ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ
στάσεις στην ευτοπία ιη’ εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού
το βαθύ τραύμα στο έδαφος ΒΑΒΔΟΣ - ορεινή ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
LAND2019
24 8 - 30 8 2019a
διάλογοι - διευκρινήσεις - οδοιπορίες - μια συνάντηση για την εκπαίδευση dialogues • clarifications • walking practices • a meeting for education
2020 έκδοση
6
LAND2019 24 8 - 30 8 2019
MSA UNIVERSITY - Cairo - Egypt UNIVERSITY of THESSALY - Hellas
το ανοικτό τραύμα στο έδαφος the open wound on the earth
διάλο dialogues • cla
ογοι - διευκρινήσεις - οδοιπορίες - μια συνάντηση για την εκπαίδευση arifications • walking practices • a meeting in education
το ανοικτό τραύμα στο έδαφος Μεταλλευτική Ιστορία και τακτικές θεραπείας των τραυμάτων του εδάφους ...στην κοινότητα Βάβδος, το διάστημα μεταξύ της 24ης και της 30ης του Αυγούστου πραγματοποιήθηκε το εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού LAND2019 με θέμα και ζητούμενο τη σημειακή ή γενική επανόρθωση/ανάταξη των ανοικτών ορυγμάτων από την λειτουργία του εγκαταλελειμμένου πιά εργοστασίου εξόρυξης λευκολίθου. Στο εργαστήριο που διοργανώθηκε από τον αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος αρχιτεκτόνων του πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ιορδάνη Στυλίδη συμμετείχε το τμήμα αρχιτεκτόνων του πανεπιστημίου MSA της πόλης Κάϊρο, της Εγίπτου, με υπεύθυνη οδηγό την Marine Medhat. Το εργαστήριο ενεργοποιήθηκε μετά από την πρόσκληση του συλλόγου προστασίας της φύσης και της παράδοσης ΒΙΓΛΑ. Ταυτοχρόνως, στο χώρο του παλιού σχολείου, οργανώθηκε και παρουσιάστηκε έκθεση φωτογραφιών από το εγκατελελειμμένο εργοστάσιο και το ρημαγμένο τοπίο γύρω του, υλικό και πρόθεση της κατοίκου και ενεργού ακτιβίστριας Ευαγγελίας Μπουλάκη . Οι εργασίες και τα αποτελέσματά παρουσιάστηκαν το πρωί της 30ης Αυγούστου στο χώρο του δημοτικού σχολείου της κοινότητας στους κατοίκους που ήταν παρόντες/ούσες.
στάσεις στην ευτοπία εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού, Βάβδος, 2019 http://iordanisstylidis.gr/workshops-7.php
χρονικό
το ανοικτό τραύμα στο έδαφος
Χρονικό
Το εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού LAND2019 σχεδιάστηκε, προγραμματίστηκε και πραγματοποιήθηκε στην κοινότητα της ορεινής Χαλκιδικής Βάβδος. Ολοκληρώθηκε με μία γιορτή. Η απόφαση για την ενεργοποίησή του πάρθηκε μετά από την πρόσκληση του τοπικού συλλόγου ΒΙΓΛΑ για την διατήρηση της φύσης και της παράδοσης. Ενισχύθηκε σημαντικά από τις μετέπειτα αλλεπάλληλες επισκέψεις για την ανίχνευση και την εποπτεία των συνθηκών που διαμόρφωσαν τον ιστορικό βηματισμό της κοινότητας αλλά και τις αιτίες τραυματισμού του εγγύς τοπίου από την δραστηριότητα εξόρυξης που εξελίχθηκε εκεί για αιώνες. Σκοπός του εργαστηρίου ήταν η εκπαίδευση των φοιτητών και των φοιτητριών που συμμετείχαν στην σκέψη. Για τις ιδιότροπες σχέσεις με την φύση, την ιστορία του οικισμού και τις δραστηριότητες των ανθρώπων του, τις πράξεις τους και τα αποτελέσματά τους επί του εδάφους, του υπεδάφους, που σήμερα ελέγχονται συστηματικά και υπερασπίζονται τόσο από τοπικές και υπερτοπικές ομάδες ανθρώπων όσο και από εθνικούς και υπερεθνικούς θεσμικούς οργανισμούς.
Στο εργαστήριο συμμετείχε μια μεγάλη ομάδα φοιτητών και φοιτητριών από το πανεπιστήμιο MSA, της πόλης Cairo, της χώρας Εγίπτος. Συμμετείχαν, επίσης, οι πολίτες της κοινότητας που ενδιαφέρθηκαν για το περιεχόμενο και τις εκδηλώσεις του εργαστηρίου που εντέλει απέδωσε μια σειρά από προτάσεις –σχέδια και ψηφιακές απεικονίσεις- ανάταξης των τραυμάτων του τοπίου με σκοπό να εμπνεύσουν για την εκκίνηση μιας συζήτησης για την πολιτική και φιλοσοφική διάθεση των ανθρώπων που καθώς κινούνται στην ιστορία, μεταφέροντας από γενιά σε γενιά την ισχύ των ηθικών τρόπων συσχέτισης με το περιβάλλον, ενεργούν, όταν οι πολιτικές συνθήκες το επιτρέψουν, με σκοπό την επίτευξη της απαραίτητης ισορροπίας.
Η ομάδα εργασίας ταξίδεψε από την βόρεια Αφρική, τον νότο της ανατολικής μεσογείου θάλασσας, του μυθικού υδάτινου υποβάθρου σημαντικών πολιτισμών, και εγκαταστάθηκε στο παροπλισμένο σχολείο της κοινότητας. Εκεί, στο διάστημα μιας εβδομάδας, εργάστηκε εντατικά. Περιηγήθηκε στους εγγύς τόπους και τα τοπία τους, επισκέφτηκε και συνέλεξε τεκμήρια των φυσικών διαμορφώσεων, των ορυγμάτων και των αποθέσεων της βιομηχανικής δραστηριότητας, συνέλεξε και κατέγραψε τα περιεχόμενα των διαλέξεων και των συζητήσεων, έκρινε και τροποποίησε σωστά τις πρώτες και τις ύστερες λεπτομέρειες για την επιθυμία της μετάβασης της κοινότητας στην μετα-βιομηχανική ισόρροπη απο-ανάπτυξη, την επιδίωξη μιας εναλλακτικής, σοφότερης, οικονομικής σχέσης με το περιβάλλον της. Τα τέσσερα ολοκληρωμένα σχέδια, προοπτικές απεικονίσεις των ιδεών για την διαμόρφωση της αναγκαίας μελλοντικής συζήτησης, οδηγίες και κατευθύνσεις για τον εμπλουτισμό της σκέψης των πολιτών και κατοίκων αλλά, πολύ περισσότερο, δείκτες και ελκυστές σημασίας του γενικού δημόσιου διαλόγου για την περιβαλλοντική δικαιοσύνη που ήδη εξελίσσεται σε ολόκληρο τον πλανήτη είναι πλέον απόκτημα των σπουδαίων εργατών/τριών και πρόκειται –γιατί όχι- να καθορίσουν την πολιτική προοπτική τους. Ταυτόχρονα με αυτήν την σειρά των εμπειριών στοχαστικού συμμετοχικού σχεδιασμού ακολουθήσαμε και επαληθεύσαμε την θεωρητική και πειραματική προσέγγιση δοκιμής των συστατικών στοιχείων επαλήθευσης της ευτοπικής συνθήκης συλλογικής ζωής σε περιορισμένο χρόνο και χώρο. Πετύχαμε να οριοθετήσουμε σωστά τον ορισμό και τα ουσιαστικά εκφραστικά συστατικά του και να αναγνωρίσουμε –να ζήσουμε- στην επικράτεια της ισχύος τους. Το χώρο και τον χρόνο της ευτοπίας, το σύστημα πολιτικών και αισθητικών-φιλοσοφικών σχέσεων, το σύστημα ασφάλειας και ειρηνικής διαβίωσης –συμβίωσης- μέχρι την ολοκλήρωση της πλήρους σημασίας του. Την κοινόχρηστη και συνεπή με τον τρόπο μας ευδαιμονία.
ιστορία
ομάδα έρευνας και σχεδιασμού Στυλίδης Ιορδάνης
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Medhat Marine
MSA University - Cairo - Egypt
Ahmmed Wahid Alaa Ahmed Aly Abdelwahab Andrew Samy Aya Ibrahim Bassem Ibrahim Bassem Ibrahim Dalia Ahmed Esraa Mohamed Huda Soliman Marine Amin Mirna Samir Mohammed Taha Mona Sakr Nouran Sherif Omnia Attalla Tasneem Mohamed Yara Ewida
ομάδα υποστήριξης Ευαγγελία Μπουλάκη Στέφανος Σγαρδέλης Μαρία Παναγιωτοπούλου Όλγα Δεληγιαννη Χρήστος Κουτσός
LAND2019 το ανοικτό τραύμα στο έδαφος
10 11
• Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας • Περιφερειακή Ενότητα Χαλκιδικής • Σύλλογος προστασίας της φύσης και της παράδοσης • ΚΤΗΜΑ33 - δράσεις για την προστασία της φύσης
κτήμα33 κτήμα 33
για την απο-ανάπτυξη και την άμεση δημοκρατία
θεσσαλονίκη
2018
για την απο-ανάπτυξη και την άμεση δημοκρατία
2018
θεσσαλονίκη
ιστορία Μεταλλευτική Ιστορία και τακτικές θεραπείας των τραυμάτων του εδάφους Ο Βάβδος ανήκε στην ομάδα των 12 κωμοπόλεων και των 360 οικισμών που συγκροτούσαν αυτόνομη συνομοσπονδία και υπάγονταν στην διοικητική αρχή της αυτοκρατορίας των Οθωμανών. Η ομάδα αυτή των κοινοτήτων ονομαζόταν ‘’Μαντεμοχώρια’’ και η στρατηγική τους λειτουργία είχε σκοπό την εξόρυξη, την επεξεργασία και την τροφοδοσία με καθαρό μετάλλευμα αργύρου την Οθωμανική αυτοκρατορία. Η βόρειος Χαλκιδική ήταν ο τόπος σημαντικοτάτης μεταλλευτικής δραστηριότητας από την αρχαιότητα σε διάφορα είδη μετάλλων. Η σημασία της περιοχής επαληθεύεται τόσο από την απόδωση διοικητικής αυτοτέλειας και αυτονομίας όσο και, για τον ίδιο λόγο, την βίαιη ερήμωσή της εξαιτίας της συμμετοχής των κατοίκων στον απελευθερωτικό αγώνα που ξεκίνησε το 1821. Από την αρχή του εικοστού αιώνα έως τα μέσα του (1917-1957) και μετά έως το 1998 η εκμετάλλευση του πλούτου του υπεδάφους είχε σαν αποτέλεσμα την οικονομική άνθιση του Βάβδου εξαιτίας της πλήρους σχεδόν απασχόλησης των κατοίκων στο μεταλλείο. Η παραγωγή και η επεξεργασία μεταλλεύματος λευκολίθου είχε ως τελικό προϊόν την διάπυρο μαγνησία (πυρίμαχα υλικά) και την καυστική μαγνησία (θερμομονώσεις, ζωοτροφές). Αν και έγιναν προσπάθειες οργάνωσης σωματείου εργατών δεν υπήρξε κάποιο αποτέλεσμα. Τόπος διακοπών και εξαιρετικής ήπιας ζωής πλέον ο Βάβδος διαφυλάσσει το φυσικό περιβάλλον, τις τελετές και την φυσιογνωμία της ορεινής συλλογικής έκφρασης, διαχειρίζεται κριτικά την τοπική ιστορία. Αν και η κοινότητα άνθισε και επιβίωσε με αξιοπρέπεια από τις μεγάλες πολιτικές και πολεμικές καταστροφές και ανακατατάξεις του εικοστού αιώνα δεν μπόρεσε, πως θα μπορούσε άλλωστε;, να προστατεύσει το φυσικό περιβάλλον της. Λίγα χιλιόμετρα ανατολικά η μεταλλευτική δραστηριότητα βιομηχανικής κλίμακας στην περιοχή ‘’Σκουριές’’ προκαλεί πλήρη οικολογική καταστροφή του περιβάλλοντος αλλά και των πλησιεστέρων παρακτίων κοινοτήτων και περιοχών. Το βιομηχανικό ερείπιο του εργοστασίου της εταιρίας MAGNOMIN ETME A.E. (θυγατρική της Αυστριακής εταιρίας RANDEX) στέκεται και υπενθυμίζει την πρόσφατη και παλαιοτέρα ιστορία του στους ελαχίστους επισκέπτες. Χαμηλότερα, πέντε χιλιόμετρα από την θέση της κοινότητας του Βάβδου. Ο μεταλλικός εξοπλισμός του εργοστασίου λεηλατήθηκε σε δύο διαφορετικές περιόδους. Σκοπός της έκθεσης φωτογραφίας αλλά και του εργαστηρίου σχεδιασμού που πραγματοποιείται στην κοινότητα στο τέλος του Αυγούστου είναι η κατανόηση και η ενδελεχής διευκρίνηση, με σαφήνεια και συνέπεια του σημαντικού ιστορικού υποβάθρου αλλά, κυρίως, η προσπάθεια διερεύνησης και παροχής οπτικοποιημένων ιδεών για την σημειακή ή γενικότερη ανάταξη των τραυμάτων του εδάφους.
LAND2019 το ανοικτό τραύμα στο έδαφος
12 13
DALIA MOSTAFA NOURAN WAEL OMNIA MAGDY TASNEEM ALAA
MOHAMMED MAHMOUD HASSAN AHMED WAHID YARA MOHAMMED HUDA M. RASHAD
AYA ISMAIEL GHOBASHI MONA HASSAN SAKR ALY MOHAMED HANFY ANDREW SAMI RAMZY
ALAA MOHAMED ESRAA MOHAMED MIRNA SAMIR
δράσεις Ανταποκρίσεις της ανθρώπινης δράσης στη γεωγραφία σημειώσεις για την Ιστορία και την περιβαλλοντική δικαιοσύνη Καθώς ο πλανήτης, η επιφάνεια και τα βάθη του έβραζαν και ωθούσαν την ρευστή ύλη, είτε στα βάθη είτε στα ύψη της ακατάστατης ακόμη επιφανείας, ορθώνοντας και καταποντίζοντας όρη, τινάζοντας και συμπιέζοντας, μορφοποιώντας πρόσκαιρα γιγαντιαία σκάματα και εφήμερες βαθιές ρωγμές, σχηματίστηκαν και αποσυντέθηκαν, συντέθηκαν και διαλύθηκαν, ξανά και ξανά, οι ποικιλίες των συνδυασμών ύλης που αργότερα, πολύ αργότερα, θα ονομάζονταν. Έτσι ώστε κάθε όνομα και κάθε συνδυασμός να οδηγήσει σε ένα αντικείμενο, ένα δείγμα σημασίας, ένα εξάρτημα, ένα σημα και σύμβολο των μακρινοτάτων μελλοντικών πολιτισμών που επρόκειτο να ρυθμίσουν ακριβώς την εφήμερη ταυτότητά τους. Την ανάγκη, τα όριά, το πρώτο και τα ακόλουθα περιεχόμενα, που επέτρεψαν και επιτρέπουν ακόμη τη σταθερή και εύρωστη συλλογική ζωή. Η φύση, αυτό το συμπαγές και απρόσιτο στις ιδιότητες και τον σκοπό του σύστημα σχέσεων, το τοπικό και το ευρύτερο, το μακρινό και πλησιέστερο πλήρες που, παρόλαυτα, διαφοροποιεί, συνταιριάζει, συνδυάζεται και αναπαράγει συνεχώς την σύστασή του, εξέδωσε και συντηρεί το είδος που συνδιαλέγεται και συντηρεί, προστατεύει και ρημάζει, αναγνωρίζει σωστά και εξουδετερώνει κάθε και όλες τις συνδεσμολογίες νοήματος που προστατεύουν και υπονομεύουν τα περιορισμένα και ακριβή στη σημασία τους συστήματα της οικολογίας του. Τον και Την άνθρωπο. Όταν η ρευστή επιφάνεια σταθεροποιήθηκε, τόσο ώστε οι συνεχιζόμενες μορφολογικές αναμορφώσεις να εξελίσσονται βραδύτερα στον γεωλογικό χρόνο, την επαφή με την ατμόσφαιρα αλλά και το νερό, η επιφάνεια του αορίστου και ασταθούς ακόμη εδάφους, πλημμύρισε απο φυτική ζωή, από μικροοργανισμούς που ελεύθεροι στην ανάπτυξή τους, δεσμευμένοι στο χρόνο, πολλαπλασιάζονταν, αναπαράγονταν, δοκίμαζαν και δοκιμάζονταν σε μυριάδες παραλλαγές. Τροποποιούσαν το άμεσο και γενικό περιβάλλον, συγκροτούσαν και διέλυαν τους περιορισμένους και τους συγγενείς θύλακες συμβίωσης, έστελναν και αναζητούσαν χημικά σήματα καθώς, αργά, διαμόρφωναν συμπαγείς μορφές έκφρασης, σταθερά και ασταθή δίκτυα επικοινωνίας, δεσμούς συντήρησης, σχέσεις διατήρησης και επιβίωσης, τρόπους και τεχνικές συντονισμού με το περιβάλλον που περιέκλειε, τη σύστασή τους. Ο κόσμος των ποικιλιών της χλωρίδας παρακολουθούσε και
LAND2019 το ανοικτό τραύμα στο έδαφος
18 19
ακολουθούσε τις εποχές και τον κύκλο του νερού. Ο κόσμος της πανίδας, των μικρών και των διαμορφωμένων σε πλήρες σύστημα ζωϊκών οργανισμών συνδυαζόταν και επιτάχυνε ή περιόριζε τη δράση του στην ολοένα και περισσότερο σταθερή βιόσφαιρα. Ο κόσμος του κυνηγού ανθρώπου και της δημιουργού ανθρώπου άρχιζε να σταθεροποιείται αργά σε μεταβατικές κοινωνίες, σε ορισμένα εδώ και διασπαρμένα εκεί. Γιαυτό, χρειαζόταν να τακτοποιηθεί, να περιοριστεί σε φράσεις και ονόματα, να δεσμευτεί σε μεταβιβάσιμα σήματα, ηχητικά ακριβή, ώστε να κυριαρχήσει σωστά, όταν ήταν κατορθωτό, στα εγγύς και τα απεριόριστα συστήματα σχέσεων που ήδη τροφοδοτούσαν την περιέργεια του είδους διαμορφώνοντας τον εγκέφαλό του. Ο ουρανός της ημέρας και ο ουρανός της νύχτας, οι ήχοι του νερού και των συστάδων των θάμνων στον ισχυρό και τον ασθενή αέρα, η ανίχνευση των ακολουθιών της θερμότητας και των συστάσεων του εδάφους, οι τρόποι του σώματος, οι διαφορές του σώματος, οι τροποποιήσεις, ή έλλειψη και ο θάνατος, η περιοδική αφθονία και η οικονομία της τροφής, η πρώτη τοποθεσία του οικισμού αλλά και η τοποθέτηση ενός κλαδιού ώστε να γεφυρώσει το άνοιγμα ανάμεσα σε δύο βράχους, το ξύλο που επέπλεε και ο κορμός του σπασμένου δένδρου που έφτασε στην απέναντι όχθη, πρόσφεραν, προσφέρθηκαν στην ανεξέλεγκτη περιέργειά του. Το είδος των ανθρώπων δημιούργησε την ιστορία του. Την ποικιλία των ιστοριών που φρόντισε και φροντίζει να τακτοποιεί με επιμέλεια σε συλλογές κειμένων και αρχεία. Οι άνθρωποι, όπως οι ήρεμοι, οι δυνατοί και οι θηριώδεις κυματισμοί της θάλασσας, διαμόρφωσαν την επιφάνεια του εδάφους, επέπλευσαν και έπλευσαν εκκρεμείς στην επιφάνειά της, βυθίστηκαν και έφτασαν στο βυθό, κοίταξαν, ξανά και ξανά, την σύσταση της διάφανης επικράτειάς της και αναρωτήθηκαν για τα βάθη, του εδάφους και των υδάτων που δεν μπορούσαν να διαπεράσουν με το βλέμμα και τη σκέψη. Βύθισαν τα χέρια τους στο πρώτο μέτρο του συμπαγούς εδάφους, στο πρώτο μικρό βάθος για να τοποθετήσουν εκεί τον πρώτο σπόρο, τον πρώτο θεμέλιο λίθο, τον πρώτο ξύλινο στύλο. Ευθύγραμμο, σωστά τοποθετημένο ώστε να παραλάβει το βάρος και τις συνέπειες των υποθέσεών τους. Όπως τα κύματα, έτσι και ο άνεμος, ο αέρας και η θερμότητα διασπούν βαθμιαία τα ποιό σκληρά πετρώματα. Συντρίβουν τις σκληρότατες κορυφές και τα ύψη τους, σέρνουν τις πέτρες, τα χαλίκια και
LAND2019 το ανοικτό τραύμα στο έδαφος
20 21
την άμμο έως τις εκβολές των ποταμών και τα βυθίζουν στη θάλασσα. Όπως τα κύματα μετακινούν τους κόκκους της άμμου, έτσι και οι οικισμοί, το πρώτο και το δεύτερο καταφύγιο, η πρώτη και η κοντινή πολίχνη, η πρώτη συμφωνία συγκατοίκησης, ορίστηκαν και χάθηκαν από την επιφάνεια του εδάφους, χάθηκαν από τις κορυφές των λόφων, από τα απάνεμα ακρογιάλια. Ξαναδημιουργήθηκαν σε μιά άλλη ακτή, παρασύρθηκαν και από εκεί, φάνηκαν συμπαγείς και ισχυρότεροι σε ένα εκεί του εδάφους, του τοπίου, της γεωγραφίας. Στο εκεί όπου θριάμβευε πια η τεχνική και η σοφία των κατασκευών, η ανθρώπινη ευρηματικότητα, η μεταφορά της γνώσης για την κατασκευή, τον χώρο, τον χρόνο και τις σχέσεις. Οι άνθρωποι κατάφεραν να διαγνώσουν, να δοκιμάσουν, να δοκιμάσουν ξανά και ξανά, την ισχύ του υλικού του εδάφους, την ισχύ των ονομασμένων πια πετρωμάτων αλλά και των ακριβών μετρήσεων της συμπεριφοράς τους. Μαθαίνοντας συνέχεια, διδάσκοντας, κερδίζοντας και χάνοντας τους συντρόφους και τις συντρόφισες στις αλλεπάλληλες σχέσεις με τη φύση. Εκεί, στα πολλαπλά εκεί των σκορπισμένων κοινοτήτων τους, στις θάλασσες, στους λόφους και τα βουνά, στις λίμνες, στα σκιερά δάση, τακτοποίησαν την φωτιά και χύτευσαν, όρισαν ακριβώς τις πρώτες αναλογίες στο κράμα που εντέλει διαμορφώθηκε σε αξίνα, σε φτυάρι, σε σφυρί, σε δρεπάνι. Ώστε να αφαιρέσουν πολύ από τον κόπο του σώματος, να αφαιρέσουν πολύ από την δυσκολία της έκφρασης, από την ανάγκη να πλάσουν σε ύλη τη σκέψη, να μορφοποιήσουν το εκκρεμές νόημα. Να μετατρέψουν την ιδέα σε πράγμα βέβαιο, απτό, ικανό να κρατήσει, να συντηρήσει τον μικρό και τους μεγαλυτέρους πολιτισμούς που ακολούθησαν. Να κατανοήσουν, στον καιρό τους, με τον τρόπο τους, την οικονομία και την γεωμετρία των διαθέσεών τους. Με το φτυάρι και την αξίνα υπέταξαν τα πετρώματα, διείσδυσαν κάτω από την επιφάνεια του χλοερού εδάφους, διέτρησαν τον κάθετο σκληρό βράχο και ανέσυραν υλικά δείγματα που συνάρπασαν το ενδιαφέρον τους. Χύτευσαν νέα μείγματα υλικού, οδήγησαν τον ενθουσιασμό τους σωστά σε κάθε νέα ειδική τεχνική σημασία. Το δρεπάνι εξελίχτηκε και διακλαδώθηκε σε άλλα εξαιρετικά εργαλεία. Τα δάση περιορίστηκαν όσο χρειαζόταν στην κοινότητα, το χωριό και την πόλη. Οι αγροί απλώθηκαν όσο χρειαζόταν ώστε η σπορά και η συγκομιδή να αποδώσει ό,τι χρειαζόταν για την ευμάρεια της συλλογικής ζωής καθώς δοκιμαζόνταν στις εκτάσεις και τις μορφές των
LAND2019 το ανοικτό τραύμα στο έδαφος
22 23
δοκιμών τους. Από το ξύλο των δασών κατασκευάστηκε το σώμα και το κατάρτι των πλοίων, από τα ορυκτά της γης κατασκευάστηκαν οι μεταλλικοί σύνδεσμοι και οι ανθεκτικοί αρμοί των αμαξών, από τους συμμαζεμένους αγρούς και τις καλλιέργειες συλλέχτηκαν και αποθηκεύτηκαν οι πρώτες ύλες της τροφής που εγγυόταν το ασφαλές πέρασμα του χειμώνα αλλά και την σωτηρία από τις σπάνιες απορρυθμίσεις του καιρού. Η συλλογή, η μέτρηση των αποθεμάτων, ο ρυθμός και ο κανόνας των τελετών, των γιορτών, που βαθμιαία αλλά συνέχεια, ενδυνάμωναν την ταυτότητα των κοινωνιών, όρισαν με ακρίβεια το επόμενο στάδιο της ιστορίας. Το στάδιο της εποπτείας του περιβάλλοντος και του στοχασμού, το στάδιο της εδραίωσης της επιστήμης και της φιλοσοφίας, το στάδιο της τεχνικής και της τεχνολογίας. Καθώς ο χειρισμός του εδάφους, του υπεδάφους, των νερών, των ταξιδιών και των συναντήσεων σε ακτές και λόφους, στις ευρύχωρες πεδιάδες, τις όχθες και τις εκβολές των ποταμών, τους κόλπους των νησιών, έδειξε και απέδειξε την δύναμη των χειριστών της ιστορίας, καθώς τα βήματα, ο καλπασμός και η ανεμοπορία οδήγησαν τον σκοπό και την θέληση των πρωτοπόρων πολύ μακρύτερα από όσο μπορούσαν να φανταστούν, η πλέξη και η σύνδεση των κοινωνιών ενισχύθηκε και επιταχύνθηκε. Η οικονομία των απλών πράξεων ανταλλαγής ξεκίνησε. Οι κοινότητες, οι κόκκοι της άμμου που παρασέρνονταν από την ισχύ του νερού, του καιρού, και χάνονταν, συνέχιζαν να παρασέρνονται σαν σπόροι. Ρίζωναν, φύτρωναν με την βοήθεια του ανέμου, της τυχαίας συγκράτησής τους, της βροχής και της θερμότητας, εδώ και εκεί. Σε κάθε εκεί η ανθοφορία των κοινοτήτων, των κόκκων του πολιτισμού, απέδιδε μια περισσότερο ισχυρή κοινότητα, μια ειδική ταυτότητα πολιτισμού. Η τεχνολογία των κατασκευών και των απλών μηχανών έδωσε χρόνο στους πρώτους διανοητές να σκεφτούν περισσότερο, να απαιτήσουν και να διερευνήσουν περισσότερο, να αρχίσουν σιγά-σιγά να οργανώνουν σωστά σύνθετες σκέψεις, δυσκολότερα προγράμματα μαθητείας, μεθόδους και χειρισμούς υλικών, τεχνικών και θεσμών. Οι κοινότητες εξελίχθηκαν σε μικρές πόλεις, οι απλοϊκοί θεσμοί σε ευφυείς νομολογίες, οι καλλιέργειες σε επικράτειες παραγωγής τροφής, οι απλές τεχνικές σε ειδικές τεχνολογίες μεγάλης κλίμακας, το εμπόριο σε αιτία και αφορμή εισβολών και πολέμων. Οι κοινότητες που όριζαν με ακρίβεια και σαφήνεια τις υποθέσεις τους, στα μικρά και ορισμένα μέγιστα
LAND2019 το ανοικτό τραύμα στο έδαφος
24 25
της φυσικής επικράτειάς τους μετασχηματίστηκαν σε πόλεις έκτακτου και σημαντικού μεγέθους. Οι τεχνικές και η τεχνολογία άνθισαν και η σημασία τους συγκρατήθηκε, τα τεχνικά ευρήματα και οι εφαρμογές τους προστατεύτηκαν. Οι μηχανές και οι μηχανισμοί, τα κράματα, οι τρόποι και οι μετασχηματισμοί της ύλης σε εξαρτήματα και πλήρεις λειτουργικές μορφές έφτασαν στο απόγειο της σημασίας τους, το διαπέρασαν και όρισαν μια νέα απεριόριστη τεχνική εποχή. Οι άνθρωποι θριάμβευσαν, όριζαν πια μεγάλες εκτάσεις του πλανήτη και σύντομα κάλυψαν δραστήρια τον φλοιό του, χαρτογράφησαν τα βάθη των ωκεανών, διέσχισαν και ονόμασαν την βιόσφαιρα, βγήκαν στον χώρο της ηλιακής γειτονιάς. Οι ταυτότητες των τόπων και των τοπίων τους, των σχέσεων χρόνου και χώρου, των ισορροπιών και του επαρκούς ελέγχου του περιβάλλοντος, του περιορισμένου, εκτεταμένου, αρκετού και απεριορίστου περιβάλλοντος, αναθεωρήθηκαν και εκτέθηκαν στη σκέψη, εκτέθηκαν στην φιλοσοφική και πολιτική επιθυμία και τη βούληση, εκτέθηκαν στην καινοφανή οικονομική έκφραση του απροσδιορίστου σημείου εκκίνησης, οδηγίας, σκοπού και αποτελέσματος. Καθώς ο κατακλυσμός της επιστημονικής τεχνικής γνώσης εξουδετέρωσε τις τακτικές εννόησης και κατανόησης της παραγωγής σκέψης και εφαρμογής, διαμορφώθηκαν πυρήνες ελέγχου της τεχνολογίας, της θεωρίας και της παραγωγής. Η οικονομία των απλών ανταλλαγών μεταμορφώθηκε σε δίκτυο χαοτικών ιμπεριαλιστικών συμπεριφορών. Η κλίμακα, η ποσότητα, η ισορροπία, η ηθική των οικονομικών περιβαλλοντικών σχέσεων, η σημασία της ταυτότητας των τόπων ως αυτοδιάθετων ολοκληρωμένων βιοτικών συστημάτων, ανοικτών συνεργαζόμενων συστάσεων σημασίας, εξουδετερώθηκε. Το κοίτασμα του σπάνιου ορυκτού σε ένα περιορισμένο οικοσύστημα έπαψε να ανήκει, ως υλικό, ποσότητα, σχέση και πόρος, στην ειδική πολιτική του θέση. Η οικολογία, η κοινωνία και η γεωγραφία που χαρακτήριζε ακριβώς την ειδική πολιτισμική έκφραση σε οποιαδήποτε φυσική λεπτομέρεια στον πλανήτη έπαψε να ανήκει και να ελέγχεται από τους κληρονόμους της. Το διοικητικό σύστημα ασφάλειας και ορισμού της ταυτότητας οποιουδήποτε πληθυσμού έπαψε να αυτοθεσμίζεται.
LAND2019 το ανοικτό τραύμα στο έδαφος
26 27
Η μικρή κοινότητα στην ορεινή Χαλκιδική που ονομάζεται ΒΑΒΔΟΣ ορίστηκε και περιορίστηκε από τις εκφράσεις των πλανητικών μεταμορφώσεων στην ειδική λεπτομέρειά της. Εκεί, στην περιοχή της, όπως σε δεκάδες περιοχές στον πλανήτη, εκφράστηκε και απέδωσε τη δύναμή του το στάδιο του αρπακτικού ιμπεριαλισμού που θριαμβεύει και καθορίζει το επίκαιρο ιστορικό παράδειγμα. Αναπτύχθηκε και προόδευσε ως πλήρες σύστημα κοινής ζωής, σχέσεων χώρου και χρόνου, από την έκθεση του πλούτου του υπεδάφους της και την εξαιρετική εκμετάλλευσή του. Το εργοστάσιο επεξεργασίας προκάλεσε αλλεπάλληλα βαθύτατα τραύματα στο φυσικό πεδίο ώστε το μετάλλευμα μαγνησίτη να εξαχθεί, να τροποποιηθείεπεξεργαστεί και να μεταφερθεί όπου χρειαζόταν. Οι κάτοικοι της κοινότητας δεν πλούτισαν, φυσικά, αλλά μπόρεσαν να ρυθμίσουν με αξιοπρέπεια τις ζωές και τις σχέσεις τους. Το τραύμα στο έδαφος παρέμεινε. Στα ανατολικά, στο δάσος ‘’Σκουριές’’ μια νέα ισχυρότερη επίθεση στο φυσικό και το κοινωνικό τοπίο ξεκίνησε και εξελίσσεται.
LAND2019 το ανοικτό τραύμα στο έδαφος
28 29
LAND2019