών ώστε να είναι λιγότερο κυρίαρχες, να τοποθετήσει δέντρα, χώρο για στάθμευση λεωφορείων και κυρίως ένα χώρο για εναπόθεση στεφάνων. Τελικά το πάρκο ολοκληρώνεται και με ένα υπόγειο κέντρο πληροφόρησης. Με αυτές τις παρεμβολές το μέγεθος του μνημείου δε καθορίζεται πια από την έκταση του οικοδομικού τετραγώνου. Παραμένει, όμως, κάτι μη καθορισμένο που επιτρέπει την αβέβαιη αντίληψη, εκείνη της ατομικής εμπειρίας και της πιθανότητας πολλαπλών αναγνώσεων. Η δομή του μνημείου είναι σαφής και όχι. Το στοιχείο που επαναλαμβάνεται, ο παραλληλόγραμμος πεσσός, ως σχήμα ανατρέπει τη σταθερότητα του (γέρνει χωρίς λόγο), την αναμενόμενη χρήση του (στήριξη, οριοθέτηση). Αυτοαναιρείται. Ο κάναβος αποκτά ένα περιττό και ενοχλητικό μέγεθος, δεν προσφέρει σημεία μέτρησης αποστάσεων αλλά εξαπλώνεται παρασιτικά. Η επανάληψη κάνει το καθορισμένο να περνάει στα όρια του μη. Στο μνημείο πια δεν υπάρχει καμία ισχυρή αφήγηση κανένα μεγάλο γεγονός εκτός του ίδιου του ιστορικού (αναπόφευκτου) γεγονότος, της μνήμης, που διεγείρει χωρίς όμως να αναπαριστά. Χωρίς να παραβλέπετε το γεγονός ότι όλα αυτά είναι σύμφωνα σε προγραμματικό επίπεδο με τη λειτουργία χώρου ως μνημείο θανάτου. Με τη δράση να αιωρείται, την κατεύθυνση να διαλύεται, την επανάληψη να μην εμβαθύνει, η αβεβαιότητα, η αποδοχή μιας κάποιας αδυναμίας μετατρέπονται στον κύριο συμβολισμό, στην ουσία του έργου.

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

the BERLIN watch

33 τα 45 Βερολίνα 110

τεύχος εντυπώσεων από το εκπαιδευτικό ταξίδι του τμήματος αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στην πόλη του Βερολίνου, το 2006

the BERLIN watch

ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ, ΒΕΡΟΛΙΝΟ, 2006

τα 33 Βερολίνα Με την φράση ζωή, άνθρωποι ή άτομα σε συγκέντρωση προσδιορίζω τον σύγχρονο τρόπο της διοικητικής επιβολής, της θεαματικής κατεύθυνσης και του ελέγχου της ζωής στις πόλεις, την βιο-πολιτική των ενσωματωμένων τυπικών των σχέσεων, όπου παρά την εγκατάσταση ενός πυκνού, αναλυτικού και λεπτομερειακού προστατευτικού σώματος νομικής και θεσμικής οργάνωσής της υπό το γενικό υπόστρωμα της οικονομίας του καπιταλισμού, της ‘’ελεύθερης’’ αγοράς, αυτή η πυκνότητα κειμένων προστασίας εκτοπίζει κάθε απόπειρα δυνατής χρήσης της επειδή χρειάζεται πάντα μιά λαβυρινθώδη διαμεσολάβηση. Ταυτόχρονα και παράλληλα οι συνέργειες 1. της ηθελημένης στρατηγικής της εξουδετέρωσης κάθε ιδιαίτερου και ενεργού ρυθμιστικού στοιχείου και της καταστολής κάθε απόκλισης, κάθε τροπικότητας της συμπεριφοράς, 2. η εκπαιδευτική στρατηγική του θεάματος και των μέσων κατασκευής και μαζικής επιβολής γνώμης καθώς και 3. η κυριαρχία των πυρήνων της οικονομικής και πολιτικής ισχύος αποκλείουν, δεν επιβάλλουν άμεσα, φράζουν θεσμικά κάθε δυνατότητα συλλογικής αντίδρασης, ανακατεύθυνσης, ειδικού σχεδιασμού και ανάπτυξης αυτο-διευθυνόμενων κοινοτήτων ή πράξεων μετασχηματισμού δεσμεύοντας την ανθρώπινη ενεργητική και εύρωστη φύση στα τυπικά χωρικά και θεσμικά δεσμά της. Η ζωή σε συγκέντρωση ορίζεται από το περιεχόμενο του συστήματος προστασίας της αλλά και από την εσωτερίκευση ενός συστήματος λειτουργικών γενικών ‘’αληθειών’’, καθοδηγητικών αρχών της συμπεριφοράς της σκέψης και της πρακτικής.

Χρειάζεται, κάθε φορά, να διαπιστώνουμε και να ορίζουμε την ιδιαίτερη πειθαρχία του ταξιδιού. Αλλά και όσα χρειάζεται να εγκαταλειφθούν για να απεξαρτηθούμε από την κολλώδη κανονικότητα της τυπικής ζωής σε συγκέντρωση*. Γιατί, μετά, θα αφήσουμε το βλέμμα να καταδιώκει τις σημασίες και την ακουστική να συμπληρώνει τους έκτακτους χάρτες των ρυθμικών σημειώσεών μας. Καθώς διαβαίνουμε το κατώφλι και διαθέτουμε τους εαυτούς μας στο εξαιρετικό πεδίο της εμπειρίας. Καθώς κατεβαίνουμε, αργά και γρήγορα, από το μεταβαλλόμενο ύψος στην μακρινή μυθική πόλη. Πόλη λέξη, πόλη εικόνα. Γνωστή και άγνωστη. Το Βερολίνο στον πόλεμο, το Βερολίνο στις φλόγες, το Βερολίνο και οι εκατόμβες των νεκρών του, το Βερολίνο, η αγριοτάτη σκηνή του 20ου αιώνα. Σκεπτόμαστε. Καθώς απαιτούμε από τους εαυτούς μας να απελευθερώσουν το θάρρος τους. Όπως σε όλα τα προηγούμενα ταξίδια, όπως σε όλα τα επόμενα. Στην επικράτεια των φανταστικών ταξιδιών αλλά και σε όσα σχεδιάσαμε και δεν θα πραγματοποιηθούν. Ανιχνευτές και ανιχνεύτριες στον κόσμο των φαινομένων που, στη στιγμή τους, εύκολα ή δύσκολα, αποκαλύπτουν την ουσία τους. Επόπτες/τριες τόπων και τοπίων που εξαντλούνται στην πρώτη φευγαλέα ματιά εκπίπτοντας σε σειρές τυπικών εντυπώσεων. Εκεί, σε κάθε εκεί, όπου το σώμα και η συνείδηση εγκαταλείπουν τις βεβαιότητες, δεν επιζητούν τις καθημερινές τελετές σχέσεων καθώς στις πλευρές των δρόμων συσσωρεύονται και εκδηλώνονται τα ακριβή σινιάλα σημασίας. Καθώς χρειάζεται να συνταχθεί ένας νέος χάρτης όπου θα σημειωθούν οι περιοχές της ελευθερίας αλλά και οι περιοχές της στέρησης, το άγριο γέλιο που συνοδεύει την αδυναμία να ταιριάξουμε ασύντακτες εικόνες, τις σκέψεις που καταρρέουν και λίγο αργότερα ακτινοβολούν ως μαγνήτες. Προσελκύοντας αναρίθμητες άτακτες πληροφορίες. Για το ισχνό φως του λαμπτήρα, για τη μυρωδιά του πετρελαίου, για το χέρι που δείχνει, για τους νέους που εργάζονται στις κοινές σχέσεις τους, τον ήχο της δυνατής βροχής, τις σκιές εκεί, μακρύτερα, τη βία μιας τακτοποιημένης ιστορίας. Στην πόλη Βερολίνο. Ίδια και μακρινή, όπως η πόλη Νέο Δελχί, η πόλη Δαμασκός, η πόλη Κατμαντού ή η πόλη Νταρτζέλινγκ. Στο Βερολίνο. Την αποτρόπαιη, φυλαγμένη εικόνα της ατελείωτης φρίκης. Εκεί, στη σαρκοφάγο των ιδεών για την προστασία των διάπυρων υποθέσεών μας. Εκεί, όπου οι καιόμενοι άνθρωποι λιώνουν βυθίζονται και χάνονται στο έδαφος. Κάτω από τον δαιμονικό ήχο 1000 αεροσκαφών που ισοπεδώνουν ακριβώς την πόλη. Στο Βερολίνο, το χωνευτήρι της αξεπέραστης βίας και τη μήτρα της επερχομένης ησυχίας. Τον υποδοχέα που παρέλαβε και ανήγγειλε τη βαθιά τομή στο σώμα. Το σφαγείο των πολιτισμών, την γεννέτηρα μιας ακόμη ανεξέλεγκτης αγριότητας σωστά στηριγμένης στην Ιστορία. Στην πόλη που κτίζεται και πάλι και πάλι πάνω στα άστατα θεμέλια της αναγκαιότητας, της παρερμηνείας, της ελλειπούς ανάγνωσης του άλλου. Στο Βερολίνο των τεχνικών της απομόνωσης, της προπαγάνδας, των απροσέγγιστων θυλάκων της πολιτισμικής απομόνωσης. Στο Βερολίνο, που επανεγγράφεται συστηματικά και εκδίδεται στις αφηγήσεις ενός δασκάλου και τις ανιχνεύσεις του/της μαθητή/τριας του. Την μαθητεία και

τη δοκιμή των τεχνικών της διαχείρισης των συλλογών, την απόλαυση της κίνησης του σώματος, καθώς διαμένει και ρυθμίζεται στον εύπλαστο άγνωστο χώρο που όμως έτσι μόνο μπορεί να περιέχει και να περιέχεται στην συνείδηση του/της εκδότη/τριας του/της. Στην επικίνδυνη διαπέραση των άστατων σημειώσεων σημασίας, τις έκτακτες και άτακτες ταξινομήσεις, τις επιτροπείες και τις απολύσεις των ιδεών, τις συμβατικές, τις βίαιες, τις ταχύτατες εκείνες ιδέες που χτυπάνε και διαλύουν τις συμπαγείς διασφαλίσεις των κοινών υποθέσεων. Που συντρίβουν, εξορύσουν το τρομερό νόημα, φωτίζουν, αφαιρούν το βάρος κάθε ενοχής, ασκούν ακριβώς τη συνείδηση, έτσι ώστε να κοιτά κατευθείαν και με ακρίβεια, να συζητά, να υποστηρίζει, να μπορεί, εξω από την φυσική υποταγμένη διάθεση. Εξασκούν στην γενναία έκδοση μιας σκέψης, την μετακίνηση του χεριού στα βαθύτερα περάσματα του μυαλού, την αποτίμηση των ειδώλων και των αντανακλάσεων σημασίας στις τελικές κρυφές γωνιές του. Εκει όπου, ότι κρυβόταν, έπρεπε να ειδωθεί, να κατανοηθεί και, εν τέλει, να γίνει ένα ακόμη από τα άπειρα ονόματα του εαυτού. Πρόσκαιρο ή διαρκές, επιθυμητό ή επαναλαμβανόμενο, καθώς το πάθος, ο πόθος και η περιέργεια εξαντλούνται στα χαμηλωμένα φώτα μιας αιώνιας αίθουσας χωρού στην οδό August* .

Αναφορά στην οδό όπου παρουσιάστηκε το μεγαλύτερο μέρος των προτάσεων της έκθεσης bb4 «Of mice and Men»

Στο Βερολίνο των αποσπασματικών, ακατάστατων διαδρομών, που οδηγούν στις αλλεπάλληλες εκλάμψεις των έκτακτων αστικών ταυτοτήτων, ρημαγμένων και ασταθών στο ακαθόριστο νόημά τους, κονιορτοποιημένων σε σπαράγματα ήχων και εικόνων. Που αναδύονται και διαθέτουν τις ποικιλίες των εύπλαστων σημειώσεών τους για τη θέση και τη συμπεριφορά του πληθυσμού που συνθέτει το ρυθμικό ωράριο της κυκλοφορίας του στο υπόγειο και το επίγειο δίκτυο των τακτικών και έκτακτων διελεύσεων. Στην απέραντη αυτή πόλη, στον πλεονάζοντα χώρο της, στις ατελείωτες κάθετες επιφάνειες όπου εγγράφονται οι πράξεις και οι συμπεριφορές των πολιτών καθώς διαθέτουν την φροντίδα τους και την μέριμνά τους στις προτάσεις και τους πειραματισμού της σκέψης και της έκφρασης. Όμως, ταυτόχρονα, στην πόλη όπου εκδηλώθηκε η κορυφαία συμφωνία και έκδοση ανεξέλεγκτης βίας. Εδω, όπου γεννήθηκε και εξαπολύθηκε η υπέρτατη αγριότητα της ευρωπαϊκής ιστορίας, το μοναδικό βαθύτατο και σκοτεινό μέρισμα συμπεριφοράς που κατατρέχει και δηλητηριάζει κάθε και όλες τις στιγμές της γενιάς που όρθωσε και σκότωσε την σημασία της. Στα ίχνη και τα μηνύματα της κατακλυσμικής έκλυσης βίας ενάντια στο δυσανάγνωστο άλλο της συγγενούς και ποικίλης γειτονίας. Σε αυτή την συλλογική παρούσα συνείδηση που μόλις έχει διευθετήσει και δεχτεί την ποινή των προγόνων της φωτίζοντας ακριβώς τη σκοτεινή υπόθεσή της ώστε, για αιώνες, να κοιτά, να δηλώνει, να μετανοεί, να συγκατοικεί με τη ανάμνησή της. Στις πλατείες και τα υπόγεια, στις αγορές και τους δρόμους, στις ακριβείς υπενθυμίσεις που διατέθηκαν και ορίζουν πιά τα νέα αστικά της τοπία. Εκεί, όπου οι απόγονοι μαζεύονται και στοχάζονται, χαμηλώνουν το βλέμμα, μαζεύουν τα χέρια και τοποθετούν στις τσέπες τσαλακωμένα χαρτιά με σημειώσεις, κοιτάζουν από ψηλά, το βράδυ, τα μεγάλα λευκά δωμάτια με τα άδεια βιβλιοστάσια* .

Αναφορά στο έργο (χωρική εγκατάσταση) του Ισραηλινού δημιουργού έργων Micha Ullman : η βυθισμένη λευκή βιβλιοθήκη με τα άδεια ράφια βρίσκεται στην πλατεία Babel απέναντι από το πανεπιστήμιο Humbolt. Στο σημείο αυτό κάηκαν από τους Ναζί χιλιάδες βιβλία.

Το Βερολίνο των επισκέψεων. Των φημισμένων σαρκοφάγων. Εκεί όπου περιφέρονται και πλέκονται οι δόκιμες και οι ώριμες εκπλήξεις των ολοκληρωμένων στην αστοχία τους διαλόγων. Εκεί. Όπου οι οδηγοί σηματοροί κάθε τοποθεσίας λύνουν τα ερωτηματικά και τις ασυνέχειες, γεφυρώνουν τα μπερδεμένα κομμάτια μιας ρευστής ιστορίας. Εκεί. Καθώς μένουμε στη σιωπή για λίγο, όσο για δύο ανάσες, ένα αντανακλαστικό τρέμισμα του χεριού, και αμέσως ακολουθούμε μια νέα δίοδο που ακροβατεί ανάμεσα σε ένα σημείο πιθανότητας, ένα σημείο αποδοχής και ένα σημείο κατάρρευσης της προσοχής, μπροστά στο πραγματικό χωρικό κέλυφος που στεγάζει τον μύθο μιας αρχειοθετημένης ιστορίας. Εκεί. Όπου πλησίασαν, χαιρέτησαν ο ένας τον άλλο και συγκατοίκησαν δάσκαλοι, μαθητές και πάλι δάσκαλοι. Γεννήτορες, φορείς μιας εναλλακτικής ματιάς για τη ζωή και τη δράση στο ιδιαίτερο, κάθε φορά, πεδίο της. Συλλέκτες, διανομείς, ταξιδευτές και μάρτυρες μιας απελπισμένης διεκδίκησης. Δημιουργοί συστάσεων χώρου, χρόνου και σχέσεων, υποδοχείς και εκδότες της αποκάλυψης της άπειρης απόστασης ανάμεσα στις εικόνες των περιηγητικών βιβλίων και την ζωή εντός, γύρω και δίπλα, την ζωή επί των ιχνών, επί των πρωτοτύπων και όχι στις σελίδες των κατακερματισμένων διηγήσεων, στις εύθραυστες αφηγηματικές κατασκευές. Το Βερολίνο ως πεδίο πολυσήμαντης εκπαίδευσης. Ο σημασιολογικός φορέας που εξυψώνει την γυμνή εμπειρία, τη διαχωρίζει από την πιθανότητα, την πολυσημία των αντιφατικών εγωϊστικών ιδεοληψιών. Εδω, ο δάσκαλος, η καθοδηγήτρια, ο μαθητής, η εκπαιδευομένη, ταξιδεύουν εξ αρχής, από το ίδιο σημείο, την ίδια γωνία όρασης του προκειμένου. Η μια πλευρά δοκιμάζει τις τεχνικές και τη μεθοδολογία της διαθέσιμης εμπειρίας και ή άλλη εκθέτει το γέλιο της πρώτης γνωριμίας. Σε μια πόλη ακόμη απροσπέλαστη, κατανοητή μόνο μέσα από τις υπόγειες ταχείες διαδρομές της, τις αναδύσεις στα ακριβή σημεία, μια πόλη από κρίσιμα κτίρια, από εισόδους, διαπεράσεις, διαρρήξεις του νοήματος και τις εύκαιρες αναδιαμορφώσεις του. Στα κτίρια, στο ιδεώδες ένα κτίριο. Η διαμονή σε αυτό το μοναδικό κτίριο και η ισορροπία της παρουσίας του στη ματιά του επισκέπτη, του/της ιδανικού/ής εκπαιδευομένου/ης, αυτού/ης που θα συγκρίνει και θα καταλήξει - παρών και παρούσα εντός του - την ακρίβεια ή την παιχνιδιάρικη απόκλιση από την συνδυασμένη και περιελισσόμενη κειμενική, γνωσιολογική, εδώ μπροστά μας φύση του. Το άγνωστο και γνωστο Βερολίνο. Πεδίο των πολλαπλών πληροφοριακών στρώσεων. Για την ιδεολογία, την τεχνολογία, την ζωή, την δύναμη των σημειώσεών του.

Το εκπαιδευτικό ταξίδι στο Βερολίνο, το 2006, έγινε στα πλαίσια του μαθήματος του α’ έτους σπουδών.

Βρισκόμαστε εδώ, 27 επισκέπτες, σήμερα, 52, αύριο* . Μετακινούμενοι/ες σε ένα ανοικτό πεδίο, μετακινούμενοι/ες στο χρόνο που, ύστερα, θα επιχειρήσουμε να τακτοποιήσουμε στις τακτικές συμφωνίες και στα κοινόχρηστα ερωτηματικά. Σε κάθε, στο ένα ακριβές σημείο του χάρτη του, όσο το ίχνος του δείκτη πάνω στο

τυπωμένο χαρτί. Σε αυτό το ένα εδώ, που συγκρατεί τις στρώσεις των συστατικών του, τόσο, όσο το στιγμιαίο πέρασμά μας, η έκτακτη ματιά και η επιπόλαιη συγκράτηση της πληροφορίας του. Σε αυτό, το έκτακτο εδώ, για την ιστορία της περιέργειάς μας, τη συλλογή των δράσεων των αμέτρητων παρόντων ανθρώπων από όλο τον πλανήτη κατά μήκος της οδού August. Το εδώ για τα άγνωστα κτίρια και την ακραία υπόθεση της επίσκεψης στο εσωτερικό τους, την διαμονή στα μικρά δοχεία ζωής, που συγκλονίζει πολύ περισσότερο από τις απλούστατες βιβλιογραφικές ερμηνείες τους. Να..! κατανοείτε; τι είναι η κατοίκηση;...καθώς βαδίζουμε μυστικά στο χώρο του πρόσκαιρου κατοίκου τους... Σε εκείνο το ένα εδώ για το δίκτυο των κτιρίων που δεν θα γνωρίσουμε. Το μεγάλο κτίριο της θρυλικής κατάληψής του, το απομεινάρι του πολέμου, το σκοτεινό κτίριο των γραφείων, το ισόγειο κτίριο στο βάθος μιας εσωτερικής αυλής, την αίθουσα εκδηλώσεων, εκείνη την αυλή, εκείνο το σισύφειο κτίριο. Σε εκείνο το ένα εδώ για το σύνολο των εξαντλητικών υποχρεώσεών μας, των διαρκών συναθροίσεων, των αλλεπάλληλων προτάσεων, των ασταθών μερισμάτων γνώσης. Πόση πληροφορία έχουμε αποδεχτεί, διστακτικοί σημασιοδότες στο πολυόροφο κτίριο των εκθέσεων bb4;* Από την ιστορία του προπολεμικού σχολείου, από τον τρόπο που διαθέτουμε τις παρατηρήσεις μας και σχολιάζουμε, όταν, αργότερα, θυμηθούμε και δηλώσουμε την λεπτομέρειά του και την δηλώσουμε στην μικρή ομάδα του δείπνου. Στην περιφέρεια ποιού Βερολίνου; Καθώς ακολουθούμε και γιορτάζουμε το σύντομο αλλά μεγάλο ταξίδι προς την πόλη Dessau. Το Βερολίνο συγκρατεί. Τη γνωσιολογική αταξία, ήδη το ξέρουμε, που συνοδεύει τα απεικονισμένα κτίρια, καθώς θεώνται εξουδετερωμένα στον ωκεανό των βιβλιοθηκών χωρίς αποδείξεις της ζωτικής συσχέτισης του κτίριου με το χώρο του. Που προκαλεί και εξουδετερώνει τις ιδέες και τις συμβάσεις της εποχής του, που αντιπαρατίθεται, που αμύνεται και, τελικά, συναντάει την καταστροφή του* Το κτίριο φλοιός γύρω από το σώμα του αναδυομένου ανθρώπου-επιστήμονα και ζηλωτή του ορθολογισμού. Εκεί, στο Potsdam, θα ανηφορίσουμε στο ήσυχο φθινοπωρινό μονοπάτι με την υποψία και την επαλήθευση μιας ακραίας συγκατοίκησης. Διαβάζοντας ακριβώς και εκτιμώντας την παραδοξότητα της ιδέας της σκόπευσης μιας σχεδόν μαγικής λεπτομέρειας στον ουρανό, τη ρυθμικότητα της παιχνιδιάρικης συγκατοίκησης, την παιδικότητα που κρύβεται πίσω από την κατανόηση του σύμπαντος. Το κτίριο υποβρύχιο αναδύεται μέσα από το έδαφος* Το Βερολίνο, τα 33 βερολίνα πλέουν ακόμη, ζεστά και οικεία στον ιδρώτα που συγκρατούν τα ενωμένα χέρια.

Αναφορά στην 4η διετή έκθεση έκφρασης του βερολίνου (Berlin Biennale) με τον τίτλο ‘’Of mice and Men’’ (Σταϊνμπεκ: Ανθρωποι και ποντίκια) που φιλοξένησε τις εργασίες 70 καλλιτεχνών. Την θεωρητική-ιδεολογική διεύθυνση της είχαν οι Maurizio Cattelan, Massimilliano Gioni και Ali Subotnick.

Αναφορά στο σχολείο Bauhaus στην πόλη Dessau. Το διάσημο πλέον σχολείο συνδυασμένων πολλαπλών επιμελητειών για την έκφραση και, ειδικά, την αρχιτεκτονική. Φυτώριο όλων των σημαντικών αρχιτεκτόνων εισηγητών του μοντέρνου κινήματος τόσο στην αρχιτεκτονική τέχνη όσο και στις γενικές εφαρμοσμένες εκφράσεις.

Αναφορά στο έργο του αρχιτέκτονα Erich Mendelson Einstein Tower που βρίσκεται στο κέντρο αστροφυσικής και τηλεσκοπίων, στο Potsdam. Το κτίριο περιέχει ένα μηχανισμό παρατήρησης του ήλιου και σχεδιάστηκε-κατασκευάστηκε για μια σειρά ειδικών παρατηρήσεων που θα αποδείκνυαν σημαντικές σχέσης της θεωρίας της Σχετικότητας.

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΔΗΛΑΒΕΡΑΚΗ ιφιγένεια ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗ κατερίνα

ΖΑΧΑΡΙΑΔΟΥ άννα

46 47

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΑΖΑΡΙΑΔΗ ελένη

ΑΖΑΡΙΑΔΗ στυλιανή

ΒΑΓΓΕΛΑΤΟΣ αντώνιος

48 49

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΦΙΛΙΠΠΑΣ στέφανος

ΚΛΑΔΟΥΧΟΣ αλέξανδρος

ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ευανθία

50 51

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΜΑΡΚΑΚΗΣ μανώλης

ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ τίνα

ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΥ ειρήνη

52 53

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΜΠΟΝΗ ελένη

ΝΙΝΟΥ κλέλια

ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ κατερίνα

54 55

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΡΑΓΚΑΤΣΗΣ θεοφάνης

ΣΟΦΤΑΣ μιχάλης

ΤΕΓΟΥΣΗΣ ανδρέας

56 57

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΤΣΙΟΥΝΗ κατερίνα

ΧΑΝ ελένη

ΧΑΛΒΑΤΖΗΣ ερμής ΛΙΑΝΟΥ αναστασία

58 59

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΓΙΑΝΝΟΥΤΣΟΣ αναστάσιος

ΔΕΣΤΕΦΑΝΟΣ γιώργος

ΔΟΥΔΕΣΗΣ παναγιώτης

60 61

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ άννα

ΠΑΠΑΜΑΡΓΑΡΙΤΗ εύα

ΠΑΠΑΓΚΙΚΑΣ γιώργος

62 63

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΠΑΠΑΔΑΚΗ ελένη μαρία

ΠΑΠΑΣΑΡΑΝΤΟΥ χρυσούλα

ΠΥΡΟΓΙΑΝΝΗ θεοδώρα

64 65

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ κωνσταντίνος

ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ κωνσταντίνος

66 67

BERLIN GERMANY μια on the road εμπειρία, για την ανάγνωση της πόλης

τα 33 Βερολίνα

BAUPEOPLE

68 69

2017, οι ΑΜΕΤΡΗΤΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ, ISSUU. ψηφιακή έκδοση, https://issuu.com/IordanisStylidis/docs/___________________________________

2017, ΕΚΔΟΤΗΡΙΟ ΣΗΜΑΣΙΩΝ, ISSUU. ψηφιακή έκδοση, https://issuu.com/IordanisStylidis/docs/001________________________________

2013, ΕΝΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ, ΤΟ ΚΕΝΤΡΙ. Θεσσαλονίκη, 2009, ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΩΝ, CANNOTNOT DESIGN, Θεσσαλονίκη 2009, ΑΦΟΔΕΥΟΝΤΕΣ, 12 σχέδια και 12 κείμενα, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη, 2006, ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη, 2004, ΙΝΔΙΑ, ΔΙΑΜΕΣΟΥ ΙΟΡΔΑΝΙΑΣ, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη, 2001, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, αυτοέκδοση, Βόλος.

www.iordanisstylidis.gr http://artwiki.org/Iordanis_Stylidis http://www.arch.uth.gr/el/staff/D_Stylidis http://6-days-in-eutopia.blogspot.gr/ http://www.facebook.com/iordanis stylidis https://issuu.com/iordanisstylidis