ELATEIA workshop 2005. ISSUU

ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ

στάσεις στην ευτοπία α’ εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού

το ρέμα και ο δασικός οικισμός ΕΛΑΤΙΑ ΔΡΑΜΑ 9 - 18 07 2005 2006

2005

αναθεωρημένη έκδοση

1

iordanisstylidis.gr/workshops.php

στάσεις στην ευτοπία εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού, 2005

φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

ο παραμεθόρειος δασικός θύλακας της Ελατειάς το ρέμα και ο δασικός οικισμός

στη Σοφία Γεωργέλη και τον Σπύρο Ψαρούδα

έργο / υποστήριξη εργάτες ΟΜΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Chavoshbaran Cheivan Santuari Andrea Guerra Emily Bandieramonte Valentina Bellini Stella Desislava Alexova Γάτου Ελένη Γκανή Εύα Δεληγιώργη Μαρίσσια Δηλαβεράκη Ιφιγένεια Καρολίδου Ευγενία Κουλούρη Αθηνά Κουτσογιάννη Κατερίνα Κυρίτση Ελευθερία Μαγειρόπουλος Χαράλαμπος Πανταζή Μαριάνθη Στυλίδης Ιορδάνης ΟΜΑΔΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ Αθανασίου Ωραιοζήλη Βλάχος Θεόδωρος Γεωργέλη Σοφία Δημητρίου Χριστίνα Μπόσκος Ορέστης Τοπούζη Ελένη

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ • Ψαρούδας Σπύρος, Καλλιστώ Πρόεδρος Δ.Σ.

• Σωτηριάδου Αλίκη, Παρανέστι Δήμαρχος • Πασχάλης Χρήστος, Δασική Διοίκηση Διευθυντής • Στεφανάτος Αλέξανδρος Υποστήριξη ομάδας • Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Παρανέστι

Η περιοχή Η περιοχή της Ελατιάς βρίσκεται βορειο-ανατολικά της πόλης Δράμα, στα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα. Το νεότερο δασικό εργοτάξιο περιλαμβάνει ένα σύνθετο συγκρότημα κτιρίων διαμονής και υποστήριξης, μοντέρνας μορφολογίας κτισμένο την δεκαετία του ’70 από πέτρα, τσιμέντο και ξύλο. Εκεί στεγάζεται η πολυάριθμη ομάδα υλοτόμων που εργάζονται στο δάσος της Ελατιάς τροφοδοτώντας με το 30% της ξυλείας τη χώρα. Παράλληλα, υποστηρίζει κατά περιόδους ομάδες φοιτητών και φοιτητριών των πανεπιστημίων της χώρας με επιστημονικό ερευνητικό αντικείμενο το δάσος και το γενικό ορεινό τοπίο. Εκεί συναντήθηκαν οι ομάδες του τμήματος αρχιτεκτόνων του πανεπιστημίου Θεσσαλίας, της Αρχιτεκτονικής σχολής της Βενετίας και του τμήματος Δασολογίας του πανεπιστημίου Θράκης.

Η ‘‘Καλλιστώ’’ Η περιβαλλοντική οργάνωση ‘’Καλλιστώ’’ σχεδίασε και υπέβαλε ένα αίτημα χρηματοδότησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση για ένα πρόγραμμα ανάπτυξης της συνεργασίας σε περιβαλλοντικά θέματα των χωρών της Μεσογείου και των Βαλκανίων. Μετά την έγκριση του προγράμματος φοιτητές και φοιτήτριες από τέσσερις χώρες, την Ελλάδα, την Βουλγαρία, την Κύπρο και την Ιταλία, ταξίδεψαν και εγκαταστάθηκαν, φιλοξενούμενοι, στα κτίρια του δασικού συκροτήματος. Για ένα διάστημα δέκα ημερών, περιηγήθηκαν στην περιοχή, αναγνώρισαν την ταυτότητα του γενικού ορεινού σχηματισμού και των μικρο-τοπίων του, όπως το ‘’στραβό-ρεμα’’, τα ειδικά μορφολογικάσυνθετικά χαρακτηριστικά του εγκαταλελειμμένου οικισμού του παλιού δασικού εργοταξίου. Αναγνώρισαν το σύστημα των μονοπατιών και κέρδισαν την εμπειρία των απαιτητικών πορειών. Tο τοπίο όπως προσφέρεται και μεταμορφώνεται από τις αλλαγές του καιρού και το φως. Στη βροχή του, στο κρύο, την καταιγίδα και την λιακάδα.

5

• Ευρωπαϊκή Ένωση - Πρόγραμμα Νεολαία • Καλλιστώ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ για την προστασία της άγριας ζωής • Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικών Μελετών • ΠανεπιστήμιοΘεσσαλίας - Τμήμα Αρχιτεκτόνων • Instituto Universitario di Architettura di Venezia • Associazione Culturale Attualamente • New Bulgarian University • Tetida

6 φ ΣΟΦΙΑ ΓΕΩΡΓΕΛΗ

Η μελέτη Πλεγμένοι/ες ήδη στις απαιτήσεις και τις αναδυόμενες σημασίες εργάστηκαν εντατικά συλλέγοντας πληροφορίες του φυσικού περιβάλλοντος χώρου και των θυλάκων έκφρασης των ποικιλιών του. Άπλωσαν και διέθεσαν τα ευρήματα (κλαδιά, εικόνες, σχέδια, πληθωρικές ή σύντομες αφηγήσεις) στον χώρο που επρόκειτο να υποστηρίξει τα γεγονότα τους, ελέγχοντας, τυποποιώντας και ανταλάσσοντας τις καταγραφές τους. Διαπέρασαν τη νύχτα συζητώντας και κοιτώντας και πάλι και πάλι τις λεπτομέρειες και τα γενικά χαρακτηριστικά του τόπου, πραγματοποιώντας τη σχέση τους (επισκέπτεςπαρατηρητές-αναλυτές) με τα φαινόμενα και τις εκδηλώσεις της φύσης που, πλέον, περιελάμβανε και τον αναδυόμενο στοχαστή εαυτό τους. Μέτρησαν και συνεχίζουν να μετράνε έκτοτε τις βέβαιες αλλά και τις αινιγματικές πλοκές του μοναχικού και συλλογικού νοήματός τους που ανάβλυσε εξαιρετικά εξαιτίας της έξοχης και ζωτικής εμπειρίας τους στο πεδίο αλλά και στη συνεχή τροφοδοσία και αναμέτρησή τους με το πρότυπο της εκπαίδευσής τους.

Το αποτέλεσμα Το σημαντικό αποτέλεσμά τους, με σχέδια, προπλάσματα, φωτογραφίες και κείμενα, παρουσιάστηκε και δωρήθηκε στο μουσείο φυσικής Ιστορίας της κοινότητας Παρανέστι, στο νομό Δράμας, που, επιπροσθέτως, φιλοξένησε την ημερίδα της αναφοράς του προγράμματος. Εγκαταστάθηκαν, χωρίς να ξέρουν, ενθουσιασμένοι/ες φορείς του ιδεολογήματός της, στην ευτοπία των χειρονομιών, των ψιθύρων, των εκλογών και των βεβαιοτήτων τους. Η ευτοπία τους περιείχε τον εαυτό τους, τους συνοδούς, προστάτες και συντρόφους τους, το απέραντο αχανές του οικοσυστήματος όπου, προς στιγμήν, δεν υπήρχαν, τίποτε δεν μπορούσε να το δείξει, το φυσικά όριά του. Το ‘’μέχρι εκεί’’, το ‘’εξαιρετικό παραπέρα’’. Ταξιδεύοντας, φιλοξενούμενοι σε διάφορα σημεία του πλανήτη, εργαζόμενοι διανοούμενοι και επισκέπτες της έξαλης και εφήμερης γνώσης τους για τον τόπο και το τοπίο του, που, αργότερα, από εκείνη την στιγμή τους και μετά, θα συντελέσει στην στιβαρή διαμόρφωση της σκέψης τους.

Η ανίχνευση Σε εκείνες τις σημαντικές στιγμές που εγκαταλείπουμε τον γνωστό εαυτό μας και αναδυόμαστε στο πεδίο μιας νέας ανιχνευτικής πειθαρχίας, σε ένα νέο περιβάλλον συζητήσεων, ανατροπών και ιδιότροπων ανιχνεύσεων, τότε που αναστοχαζόμαστε στο περιεχόμενο και τις υπονοήσεις των τυπικών της εκπαίδευσης κατευθύνοντας τον ενθουσιασμό μας στην ενδελεχή εποπτεία και την συλλογική στρατηγική του προορισμού μας, αξίζει να υπερασπιστούμε το αποτέλεσμα. Το αποτέλεσμα δεν είναι, φυσικά, το απτό, υλικό, αρχείο των εξαιρετικών αποκτηματων και πραγματοποιήσεών μας αλλά η σύνθεση των ευρημάτων της εμπειρίας, η εκτίμηση και η επίτευξη της ομοιότροπης ισορροπίας του μείγματος των συμπεριφορών μας εν μέσω του ιδιαίτερου καινοφανούς πεδίου δυνατότητας και δράσης. Ο Cheivan Chavoshbaran, ο Andrea Santuari, η Emily Guerra, η Valentina Bandieramonte, η Stella Bellini, η Desislava Alexova και οι μαθητές και μαθήτριές της. Ο Ιορδάνης Στυλίδης, η Μαρίσσια Δεληγιώργη, η Κατερίνα Κουτσογιάννη, η Ιφιγένεια Δηλαβεράκη, η Ελένη Γάτου, η Αθηνά Κουλούρη, η Εύα Γκανή, η Ελευθερία Κυρίτση, ο Χαράλαμπος Μαγειρόπουλος, η Ευγενία Καρολίδου και η Μαριάνθη Πανταζή έστρεψαν και τακτοποίησαν το βλέμμα τους επί και εντός του φυσικού πεδίου που ονομάστηκε αμέσως από το ειδικό μέτρο και την ποικιλία της συλλογικής σχέσης με την ταυτότητά του. Ξεκίνησαν και τακτοποίησαν το αρχείο των συλλογών τους που εξαρτήθηκε από τις πορείες, τους διαλόγους, τα ευρήματα και τις παραμονές τους είτε στις εξαιρετικές θέσεις της γενικής εποπτείας του είτε στις ειδικές θέσεις των λεπτομερειών του.

7

ανιχνεύσεις : ‘‘το στραβόρεμα’’

8

φ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΒΛΑΧΟΣ

φ ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΠΟΣΚΟΣ

φ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΒΛΑΧΟΣ

‘’Το στραβόρεμα’’ Στο μήκος των πέντε χιλιομέτρων της πεζοπορίας, στην πρώτη χωρική ανίχνευση, θα εμπλακούμε με το τοπικό φυσικό οικοσύστημα αλλά και με την παραδοξότητα που αναδύθηκε από την εξαιρετική διάθεση εκκίνησης της συγκριτικής αγωγής. Μιας εκπαιδευτικής συμπεριφοράς που εφόσον ορίστηκε το εργασιακό εύρος της και τα κεφάλαιά της καθόρισε αμέσως την κοινή πρακτική. Την διαπέραση, δηλαδή, του τοπίου, την ανάδυση και στοχαστική εξελιξη της ποικιλίας των επι μέρους προσωπικών ιδεών για τον τόπο, ως πλέγμα φυσικων, συμβολικών και ιδεολογικών υποβάθρων και την δοκιμασία της αντοχής στην έξοδο από το ανθρωπογενές οικείο και την έκθεση στο φυσικό ανοίκειο.

φ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΒΛΑΧΟΣ

Η μικρή κοιλάδα τακτοποιείται ως ευρύχωρο, πλατύ άνοιγμα, στον πυκνό ιστό του δασικού συστήματος. Το ίχνος της πορείας μας στο φαρδύ μονοπάτι προς εκεί ορίστηκε από την πρώτη χαρτογράφιση της σωματικής καταπόνισης στις έντονες ανοδικές και καθοδικές κλίσεις, την υπέρβαση εμποδίων από υπολείμματα ανεμο-ρίψεων, τσακισμένων τμημάτων δένδρων και κλαδιών καθώς και ολόκληρων κορμών δένδρων, τα ρυάκια και το λίμνασμα των νερών, την λάσπη και το βρεγμένο πυκνό χορτάρι. Καθώς κατεβαίνουμε στεκόμαστε και επιβλέπουμε αλλεπάλληλα μικρά ανοίγματα, ηλιόλουστα ξέφωτα, αλλά και ιδιαίτερα σκοτεινές, περίκλειστες από συστάδες δένδρων και ψηλών θάμνων, φωλιές οπτικής αστάθειας (‘’κοιτάζοντας στο σκοτάδι’’) υποδοχείς και γεννήτριες της τοπικής και ευρύτερης μυθολογικής παράδοσης. Το στενό βαθύ ποτάμι, το ‘’στραβόρεμα’’ ελίσσεται και διασπάται σε μικρότερα ρυάκια πλημμυρίζοντας πρόσκαιρα μικρές περιοχές με ψηλό γρασίδι. Το παγωμένο άφθονο νερό, μια πλούσια τροφοδότρια φλέβα ζωής ρυθμίζει την ισορροπία της κοιλάδας. Είναι δύσκολο να εντοπιστεί από μακριά καθώς έρπει στην πυκνή βλάστηση ενός πλήθους φυτών, λουλουδιών, θάμνων και χαμηλών δένδρων. Ο πλούσιος ήχος, τυπική ιδιότητα και χαρακτηριστικό του τηλε-εντοπισμού του διασπάται και σβήνει λίγο μετά την ανάδυσή του. Στην περιοχή εντοπίζονται ελαφρές ξύλινες κατασκευές διημέρευσης και ένα μεγάλο μακρόστενο υπόστεγο με καθιστικό. Δύο ξύλινες μικρές γέφυρες σε ένα πέταλο της ροής και ένα ακόμη καθιστικό χωνεμένο κι’αυτό στην χλόη. Ολόκληρη η κοιλάδα περιβάλλεται από λόφους καλυμμένους με οξιές, έλατα και πεύκα.

9

ανιχνεύσεις : ‘‘το στραβόρεμα’’

10

φ ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΠΟΣΚΟΣ

φ ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΠΟΣΚΟΣ

Έτσι, καθώς συγκρίνουμε τις ιδιότητες μιας αστικής ταυτότητας που ήδη απολύουμε τμήματά της υιοθετώντας και συμπληρώνωντας τα σύντομα και διαρκέστερα χάσματα νοήματος (πως κινούμαι εδώ; τι υπάρχει εκεί;), φοβόμαστε και εκπαιδευόμαστε στην ανάγνωση και την τακτοποίηση μερίδων της φυσικής ταυτότητας. Το διστακτικό και αργό περπάτημα, η παρατήρηση της πυκνής στρώσης της χλόης, το φίδι η σαύρα, το σύρσιμό τους στα φυτά και τα λουλούδια, η ματιά και η διαρκέστερη ενατένιση μιας ιδιαίτερης ομάδας πολύχρωμων φυτών με πολλά έντομα γύρω τους και μέσα τους, το θρόϊσμα των δένδρων που δηλώνει και δεν δηλώνει την παρουσία ενός μεγάλου ζώου, η ένταση της ακτινοβολίας του ήλιου που μετατρέπει το σκοτεινό σε σκοτεινότερο.

11 Εκείνη την σημαντική ώρα του μεσημεριού παρόντες/ούσες στο πολυσήμαντο και πολύτροπο πεδίο της εμπειρίας επαληθεύουμε και αρνιόμαστε ταυτόχρονα τις ιδιότητες και τα συνοδά ερωτηματικά συνδεδεμένα με όσα χρειάζεται να τακτοποιήσουμε στις αποθήκες του νού μας. Καθαροί/ες ή καλυμμένοι/ες ακόμη από τον οπτικό και ηχητικό θόρυβο των ποικλιών του περιβάλλοντός μας αλλά κυρίως από τον θόρυβο των απορριμμάτων ενός παρελθόντος αστικού εαυτού, από το θεαματικό φόβο, τον δισταγμό της μετακίνησης στο εδώ ή στο παραπέρα, μη βλέποντας καθαρά το έδαφος, διασχίζοντας αυτή την αβαθή πράσινη μυρωδάτη θάλασσα. Δύο βαριά αυτοκίνητα γεμάτα αγνώστους διαπερνούν την ιδεώδη τοπογραφία και τη στιγμή μας. Γεμάτα πρόσχαρους και θορυβώδεις διασπορείς μιας διεστραμένης συμπεριφοράς που αγνοεί και επιβάλλεται στην ταυτότητα του τοπίου. Η μουσική τους τρίβεται και τέμνει την ησυχία. Πόσοι θα παραμείνουν όρθιοι και σιωπηλοί στο μακρύ και ζεστό μεσημέρι, πόσοι θα στοχαστούν στην ψύχρα του δειλινού και το κρύο της νύχτας;

ανιχνεύσεις : το παλιό δασικό εργοτάξιο

12

φ ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΠΟΣΚΟΣ

φ ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΠΟΣΚΟΣ

Το παλιό δασικό εργοτάξιο Στο μήκος των τεσσάρων χιλιομέτρων της επόμενης πεζοπορείας διαπεράσαμε το τμήμα του βασικού οδικού δικτύου, έναν πλατύ χωματόδρομο ‘’φαγωμένο’’ από τη ροη του νερού, προς την κατεύθυνση του εγκαταλελειμμένου οικισμού που χρησιμοποιήθηκε, πολύ παλαιότερα, για τη διοίκηση των εργασιών και την διαμονή των υλοτόμων. Ο οικισμός βρέθηκε χωροθετημένος στην πλευρά του δρόμου. Αποτελείται από ομοιόμορφα οικήματα κατασκευασμένα από ξύλο και λαμαρίνα στη στέγη τους εδραζόμενα σε ενιαία τσιμεντένια βάση. Οι εσωτερικοί χώροι και το εγγύς τοπίο προσφέρονται και πάλι ως δυνατά υπόβαθρα καταγραφών κάθε και όλων των ιχνών της διαμονής και της φυσικής έκφρασης.

13 Καθώς θα αντιπαρατεθούμε με ένα σωρό από βρώμικα ρούχα ριγμένα σε ένα κατεστραμμένο κρεββάτι θα επιθυμήσουμε τη δημιουργία ένος στοχαστικού κώδικα υποθέσεων για την καθημερινή συμπεριφορά και τις τελετές της ζωής. Καθώς θα υποχωρήσουμε από την παρουσία μιας αγέλης αλόγων που εμφανίζονται στο ξέφωτο και πλησιάζουν στον οικισμό θα σχολιάσουμε και θα παρασυρθούμε στην κατασκευή εικόνων και φράσεων για την ζωή και την αναγκαιότητα που ωριμάζει και προσανατολίζει την σκέψη και την πρακτική σε σημαντικούς σκοπούς, εύρωστες σκέψεις και διαθέσιμες επιλογές. Καθώς θα ακούσουμε τη φράση ‘’προσοχή στις οχιές’’ θα πειθαρχήσουμε σε μια μεγάλη σειρά στάσεων και άστατων κινήσεων του νου και του σώματός μας. Δεν θα πλησιάσουμε τις λίμνες του νερού που ξεχειλίζει από της υπαίθρια κοινόχρηστη βρύση για το πότισμα των κοπαδιών, δεν θα καθίσουμε ανέμελα στις μεγάλες πέτρες που διευθετούν και ορίζουν την ταυτότητα του ξέφωτου, δεν θα περιπλανηθούμε στο ψηλό και πυκνό χορτάρι της πλαγιάς που διανοίγεται και χαμηλώνει απότομα προς τον ορίζοντα των ψηλών κατάφυτων λόφων. Στην ήσυχη και αργή πορεία μας στο δάσος και τις αλλεπάλληλες πυκνές σκιές του οι συναντήσεις μας με τις ποικιλίες και τις περιπλοκές των συνθέσεών του καθόρισαν την υποχρέωσή μας να σχεδιάσουμε, να σημειώσουμε, να μιλήσουμε, να αγγίξουμε με την σταθερότητα του βλέμματός μας εκείνη την λεπτομέρεια που ήδη παρασύρει το ενδιαφέρον μας, να υποχωρήσουμε μπροστά στην βεβαιότητα μιας φράσης, να σχεδιάσουμε ένα περιεκτικό σχέδιο που αμέσως δηλώνουμε πως πρόκειται να καταρρεύσει από το βάρος των πληροφοριών που δεν συνδεόνται με και διασπούν την εννόησή του.

ανιχνεύσεις : το παλιό δασικό εργοτάξιο

14

φ ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΠΟΣΚΟΣ

φ ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΠΟΣΚΟΣ

Οι βαθιές σκιές προκαλούν και εντείνουν τη σιωπή καθώς παρουσιαζόμαστε στην επικράτειά τους, τα διάσπαρτα γερά ψηλά πεύκα και οι πυκνές συστάδες της οξιάς εναλλάσσονται με τα πολυάριθμα νέα δένδρα που φαίνεται πως σχεδιάστηκε να γεμίσουν τα διαθέσιμα υπόλοιπα του εγγύς ορεινού πεδίου. Ελάχιστα είναι τα νεκρά απομεινάρια, οι κορμοί που καταρρέουν από το στεγνό βάρος τους και χωνεύονται στο έδαφος. Ένας σημαντικός αριθμός δένδρων ξυλεύεται και αποσύρεται με κάθε επιμέλεια υποστηρίζοντας την ιδεώδη εναλλαγή και αειφορία του απέραντου δασικού οικοσυστηματος. Στα μικρά και ηλιόλουστα ξέφωτα που δελεάζουν το βλέμμα και την επιθυμία μας για την παραμονή και την ακολουθία των ωρών έως τη νύχτα, στεκόμαστε.

15 Χαιρόμαστε και σχολιάζουμε το εύφορο και πυκνό στρώμα του γρασιδιού καιτων λεπτόκορμων φυτών ως δείγμα και ένδειξη της διηνεκούς δύναμης και σημασίας των πλοκών και της αλληλοδιαδοχής του φυσικού, τα αμέτρητα πολύχρωμα μικρά άνθη με τις πολύμορφες ποικιλίες των βλαστών τους που προδίδουν τον τρόπο της σποράς τους από τα αποθέματα και τις διεξόδους των σπερμάτων των προηγούμενων ποικιλιών τους. Σχολιάζουμε την δύναμη και την εκλεκτικότητα της σκέψης που πληρώνει την ανάγκη της κατασκευής της βρύσης για το πότισμα των κοπαδιών και των σπανίων οδοιπόρων, την τοποθέτησή της στην σκιά των πεύκων καθώς αυτή η σκιά έρχεται και την σκεπάζει το μεσημέρι. Τη λίθινη βάση της και την μακρόστενη δεξαμενή, γεμάτη με διαυγές και δροσερό νερό που αναβλύζει και οδηγείται εκεί από μια υπόγεια φλέβα. Μακριές σειρές στοιβαγμένων κορμών τακτοποιουνται στην πλευρά των ορεινών δρόμων τέμνοντας αναγκαστικά τις ομαλές πλαγιές, φτιάχνοντας μια εδαφική ουλή, που, όμως, ήδη έχει γεμίσει απο βλαστάρια και άνθη αποδεικνύοντας τη σφοδρότητα και την ταχύτητα των φυσικών διεργασιών καθώς εξαπολύονται και διαρυθμίζουν τις ελάχιστες και τις μεγαλύτερες περιοχές διαθεσίμου ευφόρου εδάφους τροποποιώντας τη χρωματική του απόχρωση στον ωκεανό του πρασίνου του. Κατευθύνουμε το βλέμμα αλλά και τη διάθεσή μας, διασκορπιζόμαστε όσο επιθυμούμε και χρειάζεται, αρχιζοντας να κατασκευάζουμε, κάθε ένας και μία, όλοι, τον κατάλογο και το πρόγραμμα της ανάγνωσής μας. Αναγνωρίζουμε, διαβάζουμε προσεκτικά τα διαρθρωμένα και ανοιχτά οικήματα, τις κατεστραμμενες και τις στιβαρές πλευρές τους, τα κενά εσωτερικά και την γεωγραφία των γραπτών σχολίων και μηνυμάτων που στρώνουν το εσωτερικό τους, τα απομεινάρια και ό,τι εγκαταλείφτηκε λίγο ή χρόνια πριν, τα άχρηστα που αμέσως εκβάλλουν, δημιουργούν τα σύντομα και τα διαρκέστερα ερωτήματα της θέσης και της αιτίας τους, τα χρήσιμα που αποδίδουν εντελώς την τελευταία στοχαστική

Οι όξινοι τυρφώνες Σε αυτές τις αναμένουσες περιοχές ειδικού γεωλογικού και γενικού οικολογικού νοήματος θα στρέψουμε για λίγο το βλέμμα και το ενδιαφέρον μας. Ώστε να κατανοήσουμε, χαρούμενοι και ευτυχείς, τις πρώτες και τις επόμενες συστάσεις και σχολιαστικές παροχές για την ταυτότητά τους. Οι όξινοι τυρφώνες είναι μικρές ανοικτές εκτάσεις (χωρίς δένδρα) σε εντοπισμένα οικοσυστήματα όπου η συνεχής εναπόθεση υλικού (φύλλα δένδρων και γύρη από λουλούδια) έχει δημιουργήσει, ανενόχλητα στους αιωνες, στρώματα με πυκνή πληροφορία για τη χρονική μεταβολή τους. Στην περιοχή όπου ήδη εξελίσσουμε τη συλλογική δράση μας εντοπίστηκαν τέτοιες περιοχές και περιφράχτηκαν. Ο επισκέπτης που θα πλησιάσει οδοιπορώντας στην περιοχή εκπαιδευμένος ήδη ισχυρά στις ιδιότητες του πολιτισμού της ιδιοκτησίας θα θεωρήσει αμέσως πως μαρτυρεί μπροστά σε ένα ακόμη σημείωμα ιδιωτικού ενδιαφέροντος.

16

φ ΣΟΦΙΑ ΓΕΩΡΓΕΛΗ

Η ενεργοποίηση και η εξύψωση της ερμηνευτικής σκέψης, η πειθαρχία της διαπραγμάτευσης του ζωτικού πυρήνα του κοινού και εκτεταμένου διαλογου ή η ακαριαία απελευθέρωση κάθε μίας και όλων των λεπτομερειών του είναι εκείνες οι πράξεις που θα ωριμάσουν τον εαυτό μας που, ήδη, ασκείται στην ακολουθία αυτής της μονάκριβης αφήγησής του. Τι είναι, και πάλι, αυτό που περιλαμβάνει τους εαυτούς μας και αναμένει την αναγνωστική και στοχαστική δυνατότητά μας; Ο ισχυρός προϊδεασμός μας από τις συλλογές των σημειωμάτων και των εικόνων ή η εμπειρία του βηματισμού στην γεωγραφία των ορισμών και των νόμων του; Πατάμε εδώ και εκεί, διασχίζουμε ένα ήδη διαμορφωμένο μονοπάτι, μυρίζουμε το γρασίδι, τον άνεμο και την ψύχρα του απογεύματος, ησυχάζουμε και οπισθοχωρούμε ή προπορευόμαστε ώστε να διαγνώσουμε μια γνώριμη ή ασταθή ιδιότητά του. Περιβαλλόμαστε και επιχειρούμε στο εσωτερικό του ορισμένου, τώρα, ή ποθητού, μέλλοντος, σκοπού μας. Ο χρόνος του τοπίου εκκινεί, η ζωή και η εποπτεία των σταδίων του καθορίζεται. Τότε, που περιμένουμε ξάγρυπνοι και εναργείς την ανατολή του και, ύστερα που, θερμοί, προετοιμάζουμε το σώμα μας για τη δύση του. Εκεί, μπροστά και γύρω μας αποδίδονται οι χαρτογραφήσεις του χρώματος και των πλεκτών λεπτομερειών του, οι υποδοχές των ήχων του, η αμηχανία και η αδυναμία του βλέμματος να εξειδικεύσει και να προσδιορίσει τις λεπτομέρειες, τις αιτίες που έχουν ενεργοποιήσει την ανησυχία και τον φόβο, την απόλαυση των αλλεπάλληλων επισκέψεων όπου προσδιορίζονται νέα όρια και διαπραγματεύονται οι λεπτότερες ιδιότητες του χώρου. Το παρόν τοπίο ορίζεται και πάλι, ισχυρά και ακατάπαυστα, ως ένας νέος ελκυστής σημασίας. Με κάποιο τρόπο θέλουμε να επανέλθουμε εκεί και μέσα του, πάλι και πάλι. Αναζητώντας και ολοκληρώνωντας ή διαθέτωντας και αναμένοντας.

ανιχνεύσεις : οι όξινοι τυρφώνες

17 Εκεί, υποδεχόμαστε τον ουρανό, τη βαριά νέφωση, το σκίσιμο του αυτιού από τον θόρυβο της καταιγίδας, τις ριπές των σταγόνων που διαπερνούν τα ρούχα και δημιουργούν ρυάκια στο σώμα, την υγρασία και τις λίμνες μέσα από τις οποίες γεννηθήκαμε. Επιστρέφοντας στο τοπίο επανερχόμαστε στη μήτρα, το αναγνωστικό των απωλεσθέντων λεπτομερειών για τη ζωή στον πλανήτη. Η βροχή έχει ήδη δυναμώσει καθώς μπαίνουμε στο κεντρικό κτίριο του οικισμού όπου θα διαμείνουμε. Τα υαλοστάσιά του είναι θαμπά, σκονισμένα, από την εναπόθεση της γύρης και της σκόνης, φτιάχνουν ένα διαφορετικό, θολό είδωλο του εξωτερικού κόσμου που διαλύεται ακόμη περισσότερο από τη δυνατη βροχή. Υποθέτουμε και υιοθετούμε, για μια στιγμή, αυτή την εξαίρεση, τον τερματισμό του κατανοητού κόσμου, το πέρας του στο όριο του υδάτινου μετώπου.

18

Το πρώτo απόγευμα Ευτυχείς και παθιασμένοι αναγνώστες του οπτικού αποθέματος των αλλεπάλληλων τοπίων που διαπεράσαμε καθως διασχίζαμε την γεωγραφία της κεντρικής Μακεδονίας έως την πόλη της Δράμας και, ύστερα, από εκεί, στην ανάβασή μας στο ορεινό προστατευόμενο δάσος της Ελατειάς χρειάστηκε να παρουσιάσουμε τους εαυτούς μας αλλά και να υποδεχτούμε τους συγκατοίκους και συν-διαχειριστές της εφήμερης κοινότητάς που ήδη συστήνεται. Κοιτάζουμε κατευθείαν στο πρόσωπό τους και διαθέτουμε αμέσως τον εαυτό. Ύστερα, γνωστοί, στρέφουμε το βλέμμα προς το εγγύς τοπίο, σχολιάζοντας τα λαμπρά μπλέ και μωβ σύννεφα που βυθίζονται γρήγορα προς τη δύση τους. Στο ευρύχωρο ξέφωτο που περιβάλλεται από το πυκνό και απροσπέλαστο δάσος του, στα υπερμεγέθη λιθόκτιστα κτίρια, τακτοποιημένα στο σχηματισμό τους. Μοιραζόμαστε στο δωρικό εσωτερικό των δωματίων με τα λιτά και παλιά έπιπλα, τα τζαμωτά προς τους φαρδιούς εξώστες, τις ξύλινες βαριές πόρτες. Οι ευρύχωροι διάδρομοι που μόλις προσπεράσαμε, αφημένοι στην αλήθεια των υλικών τους, βρίσκονται στην πίσω πλευρά των κτιρίων όπου, εκεί, τελειώνει η απότομη κλίση του κατάφυτου από πολύχρωμα φυτά λόφου που ορθώνεται και υποστηρίζει, ψηλότερα, πυκνές συστάδες δένδρων. Το διάστημα της ηρεμίας και του στοχασμού, ο χρόνος που χρειάζεται για να ησυχάσουμε την ένταση των πολλαπλών ισχυρών και απαιτητικών εμπειριών της έλευσής και της έκδοσης του εαυτού, προσφέρεται και ρυθμίζει τις απλές και λυτρωτικές σκέψεις. Σε αυτή την ηρεμία των πρώτων και τακτοποιημένων σκέψεων που θα ορίσουν και θα οδηγήσουν τα επόμενα σημαντικά βήματά μας αφήνουμε, απλώνουμε και μαζεύουμε τα χέρια δοκιμάζοντας τον εσωτερικό, δικό μας, κώδικα χειρονομιών που σε λίγο θα ελευθερώσουμε συμμορφώνωντας και διαμορφώνοντας τις κοινές τακτικές. Εξαφανιζόμαστε σε ένα σύντομο και βαθύ ύπνο. Εκεί αποκλείουμε, όσο μπορούμε, τον εγωιστή και νευρωτικό εαυτό καθώς προετοιμαζόμαστε να εκπαιδευτούμε σε αυτό το νέο πεδίο σχέσεων και προοπτικών. Να επιδείξουμε και να τιθασεύσουμε την ικανότητά της μετοχής και της σύνθεσης, να μετρήσουμε και να περιορίσουμε την συναισθηματική και λογική απόκλιση από εκείνο που πρόκειται να σχηματιστεί και να αιτήσει την ουσιώδη σύνδεσή μας με την πρόσκαιρη κοινότητα και το έργο της. Το κοινό αποτέλεσμα. Που θα σχηματιστεί από σωρούς λεπτόκορμων μικρών κλαδιών τραβηγμένων από το έδαφος καθώς θα πλεχτούν και θα συσσωρευτούν μορφοποιώντας τις ταυτότητες των ιδεών μας, θα σχεδιαστεί σε μορφές και προτάσεις που σύντομα, εδώ και αργότερα, πρόκειται να ολοκληρώσουν μία ακόμη χαρτογράφηση, μία σύνθεση των διαθέσεων και των ικανοτήτων μας που ήδη εκδηλώνονται και διαπερνούν τις δροσερές πρωϊνές ώρες, την μεσημεριανή ησυχία και τα ψυχρά και κρύα δειλινά έως τη βαθιά νύχτα. Κοιτάζουμε διαρκώς και επίμονα το σωματικό ψιθύρισμα του ‘’άλλου’’. Κοιτάζουμε τα προτάγματα των ιδεών, των σχεδίων, των διαστημάτων που η κοινή πρόθεση εκδηλώνεται και υποχωρεί, παγιδεύεται πρόσκαιρα σε αδιέξοδο, το σχέδιο σβήνεται και απομένει ένα σημείο, το κείμενο ξεχνιέται και περιορίζεται σε μία φράση, ο δεσμός των σωμάτων διαλύεται σε πολλαπλές υποχωρήσεις στον εαυτό. Και ομως, λίγο αργότερα, το λαμπίρισμα του βλέμματος φωτίζει ένα ακόμη σχέδιο που προστίθεται, η βαθιά ανάσα δοκιμάζει την στοχαστική αντοχή ενός ακόμη προπλάσματος που ολοκληρώνεται, ένας δεσμός των χεριών και ύστερα ένας ακόμη διαλαλούν μια σύνθεση

19

20

ιδεών που ενθουσιάζει τους δημιουργούς και τους δέκτες τους καθώς αντιλαμβάνονται πως μπορούν και διαθέτουν, συλλέγουν, συνθέτουν και απολύουν τα λίγα δικά τους σχηματίζοντας την πολυώνυμη ομάδα. Σιγά-σιγά ο ‘’άλλος’’ αποσύρεται και διαλύεται. Ο ‘’άλλος’’ ως έκφραση του δισταγμού στην κατασκευή μιας έκφρασης ή της διαπέρασης της σκιάς μιας συστάδας δένδρων, ο ‘’άλλος’’ ως ρυθμιστής της στάσης μιας γενναίας εξέλιξης που ρισκάρει την ταυτότητα και την κίνησή της ή ως διαβάτης ενός σύντομου ίχνους προς τον κοντινό λόφο. Ο ‘’άλλος’’ ήδη μεταμορφώνεται σε συνέχεια του εαυτού, διαλύεται και διαχέεται στην επόμενη κίνηση του χεριού ή του σώματος ώστε να τελειώσει το κείμενο, να ολοκληρωθεί το σχέδιο, να καρποφορήσει η σειρά των ιδεών για το τοπίο, για τον τρόπο, για την κατανόησή του. Στην ομάδα του τμήματος αρχιτεκτόνων του πανεπιστημίου Θεσσαλίας επιβλέπω νέες και νέους έμπειρους/ες ανιχνευτές/τριες στην έρευνα, την καταγραφή, την περιγραφή και και την απόδοση ενός αποτελέσματος. Εδώ, παρούσες και παρόντες για πολύ ακόμη, μετρούν και απολαμβάνουν την αύξηση της περιουσίας τους εξαιτίας της γνωριμίας και της συμβίωσης, της πλήρωσης, μέσα στον πολύτιμο χρονο του τοπίου, των επιλογών τους. Η εγρήγορση και η αυπνία τους αλλά και η χάραξη μεγάλων διαδρομών στο βρεγμένο γρασίδι και στις σκοτεινές συστάδες των δένδρων λίγο πριν το ξημέρωμα, απέδωσε την παράξενη αμοιβή τους. Την εμπειρία και την εγγραφή της συμβίωσης στο διηνεκές των αφηγήσεών τους.

21

Το πρόγραμμα Στο αχανές σύστημα του ορεινού δασικού οικοσυστήματος της Ελατιάς υπάρχουν τρείς περιορισμένοι θύλακες φυσικών σχέσεων όπου η ομάδα εισάχθηκε και άσκησε την εξαιρετική της δραστηριότητα. Εκεί, πολυ πριν, εξαπολύθηκε η ανθρώπινη τεχνική παρέμβαση μετατρέποντας βαθμιαία και κυριεύοντας τις ειδικές τους ταυτότητες. Αυτοί οι περιορισμένοι θύλακες είναι: το ‘’στραβόρεμα’’, ο παλιός οικισμός του εργοταξίου και η περιοχή των αποθηκών.

Το ‘’στραβόρεμα’’

22

Στην μικρή και στενή ήσυχη κοιλάδα ησυχάσαμε και εμείς για ένα σύντομο διάστημα χρόνου. Κοιτάξαμε ο ένας τον άλλο, χαμηλώσαμε το βλέμα, απλώσαμε τα χέρια μας πάνω από το πυκνό και ψηλό γρασίδι σαν να θέλαμε να μάθουμε κάτι από τις ιδιότητες και τα συστατικά του. Μετά αναφέραμε με σύντομες φράσεις τις πρώτες αποδεκτές ιδιότητές του τοπίου. Πόσο ψηλό, πόσο πυκνό, δροσερό, πολύχρωμο, σκιερό, ηλιόλουστο, απότομο, μαλακό, αδιάβατο. Εκεί, αμέσως μετά, αναγνωρίστηκαν, παρεμβλήθηκαν και διεμβόλησαν την ηθική των εκδηλώσεών μας οι ανθρωπογενείς κατασκευές ως φράσεις και δείγματα ενός αλλόκοτου και άγριου κατακτητικού λεξιλογίου, ενός μηχανισμού εφαρμογών και επιβολής επί του φυσικού πεδίου. Αναγνωρίσαμε αμέσως τα δείγματα των σύντομων και βάρβαρων τελετών της παραμονής καθώς και τα ίχνη των συμπτωμάτων της. Αφού δείξαμε, κρίναμε και υιοθετήσαμε τη σημαντική και την ανίσχυρη λεπτομέρεια, αφού κοιτάξαμε και υποχωρήσαμε στο θρόϊσμα και το σύρσιμο, αφού μαζέψαμε το σώμα από την ισχύ μιας ριπής ανέμου και τη σημασία ενός επιφωνήματος ξεκινήσαμε και επιστρέψαμε. Διαλέγοντας και μοιράζοντας σκέψεις, στοχαστικά και υλικά δείγματα που σύντομα θα αποτελέσουν το εύφορο αρχικό υλικό ενός κεφαλαίου συλλογών και υποθέσεων.

Η πρόταση Τι περιέχεται και τι θα υιοθετηθεί και θα μορφοποιήσει την πρόταση που πρόκειται να περιλάβει κάθε και όλες τις δυνατότητες που θα συστήσουν την συμπεριφορά, την οφειλή και το πρόγραμμα των σχέσεων και των αποδόσεών μας; Που, μετα, στο χρόνο των πράξεων και των διαθεσίμων συμβολισμών τους, τον χρόνο της εξαιρετικής και της διαρκούς εγκαθίδρυσης του συστατικού της πυρήνα, θα πρέπει να εκδοθεί και να θριαμβεύσει ως το νεό και ισχυρό εκπαιδευτικό θέλγητρο; Το ιδιαίτερο και δικό μας ζήτημα που θα δωρηθεί και θα αποδωθεί εκεί και σε όσους/όσες τύχουν ή αναζητήσουν την προστασία του. Ωφείλουμε να καθαρίσουμε τις ουσιαστικές και τις παράπλευρες περιοχές του νοήματός του από τα ποικίλα και πολλά ερείπια σημασιών, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε και να κατασκευάσουμε ένα κώδικα και ένα αρχείο με δυνατές διευθύνσεις, δοκιμασμένες κατευθύνσεις και πλοκές νοήματος. Οφείλουμε να αφουγκραστούμε, να εννοήσουμε και να ενσωματώσουμε την ουσιώδη και διαθέσιμη κοινή εμπειρία για τη διαρκεια της παραμονής μας στον τόπο, την παρατήρηση του κύκλου του καιρού του τοπίου, την ενσωμάτωση των ποικιλιών του ήχου στα συστατικά και εξαιρετικά μέρη του μικροκλίματος. Να εκπαιδευτούμε στον εντοπισμό, την προσέγγιση, την εννόηση και την καταγραφή των δυνατών και ζωτικών παρατηρήσεων του φυσικού, καθώς συνδέθηκαν προ πολλού, οριοθετήθηκαν και επιταχύνθηκαν από τις αναγνωστικές μας περιπολίες στα στοιχεία και τις γενικές εκδόσεις των κειμένων της συγγενούς μας διανόησης για τον τόπο και το τοπίο εδώ’να. Να αντιπαρατεθούμε με το φαινομενικά οικείο και να κατασκευάσουμε τις λέξεις και το γλωσσικό ιδίωμα για το ανοίκειο που θα μας τύχει συγκλονίζοντας και εξαφανίζοντας τις αλλεπάλληλες και παράδοξες πίστεις και βεβαιότητες. Να δεχτούμε και να ξεκινήσουμε την τελετή του εισβάλλοντος εαυτού στην νέα και πρώτη επίσκεψή του, διανοητική στην εισαγωγή του και φυσική και πρόσχαρη στην έκταση της εμπειρίας του, ένα ακόμη προστιθέμενο συντελεστή απόλαυσης του χάρτη των ψηφίδων της ταυτότητας.

Οι μορφές Εξέρχονται, λοιπόν, από τη σκέψη και τα χέρια μας τα λεπτά και τα λεπτότερα από τα υπολλείμματα των θάμνων και των δένδρων, τα λεπτόκορμα σπασμένα ζιζάνια του εγγύς και μακρυνότερου χώρου-τόπου, οι καρποί και τα μπουμπούκια, τα αδύνατα φύλλα που τινάχτηκαν από τον άνεμο. Ως δυνατές συστάσεις και ευέλικτες συνθέσεις νοήματος, ως δείγματα ακι αποδείξεις των αρχικών μορφών που ήδη είχαμε προϋπολογίσει στα αλλεπάλληλα σχέδια και τώρα, στο διάστημα της εξέλιξης της διαπραγμάτευσης για την σύνθεση και σύνδεσή τους, αποκλείνουν και εκτρέπονται ή συγκλίνουν και επαληθεύουν τις αρχικές προτάσεις μας. Εξέρχεται, για παράδειγμα, η φωλιά του πουλιού που, όμως, τώρα, ανασχηματίζεται, τροφοδοτούμενη από τα απορρίμματα των πεύκων και της ελάτης και σχηματίζει την φωλιά του ενός και των δύο σωμάτων καθώς περιέχονται και αποκρύβονται, χωνεύονται στο εσωτερικό κουκούλι, παρατηρούν και παρατηρούνται. Έτσι, χειρονομούμε και διαλαλούμε πως καθώς το διαμορφωμένο ενδιαίτημα θα ακουμπήσει στο έδαφος και θα ενεργοποιηθεί ο αρχιτέκτονάς του θα απωλεσθεί.

23

Το πρόγραμμα Στο αχανές σύστημα του ορεινού δασικού οικοσυστήματος της Ελατιάς υπάρχουν τρείς περιορισμένοι θύλακες φυσικών σχέσεων όπου η ομάδα εισάχθηκε και άσκησε την εξαιρετική της δραστηριότητα. Εκεί, πολυ πριν, εξαπολύθηκε η ανθρώπινη τεχνική παρέμβαση μετατρέποντας βαθμιαία και κυριεύοντας τις ειδικές τους ταυτότητες. Αυτοί οι περιορισμένοι θύλακες είναι: το ‘’στραβόρεμα’’, ο παλιός οικισμός του εργοταξίου και η περιοχή των αποθηκών.

Το ‘’στραβόρεμα’’

24

Εξέρχεται, για παράδειγμα, η φωλιά του πουλιού που, όμως, τώρα, ανασχηματίζεται, τροφοδοτούμενη από τα απορρίμματα των πεύκων και της ελάτης και σχηματίζει την φωλιά του ενός και των δύο σωμάτων καθώς περιέχονται και αποκρύβονται, χωνεύονται στο εσωτερικό κουκούλι, παρατηρούν και παρατηρούνται. Έτσι, χειρονομούμε και διαλαλούμε πως καθώς το διαμορφωμένο ενδιαίτημα θα ακουμπήσει στο έδαφος και θα ενεργοποιηθεί ο αρχιτέκτονάς του θα απωλεσθεί.

Το πρόγραμμα Στο αχανές σύστημα του ορεινού δασικού οικοσυστήματος της Ελατιάς υπάρχουν τρείς περιορισμένοι θύλακες φυσικών σχέσεων όπου η ομάδα εισάχθηκε και άσκησε την εξαιρετική της δραστηριότητα. Εκεί, πολυ πριν, εξαπολύθηκε η ανθρώπινη τεχνική παρέμβαση μετατρέποντας βαθμιαία και κυριεύοντας τις ειδικές τους ταυτότητες. Αυτοί οι περιορισμένοι θύλακες είναι: το ‘’στραβόρεμα’’, ο παλιός οικισμός του εργοταξίου και η περιοχή των αποθηκών.

Το ‘’αντάμωμα’’

26

Το ‘’αντάμωμα’’ είναι μια λέξη αλλά και μια έννοια, ένας ελκυστής νοήματος. Εδώ όπου χρειάζεται, και για όσο χρειάζεται, στον πυρήνα αυτής της έννοιας, περιέχεται και προστατεύεται μια ατελείωτη σειρά από σχέσεις χώρου και χρόνου και σημασίας. Η περιοχή χώρου που ορίζεται και ονομάζεται από αυτή τη λέξη είναι ελεύθερη από δένδρα και θάμνους, επίπεδη και ευρύχωρη όπως χρειάζεται και πρέπει να είναι ένα ορεινό λιβάδι. Εδώ, κάθε χρόνο, συναντιούνται, ζουν μαζί και ταιριάζουν τις αρχέγονες δόξες και τις τελετές τους όσοι ανήκουν και εκπαιδεύονται να υπερασπίζονται την ταυτότητα των πληθυσμών των νομάδων που χρόνια πριν θεράπευαν και απολάμβαναν τη ζωή στους λειμώνες. Εδώ, λοιπόν, σε ένα σπάραγμα χρόνου ενώνουν τις φωνές και τις αργές κινήσεις επαναλαμβάνοντας και δοκιμάζοντας τα υπόβαθρα των σχέσεών τους σε χορούς γεμάτους διηγήσεις θρύλων, απωλειών και θριάμβων. Οι ρυθμικές ακολουθίες των χορών περιγράφουν τους τακτικούς κύκλους της κοινής ζωής, συστήνουν και διδάσκουν τις αλληγορίες που συνδέουν και σταθεροποιούν τις κοινοτικές και συλλογικές εκφράσεις. Ξεκινούν, ορίζονται και ολοκληρώνονται διανθισμένοι από πειράγματα, ανατροπές και μεταίχμια σημασίας, όλα βασισμένα σε μια αδιατάρακτη τελεστική δομή εκατοντάδων χρόνων. Πολύ κοντά από το σημαντικό πεδίο της ετήσιας γιορτής και συνάντησης για το τελετουργικό του ανοίγματος του κύκλου της ζωής ορθώνονται τρία κτήρια συνθέτοντας την απόσταση και την υπαρξή τους.

Η πρόταση Περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην Ιστορία του πολιτισμού του τελευταίου αιώνα η απόφαση και η ενσωμάτωσή της στο γενικό (της ηπείρου) και το ειδικό (της χώρας) νομικό υπόβαθρο που υποστηρίζει και οριοθετεί τη ζωή στην εποχή της μηχανής, των αιτημάτων προστασίας είτε των ενιαίων οικοσυστημάτων είτε των εντοπισμένων θυλάκων φυσικής και αδιατάρακτης ζωής, απέφερε τα εξαιρετικά της αποτελέσματα. Η παραμονή και διατήρηση της φυσικής ταυτότητας της βιο-ποικιλότητας προϋποθέτει την πειθαρχημένη διαμονή και διερεύνηση του εγγύς και ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος αλλά και το μέτρημα του εαυτού σε σχέση με κάθε και όλα τα πλέγματα συμβιωτικής σχέσης και υποστήριξης. Στα κτίρια που επισκευτήκαμε και για τα οποία σκεφτήκαμε μαζί, μπορούμε να φανταστούμε ειδικές και σύνθετες χρήσεις και λειτουργίες, μπορούμε να προβάλλουμε τις πρόσκαιρες επιλογές της ζωής εντός τους και κάθε συνοδό λεπτομέρεια στο νου μας αλλά και να δοκιμάσουμε το περιεχομενο αυτών των προβολών εκθέτοντάς το δημόσια και παρατηρώντας τη βαθμιαία μεταβολή του καθώς οι διάλογοι, οι ερωτήσεις, οι διευκρινήσεις και τα επάλληλα σχέδια και οι εξηγήσεις το διαμορφώνουν. Ίσως να προτείνουμε, σκεφτήκαμε, την μεγάλη και αναγκαία αίθουσα των συγκεντρώσεων στις παγερές νύχτες του φθινοπώρου και του χειμώνα. Ίσως να σχεδιάσουμε, σκεφτήκαμε, ένα μικρό σχολείο για την εκπαίδευση και το μεγάλο αρχείο των εποχών και των εκδηλώσεων του δάσους. Ίσως ένα μεγάλο στέγαστρο ανάμεσα στα κτίρια ώστε η διαμονή να μπορεί να διαρκεί, γύρω από μία μεγάλη φωτιά, έξω, ολόκληρη τη νύχτα. Στην περιοχή εντοπίσαμε, μακρύτερα, σε ξέφωτα και ανοικτές πλαγιές λόφων, μικρές ομάδες αλόγων. Στην απέραντη αυτή παρθένα έκταση η περιήγηση και η ήπια διαμονή ως αίτημα και δυνατή σχέση μεταξύ ενός οδοιπόρου ή αναβάτη και ενός συνοδού ζώου, φαίνεται να ταιριάζει όσο χρειάζεται, τελειώνοντας ένα σύστημα σχέσεων και αιτήσεων. Γιαυτό λοιπόν, προσφέρθηκαν οι πρώτες φράσεις και το έκτακτο μικρό σχέδιο για την υιοθέτηση αυτής της σκέψης αλλά και τη διαπραγμάτευσή της στον κύκλο της συζήτησης. Το ιπποφορβείο και όλες οι εγκαταστάσεις που υποστηρίζουν τη λειτουργία του δεν είναι πιά ένα άριστα σχεδιασμένο σύστημα χώρων και υποσχέσεων για τη ζωή αλλά η συμβολική πρόσθεση της ομάδας των επισκεπτών στην ολοκλήρωση του ιδεώδους τοπικού περιεχομένου.

27

Το πρόγραμμα Στο αχανές σύστημα του ορεινού δασικού οικοσυστήματος της Ελατιάς υπάρχουν τρείς περιορισμένοι θύλακες φυσικών σχέσεων όπου η ομάδα εισάχθηκε και άσκησε την εξαιρετική της δραστηριότητα. Εκεί, πολυ πριν, εξαπολύθηκε η ανθρώπινη τεχνική παρέμβαση μετατρέποντας βαθμιαία και κυριεύοντας τις ειδικές τους ταυτότητες. Αυτοί οι περιορισμένοι θύλακες είναι: το ‘’στραβόρεμα’’, ο παλιός οικισμός του εργοταξίου και η περιοχή των αποθηκών.

Το ‘’αντάμωμα’’

28

Το πρόγραμμα Στο αχανές σύστημα του ορεινού δασικού οικοσυστήματος της Ελατιάς υπάρχουν τρείς περιορισμένοι θύλακες φυσικών σχέσεων όπου η ομάδα εισάχθηκε και άσκησε την εξαιρετική της δραστηριότητα. Εκεί, πολυ πριν, εξαπολύθηκε η ανθρώπινη τεχνική παρέμβαση μετατρέποντας βαθμιαία και κυριεύοντας τις ειδικές τους ταυτότητες. Αυτοί οι περιορισμένοι θύλακες είναι: το ‘’στραβόρεμα’’, ο παλιός οικισμός του εργοταξίου και η περιοχή των αποθηκών.

Ο εγκαταλελειμμένος δασικός οικισμός

30

Καθώς περιηγηθήκαμε στην περιοχή του εγκαταλελειμμένου δασικού οικισμού και μείναμε εκεί στο διάστημα του πρωϊνού και του μεσημεριού, στην επικράτεια του ισχυρού και διαλυτικού φωτός, τις πυκνότατης και προστατευτικής σκιάς, τακτοποιήσαμε, όσο μπορέσαμε, διαθέτοντας την προσοχή μας σε σχέδια και σύντομα σημειώματα φωτογραφιών και κειμένων, στα αποσπάσματα και τις αρχές της ζωής που κάποτε ρύθμιζαν και συντηρούσαν αυτόν τον απομονωμένο θύλακα. Όσα πολλά και ό,τι ιδιαίτερα μπορέσαμε να υποθέσουμε, να φανταστούμε, ώστε να δημιουργήσουμε, ένα πρόσκαιρο και εύχρηστο αρχείο για τα τυπικά, τις αστοχίες των σχέσεων, τις κοινές και έξαλες γιορτές στην ορεινή επικράτεια, τη σιωπή και την χαρά των συνευρέσεων, το λίγο και το μέγιστο της κοινής διαγωγής, συλλέχτηκε. Περνώντας στο εσωτερικό των οικημάτων, βλέποντας και μαζεύοντας εικόνες και αντικείμενα, ακουμπώντας για λίγο, υποχωρώντας στο βάθος κάθε διαδρόμου που οδηγούσε σε δωμάτια ή στο ύπαιθρο, επιστρέφοντας στους ίδιους χώρους, κοιτώντας, ξανά, προς την ίδια διεύθυνση. Εντέλει, φτιάξαμε τον προσωπικό χάρτη των γεγονότων και των υποθέσεων που ονόμασαν την εφήμερη και ουσιαστική επίσκεψη. Διαγνώσαμε επίσης την τροπή και την ισορροπία των οικημάτων καθώς στέκουν σε σχέση με την απόστασή τους, διατάσσονται και παρακολουθούν το πρόγραμμα των ενδιάμεσων κενών τους. Η πλευρά του οικισμού προστατεύεται από μια πυκνη συστάδα κωνοφόρων και το μέγεθος και έκταση του ψηλού λόφου στην πλευρά του οποίου εδράζεται.

Η πρόταση Σε αυτό το ξέφωτο και τον δρόμο του που το ενώνει στη μία διεύθυνση με μια μακρινή μικρή πόλη και δύο τρία χωριά που διατηρούν τις συμμαζεμένες ταυτότητές τους και τη φυσική τους σχέση με το διευρυμένο οικοσύστημά και, στην άλλη, με τον προστατευμένο και απροσεγγιστο πυρήνα ενός δάσους που είναι αδύνατο να κατανοηθεί, να εννοηθεί ως σύσταση και πεδίο σχέσεων θα αρθρώσουμε την πρότασή μας. Θα κατασκευάσουμε ένα παρατηρητήριο, ένα σχολείο καταγραφών και αρχείων, ένα συλλέκτη γεγονότων και δράσεων, ένα ελκυστή νοήματος, δείκτη και υπόβαθρο των συγκεντρώσεων των ανθρώπων που προετοιμασμένοι θα έρθουν για να μιλήσουν. Το χώρο της διαμονής τους, το χώρο της συγκέντρωσής τους, το χώρο της ανάπαυσης και του στοχασμού, το χώρο που θα δείχνει το τι και το πως της σχέσης και των σχέσεων με όσα και εκείνα από όπου ξεπήδησε δύσκολα η ζωή και οι εξαιρετικές διαμορφώσεις της. Στα πυκνά δάση και τα ξέφωτα του καλοκαιριού, τα ρυάκια και τις βροντώδεις ροές του νερού, τα πεδία των καλλιεργειών και των φυτεύσεων, τα περίκλειστα και τα ανοικτά σύνορα και τους φράχτες που υπεράσπιζαν τα βλέμματα και τις σκέψεις, τα ζεστά και αγκαλιασμένα σώματα στις σκοτεινές και χιονισμένες νύκτες. Μια κοινότητα αναγνωστών και στοχαστών, εξοπλισμένων και δυνατών, ανιχνευτών και συγγραφέων, σπορέων και διαμορφωτών, υπερασπιστών της σκέψης και των αποτελεσμάτων της. Στα ίδια οικήματα, με ελάχιστες επισκευές και φτωχά υλικά, ακριβώς όπως τότε, χρόνια πριν, χωρίς την εξαιρετική και εμπλουτισμένη υπερβολή και υπόσχεση ενός εύκαιρου νεοτερισμού. Τα ίδια αριβώς.

31

Το πρόγραμμα Στο αχανές σύστημα του ορεινού δασικού οικοσυστήματος της Ελατιάς υπάρχουν τρείς περιορισμένοι θύλακες φυσικών σχέσεων όπου η ομάδα εισάχθηκε και άσκησε την εξαιρετική της δραστηριότητα. Εκεί, πολυ πριν, εξαπολύθηκε η ανθρώπινη τεχνική παρέμβαση μετατρέποντας βαθμιαία και κυριεύοντας τις ειδικές τους ταυτότητες. Αυτοί οι περιορισμένοι θύλακες είναι: το ‘’στραβόρεμα’’, ο παλιός οικισμός του εργοταξίου και η περιοχή των αποθηκών.

Ο εγκαταλελειμμένος δασικός οικισμός

32

33

Η κατοίκηση το καλοκαίρι Στην ορεινή επικράτεια, το καλοκαίρι, ο καιρός κάθε ημέρας μοιράζεται σε σύντομα διαστήματα άνοιξης, φθινοπώρου και χειμώνα. Στα ευρύχωρα και ελεύθερα από δένδρα λιβάδια ο ήλιος του μεσημεριού προσβάλλει το σώμα του οδοιπόρου, του παρατηρητή του ορίζοντα ή του εγγύς τοπίου στην διαθέσιμη σιωπή του. Δεν τον αφήνει ήσυχο για πολύ. Τον σπρώχνει στη σκιά. Τα πρωϊνά, η δροσιά και ο αέρας, υποχρεώνουν τον ίδιο παρατηρητή να προστατευτεί, να καλύψει το σώμα και τις σκέψεις του ώσπου να ησυχάσει σε ένα απάνεμο κάλυμμα. Το απόγευμα έως το βράδυ ο καιρός αλλάζει απότομα και τα βαριά χαμηλά σύννεφα ξεσπούν το περιεχόμενό τους στις πλαγιές και τα ξέφωτα. Η βροχή, συνήθως, είναι δυνατή και διαρκεί αρκετά. Τα υπόστεγα και οι πυκνές και πλεγμένες κορυφές των κωνοφόρων αποτελούν ένα ικανοποιητικό καταφύγιο, συστήνουν ένα δίκτυο αλλεπάλληλων φυσικών καλύψεων, εδώ και εκεί, για την προστασία έως το τελείωμα των φαινομένων. Το καλοκαίρι, οι ανέμελοι και χαρούμενοι κάτοικοι στα πεδινά προετοιμάζουν και τακτοποιούν τις προμήθειες, τις συμπεριφορές, τις απαραίτητες σκέψεις και την διαρκή προσοχή τους. Ανεβαίνουν και διασπείρονται στο εσωτερικό του δάσους εφόσον, όπου και όσο μπορούν. Οι κατασκευές που ετοίμασαν και περιποιήθηκαν την προηγούμενη χρονιά βρίσκονται ακόμη εκεί.

34

Ο σκελετός, φτιαγμένος με ευθύγραμμους ξύλινους στύλους, η κάλυψη από φύλλα λαμαρίνας και συρμάτινο πλέγμα, τα σκοινιά που περιγράφουν και ορίζουν τον απαραίτητο χώρο άσκησης των ελάχιστων και επαναλαμβανομένων τελετών της λιτής ζωής τους στα ορεινά. Στην αρχή, τακτοποιούν το εσωτερικό του ελάχιστου χώρου της διαμονής. Καθαρίζουν τη γη, το ξύλινο πρόχειρο κρεββάτι και στρώνουν χοντρά υφάσματα, τα σκεπάσματα για τον ύπνο. Επισκευάζουν και ενισχύουν την στέγη. Δεν βιάζονται να εποπτέυσουν το χώρο και τα γεγονότα του που σε λίγο θα ορίσουν τα τυπικά και τις πρακτικές της μακριάς παραμονής τους, τους τρόπους, δηλαδή, που θα αφουγκραστούν το πρωί το θρόϊσμα των δένδρων και την ποικιλία των ήχων του δάσους τους, τους τρόπους και τις διαδρομές που πρέπει και θα ακολουθήσουν για να συλλέξουν την τροφή, τους τρόπους και τις ώρες που θα λουστούν στα ζεστά νερά μιας πηγής ή θα δροσιστούν στο κρύο νερό του ρυακιού. Μερικές καλύβες βρίσκονται τοποθετημένες τόσο σωστά που ο ήλιος ζεσταίνει κάθε υλικό της δομής και οι θάμνοι προστατεύουν από τον ψυχρό αέρα της νύχτας.

35

Οι εποχές Αναγνωρίζουμε και διαθέτουμε τους εαυτούς μας στην εμπειρία των εποχών. Αυτοί οι διακριτοί κύκλοι φυσικών ατμοσφαιρικών χαρακτηριστικών και διαθέσεων εκβάλλουν το ποικίλο περιεχόμενο τους προς το σώμα που αναγνωρίζει, αντέχει, αντιδρά, υποχωρεί, προστατεύεται, ρυθμίζει την ομοιοστασία του. Ιδιότητες και συνοδές αντιδράσεις στο ατμοσφαιρικό συνεχές διαντιδρούν με τα αισθητήρια καθως εκφράζονται προκαλώντας εκφράσεις. Η επιλογή της εγκατάστασης στο πεδίο του καιρού, της εισόδου στο δάσος, της κατοίκησης μιας ελάχιστης αλλά λεπτομερούς κατασκευής, διαμπερούς στις φυσικές συνθήκες, ορίζει ένα τύπο συμπεριφοράς, μια απαιτητική και δύσκολη κατάκτηση, τον ορισμό του απαραίτητου μέτρου, ένα ύφος σχέσεων και ανταποκρίσεων, μια εξαρτημένη και ισχυρή επιλογή εδραζόμενη στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Έτσι παρά το γεγονός της ακολουθίας στην απόσυρση και στον βαθύ και ήσυχο ύπνο γυμναζόμαστε στην αφύπνιση στον κρύο αέρα και το θροϊσμα των δένδρων. Παρά το γεγονός της ακολουθία της περιβολής στο διαμπερές περίκλειστο της πρόχειρης κατασκευής γυμναζόμαστε στην αντιμετώπιση του εξωτερικού και άγνωστου φυσικού πεδίου, στο ανάγλυφο του εδάφους, στην ιδιαίτερη πυκνότητα της χλωρίδας.

36

Παρά το γεγονός της ακολουθίας στην παρασκευή της τροφής γυμναζόμαστε στην έρευνα και τον εντοπισμό των πηγών της. Παρά το γεγονός της ανάπαυσης και της εποπτείας του εγγύς τοπίου γυμναζόμαστε στην νεα κωδικοποίηση των σημείων και των σημασιών του. Παρά το γεγονός της εξοικείωσής μας με τον κύκλο του φωτός και του σκοταδιού γυμναζόμαστε στην εξαιρετική άσκηση της αναγνωρισης των συναρτήσεων κάθε ηχητικής ταυτότητας. Το δειλινό, η αυγή, το βαθύ μεσημέρι, τα κλαριά των δένδρων, η υγρασία και οι σταγόνες της, η ορμή του σκοτεινού ουρανού και η αστραπή που ρημάζει τη συνείδηση αφήνοντας να αναβλύσουν οι αρχέγονοι φόβοι.

37

Οι τομές στην επιφάνεια Εκπαιδευτήκαμε ώστε να εντοπίζουμε και να απαιτούμε ολοένα και περισσότερα σε ατελείωτους αριθμούς και ποσότητες, από ένα σύστημα ωφελιμιστικών σχέσεων και απομακρυσμένων αναγνώσεων όπου η φύση αναγνωρίζεται, χρησιμοποιείται, ανασκάπτεται και αναταράσσεται. Το έδαφος, το υπέδαφος, οι καλλιέργειες, οι αλιεύσεις, το νερό, οι διαφορετικές και ήπιες γεωγραφίες της εγκαταστασης τροφοδοτούν με ενέργεια και υλικά πολύ περισσότερο από το μέτρο και την ανανεωτική τους δυνατότητα. Η επιφάνεια του πλανήτη αναγνωρίζεται πλέον ως ένα διοικητικό σύστημα τεχνητών διαμερισμάτων εκμετάλλευσης, συνδυασμένων και άτακτων ανταλλαγών και διαθέσεων του πρωτογενούς υλικού. Οι αστικές συσσωρεύσεις συνδυάζονται και συντηρούνται από τα βιομηχανικά υπόβαθρά τους, διαθέτουν και καταναλώνουν, ρυθμίζοντας και μετρώντας την καταστροφική δυνατότητά τους.

38

Σε αυτή την κριτική άσκηση θα γυμνάσουμε τους εαυτούς μας παρατηρώντας και διευθύνοντας τη συνείδησή μας σε εκείνα και όλα τα σημαντικά, τα έκτακτα και τα άτακτα ζητήματα της διαφοράς στα τυπικά της κοινής διαβίωσής μας. Στο μέτρο της διαμονής μας σε παλιά και ασυντήρητα διαμερίσματα που, όμως, θα προστατεύσουν σίγουρα και βέβαια το σώμα μας από τις απογευματινές καταιγίδες. Στο μέτρο της εγκατάστασης της συλλογικής δραστηριότητάς μας σε εκείνο τον απροσδιόριστο και περιορισμένο χώρο που τώρα μετατρέπεται στο κέντρο των συλλογών της ποικιλίας των καταγραφών και των γεγονότων της δράσης μας. Προσδιορίζουμε και εκδίδουμε τα πρώτα συνεπή και σκληρά σχόλια για την σημαντική διαφορά μεταξύ της θεαματικής ζωής και της ταιριασμένης εκπαίδευσή μας για τη φύση ως πλήρες σύστημα αλληλοσυσχετισμού του παρατηρητή και του πεδίου της παρατήρησής του. Ο εαυτός μας, ίσως για πρώτη φορά, βρίσκεται και παρουσιάζεται στο ξέφωτο μετά την δυνατή βροχή, στην όχθη του ρυακιού στην μεγάλη ζέστη, στον αέρα της νύχτας μακριά από το ενδιαίτημά του. Εκδίδουμε την πρώτη και ύστερα τις πολλαπλές φράσεις που γρήγορα συνθέτουν και σταθεροποιούν την απομάκρυνσή μας από το κοινό και ψευδές κτήμα των προϊδεασμών μας. Κοιτάζουμε ο ένας τον άλλον και ζητάμε, αναζητάμε και ανταποδίδουμε την λεπτομέρεια, την παρατήρηση, το εύρημα, τη σκέψη, το στοχαστικό υπόλοιπο, ώστε να πληρωθούμε και να συνδυαστούμε σφοδρά στην αναδυόμενη συλλογικότητά μας. Φτιάχνουμε, ενθουσιασμένοι, το πρώτο μοντέλο συμβίωσης και γνώσης για το και μέσα στο οικοσύστημα της Ελατιάς καθώς εννοούμε και κατανοούμε την ζωτική και ουσιώδη σχέση του φυσικού πεδίου στην μεγαλοπρέπειά του και, ταυτόχρονα, του ίδιου πεδίου ως ζωτικού τροφοδότη πρώτης ύλης της βιομηχανίας. Δεν βλέπαμε και δεν γνωρίζαμε πως η καθε ποσότητα, το κάθε φορτίο υλικού (οι τεμαχισμένοι και στιβαγμένοι κορμοί των δένδρων) έχει ήδη υποταχθεί και μετριέται ως ταχύτητα και κόστος συνδεδεμένο αυστηρά και ισχυρά με τον παγκόσμιο οικονομικό πλήρες της εκμετάλλευσης του φυσικού. Οι τομές του αναγλύφου (σκάψιμο και διάνοιξη των δασικων οδών) εκτίθενται και εκδίδονται συμβολικά ως η βάση και η βία ενός χειρουργικού δείγματος τομής που χρειάζεται και χρησιμοποιείται εξαιρετικά. Οι μηχανές διάνοιξης, κοπής και διευθέτησης των εργασιών είναι βαμμένες κίτρινες. Λάμπουν από το νερό της πρωινής βροχής καθως μετακινούνται και γεμίζουν με ισχυρο θόρυβο το τοπίο. Λειαίνουν και συμπιέζουν ό,τι εξέχει δημιουργώντας την απαραίτητη και λειτουργική επιφάνεια πρόσβασης και μεταφορών.

39

Η εργασία Δεν ξεκινήσαμε γνωρίζοντας ακριβώς την πορεία και τα στάδιά της ούτε σχεδιάσαμε ένα πλήρες και σημαντικό πρωτόκολλο συμπεριφοράς. Αναγνωρίσαμε βαθμιαία το πεδίο της πρόσκαιρης και σφοδρής εξέλιξης της κοινής ζωής μας. Οι εικόνες και οι κατάλογοι που, πριν ξεκινήσουμε, συμβουλευτήκαμε δεν απέδωσαν την πολύτιμη οδηγό λεπτομέρεια ούτε διεθέσαν την ουσιαστική προοπτική των τόπων και των τοπίων τους. Εκεί, συμφωνήσαμε γρήγορα στο πρώτο πρόγραμμα. Για τις συστατικές ερωτήσεις, για τις ανιχνευτικές πορείες που θα μεταβληθούν αμέσως σε απαιτητικά οδοιπορικά αναγνωρισης και εννόησης του εγγύς και του ευρύτερου φυσικού πεδίου σχέσεων. Για τη συνεχή κοινή εργασία στην αίθουσα που πρόκειται να συνδεθεί άρρηκτα με την πορεία των προθέσεών μας αλλά και να στηρίξει την ζωτική ανάμνησή που, κάποτε, θα κυριεύσει την αναπόλησή μας σε ένα μακρινό μέλλον. Παράγουμε και επιχειρούμε στα αναδυόμενα ερωτηματικά που κατευθύνουν, που οριοθετούν, που δεσμεύουν ή εξαπολύουν το ενδιαφέρον μας διαμορφώνοντας το πεδίο ανάπτυξης της κοινής γνώσης. Συνθέτουμε τις συλλογές των ευρημάτων. Αρχειοθετούμε τα ψήγματα και τις σειρές των ιδεών σε ενότητες και κεφάλαια δυνατών προσδοκιών και διευθύνσεων. Οι εξαιρετικές συζητήσεις εξελίσσουν και ενισχύουν τις προθέσεις μας αλλά, κυρίως, τακτοποιούν τη σειρά και την ιεραρχία της απόδωσης σημασίας και εκφραστικής συνέπειας. Οι σύντροφοί μας αποκαλύπτονται, θεώνται, διαρρυθμίζοντας το πανθεο των προσωπικών και των συλλογικών εντυπώσεων καθως μορφοποιείται ο ισχυρός ζωτικός χώρος της κοινότητας και των στοχαστικών σχέσεών μας.

40

Απαλύνουμε και καθησυχάζουμε τον πρώϊμο φοβο καθώς διασχίζουμε το τοπίο ρυθμίζοντας και εξετάζοντας τη σχέση με το ανάγλυφο, τον προσεκτικό βηματισμό, την ανάγνωση και την ερμηνεία του ήχου. Κρίνουμε αυστηρά τον εαυτό, μόνοι στο κέντρο ενός συνόλου στάσεων και προσδοκιών, κρίνουμε τις σκέψεις, που για μια στιγμή τείνουν να εξουδετερώσουν την ειδική και δική μας κωδικοποίηση που σταθεροποιεί για όσο χρειάζεται το εύπλαστο νόημα και την τελετή της διάθεσής του. Μετά, διατρέχοντας την ίδια μοναχική στοχαστική πορεία που θα εκδιπλωθεί στον χρόνο και θα χαρακτηρίσει πολλές στιγμές στο συνεχές μέλλον της ωριμότητάς μας πρόκειται να κρίνουμε. Να κατανοήσουμε την έκταση, τη μορφή του πεδίου και την ποικιλία των διακλαδώσεων του κοινού επιτεύγματος ώστε όταν εννοήσουμε την ζωτική του πλεκτή σύνθεση να αντικρύσουμε γενναία το τμήμα εκείνο της συμφωνημένης κοινής στάσης να ακτινοβολεί …στην συμφωνία του. Σύμφωνο με τα πολλαπλά επεισόδια των συναντήσεών μας, με την χαρτογράφηση και την τακτοποίηση των ιδεών που δόθηκαν, διαδόθηκαν και μεταβλήθηκαν σε σημαντήρες του συλλογικού άθλου. Σύμφωνο με τις απαντήσεις και τις καταγραφές που προσδιόρισαν τις κινήσεις της ημέρας και τα αιτήματα της τελευταίας συζήτησης. Σύμφωνο με τις τακτικές και έκτακτες πειθαρχίες καθως ο κύκλος των σχέσεων ξεκινούσε ξανά και ξανά γεφυρώνοντας και διανοίγωντας τις καθημερινές δυνατότητες. Οι λεπτές κινήσεις, οι χειρονομίες και οι εκφράσεις καθως διασχίσαμε το δικό μας, οικείο, πεδίο διερεύνησης και συλλέξαμε το υλικό απόθεμά του και, από αυτό το απόθεμα, συνθέσαμε και μορφοποιήσαμε τις ιδέες φορείς και ελκυστές νοήματος που συγκράτησαν και συγκρατούν ακόμη το υλικό των αφηρημένων αποκτημάτων που μοιραστήκαν και εξέδωσαν το θησαυρό-αρχείο του τόπου, οδηγούν ακόμη και τώρα τη σκέψη και τις πρακτικές μας.

41

42

43

report from the Italian team

44

from MACRO to MICRO GENERAL OUTLINE OF PROCESS Human intervention in the area has played a significant role in the present day form of the forests on central Rhodopi. In Older times there were scattered villages in the area as well as nomadic Sarakatsans. Following liberation and the treaty of Lausanne(1923) there was an exchange of Muslim population with the Greek population in Pontus (Northern Turkey and the Black Sea). The refugees settled in the southern and larger villages where they remain until the civil war. During the inter-war period the Sarakatsans continue to exert a strong presence and to create grazing meadows for sheep in the area. Intensive live stock rearing in the area led to the creation of extensive meadows and only in limited areas were there high forests. Evidence tells us that the verdant area arount the forest village of Elatia was meadowland. From 1946 onwards the Sarakatsans began abandoning the area for good and soon the whole of Central Rodopi became a “forbidden zone� due to the Cold War contitions in Europe. The removal of live stock rearing and intensive human activity resulted in natural reforestation and the forestation of the area that continues even today.

The group has direct its interest to the nomadian modalities of interaction with the territories (having a strong identity and changes at the same time) This Behavior represents an actual model of planning as a possibility of sharing places and cultures (for example the Grecian and Bulgarian border) maybe connectable again by the new european reality.

NATURAL RESOURCES - Flora The prefecture of Drama in terms of its natural environment is a special area of Greece.

We can safely say this because it contains nearly all vegetation zones which can be encountered in Greece but also because the flora of the area is rich in plant species (more than 1000), including some which are unique to Greece. The zone includes highly productive forests providing valuable timber (beech timber, poles for the national electricity and telecommunications companies, black pine timber). In parallel and in an altitude from 1000-1950m there are forests of conifers able to survive low temperatures that are important and of historical significance since they consist of species that have been lost for good in the rest of the area. In these forests, the main dominant species are spruce and pinus sylvestris while the species to be found among the beech forests can also be found here.

NATURAL RESOURCES - Fauna The fauna in the prefecture of Drama is particularly endowed in terms of species and species populations. One of the most significant Greek mountainous ecosystems, that of Central Rhodopi, extends across the northern part of the prefecture where if not all, then surely most, of the species which live on the Greek mountains can be found. More than 150 species of birds can be found in the prefecture, many of them are listed in the European Community Directive on species needing special protective measures. Moreover, in the wider area of the prefecture can be found, at least 32 species of mammals, most of which are rare in Greece and in Europe. EC Directive 92/43 protects many of these species and their habitats.

TERRITORIAL INTERACTION with NATURE From a strict historical and archeological point of view, different historical periods and cultures present in the western Rodopi, creating a system of complexity:each element becames an ingredient for building a relationship with the landscape This becames active and dynamic through a consious use of resources.

RECOGNIZE the IN-BETWEEN PLACE NETWORK The connection of Elements identifies the place as a system of relationships which creates a network of different ingredients and, in the mean time this lets the total growth of this place through a dynamic cohabitation.

PRESERVING and EVALUATING ∆he use of reciprocal relation between flexible and temporary environments lets the protected elements not to be separated from the need of the different ones, obliging them to coltivate that will not be in contrast with the others.

BETWEEN NATURE AND HUMAN BEINGS We proceed analysing the evolution of the territory by objerving the anthropological, historical and geogrfical aspects. Thiw means understand the place using the past as a reference to acquire consciousness. Through thiw experience of knowledge we proceed in the creation of a model of behaviour: interaction between human beings and nature.

SEASONAL AND TEMPORARY USES In thiw area the use of the territory is mainly seasonal as it was in the past (sarakatsani shepherds) so a critical intervention has to accord with this modality of utilization.

FLEXIBILITY OF THE PARTICIPATE PROJECT Work on the territory means acting inside a system of relationships trying to improve the terms of use, but at the same time, respecting their dynamics non invasive structuresñfit in flexible wayñintervention in significative areas analytical approach combined with the related functional program individuate and satisfy the different needs in loco SENSIBILIZATION system of punctual elements placed in critical points that represents the net and the site significative objects inserted in a way to propose anthropological and cultural references through authentical traditional structures flexible elements support specific activities. Use the positioning of the elements to create consciousness of places in the relationship with the territory.

45

PROPOSE OF SPECIFIC INTERVENTIONS Physical transformation and development like models For years the local-temporary inhabitants of this precious area, in the north-east side of Greece, move to develop their territory. Territories that need to be considered in their specific complexity like living organisms, to become connecting places where wishes social expressions need more and more spaces to be heard. There are importand projects in act (like the “Callisto”) for several realities of the same territory, also with different necessities and problems to resolve. It is important to realise common proposals starting from a big and unique base: the interaction between nature and human beins. The dialogue of different actors, in which enter forms of historical and cultural aggregations, informal groups and institutes, for researching the real development of civilization.

Feeling part of a collective identity happens so rarely.

The individual is able for everything, his acting is direct and mainly dangerous, the collectivity has evolutional times linked to contingency of all components, to awareness of a context in continuous movement. Freguenting a “non-luogo” ( a place without identity, that means a transitory space with luck of live relations) attractive and melting pot of individuals oriented in the same way, satisfies much more than every other proposal of aggregation in the effort to become critical mass, that is mass capable of attracting satellite and wandering comets in the remained.

46

This workshop could be seen as the meeting and the confrontation of satellites and wandering comets, that by their own nature and maturity, move themshelves by rhythm and inside different spaces. Fron here it grows up the distance and the gap between knowledge and perception of the reality, between living inside and outside, between being aware of belonging to the environment and visiting like alienated foreign by the precious value that is violated, explication of maturity and altering choices the whole by the unigue act.

Free spirit in a free body subject to a free mind. In a word : an individual.

So the “non-luogo” of the meetings becomes a container to fill in with products of the backside yard, the interaction dies by deficit of capability in doing while the bar is empty, remaining only the members for the cleaninig and wondering why the evening has failed.

Tending to unitary through different elements means, first of all, not considering ourselves foreign to the natural environment in which we live, but rather being part of a unique organism. he man and the nature form the Whole.

The elements of nature belong to man such as man belong to nature.

His presence on the territory, the environment in which he lives, in wich he recognizes himself and orientates himshelf every day in the simple satisfaction of the primary necessities. Simply but not banally, respecting the nature and the environment mean respecting ourselves.

Keivan Chavoshbaran Andrea Santuari Valentina Bandieramonte Stella Bellini Emily Guerra • Instituto Universitario di Architettura di Venezia

47

Το τμήμα αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας συμμετείχε με 10 φοιτητές και φοιτήτριες στο πρόγραμμα: ‘‘Ανάπτυξη συνεργασιών σε θέματα περιβάλλοντος μέσα από το Πρόγραμμα Νεολαία’’. Το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και υποστηρίχτηκε από την περιβαλλοντική οργάνωση «Καλλιστώ» και το δασαρχείο Δράμας. Υλοποιήθηκε στην περιοχή της ορεινής Ροδόπης, στο δασικό χωριό της Ελατειάς (Καρά-Ντερέ) του νομού Δράμας. Στόχοι του προγράμματος 1. Η μελέτη και κατανόηση της ταυτότητας της προστατευομένης περιοχής NATURA 2000 στην ορεινή Ροδόπη. Το φυσικό και τεχνητό περιβάλλον. 2. Η μελέτη των στοιχείων κατοίκησης της περιοχής (εγκαταλελειμμένα κτίσματα, διοίκηση και υποστήριξη των υλοτόμων και της διαχείρισης του δάσους, ιδιοκατασκευές και ελαφρά στοιχεία σήμανσης και τοποσήμων), 3. Ο σχεδιασμός προτάσεων διαμόρφωσης και επανάχρησης των υποδομών της περιοχής και η ενεργοποίησή τους σε ένα πλαίσιο προσδοκιών βιώσιμης ανάπτυξης. Αποδέκτες των προτάσεων είναι οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, ο φορέας διαχείρισης και ο τοπικός πληθυσμός. 4. Η γνωριμία και η σύνδεση με φορείς ενεργοποίησης της δια-συνοριακής σύνδεσης νέων επιστημόνων και ερευνητών με απώτερο σκοπό την μελλοντική στενή συνεργασία στα θέματα της προστασίας και της διατήρησης του φυσικού περιβάλοντος. 5. Η εμπειρία των δράσεων σε φυσικό περιβάλλον, η παρουσία στον τόπο και το τοπίο του. 6. Η ευτοπική κατοίκηση, η ολικότητα του σχεδιασμού, η πολυπλοκότητα των συνδέσεων και συσχετισμών με το φυσικό περιβάλλον, η εμπλοκή με τις θεωρίες της κατανόησης του περιβάλλοντος, της ανίχνευσης, του εντοπισμού και της τεκμηρίωσης της δράσης μέσα σε αυτό.

9-18 Ιουλίου 2005