National Geographic Traveler Mongolia May/June 2014 (#7) by iRMUUN Publishing

Нэг жилийн ойн дугаар | Anniversary Issue

Nobody Knows This World Better May/june 2014

Destinations That Define Mongolia

нууцас дүүрэн шишгэд A Journey on the Remote Shishged River

олон нийтийн СҮЛЖЭЭ The Social Network

Истанбул Ирээдүйн хот Istanbul City of the Future

n at i o n a l g e o g r a p h i c t r av e l e r m o n g o l i a M ay/J u n e 2 0 1 4

агуулга contentS

Домог амилах 15 жим

нууцас дүүрэн шишгэд

Истанбул Ирээдүйн хот

A Journey on the Remote Shishged River

istanbul City of the Future

олон нийтийн СҮЛЖЭЭ

Онгон байгальд амрах 15 шөнө

15 Destinations That Define Mongolia

Now is the time to experience the beauty, joy, and humanity of the natural world, as only Mongolia can offer.

Бид хоёр боргилох харгиан дунд гууглан уухайлж, эсэн мэнд хөвсөөр голын цэнгэлд бүрнээ автаж явлаа.

We made a clean run, and whooped our way down the rolling waves, feeling as bold and spirited as the river.

Сан Франциско бол олон нийтийн сүлжээнд нягт холбогдсон, бүтээлч сэтгэлгээгээр амьдардаг маш хөдөлгөөнтэй ертөнц юм.

The Social Network

Swired and inspired, San Francisco is a kinetic world where creativity runs off the grid.

Говийн заг мод. Saxaul tree of the Gobi, Page 60

Өрнө, дорныг холбосон, олон үеийн адармаатай түүх бүхий Истанбул ирээдүйн хотын дүр зургийг илтгэх мэт.

Beloved for its complex, layered past, Istanbul, where east meets west, may also offer a vision of what’s to come.

Шилдэг эко амралтын баазуудад тухлан байгалийн нэгэн хэсэг болох нь.

15 Wild Nights

Become one with nature (without the sleeping bag and cold showers) at these top ecolodges.

image: Medvedev Vladimir/shutterstock

Эндэхийн уул, ус, нуур, гол, хад цохио, чулуу нь хүртэл батлах аргагүй, маргахад бэрх домогтой. Үлгэр амилах цаг эхэллээ.

n at i o n a l g e o g r a p h i c t r av e l e r m o n g o l i a M ay/J u n e 2 0 1 4

агуулга

contentS

departments 14 Publisher’s NOTE Эрхлэгчийн зурвас 16

inside nat geo travel NAT GEO TRAVEL эргэн тойронд

18 Mongolia through my LENs Монгол орон миний дуранд 26 news Мэдээ

smart traveler 30 MY CITY Өглөөнөөс үдэш хүртэл... UB Food, Morning to Midnight 34 TRENDING Гэрлийн шинэ үе Dawn of a New Light Age 35

CHECKING IN Өмнөд Америкийн эко амралт Unplugged in South America

local flavor Парис кроссант Perfect Croissants in Paris

38 PERSON Зочноо угтаж, найзаа үддэг Her Clients Arrive as Tourists, Leave as Friends

Уулнаас сайхан нь уул ... Grander Than a Mountain

Page 42

Page 108

42 TRAVEL GADGETS Аяллын хэрэгслүүд 44 Adventure 101 Нэг алхам оргилд дөтөлдөг Every Step Leads to the Top 46 PROBLEM SOLVED Машин түрээсэлмээр байна Want to Rent a Car?

10 National Geographic Traveler

voice 48

Мурат Карагөз: Би өөрөө аяллын хөтөч хийнэ Murat Karagoz: I Will Be the Travel Guide

road trip 108 Эргийн сахиулууд In Search of Shorebirds

NOBOdY KNOWS THIS WORLD BETTER | PUBLISHED IN 15 COUNTRIES AND 12 LANGUAGES OFFICES IN WASHINGTON, D.C. LONDON AMSTERDAM BARCELONA MILAN MOSCOW PRAGUE WARSAW BUCHAREST TEL AVIV Beijing Jakarta Mumbai Ulaanbaatar Mexico city

NATIONAL GEOGRAPHIC TRAVELER MONGOLIA Эрхлэгч, Төслийн Удирдагч Анбатын Дэлгэржаргал Хамтын Ажиллагааны Газрын Дарга Цэвээн-Очирын Халиун Арт Директор Тогоонтөмөрийн Хүрэлбаатар Сэтгүүлч, Pедактор ЛХАГВАСҮРЭНГИЙН ЭНХТУЯА, ЭРДЭНЭБААТАРЫН ЭНХЦОЛМОН, ИЛЭНД РОБЕРТ МЭНН

Орчуулгын Pедактор ЭНХБАТЫН ӨНӨРЖАРГАЛ, БАТЖАРГАЛЫН БАДАМХАНД

Дизайнер Даваахүүгийн доржманлай, Жамбалсүрэнгийн оюунжаргалан

Редакцийн Координатор ЦОГБАДРАХЫН УРАНЗУЛ

Орчуулагч Ц.Батхүү, Ш.Энхжаргал, Ч.Сайнжаргал, Д.Үүрийнтуяа, Л.Дэлгэрмаа, С.Цэцэгмандал Translators Ts.Batkhuu, Sh.Enkhjargal, Ch.Sainjargal, D.Uuriintuya, L.Delgermaa, S.Tsetsegmandal Зар сурталчилгааны алба Лханаасүрэнгийн Мөнгөнчимэг, Ганбатын Азжаргал, Батчулууны Нарангуа Advertising Team Mungunchimeg Lkhanaasuren, Azjargal Ganbat, Narangua Batchuluun

President & Ceo Gary E.Knell NATIONAL GEOGRAPHIC TRAVELER USA

Хавтасны зураг

Хөвсгөл нуур, Монгол Улс (хуудас 56) Гэрэл зургийг Т.Хүрэлбаатар/ iRMUUN

Cover photo

Khuvsgul Lake, Mongolia (See page 56) By T.Khurelbaatar / iRMUUN Дугаарт ажилласан А.Батжаргал, Л.Баярсайхан, Ж.Батбаатар, О.Билигсайхан, Ч.Батзаяа, Б.Булганбаяр, Г.Энх-Амгалан, Н.Оргилболд, Патрик Филипс Contributors A .Batjargal, L. Bayarsaikhan, J.Batbaatar, O.Biligsaikhan, Ch.Batzaya, B.Bulganbayar, G.Enkh-Amgalan, N.Orgilbold, Patrick Phillips

Senior Vice President, International Publishing Yulia P. Boyle Director, International Magazine Publishing & Business Development Ariel Deiaco-Lohr

Copyright © 2014 National Geographic Society. All Rights Reserved. National Geographic Traveler: Registered Trademark ® Marca Registrada. National Geographic Traveler Монгол сэтгүүлийг эрхлэн хэвлэх, түгээх зөвшөөрлийг Үндэсний Газарзүйн Нийгэмлэгээс National Geographic Монголд олгов. National Geographic Traveler сэтгүүлийн хэвлэмэл болон онлайн хувилбаруудад нийтлэгдсэн нийтлэл, гэрэл зураг бусад материалуудыг ашиглахтай холбоотой бүх эрхийг Монгол Улсад зөвхөн National Geographic Монгол эзэмших эрхтэй. Дээр дурдсан материалуудыг бүрэн, хэсэгчлэн, хэвлэмэл болон цахим хэлбэрээр дахин нийтлэх, санааг хуулбарлах, утгыг мушгин гуйвуулж ашиглахыг хуулийн дагуу хориглоно. Сэтгүүлд хэвлэгдсэн зар сурталчилгааны агуулгын өмнөөс редакци хариуцлага хүлээхгүй болно.

12 National Geographic Traveler

2014 оны 5, 6-р сар (№7) Улсын бүртгэлийн гэрчилгээ: № 9073010099 National Geographic Монгол, Сүхбаатар дүүрэг, 6-р хороо, Бага тойруу-31Б байр, Улаанбаатар хот-14201, Монгол улс Утас: +976 11-318073, +976 11319300 И-мэйл: info@nationalgeographic.mn “Мөнхийн Үсэг” ХХК-д хэвлэв.

Greeting message

Эрхэм уншигч танаа

image: ch.batzaya

Дахин зочлох өндөр сэтгэгдэл төрүүлэхийг уриалъя.

Европ тив, Монгол Улсыг холбосон шинэ чиглэл, шинэ боломж нээгдэж байгаагаар аялал жуулчлалын улирлыг нээж буйдаа бид баяртай байна. Ингэснээр жуулчдын тоогоороо байнга өсөлттэй байдаг Европын жуулчид Парис хотоос шууд Улаанбаатарыг зорин ирэх боломжтой боллоо. Нүүдлийн соёлдоо тулгуурласан аяллын төрөлжсөн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээр жуулчдыг уриалан дуудах, улс орноо сурталчлан таниулах их ажил биднийг хүлээж байна. Монгол орны өв уламжлал, соёл урлагт шимтэн ирэх зочдын тоо жилээс жилд нэмэгдэнэ гэдэгт би итгэдэг. Дэлхийн томоохон зочид буудлууд манай оронд салбараа нээж байгаа нь энэ салбарт өрсөлдөөн бий болгож, үйлчилгээний чанарыг үлгэрлэн харуулсан сайн хэрэг боллоо. Орон нутагт үйл ажиллагаа явуулах өрсөлдөхүйц жуулчны баазууд олноор байгуулагдаж байгаа нь ч баярлууштай хэрэг юм. Ийнхүү үйлчилгээний байгууллагууд шинээр үүд

хаалгаа нээж, чанаржиж буй нь манай зах зээлд өрсөлдөөн, ашиг орлого бий гэдгийг олж харан, сонирхож буйн илрэл юм. Соёл Спорт Аялал Жуулчлалын Яам аялал жуулчлалын уриа үгийг шинэчлэн гаргаж Засгын газраас баталсны дагуу ITB Берлин олон улсын аялал жуулчлалын үзэсгэлэн дээр танилцуулахаар зэхэж байна. Мөн яамны зүгээс аялал жуулчлалын хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барихаар сүүлийн хяналтын ажилдаа орлоо. Ирж буй жуулчлалын улиралд зочид ихтэй байж, манай орныг зорин ирсэн жуулчдад чанартай үйлчилгээ үзүүлэн, Монгол Улсад дахин зочлох өндөр сэтгэгдэл төрүүлэхийг нийт аялал жуулчлалын байгууллагууддаа уриалъя. —Цэдэвдамбын Оюунгэрэл

УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, ССАЖ-ын сайд

13 May/June 2014

Publisher’s Note

Намайг, чамайг хаа нэгтээ урин дуудах салхины сэвшээ хацар илбэн, үүрийн гэгээг угтана.

14 National Geographic Traveler

Саяхан л хөлийн дор чихарч байсан цас дэлхийн хэвлийд шингэн газрын амь болон соёолж, өчигдөрхөн ургасан яргуй хагдарч, өнөөдөр шинэ өдөр эхэллээ. Орсон борооны үнэр сэнхийж, нарны цацрагтай сүлэлдэх усны дусал тэнгэрт солонгорч, хөх ногооны униар татан тийм гэж үгээр дүрслэхийн аргагүй өнгө төрх байгаль дэлхийг бүрхлээ. Намайг, чамайг хаа нэгтээ урин дуудах салхины сэвшээ хацар илбэн, үүрийн гэгээг угтахад бог өвсний толгойд бөнжийх шүүдэр хөлийг зөөлөн норгоно. Энэ мөчийг бид хэчнээн удаан хүлээсэн юм бэ, зун ирчихлээ... Цаг хугацаа харвасан сум шиг өнгөрч, сайхан бүхэнтэй зэрэгцэн бас өрсөн National Geographic Traveler Монгол аяллын сэтгүүл нэг насныхаа төрсөн өдөр шинэхэн дугаарын хуудсыг өмнө

чинь долоо дахь удаагаа дэлгэж байна. Монголын их талд домог амилуулах 15 жим даган, дэлхийн хаа нэгтээ байгаа зэлүүд онгон байгалийг мэдрүүлэх шөнийн тэнгэрийн оддыг тоолон, нүдгүй тайгаар хүрээлэгдсэн Шишгэдийн нууцыг тайлахаар завинд сууж, харгиат голд сэлүүр хатгах аялалд таныг урья. Ирээдүйн хот Истанбулд зочилж, олон нийтийн сүлжээ хотын амьдрал, бидний аялалд хэрхэн нөлөөлж байгааг мэдэрч, амьдралд амт нэмэх таван зоогийн газрын хаалгыг хамтдаа татах бороотой улирлын болзоонд таныг урья.

—Анбатын Дэлгэрж арга л

Эрхлэгч, төслийн удирдагч delgerjargal@nationalgeographic.mn

image: a.bachka/irmuun photo

Бороотой улирлын болзоо

I N S I D E N AT I O N A L G E O G R A P H I C T R AV E L

Growing Our Legacy Together…

Үндэсний Газарзүйн Нийгэмлэгийн түүхийн хуудсанд дэлхий даяар хэвлэгддэг бүх хувилбаруудаас нислэгийн сэтгүүл гэдэг тодотголоороо тэмдэглэгдэх National Geographic Traveler Монгол сэтгүүл нэг нас хүрлээ. Монголд хийх аяллаа сонгох, төлөвлөх гэж байгаа хэн бүхэнд хэрэг болох мэдээллүүдийг багтаасан сэтгүүлийн үйл ажиллагаа зөвхөн хэвлэмэл хэлбэрээр хязгаарлагдаагүй. Монголын аялал жуулчлалын мэдээллийг агуулсан албан ёсны интернэт хуудас удахгүй нээгдэх гэж байна.

Аяллаас суралцахуй

That’s Truly a Journey

Үндэсний газарзүйн оюутны экспедицээс зохион байгуулж ахлах сургуулийн сурагчдыг Австрали, Белиз, Энэтхэг, Исланд улсууд руу суралцуулахаар аялуулдаг. Коста Рикад олсонд дүүжлэгдэн амрах юмуу, Стоунхенжд зураг авахуулахаар залуу аялагчдыг илгээхдээ орон нутгийнхан, эрдэмтэд, киночид, адал явдал эрэлхийлэгч зэрэг олон хүмүүстэй уулзах даалгавар өгдөг. "Хэдхэн долоо хоногийн энэ аялал цаашид би гэдэг хүн хэн байх вэ? гэдгийг шийдэхэд тусалдаг" хэмээн Үндэсний газарзүйн аяллаар Эквадор, Галапагос руу явсан Ник Лиси ярив. Энэ аялал мөн тэтгэлэгтэй.

National Geographic Student Expeditions sends high schoolers packing—to learn in places such as Australia, Belize, India, and Iceland. Whether zip-lining in Costa Rica or photographing Stonehenge, young travelers go “on assignment” and meet locals, scientists, filmmakers, adventurers, and more. “A few weeks helped shape me into who I will be for a long time,” said teen Nic Lisi, after traveling to Ecuador and the Galápagos with National Geographic. Scholarships are also available. ■ NGSTUDENTEXPEDITIONS.COM

MAGAZINE | TRIPS | BOOKS | DIGITAL | PHOTO WORKSHOPS | MAPS Эрхэм уншигч та нийтлэл, мэдээлэлтэй холбоотой болон хамтран ажиллах санал хүсэлт, асуултаа редакцийн хаягаар бидэнд илгээгээрэй. National Geographic Traveler Монгол И-мэйл: ntg@nationalgeographic.mn Утас: 976-11319300

16 National Geographic Traveler

ХОТУУДЫН МЭДЭЭЛЭЛ Амстердамаас Вашингтон хүртэл дэлхийн шилдэг 30 хотод амрах аяллын төлөвлөгөөг Үндэсний газарзүйн сэтгүүл ном болгон хэвлэжээ. Мөн алдартай музей, хоол, хотын наран шарлагын газар болон бусад олон мэдээллийг багтаасан байна.

ALL THE CITY NEWS THAT’S FIT TO PRINT A new National Geographic special issue gives weekend itineraries in 30 top cities, from Amsterdam to Washington, D.C., plus our picks for the world’s best urban beaches, museums, foods, and more. ■ ON SALE NOVEMBER 19

Аяллын асуудлыг тань шийдье Нисэх буудал, амралтын газар, ресторан, аяллын даатгал, машин түрээслэх, усан аялал зэрэг аялалтай холбоотой бүх л мэдээллийг багтаасан “Хэрхэн Дэлхийн хамгийн ухаалаг аялагч болох вэ” хэмээх номыг Traveler сэтгүүлийн редактор Кристофер Эллиот 20-иод жилийн туршлагаараа бичжээ.

Got Travel Questions? He’s Got Answers Traveler Editor at Large Christopher Elliott knows all the hiccups that can interrupt even the best laid plans. "How to Be the World’s Smartest Traveler (and Save Time, Money, and Hassle) draws on his two decades as a consumer advocate, outlining step-bystep tips on cruises, car rentals, travel insurance, time-shares, restaurants, resorts, airports, and more ■ SHOP.NATIONALGEOGRAPHIC.COM

images: b.bat-erdene (people); FEDERICO PARDO (HORSEBACK RIDERS)

Шинэхэн сэтгүүлийн түүх

National Geographic Traveler Mongolia, the only ‘inflight magazine’ among all National Geographic Society publications issued around the world, is now 1 years old. Over the past year, the magazine has built upon its reputation as the best resource for anyone planning a trip to Mongolia, with in-depth coverage looking into the locations and lives that make Mongolia a one-of-akind destination. Up next? A website for tourists and the tourism industry, designed to be your one-stop resource for all-things travel in Mongolia.

Mongolia through my LENs

УУЛЫН ЦАВ Говь-Алтай аймаг, Бигэр сум Бурхан Буудай уулын ар хормойд улаан, хүрэн, улбар өнгө нэг дор хоршсон Улаан Явар хэмээх байгалийн өвөрмөц тогтоцтой газар бий. MOUNTAIN COLORS Biger soum, Gobi-Altai aimag Peculiar hues of red, burgundy, and orange color the Ulaan Yavar formation, located behind Burkhan Buudai Mountain. Photograph by Ch.Batzaya | Ч.Батзаяа

Mongolia through my LENs

ШУВУУД ЗУСДАГ НУУР Төв аймаг, Баяндэлгэр сум Гүн Галуутай орчмын гурван жижиг нууранд усны шувууд олноор цуглах тул илүү ойроос ажиглах боломжтой. SUMMER BIRDS Bayandelger soum, Tuv aimag These migratory birds spend the summer on three small lakes near GunGaluut Nature Reserve. Photograph by Ch.Batzaya | Ч.Батзаяа

Mongolia through my LENs

НААДМЫН ӨМНӨ Хэнтий аймаг, Өмнөдэлгэр сум Уяач аав, охин хоёр удахгүй болох наадамд уралдуулахааар сойж буй морьдоо услахаар худаг дээр иржээ. NAADAM PREPARATIONS Umnudelger soum, Khentii aimag A father and daughter water their horses while training for an upcoming horse race during Naadam. Photograph by Ch.Batzaya | Ч.Батзаяа

Mongolia through my LENs

ХАНГАЙН СУВД Завхан аймаг, Эрдэнэхайрхан cум Хойд эргээрээ элсэн манхнаар хүрээлэгдсэн Улаагчны Хар нуур. Нутгийн хөгшид олны хөлөөс зайдуухан хууч хөөрнө.

THE PEARL OF KHANGAI Erdenekhairkhan soum, Zavkhan aimag Ulaagchin Khar Lake is surrounded by sand dunes to the north. Elders chat together, away from the crowds. Photograph by Ch.Batzaya | Ч.Батзаяа

ne w s

Бурхан Халдуны тахилга болно

Цуур хөтөлбөр баталлаа

Бурхан Халдун уулын төрийн тахилгын уламжлалт ёс заншлыг дахин сэргээж тахихаар болжээ. Төрийн тахилга 2015 онд болох бөгөөд тахилгын уламжлалыг сэргээн, баримтлахаар болжээ. Уламжлал ёсоор дээд овоон дээр гарч тахилга үйлдэх хүний тоо цөөн байсан. Иймээс тахилгын тайлгыг их хайрханы барааг алсаас харах газарт буюу Цагаан Арал орчимд хийхээр болжээ. Тахилгаас өмнө овооны суурийг Хан Хэнтийн улсын тусгай хамгаалалттай газар, Дашчойлин хийд зэрэг холбогдох газрууд хамтран сэргээнэ.

Монгол Улсын Засгийн газар “Монгол цуур” үндэсний хөтөлбөр баталлаа. Нүүдлийн ахуй, соёлоор дамжин үеэс үед өвлөгдөн ирсэн ч эзэмшсэн хүнтэйгээ хамт үгүй болж, мартагдах аюул тулгараад байгаа соёлын биет бус өвийн нэгэн төрөл зүйл бол Алтайн Урианхайн цуур хөгжим, түүнийг хийх арга барил, цуурдах уламжлалт урлаг юм. Хөтөлбөрийн хүрээнд төрийн бодлого, дэмжлэгтэйгээр цуурдах урлаг, уламжлалт урын сан, цуурын урлалтай холбогдох зан үйлийг сэргээж, залгамжлуулах ажлуудыг хийх юм.

Traditional Worship of Burkhan Khaldun Mountain to Be Restored The decision has been made to restore the ancient tradition of worshiping Burkhan Khaldun Mountain. The worshiping date is set for 2015, and the traditional rituals—originally practiced many centuries ago—will be followed. According to the rituals, a limited number of people are allowed to the topmost ovoo (cairn) on the mountain, to perform an offering ceremony. Spectators can observe the proceedings from a distance. It is reported that before the worshipping ceremony, the topmost ovoo will be restored by representatives from the Khan Khentii State Strictly Protected Area and Dashchoilin Monastery.

Хустайн гэрээг сунгалаа Байгаль Орчин Ногоон Хөгжлийн Яам “Хустайн цогцолборт газар” төвтэй байгалийн цогцолборт газрын хамгаалалтын захиргааны үүргийг гүйцэтгүүлэхээр байгуулсан гэрээг сунгалаа. Тус цогцолбор өдгөө 300 гаруй тахитай болсон. “Хустайн цогцолборт газар” төв нь Хустай байгалийн цогцолборт газрын экосистем болон түүх соёлын дурсгалт зүйлсийг хамгаалах, дэлхийд нэн ховордсон зэрлэг адуу тахийг сэргээн нутагшуулах, олон улсын хэмжээнд сургалт, судалгаа зохион байгуулах, байгалийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх чиглэлээр ажилладаг. Энд жилд гадаад, дотоодын 15,000 орчим аялагч ирдэг.

26 National Geographic Traveler

Agreement on Hustain Nuruu Extended The Ministry of Environment and Green Development has extended the agreement established with Hustai National Park Trust to continue its administration and protection activities. In 1993, Hustain Nuruu, located at the boundaries of Altanbulag, Argalant and Bayankhangai soums of Tuv aimag, was proclaimed as a Specially Protected Area as it became home to the reintroduction of the takhi, or Przewalski’s horse. Today, the park protects over 300 takhis, the last wild creatures of their kind. The park also organizes conservation training and research at the international level, and sponsors the development of ecotourism. Hustain Nuruu receives around 15,000 foreign and domestic tourists each year.

‘Tsuur’ Program Approved The Government of Mongolia has approved the ‘Mongolian Tsuur’ National Program. The secrets of Tsuur, a flute-like musical instrument, have been passed down amongst the Altai-Uriankhai people of western Mongolia for generations through their nomadic lifestyle and cultural traditions. However, the methods of making and playing the Tsuur, an intangible cultural heritage, are in danger of being forgotten as the secrets die with the community’s elders. Within the framework of the program, efforts are being made to revive and pass on the practices related to the art of making and playing one of Mongolia’s most important musical legacies.

reported by

L.Enkhtuya | Л.Энхтуяа

ne w s

Парис руу шууд ниснэ Хүннү Эйр компани Парис хот руу 6-р сарын 9-нөөс эхлэн шууд нислэг хийнэ. “Шууд нислэгтэй болсноор хоёр орны харилцаанд томоохон дэвшил гарч, аялал жуулчлал, худалдаа эдийн засаг шинэ түвшинд хөгжих үүд хаалга нээгдэж байна” гэж Бүгд Найрамдах Франц Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхт элчин сайд Ив Дэлунэ хэлж байна. Энгийн ангиллын тийзний дундаж үнэ нэг талдаа 1,366,700 төгрөг, хоёр талдаа 2,290,300 төгрөг бол Парисаас Улаанбаатар чиглэлд тийз нэг талдаа 692 евро, хоёр талдаа 1070 еврогийн үнэтэй байх юм. 2015 онд А330-200 онгоц худалдан авснаар 280 хүний суудалтай том онгоцоор бүтэн жилийн турш 2-4 удаагийн давтамжаар Улаанбаатараас Парис хот хүртэл тогтмол нислэг үйлдэхээр төлөвлөж байна.

Харилцан визгүй зорчино

Direct Flight to Paris to Be Launched Hunnu Air will launch a direct flight from Ulaanbaatar to Paris starting on June 9. “The direct flight brings major progress to the relationship between the two countries, and opens the door to tourism, trade, and economic development, taking it to the next level,” said Yves Delaunay, the Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary of the Republic of France to Mongolia. One-way economy class tickets will cost 1,366,700 MNT on average, with round trip tickets an average of 2,290,300 MNT. Tickets from Paris to Ulaanbaatar will go for 692 euros one way, and 1,070 euros round trip. In 2015 the company intends to buy a large А330-200 airplane for 280 passengers, to make 2-4 regular flights throughout the year from Ulaanbaatar to Paris.

The Official Partner Country Of ITB Berlin

Албан ёсны түншээр сонгогдлоо “ITB Берлин” олон улсын аялал жуулчлалын үзэсгэлэн яармагийн 2015 оны албан ёсны түнш орноор Монгол Улс сонгогдлоо. Албан ёсны түнш орон болох нь үзэсгэлэнгийн дараа жилд тухайн орныг зорих жуулчдын урсгалыг 20-оос 30 хувь хүртэл нэмэгдүүлдэг гэсэн судалгаа байдаг. Манай улс уг үзэсгэлэнд 1999 оноос хойш тасралтгүй оролцож байгаа бөгөөд 2011 онд анхны “Соёлын түнш орон” болж байсан туршлагатай юм.

Mongolia has been selected as the Official Partner Country of the ITB Berlin international travel trade show in 2015. According to studies, the selection of a country as an official partner results in a 20-30 percent increase in tourists visiting the country the following year. Mongolia has been consistently participating in the ITB trade show since 1999, and was selected as the first Cultural Partner Country in 2011.

Анкара хотноо үзэглэсэн “Иргэд харилцан зорчих тухай” Монгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Турк Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр 4-р сарын 11-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр үйлчилж, иргэд харилцан визгүй зорчиж эхэллээ. Хэлэлцээрийн дагуу Монгол Улсын болон Бүгд Найрамдах Турк Улсын иргэд 30 хүртэл хоног харилцан визгүй зорчих боломжтой боллоо. Туркийн тал 2007 онд манай орны энгийн паспорттой иргэдийг 30 хүртэл хоногоор визгүй зорчуулах шийдвэрийг дангаар гаргаж, хэрэгжүүлсэн юм.

Mutual Visa Liberalization The Agreement on the Mutual Exchange of Travelers signed between the Government of Mongolia and the Republic of Turkey in Ankara on April 11 is now in force. Travelers of both countries are now able to visit the other without a visa. In accordance with the agreement, the citizens of Mongolia and Turkey may enter and visit the respective country without visa for a period of 30 days. In 2007, Turkey had already made a decision to allow travelers from Mongolia holding regular passports to enter Turkey without a visa for a period of up to 30 days.

28 National Geographic Traveler

reported by

L.Enkhtuya | Л.Энхтуяа

Smart

traveler Намастэ рестораны хоол өнгөлөг шигээ өег, амттайхан. The dishes at Namaste are as delicious as they are colorful.

PAGE 30

Inside

UB Food, Morning to Midnight 30 Dawn of a New Light Age 34 Unplugged in South America 35

image: o.biligsaikhan/irmuun photo

Perfect Croissants in Paris 36 Her Clients Arrive as Tourists, Leave as Friends 38 Grander Than a Mountain 40 Travel Gadgets 42 Every Step Leads to the Top 44 Want to Rent a Car? 46

smart traveler

MY CITY

Өглөөнөөс үдэш хүртэл...

UB FOOD, MORNING TO MIDNIGHT

—Л.ЭНХТУЯА | L.ENKHTUYA

Хотын гудамжинд хаа сайгүй

тааралдах зоогийн газруудаас өөрийн өнгө төрхөө олсон гэх олны дүгнэлтийг хүртсэн нэлээд хэдэн газраар орж үзэхээр шийдлээ. Олон үндэстний зоогоос амталъя, өглөөнөөс үдэш хүртэл алхацгаая.

ХААН ШИГ ТУХЛАХ LE BISTROT "Le bistrot" рестораны босгыг алхан ороход ихэмсэг франц төрхийг илтгэсэн эдлэл хэрэглэл хийгээд эртний нүүдэлчдийн гэрэл зургаар чимсэн танхим угтлаа.Төв талбайгаас чанх хойш 800 метр орчим яваад та энэ газрыг төвөггүй олно. Энд франц үндэсний хоол амтлах төдийгүй гурвалжин будааны гурилаар хийсэн олон амттан захиалах боломжтой. Өглөө эрт онгойдог газар Улаанбаатарт ховор. Өглөөний цайг өөртөө зориулж, хаан шиг тухлахыг хүсвэл энэ газар яг тохирно. Сайхан өглөөний мэнд.

АМАР АМГАЛАН НАГОМИ СУШИ Төрийн ордны зүүн талд шинэхэн сушины ресторан нээгдсэн байна. Шинэ загас, сайн чанарын цагаан будаагаараа гайхуулж байгаа ресторанд үхрийн хавиргатай удон шөлний сонголт ч бий. Өнгө, өнгийн тавагтай төрөл бүрийн суши урсаж байна. Цагаан тавагтай нь 2500, улаан бол 3500, саарал тавагтай 5500, шар өнгөтэй тавагны суши 7500 төгрөгний үнэтэй. 4-6 хүний суудалтай өрөөнд үйлчлүүлэх бол 13500-57500 төгрөгөөр цуглуулга аваарай. Үүнээс гадна үмэшү чавганы вино, сакей, япон пиво асахи сонголтод бэлэн. Саяхан өглөөний хоолоо идсэн учир ногоон цай л уугаад гарлаа.

30 National Geographic Traveler

ХУСАН ТӨГӨЛ БАТЬКО ОПАНАС

Франц үндэстний зоог.

Аялал цааш үргэлжилж, Сансарын тунел руу явлаа. -Сайн байна уу? Тавтай морил Батько Опанасд! Украин хоолыг хийхдээ шарж хуурах нь бага учир зөөлөн гэж тодотгож болох үнэр ханхийлээ. Усан үзэм, наранцэцэг, хээ хуараар чимэглэсэн хана, ширээ, шат... Ганц л дутагдал байна. Бүх суудал дүүрэн, түр хүлээх хэрэгтэй боллоо. Төд удалгүй ширээ суларч, зохион байгуулагч Амархүү биднийг суулгалаа. Өөдөөс харан суугаа найз минь солянка, махтай бин, харин би борш, опанас нэрийн шарсан мах захиаллаа. Хаврын тэнгэр сайхан зантай байгаа энэ өдөр аньсны ундаа яг тохирох сонголт. Хоолны даруулга болгож хусны шүүстэй

French cuisine.

украин архи 50 граммыг нэмчихлээ. Эргэн тойронд захиалгаа хүлээн тухлах, зоогоо амтархан тамшаалах хүмүүсийн халуун яриа өрнөнө. Зэргэлдээ ширээний ахимаг насны эрс шагнал авсан нэгэндээ баяр хүргэн, хүндэтгэлийн зоог барьцгааж байгаа бололтой, инээд наргиан. Захиалсан бүхнийг ширээнээ өрлөө. Хөх тарианы хар талхаар хачирлан шуба салатаа амтархлаа. Гол орц сельда загасыг Украинаас авчирсан гэнэ. Хамар сэтлэм аатай гичний тухай сонирхуулахгүй өнгөрч болохгүй нь. Ахлах тогоочийн жороор гал тогоондоо бэлтгэсэн энэ амтлагчийг өөр хаанаас ч олохгүй биз. Сэтгэл дүүрэн, тухтай, дулаахан мэдрэмжинд умбасан цаг дууслаа. Гол шиг гуалиг хусан төгөлийн дунд

There’s a rich variety of cuisine in Ulaanbaatar (UB), a city where many restaurants are establishing earned reputations of quality and originality. I walked the city from early morning to late night, diving headfirst into UB’s gastronomic scene.

The Royal Comfort of Le Bistrot Francais

images: zazaa/irmuun photo (French cuisine); courtesy of Nagomi Sushi (Sushi); o.biligsaikhan/irmuun photo (people)

Step inside the doors of ‘Le Bistrot’ and the atmosphere whisks you away to France. Objects d’art and Continental décor set the room’s tone, while pictures of nomads garnish the walls (the only reminder you’re still in Mongolia). The restaurant is easy to locate, 800 meters north of the main square. The restaurant offers traditional French cuisine as well as a wide variety of bakery delicacies made of buckwheat. There are very few places in Ulaanbaatar that open early in the morning. You won’t find a better place for a breakfast worthy of royalty.

Kaiten Zen at Nagomi Sushi Mongolia’s first kaiten conveyer sushi bar is just east of the Government House. Well-known for its fresh fish and fantastic rice, Nagomi also offers a wide range of Japanese delights, like their great Udon soup with beef ribs. The various colors of plates correspond to their prices—a dish on a white plate is MNT 2500, on red is MNT 3500, on gray is MNT 5500, and on yellow is MNT 7500. The restaurant also features private rooms for 4 to 6 people. Sushi assortment plates vary from MNT 13,500 to 57,500. Umeshu fruit liqueur, Asahi beer, and Japanese sake add an edge to the delicious Japanese fare.

right, lacking the burnt smell of fried or roasted cooking. A traditionally dressed waitstaff, sunflowers, countrylodge furnishings, red and white woven tablecloths and curtains…the only unpleasant surprise was learning that all the tables were taken and we had to wait to be seated. But it was only a short while before manager Amarkhuu sat us at a newly available table. My partner ordered solyanka soup and meat with flatbread, while I opted for borscht and an Opanas house special—the tender braised beef I had smelled when walking in (as good as advertised). For a sunny spring day, their cranberry drink was a good choice. We also got a shot of Ukrainian birch vodka to go with the food. The first dish to arrive was a charming shuba salad (dressed herring, all the way from Ukraine);

Сүшиний үнийг тавагны өнгөөр мэдээрэй. The plate color indicates the sushi's price.

black rye bread and a petite dish of superhot mustard (prepared by the chef following his own recipe and found nowhere else in Mongolia) accompanies the appetizer. The dining room atmosphere was cheerful, as guests chatted with friends or celebrated a special occasion over a nice meal. During the late spring and summer, an even better way to enjoy a meal here is on the outdoor veranda.

The One and Only Rosewood Амтат зоог халуун яриа инээдээр дүүрэн Батько Опанас. Batiko Opanas, fills you up with its delicious food and warm atmosphere.

Many Italian restaurants have opened in UB over the past several years. Which one to choose? A lucky friend of mine, who frequently travels between Italy and Mongolia, insisted I visit Rosewood, located south of Sukhbaatar square. A salver-bearing boar welcomes customers at the door.

The Tender Taste of Batiko Opanas Our cuisine cruise continued at Batiko Opanas, UB’s best Ukrainian restaurant, near the Sansar tunnel. The mouth-watering Ukrainian cuisine here has an aroma that’s just

31 May/June 2014

smart traveler саатсан билүү гэх бодол надтай хамт сандлаас өндийлөө.

ХУУЛБАРЛАШГҮЙ РӨҮЗВүүД Хотод итали хоолны сонголт хэд хэд бий шүү. Алийг нь сонгох бэ? Итали руу албан ажлаар байнга явдаг “азтай” найзынхаа зөвлөснөөр төв талбайгаас баруун урагш алхаж Рөүзвүүд рестораныг зорилоо. Үүдний хэсэгт нуруун дээрээ цар, царан дээр меню тавьсан гахай угтлаа. Хар гэрлийн бүрхүүл, ногоон туяатай шар хана, цагаан тааз, хүрэн ширээ, цагаан саарал даавуун бүрээстэй сандал, цэлгэр том тек, саяхан гаргаж тавьсан уур савссан нарийн боов... Энэ газрын эзэгтэй Б.Энхзаяа “Хотод итали хоолны газрууд олон болсон. Бидний хувьд Италид амтлах пастаг хийдэг гэдэгтээ итгэлтэй байна. Маш нимгэн, жаахан түлэгдсэн гурилтай пицца бид санал болгодог. Ямар нэгэн орлуулах, монголчилж өөрчлөх гэсэн ойлголт байхгүй” гэсэн юм.

АМЕРИК МӨРӨӨДӨЛ КАЛИФОРНИА Үйлчлүүлэгчийн хүссэн бүхнийг байлгана гээд эндхийн менежер шийдчихсэн бололтой. Менюг хараад өөрийн эрхгүй ийм бодол төрлөө. Давс, перц, цуу, тос, кетчуп, стейкний амтлагч ширээн дээр бэлэн. Бармен залуу коктейл сэгсэрч, өндөр хар ширээ, шилэн таславчтай хүрэн суудалд зочид дүүрэн. Энэ хэсэг жаахан харанхуй юм. Харин бор ногоон хүрээ зангидаж хийсэн шилэн дээвэр, ханаар нарны гэрэл нэвт туссан үүдний хэсэг маш гэгээтэй. Замаар зөрөлдөх машин, хашаа ч юм яарах хүмүүсийг сонжин харж суух зуур зөөгч захиалга авахаар ирлээ. Энэ удаад би хар кофе захиаллаа, миний ходоодонд үнэхээр зай алга. Хүсвэл 9900-22900 төгрөгөөр зууш, 2100035000 төгрөгөөр стейк захиалж болохоор юм. Суши, мексик, монгол, ази хоол бас байна. Хоолны

32 National Geographic Traveler

танилцуулга дээр тахиа, гахай, үхрийн мах, цөцгий, салса, лооль, сонгино, бяслаг гэдэг үг хамгийн их оржээ. Зэрэгцээ ширээнд суугаа герман залуугаас хоолны тухай асуухад “Таван лайк” гэж инээлээ.

БУРХАНЫ МЭНДЧИЛГЭЭ НАМАСТэ Алгандаа багахан цас авч, базаад цасан дээгүүр өнхрүүлэн гүйсээр, нэг л мэдэхэд тэвэрт багтахгүй цасан бөмбөлөгтэй болдог шүү дээ. Кумар 2010 онд гартаа базсан цасаа өдгөө бөмбөлөг болгож чадсан бизнесмэн. Жилээс жилд үйлчлүүлэгч нэмэгдэж, энд ирсэн нэгэн дараагийн зочныг урин дуудна. Кумар зорин ирсэн зочин бүрийнхээ зүрхэнд залрах бурханд чин сэтгэлээсээ мэндчилж, хүндлэхийг хүсэж байгаагийнхаа илэрхийлэл болгон ресторанаа “Namaste” гэж нэрлэжээ. “Санскрит хэлээр ярьдаг, гадарладаг

Одоо ч энэ украин хоолны амт араанд амтагдаж, хамарт сэнхийнэ. The taste of this Ukrainian dish still lingers in my mouth.

хэнд ч энэ үгийг хэлсэн та тэдэнд аз жаргал, итгэл, баяр баясгалан, хүндлэлээ бүрэн илэрхийлж чадна” гэж рестораны эзэн хэллээ. Энэтхэгт очоод үндэсний хоолыг нь идэж үзсэн хүмүүс “Монголд иддэг энэтхэг хоол илүү амттай. Тэнд бол жаахан түлэнхий амттай, тийм ч гоё биш” гэж хэлэхийг би олонтоо сонсож байсан. Цаст Гималайд ургасан амтлагчууд Монголын хөрсөнд соёолсон бүхэнтэй хэрхэн уусч, нэгдэн зохицсоныг энд амталж үзээрэй. Миний захиалсан хоол ирлээ. Багагүй алхсан учир өдрийн сайхан хоол шингэжээ. Далбагар том гамбир, карритай тахианы мах, гурван хачир. Өнгө үзэмж гэхээсээ илүү амт, үнэр намайг эзэрхийлж байлаа ч үнэндээ барсангүй. Намхан тааз, алтлаг шар, улаан өнгөний хослолоор гангарсан сэтгэлд дулаахан орчинг гялгар шаахайтай, сари өмссөн охидын инээмсэглэл чимж, “энэтхэг” гэж хэлэх шиг сэнхийх каррины үнэр ханхлах энэ газарт үнэнч үйлчлүүлэгч олон ажээ.

ГАНГАН ОРИЕНТАЛ Өдөржин хоолны тухай бодож, нэгээс нөгөө рестораны зүгт харайлгасан энэ өдрийг би Их Дэлгүүрийн өмнөхөн байх Ориентал тайвань ресторанд үдэж байна. Гаднах гэрлэн чимэглэл ийш нь намайг “чирээд” оруулчихлаа. Бага зэрэг наргисан юм шүү, би ийшээ ирнэ гэж төлөвлөсөн байсан. Үнэндээ бол энэ Улаанбаатарт байгаа тайвань хоолтой ганц газар. Төрөл бүрийн буузны сонголттой. Бууз хийж байгаа үйл явцыг шилэн хананы цаанаас харж болно. Хоолны захиалга 22:00 цагаас өмнө авна гэхээр нь хатаасан сам хорхойтой хачир, нэг пиво захиаллаа. Эднийд өдрийн хоолны меню байдаг бөгөөд үнэ нь 11 900-13 900 төгрөгний хооронд хэлбэлзэх сонголттой. Хачраа боронзон луутай, хар савхаар чимхлэн сууна. Хаах цаг нь 23:30.

Brown lampshades, beige walls, dark brown tables, chairs covered in whitegray cloths, a large and spacious bar, fresh bakery goods…General Manager B. Enkhzaya commented, “There are a good number of Italian restaurants in the city nowadays. As for us, we are fully confident that we make exactly the same pasta that you can taste in Italy. We offer thin, crispy crust and handprepared fresh pasta.” And the food was true to his word.

images: bachka.a/irmuun photo (Ukrainian dish); courtesy of California (family)

The American Dream at California It seems that the house’s ultimate intention was to have every type of American dish in one place. Salt, pepper, soy sauce, ketchup, and steak sauce containers adorned the table, while the menu was novel-length thick. I watched a barman prepare an elaborate cocktail. Visitors around us occupied brown leather booths separated by glass. Bright sunlight streamed through a glass roof and walls. While we were busy watching the traffic and passersby inside and outside, a waiter came to take our order. Here, appetizers are offered between MNT 9900 and 22900, with steaks between MNT 21000 and 35000. The diverse, American-style cuisine includes Sushi, Mexican, Mongolian, and Asian dishes. The ingredients mostly include chicken, pork, beef, cream, salsa, tomato, onion and cheese. A German visitor at a table next to us responded to my question about the food quality by saying: “I give it 5 likes!”

Divine Welcome at Namaste A small, innocuous snowball, rolling down a mountain, can become an avalanche. Kumar’s business started out as a tiny snowball in 2010, but has grown into the gigantic success it is today. After several years, repeatcustomers and word of mouth have built a large customer base. Kumar named his restaurant Namaste, to welcome guests with a greeting that

pays tribute to the divine in their hearts. “Anyone who knows Hindi or Sanskrit can easily comprehend the wishes of happiness, confidence, joy, and respect in this world if you say to them ‘Namaste,’” said Kumar. “Those, who’ve tried Indian cuisine in my native India, comment that Indian cuisine in Mongolia is tastier because in India it has a slight burnt taste and thus isn’t very tasty. This is a common comment that I hear from our guests.” This just goes to show how ingredients from the snowy Himalayas can harmonize perfectly with those grown on Mongolian soil. My order arrived. The walk around the city had helped digest the day’s meals. On my table an oven-baked large naan basket, a simmering chicken curry, and three types of side dishes were spread out. It was the taste and smell that grabbed my attention, more than the look and design of the dishes. The food was amazing, and the portions large. I leaned back from a half-finished plate and enjoyed the atmosphere— ceiling and wall decorations, red and golden yellow cloths throughout the room—I was given a warm impression, complemented by the beautiful smiles

Амралтын өдөр гэр бүлээрээ. Family enjoying a night out on the town.

of the waitstaff girls in silver slippers and Indian saris. Loyal customers always linger here, feeling welcomed by the vibrant fragrance of curry that says ‘India.’

Last But Not Least, an Oriental Treasure Our day of restaurant visits and international cuisine ended at the Taiwanese restaurant ‘Oriental Treasure,’ located south of the State Department Store. Its lights attracted me like a beacon in the night. I sought out this place—the only Taiwanese restaurant in the city—as such a distinction piqued my curiosity. The house specializes in dim sum and Chinese cuisine, with delicious wantons and a wide variety of dumplings. You can also watch the chefs through a glass wall as they prepare dumplings. It was late, so I hurried and ordered dried shrimps and a bottle of beer. They are also open for lunch, offering a menu ranging from MNT 11900 to 13900. I ate my zesty shrimps with black, dragon-painted chop sticks. When the restaurant closed at 11:30 pm, I was as full as I’d ever been in my life, after a wonderful day sampling all the great food UB has to offer.

33 May/June 2014

smart traveler

TRENDING

Гэрлийн шинэ үе

DAWN OF A NEW LIGHT AGE

— КОСТАС КРИСТ | COSTAS CHRIST

Бүх шинэ технологийн нэгэн адил анхаарах зүйлс ч бий. Гэхдээ ирээдүй нь гэрэлтэй харагдаж байна.

A cure for jet lag? Нойр хулжихаас сэргийлэх боломжтой юу?

ялал жуулчлал

бидний амьдралыг гэрэл гэгээтэй дурсамжаар хөглөдөг гэж би боддог байсан болохоос ГЭРЛИЙН ТУЯА бидний аялалд чухал нөлөө үзүүлэх юм гэж бодож байсангүй. Саяхан гэрэл судлаач эрдэмтэд (тиймээ, эрдэмтэд байдаг юм байна) бидний биед цахилгаан гэрлийн долгион хэрхэн нөлөөлдгийг мэдэх зорилгоор нарийвчлан судалжээ. “Зочид буудлууд онгоцонд олон цаг сууж алжаасан зочдоо цөөн хэдэн цагт бүрэн амраах зорилгоор өрөөнүүдээ

34 National Geographic Traveler

тусгай гэрлээр тохижуулж, рашаан сувиллын газар гэрлийн хүчээр дархлааг сэргээх, эмчлэх аргыг санаачилжээ. Нисэх онгоцны буудлын ‘Гэрлээр алжаал тайлах өрөө’ нь сэргэлэн цовоо байж, ажлаа амжилттай дуусгах эсвэл алжаалаа тайлж амрахад нөлөөлөх гэрлийн спектрүүдийг ашиглаж эхлэх болно” хэмээн ‘Гэрлийн Шинжлэх Ухаан’-ыг үндэслэгч, сүүлийн үеийн хэд хэдэн судалгаа хийсэн Фред Максик өгүүлэв. LED гэрлийн орчиндоо нөлөөлөх олон давуу тал бий. Энэхүү шинэ гэрэл

нь нүүрснээс гаргаж авдаг улайсдаг гэрлүүдийг бодвол 80 хувиар бага эрчим хүч хэрэглэдэг бөгөөд хор хөнөөлгүй. Удахгүй зэрлэг амьтад энэ гэрлийн ач тусыг хүртэж эхэлнэ. Гэрэл чимэглэл ихтэй далайн эргийн амралтын газруудад уг гэрлийг суурилуулснаар шөнийн цагаар өндөгнөөсөө гарсан зулзаган яст мэлхийнүүд далайг чиглэхийн оронд гэрэлтүүлэг ихтэй амралтын газрыг чиглэн төөрөхөөс сэргийлэх, тэдэнд учрах хортой нөлөөллийн эрсдэлийг бууруулах зорилготой юм.

consider travel an

enlightening experience, but it never occurred to me that BEAMS OF LIGHT might change the way we travel. Recently, lighting scientists (yes, they exist) have dissected the specific wavelengths of electric light to better understand how they affect our bodies. “Hotels will offer guest rooms with lights that help us to get over jet lag in a few hours instead of days, spas will introduce treatments using lights to strengthen and heal our immune systems, and airport ‘Light Lounges’ will use spectrums that promote mental alertness, to get work done, or relax the body for rest,” says Fred Maxik, the founder of Lighting Science, a company that is behind some of the recent discoveries. There are good implications for the environment. This new lighting uses 80 percent less energy from fossil fuels than incandescent lights and is nontoxic. Wildlife may reap benefits. Beach resorts with floodlights that have disoriented nesting sea turtles can install beams that enable nature lovers to see the turtles at night while tuning out harmful effects to the animals. Like all brave new technology, there are some what-ifs to ponder. But the future looks bright. ■ FOLLOW COSTAS CHRIST ON TWITTER @COSTASCHRIST.

CHECKING IN

Өмнөд Америкийн эко амралт Unplugged in South America

ГАЛАПАГОС САФАРИ КЭМП Санта Круз арлын

өндөрлөг газарт 9 майхныг тохижуулан амралтын газар нээснээр эндхийн аялал жуулчлалын хэвшмэл ойлголтыг эвджээ. Фермээс алсад цэнхэрлэх Номхон далайг ажиж, аварга том яст мэлхийг харан амарна. Эсвэл өдрийн аяллаар далай руу явж болно (30 минут явж хүрнэ).

■ САНТА КРУЗ, ЭКВАДОР; ХООЛ, ЯВГАН АЯЛАЛ ОРООД 500 долларааС.

images:: COLIN ANDERSON/BLEND IMAGES/CORBIS (woman); FAZENDA CATUÇABA (HOUSE, BEDROOM); GALÁPAGOS SAFARI CAMP (TENT), AJ MESSIER/CANDELARIA DEL MONTE (HORSES)

ФАЗЕНДА КАТУКАБА

Сан Паулугаас зүүн тийш намхан толгодын дунд шувуудын жиргээ, амралтын ажилтнуудын инээд наргианаас өөр дуу чимээгүй нам гүм газарт байрлана. Зочид 1850иад онд баригдсан фермийн байшинд саатаж, зурагт, интернэт зэрэг мэдээллийн хэрэгслээс ангид амрах гэж ирдэг. Амрагчид зэргэлдээх Серро до Мар цэцэрлэгт хүрээлэнгээр аялах боломжтой. ■ КАТУКАБА, БРАЗИЛ (Сан Паулугаас 3 цаг явж хүрнэ) 420 долларааС.

КАНДЕЛАРИА ДЕЛ МОНТЕ Аргентины

пампас бол амтат хоол зооглон амарч тухалмаар мөрөөдлийн газар. Канделариа дел Монте гэх колонийн үеийн загвартай амралтын газрын эзэн Себастьян Кони зочиддоо морь унах, мал хариулах, органик газар тариалангаас ургац хураах, поло тэмцээн үзэх боломжуудыг олгодог.

Бразилийн зүүн хэсэгт байх органик кофены ферм Фазенда Катукаба амралт дахь гол байшингийн өмнө үдэш гал дүрэлзэн асна. Энд ирсэн зочид морь унаж, шувуу ажиглаж, салаар аялах зэргээр амардаг. A fire blazes at dusk in front of the main house at Fazenda Catuçaba, an organic coffee farm in eastern Brazil, where guests enjoy horseback riding, birding, and river rafting.

GALÁPAGOS SAFARI CAMP With nine

furnished tents in the highlands of Santa Cruz Island, this lodge inverts the usual model of tourism here. Instead of sleeping on a boat and making forays onto land, guests stay at a private farm where they can gaze at the distant Pacific and watch tortoises amble past their canvas rooms, and make day-trips to the water (about 30 minutes away).

FAZENDA CATUÇABA

At this country retreat in the rolling hills east of São Paulo, the only sounds are birdsong and the laughter of local staff. Guests come for the charms of an 1850s farmhouse and the peace of a technology-free setting. Between homemade meals—everything from cachaça liquor to coffee cake is made on-site—visitors can explore the adjacent Serro do Mar state park.

CANDELARIA DEL MONTE The Argentine

pampas is the stuff of dreams—a place where meals take hours and siestas are mandatory. Nowhere is this more evident than at Candelaria del Monte, a colonialstyle estancia where owner (and de facto gaucho) Sebastián Goñi encourages guests to go horseback riding, herd cattle, harvest from the organic garden , or watch a polo match.

■ SANTA CRUZ, ECUADOR; FROM

■ CATUÇABA, BRAZIL (3 HOURS FROM

■ SAN MIGUEL DEL MONTE,

$500, INCLUDING MEALS AND EXCURSIONS

SÃO PAULO); FROM $420, INCLUDING MEALS AND ACTIVITIES

ARGENTINA; FROM $220 PER PERSON, INCLUDING MEALS AND ACTIVITIES

■ САН МИГУЭЛ ДЕЛ МОНТЕ, АРГЕНТИН 220 долларааС.

checking in reported by Ann Abel and Celeste Moure | Анн Абел болон Селестэ Мурр

35 May/June 2014

smart traveler

LOCAL FLAVOR

Парис кроссант

Perfect Croissants in Paris

—Ами М.Томас | AMY M.THOMAS

Зөөлөн, амтат кроссантыг хаанаас идэх вэ? WHERE TO BITE INTO THE GOLDEN CLASSIC

үр цаймагц Парисын

гудамжинд жигнэсэн талхны үнэр ханхийж хүмүүс ойр орчмын нарийн боовны дэлгүүрт шинэхэн боов авахаар дугаарлана. Вена хотоос үүсэлтэй vein-noiseries гэж нэршсэн нарийн боовыг анх Австриас гаралтай хатан хаан Мария Антонетта XVIII зуунд Франц Улсад ирэхдээ авчран шүүх дээр танилцуулж байжээ. Дээдэст таашаагдсан энэ хөөмөл амттанг олон нийтэд анх таниулсан хүн бол мөн Австриас ирсэн Август Занг юм. Тэрээр 1839 оноос Райт Банк

36 National Geographic Traveler

дэлгүүртээ зарж эхэлжээ. Эдүгээ Парис хотынхон тал саран хэлбэрт талхыг өглөөний ундан дээрээ кофетойгоо, өдрийн цайн дээрээ зууш болгон иддэг. Олон давхаргатай, амттай боов хийхийн тулд гурилаа олон дахин хавтгайлж цөцгийн тос дунд нь хавчуулдаг. Ингэснээр зөөлхөн, шаржигнасан, алтан шаргал өнгөтэй болдог. Канал Сент Мартины хөл хөдөлгөөнтэй гудамжинд орших Du Pain et des Idees хэмээх жижиг дэлгүүрийн жигнэмэгт хүмүүс дуртай. Шилдэг тогооч Christophe

Франц маягийн өглөөний унд. French breakfast

Vasseur жигнэхээсээ өмнө зуурмагаа 24 цаг байлгаж сайн амт оруулдаг. Сент Жермейн хотын нөгөө хэсэгт Жерард Мулот дэлгүүр кроссантын үнэнч фэнүүдээр дүүрэн. Эндхийн жигнэмэг цөцгийн тос ихтэй, амттай гэдгээрээ 38 жилийн турш бусдаас ялгарч байна. Харин Пьер Хермед очвол (Фигаро сониноос Парисын шилдэг кроссантаар шалгаруулсан) Испахан нэрт боов бий. Уг кроссантад сарнайн амтат бүйлсний тос хавчуулж, дээд хэсгийг нь сарнайн усан зуурмагаар бүрж, Haut-Vivarais нутгийн бөөрөлзгөний

үйрмэг цацаж чимэглэсэн байдаг. Энэ бүхнийг өөрийн гараар хийхийг хүсч байна уу? La Cuisine Paris хоолны сургууль энэ кроссантыг хийх нарийн чимхлүүр сургалтыг 7 хоног тутам 3 цагаар дадлага-хичээл болгон зааж байна.

атлас Парис, Франц

Paris, France

images: MICHAEL KEBBEKUS (WOMAN), INTERNATIONAL MAPPING: o.biligsaikhan/irmuun photo (dried meat)

S DAWN BREAKS IN THE

City of Light, doughy smells permeate the air, and locals line up at neighborhood boulangeries for freshly baked croissants. These yeast-leavened pastries from Vienna—known there as viennoiseries—reportedly arrived in France in the 18th century when Queen Marie Antoinette, originally from Austria, introduced them to the court. Initially a treat of the aristocracy, the flaky pastry spread to the masses when another Austrian, August Zang, began making them in his Right Bank boulangerie in 1839. Today, Parisians enjoy the crescent bread alongside morning coffee and as an afternoon goûter, or snack. The key to a good croissant is its many fine layers, created by repeated flattening and folding with butter. The result is a crisp, golden shell that protects a light, tender interior. In the trendy Canal St.-Martin quartier, locals cram inside tiny Du Pain et des Idées to scoop up Christophe Vasseur’s award winners, which develop deep flavor in a 24-hour rise before baking. Across town in St. Germain, devotees flock to Gérard Mulot, where for 38 years the richness of extra butterfat has distinguished the pastries. For a twist on the classic, head to Pierre Hermé (voted best croissant in Paris by Le Figaro) for an Ispahan croissant filled with roseflavored almond cream and topped with a rosewater glaze and crispy bits of raspberry from the Haut-Vivarais region. Want to learn how to make them yourself? La Cuisine Paris offers weekly hands-on classes where, over the course of three hours, you’ll cover each painstaking step that goes into creating these crescent rolls of perfection.

ATLAS “Унтлагын өрөөний ширээн дээрх амтат кроссант” гэж Чарльз Диккенс “All the Year Round” хэмээх сэтгүүлд 1872 онд бичиж байжээ. In 1872, Charles Dickens wrote of “the dainty croissant on the boudoir table,” in the periodical All the Year Round.

Салхины амт Ш.Тунгалаг “Хээрийн салхи, аргалын утаа шингэсэн учир хаврын урь идсэн борц хамгийн амттай” гэж 30 гаруй жил мах хатааж, борц хийсэн туршлагатай гэрийн эзэгтэй Ганаа хэлж байна. Салхинд борогшсон хацартай, нүүр дүүрэн инээмсэглэх энэ бүсгүй хуруугаараа имрэх төдийд бутарч, үйрэх зөөлөн сэвсгэр хатаасан махыг алган дээрээ тавиад “Үхэр, ямаа, тэмээний махыг борцолж хадгалдаг. Адуу, хонины махыг өвөл хүнсэндээ хэрэглэдэг, харин борцолдоггүй, амархан хуршдаг” гэлээ. Тэрээр ингэж хэлээд, тогоогоо зуухан дээр тавьж, хоолоо хийж эхэллээ. Гурван литр орчим усанд атга дүүрэн жижиглэж хэрчсэн борц нэмээд, галаа өрдлөө. Борцлох махыг хоёр хуруу хэртэй зузаантай хувааж аваад, тэхий дундаас жаахан хэтрүүлэн дундаар нь дахин зүсэж, залгаатай хэсгээр нь хэцэн дээр тохно. Өвөлжингөө хэцэн дээр байсан мах өдөр шөнө ялгалгүй салхины аясаар өнгөнөөсөө борлож, хатах бөгөөд завсар хооронд нь нойтон хэсэг үлдээгүй эсэхийг сайтар шалгасны дараа даавуун уутанд хийж, дахин салхинд тавина. Энэ бол нүүдэлчдийн өнөөг хүртэл туулсан амьдрал, хуримтлуулсан туршлагаас үүссэн энгийн жор. Хатаасан борцыг нүдэж, жижиглэн даавуун болон цаасан уутанд савлах бөгөөд хоёр жил хүртэл хадгалж болдог. Хүсвэл хэн ч Улаанбаатар хотын томоохон супермаркетуудаас савлаж, битүүмжилсэн борц авч болно. Хээрийн замд авч явахад ачаанд хөнгөн, хоол хийхэд хурдан болдог, органик бүтээгдэхүүн борцыг аяллын хүнсээр сонгоход та алдахгүй. Зуны намуун үдэш, аргал цогшин улалзах галын илчинд тогоо дүүрэн хоол даргилан, борцны үнэр гэр дүүрэн сэнхийлээ. Тал нутгийн салхины амтыг амсах цаг иржээ.

Taste of the Wind Sh.Tungalag “Meat that has been dried in a spring breeze is the most delicious,” says Ganaa, a rural homemaker with over 30 years of experience in producing dried meat. Ganaa, her face withered by decades of sun and wind, holds a piece of dried meat in her hand and tells us: “Beef, goat and camel meat is easily dried, whereas horse meat and mutton can’t be dried due to their susceptibility to weather conditions.” She starts preparing dinner, setting a pot on her stovetop. She puts a handful of dried meat into approximately three liters of water and prepares a fire. Dried meat is prepared by cutting raw meat into narrow strips, with a second cut in the middle to make a cross shape that can hang on a rope. The color of the meat gradually changes to brown as it’s air-dried over a month. After thoroughly checking to make sure there aren’t any wet parts left, the dry meat is placed into a cloth bag and hung on a rope line. This simple meat drying recipe has been perfected by nomads throughout the centuries. The dried meat is ground and packaged into small paper or cloth bags. Such meat can be stored for as long as two years. Anyone can purchase dried and packaged meat at supermarkets in Ulaanbaatar. This light, easy and organic meat is perfect for preparing food when traveling in the countryside. On a quiet summer night, dried meat soup boiling over a red hot fire gives off a wonder smell. You can taste the wind of the Mongolian steppe.

37 May/June 2014

smart traveler Тив бүрийн орнуудыг үзэхийг хүссэн, зорилгодоо хүрсэн. Африкийн тухай онцолмоор байна. Бидний ядуу буурай гэдэг ойлголтоор дүгнэдэг африкчууд тэр дундаа аяллын үйлчилгээнд оролцож байгаа хүмүүс ямар нээлттэй, чин сэтгэлээсээ асуудалд ханддаг, энгийн хэрнээ бүтээлч сэтгэлгээтэй шийдвэр гаргадаг болохыг нь нүдээр үзсэн. Аялал жуулчлал хөгжсөн бүс нутгийн ард иргэдийн амьдралд энэ бизнес үр өгөөжөө өгч байгаа нь мэдрэгдсэн. Манайд ч тийм байгаасай гэж чин сэтгэлээсээ хүсч байна.

PERSON

Зочноо угтаж, найзаа үддэг HER CLIENTS ARRIVE AS TOURISTS, —л.энхтуяа | l.enkhtuya LEAVE AS FRIENDS

Мэгс Адвентур компанийн захирал Э.Цэлмэг, аяллын салбарт богинохон хугацаанд өөрийнхөө орон зайг эзэлсэн энэ бүсгүйн бизнесийн зарчим, зорилго мөрөөдлийн ертөнцөд зочилцгооё.

жолооч ах, нутгийн хүмүүс их тус болсон. Би асуухаас, мэдэхгүй байгаагаа хэлэхээс ичдэггүй. Асуусан хүн заавал хариулт авна, шинэ зүйл мэднэ.

АСУУВАЛ ХАРИуЛТ АВНА

АЯЛАГЧ Л АЯЛАГЧИЙГ БҮРЭН ОЙЛГОНО Аяллын компанид

Өвөрхангай аймгийн Эрдэнэ Зуу хийд рүү Дани жуулчин дагуулаад явсан минь хөтөч болох анхны туршлага, туршилт байсан. Хэдийгээр өмнө нь эх орныхоо байгаль, түүх, ёс заншлын тухай олон зүйл уншиж, судалж байсан ч багагүй эмээсэн. Хархорумтай холбоотой түүхийн ном, мэдээлэл олж уншиж хэрэндээ хичээсэн ч тайлбараа хийгээд явж байхдаа олон асуултад хариулт өгч чадахгүй байлаа. Хамт явсан туршлагатай

ажиллаж байгаад, өөрөө бие дааж хийж үзэхийг хүссэн. Ер нь бол залуу насанд боломж их бий, түүнийгээ л ашиглахыг хүссэн. Аяллын хөтөч, аяллын бизнест оролцож байгаа хэн ч байлаа гэсэн өөрөө аялагчийн туршлагатай, сайн сайхан, хэцүү бэрхийг нь биеэрээ мэдэрсэн байх ёстой гэж боддог. Тиймээс ч би өнгөрсөн хугацаанд байнга аялж байлаа. Эх орныхоо өнцөг булан бүрт очсон. Хамгийн сүүлд Хөвсгөлийн тайгад аялсан.

38 National Geographic Traveler

Эх орноо танин мэдэх аялал минь үргэлжилсээр. Дундговь аймаг, Цагаан суварга. Mongolia is a land of rich natural beauty. Tsagaan stupa, Dundgobi aimag.

СЭТГЭЛ ЗҮЙЧ Миний үйлчлүүлэгчид дараагийн зочныг урьдаг. Аяллынхаа дараа дотны хүмүүстээ энэ аяллыг сонгоорой гэж зөвлөсөн хүмүүс олон. Гурав дахь аяллаа захиалж байгаа үйлчлүүлэгч ч бий. Би шинэхэн хөтөч байхаасаа зочидтойгоо илэн далангүй, өөрийнхөөрөө хандаж ирсэн. Бидний аяллыг инээд, наргиан, чин сэтгэлийн яриа чимдэг. Шинэхэн ажилтнаасаа зочидтой үнэн сэтгэлээсээ найзалж чадах уу гэж асуудаг. Монголын тухай хэчнээн сайн мэддэг байлаа гээд хүнийг ойлгож, өөрийгөө зөвөөр илэрхийлж чадахгүй бол та аяллын сайн хөтөч болж чадахгүй. Аяллын хөтөч сэтгэл зүйчийн мэдрэмжтэй байх үүрэгтэй. Ер нь бол аяллын компани бүр зочин угтаж, найзаа үддэг байгаасай. ЭРСДЭЛ ДААХ ЗОРИГ Зочдоо сэтгэл хангалуун байлгахын хүсч байвал шаардлагатай тохиолдолд нэмэлт зардал гаргах зоригтой, тулгарсан асуудлыг шийдэх арга ухаантай байх ёстой. Улаанбаатараас гараад 5 хоног аялсан аялагчид руу утасдаж, аялал ямар байна гэж асуусан. Тэд “дажгүй” гэж хариулсан ч сэтгэл хангалуун бус байгаа нь дууны өнгөнөөс мэдрэгдсэн. Лавшруулаад байсан чинь хөтөч алдаа гаргасан байсан. Би шууд л өөр хөтөч

Хөвсгөл рүү нисгэсэн. Энэ нь санхүүгийн хувьд надад хохиролтой байсан ч зочныхоо итгэлийг алдахыг хүсээгүй.

EXPERIENCED TRAVELER

ОЛСНОО ОЛОНТОЙГОО

Бид харьцангуй хямд аялал санал болгодог. Гэхдээ жуулчид тодорхой хэмжээний хуримтлал үүсгэхэд бидэнд тусалдаг. Тиймээс ашгийнхаа 10 хувийг зайлшгүй тусламж хэрэгтэй байгаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдэд зориулдаг. Улсын асрамжийн газар, “Найдвар хоспис”эмнэлэгт хандив өгснөөр эхлүүлсэн “Тэмүүлэн” хүмүүнлэгийн төслөө цаашид орон нутаг руу чиглүүлнэ. Олсноо олонтойгоо хуваах гэж хичээж л явна.

resident of Meg’s

Adventure Tours, E.Tselmeg has quickly found a niche in the Mongolian travel sector, by giving tourists an experience that’s service-minded and a lot of fun. We asked about her ambitions, dreams, and business principles.

images: Douglas Lally

YOU ONLY HAVE TO ASK

My first experience working as a guide was taking Danish tourists on a tour to Erdene Zuu Monastery, in Karakorum. Although I had plenty of knowledge about the history, nature, and traditions of my country, I still felt a little nervous. I tried to read as much as I could about Karakorum, but there were many questions that came up during the trip that I didn’t know the answer to. The drivers and the locals helped me a lot. Now, I never feel embarrassed to answer questions later or say, 'I don’t know'. But whenever a person asks a question, they will always get an answer - eventually, and learn something new.

Африкт хийсэн аялал надад олон зүйлийг ойлгуулсан. My trip to Africa helped me understand the diverse beauty of the world.

While I was working for a travel agency, I thought about starting my own business. There are many opportunities for a young person and I wanted to take advantage of them. I believe that anyone working in tourism, whether as a travel guide or a manager, must be experienced and aware of the advantages and disadvantages of this industry. This is why traveled so much—to gain experience. I’ve been to every corner of my country. Most recently, I visited Khuvsgul Taiga. I also wanted to visit every continent, which I have just fulfilled. Out of all my trips to Africa, Australia, America, Europe and Asia, Africa was the highlight. I saw with my own eyes how the people of Africa, which we think of as poor, are open, sincere, honest, and have simple, yet innovative thinking. I also noticed how businesses in countries where tourism is more developed share the benefits with local people. I really hope for the same in my country.

PROFESSIONAL GUIDE, AMATEUR PSYCHOLOGIST My clients are always

spreading the word about my tours, sending new travellers to Mongolia. Many people tell their friends and families to choose a particular trip after they’ve experienced it. There are even tourists who are booking trips for the third time with me. From the beginning, I was open with my clients and took ownership of my job. Our trips are filled with laughter, joy, and sincere talks. I ask my new employees if they can be genuine friends with our guests. No matter how much you know about Mongolia, you won’t be a great guide if you can’t understand people and express yourself properly. A travel guide must have the same qualities as a psychologist. I believe every tour company should welcome their clients as guests, but see them off as friends. TRUST IS MOST IMPORTANT

If you want to keep your guests satisfied, you need to be able to make bold decisions that might require extra expenses, and be quick to resolve any problems. One time, I called my clients who were on their 5th day outside of Ulaanbaatar and asked how they were. Although they answered“OK,” I heard dissatisfaction in their voice. I later found out the guide had made a mistake. I immediately sent a new guide to them in Lake Khuvsgul even though it cost me extra money.I did not want to lose the trust of my guests. SHARING WHAT IS EARNED WITH OTHERS Although we offer

relatively cheaper trips, we strive to help the local community while maintaining our business. Therefore, we donate 10% of our income to disabledchildren and single mothers. We are expanding our philanthropy with a project called ‘Determination’ and have started by making donations to a State orphanage and to ‘Naidvar Hospis’ hospital. I try to share what I earn with others. ■ www.megmongolia.com info@megmongolia.com

39 May/June 2014

smart traveler үг шүү. Ар гэрийнхэн, тэр дундаас ээж минь намайг өндөр уулын авиралтад явах гэж байгааг сонсох л юм бол урд өдөр нь ирээд хамаг ачааг минь онгичиж байгаад гадаад паспорт авчихаад өгөхгүй байж мэдэх л хүн. Тиймээс би тэдэндээ явах гэж байгаагаа хэлдэггүй. Нууц аяллуудынхаа дараа нь тэдэнд энэ тухайгаа ярьдаг. Ням гарагт ээж утсаар “Хаана явна” гэж асуухад би “Хүү нь ууландаа л явж байна” гэдэг дээ. ҮҮНЭЭС ДЭЭШ ГАЗАР ҮГҮЙ

PERSON

Уулнаас сайхан нь уул ...

GRANDER THAN A MOUNTAIN Эмэгтэйчүүдийн хавдрын

их эмчийн завгүй ажлынхаа зэрэгцээ уулсын оргилд тэмүүлсэн хүслийнхээ учгийг чанга атгасаар яваа доктор, уулын спортын ОУХМ Л.Баярсайхан “Таны замнаж яваа жим зөв л бол хэзээ нэгэн цагт ууланд аваачна” гэж итгэлтэй хэллээ. Жил, дөрвөн сарын хугацаанд дөрвөн мянгаас дээш өндөртэй оргилуудад 11 удаа авирсан, 8000 метрээс өндөр гурван оргилд улсынхаа далбааг мандуулсан нь Монголын дээд амжилт юм. УУЛ БОЛ ӨӨРИЙГӨӨ БҮТЭЭХ ГАЗАР Эмч хүний үүргийнхээ

40 National Geographic Traveler

—л.эНХТУЯА | l.eNKhTUYA

дагуу эрүүл агаар, идэвхтэй амралт урт удаан амьдрахын үндэс гэж хангалттай их ярьсан. Дараа нь өөрөө хэрэгжүүлэх ёстой гэж шийдээд Богд Ууланд анхны аяллаа хийж байлаа. Ууланд алхаж, зам зуурын болон орчин тойрных нь хогийг өөрийнхөө чадлаар түүгээд буцдаг байхдаа би уулын цаана уул, уулнаас өндөрт уул л байдаг гэдгийг ойлгож эхэлсэн. Ер нь бол уул хувь хүнд өөртэйгөө харьцах, өөрийгөө бүтээх газар. Уул хүнийг төлөвшүүлнэ. НУУЦ АЯЛЛУУд Эхийн санаа үрд, үрийн санаа ууланд гэж манай өвөг дээдсийн мэргэн үг бий. Их үнэн

2013 оны 10-р сарын 2-ны өглөө 08:50 цагт дэлхийн 6 дахь өндөр 8201 метр Чо Оюугийн оргил дээр Монгол Улсын далбааг мандуулав. Flying the Mongolian flag on the 6th highest peak Cho Oyu, 8201 m, at 8:50 on October 2nd, 2013.

Намайг нэг жилийн дотор дэлхийн 11 оргилд гарсанд зарим хүмүүс итгэдэггүй байж мэднэ. Гэхдээ энэ амжилт минь мэргэжлийн уулын спортынхны анхаарлыг татаж чадсан. Энэ бүхний нотолгоо болсон гэрэл зургуудыг хувийн фэйсбүүкээс (Facebook:Bayarsaikhan Mongol) үзэж болно. 2011 оны 6-р сарын 22-нд 4374 метрийн өндөрт орших Монголын хамгийн өндөр Хүйтний оргилд гарснаас хойш өнөөдрийг хүртэл 4,000 метрээс дээш өндөртэй оргилуудад 14 удаа гарчээ. Хамгийн өндөр нь болох далайн түвшнээс дээш 8848 метр Эверестийн ноён оргилд би 2012 оны тавдугаар сарын 19-ны 08:18 цагт гарсан. Тэр агшинд төсөөлж байсныхаа дагуу хадаг яндар болсон гол овооноос баруун хажууд, яг Балба, Төвөд хоёрын хилийн зурвас дээр зогсож, зургаа авахуулахдаа “Үүнээс дээш газар үгүй” гэж хамаг чангаараа орилсон. Энэ миний амьдралын зорилгуудын нэг байсан. ЭВЕРеСТЭД ХҮСВЭЛ ГАРЧ ЧАДНА Эверестээс бууж ирчихээд

майхандаа хэвтэж байхдаа “Би хэнийг ч энэ уул руу авир гэж хэлж чадахгүй. Хамгийн дургүй хүнээ хорлох гэж хэлсэн ч хатуудах юм байна” гэж бодож байлаа. Гэхдээ энэ бодол тун удалгүй өөрчлөгдсөн. Альпийн нурууны Маттерхорн оргил гоо үзэсгэлэнгийнхээ цаана хэчнээн их аюул осол, эрсдэл бартаа саадыг нуусан болохыг 2012

THOUGHTS OF A CHILD

оны 9-р сарын 10-ны 08:40 цагт алтан соёмботой төрийн далбаагаа мандуулан зогсохдоо биеэрээ мэдэрсэн. Энэ цагт “Эверестэд хэн ч гарч чадах юм байна” гэж өөрийн эрхгүй бодсон шүү. БИЕЛЭХ ГЭЭД САВЧИЖ ЗОГСОХДОО Харин 2013 оны 10-р

сарын 02-нд Чо Оюугийн оргилд гарч биелгээ бүжих гээд савчиж зогсохдоо намайг хүлээж байгаа энэ дайны 11 оргилын тухай мартаагүй байлаа. Наймхан хоногийн өмнө тэртээ баруун хойно харагдаж байгаа Шишапангмагийн оргил дээр зогсож байв. Дэлхийн хамгийн өндөр 14 оргилд төрийн далбаагаа мандуулах хүсэл, мөрөөдөл надад бий. Түүндээ хүрнэ гэдэгтээ итгэлтэй байна. Тэгж гэмээнэ дэлхийн өндрийн аялагчдын элитүүдийн жагсаалтад Монгол Улсын нэр бичигдэх болно.

Эверестийн 4-р дүгээр отгоос оргил руу авирах үед 8400 метрийн өндөрт байрлах "Balcony" гэдэг энэ жижиг талбай дээр уулчид амарч нэмэлт хүчил төрөгчөө сольдог.

There is a saying: ‘The thoughts of a mother are on the child; the thoughts of a child are on the mountain.’ This is a very true saying. If my family hears that I’m going to climb a high mountain, I’m sure they—and especially my mother—will likely come take away my passport. Therefore, I never tell them about my upcoming travels. My plans stay secret until after I’ve returned. NO PLACE HIGHER

It may be hard for some people to believe that I climbed 11 different peaks in a year. But this success has attracted the attention of professional

and screamed, “There is no place higher than this,” just as I was being photographed. That was one of my life goals. YOU CAN REACH EVEREST IF YOU WANT TO After coming down from

Everest, I was lying in my tent when I thought: “I wouldn’t tell anyone to climb this mountain. Not even my worst enemy.” But I changed my mind very quickly. As I flew the Mongolian flag over the Matterhorn in the Alps on September 10, 2012 at 08:40, I marveled at the many dangers and obstacles this beautiful mountain hid. I couldn’t help but think: “Anyone can reach Everest.”

f you are walking on the

right road, some day it will lead you to a mountain,” says Doctor L. Bayarsaikhan, world-class mountaineer and oncologist. He recently climbed eleven, 4,000-metersplus peaks in a year and four month period; and he’s flown our national flag on three peaks over 8,000 meters, setting a Mongolian record.

images: Ankaji Sherpa (man); Elia Saikaly (mountain)

A MOUNTAIN CAN SHAPE A PERSON As a doctor I always talk

about how longevity is achieved through an active lifestyle and fresh air. But it wasn’t until recently that I realized that I had to set an example by leading a healthy lifestyle myself. That’s when I made my first trip to Bogd Khan Mountain. While walking in the mountains and cleaning litter from the trail, I started to understand that beyond the mountains there are only other mountains; and above the mountains there are always higher mountains. I believe that a mountain is where a person can communicate with themselves and shape themselves. Because mountains can shape a person.

When climbing to the Everest peak from Camp 4, hikers stop at the “Balcony” located at 8400m, to rest and replenish their oxygen tanks.

mountaineers. The photographic evidence of my travels can be found on my facebook page (Facebook: Bayarsaikhan Mongol). Since my climb up Huiten Peak—located at 4,374 meters, the highest peak in Mongolia—on June 22, 2011, to this day I’ve climbed 14 peaks that are 4,000 meters or higher. The highest peak I reached was Mount Everest, 8,848 meters above sea level, on May 19 , 2012 at 08:18. When I reached the peak, I stood on the west side of the mound full of khadag (ceremonial scarves), exactly on the border between Nepal and Tibet,

FULFILLING A DREAM

While I was dancing the biyelgee on Cho Oyu Peak on October 2, 2013, I was still thinking about the other peaks that were waiting for me. Just 8 days ago, I was standing on Shishapangma Peak, just northwest of where I was standing then. I have a dream to fly my national flag on the 14 highest peaks of the world. I am confident that I can fulfuill this dream. By fulfilling my dream, Mongolia’s name will be included in the world’s list of top mountaineers. The only thing grander than a mountain is a mountain.

41 May/June 2014

smart traveler

Аяллын хэрэгслүүд

Travel Gadgets

—э.энхцолмон | e.enkhtsolmon

Цаасан яригч EcoAmp

Ус үл нэвтрэх гэр Optrix

Гар утсандаа чанга яригч авмаар байна уу? ЭкоЭмп бол дахин боловсруулсан цаасаар урласан 100 хувь байгальд ээлтэй чанга яригч. Дэлгэхэд хавтгай цаас. Харин нугалаасаар нь нугалахад цаасан яригч. Ингээд түүнийгээ iPhone утсандаа угсрахад хөгжим нэгэн зүгт тод агаад чанга эгшиглэнэ. Лос Анжелесийн зохион бүтээгч хоёр залуугийн хийсэн энэ чанга яригч 14,000 төгрөгийн үнэтэй. (eco-made.com)

Жеймс нэртэй нэгэн залуу каноэ завиар аялж байгаад iPhone гар утсаа голд унагаачихжээ. Гар утас нь эвдэрсэн гэдэгт бат итгэсэн тэрээр 3 долоо хоногийн дараа гээсэн утсаа огт эвдрээгүйгээр шуудангийн илгээмжээр хүлээн авсан байна. Сонирхолтой нь, тэрээр аялалд гарахын өмнө Оптрикс хэмээх iPhone-д зориулсан ус, доргионы хамгаалалт бүхий гэр худалдаж авчээ. “Хамгаалалтын гэртэй байсан ч утас минь зүгээр гэдэгт огт итгээгүй” хэмээн Жеймс ихэд гайхсанаа хожим ярьсан юм. Тиймээс усан сан, далайн эрэг, бороонд гар утсаа камер болгон ашиглахыг хүсвэл Оптриксоор утсаа тоноглоход л болно. 4 төрлийн дуран дагалдах тус гэр 256,000 төгрөгийн үнэтэй. (optrix.com)

Скорпион хэмээх энэ төхөөрөмж радио, цэнэглэгч, гар чийдэн, бөглөө онгойлгогч гэсэн дөрвөн үүрэгтэй. Нарны гэрлээр цэнэгээ хуримтлуулдаг ба хэдий хэр цэнэг үлдсэнийг төхөөрөмж дээрх заалтаар мэдэж болно. Хэрэв ядраагүй бол төхөөрөмжийн хажуу талын гарыг эргүүлэн бүрхэг өдөр ч цахилгаан гарган гар утсаа цэнэглэх боломжтой. USB болон чихэвчний оролттой төдийгүй өөр дээрээ лонхны бөглөө мултлагчтай. Үнэ нь 89,000 төгрөг. (etoncorp.com)

Paper amplifier (EcoAmp) Do you need a portable speaker for your phone? EcoAmp is a 100% ecofriendly alternative made from recycled paper. Fold it up and it’s a flat piece of paper. Crease its lines and it opens into a speaker amplifier. Once attached to an iPhone, the music sounds as rich as any portable electronic speaker. The EcoAmp, built by two designers from Los Angeles, costs $8. (eco-made.com)

42 National Geographic Traveler

Цэнэглэгчтэй гар чийдэн Eton Scorpion

Water resistant case (Optrix) While on a canoe trip, a man named James dropped his iPhone into a river. James, who had been sure the phone was ruined, received his phone by mail three weeks later. Someone had found his phone by the river bank and sent it to him. Remarkably, his phone still worked. That’s because James had bought Optrix, a waterproof and shock-resistant case, for his iPhone to shoot videos during the trip. The rugged Optrix protects your phone from a 9 meter fall, and submersion in up to 9 meters of water. James later said how he was surprised: “I couldn’t believe my phone was fine even though it had a case.” To keep your iPhone safe while taking the most extreme photos, equip yourself with Optrix. Each case costs $145 and comes with 4 attachable lenses. (optrix.com)

Flashlight with charger (Eton Scorpion) The Scorpion is a radio, charger, flashlight, and bottle opener. It uses solar energy to stay charged, with a battery life indicator to show you by how much. At night you can manually wind the handle to charge your phone. Rugged and waterresistant. With USB and earphone inputs (plus a bottle opener), it has everything you need, and only for $50. (etoncorp.com)

Аварга номын сан Kindle Нэг мянга гаруй номыг нэг дор өрөхөд хэчнээн номын тавиур хэрэг болох вэ? Магадгүй зочны өрөөний хана бүхэлдээ дүүрч мэдэх юм. Тэгвэл ийм тооны номыг цахим хэлбэрээр хадгалах боломжтой Kindle нь нэг ширхэг нимгэн хавтастай номноос зузаангүй бөгөөд жин нь ердөө 170 гр. Мөн Wi-Fi-аар интернэтэд холбогдон 5 доллараас ихгүй үнээр хэдэн сая номноос сонголт хийн унших боломжтой. Хүссэн номоо татахад 60 секунд л хангалттай ба үсэгний хэмжээг өөрийн дураар өөрчилж болно. Мөн монгол хэл дээр ном уншин аяллаа илүү ухаалаг болгоорой. (kindle.amazon.com)

The portable library (Kindle) How many book shelves do you need to house a thousand books? A whole wall? The Kindle, which stores books digitally, is no wider than a book cover, weighing an infinitesimal 170 grams. Connect it to Wi-Fi and read millions of books for less than $5. Downloading your next great read takes less than 60 second, and use of its functions, like adjusting word size, is intuitive. Also, books are available in Mongolian. (kindle.amazon.com)

Таг тогтоогч Hufa Holder

Сансрын нисгэгчийн үзэг Trekker Space Pen

Та зураг дарж буй үедээ дурангийнхаа тагийг хаана хийдэг вэ? Бид ихэнхдээ халаас болон цүнхэндээ хийдэг. Харин зураг авч дуусаад дурангаа дахин таглах хэрэг гардаг бөгөөд энэ танил дотно үйлдлийг олон дахин давтах үед дурангийнхаа тагийг яг хаана хийлээ гээд халаас, цүнхээ цөөнгүй нэгжих нь бий. Харин Хафа хэмээх энэ бяцхан тогтоогчийг камерныхаа оосорт бэхэлчихвэл дурангийнхаа тагийг дахин гээхээргүй болно. Үнэ нь ердөө 175,000 төгрөг. (hufaholder.com)

Онгоц өндрөө аван агаарт хөөрөхөд энгийн үзэг гарахгүй байх тохиолдол их. Харин Треккер хэмээх энэ үзэг эзнийхээ урмыг хэзээ ч хугалахгүй. Сансрын нисгэгчид хүртэл хөлгийнхөө бүхээгт жингүйдлийн орчинг үл харгалзан тэмдэглэл хөтлөн “суудаг”. Треккер халуун хүйтэн, чийгтэй хуурай гээд цаг агаарын ямар ч нөхцөлд тод бөгөөд цэвэрхэн гарна. Хүсвэл дээшээ хараад бичсэн ч болно. Треккер хар өнгийн бэхээр гардаг бөгөөд үнэ нь 35,000 төгрөг. (spacepen.com)

Lens cap holder (Hufa Holder) Where do you put your lens cap when taking photos? We mostly stuff it in our pockets or bags. But after the snapshot, we’re always searching for the cap over and over again because we’ve forgotten where we put it. Put this magical little Hufa Holder on your camera strap and you'll never lose your cap again. The price is only $10. (hufaholder.com)

Astronaut’s pen (Trekker space pen) Does your pen not work when flying at cruising altitude? The Trekker will never disappoint. Even astronauts living in zero gravity have taken note. The Trekker writes clearly in any condition: hot, cold, humid or dry. You can even write with it facing up. The black-ink Trekker’s runs a reasonable $20. (spacepen.com)

43 May/June 2014

smart traveler

Adventure 101

Нэг алхам оргилд дөтөлдөг “Монгол хайкинг” клубын

ерөнхийлөгч Л.Баярсайхан уулын аялалд гарахаар зэхэж буй танд зөвлөж байна. Тэрээр 2006 оноос ууланд аялж эхэлсэн юм. ю м .Эхлэл Уулын өгсүүр замд гарахынхаа өмнө 5-10 минут тэгш газар алхаж, биеэ халаасны дараа сунгалт, суниалт бага зэрэг хийвэл сайн. Мөн аяллынхаа дунд, төгсгөлд дасгал хийх хэрэгтэй юм. ХЭЗЭЭ, ХЭР УДААН

Манай клубын гишүүд эхэндээ бямба гарагт алхдаг байсан. Одоо бол хугацаагаа ням гарагт болгож өөрчилсөн. Ууланд алхаж авсан эрч хүчээ дараагийн долоо хоногийн ажлын өдрүүдэд ашиглахад энэ өдөр тохиромжтой байдаг. Харин бямба гарагт алхчихаад бүтэн сайнд гэртээ өдөржин идэж, орон дээрээ тухалчихаар аяллаас авсан хамаг эрч хүчээ алдчих шиг санагддаг. Анх удаа аялах гэж байгаа бол клубуудын зохион байгуулдаг 8-10 километр үргэлжлэх энгийн алхалтыг сонгоорой. ЭХЛЭЛЭЭС ТӨГСГӨЛ ХҮРТЭЛ

Аялал эхэлсний дараах 15-25 минутад нэг хэмээр аажим алхах хэрэгтэй. Ер нь гэнэт хурдалж амьсгаадаад, ойр ойрхон сууж амраад явах тусгүй. Аль болох сууж амрахгүй, жигд удаан алхвал сайн. Уулын оргил руу нэг л удаа хар. Үүнээс цааш зөвхөн өмнөх алхамдаа анхаарлаа хандуул. Үргэлж дээшээ, очих

44 National Geographic Traveler

—л.эНХТУЯА | l.eNKhTUYA

газар руугаа хараад байвал амархан ядарч, шантарч болно. Нэг алхам оргилд дөтөлдөг гэдгийг битгий мартаарай. ҮҮРГЭВЧ, ГУТАЛ, УС

Нарны шил, малгай, бороо салхи нэвтрэхгүй, урт ханцуйтай хувцас ямар ч аялалд хэрэгтэй. Аялалд гарахдаа гарцаагүй хэрэгтэй гэсэн зүйлсээ л сонго. Илүү ачаа хэрэггүй. Уулын аялалд шагайнаас дээш урт түрийтэй гутал өмсөх нь зүгээр шүү. Хүмүүс аяллын хувцас хэрэглэлтэй болохоороо алхана гэж хойш тавьдаг нь буруу. Эхлээд оролдоод үз, бусдаас суралц, бага багаар урагшил. ТУРШЛАГА ИХ БОЛ ЭРСДЭЛ БАГА

Ууланд алхаж явахад хүнд өөртэйгөө харьцах, аливааг эргэцүүлэх, бодож төлөвлөх сайхан боломж олддог. Гэсэн ч зам сайн мэддэг, туршлагатай хүмүүстэй хамт аялах эрсдэл багатай.

resident of the

Mongolian Hiking Club, BAYARSAIKHAN.L, and a climber since 2006, offers the following advice for those interested in hiking. HOW TO START

Before heading up the sloping trail of a mountain, you should walk on a flat surface for 5-10 minuates and do some stretches. You should stretch in the middle and at the end of the trip as well. WHEN AND FOR HOW LONG

The members of our club used to go hiking on Saturdays. But we later changed the day to Sundays because it allows us to use the energy from our hike for rest of the work week. It seemed like we lost all the energy we got from our Saturday hikes by eating and

sleeping all day long on Sundays. If you’re hiking for the first time, we suggest an 8-10 kilometer trip organized by our club. FROM START TO FINISH

For the first 15-25 minutes of the trip, you should walk slowly at an even pace. It isn’t good to walk fast and rest frequently. The slower you walk without resting, the better. Look at the peak of the mountain only once. And then concentrate on your next step. If you keep looking at the top, you’ll only get tired and be discouraged. Don’t forget that every step you take leads to the top. WHAT TO BRING

Sunglasses, a hat, water, and long-sleeve wind-resistant clothing are essential for hiking trips. Only pack things that are necessary. Be sure to wear anklehigh boots when hiking. Don’t get discouraged though if you don’t have the proper clothes or gear. Try first, learn from others, and make progress step by step. MORE EXPERIENCE, LESS RISK

Hiking gives people the chance to connect with themselves and explore the outdoors. However, there are risks, so keep in mind that travelling with other people who are experienced and knowledgeable of the trail can be a safer way to hike.

images: l.Bayarsaikhan (people); Alexander Raths/shutterstock (hiking equipment)

EVERY STEP LEADS TO THE TOP

smart traveler

PROBLEM SOLVED

Машин түрээсэлмээр байна Want to rent a car? А: Энэ зун хэдэн найзтайгаа аялахаар төлөвлөж байна. Машин түрээсийн үйлчилгээ үзүүлдэг газруудыг санал болгооч? Машин түрээсийн үйлчилгээ үзүүлдэг хэд хэдэн компани бий шүү. Тэдний ихэнх нь үйл ажиллагааныхаа нэг хэсэг болгож энэ үйлчилгээг санал болгодог. Энэ чиглэлээр дагнасан үйлчилгээ үзүүлдэг газар бол Sixt Монгол юм. Дэлхийд алдартай автомашин

46 National Geographic Traveler

—Н.ЭНХПҮРЭВ | N.ENKHPUREV

түрээсийн брэнд үйлчилгээний албан ёсны салбар Монголд үйл ажиллагаагаа эхлүүлээд жил гаруй болж байна. Энэ компанийн нэг давуу тал нь жолоочгүй машин түрээслүүлэх үйлчилгээ юм. Мөн эднийх хоёр жил тутамд нэг удаа машинуудаа шинэчилдэг. ■ Вэб: www.sixtmn, и-мэйл: info@sixt. mn, Захиалга авах утас +976-86007259

А: Жолоочтой машин түрээслэхэд нэмэлт төлбөр төлөх үү?

Баянхонгор аймаг, Эрдэнэцогт сум. 2008 он Erdenetsogt Soum, Bayankhongor Province. 2008

Адана компанийн үйлчилгээг сонгохыг санал болгоё. Үйлчилгээний талаарх мэдээллийг ADANAcarrenta фэйсбүүк хуудаснаас үзээрэй. Мөн adana. carrental@gmail.com и-мэйлээр харилцаж болно. Үнэ нь машины төрлөөс хамааран хоногийн төлбөр 70,0000-200,000 төгрөгийн хооронд байх ба долоо хоногоос дээш хугацаагаар түрээслэх бол хоног тутамд 10,000-20,000 төгрөгийн хөнгөлөлттэй. Илүү олон үйлчилгээнээс сонголт

хийхийг хүсвэл та jeepservice.mn, discovermongolia.mn, zayahostel. com, www.mongoliacarrentals. com хаягаар бусад компаниудтай холбогдон онлайн захиалга өгч, үнэ ханш, машины сонголт, үйлчилгээний төрөлтэй танилцах боломжтой. Тэд автомашинаа жолоочтой нь хамт түрээслүүлдэг бөгөөд түрээсийн төлбөрт жолоочийн ажлын хөлс багтсан.

Тусламж хэрэгтэй юу?

Манай сэтгүүлийн Problem solved булан аяллын асуудлаа шийдвэрлэхэд чинь туслах болно. Бидэнтэй доорх хаягаар холбогдоорой. и-мэйл: ngt@

nationalgeographic.mn

Facebook

I am planning to do some traveling with my friends this summer. Could you please recommend some local car rental services? There are several tour companies that rent cars in Ulaanbaatar, though few specialize in only car rentals. Sixt rent a car, headquartered in Germany, has been operating in Mongolia for over a year. An advantage of Sixt is the ability to rent a car without a driver. They have three locations in Ulaanbaatar, and replace their vehicles once every two years.

■ Website: www.sixt.mn, E-mail: info@

images: Maxim Petrichuk/shutterstock (car); ROBERT NEUBECKER (ILLUSTRATION)

sixt.mn, Reservations +976-86007259

Q: Does it cost extra money to rent a car with a driver? If you’d like a driver included with your rental, I would recommend Adana LLC. Visit their ADANAcarrental facebook page for more details. You may also send your inquiries to adana.carrental@ gmail.com. The daily service fee varies from 70,000-200,000 MNT, depending on the type of car you choose. If you rent a car for more than a week, you will receive a discount of 10,000-20,000 MNT per day. For other rental options, visit www. jeepservice.mn, www.discovermongolia. mn, www.zayahostel.com, or www. mongoliacarrentals.com, to learn more about these companies’ types of services, fees, and special offers. When renting a car with a driver, the driver’s fee is usually included in the total price.

National Geographic Traveler Mongolia

need help? 'Problem Solved' answers any questions you have concerning travel. Don't hesitate to contact us for any advice. e-mail: ngt@

nationalgeographic.mn

Facebook

National Geographic Traveler Mongolia

жигтэй ертөнц

STRANGE PLANET

ШИЛЭН БӨМБӨЛөг Английн Тинслей Грийн хэмээх газрын Грэйхунд уушийн газарт жил бүрийн Сайн баасан гарагт (Есүс таалал төгссөн баасан гараг) олон улсын шилэн бөмбөлгийн тэмцээнд оролцогчид цуглаж Британийн болон дэлхийн шилэн бөмбөлгийн аваргаа шалгаруулдаг.

LOST MARBLES International

МАШИНАА ЭНД БАЙРЛУУЛ

Ногоон орчин, нам гүм газартай Филадельфийн Фэйрмаунтыг давж гарах цэцэрлэгт хүрээлэн цөөн бий. Уг хүрээлэнгийн эзлэх талбай нь 4200 акр буюу Нью-Йоркийн Төв Цэцэрлэгт Хүрээлэнгээс тав дахин том юм. АНХААР! Флорида мужийн тэтгэврийн насны өндөр настнууд юу хийдэг бол гэж бодож байсан уу? Тэгвэл энэ мужид улсдаа хамгийн олон буюу ойролцоогоор 1500 орчим гольфын талбай байдаг ажээ. Хөгшчүүл юу хийдэг нь тодорхой болсон уу? ПОССУМ гэх уутат амьтны үсээр нэхсэн хувцсыг хонины ноос, ноолуураас хөнгөн, дулаан хэмээн Шинэ Зеландад аялагч жуулчид худалдан авах дуртай.

competitors get their Good Friday off to a rolling start at the annual British and World Marbles Championship, held every year at the Greyhound pub in Tinsley Green, England. PARK IT HERE When it comes to leafy retreats, few cities can top Philadelphia’s Fairmount Park, whose core covers some 4,200 acres—about five times the size of New York’s Central Park. FORE! If you’ve ever wondered what all those retirees down in Florida are up to, the state’s nearly 1,500 golf courses— highest in the U.S.—should give you a clue. PLAYING POSSUM One of the most unusual souvenirs to bring home from New Zealand is clothing woven with possum fur, said to be warmer and lighter than sheep’s wool and cashmere. HIGH-TECH DOUGH The new $100 U.S. bill issued last October is the latest effort to thwart counterfeiting crooks such as those in Peru, now the biggest source of fake U.S. currency. TO THE POINT One of the shortest geographic terms you’ll find anywhere is the Swedish name for river or stream, which is the one-letter word “Å” (pronounced O). —Paul Martin

нууцлал сайтай МӨНГӨ Хуурамч доллар үйлдвэрлэдэг залилан мэхлэгчдийг бууруулах зорилгоор АНУ өнгөрсөн 10-р сард шинэ 100$ -н мөнгөн дэвсгэртийг хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологи ашиглан үйлдвэрлэв. Хуурамч америк долларыг Перу Улсад хамгийн их үйлдвэрлэдэг. ТЭР ЦЭГ РҮҮ Газар зүйн хамгийн богинохон нэрсийн нэг нь Шведийн гол горхины нэр бөгөөд зөвхөн “А” үсэгнээс (О гэж дууддаг) бүрддэг гэнэ. —Паул Мартин

47 May/June 2014

smart traveler

Монголын онцлох өдрүүд Mongolia event calendar

Тэрэлж, Төв

Шувуу ажиглах аялал 6-р сарын 6-9 Монгол орноор дамжих 391 зүйл нүүдлийн шувуудын амьдралыг ажиглаж, зургийг нь авах боломжтой цаг бол хаврын улирал юм. Тиймээс Монголын шувуу судлалын нийгэмлэг шувуу ажиглах аяллыг Тэрэлж, Хустайд зохион байгуулдаг. Энэ жил нүүдлийн шувууд харьцангуй эрт ирж эхэлсэн гэдгийг шувуу судлаач, ажиглагчид олон нийтийн сүлжээгээр мэдээлжээ. T e r e l j , T uv a im a g

Bird Watching Tours June 6-9 Spring is the best season to observe and photograph the 391 species of migrating birds that fly through Mongolia each year. The Mongolian Ornithological Society organizes bird watching tours to Gorkhi-Terelj and Khustain Nuruu National Parks. The organizers have informed the public through social networks that the migrating birds are expected to arrive earlier than usual this year. ■ www.mos.mn Phone: 976-91000148

48 National Geographic Traveler

Орхон ы хөн д и й, Өвөрх а н га й

Ула анба атар

Сарыг тольдохуй 6-9 сар

Майдар эргэх ёслол 5-р сарын 29

Монголын цэнхэр тэнгэрийн шөнийн өнгийг Өвөрхангай аймгийн Орхоны хөндийд байх хамгийн орчин үеийн дэвшилтэт технологиор үйлдвэрлэсэн дурангаар ширтээрэй. Хэдийгээр тухайн өдрийн цаг агаараас бүх зүйл шалтгаалах ч гэлээ, одод дэргэд ойрхон харагдах тунгалаг шөнө манантай үдшүүдээс олон тохионо.

Зүүн хүрээ Дашчойлин хийдэд зуны эхэн сарын шинийн 3-нд Майдар эргэдэг уламжлалтай. Хүрээ хийдүүд найман тохойгоос багагүй өндөртэй, алтан Майдар бурхныг ногоон морин тэргүүнтэй, хорол дөрвөн дугуйтай тэргэн дээр сэнтийд залаад хийдийг нар зөв тойрон эргэдэг. Зэрэг дэвээрээ жагссан лам нар лавай, хэнгэрэг, цан, бишгүүр зэрэг хөгжмийг дуугарган, зааны явдал адил удаанаар гороолдог. Хүссэн хүн бүр үзэх, оролцох боломжтой.

O r k ho n V a ll e y , U vu r k h a n g a i

Countryside Stargazing June – September Escape the bright lights of Ulaanbaatar city to observe the nighttime Mongolian sky and its cupola of infinite stars, with an advanced, high-powered telescope set up in the Orkhon Valley, Uvurkhangai Province. Although your experience depends on the weather, the number of clear, starlit summer nights outnumber the few occasions of fog. ■ www.outofnowhere.asia

U l a a nba atar

Visiting the Maidar Buddha May 29 Visit Dashchoilin Monastery on the 3rd day of the first month of the summer (according to the Lunar calendar) to see the Maidar (Maitreya) Buddha on display. The golden statue of the Maidar Buddha is carefully carried on a horse cart and led around the monastery clockwise. The monks walk with the slow pace of an elephant in a single file organized on the basis of their ranks, while playing instruments such as cymbals and trumpets. Anyone interested may watch or participate.

images: S.gomboBAATAR (PEOPLE); courtesy of out of nowhere (telescope); ZAZAA/iRMUUN PHOTO (YAK); TS.BATBAATAR (Musician)

Ула анба атар

Гу р в а н с а й х а н уу л , Ө м н ө г о в ь

Сюрреализм Монголд үзэсгэлэн 5-р сарын 28-наас 6-р сарын 05

сайхны сарлагийн наадаан 5-р сарын 25

Монголын Урчуудын Эвлэлийн Хорооны үзэсгэлэнгийн танхимд "Сюрреализм Монголд" үзэсгэлэн 7 дахь удаагаа зохион байгуулагдана. Монголчуудын уламжлалт нууцлаг зан үйл, баялаг соёл, амьдрах ухаан, байгаль эх дэлхийтэй хүн төрөлхтний харьцахуйг уран бүтээлчид хэрхэн зурагласныг та эндээс хараарай. Хийсвэрлэл, ёгтлол, хурц шүүмжлэлүүд удаа дараагийн үзэсгэлэнгүүдэд тавьсан бүтээлүүдэд тодхон байсан. Бусад үзэсгэлэнгүүдийн тухай мэдээллийг та доорх хаягаар орж дэлгэрэнгүй үзээрэй.

Өмнөговь аймгийн Сайхан сумын Ёлын аманд болох “Сайханы сарлагийн наадаан” бол Монголд зохиогддог сарлагийн баяруудын нэг. Уулархаг, ойт хээрийн бүсэд тархсан сарлагийг Монголийн говьд өсгөж, сарлагийн ашиг шимийг хэрхэн хүртэж байгааг наадааны үеэр харах төдийгүй, сарлагийн саваг, хөөврөөр урласан бүтээгдэхүүнийг худалдан авч, сарлаг бугуйлдах, булгиулах, хөөвөрлөх зэрэг тэмцээнүүдийг үзээрэй.

Туурайн төвөргөөн наадам 6-р сарын 15-29 Монгол дахь Германы элчин сайдын яам, Монголын шинэ хөгжмийн ассоциаци хамтран 1998 оноос хойш тасралтгүй зохион байгуулж байгаа “Туурайн төвөргөөн” наадамд оролцогчид аялал, урлагийг хослуулдаг. 1999 оноос эхэлсэн уг арга хэмжээнд 100 гаруй оны 1500 орчим хөгжимчин, уран бүтээлчид оролцож байсан байдаг. Та ч энэ аяллын нэгэн хэсэг нь байж, байгаль, хөгжим, хүн гэсэн гурвалсан хослолыг илэрхийлэх өөрийн мэдрэмжээ бусадтай хуваалцаж болно.

U l a a nba atar

Surrealism in Mongolia Exhibition May 28—June 6 The Surrealism in Mongolia exhibition will be organized in the Exhibition Hall of the Union of Mongolian Artists this year for the seventh time. See for yourself how artists visualize the traditional mystic rituals of Mongolians, their rich culture, lifestyle, and relationship with Mother Nature, by using abstraction, allegory, and surprising juxtapositions in their works. Information on other events and exhibitions can be found in the link below.

Kh a r k ho r um , U vu r k h a n g a i

G u r v a n S a i k h a n U ul , U m n ugo b i

Yak Games in Saikhan May 25

■ Phone: 976-11-327474,

The Yak Games of Saikhan, organized in the Vulture’s Gorge of Saikhan Soum, Umnugobi Province, is one of the largest yak festivals organized in Mongolia. During the event you can observe how the yaks, which are scattered in the mountainous and forests of Mongolia, are raised and bred in the Gobi, and how people use products obtained from this animal for food and clothing. Moreover, you can buy crafts and goods made from yak wool and hair, as well as enjoy watching competitions of yak catching, taming, and combing.

325849, 320880

■ Phone: 976-99070781

reported by

Л.Энхтуяа | L.Enkhtuya

Х а рхору м, Өвөрх а н га й

Roaring Hooves Festival June 15-29 The Roaring Hooves Festival, organized by the German Embassy in collabtoration with the New Music Association of Mongolia since 1998, combines nature with music—the traditional with the modern. 1,500 musicians and artists from over 100 countries are expected this summer at the event’s 15th anniversary, where they’ll share music while playing in the wild outdoors. Attendees are there to enjoy Mongolia’s exquisite natural beauty, and the harmonious accompaniment of contemporary and folk music.

49 May/June 2014

smart traveler

Дэлхийн онцлох өдрүүд World Event Calendar

Лук б а н то с г о н , Ф и л и пп и н

Со м е р с э т , и х б р и т а н и

Пахиас– Ургацын баяр 5-р сарын 15

Гластонбури хөгжмийн наадам 6-р сарын 25-29

Сан Исидро Пахияас баярын үеэр айл бүр бүтээлч сэтгэлгээгээр бие биетэйгээ найрсгаар өрсөлдөж гэр орноо чимэглэнэ. Жуулчдыг татах зорилгоор одос үхэртэй баярын жагсаал, залуу хосуудын жагсаал, паритикан, цаасаар урласан аварга том загасчны үзүүлбэр болон шинэ ургацын үзэсгэлэн худалдааг зохион байгуулдаг.

Хэрэв та хөгжимд дуртай, чөлөөт сэтгэлгээтэй бол тансаг хөгжмийн наадам Гластонбури фестивал танд яг тохирно. Зуны нар буцах цагаар Стоунхенжид болох дэлхийн хамгийн алдартай хөгжмийн фестивалд 60 км явган аялж, эсвэл дугуйгаар хүрэлцэн ирээрэй. Та энэ баярт ирээд майхнаа дэлгэж хөгжим сонсохын зэрэгцээ шоколадтай бялуу хийж найзуудтайгаа хөгжилдөн хүүхэд насандаа эргэж очсон мэт санагдана.

L U C BAN , P H I L I P P I NE

Pahiyas festival May 15 The Pahiyas Festival, an annual celebration honoring San Isidro, the patron saint of farmers, turns the city of Lucban into a showcase of houses decorated in colorful ‘kiping,’ or rice-made, leaf-shaped wafer paper. The festooned houses are judged in competition. Events for tourists include the parade of carabaos, floats, sunduan, and a trade fair known as Tiyangge sa Lucban.

Пуурам хэмээх баяраар заануудад алтлаг толгойн гоёл өмсгөж, уран гоёмсгоор урласан колам, гоёлын хонхоор чимэглэдэг. Энэ баяраар олон хүн нэгэн зэрэг панчавадиям буюу бөмбөрийг хэмнэлтэй цохиж тоглох ба симфони хөгжмийн аялгуу шиг сонсогдоно. Мөн галын наадам, баярын салют буудуулна.

Thrissur pooram May 9

S om e r s e t cou n t y , U K

Glastonbury, a Woodstock-like event, is the largest greenfield music and performing arts festival in the world, annually featuring hundreds of acts and headlined by some of the biggest names in contemporary music. 175,000 attendees from around the world enjoy five days of music and nights of tent-camping under the stars. Arcade Fire, set to play on the famed Pyramid stage, headlines the 2014 event.

National Geographic Traveler

Пуурам баяр 5-р сарын 9

KERA L A , I N D I A

Glastonbury Festival June 25-29

К е ра л а , Э н э т х э г

Pooram, celebrated in the city of Thrissur, is one of the largest South Indian temple festivals. Local temples participate in a variety of ceremonies, highlighted by a display of fifty elephants, each uniquely ornamented in nettipattam, or decorative golden headdress, beautifully wrought kolam powder designs, and decorative bells. The melodic, rhythmic sounds of Panchavadyam percussion orchestras, and brilliant fireworks shows, are also not to be missed.

А н к а ра , Т у р к

Х аро, Испани

Эд и н б у р г, и х б р и та н и

Залуучууд спортын баяр 5-р сарын 19

Дарсны баяр 6-р сарын 29

Олон улсын ид шидийн баяр 6-р сарын 27-ноос 7-р сарын 4

images: Francis Charles Nanawa (Pahiyas); Jason Bryant (women); Aleksandar Todorovic/shutterstock (elephant); StokeTravel (women); Tommy Ga Ken Wan (man)

Мустафа Кемал Ататурк 1919 онд Туркийн Тусгаар Тогтнолын тэмцлийг эхлүүлж байсан Самсун хотоос 5-р сарын 9-нөөс эхлэн Туркийн залуу тамирчид үндэсний тугаа барьж улсын нийслэл Анкара руу марафоноор гүйдэг. Туркийн Ерөнхийлөгч тугийг 5-р сарын 19-нд ёслолын ажиллагаан дээр хүлээж авна. Уг өдөр янз бүрийн спортын арга хэмжээ зохион байгуулагдана. Хүмүүс цэнгэлдэх хүрээлэнд хөнгөн атлетикийн тамирчдын тоглолтыг үзэж эсвэл хагас марафон гэх зэрэг олон нийтэд нээлттэй спортын арга хэмжээнүүдэд оролцдог.

Нутгийн мянга мянган иргэд, цөөн хэдэн жуулчин Испанийн Ла Риожа ууланд гарч бие бие рүүгээ дарс цацан зугаацдаг уламжлалтай. Хэрэв та энэхүү баярт оролцохыг хүсвэл өглөөний 8 цагт ууланд ирэх хэрэгтэй. Дарстай торхнууд таны бодож байснаас илүү хурдан хоосорчихно шүү! Усны хамгаалалттай камер авч ирээрэй. Зөвхөн цагаан өнгийн хувцас өмс. Та эхний таван минутад л дарсанд будагдан тод ягаан болох тул хуурай, цэвэрхэн байна гэж бодохын ч хэрэггүй!

Edi n b u r gh , U K

International Magic Festival June 27-July 4

Ankara, Turkey

youth and sports day May 19 The celebrations of May 19 commemorate Mustafa Kemal Atatürk’s landing at Samsun, a Black Sea port, marking the beginning of the Turkish War of Independence. Every year on that day, young athletes arrive in the capital Ankara after a 10-day long-distance run from Samsun, to present the Turkish president the national flag. Tourists can join the rest of the country, as they celebrate the day with various local sporting events, watching athletes perform in competition or competing in public events themselves.

reported by

B.Badamkhand | Б.Бадамханд

Одоо цагт хүн бүр үзээд байх боломж хомс илбэ, ид шидийн гайхалтай, амьд, сэтгэл хөдөлгөм үзүүлбэрүүдийг тайзан дээрээс үзэж, айж сүрдэх, гайхан бишрэх зэрэг сэтгэл хөдлөлүүдийг шинээр мэдрүүлэх боломж олгодгоороо Ид шидийн баяр онцгой юм. НВУ-д зөвхөн энэ баяр л ид шидийн болон илбийн үзүүлбэрүүдийг хүмүүст толилуулдаг юм. Дэвид Блэйн, Деррен Браун, Харри Поттер нараас өв уламжлан 21-р зууны шинэ үеийн шидтэн, илбэ сонирхогчид төрөн гарч байна.

H a r o , S pa i n

Wine festival June 29 Every year on the 29th of June, thousands of locals and a handful of lucky tourists climb a mountain in La Rioja, Spain, and throw wine on each other. In minutes the doused crowd turns into a sea of purple. The festivities start the night before in the wine-making town of Haro, with partying and revelry in the streets and town squares until sunup. Locals know the celebration as ‘La Batalla de Vino’, or Wine Fight.

David Blaine, Derren Brown and Harry Potter have shifted magic into the 21st century and created a new generation of magicians and magic lovers. Edinburgh’s MagicFest is a unique event, designed to bring back to the stage amazing, live magic shows, which are rarely available for the general public these days, and let audiences rediscover seldom experienced states of awe and wonderment. Feel like a spellbound kid again or learn a few parlor tricks at the only festival in the UK that focuses purely on magical performances and events for the general public.

voices

Murat Karagoz | Мурат Карагөз

БИ ӨӨРӨӨ АЯЛЛЫН ХӨТөЧ ХИЙНЭ I Will Be the Travel Guide

Турк Улсаас Монгол Улсад суугаа онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд Мурат Карагөзийг дугаарын зочноор урилаа.

Асуулт | Бидний урилгыг хүлээн авсанд баярлалаа. Та Монголд ирээд удаагүй, хэр дасч байна? Та бүхэнд мөн адил талархал илэрхийлье. Би Монголд 11-р сарын дундуур ирлээ. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, ноён Ц.Элбэгдоржид итгэмжлэх жуух бичгээ барьсан даруйгаас эхлэн хамтын ажиллагааны чиглэлд харилцаа холбоогоо сайжруулахад анхаарал хандуулан ажиллаж байна. Монголын өвөл их хүйтэн гэдэг нь үнэн ажээ. Энэ бэрхшээлийг даван туулахад надад монгол хүний дулаахан элгэмсэг харилцаа их тусалсан. Гэхдээ хэцүүг заавал хэлээч гэвэл, бага зэрэг агаарын бохирдол, замын ачааллыг дурдаж болно. A | Агаарын бохирдлоос зугтаах хамгийн сайн арга бол хөдөө явах шүү?

52 National Geographic Traveler

Би аялах дуртай. Монголд ирсэн эхний амралтын өдрүүдэд Орхоны Хөндийд байх Хөшөө Цайдам руу аялж, Билгэ хааны гэрэлт хөшөөний бичээс зэрэг Түрэгийн дурсгалуудыг үзсэн. Дараа нь Налайхын ойролцоо Тоньюкукын гэрэлт хөшөөг үзэж, Тэрэлжид явган аялал хийсэн. Энэ аялал өвлийн цэнгэг агаараар амьсгалах таатай боломж олгосон. A | Таныг туршлагатай аялагч гэж сонссон. Монгол орон аялагчийн нүдээр ямар харагдсан бол? Монгол бол хачирхал дүүрэн, өвөрмөц орон. Гэвч Турк хүнийг Монгол руу өөр зүйл татдаг. Хүн төрөлхтнийг мөнхөд хөтлөх жим нь үүсэл гарлаа хайх хүсэл юм. Тэр ёсоор Туркчууд өөрсдийн түүхийн эхлэл болох энэ нутгийг ихэд сонирхдог. Энэ сайхан нутагт анхны Түрэгийн

We invited Mr. Murat Karagoz, the Extraordinary and Plenipotentiary Ambassador of Turkey to Mongolia, to be our guest for this issue.

Question | Thank you for accepting our invitation. You haven’t been in Mongolia for long—are you getting accustomed to Mongolia? I would like to thank you all as well. I came to Mongolia in the middle of November. From the moment I presented my credentials to the President of Mongolia, Ts. Elbegdorj, I’ve been focusing on improving the cooperation between our two countries. It is true that the Mongolian winter is very cold. The warm hospitality of the Mongolians, however, has helped me overcome this hurdle. But I would consider the air pollution and traffic jams to be serious problems. Q | The best way to escape the air pollution is to go to the countryside, isn't it? I like to travel. During my first weekend in Mongolia, I traveled

to Khushuu Tsaidam, located in Orkhon Valley, and visited Turkic monuments of Bilge Khan. Later, I visited the Tonyukuk Monument near Nalaikh and went hiking in Terelj. These travels created opportunity to get fresh air. Q | I heard that you are an experienced traveler. What does Mongolia look like in the eyes of a traveler? Mongolia is an exotic country full of mysteries. But there is something else that attracts Turks to Mongolia. A drive to find our origin is something that will forever motivate us. In that sense, the Turkish people are very interested in this country— the origin of their history. For this reason, every Turk coming to Mongolia wishes firsts to visit the historical memorials I mentioned earlier. But it should be mentioned that this country has many other historically rich

images: O.Biligsaikhan/irmuun photo

хаант улсууд байгуулагдсан түүхтэй. Тиймээс Монголд ирсэн турк хүн бүр хамгийн түрүүнд миний нэр дурдсан түүхийн дурсгалыг үздэг. Гэхдээ энэ нутагт баялаг түүхтэй, үзэсгэлэнтэй, сайхан газрууд олон байгааг хэлэхгүй өнгөрч болохгүй. Яриагаа цэгцлээд ганц өгүүлбэрээр хариул гэвэл богинохон ч гэсэн зуны улиралд үзэж, харах олон сонголт Монголд бий. Түүнчлэн үндэстэн, ястны өвөрмөц соёл, зан заншил ихтэй. Хөвсгөлийн тайгад

амьдарч байгаа цаатан, баруун хязгаарын хотон, казахуудтай нүүр тулан уулзаж, тэдний дахин давтагдашгүй амьдралтай танилцахыг би аялагчдад хамгийн түрүүнд санал болгоно. A | Харин Турк орон бидэнд ямар сэтгэгдэл төрүүлэх бол. Сонирхолтой аялал санал болгооч? Турк бол 76 сая хүн амтай, өргөн уудам нутагтай, олон улс гүрний ул мөрийг хадгалсан, баялаг түүх, соёлтой

and beautiful destinations. If I had to summarize my thoughts into a single sentence, I would say there are many things to see and experience in Mongolia during the short summer. Moreover, the country has many nationalities and ethnic groups with unique cultures and traditions. I would suggest that travelers meet the tsaatans (Tuvan) living in the taiga forest of Khovsgul, and the Khotons and Kazakhs living in the western regions, and get to know their unique and unmatched lifestyle.

Q | What impression would Turkey give Mongolians? Could you suggest an interesting trip? Turkey is a country with 76 million people and a vast territory that has preserved the traces of many nations and empires, making it a country with a rich history and culture. Therefore, it is difficult to answer your question in such a short time. But I will name some places that you must not miss while in Turkey. First on the list is, of

53 May/June 2014

voices орон. Тиймээс ийм богино хугацаанд таны асуултад хариулах хэцүү. Гэхдээ Туркэд очсон бол үзэхгүй өнгөрч болохгүй газруудыг нэрлэе. Жагсаалтын эхэнд дэлхийн хамгийн сайхан хотуудын нэг Истанбул орно. Эртний Ром, Османы эзэнт гүрний болоод орчин үеийн Туркийн соёлын ул мөр хадгалагдан үлдсэн энэ хотод олон шашин, зан заншил нэг дээвэр дор хамтдаа оршдог. Үүний дараа нийслэл Анкара, Эгийн тэнгисийн боомт Измир хотуудад очоорой. Анкара хот бол орчин цагийн Туркийн билгэ тэмдэг билээ. Энэ хотод анхны Соёл Иргэншлийн музей, хосгүй үзэсгэлэнт Анатолийн нутаг дэвсгэр дээр оршиж байсан улс гүрнүүдийн музей, өнөөгийн Туркийг бий болгосон агуу удирдагч Ата-Туркийн бунхан музей бий. Энэ нь орчин үеийн архитектурын сонгодог жишээ болохуйц газар юм.

Газар дундын тэнгисийн сувд, диваажин Анталяа хотыг дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Өнгөрсөн жил 12 сая жуулчин хүлээн авсан энэ хот дэлхийн хамгийн олон жуулчин хүлээж авдаг хотуудын эхний тавд багтдаг. Анатолиягийн дунд орших, Сэлчукийн эзэнт гүрний нийслэл байсан Коняа хотыг санал болгоё. Дэлхийн шилдэг шашны зүтгэлтнүүдийн нэг Мэвланагийн бунхан энд бий. Улаанбаатар дахь Анкарагийн гудамжинд түүний бүжиглэж буй хөшөө байдаг шүү дээ. Туркэд үзэж харах, танилцах энэ мэтчилэн олон газар бий. Бүгдийг нь дурдаж амжихгүй нь харамсалтай. Цаг хангалттай байсан бол нэмээд Бурса, Эдирнэ, Дияарбакир, Эрзурум зэрэг хотуудын талаар ярих байлаа. A | Монголын эзэнт гүрний нийслэл Хархоринд олон шашин, соёл нэг дор эвтэй оршиж байсан дүр төрхийг

Истанбулын Хөтөчдийн Холбооны дарга Шериф Енэний хамт. Хөшөө Цайдамын Музей (дээд). Уйгарын эзэнт гүрний нийслэл Хар Балгас хотын туурь (доод). Наурызын баяр. Баян-Өлгий аймаг (эсрэг талд). With Serif Yenen, President of the Istanbul Tourist Guide’s Guild. Khushuu Tsaidam Museum (above). Khar Balgas tuur, the ruin of the Uyghur empire’s capital city (below). Nauryz celebration. Bayan-Ulgii province (opposite).

course, Istanbul, one of the most charming cities in the world. This city, which has preserved traces of ancient Rome, the Ottoman Empire, and modern Turkish culture, accommodates different religions, cultures and traditions under one roof. After this, you should visit the capital city Ankara, and Izmir, the port of the Aegean Sea. Ankara is the symbol of modern Turkey. The city contains the Museum of Anatolian Civilizations, as well as the Ataturk Tomb Museum dedicated to the great founder of Turkey. This tomb museum along with Turkish Grand National Assembly and Opera House are classic examples of modern architectural design. I cannot leave out Antalya, the pearl and paradise of the

54 National Geographic Traveler

images: courtesy of Murat Karagoz

өнөөгийн Истанбулаас мэдэрч болох юм шиг санагдлаа? Тиймээ, Турк орон ялгаатай олон соёл иргэншил, зан заншлийг дотроо багтаадаг. Угаас Бага Азийн газар нутагт 30 гаруй соёл иргэншил оршиж байсан. Өнөөгийн Турк эдгээр соёл иргэншлийн үргэлжлэл болж үлдсэн. Тиймээс анх очсон монгол хүнд яагаад ч гадны, хүний юм шиг санагдахгүй. Үгүй ядаж л Истанбулын гудамжинд хүмүүс нэг нэгнийгээ Тимучин, Жэнгис, Чагаатай, Батухан, Кубилай гэж дуудахыг сонсох болно. Миний хүүг бас Батухан гэдэг.

өнгөрүүлсэн хүүхэд насны дурсамж бүгд л сайхан байна. Миний төгссөн Истанбулын Хөвгүүдийн Ахлах Сургууль Турк Улсад чухал хүмүүсийг бэлтгэж өгсөн. Жишээ нь одоогийн Туркийн Гадаад Хэргийн сайд, мөн зарим элчин сайдууд, Засгийн газрын ажилтнууд, бизнесийн болон олон нийтийн, медиа байгууллагууд гээд олон салбарт манай сургуулийн төгсөгчид тэргүүлэн, амжилттай ажиллаж яваа. Хамгийн нандин дурсамж бүхэн хүүхэд наснаасаа үерхэж, өдийг хүртэл нөхөрлөлөө хадгалж, улам бүр батжуулж яваа олон найзуудтай минь

Mediterranean Sea. The city, which received 12 million tourists last year, is among the top five cities in the world in terms of the number of tourists received. I suggest visiting the city of Konya, the former capital city of the Seljuq Empire, located in the center of Anatolia. There is a mausoleum of Mevlana (the poet Rumi), one of the leading religious activists in the world. There is also a statue of whirling dervish, representing Sufism, dancing on Ankara Street in Ulaanbaatar. There are many places like these to visit and see in Turkey. It is pity that I cannot mention all of them. If I had more time, I would

A | Төрсөн нутгийн тухай бодлыг хүүхэд насны дурсамж чимдэг шүү? Би тантай санал нэг байна. Истанбулын хамгийн сайхан дүүргүүдийн нэг ХэебэлиАдад амьдарч байсан, Истанбулын Хөвгүүдийн Ахлах Сургуулийн дотуур байранд сурч

холбоотой. Дашрамд хэлэхэд найзууд маань 4-р сард Монголд ирсэн. A | Найзуудын аяллын хөтөч нь хэн байсан бол? Маш сайхан асуулт байна. Найзуудаа ирэхэд аяллын хөтчийг би өөрөө хийсэн. Би Монголд ирэхээсээ өмнө

have liked to talk about cities such as Bursa, Edirne, Diyarbakir, Erzurum, and so on. Q | I get a feeling that you could actually visualize Karakorum, the capital city of the Great Mongol Empire, which accommodated different

religions and cultures, by visiting modern Istanbul? Yes, Turkey contains many different civilizations and traditions. There existed over 30 civilizations within Asia Minor. Turkey is the national inherent of these civilizations. This is why any Mongolian coming to Turkey for the first time will not feel like a foreigner in a totally unknown place. At least you will hear people calling each other Temuchin, Gengis, Cagatay, Batukhan, and Kubilai on the streets of Istanbul. Q | Our thoughts about our native land are inevitably linked to the memories of our childhood, aren’t they? I agree with you. Memories from my childhood spent in one of the most beautiful districts of Istanbul called Heybeli Ada, and the dormitory of the High School for Boys in Istanbul, are all wonderful. The High School for Boys in Istanbul, where I graduated, has educated many important Turkish people. For example: the current minister of foreign affairs, a number of ambassadors, government employees, employees working in business, public and media organizations, and many other sectors have graduated from our school and are in leading positions with successful careers. The most precious memories are the friendships with my friends from childhood, as we have maintained it and even strengthened it. By the way, my friends visited me in Ulaanbaatar early April. Q | A good guide is critical in traveling, right? Without a doubt, I agree. When my friends came, I was their travel guide to a certain extent. Before coming to Mongolia, I worked in the

55 May/June 2014

voices Софи, Брюссель, Вашингтон болон Нью-Йоркт дипломат шугамаар ажиллаж байсан. Юуны түрүүнд энэ хотуудын хамгийн сайхан газруудыг нь судалж мэдээд, өөрөө явж үздэг байлаа. Хамгийн сайхан ресторан, кафе, музейнүүдэд очсон. Тухайн үед ч гэсэн найзуудыгаа зочлоход би өөрөө хөтөч хийж байсан. Би 3 жил орчим аяллын мэргэшсэн хөтчөөр ажиллаж байлаа. Их сургуульд сурахын зэрэгцээ англи, герман хэлээр аяллын мэргэшсэн хөтөч хийж байсан. Туркэд мэргэшсэн хөтөч болох амаргүй. Хүнд шалгалт давж, 7 сарын турш төрөл бүрийн сэдвээр курст сууж, сар шахам Турк орноор

аялж, дахиад төгсөх шалгалт өгнө. Амжилттай төгсч байж Соёл, Аялал Жуулчлалын Яамнаас хөтчийн тэмдэгээ авдаг. A | Та тэгвэл ч аль хэдийн аяллын маршруттай болчихжээ? Тийм. Гэхдээ дараагийн зочдоо ирэх хүртэл судалж мэдэх зүйл их бий. Амралтын өдрүүдээр музей, галлерейнуудаар явж үзэж байгаа. Монголын хэвлэлээр мэдээлээгүй байхад би лааны тосон музейг үзээд амжсан. Дүрслэх Урлагийн Музей, Богд Хааны Ордон Музейд зочилж өвөл, зуны өргөөг нь үзсэн. Зуны өргөөнд жаахан даарсан шүү. МУИС,

Түүний хувийн цуглуулганд аз жаргалаар дүүрэн агуулгатай зураг олон. His private collection includes many photographs full of happiness.

56 National Geographic Traveler

diplomatic missions in Sofia, Brussels, Washington and New York. The first thing I always did was study the most beautiful places in these cities and discover them myself. I visited the best restaurants, cafes, and museums. At that time I was also a guide for my friends who came to visit me. In the past, I worked as a professional travel guide for about three years. While I was studying at university, I worked as a professional English and German language guide. It is not easy to become a professional guide in Turkey. You have to pass a tough exam, attend various courses for 7 months, travel throughout Turkey for about a month and then pass another exam. Only after successfully passing all the exams can you get your guide badge from the Ministry of Culture and

Tourism. Q | So does that mean you have already planned for your friends and parents' visit? Yes. We spent an excellent three days. But there are many things I need to study and see before the rest of my friends and my parents arrive. During weekends, I have been visiting museums and galleries. I managed to visit the wax museum before it was broadcasted to the media. I visited the Museum of Fine Arts, and Bogd Khan’s Winter Palace and Summer Palace Museums. It was a little cold in the Summer Palace though. We have also implemented a joint project related to the Gokturk script with the National University of Mongolia and the National

images: O.Biligsaikhan/irmuun photo; courtesy of Murat Karagoz (Unur bul orphanage)

Үндэсний Түүхийн музейд Гөктуркийн бичээстэй холбоотой хамтарсан төсөл хэрэгжүүллээ. Түүх, соёл гээд сонирхолтой аялал хийж болох бүх л газраар явж, үзэхийг хичээж байна. A | Монгол-Туркийн хамтын ажиллагаанд аялал жуулчлал хэр чухал байр суурь эзлэх бол? Аялал жуулчлал, нэгэн улсын хүмүүсийг нөгөө улсын ард түмэнд шууд хүргэдэг гүүр болдог учир олон улсын хамтын харилцаанд чухал түлхүүр үүрэг гүйцэтгэдэг салбар. Түүнчлэн энэ салбар Туркийн эдийн засагт үнэхээр том хувь нэмэр оруулдаг. Өнгөрсөн жил Турк аялал жуулчлалын салбараас 39 тэрбум долларын орлого олсон. Турк бол хамгийн олон жуулчин хүлээн авдгаараа дэлхийн улс орнуудаас 6 дугаарт жагсдаг орон. Мөн жилд хүлээн авдаг жуулчдынхаа тоогоор дэлхийд тэргүүлэгч 10 хотын жагсаалтад Истанбул, Анталяа хотууд багтдаг. Үүнээс харахад Монгол-Туркийн харилцаанд аялал жуулчлал их чухал байр суурь эзлэх төдийгүй, энэ салбарт хамтран ажиллах асар их боломж бий. Мөн ЮНЕСКО-ын биет болон биет бус соёлын өвд Монгол, Туркийн олон өв тэмдэглэгдсэн байдаг. Миний санаж байгаагаар хамгийн сүүлд Монголоос гэр, Туркээс кофе бүртгэгдсэн. Би хувьдаа Монголоос ч, Туркээс ч тэр ЮНЕСКО-гийн соёлын өвд илүү олон зүйлс бүртгэгдэнэ гэж боддог. A | Манай хоёр орон харилцан визгүй зорчдог болсон тул аяллын тод зам үүснэ гэдэгт итгэж байна?

interview by

L.Enkhtuya | Л.Энхтуяа

Өнөр бүл хүүхдийн асрамжийн газарт зочлох үеэр. During a visit to Unur bul orphanage.

Энэ нь аялагчдад төдийгүй бүх л салбарын хамтын ажиллагаанд таатай боломж болсон гэдэгт итгэж байна. Өнөөгийн Турк, Монгол хоёр бол дэлхийн хоёр эзэнт гүрний өв залгамжлагчид. Манай хоёр орны ард түмэн ялгаатай ёс жаяг, зан заншилдаа хүндэтгэл үзүүлэн амьдарч ирсэн сайхан уламжлалтай. Иймээс би, Монгол Туркийн ард түмнийг илүү ойртон нөхөрлөж, улам бүр биесээ танин мэднэ гэдэгт итгэж байгаа. Туркээс ирж байгаа хүмүүс Монгол орныг бүхэлд нь танин мэдэхийг хүсч байгаагийн нэгэн адил та бүхнийг Туркийн бүхий л өвөрмөц нутгуудыг таньж мэдээсэй гэж би хувьдаа хүсч байна. Та бүхнийг Туркийг илүү сайн танин мэдэх аялалд урья. A | Найзуудын аяллын хөтчийн ажилд тань амжилт хүсье? Зочноор урьсан National Geographic Traveler-т маш их баярлалаа.

Museum of Mongolia. I am trying to visit every interesting historical and cultural place. Q | How important is tourism in the relationship between Mongolia and Turkey? Since tourism serves as a bridge that connects the people of one country to the people of another, this sector plays a key role in international relations. Moreover, this sector contributes significantly to the Turkish economy. Last year, Turkey earned 39 billion dollars from the tourism sector. Turkey ranks sixth in the world among the countries receiving the highest number of tourists. Also, cities like Istanbul and Antalya are among the top 10 cities in the world in terms of the number of tourists received. Based on this, we can see that tourism not only plays an important role in the relationship between Mongolia and Turkey, but there are also huge opportunities to cooperate in this sector. Also, many Mongolian and Turkish heritages have been

listed as UNESCO physical and intangible cultural heritages. As I remember, the Mongolian ger and Turkish coffee were registered most recently. I personally think that more things from both Mongolia and Turkey should be registered in UNESCO’s cultural heritage list. Q | I believe that since our countries have mutually abolished travel visas, a new bold travel road will be formed. I believe that a favorable opportunity has emerged for travelers. Modern Turkey and Mongolia are heirs of the two largest multi-ethnic and multicultural empires in the world. The people of our countries have an excellent tradition of living by respecting different customs and traditions. Therefore, I believe that the Mongolian and Turkish people will become closer to each other and learn a great deal from each other. I invite you all for a trip to Turkey to get to know the country better.

57 May/June 2014

Хөвсгөл нуур дэлхийн цэнгэг усны 0.4 хувийг нөөцөлдөг. Lake Khuvsgul, a world famous freshwater lake.

58 National Geographic Traveler

Домог амилах жим

Destinations That Define Mongolia

BY L.ENKHTUYA | Л.ЭНХТУЯА

59 April/May 2014

уун дамнан нүүдэллэсэн монголчуудын нүүсэн буусан мөр бүхнийг хадгалсан онгон байгаль, жилээс жилд бүдгэрсээр байгаа нүүдэлчин ахуйн будаггүй төрхийг нүдээр үзэх цаг багассаар байна. Ердийн хөсөгт гэрээ ачаалан, тэмээнд тэгнэсэн арагт хүүхдүүдээ суулгаад нүүдэллэх, алсаас бараа тодрох нүүдлийг халуун цай барин угтах энэ соёл, заншил өөр хаана байдаг вэ? Эндхийн уул, ус, нуур, гол, хад цохио, чулуу нь хүртэл батлах аргагүй, маргахад бэрх домогтой. Үлгэр амилах цаг эхэллээ.

acred mountains. Massive freshwater lakes. Resplendent rock formations and sizzling hot springs. Thriving creatures of the Gobi and fossils found nowhere else on the globe. These are just a few of the surprises found in the Mongolian wild. The Mongol nomads have been conscientious stewards of this land for centuries, yet their traditional lifestyle is fading with each passing year. For how much longer will you be able to find a people who transport their house—the ger—and belongings on a simple cart, with their kids on the back of a camel, as they roam to greener pastures? Or a culture that rushes to welcome their guests with a pot of hot tea as soon as they appear on the horizon? Now is the time to experience the beauty, joy, and humanity of the natural world, as only Mongolia can offer.

Зуун дамнасан түүхийн өлгий нутаг Орхоны хөндий. Orkhon Valley tells the history of a people spanning hundreds of year.

Хөвсгөл нуурын завин аялал

Эрдэнэ зуу нь Монголын хамгийн эртний Бурханы шашны хийд юм. The Erdenezuu is very frist Buddhist monastery in Mongolia.

60 National Geographic Traveler

Boating on Khuvsgul Lake

Хатгал, Хөвсгөл Зах хязгаар нь харагдахгүй цэлийх Хөвсгөл нуурын мандал дээгүүр алхаж болох нууцлаг жим тэнд бий. Нар шингэж уулын цаад руу гудайх үест цэмцийтэл арчсан толь адил харагдах 2 сая жилийн настай энэ нуур дэлхийн цэнгэг усны 0.4 хувийг нөөцөлдөг. Сайхан хоол, тансаг дарс юу хүссэнээ та эндээс олно. Харин өглөөний нар таныг 262 метр хүртэлх гүнтэй нуурын усыг нүүр нүдгүй үсчүүлэн цацруулах моторт завины аялалд дуудна. www.ashihai.mn;

Khatgal, Khuvsgul Have a picnic on Mongolia’s natural wonder, Khuvsgul Lake—2 million years-old and so vast it contains 0.4 per cent of the world’s fresh water reserves. A sunrise over the 262-meters-deep lake is always an invitation for a boat ride. Pack your own food and drinks and enjoy a relaxed cruise over its calm waters. At dusk, the still lake surface glows a brilliant orange, reflecting the beautiful sunset sky. www.ashihai.mn;

и-мэйл tour@ashihai.mn

e-mail: tour@ashihai.mn

images: courtesy of Ashihai camp (PREVIOUS PAGES); zazaa/irmuun photo (stupas); Lockenes/shutterstock (valley)

Түүх дагасан аялал

Орхоны хөндий, Өвөрхангай Монголын эзэнт гүрний ялалт, сэхэл, сүйрлийн түүхийг даган аялахыг хүсэгч хэн бүхний заавал очих ёстой газар бол Орхоны хөндийн байгалийн цогцолборт газар юм. 1220 онд Чингис хааны үүсгэн байгуулсан Хархорум хотын туурь, Эрдэнэ Зуу хийдийн 108 суварга, уулын орой хүртэлх 600 метр замаар явган алхаж хүрэх Төвхөн хийд, 24 метрийн өндрөөс буух Улаан Цутгалан сүрлэг хүрхрээ, энэ бүхэн Улаанбаатар хотоос 360 километр зайтай, Орхон голын урсгал дагуу бий.

Олон зуун жилийн турш энэ нутаг хүчирхэг эзэнт гүрэн улсуудын төв нь байсаар ирсэн. Үүний хамгийн эртний нотолгоо болох VIII зууны үед хүчирхэгжиж байсан Хөх Түрэгийн эзэнт гүрний Билгэ хаанд зориулсан Руни бичээс бүхий чулуун хөшөөг та заавал үзээрэй. Мөн энэ нутгаас олдсон хааны титэм, алт мөнгөн эдлэл зэрэг судалгааны малтлагаар гаргаж авсан бүхнийг олны хүртээл болгохоор дэлгэн тавьсан музей Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумаас ердөө л 45 километрийн зайд бий. www.dmd-mongolie.com; и-мэйл: info@dmd-mongolie.com

The Cradle of Empires

Orkhon Valley, Uvurkhangai The Orkhon Valley Cultural Landscape is the place to visit for anyone wishing to follow the historical path of the rise, expansion, and fall of the Mongol Empire. The Ulaantsutgalan waterfall, the remains of the imperial capital city Kharkhorum (founded by Chinggis Khan in 1220), the 108 stupas of the Erdenezuu Monastery, the Tuvkhun Monastery on top of a 600 meter mountain—each attraction lies alongside the Orkhon River, just 360 km from Ulaanbaatar. For centuries, the Orkhon River Valley was the

imperial center of many powerful civilizations. Several Old Turkicinscribed monuments dedicated to Bilge Khagan of the Turkic Empire that flourished in the 8th century are the oldest indications of ancient empires in the region. The new Kharkhorum museum of Uvurkhangai Province offers exhibits on the Mongol Empire, with artifacts such as an ancient king’s crown, and gold and silver craftwork, all found in the area by archaeological excavations aimed at recovering relics. Recently, the Orkhon Valley Cultural Landscape became a UNESCO World Heritage site. www.dmd-mongolie.com; и-мэйл: info@dmd-mongolie.com

61 May/June 2014

Эзэн Чингисийн морьт хөшөө. Genghis Khan Equestrian Statue.

өргөөндөө морил

XIII Зуун цогцолбор, Төв Дэлхийн талыг байлдан дагуулж явсан хаант улсын хүрээ амьдралд тавтай морил. Хүсвэл та эдлэл, хувцсыг нь өмсөөд, өртөө харуулын отог дээрээс моринд мордоорой. Уран дархчуудтай танилцаж, өөрийн гараар эд зүйл хийж ч болох юм. Хааны өргөөнд зочлох, хонох, зоог барьж тоглолт сонирхон, морин хуур, ятга хөгжим заалгах боломж тухайн цагт хэн хүссэн бүхэнд олддоггүй байсан байж таарна. Харин та Женко тур компанийн үйлчилгээг сонговол та хаан адил амьдарч болно. Номын өргөөгөөр орж, нэрээ монгол бичгээр бичүүлж, эртний үйсэн самбар дээр бичиж үзээрэй. Энд мөн унага тамгалах, туг тэнгэр тахих, хурим найр, гүү барих, үрс гаргах, эрийн гурван наадам зэрэг тэмдэглэлт ёслолуудыг зохион байгуулдаг тул аяллын хугацаагаа төлөвлөхдөө бодолцож, захиалга хүлээн авах ажилтантай зөвлөлдөөрэй. www.genco-tour.mn; и-мэйл: marketing@genco-tour.mn

62 National Geographic Traveler

нэмэлт төлбөргүй

Хамарын хийд, Дорноговь Та энэ нутагт домог түүхэнд итгэхээр ирээгүй ч түүнд гүн үнэмшилтэйгээр итгэсэн олонтой алхаа нийлүүлэн аялж яваа гэдгээ ойлгоорой. Монголын нэрт соён гэгээрүүлэгч Лувсанданзанравжаа 1818 онд Хамарын уулын өвөрт хийд байгуулжээ. Энд V Ноён Хутагт 20 гаруй сүм дуган байгуулан хурал ном хурахын зэрэгцээ 1832 онд “Намтар дуулах

Welcome to Your Palace

13th Century Complex, Tuv Welcome to Ulaanbaatar, the capital of a country that used to be an empire that conquered half the known world. In this city, you can try on the accessories and robes of the old empire and ride a horse at the Guard’s Lodge. You can meet local goldsmiths and create arts and crafts with your own hands. Long ago, very few had the opportunity to visit the Khan’s palace, spend the night, eat, enjoy performances, and learn to play the morin khurr horse fiddle and yatga. By choosing the services offered by Genco Tour agency, you can experience the life of a Khan. Visit the Book Hall to write on ancient corkboard and get your name written in Mongolian calligraphy. Other experiences organized by the tour company include the branding of a foal, a ceremony of flag and sky worshipping, weddings, horse catching, and the Naadam ‘Three Games of Men’ summer festival. To learn more about these events and book a trip, contact a Genco Tour coordinator. www.genco-tour.mn; и-мэйл: marketing@genco-tour.mn

A Wish at KhamarYn Monastery

Dornogobi, Sainshand In 1818, the famous Mongolian educator Dulduityn Danzanravjaa founded a monastery on the foot of the Khamaryn Mountain. Today, 108 stupas surround the shambala, or energy center—a place renowned for its spirit-reviving and wishfulfilling properties. Besides building over 20 monasteries and small temples to recite scriptures, Danzanravjaa, the 5th Noyon Khutagt (Lama of the Gobi), was also a prolific poet and song writer. His ‘Saran Khukhuu,’ or ‘Moon Cuckoo,’ is the first Mongolian drama. Khamaryn Khiid and its surroundings are rich in culture, spirituality, paleontology, and the wild and pristine nature of the Gobi. 80 km to the southeast, tourists can find the beautiful and unusual formation of Burdene Spring (in Erdene soum), the Toono bushes and Morityn rocks, the cultural and historical caves of Sambuugiin, and the Buleen Ovoo monument. Many people come here believing that their dreams and wishes will come true. So why not make a wish? After all, they’re free. www.juulchinworld.mn; и-мэйл: info@juulchinworld.mn

Befriending a River Taimen

Бясалгалын агуй. Meditation cave.

Eg River, Khuvsgul Do you want to experience an exciting fishing trip that allows you to search, find, catch and release a giant taimen as it swims vigorously against the current of a rapid river near Khuvsgul Lake? If you say yes, then we suggest a sport fishing trip with Hovsgol Travel. As one of the first tourist agencies in Mongolia, Hovsgol Travel has

дацан”-г байгуулж “Саран Хөхөө” дуулалт жүжгээ дэглэн тавьжээ. Аялал түүх, соёл, оюун санааны, палеонтологийн, говийн онгон дагшин байгаль гэсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Хамарын хийдээс зүүн урагш 80 орчим километр яваад Эрдэнэ сумын нутагт байх байгалийн өвөрмөц сонин, үзэсгэлэнт тогтоц бүхий Бүрдэнэ булаг, Тооно бургастай, Морьтын хад, түүх-соёлын дурсгалт Самбуугийн агуй, Бүлээн овооны бичигт хөшөө зэргийг нэмэлт хөтөлбөрөөр үзэх боломжтой. Энд олон хүн “хүслийг минь гүйцээнэ” гэж итгэж, зүтгэж ирдэг. Та ч бас хүслээ хэлээд үз л дээ, нэмэлт төлбөр байхгүй шүү дээ. www.juulchinworld.mn; и-мэйл: info@juulchinworld.mn

Тултай тулалдах нь

images: V.Battulga (statue); o.biligsaikhan/irmuun photo (stone cave); Maxim Petrichuk/shutterstock (Fisherman)

Эгийн гол, Хөвсгөл Түргэн урсгалт уулын гол,

Хөвсгөл нуураас эх авсан өргөн мөрний урсгал сөрөн сэлэх тул загасыг хармаар, уургалмаар, усанд нь буцаан тавьж амьдрал руугаа эргэн сэлэхийг нь хармаар байна уу? Адал явдалтай, бас эко аялал шүү. Энэ мөрөөдлөө биелүүлэхийн тулд Хөвсгөл трэйвэл компанийн спорт загасчлалыг сонгоорой. Тэд аяллын салбарт анхдагчдын нэг бөгөөд үйлчилгээнд өөрсдийн гэсэн өнгө төрх, байр сууриа хэдийн олсон. Мөн тэд “Тул хамгаалах сан” байгуулан тул хамгаалах, үржүүлэхэд чиглэсэн олон ажлыг хийдэг. Энэ аяллын үед та жирийн айлын амьдралын нэгэн хэсэг болж, тэдний дүрмээр нэг өдөр “тоглож” болно. Бид хаанаас ирсэн бэ гэдэг асуултад хариулт олоход чинь тусалж болох юм. Байгалийн тэнцвэрт байдлын төлөө бид юу хийж чадах, чадахгүй тухай

long since established itself as a leader in the tourism industry. Recently, the company partnered with the Taimen Conservation Fund, which carries out various activities on taimen protection and breeding. During a trip, you can stay with a herder family for a day, experiencing first-hand their nomadic life. This might help you find an answer to the question: “Where have we come from?” Hovsgol Travel’s adventurous and eco-friendly trips give you the opportunity to experience the unspoiled wilderness, to restore balance to your life, and to understand the importance of preserving our natural world. www.hovsgoltravel.com; и-мэйл: info@hovsgoltravel.com

The Flaming Cliffs

Bayanzag, Umnugobi The precipitous banks, hillocks, and hardened clay soil, mostly

unchanged since the Cretaceous period, blaze brilliant shades of red and orange at sunset— hence the name, ‘The Flaming Cliffs,’ as dubbed by American paleontologist Roy Chapman Andrews on his expeditions to the region in the 1920s. Then as now, the fossilized remains of dinosaurs, who roamed our planet 230 million years ago, still litter the ground everywhere, alongside dry saxaul shrubs, which can spring to life in an instant after a burst of rain. Only in the Gobi, where the dry wind and sand sweep away any signs of current life, could such a large quantity of fossils survive the millennia remarkably intact. Come here to leave your footprints in the sand, if only for a moment. The Three Camels Lodge is waiting to welcome you with open arms and make your stay a pleasant one. www.megmongolia.com e-mail: info@megmongolia.com

Тул загасны өлгий Эг бол Хөвсгөл нуураас эх авах цорын ганц гол юм. Cradle of the Taimen, Eg river is the only river that flows out of Khuvsgul lake.

Говийн заг мод. Saxaul tree of the Gobi.

онгон зэлүүд байгалийн анир дунд эргэцүүлэн бодох цагийг өөртөө гаргаарай. www.hovsgoltravel.com; и-мэйл: info@hovsgoltravel.com

Эргэж харах мөр үгүй

Баянзаг, Өмнөговь Аль эртийн цэрдийн галавын шаварлаг хурдсаас тогтсон эрэг ганга, довцог, дагтаршсан хөрс өглөө, үдшийн наранд өнгө тодрон харагдана. Энд 230 сая жилийн өмнө энэ гаригийн эзэд байсан үлэг гүрвэлийн яс өнөөг хүртэл газар шорооны нэгэн хэсэг болсоор байна. Заган ой, хаана ч тааралдаж болох гэлээ огт харагдахгүй “нуугдаж” бас чадах яс өндөг, ганц шөнийн бороонд амилан өндийх тачир атлаа өнгөлөг ургамал энэ бүхэн зөвхөн говьд л бий. Хэн нэгэн үүгээр явж өнгөрсөн, энд амьдрал буцалж

64 National Geographic Traveler

байсныг ул мөргүй болтол дарж чадах говийн салхи, шаргал элсэнд хормын дараа арилах мөрөө үлдээгээрэй. www.megmongolia.com и-мэйл: info@megmongolia.com

Тангаргийн уул

Шилийн богд, Сүхбаатар Далайн түвшнээс дээш 1778 метрийн өндөрлөгт Дарьгангын тэгш талд 200 орчим унтарсан галт уул бий. Эдгээрээс хамгийн өндөр нь Шилийн Богд Уул юм. Уулын тогоо нь баруун хойд зүгтээ сэтэрч урссан. Амсар нь 2 километр өргөн, 300 орчим гүнзгий. Оройг нь тэгшлэн тайрсан мэт уулан дээрээс эргэн тойронд байгаа сөнөсөн галт уулууд бүгд харагддаг. Шилийн Богд дээрээс өглөөний ургах нарыг харсан эр хүний хийморь сэргэж, унасан хүлэг мориных нь шандас хөвчирнө гэж итгэж биширсэн залуус зорин

Volcano Country

Shiliin Bogd, Sukhbaatar There are around 200 inactive volcanoes in the smooth highlands of Dariganga. Gently-sloping Shiliin Bogd Uul Mountain, at 1,778 meters, is the highest. The mouth of the crater is 2 km wide and around 300 meter deep, with a large crack on the northwestern side. The other inactive volcanoes in the area can be seen from the flat top of the mountain summit. Men still believe that if they greet the rising sun at the top of Shiliin Bogd Mountain, their spirits will be lifted and the tendons of their racing horses will be stretched taut. Therefore, there’s still a strong tradition of visiting this place and saying an oath that remains. Some 108 forest steppe and Gobi plant species grow here, of which over 30 species are extremely rare. Wild wolves, foxes, Mongolian antelopes

and marmots can be seen everywhere to add adventure to your trip. www.viewmongolia.com e-mail: info@viewmongolia.com

A Dip in Mineral Hot Springs

Tsenkher Hot Spring, Arkhangai There are three tourist camps established near Tsenkheriin, the hot spring waters that run from deep underground veins at a volume of 10 liters a second. The springs and lodges are in the territory of Arkhangai aimag, at an altitude of 1,860 meters above sea level. Life is busy here during the tourist season, as people from all over the world make Tsenkheriin a destination for rejuvenation. The mineral water has a temperature of 65-900С when not mixed with ground water. The local lodges mix the mineral water into their pools, so you can have a nice

ирж, өөрөө өөртөө тангараг тавьдаг байсан уламжлал өнөө ч тасраагүй. Ойт хээр, говийн 108 зүйл ургамал ургах бөгөөд эдгээрээс 30 гаруй зүйл нь нэн ховор юм. Хээрийн чоно, үнэг, цагаан зээр, тарвага хаа сайгүй тааралдах нь аяллын нэгэн бэлэг гэлтэй. www.viewmongolia.com и-мэйл: info@viewmongolia.com

Нар, рашаан, бассейн

images: Medvedev Vladimir/shutterstock (gobi); A.bachka/irmuun photo (Eagle hunter); courtesy of jiguur (Hot Spring)

Цэнхэрийн рашаан, Архангай Говь хангайн орчил зам буюу Архангай аймгийн нутагт, далайн түвшнээс дээш 1860 метр өргөгдсөн, хөрсний гүнээс судал дамжин, нэг гээд тоолох хугацаанд 10 литр оргилох Цэнхэрийн халуун рашааныг түшиглэн гурван ч жуулчны бааз байгуулагджээ. Энэ төдийгүй эргэн тойронд багшрах айл хотол, айлчин

гийчний хөл тасрахгүй тул халуухан амьдрал буцалдаг. Их гүнээс гарах бөгөөд хөрсний устай холилдоогүй тул 65-900С байх рашаан ундарга сайтай. Энд ирж халуун бассейнд сэлж, нарлаж тухлаарай. www.jiguur.mn; и-мэйл: jiguur@visit2mongolia.mn

Өдтэй динозавр

Баян-Өлгий National Geographic-ийн гэрэл зурагчин Дэвид Эдвардсын нэгэнтээ хэлснээр “балар үеийн өдтэй динозавр” бүргэд Монголын баруун хязгаарт онгон байгалийн араншинтай эвлэрч, арцалдаж, тэмцэж амьдардаг казах түмний амьдралын нэгэн өнгө билээ. Казахуудад домбор, урлал, хэтийдүүлсэн гэмээр ёс заншил гээд амьдралд нь бусдаас тэс өөр олон өнцөг бий. Үүрээ хамгаалах эмэгчин

Казах эрийн бахархал бүргэд. Eagles the pride of Kazakh men.

Халуун рашааны бассейнд алжаал тайлангаа тэнгэрт түгэх оддыг харахад таатай. Sitting in the pool drinking while seeing stars at the dark sky is one of the favorite activity in here.

swim in a pool with hot tub-like conditions, or sunbathe on the pool deck. www.jiguur.mn; mobile:

Feathered Dinosaurs

Bayan-Ulgii Eagles—the “feathered dinosaurs of the primeval age,” as National Geographic photographer David Edwards puts it—are a symbol and lifestyle for the Kazakh people living in the wilds of far western Mongolia. Kazakhs, Mongolia’s largest ethnic minority, are known for the enchanting music of the dombra lute, and their unique cultural traditions, such as hunting with golden eagles. Eagle hunters capture wild eagles as chicks, which they raise themselves, feeding the growing birds from their own hands to form a stronger bond. Young eagles are trained to hunt foxes and rabbits. To hunt, the Kazakh eagle hunter—a falconer, his charge’s talons always clutching his arm—rides his horse to the top of a mountain. There he releases his eagle, which soars into the sky to survey the earth in every direction for prey. As soon as it

spots the prey, the eagle swoops in for the kill, while the eagle hunter rides after it. If you wish to meet these Kazakh nomads, who believe being an eagle hunter is written in their destiny, contact www.bearvalleyadventures.com

Chinggis Khan’s Mountain

Burkhan Khaldun, Khentii There are few places in Mongolia that are not somehow connected to Chinggis Khan. Burkhan Khaldun Mountain, the most sacred mountain in Mongolia, is the rumored birthplace of the legendary Khan. Horse riding tours are offered in the area, a great way to experience an essential part of the nomadic lifestyle. Ride through the rocks and winding paths at a respectful distance from the sacred mountain, while listening to the rustle of grass and the occasional snort of your horse… www.kkpa.mn

Creatures of the Wild

Khustai National Park, Tuv There are 472 bird species of 204 families and 61 classes in Mongolia. Of these, 81 are

65 May/June 2014

бүргэдээс үр ангаахайг нь “хулгайлж” авсан казах анчин эр өндөр уулсын оройд гарч, хоёр метр хүртэл дэлгэгдэх даль жигүүрээ салхи сөрөн дэлгэж, тогтож ядан дэвэлзэх анч бүргэдээ гар дээрээ суулган алсыг ширтэнэ. Түүний өмссөн хувцасны урлал, шаглаа нүд булаам ч цоолох шахам ногоон нүдтэй харц мөргөлдөн, удаан ширтэх амаргүй. www.bearvalleyadventures.com

Чингисийн ууланд

Бурхан Халдун, Хэнтий Монголд Чингис хаантай ямар нэгэн сэжмээр холбогдохгүй газар цөөн биз. Баталж чадахгүй ч үгүйсгэх аргагүй энэ түүх, домгуудаас хамгийн их үнэмшил, хүндлэлийг хүлээсэн газар бол Бурхан Халдун уул юм. Нүүдэлчдийн амьдралын салшгүй нэгэн

хэсэг нь байсаар байгаа морины нуруун дээр гарч, түүний аяг ааштай зохицон, өөрийгөө ойлгуулж аялахыг та төсөөлж байна уу. Хад чулуу, унанги моддыг сүлжин, энэ тэр өвсний толгой шүүрдэхээр амгай булаах морины үүрсэх, тургилах чимээ... www.kkpa.mn

Зэрлэгүүдийн дунд

Хустай БЦГ, Төв Монголд 61 овгийн 204 төрөлд хамаарах 472 зүйлийн шувуу байдаг. Эдгээрээс 81 зүйл нь өвөлждөг бол 391 зүйл нь нүүдлийн амьдралтай. Өвөлждөг шувуудын амьдрал хавар 3-р сараас идэвхжиж эхэлдэг. Улаанбаатараас баруун тийш 90 километр яваад Хустайн байгалийн цогцолборт газарт очиж эко аялал хийгээрэй. Нутагшиж, идээшсэн 300 гаруй тахитай

Тахь бол дэлхий дээрх цорын ганц зүйл жинхэнэ зэрлэг адуу. Takhi, or Przewalski's horse, is the wild horse subspecies of equine left in the world.

wintering species while 391 are migrating. Wintering birds become active in the spring, around March. For your next eco-travel experience, visit Khustai Nuruu National Park, located 90 km east of Ulaanbaatar. Here, over 300 reintroduced, wild Przewalski’s Horses (the last of their kind in the world) roam free, alongside wild antelopes and gazelles. Wild birds including falcons, buzzards, eagles, vultures, hawks and others are also there to dust off their wings after a long winter. Nowhere else will you find such a beautiful and diverse collection of wintering and migrant birds, especially during their breeding season from May to July. www.mos.mn; и-мэйл: info@mos.mn

For Those Who Hike

Tsetsee Gun, Ulaanbaatar

If you’re looking for a good hike, we suggest hiking to the peaks of Dashiin Khad or Tsetsee Gun, of Bogd Khan Mountain (looming over Ulaanbaatar to the south). For the best trip, travel southeast of Ulaanbaatar by paved road to Zuun Mod in, Tuv Province, about 45 km from the city. From there take the dirt road 7 km to the north to reach Manjusri Monastery. The foundation of Manjusri Monastery was laid in 1733, with construction completed in 1747. Here, over 300 lamas used to chant and recite scriptures. Sutras made of 52 kilos of gold and 400 kilos of pure silver have survived to this day. You’ll have to leave your car on the parking space and walk to reach the peak. The first half of the trail is quite steep, but gradually it becomes flatter as you near Tsetsee Gun peak, the summit of Bogd Khan Mountain at an

Уулын оргилоос хараа бэлчээх цагт.

images: zazaa/irmuun photo (wild horse); Florin Stana/shutterstock (man)

Gazing at nature from a mountain peak.

энэ газарт цагаан зээр, бор гөрөөс бий. Мөн шонхор, сар, бүргэд, элээ, харцага, шилийн сар зэрэг зэрлэг шувууд элбэг тааралдана. Өөр хаана та ийм олон зэрлэг шувуудтай нэгэн дор тааралдана гэж? Үржлийн цагаараа хамгийн үзэсгэлэнтэй өнгө төрхөө олдог шувуудыг 5-р сарын сүүлээс 7-р сарын эхэн үеэр ирж ажиглаарай. www.mos.mn; и-мэйл: info@mos.mn

Мацах дуртай хүмүүст

Цэцээ гүн, Улаанбаатар Улаанбаатар хотын эргэн тойронд аялахыг хүсвэл Богд Хан Уулын Дашийн хад буюу Цэцээ Гүний оргилд авирахыг санал болгоё. Хотын төв хэсгээс баруун урд зүгт 450 километр яваад, Зуун Мод хотод очоорой. Тэндээсээ хойд зүгт 7 километр давхиж

Манзуширын хийдэд очдог. Манзуширын хийд бол 17331747 онд шавыг нь тавьж, барьж дуусгасан 300 гаруй лам хуврага ном хурдаг байсан газар юм. Энд бүтээсэн 52 кг алт, 400 кг цэвэр мөнгө орсон судрууд өнөөг хүртэл хадгалагдан ирсэн. Машинаа энд үлдээгээд цааш явган аялал хийнэ. Замын эхний хагаст зам нэлээд өгсүүр байх боловч аажимдаа багасч тэгш талаар явсаар далайн түвшнээс дээш 2268 метр өргөгдсөн Цэцээ Гүний оргилд хүрнэ. facebook: mongol-hiking-club

Чулуу “тэвэрсэн” загийн үндэс

Ээж Хайрхан, Говь-Алтай Өвөр говийн хязгаарын цөлөрхөг хотгорыг өвөрмөц тогтоцоороо чимэглэх Ээж Хайрхан ГовьАлтай аймгийн Цогт сумын нутагт байдаг. Чулуулгийн гав судал даган тогтсон 2-3 метр

altitude of 2,268 meters. Facebook: Mongol-Hiking-Club

There’s More Than Sand in the Gobi

Eej Khairkhan, Gobi-Altai The holy mountain of Eej Khairkhan, in the territory of Tsogt soum, is located amongst the sandy hills of the southern Gobi. Eej Khairkhan Mountain is covered in a multitude of stony jagged outcrops that jut from the sandy surface. Long ago, locals gave these unusual bare rock formations that dot the landscape specific names: the Nine Pots (each 2-3 meters wide and located 40-50 centimeters from each other), Silver Ingot rock, Turtle Rock, the Mother’s Womb, Dove Rock, Uvela Rock and the Minister’s Seat. The surrounding area is a

surprisingly rich ecological environment, home to 93 species of plants, and wild animal such as the Pallas cat, argali, ibex, fox, wolf, and snow leopard. There’s also an abundance of birds, including the Partridge, Ground Jay, Sandgrouse, Forest Wagtail, and Bustard. The incredibly rare Gobi bear, often called ‘the master of the wild desert and blue mountains,’ and the fleethoofed Bactrian camel, are two highlights. The rest of the land is covered in saxaul shrubs, whose roots wrap knots around the stones on the ground. www.toursmongolia.com; e-mail: info@toursmongolia.com

Ingot Worshipping Ceremony

Amarbayasgalant Monastery, Selenge Many ruins found in the

67 May/June 2014

Жаал хүү хайнагийн шараас огтхон ч айхгүй юм. This boy is not afraid of an yak-cow hybrid bull.

и-мэйл: info@countryvoyage.com

өргөн, хоорондоо 40-50 см зайтай тогоо адил 9 хонхор, ембүү хад, мэлхий хад, эхийн хэвлий, тагтаа хад, хүүхэн хэл, түшмэлийн суудал гэж нутгийн олон нэрлэсэн содон тогтоцтой хад чулуунууд энд буй. Энд 93 зүйл ургамал ургадаг, экологийн хувьд өвөрмөц бичил орчин юм. Түүнчлэн цоохор ирвэс, мануул, аргаль, янгир, үнэг чоно элбэг. Хахилаг ятуу, хулан жороо, ногтруу, уулын цэгчгий, жороо тоодог гэх мэт ховор шувуудтай та энд тааралдана. Нүцгэн цөлийн хөх уулын эзэн гэх “хайгаад олддоггүй” мазаалай, хөөгөөд гүйцэхгүй хавтгайтай, өгөршиж хатсан загийн үндэс чулуу “тэврэн” хэвтэх говь таныг дуудаж байна. www.toursmongolia.com; и-мэйл: info@toursmongolia.com

Бумбын тахилга

Амарбаясгалант хийд, Сэлэнгэ Хийдийн эргэн тойронд байх олон туурийг харахад энд эрт дээр цагт нүсэр том

68 National Geographic Traveler

байгууламж байсан нь шууд мэдэгдэнэ. Энэ хийдийг зорин очсоноор соёл, уран барилга хийгээд түүхийн өвийг нүдээр харах боломж олдоно. 160 жилийн туршид үргэлжилсэн барилгын ажлын эцэст 50 гаруй сүм дуган баригдсан гэх энэ хурал номын өргөөнд 6 мянга гаруй лам нар ном хурдаг байжээ. Эдгээрээс өдгөө 28 сүм, дуган үлдсэн. Хийдэд болох шашны зан үйлүүдээс хамгийн том нь зуны дунд сард (8-р сард болдог) бумба тахих ёслол юм. Гонгорын бумба нь эд хөрөнгийг харамгүй хайрладаг гэж итгэсэн сүсэгтэн, лам хуврагуудын томоохон цугларалт Амарбаясгалант хийдэд жилдээ нэг болдог. Бумбан дотор хамгийн нандин эд агуурсыг хийдэг. Ховор ургамал, гойд содон зүстэй малын үс ноос, халтар арвай тэргүүтэй 300 шахам зүйл, дээр нь мэдээж өнөөх тахиж буй бурхан байх ёстой. Тахилгын үеэр маш олон хүн цугларч, хуaдалдаа наймаа, тоглоом

surrounding areas of today’s Amarbayasgalant Monastery, established in 1727, prove the site was once a huge construction in earlier times. By visiting the monastery in Selenge Province, one has an opportunity to see the architectural design and historical and cultural heritage of an earlier Mongolian era. It is said that the construction work lasted 160 years, at the end of which over 50 temples were built, with as many as 6,000 resident lamas able to recite scriptures in the main hall. After three centuries, only 28 temples survived to date. The largest of the religious rituals that take place here is the ceremony of ingot worshipping held in mid-summer (August). Religious worshippers, followers, and lamas, believing that the Gongor ingot ceremony brings plenty of wealth, organize a gathering once a year at Amarbayasgalant Monastery. Worshippers place their most precious objects inside the ingot.

Шашны ёслолууд баярын уур амьсгалтай. Religious ceremonies have the same atmosphere as celebrations.

images: A.bachka/irmuun photo (Herder family); zazaa/irmuun photo (Tsam dance)

Rare plants, animal hair, and unusually shaped wool—over 300 objects starting from barley and ending with a statue of the Buddha—are arranged in their rightful place. The number of people at the annual gathering has increased over the years, to the extent that there are now many other offered entertainments, so that the ceremony is often mistakenly perceived as part of other Naadam summer festivities. www.nomadicmongolia.com

наадгай болох тул наадам гэж андуурмаар. www.nomadicmongolia.com и-мэйл: info@countryvoyage.com

Төлөвлөх хэрэггүй, мэдэр

Малчин айл Монголчууд өссөн гэрээсээ гарч, хадамд гарахыг “айлын хүн болох” гэж хэлдэг. Та ч бас айлын хүн болоорой, түр хугацаагаар. Өглөө хурга ишиг майлалдаж үхэр тугал мөөрөлдөх, хүүхдүүд шуугилдах, адуугаа хураагаад ирсэн гэрийн эзний унаж яваа морины туурай нэгэн хэмээр бөмбөрдөх төвөргөөн, үхрээ саачихаад орж ирсэн

гэрийн эзэгтэй галаа түлж, цайгаа чанахаар уур нүдүүр, тогоо шанага тачигнуулах чимээнээр сэрээрэй. Ширээн дээр өрсөн аяганд гэрийн боорцог, зузаан өрөм байх болно. Гэрээс гарахад өглөөний нарны туяанд гялтганах өвсний шүүдэр нүцгэн хөлийг чинь таатайяа норгоно. Ингээд амьдрал эхэлнэ. Өдрийн аагим халуун, үдшийн сэрүүн ээлжлэн, өдөр бүхэн ижилхэн ч юм шиг. Гэсэн атлаа маргааш, дараагийн хоромд юу хүлээж байгааг таамаглахын аргагүй, төлөвлөөгүй амьдрал. Монгол, хоол, сүү цагаан идээ таныг хүлээж байгаа шүү. и-мэйл: reiseninfo@mongolei.mn

Life in Nature

Herder family When a person gets married and leaves his or her home, Mongolians say that he or she has become a member of a different family. You can become a temporary member of a different family, by spending time with a herder household in the countryside. In the morning wake up to the bleating of baby sheep and goats and the mooing of cows; the yelling of the children and the steady roaring of horses hooves as the host returns from his morning duties; the clatter emanating from the housewife’s ladle and kettle—as she had

also risen early to milk her cow—as she prepares a fire to boil tea with the fresh milk. The table is set with cups for each member of the family, along with a bowl full of cookies and a dish of rich clotted cream. When you step out of the ger, the grass seems to glow as the morning dew tickles your bare feet. This is life in nature, and the nature of life. Hot days and cool evenings pass, each day as relaxed as the next. The most beautiful things in life can occur when you have no plan, other than to enjoy the fresh air and the occasional biscuit with cream. e-mail: reiseninfo@mongolei.mn

нууцас дүүрэн шишгэд

A Journey on the Remote Shishged River BY PATRICK PHILLIPS & B.BULGANBAYAR Патрик Филипс | Б.Булганбаяр

Үдээс хойш зогсоо зайгүй сэлүүрдсээр After twenty kilometers of constant paddling that afternoon, we wearily pulled our inflatable kayak ashore. A small knot of empty fishing camps clustered around the confluence where a small tributary from the north spilled its waters into the much larger Shishged River. We were literally at the end of a road—here, pure, unadulterated wilderness pushed against the last fringe of civilization. A camouflage uniformed Park Ranger had greeted us from the shore as we kayaked toward this lonely outpost. “For your own safety,” he informed us, “I can’t allow you to go any further.” Not for no reason is the remote Shishged known for its mystery. The Shishged is located in northern Mongolia’s Khovsgol province—once believed to be the mythical land of Shambala—a region famous today for its unspoiled natural beauty. The jagged Sayan Mountains guard the region to the north, where the border juts into the belly of Russian Siberia. Swampy depressions and tangled forests surround it elsewhere, ensuring that Khovsgol remains a part of independent Outer Mongolia to this day. The sparsely populated area Зам ч үгүй, жим ч үгүй Их Жамс гол, түүнийг аялагчийн туршлага, адал явдалд дурлах чин хүсэлгүйгээр туулахад хэцүү (эсрэг тал). Амсхийх зуураа энэ зургийг авлаа (доод). It would be difficult to pass Ikh Jams, the river with no road, no trail, without the experience of a traveller and a sincere ambition of an adventurer (opposite). This picture was captured while on a break (below).

images: B.Bulganbayar (Ikh Jams); Patrick Phillips (Shishgit river)

хориод километр туулсны эцэст бид хоёр хийлдэг завиа чүү л гэж нэг эрэг дээр татан гаргалаа. Хойд зүгээс урссаар Шишгэдийн гол руу цутгах жижиг цутгалын бэлчир орчмоор загасчны отгуудын орой цухуйж харагдана. Бид хүрэх газраа ирсэн бололтой, төв суурингаас алслагдсан ёстой л онгон зэлүүд нутаг болох нь харваас андашгүй. Эл хуль, буйдхан газарт биднийг угтсан дүрэмт хувцастай байгаль хамгаалагч “Өөрсдийн чинь аюулгүй байдлын үүднээс та нарыг цааш явуулахгүй” гэж хэлсэн нь сэтгэлийн хөөрлийг минь даруй унтрааж орхилоо. Үлгэр домогт Шамбалын орон гэгдэж байсан Хөвсгөл хүний гар хүрээгүй онгон байгалийн гоо үзэсгэлэнгээрээ алдартай. Сибирийн элгэнд түрж орсон хилийн шугам бүхий энэ нутгийг Саяны Нурууны эгц өндөр уулс хойд талаас нь халхална. Намгархаг хотгор газар, балар битүү ойгоор хүрээлэгдсэн Дархадын Хотгор, нүүгэлтсэн их тайга Монголын сор болсон үзэсгэлэнтэй газруудын нэг байсаар эдүгээг хүрчээ. Үнэндээ энд зам гэхээр юм байхгүй боловч Орос, Монголын аль аль нь хилийн зурвас газартаа болж буй аливаа өөрчлөлтөд мэдрэг ханддаг. Тиймээс ч байгаль хамгаалагч ийнхүү анхааруулсан байж мэднэ. Шишгэд мөн загасаараа алдартай. Дархадын Хотгороор умар зүг мурилзан урсах энэ гол замдаа тайгын өргөн уудам нутгийн усыг хамж, Саяны нурууг дайран баруун зүг Оросын нутгийг чиглэнэ. Тэнд хойд мөсөн далайн ай савд багтах, уртаараа

71 May/June 2014

дэлхийд тавдугаарт ордог Енисей мөрөнд цутгана. Задгай далайтай ийнхүү холбогддог нь хулдын овгийн хамгийн том загас болох уртаараа 1.5 метр хүрдэг тул загасны өлгий нутаг болгожээ. Гэхдээ бид хоёрын анхаарлыг энэ том загас бус харин голын түргэн урсгал, бартаа ихтэй боргио л татаж байсан юм. Монголын адал явдалт усан аяллын тухай “Моngol Extreme” хэмээх лавлахын ар талд мөрөн голуудын усны уналыг даруухан өнгөөр кодолсон график зураг бий. Энэ зурагнаас Шишгэд голыг төлөөлсөн зураас нь бусад голыг тэмдэглэсэн харьцангуй жижиг зураасуудын сүрийг мэдэгдэм дарахуйц бөгөөд Оросын хил рүү дөхөөд намжих хүртлээ бараг туждаа ширүүн урсгалтай болохыг харж болно. Уулын харгиат урсгалаар хийлдэг болон каяак завьтай хөвөхөд тохиромжтой Монголын голуудыг танин мэдэж, туулж

үзэхээр аялалдаа гарсан бидний хувьд энэ гол хамгийн очууштай нь байлаа. Олон жил судалж, бэлдсэний эцэст ийнхүү бид хүрээд ирлээ. Хөвсгөлд ирсэн эхний өглөө нь Цагааннуур сумын төвөөс радио холбоогоор цаатан найзуудтайгаа ярьж, замд гарах төлөвлөгөөгөө жин тан болгож авав. Гурав хоногийн дараа Шишгэд голд Их Жамс гол цутгадаг бэлчир дээр ачлагын цаагаа хөтлөн ирэх газарчинтай уулзахаар болсон юм. Ширүүн царайтай байгаль хамгаалагч голын эрэг дагуу алхан ирэх зуураа бяцхан хийлдэг завьтай бид хоёрыг анхааралтай нь аргагүй, харц салгалгүй ажиглана. Биднийг сэжиглэж буй нь илт. Голын эрэг дээрээс хайнгадуухан гараа дохих нь “Солиотой амьтад минь, нааш ир” гэсэн маш ойлгомжтой утга бүхий интернационал дохио зангаа шиг санагдана. Бидний бичиг баримт ном журмаараа болохоор цөөхөн юм асуугаад цааш аян замаа үргэлжлүүлэхийг зөвшөөрнө гэдэгт итгэлтэй байлаа. Бүр болохгүй бол зугтчихсан ч чадах юм чинь

72 National Geographic Traveler

is home to the ethnic Tuvan, known in Mongolia as the Tsaatan, or ‘reindeer people.’ The Shishged River drains a huge area of taiga, or boreal forest, as it meanders north through the Darkhad Depression before slicing due west through the SayanNuruu mountain range and into Russia. There it joins the arctic-bound Yenisei, the fifth longest river in the world. With a link to the open ocean, the Shishged is home to the incomparable Taimen, the largest species of salmon on the planet, which can reach lengths of over 60 inches. But giant fish had not attracted us to this intriguing waterway; the allure had been the rapids. In the back pages of a Mongolian guidebook, ‘Mongol Extreme,’ there is a modest, color-coded graph displaying the outlines and gradients of Mongolia’s many rivers. We had once marveled at the little colored line representing the Shishged, which noticeably eclipsed all the other colored lines on the page with its spine-tingling curves that increased in steepness all the way to the Russian border. As we were focused on exploring suitable Mongolian rivers for commercial whitewater rafting and kayaking opportunities, that was the place we most wanted to go. Now, after several years of research and preparation, we were finally there. On that first morning in Khovsgol before we set off into the river, via radio-telephone from the village of Tsagaannuur, we confirmed our takeout plans with local Tsaatan friends. In 3 days we would meet a Tsaatan guide with pack animals, at the confluence where the Ikh Jams tributary joins the Shishged. This was 56 kilometers downstream from our starting point, where there was a rumored trail that led from the confluence back to civilization. The first day on the Shishged was easygoing. We paddled in high spirits, until we spotted the stern-faced Park Ranger strolling down to the riverbank, curiously inspecting our little inflatable kayak and its two occupants as we swiftly approached him on the current. Confirming his own suspicions, he hailed us from shore, waving his arm in the unmistakable international gesture that means, ‘Come over here, idiots.’ With all our papers in order, we were relatively certain we would be allowed to continue on our way after answering a few questions. As we spoke to the Ranger, who was insistent we go no further, "I joked “And what if we just take off?”" says Bulgaa. “We have boats with motors, and we will catch you,” the Ranger deadpanned. But that broke the tension. We camped that night with our minder, and at some point during quiet conversation in flickering candlelight, the decision was made to allow us to continue on our journey. We pushed the kayak into the river the next morning under sunny skies. Waving goodbye to our generous host, we gleefully left civilization behind, concentrating on the pristine, occasionallywhitewater wild as it stretched downstream in front of us. The river

Алтай Таван Богд, Тахилтын хөтөл рүү хөдлөхийн өмнө (эсрэг тал). Дэлхийн хэмжээнд устах аюулд орсон Умардын халиу /Lutra lutra Linnaeus/-ны Монгол дахь сүүлчийн нутаг Шишгэд гол (дээд). Мөрөөдлийн гол Шишгэд "Бөөгийн шахаа". Багийн гишүүн Булганбаяр (доод).

images: courtesy of Mongolia River Adventures (camel); L.Bayarsaikhan (landscape); Patrick Phillips (man)

Altai Tavan Bogd, before setting out for Takhilt gorge (opposite). Shishged river is the last Mongolian habitat of the globally endangered European Otter /Lutra lutra Linnaeus/ (above). Dream river Shishgit “Buugiin shahaa”. Team member Bulganbayar (below).

73 May/June 2014

Хазарлагийн гол, Шишгэдийн цутгал адал явдалт аялалд яг тохирох газар. Хээрийн хоолны амт (эсрэг тал). Мөрөөдлийн гол Шишгэд Khazarlag river and Shishged river are perfect for adventure. A meal on the wild shore. (opposite)

Байдаг хөлс хүчээ шавхсан ч хариу шагнал нь агуу! Although we used up all our strength, the reward was worth it.

images: B.Bulganbayar

гэсэн адын бодол ч төрөөд амжлаа. Асуудлыг намжаах үүднээс “Хэрвээ бид хоёр зугтчихвал яана?” хэмээн тоглоом хийв. “Манайх моторт завьтай, та нарыг барьж л орхино” хэмээн байгаль хамгаалагч гөлгөр чигээр хариуллаа. Гэхдээ хүйтэн харьцаа удсангүй. Байгаль хамгаалагчтай шөнийн турш яриа өрнүүлж, анивчих лааны гэрэлд аядуу ярилцах зуур биднийг аянаа цааш үргэлжлүүлэхийг тэрээр зөвшөөрсөн юм. Өглөөний нартай уралдан бид хийлдэг завиа голд тавилаа. Өгөөмөр байцаагчтай гар даллан салах ёс хийгээд соёл иргэншлийг баяртайгаар ардаа орхиж, урсгал дагуу урдаас угтах ертөнцийг анхааралтай ажиглан аяллаа үргэлжлүүллээ. Голын өргөн 50-100 метрийн хооронд, төдий л гүн биш, тунгалаг усны түргэн урсгал нь 1 болон 2-р зэрэглэлд багтахаар. Мориор хүрч болох загасчны сүүлчийн хэдэн отгийг өнгөрснөөс хойш уулс гол руугаа шахуу болж ирсэн тул хамаг анхаарлаа ширүүн урсгалд хандуулахаас өөр аргагүй болов.Үд болохын алдад голын харгиа илтэд ширүүсч, 23 километр хөвсний эцэст завиа сэлүүрдсээр үдээс хойхно элстэй эрэгт гарч ирлээ. Тэсгим хүйтэн голын усанд орж, үдийн хоолондоо нэмэр болгон хэдэн зэрлэг сонгино түүв. Шумууланд бариулснаас утаа бараадах нь зөв байсан тул гал хавиар эргэлдэж байсан бид хоёр хооллож аваад тус тусынхаа майханд амрахаар шургацгаалаа. Маргааш өглөө нь цэлмэг хөх тэнгэрийн дор завиа усанд түрэх үед бид төлөвлөсөн хуваариасаа ялимгүй түрүүлж байсан юм. Эндээс цааш дахиад 13 километр хөвнө, энэ бол аяллын хамгийн ширүүн урсгалтай хэсэг. Тиймээс бид маш болгоомжтой явахаар шийдлээ. Голын урсгал айхтар ширүүн, нүдний өмнө эрчлэн эргэлдэж, эргээс эргийн хооронд ар нь үл харагдах булан тохойгоор хуйларсаар. Том том бул чулуутай, ширүүн урсгал нь энэ голыг 3-р зэрэглэлд багтана гэдгийг илтгэнэ. Урьдчилан тандсаны дараа л завьтай явах эсэхээ шийдэхүйц байлаа. Далбилзан боргилох их харгиан дунд гууглан уухайлсан бид голын цэнгэлд бүрнээ автжээ. Урсгалд таарах өч төчнөөн саад бартааг сүлжиж, байнгын уран жолоодлогодоо сэтгэл хөөрсөн бид болзоот газартаа ирлээ. Энд ачлагын цаагаа хөтөлсөн газарчинтай уулзахаар болзсон. Их Жамс голын адаг дахь чулуурхаг эрэг дээр хийлдэг завиа татан гаргаж байхад хэтэрхий нам гүм байлаа. Үдээс хойш тэнгэрт шуурганы үүл хуралдан харанхуйлж, шиврээ борооны ачаар хорхой шавж шавахгүй нь сайхан. Чулуу ихтэй эргээр хөглөрөх нойтон модоор гал асаалаа. Саяхан л урсгалын чимээнээс даван, байгалийн аниргүйг цочоон хөөрүү гэгч нь уухайлж явсан бид дагшин байгалийн хэтэрхий нам гүм атлаа машид эзэрхий чимээнээс өөр ханьгүй орчинд сэтгэл түгшингүй сууна. Хоноглохоос өөр аргагүй нь тодорхой болоход “Цаадах чинь өнөө шөнө амжихгүй бол маргааш гарцаагүй ирнэ” хэмээн биесээ тайвшруулна. Маргааш нь үд болтол газарчинаа хүлээсэн ч тэр ирсэнгүй. Ингээд бид Их Жамс өгсөн явган алхахаар шийдлээ.

varied between 50-100 meters in width, and although it was not deep, the clear water was fast, producing mostly Class I and II river conditions. We passed a few final fish camps accessible by horse, and then the mountains shouldered in close about the river and our full attention was demanded by the fast moving water. The difficulty of the whitewater increased as the day wore on, and 23 kilometers later we paddled onto a welcoming sand beach in the late afternoon sunlight. We bathed in the icy river, and then gathered some wild onions for our pasta dinner. We hovered over the fire, preferring the smoke to being eaten alive by mosquitoes. After dinner we retreated to our respective shelters for the night. We were slightly ahead of schedule when we pushed off the next morning under another clear blue sky. There were 13 kilometers of

river between us and our takeout point, but they were the steepest 13 kilometers of the trip, so we planned to proceed cautiously. The river looked steeper, falling away in front of us and racing around blind corners with bank to bank currents and few places to stop. This section of the river was Class III, with one particular rapid worthy of first scouting ahead. We made a clean run, and whooped our way down the rolling waves, feeling as bold and spirited as the river. Though we were distracted for much of the day by the constant maneuvering required to weave between the many obstacles in the river—an activity as fun as it was exhilarating—we approached our takeout rendezvous with ever-increasing trepidation. We arrived at the mouth of the Ikh James tributary and pulled the kayak up a rocky beach. The takeout point was painfully empty and quiet. The afternoon sky had darkened with storm clouds, and a gentle rain kept the bugs down long enough for us to light some damp wood scattered about the rocky beach. With a fire going, we retreated into the shifting smoke to keep the bugs at bay. “If he wasn’t here by tonight,” we say as we turned in for sleep,

75 May/June 2014

Анхнаасаа аяллын төлөвлөгөөнд төвөг учирч болзошгүй гээд тээшээ аль болох хөнгөн байхаар бодож бэлтгэсэн нь зөв байжээ. Плитка байхгүй, хувцас цөөтэй. Тэгсэн атлаа л сэлүүр, каск, аврах хантааз, аяны хэрэгсэл нийлээд бараг л 25 килограмм татахаар. Түүний дээр үүргэвчний нимгэн зөөлөвчтэй нарийхан мөрөвч мөрөнд гүн шигдэж орсноос цусны эргэлт саатаж гар мэнчийж орхилоо. Хийлдэг завиа авч явах тухайд бодох ч хэрэггүй болохоор хожим олдохуйц тэмдэгтэй газар далдалж нуух зуураа дахин олж харах болов уу хэмээн битүүхэн санааширна. Газрын байдал бага зэрэг өгсүүр, зам балархай болохоор байсхийгээд харгуй жимээ алдаж төөрнө. Зөөлхөн, намбаганасан хөрс, тээг болж унасан моддын дундуур алхана гэдэг өвдгөөр татсан гүн цасанд тамираа шавхан туучихтай адил ажээ. Саяхан явж өнгөрсөн баавгай, чонын шинэ мөр харгуйн шаварт гүн шигдэж үлдсэнийг анзаарахгүй байхын аргагүй. Амьтад бидний анх ирсэн зүг рүү чиглэсэн байгаа нь зам зуур л зөрж дээ гэмээр түгшүүрт бодол төрүүлнө. Тайгад зундаа шумуул хэцүү боловч бид шавьж үргээгч, толгойн тортой болохоор айхтар зовоосон нь үгүй. GPS, газрын зургаар бол бид ахиц муутайхан байгаа ч байгалийн үзэмж сайхан, цаг агаар тааламжтай байгаад талархмаар. Тэнхээ мэдэн алхсан 8 цагт бид 16 километр зам хороов. Харанхуй болохын алдад цүнхээл устай цутгал бүхий хоноглоход тун тохирсон газарт хүрлээ.Чилсэн мөрөө амраахаар тээшээ мулталж унагаад, нэвт хөлөрсөн хүмүүс хувцастай чигээрээ цүнхээл рүү орж явчихав. Дагжиж гүйцсэн ч сэргээд ирсэн болохоор асаасан түүдэг галын илчинд ээн зогсоход, хувцасны ус дусалсаар байлаа. Маргааш өглөө нь хоноглосон газраас хөдлөхтэй зэрэгцэн бороо асгаж эхэллээ. Шавар шавхай болсон харгуй дээр халтирч гулгаад явдал бүр ч удаан болов. Хоёр хоногийн дараа хүнс сэлбэнэ гэж тооцсон бидэнд хэлтэрхий шоколад, гурвалжин хайлмал бяслагнаас өөр гол зогоох зүйл үлдээгүй юм. Их Жамсад цутгах тоо томшгүй олон гол горхиор таслагдсан гуу хавцлаар өгсөж, уруудан гэлдрэх явцдаа хоол ундгүй тул ихэд ядарч байлаа. Орой болоход тэнгэр цэлмэж, харгуй тодорч, шумуулын довтолгоон саарсан тул бид хоёр хөндийгөөр арай хурдан алхаж байлаа. Моддын оройгоор жаргах нарны сүүлчийн туяа тусаж, бидний сүүдэр үдшийн бүрэнхийд уусах хирд цаатнуудын отогт өдөртөө амжиж хүрэх найдвар тасрав. Өлсөж ядарсан, зориг мохсон бид харанхуй болохоос өмнө амжиж ундны устай хоноглох газар олж хүрэхээр яаравчлав. Гэтэл хэдхэн минутын дараа урцны бараа харагдаж хий юм үзэгдэв үү гэж өөрийн эрхгүй бодож билээ. Ойролцоогоор 2 километрийн тэртээд айлсан буусан хориод цагаан урц, урцны оройгоос савсах утаа, идээшилж буй морьд харагдана. Цаг хугацааг ухраан хүн, байгаль хоёр эв зүйтэй зохицон амьдарч буй төгс дүр зураг бүхий 1880-аад оны үеийн Америкийн Их талд ороод ирчихлээ гэвэл шууд үнэмшихээр. Эхний урцанд дөхөж очиход агт морьд туурайгаараа газар цавчлах, хүүхдүүд инээлдэж, гадны хүний алхаанаас сэрэмжилсэн нохдын хуцах дуун сонсогдлоо. Бидний “Нохой хорь!” хэмээх ердийн монгол мэндчилгээг сонссон нүдэнд дулаахан залуу эр, царайлаг эхнэрийн хамт гэрэлтэй урцнаасаа гарч ирэхэд хөлд орж буй хүү нь эхийнхээ ард ичингүйрэн нуугдав. Удаж төдсөн ч үгүй

76 National Geographic Traveler

Аяллын хамгийн сайхан нь зорьсон газраа хүрэхэд бус харин аялж яваа үе нь юм байна хэмээн бодогдоно. We ruminated on the journey, not as a means to an end, but as a work in progress. “he said he’d definitely be here in the morning.” We waited until noon the next day before starting our hike up the Ikh Jams. From the very beginning we had known that our takeout plans could go awry, so we had packed as light as possible. No stove; minimal clothing. Nonetheless, between paddles, helmets, lifejackets, and camping gear, my dry-bag weighed nearly 25 kilos. With the weight on our backs, the bag’s two thin straps left deep indentations in our shoulders and caused our hands to bloat as the circulation was cut off. As for the kayak, carrying it out was out of the question. As we stashed it where we could find it later, we silently wondered whether we’d ever see it again… The terrain was gently rolling, but the trail was indistinct and often precarious. Between the soft, spongy ground and the hurdles of fallen trees, the walking was akin to exhaustive post-holing through kneedeep snow. It was impossible not to notice the extremely fresh bear and wolf tracks deeply imprinted into the mud of the trail. Disturbingly, they were headed in the direction from which we had come, meaning we must have passed each other somewhere along the way. Mosquitoes are also notoriously bad in the taiga during summer, but we were prepared with bug repellant and headnets and thus did not suffer much. Our GPS and map confirmed our progress was slow, but at least the scenery was stunning and the weather favorable. After 8 hours of strenuous walking, we had covered16 kilometers. As darkness loomed we arrived at a perfect campsite perched above a pool in the river. We dropped our pack to the relief of our tender shoulders. Already soaked with sweat, I plunged into the creek completely clothed. Shivering but refreshed, I sloshed over to a fire that Bulgaa had blazing in a matter of minutes. The rain began as we broke camp the next morning. The muddy conditions made the trail slippery and slowed our pace even more. By this time, two days after we had expected to resupply at the takeout, our food rations were down to bits of chocolate and small wedges of processed cheese. We nibbled on what remained for much needed calories, while staggering up and down ravines cut by the many tributary streams joining the Ikh Jams. As the day wore on and the weather cleared, the trail became more defined. The mosquito onslaught slackened and we made steady progress up the valley. Our emergence above the tree line coincided nicely with dusk, and also with our admission that we would not reach the Tsaatan camp that day. Hungry, exhausted, and frustrated, we resolved to push on in the gathering dusk simply to reach the next side-stream for drinking water.

Цагаан гол, Алтай Таван Богд (дээд). Нутгийн цаатан Баяндалай бидний ачааг хөлөглөж Мэнгэ Булагийн зуслангаас Цагааннуурын зүг хөдөллөө (доод).

images: Patrick Phillips

Tsagaan river, Altai Tavan Bogd (above). Local reindeer herder Bayandalai carried our luggage from Menge Bulan camp to Tsagaannuur (below).

Суман гол адал явдалд дурлагсдын очих ёстой газруудын нэг мөн.

саяхан л ядарч зүдэрч явсан хоёр эр зуухны хажууд тухлан сууж, цааны өтгөн сүүгээр сүлсэн сайхан цай оочиж, боорцог амтархан идэнгээ гэрийн сониуч эздэд өөрсдийнхөө түүхийг ярьж өгөв. Шишгэд голд хийлдэг завиар хөвсөн бидний аялал энэ хүмүүст тийм ч сонин биш бололтой. Харин Их Жамс голын хөндийгөөс эдний отог хүртэл алхаж ирсэнд л хөөрцгөөх аж. Тэд бидэнд газарчин Баяндалай хөлөө гэмтээгээд очиж чадаагүй учрыг хэлж өглөө. Урцны дотор талыг сонирхон ажиглах аваас нутаг орчноосоо түүж цуглуулсан өвс ургамал, борц зэргийг баганаас өлгөсөн харагдана. Энэ бүхнийг харахад дэлхийн эдийн засгаас юутай алс тасран салснаа сая л нэг ойлгох шиг боллоо. Цаатнууд бүх хэрэглээгээ байгалиасаа олж авдаг нь гарцаагүй. Маргааш өглөө нь буурал толгойтой Баяндалай цагаа ололгүй бэртсэндээ уучлал гуйн, дөрвөн сайхан цааны хамтаар хазганасаар хүрч ирлээ. Тэжээвэр цаа буганд бидний ачаа тээшийг ачиж 26 километрийн зайд байх Хармайн голын эхний хамгийн ойрын зам руу гаргаж өгөхөөр боллоо. Цаа гэдэг ухаалаг, хүнд ээлтэй, гайхалтай амьтан юм. Хүнд нүсэр ачаагүйдээ амар болж авсан бид замд хүрэх өгсүүр газрын ихэнхийг алхаж туулсан. Бартаа багатай газарт цааны нуруунд мордоод авна. Цаа буганы алхаагаар салаа туурай нь шажигнаж дуугарах аж. Шажиг, шажиг, шажиг гээд л. Энэ жигдхэн дуу аяллын чимээ болон чихэнд хоногшин үлджээ. Уулнаа бидний тал бүрт сэтгэл түгшим цахилгаан цахилан, аянга бууж байснаас зам хүрэх халтиргаатай харгуйн ихэнхийг алхаж туулсан билээ. Бэртэнги хөлтэй

78 National Geographic Traveler

When we spotted the Orts (Tuvan teepees) a few minutes later, we thought for sure we were hallucinating. They were about 2 kilometers in the distance, 20 or so elegant white teepees clustered in groups of two to five, complete with grazing horses and smoke drifting through the top openings. As we neared the first Orts we heard stomping hooves, children’s laughter, and barking dogs alerted to two strangers approaching on foot. We called out the standard Mongolian greeting, “Hold the Dog!” A handsome young Tsaatan herder and his equally striking wife emerged from the glowing interior of the teepee, their toddler son bashfully hiding behind his mother’s legs. In no time we were inside their Orts, slurping delicious reindeer milk-tea and devouring homemade bread. Seated next to the warm stove, we related our story to our attentive hosts. Kayaking the Shishged River was of moderate interest to these people, but they were certainly impressed by our trek up the Ikh Jams River valley to their camp. We were informed that Bayandalai, Bulgaa’s Tsaatan friend, had broken his leg, and therefore hadn’t been able to make the rugged journey to meet us. The next morning the grizzled Bayandalai limped over with four splendid reindeer to apologize for his untimely injury. He and the tamed caribou would transport us and our gear the 26 km to the nearest road. Reindeer are amazing animals; intelligent, friendly, and hard working. We walked the majority of the uphill terrain to the pass, a downright pleasant experience without our unwieldy loads. In less

image: courtesy of Mongolia River Adventures

Suman gol is a must-visit destination for all adventure seekers.

Баяндалай хамгийн урд тэргүүлэн, сонинд ороосон дүнсэн тамхиа хайнгадуухан сорно. Оройн 7 цаг гэхэд бид зам дээр гарч ирлээ. Хармайн голын эхнээс Цагааннуур руу хүргэх унаанд сууж сумын төвд ирсэн бид хоёр диваажинд ирсэн амьтад аятай суурингаар хэсэж, гуанзны хоол, хүйтэн шар айраг эрээлэлгүй идэж уун, галладаг шүршүүрт орж аяны тоосноосоо салж авлаа. Маргааш нь тайгаас буцаж харих зам зууртаа өнгөрсөн жил мотоциклтой аялахдаа танил болсон газрууд өнгөрөхөд алсад манантах хуучин дурсамж толгой дотор эх захгүй хөвөрнө. Аяллын хамгийн сайхан нь зорьсон газраа хүрэхэд бус харин аялж яваа үе нь юм байна хэмээн бодогдоно. Монгол бол өргөн уудам нутгийнхаа үзэсгэлэнгээр сул дорой хүнийг сөхрүүлж орхидог “өршөөлгүй багш” юм. Гэхдээ энэ уудам нутгийг зорин ирвэл харамсах зүйлгүй. Байдаг хөлс хүчээ шавхах хэрэг гарсан ч хариу шагнал нь агуу! Онгон байгальд хийсэн голын аялал маань таньж мэдэхгүй газарт эрэл хайгуулаар дүүрэн, адал явдалтай болж өндөрлөлөө. Өдгөө бидний амьдрах насанд оршин буй онгон байгалийн сайхан бүхнийг зэрвэс сонирхож, дэлхийд үлдэж хоцорсон чинхүү нүүдлийн соёлын нэгэн хэсэгтэй ийнхүү хальтхан танилцлаа.

steep places, we climbed onto the backs of our respective reindeer and enjoyed the ride. Reindeer ankles click when they walk. Clickety-click, click, click. The sound came to be associated with smooth, easy travel. We walked much of the slippery trail down the pass, primarily because a worrisome electrical storm was sending lightning bolts exploding into the mountains on all sides of us. The injured Bayandalai rode at the front, nonchalantly smoking a cigarette hand-rolled in newspaper. Around 7 pm we reached the road. After catching a ride back to Tsagaannuur, we staggered around the village like gluttons in an oasis of civilization, partaking shamelessly in cheap food, cold beer, and fireheated showers. The next day, on the long drive back from the taiga, we passed through territory familiar from a motorcycle odyssey years earlier. We ruminated on the journey, not as a means to an end, but as a work in progress. Mongolia is an unforgiving teacher, routinely testing feeble human ambitions with its vast, rough landscape. However, you also get back from the land what you put into it. For a few cups of blood, sweat, and tears, our rewards in return were great; unspoiled wilderness river travel; exploration and adventure in a wild environment; an encounter with one of the last true nomadic cultures on earth; each a brief glimpse into things that may very well cease to exist in our lifetime.

THE INSIDER

Мөрөн хотоос цааш Улаан-Уул(180 км), Цагааннуур сум (100 км)-ын төвөөс цааш 10 км явж Шишгэдийн голын хөвдөг гүүр хүртэл 8-10 цаг явна. Хэрэв аяллын бүрэлдэхүүнд гадаадын иргэн байгаа бол хилийн бүсэд нэвтрэх зөвшөөрөл заавал авсан байх шаардлагатай. Зөвшөөрлийг Цагааннуур сумын төвд байх хилийн заставт бүртгүүлж, буцахдаа хасалт хийлгэнэ. ■ Албан ёсны аяллын компанийн үйлчилгээг сонирхож байгаа бол: www.mongoliariveradventures.com www.tourmongolia.com

You will have to drive from Murun city to Ulaan-Uul (180 km), from there; it will take another 8-10 hours to reach the Shishged river floating bridge, which is located 10 km from Tsagaannuur soum center (100 km). If your trip team includes foreigners, you will need to get a permit to enter the border area. To obtain a permit, you will need to register at the Border Patrol located at Tsagaannuur soum center, and deregister on your way back as well. ■ For more information on this trip, visit the official websites below: www.mongoliariveradventures.com www.tourmongolia.com

Орхон голын бага хүрхрээ. A small waterfall on the Orkhon River.

PHOTO TIP

ОНЦЛОХ үзмэрүүд: • Мөрөн хот • Улаан-Уул сум • Хорьдол Сарьдагийн Нуруу • Улаан тайгын нуруу • Тэнгис, Шишгэдийн байгалийн цогцолборт газар • Дархадын хотгор • Шишгэд гол • Тэнгис гол • Их Жамс гол • Хармайн гол • Цагааннуур сум • Цаатануудтай уулзаж, цаа буга унах • Тайгын амьдрал, ахуй, үзэсгэлэнт зэрлэг байгаль

things TO SEE: • Murun city • Ulaan uul soum • Khoridol Saridag mountains • Ulaan taiga mountain range • Tengis and Shishged National Park • Darkhad valley • Shishged river • Tengis river • Ikh Jams river • Kharmain river • Tsagaannuur soum • Meet with reindeer herders and ride a reindeer • The wild nature and beautiful life of the Taiga

79 May/June 2014

олон нийтийн СҮЛЖЭЭ The Social Network Сан Франциско бол олон нийтийн сүлжээнд нягт холбогдсон, бүтээлч сэтгэлгээгээр амьдардаг маш хөдөлгөөнтэй ертөнц юм WIRED AND INSPIRED, SAN FRANCISCO IS A KINETIC WORLD WHERE CREATIVITY RUNS OFF THE GRID

BY ANDREW NELSON | Эндрью Нелсон photographs by KRISTA ROSSOW | Криста Россов

Акробат, иогийн багш Даниел Скот явуулын хоолны тэрэгнүүдээс хоолны амт үзэж байгаа нь. Эсрэг талд: Аламогийн талбайн цэцэрлэгт хүрээлэнгийн захад алдарт “Будагтай бүсгүйчүүд” буюу ХIX зууны үеийн өнгө төрхийг харуулсан байшингууд бий. Acrobat, yoga teacher, and chocolatier Daniel Scott digs into a food truck feast. Opposite: The iconic “Painted Ladies” show their Victorian colors on the fringes of Alamo Square Park.

эртний танил “чийглэг агаар” минь. Гялалзсан цагаан буйдан, гялгар модон тавилга, гайхамшигтай урлагийн бүтээлүүдтэй дээд зэрэглэлийн байраа харж баясахаар унтлагын өрөөнөөсөө цухуйх төдийд Бэй Эриагийн өглөөний чийглэг агаар хүйт даан жихүүцүүлэв. Цонхоор XIX зууны үеийн Викториан загварын байшингууд эгнэн харагдана. dampness, my old friend. The familiar cold compress of a Bay Area morning makes me shiver as I pad out of my bedroom to admire my suite with its sleek white couch, gleaming hardwood, and vivid artwork. Beyond, the big window frames pretty Victorian houses marching up a hill. Гял цал болсон шилэн хэрэгсэлтэй угаалгын өрөөний хаалгыг нээхэд тусгай захиалгаар хийлгэсэн гоёмсог саван үзэгдэнэ. Энэ бол миний байрлаж байсан хамгийн сайхан буудал байлаа. Гэхдээ энэ бол зочид буудал огтхон ч биш. Арван нэгхэн цагийн өмнө танилцсан надад энэ гэрийн эзэд байраа, эд хөрөнгөтэйгөө даатган орхиод амралтын өдрүүдээ өөр газар өнгөрүүлэхээр явсан. Би одоо сайн танихгүй хүмүүсийн усанд орж байсан шүршүүрт орно. Дижитал харилцаа холбоо өндөр хөгжсөн, нийгмийн идэвх сайтай, үйл явдал байнга ундарч байдаг Нийтэч хот Францискод тавтай морилно уу. Сүүлийн арван жилд дот-ком хүчтэй дэлгэрсэн энэ хот бусдаас өнгөлөг, баян. Ричуал кофены газрын 4 долларын нимбэгний амттай мока кофе, Хамфри Слокомби зайрмагны газрын канталуп, каений амттай мөхөөлдөс зэргээр нь дүгнэвэл их амттай хот. Сан Франциско хот шинэ бизнесмэн, иогч, Викториан загварын байшин, гуйлгачин, програмист, яруу найрагч, транс хүмүүс, жуулчид, дэлхийн хамгийн бүдүүлэг дугуйчдаараа алдартай. Цөөн үгээр хэлэхэд, энэ хот бол үнэхээр сэтгэл татам, ер бусын. Энд саяхан төвхнөсөн нэгэн хүн “Сан Францискогийн өдөр болгон яг л анхны үнсэлт мэт” гэж хэлж билээ. Америкчуудын хайртай, миний төрөлх хотод технологийн дэвшил хүчээ авчээ. Нүүдлийн тогооч нар ямар ресторанд хоол хийхээ фэйсбүүкээр зарладаг. Цаг агаарын мэдээллээ iphone апп-аас авчихна. Waze апп-ыг ашиглан Бэй гүүрний замын хөдөлгөөний мэдээлэл авч, баасан гарагийн орой Форт Мэйзон руу явуулын ямар хоолны тэрэгнүүд очихыг твиттерээс хайна. Airbnb вэбсайт буудаллах боломжтой газруудыг танилцуулна. “Интернэт энэ хотод нэн чухал хэрэглээ болсон” хэмээн надад байраа хөлслүүлсэн 41 настай Брэд Олкот хэлэв. “Технологийн дэвшлийг ашиглан байраа түрээслүүлж мөнгө олохдоо гол нь биш, бид Сан Франциско хотынхоо давтагдашгүй онцлогийг олон хүнд таниулахыг хүсдэг юм” гэв. 36 настай эхнэр Жули, 3 настай хүү Рэйгийн хамт амьдардаг вэб дизайнер Брэд энэхүү Airbnb вэбсайтад зараа тавьснаар бид танилууд болсон юм. Би хоногийн 150 ам.доллар төлнө. Харин хариуд нь тэд гял цал хотоо танилцуулж зочид буудлын мэдээллийн ажилтнаас ч илүү үйлчилгээ үзүүлж байв. Би анх хонх дарахдаа их сандарч байсан боловч Жулигийн уриалгахан инээмсэглэлд тайвширлаа. Маргааш өглөө нь намайг хоттойгоо сайн танилцаарай гээд Олкотынхон хуриманд оролцохоор Зүүн Эргийг зорив. Брэдийн зөвлөснөөр SideCar гэх хувийн хямдхан таксины мэдээлэлтэй

82 National Geographic Traveler

I’m showering in a house belonging to people who were complete strangers to me 11 hours ago. Moreover, they’ve left for the weekend, entrusting their home and all in it to someone they just met. Welcome to what I call “Share Francisco,” where a mix of digital connectivity, social ambition, and bubbling optimism has this city by the bay humming anew. With the last decade’s dot-com bust a distant memory, San Francisco is start-ups and yoga pants, “Painted Lady” houses and panhandlers, programmers and poets, transvestites and tourists, plus the rudest bicyclists on the planet. Inspiring and twee, smug and seismically challenged, it is beguiling, and beautiful. In short, the city is sensational. Or as one newcomer confided to me: “Every day in San Francisco feels like a first kiss.” Technology is redefining a visit to America’s favorite city and my old hometown. Roving chefs use Facebook to alert diners to where they will pop up next. Locals tap iPhone apps like SF Climates to ascertain the weather from any of the city’s famously varied microclimates. They check into Waze to duck traffic jams on the Bay Bridge and search Twitter to find out what food trucks are rolling to Fort Mason for Friday night Off the Grid dinners. And they offer their rooms online with Airbnb, a startup based here that connects guests with amateur innkeepers. “Social media has woven itself into the very fabric of this town,” says my host, Brad Olcott, 41. “It’s not just about making money in this new share economy; we want to meet people and show them what makes San Francisco so unique.” By listing their space on Airbnb, the web designer and his wife, Julie, Зүүн дээрээс цагийн зүүний дагуу: 36, and son, Rye, 3, have opened Рэй Олкот болон түүний эцэг эх their home to me using the Жули, Брэд нар Airbnb-ийн зочноо power of the online platform. I хүлээж авахаар Ное Вали дахь гэртээ. Ферри Плаза Фермер pay them $150 a night. In return, захын Девото Цэцэрлэгт хагас they’re giving me more than any сайн бүрт цэцгийн худалдаа болно. concierge could: a local’s-eye view СоМа дүүргийн Агрикол Баарыг коктейлийн диваажин гэлцэнэ. of their shining city on a hill. Сан Францискогийн Усан Онгоцны I’m nervous ringing the Барилга нь худалдааны газар шиг doorbell, but Julie’s welcoming чимээ шуугиан ихтэй. smile melts any fears. Dinner Clockwise from top left: Rye Olcott and consists of a thin-crust pizza from his parents, Julie and Brad, welcome Airbnb guests into their Noe Valley Delfina’s, a bottle of rosé. home. The Devoto Gardens flower The next morning the Olcott stand blossoms every Saturday at family is up early to fly to an East the Ferry Plaza Farmers Market. Bar Agricole is a mixology haven in an Coast wedding, leaving me to industrial block of the SoMa district. reacquaint myself with the city. The San Francisco Ferry Building Acting on a tip from Brad, bustles as a marketplace.

апп-ыг утсандаа суулгав. Машины цонхоор хятад хорооллын хаалга, Рашн Хилл, далайн зогсоолын дагуу үргэлжлэх чавганы дал модод үзэгдэнэ. Усан онгоцны зогсоолын барилгын цамхгийн цаг (Испанийн Севилийнхийг дуурайлгаж хийсэн) Сосалито юмуу, Ларкспур хүрэхээр яаран буй зорчигчидтой уралдах мэт. Маркет гудамжны цаахна хотын алдартай ресторан Зүни кафе бий. Гэвч ажлын байрны шинэ үе эхэлж байна. Сан Францискод 44000 технологийн ажлын байр шинээр бий болжээ. Хуучин ядуувтар үйлдвэрийн дүүрэг байсан Догпач, СоМа, дэлгүүрээрээ алдартай Хэис Вали зэрэг газрууд дижитал сүлжээ өргөн дэлгэрч байна. 1906 онд газар хөдлөлт, галын аюулаас Мишн дүүрэг дэх бараг хохиролгүй үлдсэн Викториан бичгийн машин, загварын гурван давхар байшингууд пальто зэрэг эртний чамин эдлэл эгнэсэн Мишн Дистрикт халуун, бас тайван худалддаг Виракоча (Мишний хойд хэсэг гал, газар хөдлөлтөд тэр дэлгүүрт Ашли чигээрээ өртсөн). Тэр үед энэ газар герман, Расл төгөлдөр хуур тоглож байна. ирланд хүмүүсийн жаргалын орон байсан. Харин одоо энд дэлхийн олон орны хүмүүс Ashley Roussel plays piano in the амьдардаг. Mission District’s Мишний бохир заваандуу боловч Viracocha shop, хөл хөгжөөнтэй газарт хэд хоног саатах which sells vintage goods—typewriters, сонирхолтой санагдаж Airbnb-аар дамжуулан togs, and other crafty Ваяат хэмээх залуугийнд хоногийн 100 ам treasures from a доллараар суухаар захиаллаа. bygone era.

84 National Geographic Traveler

I download SideCar, a new ride-sharing app rolling out in San Francisco that links passengers with ordinary drivers interested in making a few bucks in their off -hours as citizen chauffeurs. SideCar’s easy interface and its cost (usually less than a taxi) have made it my go-to app. The backseat views are still the same: the grand Chinatown Gate, Nob and Russian Hills, the Embarcadero’s Canary Island date palms. The Ferry Building’s clock tower still speeds the stride of commuters hurrying to catch their ferries to Sausalito and Larkspur. Inside, Acme Bread will sell you loaves of crusty sourdough, while McEvoy Ranch sells the small-batch olive oil to dip it in. Farther up Market Street, the wood-fired “chicken for two” still draws folks to Zuni Café, a classic San Francisco restaurant. But there’s a new pace. The city now counts 44,000 tech jobs. Digital synapses crackle in rising neighborhoods like Dogpatch and SoMa and energize the shoppers in Hayes Valley— Twitterista Marcia Gagliardi, editor of popular restaurant newsletter Tablehopper, calls “the hipster family’s Fifth Avenue.” In a town of inclines and perpetual chill, the Mission is hot and flat—filled with rows of two- and three-story wooden Victorians that came through the great fire and earthquake of 1906 relatively unscathed. Then it was a haven for the German and Irish families. Today it is a global mash-up. I’m intrigued by the Mission’s evolution and pull up Airbnb for a stay in this still scruffy but irrepressible community. There’s a listing from a guy named Wyatt at $100 a night with vacancy for later in the week. I book it.

үнэхээр сэтгэл татам, ер бусын. Энд саяхан төвхнөсөн нэгэн хүн “Сан Францискогийн өдөр болгон яг л анхны үнсэлт мэт” гэж хэлж билээ.

The city is sensational. Or as one newcomer confided to me: “Every day in San Francisco feels like a first kiss.”

САН ФРАНЦИСКО маш хурдацтай хөгжиж байгаа ч

THE FUTURE MAY COME SOONER to San Francisco than anywhere

хотын түүх жуулчдын сонирхлыг татдаг. Миний хувьд ч ялгаагүй. Пресидиод байрлах шинэхэн Инн буудалд буув. 1903 онд гэр бүлгүй цэргүүдийн хуарангийн зориулалтаар баригдсан барилгыг өнгөрөгч онд 22 өрөөтэй зочид буудал болгон өөрчилжээ. Уолт Диснейн Гэр Бүлийн Музей, Лукас Арт компанийн өмнөх усан оргилууртай Ёдагийн хөшөө зэрэг түүхэн 433 барилгын нэгд энэ буудал тооцогддог. Миний өрөөний задгай зуухан дахь гал тас тас хийн дүрэлзэнэ. Үдшийн бүрийд далайгаас манангийн бүрээ сонсогдоно. Гүүглээс хэрэгцээт мэдээллээ хайх шинэ ертөнцөд хуучны Сан Франциског хэн хамгийн сайн мэдэх бол? Би эндхийн төлөөлөл болсон нэгэн хүнтэй уулзах гэж байна. Тэр хүн бол Барнаби Конрад III. Би Барнабитай Пасифик Хайтсын Флорио хэмээх тансаг ресторанд уулзахаар тохирлоо. Намайг очиход Аппер Филмор гудамж ид бужигнаж байв. Тэрээр Негрони (итали коктейл) захиалах зуураа Холливудын алдарт найруулагч, зохиолч Филип Кофмантай (Хүүр хулгайлагчдын довтолгоо, Хемингуэй Гэлхорн хоёр) тааралдан мэнд мэдэлцэж хэдэн хором саатав. Барнаби “Би 1952 онд энд төрсөн. Хотод маань олон зүйлс өөрчлөгдсөн ч бид дандаа бүтээгчид байсан. Үйлдвэрлэл хөгжиж байна. Гуталчин, хэвлэгч, усан онгоцны мужаан дээр үед ч байсан. Одоо ч хуучны адил Норд эрэг дээр паста, коктейл, романс хийсээр байна. СоМа-д одоо олон нийтийн мэдээллийн сүлжээг хийж байна. Юу ч байсан энэ бүгд үйлдвэрлэл. Энэ нь бидний онцгой давуу тал” гэв. Шинээр бүтээж, бүтээснээ сайжруулж байна. Сүүлийн жилүүдэд Ерба Буэна дүүрэгт Дисней, Орчин үеийн Еврейчүүдийн музейг шинээр нээж, Азийн урлагийн музей, Сан Францискогийн Орчин үеийн урлагийн музейг өргөжүүлжээ. Хотын соёлын сэргэн мандлыг үзэхээр би Голден Гэйт Цэцэрлэгээс Калифорнийн Шинжлэх Ухааны Академи, хотын уран зургийн төв Де Янг Музей рүү явлаа. Усан оргилуурын дээгүүр харагдах XX зууны эхэн үед баригдсан энэ хоёр байгууламж Палас зочид буудлын бааранд олон жилийн дараа уулзан гимлет коктейл шимж суугаа нэг ангийн хоёр шиг харагддагсан. Би байгууламжийн газар доорх машины зогсоолоос гарч ирээд хартал нөгөө хоёр барилга танигдахын аргагүй болсныг анзаарав. Эртний барилгууд шулуухан хэлэхэд алга болсон байв. Хуучны 2 байшинг театр болгожээ. Де Янг музейг буулгаад оронд нь 2005 онд Дарф Вэйдерийн гаргасан загвараар нисэх онгоц зөөвөрлөгчийг санагдуулам хэлбэртэй болгон өөрчилжээ. Хуучин Академи байсан барилгын бөмбөгөр оройд ногоон өвс ургасан нь хоббитуудын оромж шиг харагдана.

else, but the city’s rich past is what draws the tourists. For me, too, I think, booking a stay at one of San Francisco’s newest hotels, the Inn at the Presidio. My SideCar driver pulls through the gates of the 1,490acre former Army base, and I see that the view of the Golden Gate Bridge from the brick-and-wood houses sheltered by Monterey pine and eucalyptus is unchanged despite the Presidio’s new designation as part of the Golden Gate National Recreation Area. The 22-room hotel opened just last year in what once was the unmarried officers’ barracks. Built in 1903, the Inn is one of the handsomest of the 433 historic structures here that include the Walt Disney Family Museum and a commanding fountain statue of Yoda channeling the Force in front of LucasArts. There’s a crackling fire in my suite’s hearth. As I prepare for the evening, I can hear the wail of foghorns rolling across the water. Oldschool San Francisco. How is it faring in this Google-ized new world? To find out, I’m dining tonight with one of its avatars. Barnaby Conrad III epitomizes the city’s unhurried, courtly charm. His father, Barnaby Conrad, Jr., was a best-selling ’50s novelist, who operated El Matador, his famous Barbary Coast saloon patronized by the likes of William Saroyan, Robert Mitchum, and Marilyn Monroe. I’m meeting Barnaby 3.0 in Pacific Heights at Florio. Upper Fillmore Street is bustling when I arrive. Ordering a negroni, he stops to chat briefly with Hollywood director and writer Philip Kaufman (Invasion of the Body Snatchers, Hemingway & Gellhorn) and greet other friends. “I was born here in 1952,” Barnaby said. “And I’ve seen it evolve, but this city has always done the same thing: It’s made things. We had shoemakers, printers, and shipwrights then, and in North Beach they still make pasta, cocktails, and romance. Now, in SoMa, they are crafting social media. Whatever it’s called, it’s making things. That’s our cultural franchise.” Making and remaking them. Over the past few years the city has opened new attractions like the Disney and the Contemporary Jewish Museum, located in the Yerba Buena district, and expanded others, from the Asian Art Museum to SFMOMA (the San Francisco Museum of Modern Art). To experience the cultural revival, I venture to Golden Gate Park to the California Academy of Sciences and the de Young Museum, San Francisco’s striking fine arts center. Built in the early 20th century, the institutions once faced each other across a fountain like two aging preppies sipping gimlets at the Palace Hotel bar. Gone is the old-money rectitude. The two august buildings have been transformed into theater. The de Young, torn down and reimagined in 2005, resembles an aircraft carrier designed by Darth Vader. The academy has become the forest itself—sporting an undulating green roof covered in grasses and plants that look like a Hobbit refuge.

85 May/June 2014

TO MOST VISITORS, THIS GRID of compact homes that meets the

Pacific at Ocean Beach remains undiscovered. A place of Irish bars, surfer dives, Orthodox synagogues, indie bookstores, and menus from every province, republic, and kingdom in Asia. I stop in at Outerlands, a rootsy restaurant dishing up comfort food like Dutch pancakes and “eggs in jail,” a popular brunch dish. The Pacific, just a few blocks away, makes itself felt. Change is also what’s coming to one of San Francisco’s most notorious spots—a part of the Tenderloin called MidБага үдийн цайнд Оутер Сансет дахь Оутерланд Market, a stretch of Market Street in the рестораны рикотта shadow of City Hall’s black and gold dome. бяслаг, гүзээлзгэнээр It’s known for homeless people and drug чимэглэсэн голланд шарвин идлээ (зүүн). dealers, but now, also, a new hope as a wave of Мишн дүүргийн Фабрик8 tech companies crests here. Last June Twitter галлерейн урд амрах began moving the first of 900 employees сандал дээр сууж урлагийн бүтээлүүдийг into its new headquarters in the old art deco харах боломжтой (доод). furniture Mart at Market and Ninth. How Brunch at Outerlands, a sociable is a social media company? I decide restaurant in the Outer to drop in and see. Sunset neighborhood, “Hi, I’m @AndrewNelson,” I introduce promises a sweet Dutch pancake topped with myself to the security guard stationed beneath ricotta and strawberries a 1930s-style mural. “I want to visit Twitter. (left). In the Mission May I go up?” The security guard shakes her District, in front of the Fabric8 gallery, a head. No. “I can’t go up?” She shakes her head “parklet” (below) offers again. “Tweet somebody,” she says. a prominent platform for #NiceTry. artwork. ИХЭНХ ЖУУЛЧДЫН ХУВЬД, Номхон далайн эрэг дагуу байрлах хороолол нууцлаг хэвээрээ гэхэд болно. Энэ хавийн серфингчид, айлууд бол элдэв чимэггүй Сан Франциско. Айриш баар, серфингийн тавцан, Ортодокс синагоги, жижиг номын дэлгүүр, Азийн орон, муж болгоны хоолны газрууд энд бий. Би голланд шарвин, талхтай нүдэлж шарсан өндөг зэрэг өглөөний ундтай Отерланд ресторанд оров. Хэдхэн байшингийн цаана Номхон далай шуугин шаагина. Сан Францискогийн Тендерлоин захын хамгийн зартай газрын нэг болох Мид-Маркет ч өөрчлөгдөж байна. Мид-Маркет нь хотын захиргааны шар алаг байшин хүртэл үргэлжилдэг. Орон гэргүйчүүд болон хар тамхичид холхилддогоороо энэ газар алдартай. Харин одоо өндөр технологийн компаниудын давлагаа орж ирэн гэрэл гэгээ нэмж байна. Өнгөрсөн 6-р сард Твиттер компани 900 ажилтныхаа эхний хэсгийг энд нүүлгэн авчирсан юм. Market&Ninth гудамжны Март хуучин тавилгын дэлгүүрийг тэд шинэ оффисоо болгожээ. Олон нийттэй харьцдаг энэ том компани хэр нийтэч байх бол? Би очиж үзэхээр шийдлээ. "Сайн байна уу, би @AndrewNelson байна, Твиттер компани руу орох гэсэн юм болох уу?" гэж хамгаалагчаас асуув. Тэр эмэгтэй толгойгоо сэгсрээд, "Болохгүй" гэв. "Би 2000 гаруй дагагчидтай юм л даа" хэмээн тус болох болов уу гэж бодон нэмэв. Тэр дуугарсангүй. "Орж болохгүй юу?" гэж дахин асуухад тэр толгойгоо сэгсрээд, "Өөр хэн нэгэн рүү жиргэ" гэв. #Дажгүй оролдлого Мид-Маркетыг дөнгөж нахиалж байна гэж үзвэл Мишн

аль хэдийнэ цэцэглэж байгаа газар юм. Мишнд би Ваят Староста,

86 National Geographic Traveler

Голден Гэйт гүүр манан дунд харагдана. From Horseshoe Bay, the Golden Gate Bridge rises above the fog as twilight falls.

Калифорнийн Шинжлэх Ухааны Академи (дээд) –д ширэнгэн ой, аквариум, одон орон, газар хөдлөлтийн үзэсгэлэн байдаг. Airbnb-ийн төв оффиссын (доод) уулзалтын өрөө нь хөлсний байрыг санагдуулам дизайнтай. Beneath a “living roof,” the California Academy of Sciences (above) houses a rain forest, aquarium, planetarium, earthquake exhibit, and other wild curiosities. A conference room at Airbnb’s headquarters (below) is designed to resemble a rental apartment the company represents.

Тэдний зохиосон вэбийн тусламжтайгаар би энэ үдэшлэгт оролцож байгаад хэн ч үл гайхна. ТЭД АЯЛАГЧДЫГ ҮДЭШЛЭГИЙН ЗОЧИН, ЗОЧДЫГ НАЙЗ НӨХӨД БОЛГОНО. Tech workers don’t think it unusual that the Web they’re so busy weaving has brought me to the table. Their technology turns travelers into party guests and party guests into friends. түүний найз охин Кендра Шиммел, мөн Бумба нохойтой нь танилцав. Тэд Флорида гудамжинд жижгэвтэр байранд амьдардаг. Эдний байр Олкотын байртай харьцуулахад тийм ч ая тухтай биш. Ачаа тээшээ янзалсны дараа Ваят намайг нохойгоо салхилуулахад нь хамт явах уу гэв. Далайн ачааны зогсоолын хажуугаар гарах үед шинэхэн талхны үнэр сэнгэнээд эргэж харвал талхчин зуухнаас дөнгөж гаргасан бүтэн үрийн талхнуудаа тавиур дээр өрөн хөргөж харагдлаа. Биднийг харихад надад ирсэн үдэшлэгийн урилгыг Кендра хүлээн авсан байв. “Явна биз дээ? Потреро Хилл дээр болох юм байна шүү дээ” гэж Кендра хэлэв. Каролина гудамжны дээрээс зочдод эргэн тойрон алган дээр тавьсан мэт үнэхээр сайхан харагдана. Үдэшлэгийн эзэн Жошуа Винсэнт хэрэглээний дизайнер гэх ойлгоход бэрх ажилтай боловч видео тоглоом, гар утас бүтээгчдэд бол их чухал мэргэжил. Энэ үдэшлэгт ирсэн зочид бүгд л түүнтэй ижил төрлийн ажил эрхэлдэг бололтой. Тэр хүмүүсийн ярьж буй сэдэв нь тоглоомын апп, уран зохиол, хөрөнгө оруулалт. Тэдний зохиосон вэбийн тусламжтайгаар би энэ үдэшлэгт оролцож байгаад хэн ч үл гайхна. Тэдний бүтээсэн технологи аялагчдыг үдэшлэгийн зочин, зочдыг найз нөхөд болгоно. Хүмүүс хоорондоо ярилцаад завгүй болох зуур би Твин Пиксийг нөмрөх мананг ажиж суулаа. Хотыг харах боломж олдсонд баярлаж байсан боловч жинхэнэ үдэшлэг бол хот өөрөө юм гэж бодогдлоо. Хэн дуртай нь ирж болдог үдэшлэг. Интернэт эндэхийн хөгжлийг хурдасгахад нөлөөлсөн байж болох ч, 1849 оныхон суурьшихаар ирж энэ хотыг бүтээн байгуулж эхэлсэн цагаас л Шэйр Франциско болсон. Facebook-ээр биш хүмүүс нүүр нүүрээ харан харилцах нь чухал. Хэдийгээр энэ хотод интернэт хэрэглээ өндөр хөгжсөн ч ухаалаг утсаа хуруугаараа удирдаж Like дарахын оронд нүүр нүүрээ харан ярилцаж уулздагт нь талархууштай. “Дарс хийх үү?” гэж хэн нэгэн надаас асуулаа. “Тэгье” гэж би хариулав. Би хундагатай дарсаа доор гялалзах хотын төлөө “Хуучин болон шинэ найз нарынхаа төлөө!” өргөлөө.

IF MID-MARKET IS JUST BEGINNING TO BUD, the Mission is already blooming. I meet my Airbnb hosts for the next two nights: Wyatt Starosta, his girlfriend, Kendra Shimmell, and their dog, Bumba. They inhabit a live-work loft on Florida Street. My digs aren’t as glamorous as at the Olcott home. After I unpack, Wyatt asks if I would like to join him on his daily walk with Bumba. Passing a loading dock, I catch a sweet whiff of bread and see a baker stacking fragrant whole-wheat loaves to cool on racks. We return to discover that Kendra has accepted an invitation to a dinner party in my name. “Come with,” she says. “It’s up on Potrero Hill, the ’hood with good views.” The flat on Carolina Street offers the guests dizzying vistas in all directions. Joshuah Vincent, our host, is a “user experience” designer—a metaphysical-sounding term but an important job to makers of tech ranging from video games to mobile phones. To a person, his other guests are all doing similar things. As the city’s lights wink on below, the guests dine on organic chicken and grilled vegetables. The talk is of gaming apps and lovers, and venture capital. No one thinks it unusual that the Web they’re so busy weaving has brought me to the table. Their technology turns travelers into party guests and party guests into friends. With the conversation at a pleasant buzz, I watch the fog spilling over Twin Peaks. I’m grateful to be allowed this insider perspective, but, I think, the true party is San Francisco itself. And everyone’s invited. The Net may have speeded things up, but this shining city has been Share Francisco at least since the forty-niners arrived for the first flash in the pan and then stayed to build here. It’s about faces, not Facebook. It’s rubbing shoulders, not sliding fingers across your smartphone, that makes this city seductive. “More wine?” someone asks. “Sure,” I reply, feeling the familiar cool night air tickle my skin. I raise my glass to the glittering streets below. “Here’s to old friends. And new ones.”

INTERNATIONAL MAPPING

Редактор Эндрью Нелсон Нью Орлиансад харилцааны багш болохоосоо өмнө Сан Францискод хэдэн жил амьдарчээ. Баруун Эргийн уугуул, Traveler сэтгүүлийн гэрэл зургийн редактор Криста Россовт эндэхийн кофе, микро уур амьсгал таалагдсан бөгөөд гэртээ байгаа юм шиг санагдаж байв. Andrew Nelson, a contributing editor, lived for years in San Francisco before becoming a communications professor in New Orleans. Traveler photo editor and native West Coaster Krista Rossow feels at home in a land of coffee, microclimates, and quirks.

89 May/June 2014

истанбул ирээдүйн хот

Өрнө, ДорныГ ХОЛБОСОн, олон үеийн адармаатай түүх бүхий Истанбул ирээдүйн хотын дүр зургийг илтгэх мэт. Beloved for its complex, layered past, Istanbul, where East meets West, may also offer a vision of what’s to come.

istanbul city of the future

by Pico Iyer | пико аер photographs by Dave Yoder | Дэйв Ёодер

с танбулд очоод кино театрын бие засах газрын хананд суурилуулсан дэлгэцээр загварын шоу үзэх юм гэж санаанд орж байсангүй. Мөн үзвэрийн танхим руу ордог цахилгаан шатны дагуу эгнэсэн олон жижиг дэлгэцүүдийг өмнө нь харж байгаагүйг бодоход миний үзсэн харсан зүйл тун бага байсан бололтой.

Истанбулын Нисантаси дүүргийн City Mall-д “Ядуусын хорооллын саятан” киноны дуу “Jai Ho” давхар болгоноор цуурайтан, киноны танхимын хажуугийн ОО-ийн өрөөнүүдэд Брэд Питт, Анжелина Жоли нарын бодит хэмжээтэй зурган дүрс тавьсан харагдана. (Mr. and Mrs. Smith кино). Цэнхэр гэрэлт коктэйл баарны өмнөх зөөлөн буйдан дээр салоноор биеэ борлуулсан хүүхдүүд эгнэн сууцгаана. Нөгөө талын буланд эспрессо кофе, бялуу зардаг лангуу, Пепперидж Фармын жигнэмэг, Хааген Даазын мөхөөлдөс зарж буй попкорны лангуу байрлана. Истанбулыг 2010 онд Европын соёлын нийслэлээр албан ёсоор зарласан бөгөөд “Европын хамгийн дэгжин хот” гэж өөрсдийгөө нэрлэсэн билээ. Хүн амынх нь 98 хувь нь лалын шашинтай улсын төв,

92 National Geographic Traveler

I don’t think I’d ever stepped inside a cinema restroom to see little video screens along the wall projecting fashion runway footage until I went to Istanbul a few months ago. But then—my life is so sheltered!—I’d never seen mini-screens lining an elevator on the way to the movies, either. The hit song from Slumdog Millionaire, “Jai Ho,” was pulsing through every floor of City’s Mall in Istanbul’s Nisantasi district when I visited, and the restrooms next to the cinema lobby were marked by life-size cut outs of Brad Pitt and Angelina Jolie (starring in Mr. and Mrs. Smith). On sofas overlooking the lights of the city, salon-tanned kids stretched out before a blue-lit cocktail bar—not to be confused with the espresso bar (offering tiramisu) in another corner or the regular popcorn counter serving up Pepperidge Farm cookies and tubs of Haagen-Dazs. I’d heard for years that Istanbul, one of the official European Capitals of Culture for 2010, calls itself “Europe’s coolest city.” It’s certainly one of the most complex—the center of a country that is 98 percent Islamic yet increasingly famous for its watermelon martinis. Here is a place whose Blue Mosque has an LCD screen flashing the time in Paris and Tokyo. Turkey’s most cosmopolitan metropolis has more billionaires than any city but New York, Moscow, and London, and when I went to the Istinye Park Mall there, it was to see Aston Martin DB9s and Bentleys jammed outside a gilded avenue of fortresses labeled “Armani,” “Gucci,” “Vuitton,” “Dior.” To my friends in business in New York, and to many proud Istanbulians, this city is where the Islamic world meets the global order, serving as a bridge—literal and metaphorical—between Europe

Цэнхэр сүмийнхээ ханан дээр Парис, Токиогийн цагийг ЛСД дэлгэцээр цацдаг, шийгуаны мартинигаараа алдартай энэ хот маргаангүй ид шид нь бүрдсэн газар ажээ. Саятнуудынхаа тоогоор Нью-Йорк, Москва, Лондонгоос дутахгүй эндхийн Истине Паркийн худалдааны төвөөр явахад Armani, Gucci, Vuitton, Dior дэлгүүрүүдийн гадаах гял цал талбайд Aston Martin DB9, Bentley машинууд пиг дүүрэн харагдана. Нью-Йоркт байдаг миний найзууд хийгээд хотоороо бахархдаг истанбулчууд энэхүү хотыг өрнө ба дорныг холбосон, Исламын ертөнцийг дэлхийн бусад соёлтой нэгтгэн нийлүүлсэн газар хэмээнэ. Гэвч энд ирээд гял цал, ганган хээнцэр зүйлтэй таарна гэж би ерөөсөө төсөөлөөгүй билээ. Миний бие Ситилайф кинотеатрт Маттью МакКонахигийн тоглосон романтик кино үзчихээд замын нөгөө талд байх Софа зочид буудал руу явав. Тэндхийн цахилгаан шатанд хөл тавимагц би ер бусын гэрлийн шоунд орж явчихав. Давхар бүрт өөр өөр өнгийн гэрэл шилэн ханаар нэвт гэрэлтэн ямар нэгэн өвөрмөц мэдрэмж төрүүлнэ. Тэндээс хотын төв рүү буцаж явахдаа хөлөөсөө толгой хүртлээ битүү хар өмсгөлтэй эмэгтэй Старбакс руу орж явахыг харав. Өглөөхөн Гранд Базаарт “Балтиморын Их Сургууль” гэсэн бичигтэй хивс зарж байхыг харсан. Гадныхан бид Истанбулыг нэг эрэг нь Азид, нөгөө эрэг нь Европод байдаг цорын ганц хот гэж мэдэхээс цаашгүй. Туркийн алдартай зохиолч, найруулагч Орхан Памук “Хот ба Дурдатгал” номондоо энэ хот хуучин (ихэнхдээ хөдөө нутгийнхан болон Исламын шашныхан) ба шинэ (барууны болон шашны бус) ертөнц зэрэгцэн оршдог хэмээн бичжээ. Кино театрт орохдоо хяналтын машинаар шалгуулж байхыг үзвэл энэ хоёр ертөнцийн зөрчил бас л хурцадмал хэвээр байгаа бололтой. Памук 1915 онд Арменчуудын эсрэг харгис үйл ажиллагаа явуулсан туркчүүдийнхээ тухай бичиж 2005 онд шоронд суух ялаар шийтгүүлж байв (2006 онд Нобелийн Уран зохиолын шагнал хүртсэн). Бидний мэдэх гадаад ертөнцийг нэг дор багтааж, бүх зүйлийг нэгэн газар цогцлоосонд өнөөгийн Истанбулын гайхамшиг оршиж байгаа юм. Өглөө үүр цайхаас өмнөхөн гудамжнаас хип хоп дууны ая бүдэг бадаг сонсогдов уу гэтэл сүм, дуган болгоноос мөргөлийн дуу хангинаж байв. Шөнө дунд орондоо орох үед ч нөгөө хөгжим дахин сонсогдов. Намайг дэлхийн хүүхэд гэхэд бараг болно.

Энэтхэг гаралтай аав ээжээс Англид төрж, Калифорнид өсөн, Японд амьдардаг миний бие одоог хүртэл өөрийн адил өөр өөр ёс заншил, онцлогийн цогц болсон ертөнцийн хэсэг болгоныг эвлүүлдэг зураг шиг нийлүүлэхийг хичээсээр байгаа билээ. Истанбул нь олон эхнэрт ёс, сүм хийд, оршуулгын газар, зах гээд ярих зүйл ихтэй адармаатай өнгөрсөн түүх биш ирээдүй нь миний сонирхлыг ихээр татсан юм. Ерөнхийлөгч Обама ажлаа аваад гурван сарын дотор энэ хотод айлчилсан нь хачирхмаар зүйл биш ажээ. (Дуган байснаа лалын сүм болж, дараа нь музей болсон Хагиа Софиягийн музейд ороход хүндэтгэлтэйгээр толгой бөхийсөн Ерөнхийлөгчийн зураг өөдөөс угтана). Би анх ирснээсээ хойш 20 гаруй жилийн дараа энд эргэн ирсэн даруйдаа энэ нутгийг жуулчид зорьж ирэх дуртай газар болжээ гэдгийг мэдэрсэн юм. Ортокой сүмийн нарийхан, чулуун шал бүхий

and the outer edges of Asia. But still nothing had prepared me for the flash and glitter of it all. After I’d taken in Matthew McConaughey mumbling sweet nothings at the Citylife Cinema, I went across the street to the Sofa Hotel, and, setting foot in its elevator, found myself inside a kind of psychedelic light show, new colors coming through the transparent wall at every stop. When I started walking back toward the center of the city, I saw a woman in head-to-toe chador entering Starbucks. In the Grand Bazaar earlier that day, I had even seen carpets inscribed with the mystical words “University of Baltimore.”

Эсрэг талд: Европ эргийн хамгийн том худалдааны гудамж Истанбулын Истиклал өргөн чөлөөгөөр давхих трамвай. Үдэш болоход Голдэн Хорн дахь Галата гүүрэн дээр загасчид олноор цуглана. Эхний хуудас: Гэр бүлээрээ зугаалах Султанахметийн цэцэрлэгт хүрээлэнгээс чанагш үзэсгэлэнт Хагия София харагдана. Opposite: A tram navigates Istanbul’s Istiklal Avenue, one of the busiest shopping venues in Europe. Fishermen flock to the Galata Bridge over the Golden Horn at dusk. Opening pages: The Hagia Sophia lends a glowing backdrop to family-friendly Sultanahmet Park.

We foreigners like to recall that Istanbul is the only city on Earth with one shore in Asia and one in Europe. But its real heart, according to its eloquent native son, Orhan Pamuk, in his evocative memoir, Istanbul: Memories and the City, lies rather in the division between the old (which is usually the local and the Islamic) and the new (generally the Western and the secular). The relation between the two is still tense: I had to walk through a security machine just to go to the movies. And Pamuk himself, though Turkey’s most famous modern citizen, was brought to trial in 2005 simply for mentioning his country’s brutal treatment of Armenians in 1915 (the next year, perhaps in response, he was awarded the Nobel Prize in Literature). But the fascination of Istanbul today is that it seems as compressed and vital a model of the larger globe as you could find; one morning, when I awoke just before dawn, I could hear the call to Islamic prayer from every minaret, even as I could faintly make out the sound of the latest hip-hop music pounding along the streets. When I went to sleep after nightfall, it was to the accompaniment of the same unlikely duet, the competing sounds now coming together, now seeming to clash.

93 May/June 2014

гудамжууд хагас сайнд олны хөлд дарагдаж, шөнө дунд хүртэл явахын аргагүй хүн ихтэй байх болжээ. Энд хүүхдүүд неон цэнхэр өнгөтэй цаасан тэмээлзгэнэ нисгэн тоглох агаад Шакиратай адил богино банзал өмсч, шаргал үсээ задгайлсан охид хоёр гурваараа сугадалцан Анжелис баарны үүдний хар хувцастай хамгаалалтын залуугийн хажуугаар орж явж байгаа нь харагдана. Хөзрөөр мэргэлж, шивээс хийдэг жижиг мухлагийн цаахна Боспорус гүүр улаан, цэнхэр, шар өнгөөр солонгорох нь хоёр тивийг холбосон зам гэхээсээ аварга том пүрш мэт үзэгдэнэ. Гурван ч удаа дэлхийн төв болж байсан энэ хот хойшоо Оростой, зүүн тийшээ Иран, Төв Азитай, эргэн тойрон Европтой худалдаа наймаа хийх олон зууны туршлагатай. Спайс Базаар зах дээр LCD дэлгэцээр япон хэлээр зар тавьсан байхыг харлаа (худалдаачид нь франц, португал, испаниар чөлөөтэй шулганах бөгөөд “хүүе, бүсгүй минь, энэ бараг үнэгүй шүү” хэмээн англиар хэлэх жишээтэй).

Намайг 1986 онд ирэхэд энэ хавьд Османы үеийн дахин засварласан жижиг зочид буудлууд гарын 10 хуруунд багтахаар цөөхөн байсан бол одоо 200 гаруй болжээ. Энэ хотын бүхий л байдал Мумбай, Шанхай зэрэг хотуудын адил амьдрахын төлөө байдгаараа мэрийж, цаг үетэйгээ хөл нийлүүлэхээр өндийх мэт санагдана. Дэлхийн хамгийн түүхэн бөгөөд нууцлаг хотуудын нэгэнд ирчихээд Санта Моника ч юмуу, Токиод үзэж болох зүйлийг хайж явах нь мэдээж утгагүй юм. Тийм ч учраас би Ортакойд өнжсөнийхөө маргаашнаас хуучин Истанбулыг үзэхээр аялалд гарлаа. Эхлээд хотын хамгийн дагшин ариун газар болох Еюп Султаны сүмд очихоор таксинд суув. Гэгээн Мухаммедын анд Абу Аюуб ал-Ансаригийн бунхны гадаа сүсэгтэн эмэгтэйчүүд гашуудан уйлахыг хараад миний зүрх эмтрэх шиг болж билээ. Цэнхэр сүмийн өөдөөс харсан Турк Исламын урлагийн музейд орохдоо 500 жилийн түүхтэй энэ барилга дотроо агуулж буй үнэт ховор зүйлсийн адил үнэлж баршгүй соёлын өв дурсгал гэдгийг ойлгосон юм. Усан онгоц хүлээх зуураа Спайс Базаарын худалдааны нарийн гудмаар холхиж явахдаа бараг нуугдмал гэмээр шатаар өгсөж хотын баялгийн нэг болсон, зэлүүдхэн Рустем Паша сүмд очиж үзлээ. Султанахметэд байрласан би

94 National Geographic Traveler

I’VE ALWAYS BEEN SOMETHING of a global creature: I was born in England to parents from India, and I grew up in California, though I live now in Japan—and so, for much of my life, I’ve been seeking out global places that are trying to piece together, as I am, disparate cultures and identities, to make a stained glass whole. Istanbul is most attractive to many for its complex, layered past— its harems and mosques and cemeteries and bazaars; but for me it’s intriguing as an image of the future. It was no surprise, I thought, that President Obama visited the city within three months of taking office (a picture of the President, head respectfully bowed, greeted me as I walked into the basilica turned mosque turned museum, Hagia Sophia). The minute I arrived in town—my first trip back in more than 20 years—I could feel the contemporary excitement that makes Istanbul one of the hottest destinations around. The narrow, cobblestoned streets around Ortakoy Mosque were so crowded on a Saturday evening, close to midnight, that I could hardly walk. Little boys were letting off neonblue paper dragonflies, like homemade fireworks, and local girls whose tiny skirts and wild blond tresses suggested Shakira—in triplicate—were slipping past black-clad doormen at the Angelique nightspot. A small stall was offering tarot readings and tattoos, and behind it the Bosporus Bridge was bathed in red hues, then blue, then yellow, so it seemed more a giant Slinky than a thoroughfare between two continents. The particular promise and confidence of the city today lies to some extent in the fact that it has been three times the center of the world; for centuries it has known how to talk and trade with Russia to the north, Iran to the east, Central Asia just behind, and Europe all around. Unlike a Dubai or an Abu Dhabi, say, it can be in tune with the future precisely because it has so rich a sense of the past and such seasoned wisdom about the cycles of culture and history. I walked into the Spice Bazaar one day and found LCD signs in Japanese (though the merchants there were fast-talking in French and Portuguese and Spanish, while calling out, “Excuse me, lady, it’s almost free!”). Around them, the handful of restored Ottoman boutique hotels that had greeted me in 1986 now numbered 200 and counting. Everywhere there seemed to be a natural savoir faire that reminded me of cities like Mumbai and Shanghai, able to rise from every setback to put themselves in sync with the moment. It’s a bit perverse, I realize, to go to one of the planet’s most historic and enigmatic cities just to seek out what can as easily be found in Santa Monica or Tokyo. So in the days after my night in Ortakoy I took pains to pay homage to as many of the sights of old Istanbul as I could. I took a taxi out to the holiest spot in the area, the Eyup Sultan Mosque, and felt something inside me tremble as I saw pious women sobbing outside the place where the Prophet Muhammad’s friend Abu Ayyub al-Ansari is said to be buried. I went to the Turkish and Islamic Arts Museum beside the Hippodrome, across from the Blue Mosque, and realized that the 500-year-old palace in which it is housed is as remarkable an artwork as anything inside it. More than once, while killing time before a ferry, I stole across the street to the Spice Bazaar and slipped through the narrow shopping lanes nearby to the almost hidden flight of stairs that leads to the exquisite—and largely unvisited—Rustem Pasha Mosque, one of the treasures of the city. One morning I took myself to Topkapi, arriving early so I’d have the harem and the dazzling gardens almost to myself, and I was so stunned by the place that I went again, at the same time, four days later. And in

Эсрэг талд: Бэйоглу дахь хүүхэд багачуудын хамгийн дуртай мөхөөлдөсний мухлаг. Зүүн дээд талаас: Боспорус дахь далайн эргийн зоогийн газруудын цэс загасан хоолоор баялаг. Үзэмжтэй чимэглэсэн шүлс асгаруулам шийгуаны мартини. Султанахмет дүүрэг дэх гадаа зоогийн газарт тухлан суух Бэйрутаас ирсэн хос. Opposite: An ice-cream vendor delights young patrons in Beyoglu. Clockwise from top, Fish graces the menu at many of the shoreside restaurants that line the Bosporus. A watermelon martini tempts with colorful garnishes. A couple from Beirut enjoys outdoor restaurant seating in the Sultanahmet district.

95 May/June 2014

Дотоод заслынхаа цэнхэр хээ хуараар нэрлэгдсэн Цэнхэр Сүм мянга мянган сүсэгтэн, жуулчдыг урин дуудсаар байдаг. The Blue Mosque, nicknamed for the color of its interior tiles, welcomes the faithful as well as visitors by the thousands.

оройн цагаар бүдэгхэн гэрэлтэй гудамжаар зугаалан, Соколлу сүмийг хаахаас нь өмнө амжиж үзээд буцах замдаа огт мэдэхгүй эртний энэ хотын нууцлаг агаад хүчирхэг сүр хүчийг хадгалсан гудамжуудаар нь төөрөн явахдаа үүнээс илүү гайхамшгийг үзээгүй мэт санагдаж билээ. Гадаадынхан Туркийн газар нутгийг сонирхохоор ирдэг бол хөдөө орон нутгийн иргэд нь хотынхоо шинэ содон зүйлсийг үзэхээр ирнэ. Султанахмет дэх Цэнхэр сүмийн ойролцоо хэсэг байрлаад би Нисантаси хавьд Бэнтли зочид буудал руу нүүсэн юм. Хар цагаан өнгө хослуулсан гял цал үүдний өрөөнийх нь ширээн дээгүүр Шведийн загварын сэтгүүл дэлгээтэй харагдана. Би дизайнерийн урласан гоёмсог өрөөнд тээшээ оруулж тавьчихаад Истанбулын орчин үеийн хэсгийг үзэхээр таксинд суув. Хотын самбарууд жуулчдын өнөөгийн Туркийн тухай төсөөллөөс огт өөрийг харуулна. Зуны дулаахан налгар өдөр байсан тул миний бие Боспорус руу хүрэх усан онгоцонд суув. Голын дагуух зуны байшингуудын хажуугаар гарч явахдаа тансаг гоёмсог байдал нь энд шинэ зүйл бус юм гэдгийг өөрийн эрхгүй мэдэрсэн билээ. Зууны тэртээ буюу 1850 онд зохиолч Густав Флаумерт энэ хотод зочлохдоо “Ирээдүйд энэ хот дэлхийн төв болно” хэмээн дуу алдсан гэдэг. Би эргийн дагуу эгнэх сайхан байшингуудыг гайхан биширч дуусаад усан онгоцноосоо автобусанд шилжиж суун голыг даган давхив. Гэрэл цацруулан цэнхэртэн харагдах усны хажуугаар шүр адил харагдах суурингуудыг хараад Францын Нис эсвэл Сант Тропезэд байна уу гэлтэй санагдана. Сакип Сабанси музейн гадна талд баян истанбулчууд жааз хөгжмийн амьд тоглолт үзэн налайн суух нь харагдана. Энэхүү музейн асар үнэтэй зоогийн газар нь 2007 онд Wallpaper сонинд дэлхийн хамгийн сайн зоогийн газрын нэгд дурдагдаж байсан билээ. Тэндээс өмнө тийш жаахан яваад Старбакс тааралдах бөгөөд Боспорусын задгай тавцан дээрх ширээн дээгүүр Wired гэх мэт сэтгүүлүүд харагдана. Эндээс цагаан дугуй орой бүхий байшингуудын дунд давхих моторт завь, асар том гүүрэн дээр давхилдах машинууд Сан Франциског санагдуулна. Намайг ирэхээс өмнө тус улсад олон нийтийн газруудад тамхи татахыг хориглох хууль хүчин төгөлдөр болсон байв. Энэ нь Парисын гудамжинд дарс, Бээжинд гоймон хориглосонтой адил боломжгүй шахуу зүйл бололтой. Бизнесийнх нь 80 хувийг үгүй хийж буй энэхүү шийдвэрийг эсэргүүцэн уурласан хүмүүс гудамжинд жагсаж байв. Туркчуудын хувьд Европын хэсэг болох гэж хагас зууны турш мөрөөдөж байгаа ч өөрсдийн бахархал болсон ёс заншил, өвөрмөц онцлогийг орхих дургүй байгаа нь мэдээж. Хэдэн зууны турш Истанбулын Балат, Фэнэр зэрэг газруудад амьдарч байгаа Грек, Армян, Еврэйчүүд өөр өөрсдийн заншлыг хадгалж, турк соёлын нөлөөнд ууссан шинжгүй ажээ. Долоо хоногийн турш хотын өнцөг булан бүрээр явахдаа хотын аль ч зочид буудал, цайны газар нэг ч эмэгтэй ажилладаггүйг би анзаарч билээ. Миний бие англи хэл дээрх олон ном дэлгэсэн Робинзон Крузо номын дэлгүүрийн хажуугаар гарч, Фатихын шашны дүүрэгт нэгэн жижиг өрөөнд шэйх 50 шавьтайгаа бөмбөрийн дуунд “Аллах, Аллах, Аллах” хэмээн уншихыг сонсож суухдаа дараачийн нүүдэл юу болохыг тааж болшгүйд энэхүү хотын хүч чадал оршин буйг мэдэрч билээ. Истанбулын цаашдын төлөв юу болох

the evenings, staying in Sultanahmet, I found nothing more magical than just strolling through the dimly lit alleyways, looking in on the Sokollu Mosque minutes before it closed, losing my way in a maze of streets that, even close to the tourist section, retain something of the withdrawn power and mystery of an old and very foreign place. If foreigners are always drawn to what is “Turkish” about the place, the Turks who pour in from the interior are, for equally good reason, drawn toward everything that seems cutting-edge and international. One of the students I’d questioned told me: “People in Turkey say, ‘The earth of Istanbul is made of gold.’ It certainly can seem that way around the boutiques and cafés of the privileged quarters. After staying across the street from the Blue Mosque in Sultanahmet, I moved one day over to the Bentley Hotel, near Nisantasi, and walked into a minimalist white-and black lobby with fashion magazines from Sweden laid out on a table . And after checking into a designer room there, I took a taxi down to the Istanbul Modern, whose in-your-face canvases shout out that Turkey today refuses to be boxed inside a foreigner’s quaint notions of it . Since the summer day was buoyant and warm, I got onto a cruise ship traveling up the Bosporus, and as we passed the yali summer houses

Басилика Цистерний дотуур жуулчид болгоомжтой зорчино. Тус барилгын дээврийг Медуза толгойтой хоёр баганыг оруулаад 336 гантиг багана тулна. Visitors step carefully on a slippery walkway in the Basilica Cistern, its dripping roof supported by 336 marble columns, including two carved with Medusa heads.

set along the water, I was forcibly reminded that affluence and style are nothing new here; novelist Gustave Flaubert, visiting in 1850, had said that Istanbul, a century hence, would be the capital of the world. I might have been near Nice and St.-Tropez, I thought, winding through a series of jewel-like villages set against the scintillant blue. At the Sakip Sabanci Museum, I got out to find much of fortunate Istanbul reclining on the museum’s lawns, listening to live jazz as men in Polo shirts picked nonchalantly at slices of watermelon; the museum’s Gettyworthy restaurant had, in 2007, been named by Wallpaper magazine as one of the hottest new eateries on the planet. Walking down to Bebek, a little farther south, I stepped into a Starbucks and found a beautiful terrace on the Bosporus itself, a copy of Wired draped across one table. Now I might have been in Sausalito, it seemed, or one of the gorgeous

97 May/June 2014

Зүүн дээд талаас: Бөмбөгөр оройт сүм, хийд хаа сайгүй. Тэндээс хадах мөргөлийн дуу их хотын хөл хөдөлгөөнд үл замхрах ажээ. Жуулчдын дунд Абу Аюуб ал-Ансаригийн бунхны гадаа гашуудан суугаа сүсэгтнүүд. Истанбулын хойгоор хотын хамгийн алдартай түүхэн дурсгалт газрууд, Нисантаси дүүрэг орчмоор орчин үеийн брэнд дэлгүүр, кафенууд байна. Clockwise from top, left: Though minarets are ubiquitous, in this busy city their call to prayer can go unheeded. Amid a few tourists, pilgrims weep at the tomb of Abu Ayyub al-Ansari. Istanbul’s peninsula holds its most famous historic attractions. In contrast, the Nisantasi neighborhood caters to high-endshoppers with modern boutiques and sidewalk cafés.

98 National Geographic Traveler

нь таавар хэвээр бөгөөд үлгэрлэвэл голоор байнга нааш цааш сүлжилдэх завь мэт ажээ. Энд би Сири, Египетэд үзсэнээс илүү битүү нөмрөг, толгойн алчууртай хүмүүстэй таарсан авч хотын төвийн тансаг кафенуудад 20 долларын үнэтэй ундаа шимэн суугаа шаргалт үст бүсгүйчүүдийг бас харсан. Намайг тэнд байх зуур Япон руу ярьдаг шугам тасарч би интернэт кафе орох хэрэг гарсан юм. Тэндхийн турк үсэг бүхий компьютерийн гар нь хайлт хийхэд ихээхэн саад болов. Бас гэж гайгүйд тооцогдох Султанахмет зочид буудлаас гарах үед тэндхийн ёсорхуу ресепшн надаас цайны мөнгө нэхэв (30 жил аялахад анх удаа ийм явдал тохиолдов). Би хүссэнээр нь болголоо. Гэвч тооцооны хуудсыг буцааж авахдаа тэрээр миний цайны мөнгийг хоёр дахин бичсэнийг олж харсан юм. Миний арван хувийн цайны мөнгө түүнд хангалттай санагдаагүй бололтой. ИСТАНБУЛААС БУЦАХЫН ӨМНӨХ ОРОЙ би дэлхийн ирээдүйн

INTERNATIONAL MAPPING

тухай бодлоо орхихоор шийдэв. Ер нь дахиад янз бүрийн шашны сонин хачныг үзэхгүй, эсвэл бүжгийн клубт орохгүй гэж шийдэв. Энэ газрын юу нь сонирхолтой вэ гэвэл Европ төрхийн гудамжаар урсах Азийн хотын энерги, зогсолтгүй хөдөлгөөн, мөнхийн урсгал юм. Өөр өөр онцлогийг уснаас илүү уусгадаг чанар өөр хаана ч байхгүй. Тэгээд би Европ хэсгийн Эминонугаас усан онгоцонд сууж, Ази хэсэгт байх Ускударыг дайран өнгөрөв. Зорьсон газраа хүрээд буцаж Европ хэсгийн Голден Хорн орох тасалбар авав. Энэ үед наран жаргах дөхөж хорвоо ертөнц алтан шаргал өнгөнд булхав.

small towns around San Francisco, as I watched boats bob among the white pleasure domes and cars pass across a great suspension bridge in front of me. Just three weeks before I arrived, in fact, the city had placed a ban on smoking in its coffeehouses and eating places; this seemed about as plausible as banning red wine in Paris or noodles on the streets of Beijing. Certainly, even as Turkey cherishes its almost half-century-long wish to become a formal part of Europe, it seems reluctant to leave behind the ancient identity it still so proudly maintains. For centuries Istanbul has taken in Greeks and Armenians and Jews, and in areas like Balat and Fener the echoes of their presence are what give the streets their savor. Yet none of those groups seems to have affected “Turkishness” at the core or colored the city’s sense of itself. After a week visiting every corner, I realized I had not seen a single woman working in a hotel or restaurant or café. And as I walked past the Robinson Crusoe bookstore, boasting as good a selection of English-language books as many a counterpart on Sunset Boulevard, as I sat in a little room in the orthodox area of Fatih where a sheikh was leading 50 followers in passionate Sufi chants of “Allah, Allah, Allah,” to the sound of a tambourine, I did begin to feel that the power of the city lay precisely in the fact that its next move could never be anticipated. The true nature of Istanbul seems always in dispute—or in passage, at least, like the boats constantly crisscrossing its waterways. I had seen more chadors and head scarves here than I had noticed in Syria or Egypt, I thought, as I prepared to leave—but the women with blond ponytails were still sipping $20 cosmopolitans among the trendy cafés of Asmalimescit. Pamuk had been similarly circumspect in his evocation of the hometown he has been exploring all his life. “This is indeed a city moving westward,” he had written, “but it’s still not changing as fast as it talks.” One day while I was there, phone lines back home to Japan went down for 24 hours. In the Internet cafés I found that Turkish-language keyboards prevented me from logging on to AOL. And as I checked out of my fairly fancy hotel in Sultanahmet, a gracious desk clerk asked me to write in a tip (a first, in my 30 years of travel). I did so—but when he gave me back the bill, I saw that he had doubled the amount, on the sly, because my ten percent didn’t strike him as sufficient. MY VERY LAST NIGHT IN ISTANBUL, I decided to put all my ideas and thoughts of a global future away. I wouldn’t check out another dervish show, I decided; I wouldn’t look in on another dance club. What really excited me about the place, I came to realize, was simply the sense of ceaseless movement, the way the energies of an Asian metropolis pulsed through largely European streets, so that the whole place seemed, intoxicatingly, a work in perpetual progress. And nowhere was the habit of making hard and- fast distinctions dissolve more apparent than on the water. So I stepped onto a ferry in Eminonu, in Europe, and went across to Uskudar, in Asia. On arrival, I passed through the turnstiles, turned around and bought another dollar token for a ferry passing through the Golden Horn, back to Europe. The sun was just beginning to set, and the late afternoon light turned every face to gold. Lovers were courting shyly on the hard white wooden benches, waiters jounced past us

99 May/June 2014

Гудамжны урт цагаан сандлууд дээр дурлалт хосууд ичингүйрэн сууцгаах агаад зөөгч нар жүржийн шүүс, алимны цайтай тавиур барин гүйлдэнэ. Оффисын хүүхнүүд гэртээ харихаар өндөр өсгийт дээр товшин, залуухан охид завьтай жуулчидтай францаар ярин хөхрөлдөнө. Өнгөрөх гүүр болгон дээр загасчид загасчлах нь Хонгконг, Нью-Йоркийн хаана ч байхгүй үзэгдэл байв. Өгсөж уруудсан тахир гудамж, сүмийн шовх орой бүхий Истанбул бүрэнхийд үлгэрийн орон мэт харагдана. Эюп Султаны сүмийн ойролцоо сүүлийн зогсоолд хүрээд би буцан Ази хэсэгт байх Кадикоу орох тасалбар авав. Бидний нэг талд Боспорус гүүр улаан, цэнхэр, шар өнгөөр дахин туяарч, нөгөө талд нь Султанаметийн сүм хийд, тэдний шовгор орой хар хөх тэнгэрт ердийнхөөс илүү сүрлэг харагдана. Би Туркийн Азид сүүлчийн удаа буугаад голын цаадахыг эргэн харав. Энэ газрыг мэдэхийн хэрээр “шинэ” ба “хуучин”, “Өрнө” ба “Дорно” гэдэг үгс утгагүй мэт санагдах аж. Ойртох хэрнээ холдон одох хөдөлгөөнт амьдрал. Энэ бол Истанбулын онцлог ажээ. Японы Нара хотод амьдардаг, зохиолч Пико Аер нь өрнө, дорнын талаар олон бүтээл бичсэн туршлагатай. Италийн Милан хотноо амьдардаг Дэйв Ёодер манай сэтгүүлийн 2010 оны 1, 2- р сарын дугаарт зориулж “Ромын Гурван Төрх”-ийн зургийг нийтлүүлж байсан. Author PICO IYER, based in Nara, Japan, has written extensively on both East and West. DAVE YODER, who lives in Milan, Italy, last photographed “Three Faces of Rome” for our January-February 2010 issue.

100 National Geographic Traveler

XV зуунаас одоог хүртэл Гранд Базаарт олон мянган дэлгүүр төрөл бүрийн худалдаа хийж байна. Ням гараг, баяр ёслолын өдрүүдээс бусад үед хүмүүс энд худалдаа наймаа хийх бөгөөд хивс, хувцас, цүнх, савхи, гоёл чимэглэл, гэрэл чийдэн авахаар ирсэн хүмүүс худалдагчидтай хамт сууж цай уунгаа наймаагаа тохирох ажээ. Dating to the 15th century, the Grand Bazaar, housing thousands of shops, is a spectacle of color and commerce. Shoppers swarm here daily (except for Sundays and holidays) looking for carpets, clothing, luggage, leather, jewelry, even lamps, often sitting down with shopkeepers to dicker over tea.

carrying trays holding glasses of orange juice and of apple tea. I watched secretaries in high heels teeter home from the office through the sharpened dusk and giggling schoolgirls try out their French on captive tourists on the boat. From every bridge we passed, men had thrown down fishing lines, as I’d never seen from the ferries of Hong Kong or New York. As darkness began to fall, the sloping streets and minarets turned into a kind of fairyland, the Istanbul of paintings. I got off at the last stop, near Eyup Sultan Mosque, and bought another jeton to go back to Kadikoy, in Asia. To one side of us, the Bosporus Bridge was turning red and blue and yellow again; to the other, the minarets and mosques of Sultanahmet looked more unearthly than ever, illuminated against a blue-black sky. I got off in Turkish Asia for the last time and looked across the water to head back. As soon as you begin to know a place, I thought, all talk of “old” and “new” or “East” and “West” becomes redundant. Just the movements inside it, the way it comes closer and then slips away: That’s all the excitement you need.

Онгон байгальд

Өмнөд Африкийн Бушманс Клууф баазын Буунтжис голын дэргэд оройн зоогоо хүлээн дарс шимэн суух сайхан. At Bushmans Kloof, in South Africa, a boma along the Boontjies River is a popular spot for predinner cocktails.

амрах

шөнө 15

Wild Nights ШИЛДЭГ ЭКО АМРАЛТЫН БААЗУУДАд тухлан БАЙГАЛИЙН НЭГЭН ХЭСЭГ БОЛОХ НЬ become one with nature (without the sleeping bag and cold showers) at these top ecolodges

By COSTAS CHRIST | Костас Крист 103 April/May 2014

ко амралтын бааз гэхээр алслагдмал газарт байрлах хэдэн майхан, модон дүүжин гүүрээр төсөөлөгддөг байсан цаг улирч эдүгээ дэлхий дахинд танигдсан, төрөл бүрийн хэв загвартай болон хөгжжээ. Алслагдмал амралтын газрууд адал явдал хайгчдад байгаль дэлхийтэй ойр байхад тустай бол далайн эргийн амралтууд тав тухыг эрхэмлэдэг аялагчдад цэвэр даавуун хэрэглэл, сүүлийн үеийн ногоон технологиор үйлчилж байна. Бүх амралтын баазууд ховордож буй ан амьтад, соёлын өвийг хамгаалж, нутгийнхны амьжиргааг дээшлүүлж, аянчин жуулчны хүсэл мөрөөдөлд нийцүүлэх хэмжээнд хүрэх цагт нэрийнх нь өмнө “эко” гэж онцлон дурдахаа болих биз ээ. Тэр цаг ирэх хүртэл үзэсгэлэнт байгалийг тэнцвэрт байдлаар нь хадгалж буй эдгээр 15 эко амралтын газрыг онцлон дурдаж байна.

rom a few early outposts sporting canvas walls and raised wooden walkways, ecolodges now span the globe and all manner of styles. Remote off -the-grid mountain bungalows offer the adventurer a true back-to-the-land encounter, while oceanfront villas of recycled wood make use of organic cotton sheets and the latest green technologies for the sybarite. One day there may be no need to put “eco” in front of “lodges”— helping to protect threatened habitats, support cultural heritage, and improve local livelihoods will be expected of any travelers’ rest , along with a room with a view and a comfortable bed. Until then, these 25 retreats set themselves apart by delivering authenticity and sustainability in nature’s most spectacular settings.

Гватемал

Лагуна бааз

1 Крий Тосгоны Эко Бааз, Канад 2 Хасиенда Санта Роза, Мексик 3 Лагуна Бааз, Гватемал 4 Инкатерра Резерва Амазоника, Перу 5 Кристалино Ширэнгэ Ойн Бааз, Бразил 6 Эко-Фронтиерс Эдлэн, Польш 7 Милиа Уулын Амралт, Грек 8 Бушманс Клууф, Өмнөд Африк 9 Бүргэдийн Хараа Бааз, Кени 10 Оранж Каунти, Энэтхэг 11 Их Далайн Эко Бааз, Австрали 12 Зургаан мэдрэхүй Кон Дао, Вьетнам 13 Мисуул Эко Бааз, Индонез 14 Янгшуо Уулын Амралт, Хятад 15 Гурван Тэмээ Жуулчны Бааз, Монгол 1 Cree Village Eco Lodge, Canada 2 Hacienda Santa Rosa, Mexico 3 Laguna Lodge, Guatemala 4 Inkaterra Reserva Amazónica, Peru 5 Cristalino Jungle Lodge, Brazil 6 Eco-Frontiers Ranch, Poland 7 Milia Mountain Retreat, Greece 8 Bushmans Kloof Wilderness Reserve and Wellness Retreat, South Africa 9 Eagle View Camp, Kenya 10 Orange County, Kabini, India 11 Great Ocean Ecolodge, Australia 12 Six Senses Con Dao, Vietnam 13 Misool Eco Resort, Indonesia 14 Yangshuo Mountain Retreat, China 15 Three Camel Lodge, Mongolia

104 National Geographic Traveler

Униар татсан галт уулс, эртний Маяачуудын тосгодын дунд, Атитлан нуурын эрэг дээр байрлах Лагуна бааз нь тоосго, голын чулууг эвлүүлэн барьсан зургаан люкс өрөөтэй. Органик, шинэхэн цагаан хоолтой, өөрийн талбайдаа тарьж хуурсан анхилуун үнэрт кофетой. Энэхүү бааз нь далайн түвшнээс 398 метрт өргөгдсөн зуун акр газартай. Нуурын эргэн тойрныг халуун орны хуурай ой эмжин байх ба ялаан идэшт шувуу болон бусад ховордсон шувуудын өлгий нутаг эртний Маяачуудын ул мөрийг өдийг хүртэл хадгалсаар байгаа юм. Мөн та эндэхийн эгц өндөр

цохионоос ус руу шумбан зугаацаж болно. 6 өрөө: $240, өглөөний цай, Панажачелаас усан онгоцоор тосох үйлчилгээ багтсан. www.lagunalodgeatitlan.com Монгол

Гурван Тэмээ жуулчны бааз Өглөөний тунгалаг нарыг тольдон, галт уулын хүрмэн чулуулаг хөрстэй Говь Гурван Сайхан Дархан цаазат газар байрлах 50 гэр бүхий Гурван тэмээ жуулчны бааз нь амралтын газар гэхээсээ хот айл мэт харагдана. “Бид нүүдэлчин соёлын өв уламжлалыг хадгалахыг зорьдог. Гол барилгын дээврийг нутгийн уран дархчууд

Гватемалын Лагуна баазад ирсэн жуулчид Атитлан нууранд хөнгөн завиар уралдаж, Сан Пэдрогийн галт ууланд авирна.

images: INTERNATIONAL MAPPING; BUSHMANS KLOOF WILDERNESS RESERVE & WELLNESS RETREAT (PREvious PAGE) LAGUNA LODGE ECO-RESORT & NATURE RESERVE

Activities at Guatemala’s Laguna Lodge range from kayaking Lake Atitlán to hiking San Pedro Volcano.

Монголын Буддын шашны барилгын уламжлал ёсоор нэг ч хадаас оруулалгүй бүтээсэн” хэмээн тус баазын эзэн Жалсаа Урубшуров өгүүлэв. Тэд байгаль орчныг нөхөн сэргээх, цөлжилтөөс сэргийлэхээр 6000 гаруй мод, бут тарьжээ. Зочид өдөртөө ууланд авирах, палеонтологийн олдвор бүхий газраар аялах, шувуу ажиглах зэрэг аялалд оролцож болно. 50 гэр: $350 бүх үйлчилгээ, тойрон аяллын үнэ багтсан. www.threecamellodge.com Кени

Бүргэдийн Хараа бааз Баянбүрдийн ажиглах тавцан дээр та хундага дарс шимэнгээ тэртээ доор Кояаки голын цөөрөмд буй ан араатан,

GUATEMALA

Laguna Lodge Tucked along the shore of Lake Atitlán, with its misty volcanoes and Maya villages, Laguna’s six suites artfully blend adobe bricks, river stone, and brightly embroidered huipils and handloomed blankets. The dining tilts organic, fresh, and meat free, and the aromatic coffee comes from the lodge’s own gardens and is roasted on-site. A hundredacre nature reserve established by the lodge reaches from the shore up 1,305 feet. Old Maya trails wind through some of the last remaining primary tropical dry forest around the lake, home to belted flycatchers and other endemic birds. Adrenaline buffs can jump from high rock faces

into the deep water. 6 rooms; from $240, including breakfast and boat transportation to and from Panajachel. www.laguna lodgeatitlan.com MONGOLIA

Three Camel Lodge At the edge of a volcanic outcrop providing bright morning vistas across Gobi Gurvansaikhan National Park, Three Camel’s 50 gers (yurts) appear more like a herders’ village than a lodge. “Our approach has always been to embrace the culture,” says owner Jalsa Urubshurow. “Local artisans crafted the roof of the main building without using a single nail, according to the tenets of Mongolian Buddhist architecture.” The lodge funds

a range of conservation efforts, including replanting more than 6,000 native trees and shrubs to help prevent desertification. Hiking, exploring paleontology sites, and bird-watching fill the days; later the chef ’s open kitchen offers cozy meals such as steamed meat dumplings while the sun gives way to night skies brimming with stars. 50 rooms; from $350, including full board. www.threecamel lodge.com KENYA

Eagle View Camp On the observation deck of this oasis, you can sip sundowners while getting an eagle’s-eye view of watchful predators and wary prey eager to quench their thirst at the Koiyake River water

105 May/June 2014

жигүүртэн шувуудыг бүхэлд нь ажиглан харж болно. Энэхүү бааз нь эгц хавцал дээр байрлах есөн майхантай ажээ. Масай хөтөч таныг дагуулан уугуул овгийнхны нутаг болох 200 км2 Мара Набойшо дархан цаазат газраар аялуулна. Шөнөдөө аардварк, галаго зэрэг шөнийн амьтдыг үзэхээр аялж, өдөртөө Масай Мара дархан цаазат газраар давхин том тав буюу арслан, заан, усны үхэр, ирвэс, зэрлэг бухыг олж хараарай. 9 майхан: $380 бүх үйлчилгээ, тойрон аялал, зэрлэг амьтдыг үзэх машинтай аялал багтсан. www.base campkenya.com Мексик

Санта Роза эдлэн Энэхүү хувийн эзэмшлийн эдлэн газар нь Пенинсула Юкатан дахь Мерида хотоос өмнө зүгт 71 километр зайд оршдог. Жуулчид нутгийн уран дархчуудтай уулзаж, тахианы махан “пибил” зэрэг маяа үндэстний хоол зооглон,

хадан дундах байгалийн цөөрөмд сэлэн, цэцэрлэгээр зугаалж болно. Эдлэнгийнхэн үдээс хойш хурц нар гарахад унтаж өнгөрүүлдэг уламжлалтай. 11 өрөө; $240. www.haciendasantarosa.com Грек

Милиа уулын амралтын газар Дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирсэн жуулчид алс зэлүүд чулуун тосгонд ирж ууланд авирч, эгэл боргилдуухан амарч, ямааны сүүн бяслаг, гааны хачиртай шарсан туулай зэрэг жинхэнэ крет үндэсний зоогийг Милиагийн органик дарсаар даруулан хүртэнэ. 15 өрөө; $100, өглөөний хоол багтсан. www.milia.gr/EN Польш

Эко Фронтиерс эдлэн Энэ бол байгаль дэлхийтэй ойрхон байж эрүүл амьдрахыг хүссэн, жуулчны адал явдалтай амьдралыг үзэх гэсэн хэн бүхний очих газрын

hole below. The nine tents are carefully positioned along an escarpment above a secluded valley teeming with wildlife. Nature walks are led by Maasai guides on the remote 50,000-acre Mara Naboisho Conservancy, made up of communal tribal land. At night, embark on forays to spot nocturnal creatures like the aardvark and bush baby; during the day, set out to find the Big Five (lion, elephant, rhino, leopard, buffalo) in the adjacent Masai Mara National Reserve. 9 tented suites; from $380, including full board, tours, and game drives. www.base campkenya.com MEXICO

Hacienda Santa Rosa This meticulously restored family-owned plantation house is located 44 miles south of the colonial city of Mérida on the Yucatán Peninsula. Guests can spend time with village artisans; savor Maya recipes like chicken pibil, handed down through

Хасиенда Санта Роза бааз баганат сэрүүн тавцан дээр лааны гэрэлд оройн зоогоор дайлна. In Mexico’s Yucatán Peninsula, Hacienda Santa Rosa serves candlelit meals on its colonnaded terrace.

Кенийн Бүргэдийн Хараа баазад усандаа ирж буй зааны сүрэгтэй таардаг. Spotting a herd of elephants is part of the day’s adventures at Eagle View Camp in Kenya.

generations; swim in hidden cenotes. In a nod to the hacienda’s former life as a center for the production of sisal, hand-woven hammocks encourage a long afternoon siesta. 11 rooms; from $240. www. haciendasantarosa.com GREECE

Milia Mountain Retreat Today, travelers the world over flock to this off - the-grid stone village to hike on wild mountain trails, sleep in rustic cottages, and savor authentic Cretan dishes like roasted rabbit with mizithra goat cheese and spearmint, washed down with Milia’s own organic wine. 15 rooms; from $100, including breakfast. www.milia.gr/EN

106 National Geographic Traveler

image: BASECAMP EAGLE VIEW/NABOISHO CONSERVANCY (elephants); STARWOOD ARCHIVE (Santa Rosa)

нэг. Словак, Украинтай хил залгаа Карпатын нурууны завсар байрлах энэ нутагт чоно, баавгай, шилүүс гээд олон араатан хөлхөлдөн байдаг. Зочид зундаа Биештад Үндэсний дархан цаазат газраар хөтөчтэй явган аялал хийж, өвөлдөө уулын цанаар гулгана. 2 байшин; $63, өглөөний хоол багтсан. www.ecofrontiers.net Перу

Инкатерра Ресерва Амазоника Ширэнгэн ойн дунд орших энэхүү жуулчны бааз нь 20 жилийн турш эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг дэмжиж ажиллаж

байгаа ажээ. Та 35 сүрлэн дээвэртэй модон байшингаас эсвэл шүхрэн модон дээр байрлах байшингуудын нэгийг сонгоорой. Түүнчлэн Анакондын жимээр үерт Агуахалес намгийн дээрх засмал модон замаар алхан халуун орны хоёр нутагтныг олж хараарай. Та шүхрэн моддын дундуур дүүжин замаар явбал 1,266 гаруй төрлийн ургамлын аймгийн үлгэрийн мэт ертөнцөөр аялах болно. 35 модон байшин: $1,084 доод тал нь 2 өдрийн захиалга авна. Бүх үйлчилгээ, тойрон аяллын үнэ багтсан. www.inkaterra. com/en/reserva-amazonica

POLAND

PERU

This is the place for anyone who has pondered going back to the land and living a sustainable lifestyle or has wanted to get a taste of that experience as a traveler. Located in the Carpathian Mountains on a wedge of Poland between the borders of Slovakia and Ukraine, the cabin-like rooms sleep up to seven guests and are surrounded by some of Europe’s most spectacular wilderness, where wolves, bears, and lynx still roam. During summer, head into Bieszczady National Park on guided nature walks, and in winter, swap hiking boots for snowshoes and cross-country skis. 2 rooms; from $63, including breakfast. www.ecofrontiers.net

This remote rain forest lodge has supported over 20 years of ongoing scientifi c research. Choose between sleeping in one of 35 airy wood-and-thatch cabanas or a secluded canopy tree house. The Anaconda trail allows visitors to cross the flooded Aguajales swamp on a wooden boardwalk, revealing a host of tropical amphibians. Traversing the canopy on a hanging walkway delivers treetop access to colorful birds and some of the more than 1,266 species of flora found here. 35 cabanas; from $1,084 for required two-night minimum stay, including full board and daily

Eco-Frontiers Ranch

Inkaterra Reserva Amazónica

107 May/June 2014

ВЬЕТНАМ

Кон Дао Дахин боловсруулсан тик мод, хэдэн мянган хуучин банзыг ашиглан барьсан энэхүү диваажинд аливаа асуудлыг мартан, хөл цээжээ нүцгэлэн явах нь өдөр тутмын тогтсон заншил гэлтэй. Хөл хөдөлгөөн ихтэй Хо Ши Мин хотоос 45 минут нисч хүрдэг дэлхийд алдартай Кон Доа дархан цаазат газрын далайн эрэгт байрлах энэхүү амралтын бааз нь үндэсний хоол, хоргүй био

Инкатерра Резерва Амазоника баазад дүүжин замаар явахад Первосиан ширэнгэ ойг орой дээрээс нь харах завшаан олдоно. Hanging walkways let guests experience a treetop-level view of the Peruvian rain forest at Inkaterra Reserva Amazónica.

цэвэрлэгээний бүтээгдэхүүнээр танд үйлчилнэ. Та далбаат усан цана, бодибоардинг, дарвуулт завиар зугаалж болно. Гэвч олонх зочид зүгээр л онгон байгалийн нам гүмд алжаалаа тайлахаар ирдэг. 50 өрөө: $580, өглөөний хоол багтсан. www. sixsenses.com/sixsensescondao Индонези

Мисуул эко амралт Усны урсгалд хөвөх модыг ашиглан хийсэн 13 сүүдрэвчтэй зуны байшин

бүхий нууцлагдмал эко амралтын бааз нь “очих газраасаа туулах зам нь илүү” гэдэг эртний үгийг эсрэгээр нь харуулах мэт. Индонезийн Ража Ампатын алс хязгаарт хүрэхэд тийм амар бус ч энд ирсэн хойно диваажинд ирсэн мэт сэтгэгдэл төрнө. Зүүн өмнөд Азийн алдарт Сувдан Гурвалжингийн төвд орших энэхүү амралтын газар нь төрөл бүрийн амьтдаар баялаг, далайн амьдралыг үзэхэд хамгийн тохиромжтой.

excursions. www.inkaterra. com/en/ reserva-amazonica VIETNAM

Six Senses Con Dao No shirt, no shoes, no problem could be the daily mantra at this Six Senses haven constructed from reclaimed teak, including over a thousand recycled antique wooden panels. The resort dangles on a slice of world-class beach in Con Dao National Park—a 45-minute flight from frenetic Ho Chi Minh City. Windsurfing, body boarding, and sailing start right outside the door. But for many guests, the activity of choice is simply immersion in the unspoiled nature that surrounds the private villas. 50 rooms; from $580, including breakfast. www. sixsenses.com/sixsensescondao INDONESIA

Misool Eco Resort This eco-hideaway, consisting of 13 breezy bungalows handcrafted out of salvaged driftwood, turns the old cliché that the journey matters more than the destination on its head: It’s not easy to reach this remote outpost in Indonesia’s Raja Ampat archipelago, but being there makes it all worthwhile. Located at the center of Southeast Asia’s famed Coral Triangle, Misool provides front-row access to an underwater world teeming with marine life—there are more kinds of fish and coral here than bird species in the Amazon. Local village visits and paddling across the baby blue waters are also options, but for diving and snorkeling aficionados, this is a trip of a lifetime. 13 rooms; from $5,466 for 7 nights (minimum stay), including full board. www. misoolecoresort.com

Аялагчдын хувьд ойролцоох тосгодоор аялж, номин хөх далайн усанд завьтай зугаалан, баг өмсгөл агсан усны гүнд шумбах нь амьдралд ховор тохиох дурсамж болдог ажээ. 13 өрөө; 7 хоногийн $5,466, бүх үйлчилгээ багтсан. www.misoolecoresort.com АВСТРАЛИ

images: INKATERRA RESERVA AMAZÓNICA (BRIDGE); CAT VINTON/SIX SENSES CON DAO (BEDROOM); ECO-FRONTIERS RANCH (SOLAR PANEL)

Аварга тэнгисийн эко амралт Салхи наадсан өргөн зэлүүд талаас эргэлдэн хуйлрах далай хүрч эгц хавцал хүрэн төгсдөг, еквалипт ой, аварга том хүрхрээ бүхий Отвэй дархан цаазат газартай хаяа залган орших Виктория мужийн хамгаалалттай газар энэхүү эко бааз байрлана. Зэрлэг имж идээшлэх ногоон нугад чамин тансаг 5 байр бий. Сайн идэж аваад уулын орой дээр зүүрмэглэх коала баавгайн эрэлд гарах, эсвэл бэртэж гэмтсэн, өнчирч хоцорсон зэрлэг амьтдыг асрахад туслах зэргээр таны амралт тун ч таатай өнгөрөх бөгөөд хэрэв та 103 км талбайгаар явган аялах бол баазын ажилчид танд өдөр бүр шинэ хоол хүргэж өгнө. 5 өрөө; $360, өглөөний хоол багтсан. www. greatoceanecolodge.com Өмнөд Африк

Бушманс Клууф ЮНЕСКО-гийн хамгаалалтад орсон Кэйпийн цэцэгт бүсэд

Индонезийн Мисуул Эко баазын усан дээр барьсан эдгээр бунгало байрнаас ганц алхаад л усанд шумбана. Misool Eco Resort’s overwater bungalows are a step and a splash away from world-class diving in Indonesia.

жил бүрийн есдүгээр сард дэлхийн хамгийн олон төрөл зүйлийн ургамал цэцэглэдэг. 74 км2 газартай Бушманс Клууфын зуу гаруй жилийн түүхтэй эдлэн нь эрээн тахь болон 10,000 жилийн түүхтэй Сан хадны сүг зураг бүхий археологийн үнэт олдворуудтай. Арван зургаан тансаг өрөө бүхий энэхүү хувийн эдлэн газарт тойрон аялал хийж дарс шимэн суух сайхан. 16 өрөө; $420, бүх үйлчилгээ багтсан www. bushmanskloof.co.za

Эко амралтын газрын ирээдүй Ecolodge of the Future Ирээдүйд эко амралтын газрууд ямар байх вэ? хэмээн Кени улсын эко баазын мэргэжилтэн Хитеш Мехтагаас асуухад “Хаягдал ачааны хөлөг онгоцыг дахин ашиглаж хийсэн амралтын баазууд байгальд хамгийн ээлтэй эко баазын үлгэр жишээ болно. Гадна талыг нь ургамлаар бүрж амьд хана бий болгосон байна.

Нарны зай бүхий дээвэр дээр нь (Польшийн Эко Фронтиер эдлэнгийн дээрх зураг) ургамал ногоо тарьсан бордмол хөрстэй байна. Дотор ханыг нь байгалийн будгаар будсан байх бөгөөд уран хийц бүхий үндэсний хэв маягтай чимэглэлүүд онгоцны цонхоор гийх нарны гэрэлд улам үзэсгэлэнтэй харагдана” хэмээв.

Located on the grounds of the Conservation Ecology Centre in Victoria, the Great Ocean Ecolodge also borders Great Otway National Park, which protects swaths of eucalyptus forests, thundering waterfalls, and windswept heathlands that end at dramatic cliffs above the churning ocean. Its five elegant rooms overlook grassy fields where wild kangaroos come to feed and play. “This is one of the best ecotourism

experiences in the country and is the embodiment of tourism igniting a conservation ethic among guests,” says Tony Charters, former president of Ecotourism Australia. Look for koalas feeding and dozing in the treetops, help care for injured and orphaned wildlife or set out on the 64-mile Great Ocean Walk, with fresh supplies provided daily by the lodge staff . 5 rooms; from $360, including continental breakfast. www.greatocean ecolodge.com

What will the next generation of ecolodges look like? We asked Kenyanborn ecolodge expert Hitesh Mehta: “Up-cycling abandoned shipping containers will become one of the most environmentally friendly approaches for the ecolodge of the future. The exterior will be covered in plant panels that form living walls. The green roof will have solar photovoltaics [such as at Poland’s Eco-Frontiers Ranch, above] and composted soil with native flora. Inside, recycled wood panels with soy-based

paints will have porthole windows that usher in the daylight to illuminate a decor of cultural artifacts.”

AUSTRALIA

Great Ocean Ecolodge

109 May/June 2014

ЭНЭТХЭГ

Оранж Каунти, Кабини Голын дэргэдэх задгай зоогийн газрын ширээний ард суугаад жаргаж буй нарны өнгө тэнгэрийн хаяаг шаргал өнгөөр сүлэхийг харангаа өдрийн алжаалаа тайлан амарч болно. Эндхийн зочид Бенгалын бар, Энэтхэгийн хамгийн том сүрэг заан, бусад ховор амьтдын (цоохор ирвэс, зэрлэг ноход) эрэлд гарч Нагархолын дархан цаазат газраар аялна. Гаднаас нь харахад даруухан, уугуул Куруба овгийнхны уламжлалт сүрлэн дээвэрт шавар урцнуудын дотоод засал нь харин үлэмж гоёмсог (урц болгонд ус цэвэршүүлэх систем байрлуулсан). Энэхүү амралтын газар ирсэн хэн бүхэн Куруба овгийн үлгэр тууль сонсож, үндэсний бүжгийн үзүүлбэр сонирхож, гараар сүлжсэн бөөрөнхий завинд суун голоор зугаалж болно. 37 байшин; $478, бүх үйлчилгээ багтсан. www. orangecounty.in/kabini-resorts

БРАЗИЛ

SOUTH AFRICA

Өмнөд Мато Гроссо дахь 113км2 ширэнгэн ойн дунд байх энэхүү амралтын бааз нь байгалийн гэрлийг нэвт шингээдэг мод, шаазан хосолсон агаарын солилцоо сайтай бунгало байшингуудтай. Та энд тогтуун урсгалтай Кристалино голд завиар зугаалж, усанд сэлэн, ховордсон аварга минж усандаа тоглон наадахыг, улаан хамарт, сахалт саки сармагчингууд моддын оройгоор сүлжилдэхийг харж болно. Зэрлэг амьтдаар баян Амазоны нутагт 550 гаруй төрөл, зүйлийн шувууд бий. 50 гаруй метр өндөр ажиглах цамхгаас эдгээр шувуудыг ажиглаарай. 16 өрөө; $630, бүх үйлчилгээ, тойрон аяллын үнэ багтсан. www.cristinalodge.com.br

Each September, the UNESCOprotected Cape Floral Region bursts into living color with some of the greatest concentrations of floral species in the world. Bushmans Kloof, a century old homestead turned nature reserve, cares for 18,532 acres of this rare habitat—home to endangered Cape mountain zebras and archaeological sites that include 10,000-year-old San rock paintings. Sixteen lavish rooms and a private family villa serve as the base camp for daily outings or unwinding with a glass of the Cape’s finest vintages. 16 rooms; from $420, including full board. www.bushmans kloof.co.za

days. Visitors explore Nagarhole National Park in search of the elusive Bengal tiger and India’s largest herds of Asian elephants, along with other flagship species (leopard and wild dog). Simplelooking mud-and-thatch huts built in the traditional style of the indigenous Kuruba tribes belie more opulent interiors while also minimizing the environmental footprint (a reverse osmosis system in each building eliminates the need for imported drinking water). The lodge supports the Kuruba heritage with interactive storytelling sessions, dance performances, and river outings in a handmade coracle. 37 cottages; from $478, including full board. www.orangecounty.in/ kabini-resorts

INDIA

BRAZIL

Watching the sky radiate its sunset palette from the riverside tables of Kabini’s open-air restaurant brings a tranquil end to active

A 28,167-acre rain forest reserve in southern Mato Grosso envelops Cristalino’s wood-andtile bungalows, designed to take advantage of cooling breezes and natural light. The languid Cristalino River provides plenty of opportunities for canoeing, swimming, and wildlife viewing— from the rare giant otters playfully at home in the water to the endemic rednosed bearded saki monkeys traversing the treetops. 16 rooms; from $630, including full board and exploration trips. www. cristalinolodge.com.br

Кристалино ширэнгэн ойн бааз

Bushmans Kloof Wilderness Reserve

Orange County, Kabini

Өмнөд Африкийн Бушманс Клууф баазын зочид 10,000 жилийн түүхтэй хадны зураг үзнэ. From South Africa’s Bushmans Kloof, visitors set out to explore 10,000-year old rock paintings.

Cristalino Jungle Lodge

CHINA

Yangshuo Mountain Retreat Simple, authentic, and sustainable are the leading qualities behind this locally owned ecolodge surrounded by limestone karst peaks, located about an hour’s drive, and a world away, from the bustling tourist city of Guilin. You won’t find TV or telephones here, but you will spot water buffalo bathing amid emerald

110 National Geographic Traveler

Хятадын Яншуо уулын амралтын баазын ойролцоох шохойн чулуун хадан хошууг ороон урсах Юулон гол. The Yulong River snakes past limestone peaks near Yangshuo Mountain Retreat in China.

ХЯТАД

images: Bushmans Kloof Wilderness Reserve & Wellness Retreat (People); Dorothea Schmid/Redux (mountains)

Яншуо уулын амралт Энгийн хэрнээ өвөрмөц, байгалийн тэнцвэрт байдлыг хадгалсан энэхүү шохойн чулуун хадан хошуугаар хүрээлэгдсэн амралтын бааз нь жуулчид хөлхөлдсөн Гуйлин хотоос нэг цаг давхиад хүрэх газарт буйдхан оршино. Энд гар утас, зурагт байхгүй. Оронд нь номин өнгөт тутраганы усанд булхах усны үхэр, гар аргаар газар хагалах тариачдыг харж болно. Ууланд авирах, дугуйтай аялах, хулсан салаар гол гатлах, нутгийн тосгонд зочлох дуртай үүргэвчтэй аялагчдын очдог газруудын нэг ажээ. 30 өрөө: 60$. www. youngshuomountainretreat.com

КАНАД

Крий тосгоны эко амралт Крий үндэсний уламжлалт шабатвон загвараар барьсан эко амралт нь 20 өрөөтэй. Нарс, хус, пеканы модоор хийсэн сууц зуны улиралд бараг 20 цагийн турш байгалийн гэрэлтүүлэгтэй бөгөөд, чулуун зуух, байгалийн ноосоор хийсэн хөнжил, зузаан хивс бүхий зочдын өрөө нь дулаахан. Аялагчид Тайдвотер паркаар явган аялж, нутгийн хөтчөөр газарчлуулан Жэймсийн Тохой руу далайн хав, халим харахаар завьтай гарч, эсвэл шөнөдөө туйлын туяаг харах боломжтой. 20 өрөө: 168$. www.creevillage.com

paddies as farmers till their fields by hand. Today’s backpackers, who are eager to tap into outdoor pursuits such as rock climbing, mountain biking, and riverrafting on bamboo rafts, along with visiting traditional villages. 30 rooms; from $60, www. yangshuomountainretreat.com

fireplaces and warm guest rooms padded with thick carpets and blankets of natural wool keep winter’s chill at bay. Guests can hike in Tidewater Provincial Park, take a boat to James Bay for sealand whale-spotting led by local guides, or view the northern lights at night. 20 rooms; from $168. www.creevillage.com

CANADA

Cree Village Eco Lodge Overlooking the subarctic waterways of the tidal Moose River in northern Ontario, the 20-room lodge is designed in the style of a Cree village shabatwon—a traditional long tepee with doors at each end. The soaring structure of pine, cedar, and hickory lets in the nearly 20 hours of summer light; stone

Traveler сэтгүүлийн ахлах редактор Костас Крист “Эко дайчин” номд “Тогтвортой аяллыг хөгжүүлэх нэн чухал асуудлууд” өгүүллээ хэвлүүлжээ. Editor at Large Costas Christ is featured in the new book I Am Eco Warrior: Portraits From the Front Lines of the Sustainability Revolution.

111 May/June 2014

Эргийн сахиулууд In Search of Shorebirds

Бид шувуудыг үргээлгүй, мөн ойроос ажиглах зорилготойгоор эрэг дагуу ургасан өндөр зэгсэн дундуур алхaна mist nets set up by researchers for catching and banding birds, on mongolia's white lake.

BY E.ENKHTSOLMON | Э.ЭНХЦОЛМОН photo bY J.batbaatar | Ж.батбаатар

road trip

уурын хөвөөнөөс холгүйхэн өтгөн шигүү өвс

ургасан намгархаг нугад гартаа дуран барьсан залуу судлаачид эрэг дээрх шувууны торыг тэвчээртэйгээр ажиглан сууна. Тэднийг алсаас зэрвэс харвал шувууны анчид гэж эндүүрэхээр боловч гурван хөлтэй яндан дуран, өвөр дээрх шувууны ном зэргээс нь шувуу судлаачид гэдгийг төвөггүй таньж болохоор. Тэдний нэг нь “Хээрийн галуу Хималайн уулсыг даван нүүдэллэдэг” гээд тэртээд нисэн одох хэсэг шувууг заав. Алсран холдох шувуудын ганганаан хээр талын аниргүйд уусах мэт болсноо агаарт шунган нисэх хараацайн жиргээгээр эргэн амь орж нуурын амгаланг эвдэнэ. Тэгснээ дахиад л нам гүмд автана. Харин нуурын эргээс холгүй өнгөрөх засмал замаас ачааны машины хүнгэнэх чимээ үе үе сонсдох ажээ. Улаанбаатар хотоос 200 км зайтай хэдий ч энэ замаар баруунтаа давхивал Булган аймгийн Дашинчилэн сумын төв болох зам бараадсан бяцхан суурин хүрнэ. “Шувууд машины чимээнээс үргэхгүй. Харин биднээс бол үргэж мэдэх юм” хэмээн Монголын Шувуу Судлалын Нийгэмлэгийн судлаач Одхүү гартаа байх дурангаар эрэг дээрх торыг ажингаа өгүүлэв. Ингэж хэлээд дуугаа хураасан нь бидэнд сануулга өгч байгаа хэрэг. Монголын Шувуу Судлалын Нийгэмлэгийн судлаачид жил бүрийн 8-р сарын сүүлээр энэ нууранд эргийн шувуудыг ажиглах хээрийн судалгаа хийдэг юм. Хур бороогүй үед эрэг орчмоороо цайран татардаг энэ нуурын нэр Баяннуур боловч нутгийнхан Цагаан нуур хэмээн нэрлэж заншжээ. Гүехэн ус, шаварлаг хөрстэй энэ нуур тийм ч том биш, гурван цаг хэртэй алхахад нуурыг бүтэн тойрчихдог. Өглөө бид эрэг дээрх шувууны торыг нээх үед Одхүү “Заримдаа бид зам товчлон нуурыг гатлан нөгөө эрэгт хүрдэг” гэж билээ. Түрий нь өвдөг хүрэх урт усны гутал өмссөн тэрээр усан дотор зогсон тор татаж, шаантаг мод шаварт шаах нь нутгийн загасчин аятай харагдана. Энэ хооронд би гутлаа тайлан эрэг орчмоор хэсэг алхахад шаварлаг дулаахан хөрс хөлөнд мэдрэгдэж байв. Монгол оронд 487 зүйлийн шувуу байдгаас 40 орчим зүйл нь эргийн шувууд. Сарвуу нь сарьсаар холбогдоогүй салангад байдаг бөгөөд бусад усны шувуу адил усанд хөвөхгүйгээр гүехэн устай нуурын эрэг бараадан ус туучиж шавар дотроос шавж, үет хөлтөн түүж иддэг байна. Тиймдээ ч эргийн шувуудын хөл болоод хошуу нь урт болжээ. Зэгс ихтэй энэ нууранд эргийн шувууд ихээр цуглардаг тул нийгэмлэгийн судлаачид Цагаан нуурыг “Олон улсын нүүдлийн шувууны сүлжээ”-нд бүртгүүлэхээр сүүлийн хэдэн жил хээрийн судалгаа хийж байгаа нь энэ. Төлөвлөгөө ёсоор бол эрэг дээрх бидний бэлдсэн торонд эргийн шувуудын аль нэг нь орж, өндөр, жинг нь хэмжин бөгжилсний дараа сул тавих ёстой байлаа. Гэтэл шувуу ч алга, нуур ч амгалан. Үүрээр нар мандахтай зэрэгцэн эрэг дээр ирсэн бид үд хүртэл нуурыг ажиглав. Нар дээр хөөрсөн тул эрэг орчмоор шунган

“Шувууд машины чимээнээс үргэхгүй. Харин биднээс бол үргэж мэдэх юм”

n the thick swampy banks

of a lake, a group of young people equipped with binoculars sit patiently, their eyes focused on a mist net of clear nylon placed between two poles down the shore. At a glance, they look like bird hunters; it’s the presence of a tripod telescope and bird field guides that makes it clear they are researchers. “Birds are not One of the researchers points to a flock disturbed by of birds flying from the lakes and comments: the sound of trucks passing “The Bar-headed geese migrate by flying over the Himalayas.” As the geese fly away, by. But they are frightened their honking is absorbed by the vast silence of the Mongolian steppe. This moment of by us,” tranquility is soon disturbed by the sharp twits of nearby swallows. And then silence falls again. Only the roar of trucks on a distant road is heard from time to time. The lake we’ve assembled at is 200 km west of Ulaanbaatar. Further west of the lake is the center of Dashinchilen Soum, Bulgan Aimag. “Birds are not disturbed by the sound of trucks passing by. But they are frightened by us,” said Odkhuu, a researcher from the Mongolian Ornithological Society. He kept his eyes on the net, watching through his binoculars. A cautionary silence surrounded us as his words died out. The members of the Mongolian Ornithological Society come here to White Lake (as the locals call it, due to its white shores during the dry seasons) every August for shorebird field research. This shallow, muddy lake isn’t that big; it would take no more than 3 hours to walk around it. “Sometimes we take a shortcut through the lake to reach the opposite shore,” said Odkhuu, while making a few modifications

113 May/June 2014

road trip нисэх хөх цэгцгий, нуурын нөгөө эргээр амгалан хөвөх хондон ангираас өөр шувуу үл харагдана. Одхүү “Шувууд биднээс л үргээд байх шиг байна” хэмээгээд ажиглалтыг үд хүртэл хойшлууллаа. Нуурын эргээс нэг км зайтай байх өндөр довцог дээр хэд хэдэн майхан, хуучин фургон машин байх нь бидний судалгааны “бааз” юм. “Тэндээс телескопоор торонд шувуу орсон эсэхийг ажиглаад байж болно” хэмээн Одхүү хэлээд 4 хүнээс бүрдэх шувуу ажиглах бяцхан салааг минь Ногоон цэнхэр ахлан бааз руу буцахаар болж, чийг ихтэй, өнгийн далбаа бол өтгөн шигүү өвсөн дундуур цэрэг эрс шиг Монголынх бөгөөд өөр улсад дурангаар цуваа болж алхлаа. харвал энэ шувууг Үдээс хойш нууран дахь эргийн Монголд бөгжилжээ шувуудыг тоолохоор болж, судлаачид гэж төвөггүй мэдэж болохоор аж. хоёр баг болон нуурыг тойрохоор болсон юм. Одоо бол нүсэр бүрэлдэхүүнээр The green and blue tags гэнэтийн давшилт хийнэ. Эхний баг are specific to Mongolia. шувууны тор байрлаж буй нуурын өмнүүр If this tag is observed in another country, people явахаар болсон бол хоёрдахь хэсэг хойд will know it was tagged эрэг дагууд тойрохоор болов. Хэсэг бүрт in Mongolia. 5-6 хүн байх бөгөөд би хоёр дахь хэсэгт багтсан юм. Урт усны гутал бүхий ус нэвтэрдэггүй ногоон өнгийн битүү хувцас өмсөж, нүүрэндээ шумуулны ногоон тор угласан өндөр эр зэгсэн дундуур жим гарган бидний урд алхана. Шувуу судлаач энэ эрийг Баянмөнх гэдэг. Бид нууран дахь шувуудыг үргээлгүй, мөн ойроос ажиглах зорилготойгоор аль болох эрэг дагуу ургасан өндөр зэгсэн дундуур алхсан юм. Энэ удаад ус гуяар татаж, өндөр зэгс толгой давж байлаа. Зэгс хөдөлгөхөд шумуул “үргэж”, биднийг бүчин суух аж.

114 National Geographic Traveler

to the mist net’s setup. Standing in the water in knee-high rain boots, Odkhuu looked like a local fisherman as he hauled his net and pinned down a pole. I took my boots off and stepped into the muddy warm bed of the lake. There are 487 species of birds in Mongolia, out of which 40 species are shorebirds or waders. They lack webs in their feet unlike other waterfowls that float in the water; that’s why waders are equipped with long spindly legs, to walk in shallow waters near the shore, picking out small invertebrates and arthropods from the mud with their long bills. As the lake is abundant in fish and shorebirds, the researchers have spent the last couple of years studying White Lake and its surroundings, classifying it as an “EAAF Network Site” For that day’s research, they had hoped that one of the shorebirds would be caught in the mist net on the bank, whereupon they would measure its length and weight. After that, birds are banded and released. But as the morning wore on the mist net remained as still and empty as the lake. After arriving at the lake at dawn, we watched the net until midday, when White Wagtails flew like ace fighters and Ruddy Shelducks dabbed at the opposite shore, orange-plumed and active. “It seems we are frightening them away,” worried Odkhuu. He suggested we postpone the observation until afternoon and retreat back to the field camp, located 1 km from the lake atop a hill, comprised of a few tents and an old Russian van. “We can observe the net for trapped birds through our telescopes there,” Odkhuu said, as he led our small group of four birders through the wet and thick grass in a single line like soldiers. In the afternoon, the researchers decided to count the birds, and split into two groups to circle the lake. The flock of researchers organized the maneuver like a surprise attack. The first walked around the southern part of the lake where the mist net was located, while the second group circled to the northern shore. Each group consisted of 5-6 people, and I was part of the second group. A tall ornithologist named Bayanmunkh in rain boots, water-proof green overalls, and a green mosquito head net, led our group through the tall reeds. Aiming to get closer, we walked carefully so as not to scare the birds. After a short ways the water level reached our thighs and the reeds stood over our heads. Our progress was noted by a big cloud of mosquitoes that hovered around us. I managed to shoo off a few covering the dark jacket of the person in front of me, but it did little good. “Mosquitos are food not only for swallows but other shorebirds as well. If a mosquito

Урд яваа хүний бараан өнгийн хүрмэн дээр зай завсаргүй мэт шавах өлсгөлөн шумуулыг гараараа үргээх боловч хормын дотор эргэн дайрна. “Шумуул бол хараацай төдийгүй эргийн шувуудын хоол. Шумууланд ганц хазуулвал шувуудад буян болно гэсэн үг” хэмээгээд Баянмөнх биднийг үгээр цаашлуулмагцаа гэнэт зогслоо. Нуурын зэгстэй арлын дээхнэ хэдэн шувуу нисэж явахыг хараад “Common Sandpiper - 5” хэмээн англиар нэрийг нь дуудан хэлэв. Нэг нь дэвтэр дээр тусгай багаж ашиглан өндөржилт, байршил, зүг, цагийг заан шувууны тоог бүртгэлээ. Тэр нь “Эгэл хайргын хөгчүү” хэмээх жижиг шувуу аж. Тэртээд нисэх шувуудыг хэрхэн чадмаг гэгч нь таньж байгааг асуухад “Зүгээр дээ, бид ч гэсэн анх чам шиг л байсан” гээд урам өгөв. Энэ өдөр нийт 57 зүйлийн шувуу тоолсноос хадуур элсэг (Curlew Sandpiper), үхэр хөгчүү (Common Greenshank), бүрдний хөгчүү (Marsh Sandpiper), морин тутгалжин (Eurasian Curlew) гээд дийлэнх нь эргийн шувууд байв. Тэдний зарим нь нууранд ирж байхад нөгөө хэсэг нь нуураас холдон одож байлаа. Бүрий болсон хойно бааздаа ирэхэд “Торонд шувууд оржээ” хэмээн даавуун уутанд хийсэн хэдэн шувуу эргээс авчирсны нэг нь “морин цууцил” (Black-tailed Godwit) хэмээх Австрали тивд хүрдэг эргийн шувуу байсан юм. Далавч, бие, таарс, бэрэвхий, хошуу, шилбэний урт болон биеийн жинг нь нарийн хэмжин бөгжилсний дараа суллалаа. Үдэш болж сарны гэрэлд нуурын мандал туяарч, хаа нэгтэйгээс ангирын дуун анир эвдэх агаад хажуу дахь хар замаар гэрлээ асаасан машины чимээ алсаас ойртсоор холдон одно. Ингэх болгонд шувуудын дуун сэтгэлийн минь гүн дэх их хотын нүргээнийг үлдэн хөөх шиг болдог сон. “Энгийн үед бол хажуугаар нь энд ийм нуур байна даа гээд л өнгөрөөд явчих тийм л нэг жижигхэн нуур.” Ингэж бодох зуур Одхүү дэргэд минь ирж суун “Шувуу ажиглахыг хэн нэгнээр заалгаж сурдаг ч хэрэг биш л дээ. Чамд ном чинь байна, дуран чинь байна. Нууранд шувууд байна. Дурандаад байж дээ” гэсэн юм.

Юу авч явах вэ? | What to Bring

Анхаарал татах тод өнгийн хувцас өмсөхгүй байх хэрэгтэй. Эрэг орчимд халуун наранд удаан суух тул битүү хувцас, эвхдэг сандал, шумуулны тор, нарны малгай үүргэвчиндээ хийсэн байхад илүүдэхгүй. Bright colored clothing is not recommended. You will most likely sit outdoors under the hot sun for long periods of time, so a pull-over sweater, portable chair, mosquito net, and sunhat are always useful things to bring.

bites you, it just means you’re helping out the birds,” teased Bayanmunkh, before coming to a halt. Spotting a few birds flying over a tiny reed island in the lake, he said in English: “Common Sandpiper—five.” One of the survey members registered the flock’s number, its altitude, location, direction and time. I asked how they were able to identify a bird flying at such a long distance away, to which Bayanmunkh gave the encouraging answer, “Don’t worry. We were all like you in the beginning.” We identified 57 bird species that day. Most of them were waders such as the Curlew Sandpiper, Common Greenshank, Шувуу ажиглахад гурван хөлтэй телескоп Marsh Sandpiper, and Eurasian Curlew. болон гар дуран хэрэг Some were flying to the lake, while others болно. were leaving it. As twilight gathered, we You will need a tripod arrived back at the camp to find out that a telescope or binoculars few birds had been captured in the mist net for bird watching. and collected in a cotton bag. One of the birds was the Black-tailed Godwit, a wader that spends its winters as far south as Australia. After measuring the wingspan, body length, head, beak, eyes, and weight, the bird was banded for later research and released. Moonlight fell on the surface of the lake. The random honking of Ruddy Shelducks broke the silence of the night. Truck headlights passed in the distance. The serene birdcalls in the peaceful evening seemed to chase away the noise and hassle of the big city from my heart. “The lake is so small that most people who pass by only think: ‘Oh, there’s just a lake here,’ and that’s it,” Odkhuu said as I sat beside him. “Bird-watching is not something that somebody teaches you. You have a book and binoculars. The lake has the birds. You just have to keep observing.”

115 May/June 2014

Designed to bring the comfort of international high-end standards and exclusive services right into the steppes while associating you with its protective actions of the nomad's pastures and traditions, Out of Nowhere hotels has made the choice of its ‘ecolodge’ a tailored accommodation, cut on a personal scale

Sweet Gobi

/47°17'8.00"N/ 103°55'58.00"E/ Nestled in the sand dunes of Elsen Tasarhai, close to the lunar landscapes of the sacred mountains of Khogno Khan and the very geographical centre of Mongolia, and 3h from the capital of Ulaanbaatar, is a cozy cocoon surrounded by rich landscapes.

Ursa Major

/46°56'30.00"N/102°35'12.00"E/ Overlooking the legendary and green Orkhon valley listed as a UNESCO World Heritage Site, at only 45 minutes from the pilgrimage site of the Tovkhon khiid, the hermitage of Zanabazar in the forested Khangai Mountains, and 1h from Kharakhorum, the ancient capital of Genghis Khan, is a constellation of gers vibrating to the rhythm of great history. We serve you in 20 comfortable rooms, a ger restaurant, hair saloon, boutique shop and dry toilets for each charming hotel. Specially, you will have the experience of being closest to the constellations of the sky, with the most powerful telescope in Orkhon valley.

Address: Grand plaza-1104, Peace Avenue-46 | Tel: +976 7011 6169, 8805 5534 | Web: OutofNowHere.asia | e-mail: geolodges@outofnowhere.asia

Mongolian Eco Tour Operator We are here to provide you international and domestic travelling services in good quality. Thus, we will organize trips to foreign countries and also to the beautiful Mongolian countryside. There is a good opportunity to learn the Mongolian nomadic lifestyle and see Mongolia’s extraordinary nature. Address: Arig center - 206, Jamyangun Street, Sukhbaataar district, Ulaanbaatar Fax: 976 11 319747 Mobile: 976 94040743

travel guide

wine and dine in UB

Felicita Restaurant

Namaste Indian Restaurant

The best Italian restaurant in the city serves its Mediterranean cuisine a warm and memorable atmosphere with hospitable service. Nothing beats the great food, excellent variety and decent prices. A casual neighborhood comes as you are type of places - there are always people in there dining or picking up to go.

Namaste offers you the best of Halal Indian food such as Tandoori Kebabs, Butter Chicken, Rogan Josh, Biryanis, Naan & array of vegetarian dishes prepared by team of 6 talented Indian Chefs. Our patrons have rewarded our services with the “Certificate Of Excellence” by TripAdvisor and “TOP CHOICE” Indian restaurant by Lonely Planet. We invite you to treat your taste buds with our unforgetable Tasty & Healthy food.

Time table: Mon-Fri: 11.00am-midnight, Sat: 11.00am-09.00pm, Sunday off. Location: Right behind the Parliament House, across the Mongolian

National Museum, Sukhbaatar District.

Web: www.namaste.mn Tel: + 976- 99270957( Mongolian & English)

Le Bistrot Francais

Hazara North Indian Restaurant

Le Bistrot Francais has been an institution in Ulaanbaatar since 2003. Get ready for the mouth-watering fireworks of such French specialties as foie gras, duck confits, and escargot. Its Chateaubriand enjoys the highest reputation in meat-loving Ulannbaatar. The dessert selection and wine par excellence round out the meal with an haute French touch. Location: University street 2, next to the University first building, Sukhbaatar district

Hazara Restaurant, operating since 1997, is the number one restaurant in Ulaanbaatar. Our Restaurant has earned the highest reputation amongst our loyal customers. We have received great national & international acclaim, and are consistently voted the best restaurant in Mongolia, with a track record of many awards from different agencies. 1. TripAdvisor ranked #1of 141 restaurant in Mongolia 2. Lonely Planet ranked #1 in Mongolia. 3. Mongol Messenger ranked #1 in Mongolia

Facebook: bistrofrancaisUB Tel: +976 11 320022 Fax: +976 11 315596

Facebook: hazara restaurant mongolia Tel: +976-99195007

117 May/June 2014

Mongolia. Nomadic by Nature

tour companies of mongolia Ashihai Travel

www.visittomongolia.com

New link international

tour@ashihai.mn

www.dmd-mongolie.com

info@visittomongolia.com

www.nli.mn

+976 11 315459

info@ dmd-mongolie.com

+976-11-323930, 976+99053139

admin@nli.mn

www.ashihai.mn

ayan trails

Discover Mongolia Development

+976-7011 5534; 7011 6169 +976-9903 5534; 88055534

www.toursmongolia.com info@toursmongolia.com +976-88118144, 70109696

ACTIVE ADVENTURE TOURS www.tourmongolia.com info@tourmongolia.com +976-11-354662, 976-11-354663

AMICUS MONGOLIA TRAVEL COMPANY www.amicusmongolia.com +976-88018579, 976-11-460541

AR MONGOL TRAVEL www.mongoliatourism.info ar_mongol_travel@magicnet.com +976-11-325152, 976-11-325153

BAT TOUR www.tripsmongolia.com

GENCO TOUR BUREAU www.genco-tour.mn +976-11-328960, 976-91961900

GENGHIS EMPIRE www.genghis-empire.com, info@genghis-empire.com +976-11-342020, 976-11-342182

INTOURTRADE www.intourtrade.mn info@intourtrade.mn +976-11-341379, +976-99114780

www.discovermongolia.mn

info@intertravel.mn (976)11-456924,

JUULCHIN info@juulchin.com +976-11-328428, 976-99052001

info@discovermongolia.mn +976-99176468, 976-70120011

bear valley adventures www.bearvalleyadventures.com +976 99662324, +976 99426311

Blue Wolf Travel

118 National Geographic Traveler

KHALIUN TRAVEL www.themongoliantravel.com mgleternalart@yahoo.com 976-11-314889, 976-91199624

LOOK MONGOLIA TOURS CAMP EXPEDITIONS

www.bluewolftravel.com

www.lookmongolia.com

info@bluewolftravel.com

sales@lookmongolia.com

+976-99110303; 976-99100303

976 11 344488

Boojum expeditions

www.meto.mn info@meto.mn +976-94040743, 976-99110743

MONGOL KHAN EXPEDITION www.mongolkhan.mn +976-7015-3348, 976-8811-3348

MONGOLIA EXPEDITIONS www.mongolia-expeditions.com info@mongolia-expeditions.com +976-11-329279, 976-99086929

nomadic mongolia

MEG ADVENTURE TOUR

976-11-314999; 976-99129912

NOMADS TOUR & EXPEDITIONS www.nomadstours.com info@nomadstours.com +976-70119370, 976-70119366

NOMADIC EXPEDITIONS MONGOLIA www.nomadicexpeditions.com info@nomadicexpeditions.com +976-11 313396; +976-11 325786

SHUREN TRAVEL SERVICE www.shuren-travel.com info@shuren-travel.com +976-11-310869, 976-99112285

+(976) 88093033

www.intertravel.mn

www.juulchin.mn; www.juulchin.com

BLACK IBEX EXPEDITIONS

MONGOLIAN ECO TOUR OPERATOR

nomadicmongolia

JAGD AND TOUR

sales@tripsmongolia.com +976-11-312617, 976-99113311

MONGOL ALTAI TRAVEL

MONGOLIAN ADVENTURE TOURS www.mat.com +976-11-310917, 976-99116964

NOMADIC JOURNEYS www.nomadicjourneys.com +976-11-328737, 976-99116921

MONGOLIAN WAYS www.mongolian-ways.com

SELENA TRAVEL www.selenatravel.com zola@selenatravel.com +976 - 7018-3499

Tsolmon Travel www.tsolmontravel.com tsolmon@tsolmontravel.com 976-99114913; -99114910

Tenger Travel www.tengertravel.com

trips@mongolian-ways.com

tengertravel@hotmail.com

+976 11 330351

+976-70116969, 976-70126969

NATURE TOURS LLC

hovsgol travel

www.naturetours.mn

www.hovsgoltravel.com;

info@naturetours.mn

info@hovsgoltravel.com

+976-11-312392, 976-11-311801

976-11-460368

NEW JUULCHIN TOURS

VIRGIN NATURE www.viewmongolia.com

www.boojum.com

www.megmongolia.com

www.newjuulchin.com

info@infoboojum.com

info@megmongolia.com

info@newjuulchin.com

info@viewmongolia.com

+976-99115929

+976-77090805, 976-99643242

976-11-319401, 976-99909401,

+976 90099908, +976 50889950